50+ Groen en doen tips
Bespaar energiekosten en help het milieu
www.anbo.nl
50+ Groen en doen tips Wat zijn nu nuttige tips voor ons senioren en wat kan dit opleveren? Natuurlijk zijn niet alle tips en adviezen op u van toepassing. Wij geven u ruim 50 praktische tips waarmee u als 50+ er flink wat euro’s en energie kunt besparen. Het gaat om maatregelen die u eenvoudig en zonder al te veel kosten toepast.
Voorwoord Wie dagelijks op kleine zaken let, kan op jaarbasis veel energie besparen. Die besparingen kunnen soms oplopen tot honderden euro’s per jaar. Hoeveel u precies bespaart, hangt van uw woning af. En ook van wat u zelf al in uw huishouden doet en hebt gedaan. Energie besparen scheelt in uw portemonnee en dat is mooi meegenomen! Immers energie wordt steeds duurder. Door energie te besparen, draagt u ook bij aan zuinig omgaan met de energievoorraden die we nu nog op aarde hebben. Want we willen toch voor de generaties na ons de energievoorraden veiligstellen en grote klimaatveranderingen tegengaan. Er zijn ook nog andere voordelen. U krijgt bijvoorbeeld hetzelfde of meer comfort in huis door goede isolatie of ventilatie. Ook uw gezondheid heeft baat bij goede ventilatie en bij het tegengaan van sluipstroom, de stille verbruikers. In veel tijdschriften, kranten en folders staan tips voor energiebesparing in huis. Tips zoals het aanschaffen van spaarlampen of het plaatsen van zonnepanelen. Wat zijn nu nuttige tips voor senioren en wat kan dit u opleveren? ANBO wil u in deze brochure informeren over eenvoudige en snelle manieren om te besparen. Wij geven u ruim 50 praktische tips waarmee u als vijftigplusser flink wat euro’s en energie kunt besparen. Het gaat om maatregelen die u eenvoudig en zonder al te veel moeite en kosten kunt toepassen. Kijk welke u aanspreken en doe er uw voordeel mee. Liane den Haan Algemeen directeur ANBO
2
Inhoudsopgave 7 9
20
Verlichting
Verwarming
15
Isolatie
(Warm) water
Ventilatie
Wassen en drogen
Elektrische apparatuur Koelkasten en vriezers Computerapparatuur
Batterijen
Meten is weten
18
Energiebewust koken & eten
Mobiliteit
Aanpassingen in de woning
4 5 6 7 8 9 10 12 14 14 15 16 18 20 3
Verlichting Dag licht
Gebruik zuinige lampen
Laat lampen alleen branden als het nodig is. Daglicht en zonnewarmte krijgt u voor niets. Maak er dus zoveel mogelijk gebruik van. Doe lichten uit als er niemand aanwezig is. Doe ook uw lampen uit als u voor korte tijd een ruimte verlaat. Een sticker bij de deur “licht uit?” kan u helpen.
Het beste energiezuinige alternatief voor de gloeilamp is nu nog de spaarlamp. Die verbruikt 4 keer minder stroom dan gewone lampen en gaat 10 keer langer mee. De moderne spaarlamp is betaalbaar, heeft een goede lichtopbrengst en een hoog rendement.
Besparing: € 15,-
Besparing: € 7,-
per lamp
Niet te vaak dimmen Als u een bepaalde lamp altijd dimt, overweeg dan een minder sterke lamp (met minder wattage). Een 50% gedimde lamp gebruikt (inclusief dimmer) namelijk nog steeds circa 75% van het vermogen.
Besparing: € 6,-
per lamp
De LED-lamp
LED-lampen zijn nog zuiniger dan de spaarlampen. En ze hebben een zeer lange levensduur. Nadeel is dat de LED-lamp nog erg prijzig is. Toch is de LED-lamp te overwegen op plaatsen in huis waar de lamp lang aanstaat en waarvoor een spaarlamp minder geschikt is, zoals bij buitenverlichting. Er bestaat grote variatie in LED-lampen, met wisselende lichtopbrengst (het aantal lumen). Let u bij de aanschaf van een LED-lamp extra op de hoeveelheid lumen en het wattage. Beide staan op de verpakking.
4
Verwarming Goed geregeld
Gebruik een thermostaatkraan op alle radiatoren, behalve in de ruimte waar de kamerthermostaat is geplaatst. Hiermee is de temperatuur beter te regelen en bespaart u energie en kosten. Als u weggaat, zet dan de thermostaatkraan op stand 1.
Besparing: €20,-
Graadje lager
Door de ruimtethermostaat overdag 1 graad lager te zetten, bespaart u gemiddeld 7% op het verbruik van de verwarming. Krijgt u het koud, zet de thermostaat dan hoger of trek eerst een trui aan.
Besparing: € 60,-
Houd de warmte binnen Doe deuren naar onverwarmde ruimten dicht en sluit ’s avonds de gordijnen. Zeker als u enkele beglazing heeft, voorkomt u dat warmte naar buiten ontsnapt. Laat gordijnen niet over de radiator hangen, zodat de warmte de kamer in kan.
Besparing: € 13,-
De radiator vrij
Geef radiatoren de ruimte om hun warmte kwijt te kunnen. Plaats geen banken voor radiatoren en hang er geen gordijnen voor.
Besparing: € 100,-
Uurtje eerder lager Wees zuinig op uw CV
Laat de CV- ketel jaarlijks nakijken en bijstellen. Dat bespaart geld en voorkomt problemen.
Zet uw ruimtethermostaat één uur voor vertrek of voor het slapen gaan 5 graden lager. Een goed geïsoleerd huis koelt geleidelijk af. Hiermee bespaart u 5% energie.
Besparing: € 40,-
5
Isolatie Niet op de tocht In oude huizen gaat een kwart van de warmte verloren door kieren. Tochtstrips beperken dit verlies en zorgen voor een prettiger wooncomfort. Plaats ook een tochtborstel of klepje op de brievenbus. Isoleer ook de verwarmingsleidingen in onverwarmde ruimten met een speciaal isolatiehoesje. Dit is simpel, goedkoop en spaart veel energie.
Besparing: € 50,-
Tegen de muur
Plaats folie op de muur achter uw radiator. Als de gevels van uw woning niet geïsoleerd zijn, is dit een goedkoop en simpel alternatief. Hiermee voorkomt u dat er warmte via de muur naar buiten “lekt”. Er is ook folie dat u simpel tegen de achterkant van de radiator kunt plakken. De materiaalkosten verdient u al binnen 1 jaar terug.
Besparing: € 20,-
Bij isolatie hoort goede ventilatie.
Het is van belang dat in een goed geïsoleerd huis ook regelmatig en goed wordt geventileerd. Vocht en schadelijke stoffen, zoals rook blijven anders in uw huis hangen en dat is slecht voor uw gezondheid en voor uw energieverbruik.
6
(Warm) water Comfortabel
douchen Plaats waterbesparende douchekoppen. Die gebruiken minder water en u doucht toch lekker. Dit bespaart 9m3 water en 60m3 gas per jaar.
Besparing: € 55,-
Blijf bij de tijd
Per keer staan we gemiddeld 8 minuten onder de douche. Een 1 minuut minder lang douchen bespaart u warm water en energie. Laat u hierbij helpen door een douchecoach; een zandlopertje dat leeg is na 5 minuten. Houd u zich hieraan dan bespaart u 42 liter water per douchebeurt.
Besparing: € 40,-
Slim afwassen Spaar afwas op: een grote handwas kost veel minder water dan drie kleine. Ook uw vaatwasser kunt u het beste zoveel mogelijk volladen.
Besparing: € 20,-
Kraan niet laten lopen
Laat niet de kraan onnodig doorstromen als u uw tanden poetst, zich scheert of wast. Repareer lekkende leidingen en kranen. 45 Druppels water per minuut lijken weinig, maar kost 1200 liter water per jaar.
Besparing: € 5,-
7
Ventilatie Dagelijks luchten Aanvullend elke dag even luchten, (10 minuten) of wat langer als u bezoek heeft gehad, is ook noodzakelijk voor een gezond binnenmilieu.
Ventileer 24 uur
Deksels op de pannen!
Om eten gaar te maken hoeft de pan ook niet vol water. Minder waterdamp in de keuken en condens in huis is goed voor het milieu en voor uw gezondheid.
Zorg voor voldoende ventilatie van de woning de hele dag door. Hiermee zorgt u voor frisse lucht en kan het vocht in de woning afgevoerd worden. Een vochtig huis opwarmen kost veel meer energie. Teveel vocht in huis is slecht voor uw gezondheid. Een half uur het raam open zetten is niet voldoende. Vooral mensen die veel binnen zitten, kunnen dan klachten krijgen als hoofdpijn, geïrriteerde luchtwegen en allergische reacties. Ventileren kan via een open ventilatierooster of open klepraampje.
Vocht verwijderen
Ventileer extra tijdens het douchen, koken en bij het gebruik van een condenswasdroger. Na het douchen kunt u het vocht weghalen met een ruitenwissertje of trekker.
8
Wassen en drogen Een volle trommel
Was uw kleding met een volle trommel en kies voor een lage temperatuur. Wassen met volle een trommel beperkt het aantal wasbeurten.
Besparing: € 10,-
Was op 40 graden
Moderne wasmiddelen wassen normaal vervuild wasgoed prima schoon bij 40 graden. Dit scheelt de helft aan energie met wassen op 60 graden.
Besparing: € 20,-
Elektrische wasdroger wasdrogers zijn energieverslinders: ze gebruiken gemiddeld 400 kWh uur kwijt aan elektriciteit. Gebruik de droger bewust en hang uw wasgoed bij mooi weer buiten aan de waslijn. Een gasgestookte wasdrogers en een warmtepompdroger zijn relatief energiezuinig.
Besparing: € 50,-
9
Elektrische apparatuur Is het apparaat wel nodig?
Natuurlijk is het handig om alles zelf in huis te hebben. Maar vraag uzelf bij de aanschaf van een elektrisch apparaat af of u het wel echt nodig hebt. Apparaten die het meeste energie gebruiken zijn: elektrische vloerverwarming, elektrische kachels, elektrische kookplaten, wasmachines, wasdrogers, boilers en geisers, waterbedden, airconditioners, koel/vriescombinaties en plasma tv’s.
Vergelijk apparaten op energiekosten Vergelijk bij de aankoop niet alleen de kostprijs, maar ook de energiekosten van het apparaat. Vanaf 2010 staan in steeds meer winkels en op internet ook energiekosten bij het prijskaartje vermeld.
Kies het beste label
Let op energielabels en keurmerken van apparaten. Ze geven het energieverbruik aan. Hoe groener het label, hoe zuiniger het apparaat. Koop alleen witgoed (wasmachine, koelkast) met een energielabel A(++).
Besparing: € 20,- / € 60,-
10
Stekker eruit!
Laat geen stekkers van apparaten als opladers, elektrische tandenborstels en kruimeldieven onnodig in het stopcontact hangen. Er is altijd sprake van sluipverbruik.
Geen sluipverbruik Veel apparaten verbruiken ook energie als u hen niet gebruikt of in de stand-by stand laat staat. Dit sluipverbruik kost bij elkaar aardig wat energie. Zet de apparaten daarom zoveel mogelijk uit! De belangrijkste sluipverbruikers zijn computer met randapparatuur (€30,- per jaar), tv/video en dvd (€14,- per jaar) audioapparatuur (€14,per jaar) koffiezetapparaat (€6,- per jaar). Bij deze apparaten is stand-by overbodig en kan het apparaat volledig uit. Gebruik daarom altijd de UIT knop van het apparaat of gebruik een contactdoos met een aan/uit schakelaar.
Bespaarstekkers
Als het lastig is om continu het apparaat uit te zetten of de stekker uit het stopcontact te halen, kunt u ook een een zogenaamde “bespaarstekker (of stand-by killers) toepassen. Bespaarstekkers zet u tussen het apparaat (zoals de tv) en het stopcontact. Ze schakelen het apparaat automatisch uit als het niet wordt gebruikt.
Besparing: € 10,- / € 15,-
Besparing: € 80,-
Vervang de elektrische deurbel door een mechanische De transformator van de elektrische deurbel verbruikt het gehele jaar 70 kWh. Vervanging kan natuurlijk niet bij bellen in een centrale entree/hal.
11
Koelkasten en vriezers Open deur?
Open de deuren zo min en zo kort mogelijk. Zo gaat minder koude verloren. Controleer regelmatig of uw koelkast nog goed sluit. Vervang eventueel de rubbers. Een slecht sluitende deur ‘lekt’ energie. Houd de koelkast schoon en stofvrij, met name de koelelementen aan de achterkant. Hierdoor werkt de koelkast 25% efficiënter.
Koele plek voor de koelkast Niet te dicht bij de verwarming, het fornuis of in de zon. Zorg dat er minimaal 10 cm ruimte is aan de achterkant van de koelkast. Zo kan de koelkast makkelijk haar warmte kwijt en dat scheelt energie.
12
Een energiezuinige koelkast
De koelkast is een grote energieverbruiker. In een gemiddeld huishouden komt ongeveer 17% van uw elektriciteitsverbruik voor rekening van de koelkasten en vriezers. Een zuinige koelkast herkent u aan het energielabel (A++).
De juiste temperatuur Ontdooi de vriezer regelmatig
Hiermee blijft de vriezer efficiënt werken en gaat geen energie verloren. Ontdooi de vriezer als er meer dan 4mm ijs aan de randen zit.
Zet de koelkast en vriezer niet te koud. U bewaart voedingswaar het beste bij een koelkast-temperatuur tussen 4 en 7 graden. Een vriezer hoeft niet kouder dan -15 graden te zijn.
Koel! Niet te hard werken
Wilt u warme maaltijden bewaren, laat ze dan eerst buiten de koelkast afkoelen. Hiermee voorkomt u dat de koelkast onnodig opwarmt. En andersom geldt dat u ingevroren producten in de koelkast kunt laten ontdooien. De kou die vrijkomt, wordt gebruik voor de koeling.
13
Computerapparatuur Beeldbuis uit, computer uit. Zet uw computer zoveel mogelijk uit. Ook als u deze korte tijd niet gebruikt. Uw computer slijt er echt niet van. Zet in ieder geval het beeldscherm uit; dat verbruikt de meeste energie van de computer.
Laptops zuiniger dan desktops
Beheer uw energie Stel uw PC zo in dat het beeldscherm automatisch uitgaat na een bepaald tijd. Die tijd kunt u zelf instellen. Windows: ga naar Start > Instellingen > Configuratiescherm > Energiepaneel.
Batterijen Laad de batterij weer op
Beperk het gebruik van batterijen. Alles wat ook op stroom kan is beter voor het milieu en goedkoper. Koop bij voorkeur oplaadbatterijen als u deze per se nodig heeft. Vergeet dan niet er een oplader bij te kopen. Stroom uit een oplaadbare NiMHbatterij is bijna 60 keer goedkoper dan een eenmalig batterij.
14
Koop een LCD-beeldscherm of nog beter een LED-scherm. Nog zuiniger dan gewone PC’s zijn laptops.
Let bij aanschaf ook op de mogelijkheden om later uit te breiden. U hoeft dan niet telkens een nieuw systeem te kopen en bespaart daarmee grondstoffen en energie.
Meten is weten Zelf een energiemeter gebruiken Een energiemeter is een apparaat dat laat zien hoeveel stroom een apparaat gebruikt. De energiemeter plaatst u tussen het stopcontact en het apparaat. Met een druk op de startknop kunt u het actuele verbruik van het apparaat zien, het verbruik in een bepaalde tijdsperiode en de bijbehorende kosten.
Meten is weten, maar weet wat u meet. Houd uw energieverbruik bij, maak dit inzichtelijk. Zo kunt u ontdekken welke apparaten veel energie gebruiken en wat u kunt besparen als gevolg van deze tips.
15
Energiebewust koken & eten
Onder de pannen
Eet gezond, bewust en duurzaam
Wij halen onze energie uit voedsel. Maar het kost ook veel energie om een gewas te telen, te verwerken en te vervoeren naar uw supermarkt. En in huis is er energie nodig om voeding klaar te maken en te bewaren. Maak daarom bewuste keuzes. Dat scheelt energie en kosten en u hoeft ook minder weg te gooien.
Enkele tips - Kijk thuis goed wat u nodig heeft - Maak een boodschappenlijstje
- Koop bij voorkeur voedsel uit eigen land of streek
- Kies voor groente en fruit van het seizoen - Koop niet meer dan nodig
- Koop biologische producten
- Haal zo mogelijk uw boodschappen met de fiets
16
Voorkom onnodige verwarming van bijvoorbeeld water en houd de deksels zoveel als mogelijk op de pan. Gebruik voor gerechten die lang moeten koken een snelkookpan. U bespaart energie en tijd.
Besparing: € 35,-
Kook op maat en bewaar het voedsel zorgvuldig
Gooi zo weinig mogelijk eten weg om energie en kostenverspilling tegen te gaan. Door goed zicht te houden op uw voorraad voorkomt u dat voedsel bederft. Gooi restjes van maaltijden niet weg, bewaar ze afgesloten in de koelkast. Dit spaart geld en energie.
Ga Wokken
Snel, gezond en energiezuinig koken kan met wokken. Vanwege het grotere panoppervlak kookt u met een wok zuiniger dan een koekenpan. Het gaat sneller en kost daarom veel minder energie. Door de korte kooktijd blijven vitamines en voedingstoffen behouden.
Minder vaak vlees
De productie van vlees vraagt zeer veel energie en is zeer milieubelastend. Minder vlees eten levert een hele grote bijdrage aan een beter klimaat. Bovendien is het gezond om meer variatie in uw voedingspatroon aan te brengen. Er zijn tegenwoordig heerlijke vegetarische recepten verkrijgbaar en andere alternatieven.
17
Mobiliteit Rij bewust Maak bij korte afstanden gebruik van de fiets. U bespaart brandstof en blijft in beweging. Een autoritje van 5 kilometer heen en terug kost al snel meer dan €1,-.
Besparing: € 50,-
Rij zuinig en veilig - Schakel snel naar een hogere versnelling.
- Rijd met gelijkmatige snelheid en een laag toerental. - Kijk ver vooruit, anticipeer tijdig en houd afstand. - Houd u aan de snelheidslimiet.
- Zet de motor uit als u langer dan 1 minuut stil staat.
- Vermijd energieverspilling door onnodig gebruik van elektrische apparatuur zoals
airco en ruitverwarming. Meer info: www.hetnieuwerijden.nl
Houd de spanning erin!
Controleer maandelijks de bandenspanning.
Pomp de banden op met de maximaal aanbevolen spanning. Kies banden die voldoen aan de eisen van “de Nieuwe Band”. Kijk op www.kiesdenieuweband.nl
Autodelen
Als u weinig rijdt, kan autodelen een voordelige optie zijn. Het voordeel voor het milieu is dat u dan vaak minder autokilometers maakt. Autodelen kan op diverse manieren: via carpoolen, samen met anderen een auto kopen, een auto huren, of een abonnement nemen voor autodate, via Wheels4all, of Greenwheels. Er zijn steeds meer aanbieders.
18
Fiets comfortabel Fietst u wat langere afstanden, overweeg dan de aanschaf van een elektrische fiets. Dat is een fiets met trapondersteuning; u moet zelf trappen, maar de motor van de fiets ondersteunt u daarbij. De elektrische fiets is een milieuvriendelijk en gezond alternatief voor de auto bij korte ritten. De fiets is goedkoop in gebruik. Er zijn ook fietsen die zichzelf opladen als u trapt. Het aanbod is groot. Laat u goed voorlichten.
Laat u rijden! Gebruik OV of regiotaxi
Maak gebruik van het openbaar vervoer met de voordeelkaarten die vervoersmaatschappijen voor u hebben. De NS geeft ouderen boven de 60 extra korting op treinreizen. Bovendien kunt u bij de meeste stations tegenwoordig ook heel makkelijk en goedkoop een fiets huren. U kunt ook gebruik maken van de regiotaxi of deeltaxi. Die rijdt u overal naar toe. U moet deze wel van te voren reserveren.
19
Aanpassingen in de woning Inrijpende maatregelen nemen De tips op voorgaande bladzijden betroffen eenvoudige maatregelen die u zonder al te veel kosten kunt nemen. U kunt ook meer energie besparen door meer ingrijpende maatregelen te nemen, zoals het isoleren van uw woning en het aanbrengen van energiezuinige installaties in uw huis. Deze maatregelen vergen investeringen en kunt hen vaak het beste door een vakman laten uitvoeren.
Nieuwe ketel
Als uw ketel te oud is gaat hij onvoordelig werken. Laat dan uw ketel vervangen door een nieuwe, zuinige hoog rendement (HR) ketel.
Besparing: € 200,-
Vervang enkel glas door HR++ glas Dit kan wel tot 15% procent van je energie kosten besparen. Bovendien geeft het meer wooncomfort, minder geluidsoverlast en minder kans op inbraak.
Besparing: € 200,-
20
Zorg voor dakisolatie
Dakisolatie levert u een flinke besparing op. Bovendien verhoogt het uw wooncomfort. En het hoeft niet veel te kosten. Een handige klusser kan de binnenzijde van een schuin dak zelf isoleren. Wilt u een plat dak isoleren, schakel dan een vakman in.
Besparing: € 300,-
Isoleer uw gevel
In een wat ouder huis is spouwmuur isolatie vaak een kans om flink op uw gasverbruik te besparen. De warmte blijft binnen en uw ketel slaat minder vaak aan. Laat het uitvoeren door een erkend bedrijf. Binnen een dag vullen ze de holle wanden met isolatiemateriaal.
Besparing: € 175,-
Vloerisolatie
Isoleer uw vloer of kruipruimte. Hiermee bespaart u veel energie en het is meestal geen ingrijpend karwei. Daarnaast levert vloerisolatie u een beter wooncomfort op door een gelijkmatige temperatuur en minder vocht in huis.
Besparing: € 100,- / € 200,-
21
Nuttige websites
Onderwerp
Info
algemeen Info voor ouderen Aanschaf appararaten Advies en Subsidies Gezond wonen Voeding Autorijden OV-fiets en trein Duurzame energie Energie inkopen
www.milieucentraal.nl www.anbo.nl en www.voordeelvoorouderen.nl www.consumentenbond.nl www.meermetminder.nl www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/gezond-en-veilig-wonen www.voedingscentrum.nl www.hetnieuwerijden.nl www.ns.nl en www.ov-fiets.nl www.duurzame-energie.nl www.prizewize.nl
Energienota vergelijken en geld besparen Door jaarlijks uw energienota te vergelijken kunt u honderden euro’s per jaar besparen. Op www.anbo.nl/energie
kunt u in alle rust bekijken welke energieaanbieder voor u de beste en goedkoopste is. In vier stappen wordt u door het programma geholpen. U voert uw postcode in, het soort verbruik (gas, elektra of allebei), uw jaarverbruik (staat op de jaarnota), uw huidige leverancier... en voilà. De vergelijking van energieleveranciers is onafhankelijk en geheel vrijblijvend. Desgewenst maakt u een keuze om over te stappen; ook dit kan eenvoudig, veilig en automatisch voor u worden geregeld. Let op: voor vragen en hulp belt u direct met de ANBO Energielijn 088 - 66 99 060 (4ct p/min ) tussen 09.00 - 20.00 uur.
22
Bronnen • De website van MilieuCentraal • Hart voor uw Huis, Gids voor duurzaam en geldbesparend wonen, Woonwijzermedia 2010 • Klimaatgids 2.0, Stichting natuur en Milieu, € 10, ISBN/EAN 978-90-7021-61-5 • 301 Gouden energiebespaartips, Consumentenbond, € 12.75 voor leden en €16 voor niet-leden
Colofon Grafische vormgeving Hammink Design BNO Uitgave Deze brochure is een gezamenlijke productie van ANBO, Stichting Collusie en De Jonge Milieu Advies. De teksten zijn vooral gebaseerd op informatie van Milieu Centraal. Utrecht, 29 november 2011
Vergelijk uw jaarlijkse energienota bij www.anbo.nl/energie en bespaar mogelijk honderden Euro’s per jaar
23
ANBO komt op voor senioren ANBO komt op voor de belangen van de sterk groeiende groep senioren in Nederland. Namens onze achterban van bijna 400.000 senioren maken wij ons in politiek Den Haag sterk voor een goed ouderenbeleid. Niet alleen in Den Haag, maar ook lokaal bij gemeenten. Sinds 2009 is ANBO aangesloten bij FNV en heeft een zetel in de Sociaal Economische Raad. We zijn daarmee de meest invloedrijke seniorenorganisatie in Nederland. Leden kunnen bij ANBO terecht voor persoonlijk advies en ondersteuning. Van het behoud van pensioen tot de betaalbaarheid en toegankelijkheid van openbaar vervoer, zorg en woonvoorzieningen. Daarnaast biedt ANBO zijn leden ook ontspanning. Meer dan 480 lokale afdelingen verspreid over Nederland organiseren reizen, wandeltochten en leesclubs. Daarnaast komen ANBO-leden in aanmerking voor veel voordeel en korting. Bovendien biedt ANBO leuk en zinvol vrijwilligerswerk en opleidingen aan de ANBOacademie.
Meer weten over ANBO? Kijk op www.anbo.nl
24
Postadres
Bezoekadres
Telefoon/fax
Internet
Postbus 18003
Koningin Wilhelminalaan 3
Telefoon (030) 233 00 60
[email protected]
3501 CA Utrecht
3527 LA Utrecht
Fax (030) 233 00 70
www.anbo.nl
