Inhoudsopgave
4.3 Het Ontwerp…….……..………………………….….…………………………………… blz. 17 4.3.1 De Ceremonieruimten
Voorwoord…………………………………………………………………………………….blz. 02
4.3.2 De Opbaarruimten 4.3.3 Personele Functies
1. Beschrijving Ontwerpopgave…………………………………………………………...blz. 03
4.3.4 De Crematieovens
1.1 Aanleiding………………………………………………………………………………… blz. 03 1.2 Behoeftevoorziening………………………………………………………………..…… blz. 03
5. Haalbaarheid…….….………………………………………………………………….… blz. 22
1.3 Doelgroep………………………………………………………………………………… blz. 03
5.1 Wat is haalbaarheid? …….….……………………………………….………………… blz. 22 5.2 Een raamwerk voor haalbaarheid………………………………...…………………… blz. 22
2. Eisen en Randvoorwaarden…………………………………………………………… blz. 04
5.3 Het haalbaarheidraamwerk en ons ontwerp………………………………..………… blz. 22
2.1 Programma van Eisen – Funerair Centrum Amsterdam…………………………..…blz. 04
5.3.1 Belangen en doelen van betrokken partijen
2.2 Locatiekeuze……………………………………………………………………………... blz. 04
5.3.2 Markttrends en mogelijkheden
2.2.1 Grootste aantal sterfgevallen absoluut in Nederland
5.3.3 Alternatieve segmenten in de uitvaartmarkt
2.2.2 Mogelijke locaties in en rond Amsterdam
5.3.4 Wettelijke- en politieke randvoorwarden en alternatieven
2.3 Randvoorwaarden voor Locatie voor ontwerp……………………………………….. blz. 05
5.3.5 Esthetische - en ethische randvoorwaarden en alternatieven
2.4 Randvoorwaarden Locatie op Ontwerp…………………………………………….… blz. 06
5.3.6 Fysiek-technische randvoorwaarden en alternatieven
2.5 Persoonlijke randvoorwaarden………………………………………………………... blz. 06
5.3.7 Financiële randvoorwaarden en alternatieven
2.6 Randvoorwaarden voor het ontwerp………………………..………………………... blz. 06 6. Conclusie en Aanbevelingen……………………………………………………...…… blz. 27 3. Ontwerpuitgangspunten, Concept, Varianten en Variantkeuze ………………... blz. 07
6.1 Conclusie
3.1 Uitgangspunten voor het ontwerp……………………………………………………... blz. 07
6.2 Aanbevelingen
3.2 Concept…………………………………………………………………………………... blz. 08 3.3 Varianten……………………………………………………………….….……………... blz. 08
Bronvermelding……………………………………………………………………………… blz. 29
3.3.1 Variant 1: ‘Geïntegreerde Variant’ 3.3.2 Variant 2: ‘Geclusterde Variant’ 3.3.3 Variant 3: ‘Gefragmenteerde Variant’ 3.4 Variantkeuze……………………………………….……..………………………….…... blz. 14
4. Beschrijving Ontwerp…….……..……………………………………………………... blz. 15 4.1 Concept: De elementen…….…………………………..………………………….…... blz. 15 4.2 De locatie…….……..………………………….………………………………………... blz. 17
1
Voorwoord
De eindopdracht voor de bacheloropleiding Bouwkunde in de richting Real Estate & Housing behelst het maken van een initieel ontwerp voor een zelfgekozen ontwerpopgave. Hierbij gaat het
om
zowel
een
productontwerp
als
een
procesontwerp
en
aansluitend
een
wetenschappelijke reflectie op het ontwerpproduct en ontwerpproces. Dit verslag omvat de beschrijving en verantwoording van de ontwerpopgave, eisen en randvoorwaarden, ontwerpuitgangspunten en concept, het ontwerp en de haalbaarheid.
We hebben van velerlei bronnen gebruik gemaakt, waaronder Internet, literatuur, deskundigen en ons eigen gezonde verstand en kennis. De docenten die ons daarbij hebben begeleidt zijn (in niet alfabetische volgorde): Herman Vande Putte, Louis Lousberg, Jo Soeter, Peter de Jong, Peter Paul van Loon, Mathijs Prins en Theo van der Voordt.
Zoals in het leerplan al reeds vermeld staat was dit voor ons een uitdagende opdracht. Het ontwerpen van een Funerarium is een niet alledaagse ontwerpopgave maar daardoor juist interessant. Wij hebben onze schouders eronder gezet en een deel van het resultaat vormt dit verslag.
Rudo Munnik Björn van Vliet
2
1. Beschrijving Ontwerpopgave
uitgangspunten en concept en de aanpak door ons zijn geformuleerd. Het leerplan wordt als bijlage toegevoegd.
De specifieke ontwerpopgave waarop wij ons hebben toegelegd bestaat uit het maken van een initieel ontwerp voor een funerair centrum. Funerair centrum betekent: centrum welke
De inhoud van het leerplan is door het cyclische gehalte van het ontwerpproces niet volledig
betrekking heeft op begrafenis en rouw. In ons geval gaat het om cremeren, begraven en een
bindend. Voortdurend hebben wij kritisch onze afwegingen gemaakt en waar nodig de
volledige uitvaartserviceverlening. De locatie die wij daarvoor hebben aangewezen is gelegen
uitgangspunten die uit het leerplan gedestilleerd zijn bijgesteld. Om goed in de gestelde
in het zuidwesten van het Amsterdamse Bos. Een meer uitvoerige beschrijving van de locatie
behoefte te voorzien is een voortdurende kritische houding vereist.
volgt later. 1.3 Doelgroep 1.1 Aanleiding We hebben al in het begin een onderscheid gemaakt in verschillende gebruikersgroepen: De aanleiding voor deze ontwerpopgave is afkomstig uit het gegeven dat er een behoefte bestaat aan extra crematoria en begraafplaatsen in het algemeen en op de door ons gekozen
-
pre-mortum service
locatie in het Amsterdamse Bos in het bijzonder. Bovendien is er door de hedendaagse
-
rouwenden
welvarende en geïndividualiseerde maatschappij vraag naar een meer gedifferentieerd
-
uitvaartbezoekers
rouwaanbod. Denk aan opbaarruimten die vierentwintig uur per dag en zeven dagen per week
-
herdenkingsbezoekers
toegankelijk zijn voor de nabestaanden.
-
personeel
Mensen gaan tot op heden allemaal dood. Men kan besluiten begraven of gecremeerd te
Dit onderscheid hebben wij gemaakt door te kijken naar welke activiteiten plaatsvinden binnen
worden. De uitvaartservice en uitvaartceremonie kunnen voor een groot deel naar eigen wens
het funerair centrum. Bij de verschillende activiteiten horen verschillende gebruikersgroepen.
worden ingevuld. Aangezien de uitvaartcultuur aan maatschappelijke verandering onderhevig
Pre-mortum service zijn alle services die zowel voor het overlijden als voor de ceremonie
is geweest en nog steeds is, is het noodzakelijk daarop te anticiperen bij deze ontwerpopgave.
aangeboden worden. Zoals uitvaartregeling, uitzoeken van kisten en urnen en dergelijke. De
De zogenoemde lijkbezorging (alle regelingen die een begrafenisonderneming treft na iemands
rouwenden zijn de gebruikers die net een dierbare hebben verloren en gebruik maken van de
overlijden en bij zijn begrafenis) kan tegenwoordig veelzijdig zijn. De vraag naar veelzijdigheid
opbaarruimten. De uitvaartbezoekers zijn alle belangstellenden voor de uitvaartceremonie,
is in onze pluriforme samenleving aanwezig en aan ons de taak daarin te voorzien.
zowel crematie als begrafenis.
1.2 Behoeftevoorziening
Herdenkingbezoekers zijn de mensen die komen om eerder overledenen te bezoeken, dat kan zijn op de begraafplaats, het gedenkpark, het columbarium en de urnentuinen. Tenslotte het
Wij hebben onszelf het doel gesteld in de behoefte aan een veelzijdig funerair centrum te
personeel waarmee alle mensen bedoeld worden die ofwel werken in het Funerarium dan wel
voorzien. De eisen en randvoorwaarden die wij gesteld hebben dienen als leidraad voor het
voor hun werk in het Funerarium komen, zoals externe uitvaartondernemers en dergelijke.
vervaardigen van het uiteindelijke ontwerp. Aan het begin van de ontwerpopgave hebben wij een leerplan opgesteld waarin de typering van de opgave, eisen en randvoorwaarden,
3
2. Eisen en Randvoorwaarden
2.1 Programma van Eisen – Funerair Centrum Amsterdam
•
Make up
•
Glue & Stitch
Ontvangkamer asverstrooing
20 m2
Café/Restaurant
175 m2
Hieronder staan de functioneel nuttige oppervlakten van alle ruimten die wij in het ontwerp
Bloemenzaak
25 m2
verwerken. De oppervlakten die in het leerplan stonden zijn na nader onderzoek gewijzigd.
Uitvaartwinkel
25 m2
Showroom
60 m2
Aula’s (3 stuks)
350 m2
Entree hal (Garderobe + Toiletten)
150 m2
Graven
+/- 5000 percelen
Crematieruimte
80 m2
•
Algemene graven
20%
Voorruimte
50 m2
•
Privé graven
50%
Verwerkingsruimte
20 m2
•
Familie graven
15%
Aanvoerruimte
35 m2
•
Kindergraven
10%
Afval verwerking
20 m2
•
Mausoleum
Garages
100 m2
2000 m2
Installatieruimten
40 m2
Urn standplaatsen
5%
•
Urnentuin/ gedenkpark
2000 m2
Berging en werkkasten
16 m2
•
Columbarium/Nissenmuur
30 m2
Washuis
25 m2
Asbusopslag
15 m2
Kapel
40 m2
Ontvangstruimten
450 m2
Onderhoudshuis
30 m2
Koffiekamers
675 m2
Parkeerplaats
300 stuks
•
Toiletten
•
Onwelkamer
Het totaal m2 functioneel nuttig vloeroppervlakte komt zodoende op ongeveer 2900.
Familiekamer
105 m2
Kantoren
90 m2
•
Personeel
•
Administratie
•
Notaris kantoor
Doordat de laatste decennia met name het aantal mensen met verschillende culturele achtergronden is toegenomen en daarmee het aantal sterfgevallen van mensen uit andere
Personeelsruimte
40 m2
Opbaarruimten
240 m2
Mooimaakruimte
50 m2
•
2.2 Locatiekeuze
culturen, plus de individualisering en secularisering, is vergrote keuzevrijheid in het uitvaartaanbod gewenst. Vooral in de grotere steden is sprake van deze gewenste verscheidenheid door de demografische samenstelling van die steden.
Wasruimte
4
De vijf stadsgewesten met het grootste aantal sterfgevallen zijn Amsterdam, Rotterdam, Den
2.3 Randvoorwaarden voor Locatie voor ontwerp
Haag, Utrecht en Haarlem. Amsterdam en Rotterdam hebben de grootste aantallen sterfgevallen op jaarbasis en kennen de grootste diversiteit in culturen en opvattingen en
Bij de locatie in Buitenveldert, het Amsterdamse Bos, bleek het enige heikele punt na de
kennen zodoende een grotere vraag naar een gedifferentieerd uitvaartaanbod. Amsterdam
afweging het bestemmingsplan te zijn. Na kort verder onderzoek naar de mogelijkheden om
komt volgens ons het meest in aanmerking omdat de stad Amsterdam minder van
een funerair centrum te creëren in het Amsterdamse Bos hebben wij besloten dat het
uitvaartvoorzieningen is voorzien dan Rotterdam.
ontwikkelen van een funerair centrum aldaar mogelijk is. Voor de Amsterdamse- en Amstelveense gemeente is het gunstig als er een funerair centrum bijkomt en het
2.2.1 Grootste aantal sterfgevallen absoluut in Nederland per jaar per stadsgewest:
Amsterdamse Bos biedt voldoende ruimte voor zo een functie en zit voor geen enkele gebruiker van het bos in de weg. De plek biedt voordelen voor zowel de gebruikers van het
In onderstaande tabel komt duidelijk naar voren dat de absolute vraag naar uitvaart-
funerair centrum als voor de gemeente en haar inwoners. Kortom; de noodzaak voor een
voorzieningen het grootst is in Amsterdam en Rotterdam. In de grote steden is de culturele
nieuw funerair centrum is aanwezig en de plek in het Amsterdamse Bos is daarvoor ideaal.
diversiteit mede groter dan in de kleinere plaatsen. De verhouding ligt nu landelijk rond 50-50 %. Daarbij komt nog het gegeven dat vooral in de steden de verhouding begraven-cremeren
De specifieke locatie binnen het Amsterdamse Bos is gelegen aan de rand van het bos in het
steeds meer overhelt naar cremeren.
zuidwestelijke deel. Het lijkt een precaire plek te zijn aangezien het niet zo ver gelegen ligt van luchthaven Schiphol. Wij hebben gekeken naar de geluidhinder op die plaats en die hinder valt
Amsterdam
11.400
dusdanig mee dat het creëren van een funerair centrum op die plek, voor wat betreft de ligging
Rotterdam
11.300
naast Schiphol, haalbaar is.
Den Haag
8.600
Utrecht
4.400
Wat belangrijk is voor de omgeving van een funerair centrum is de bereikbaarheid en die is
Haarlem
4.000
prima in orde op die plek. De snelweg is in de buurt en ook via de andere wegen is de plek prima bereikbaar.
2.2.2 Mogelijke locaties in en rond Amsterdam Na vergelijking met andere grote begraafplaatsen, met name in Amsterdam, hebben we een in Voor het leerplan hebben wij in Amsterdam vier locaties geselecteerd voor nader onderzoek
het Amsterdamse Bos een plek gekozen met de omvang van 16 hectare. Die omvang biedt
naar de voor- en nadelen van die locaties. De volgende locaties zijn door ons geselecteerd:
voldoende ruimte voor een grotere begraafplaats en een crematorium met bijbehorende
Vliegenbos, Buitenveldert, Flevopark en Zorgvlied II. Deze locaties voldoen op het eerste
strooivelden en urnentuinen en –muren.
gezicht aan de gewenste beschikbare ruimte en de ligging aan de rand van de stad. Vervolgens hebben we de verschillende locaties beoordeeld op omgeving, bereikbaarheid, ruimte, spreiding ten opzichte van andere al aanwezige funeraire voorzieningen en het door ons verwachte bestemmingsplan.Na afweging is de uiteindelijke keuze gevallen op de locatie Buitenveldert
5
2.4 Randvoorwaarden Locatie op Ontwerp
De locatie stelt een aantal randvoorwaarden aan het ontwerp. De grondwaterstand moet
2.6 Randvoorwaarden voor het ontwerp
•
minimaal 1.15 meter onder het maaiveld liggen wat betekent in ons geval dat de grond
De investeringskostenbegroting en de exploitatie van het funerair centrum moeten minimaal sluitend zijn
verhoogd dient te worden. Hoe de investeringskostenbegroting en de exploitatie er uitzien wordt in het hoofdstuk over de De begraafbodem moet bestaan uit luchtige grond dat wil zeggen dat kleigrond vermengd moet
haalbaarheid beschreven. Subsidies zijn bijvoorbeeld op delen van een funerair centrum van
worden met zandgrond. Daarnaast tasten wij de ‘natuurlijke’ omgeving van het Amsterdamse
toepassing. Winst maken is gunstig ten aanzien van toekomstige ontwikkelingen maar niet het
Bos zo min mogelijk aan wat inhoudt dat we gebruik maken van de aanwezige ‘natuurlijke’
doel op zich. Verliesgevende bedrijfsvoering is ongewenst.
elementen. Voor onze locatie houdt dat in dat er juist bomen bij geplant moeten worden aangezien de hoeveelheid bomen te gering is voor het creëren van de gewenste omgeving.
•
Apart onderscheid naar type graven. Algemene graven dienen minimaal 20% van totaal aantal graven te zijn
De locatie biedt verder veel mogelijkheden voor het maken van sloten, begraafvelden en strooivelden, infrastructuur, elektriciteit, riolering en waterleiding. Kortom; alle locatie-
Eerst hadden we in het leerplan de eis gesteld op 50% algemene graven van het totale aantal
voorzieningen die nodig zijn voor het realiseren van een funerair centrum.
graven. Mensen zijn tegenwoordig geneigd om graven voor een langere tijd te huren en voor het dekken van de kosten is een kleiner percentage algemene graven gewenst. De eis van
2.5 Persoonlijke randvoorwaarden
20% is niet een algemene eis voor begraafplaatsen, maar een eis die wij zelf stellen voor dit ontwerp. Mocht blijken dat de kosten alsnog te hoog worden dan kan besloten worden om het
Aangezien wij een funerair centrum ontwikkelen dat gaat voorzien in een zo volledig mogelijk
aandeel familie- en eigen graven te vergroten zodat meer geld wordt verkregen.
rouwaanbod welke in de behoeften van de nabestaanden en overledenen voorziet omvat het ontwerp een geïntegreerd geheel van funeraire functies. Zowel de primaire functies als
•
Grondwaterstand moet minimaal 1.15 m onder maaiveld liggen
cremeren en begraven maar ook een volledige dienstverlening voor de gehele procedure rond de ‘lijkbezorging’.
De grondwaterstand dient minimaal 1.15 m onder het maaiveld te zijn omdat er absoluut geen stilstaand water bij de graven mag komen in verband met mogelijk vrijkomen van ongewenste
Door de veelzijdige culturele samenstelling van Nederland bestaat er een wens naar een groot
stoffen in bijvoorbeeld het drinkwater.
aanbod van rouwmethoden en uitvaartmogelijkheden. Er zullen ceremonies zijn waarbij de nabestaanden de kist zelf naar de crematieruimte dragen. Dan is het belangrijk dat de
•
Specifieke wet en regelgeving
crematieruimte, binnen de wettelijke eisen, op een gewenste manier aan die gewenste invulling kan voldoen. Nabestaanden willen de laatste dagen van lijfelijke aanwezigheid van de
Bij de ontwikkeling van een uitgebreid funerair centrum geldt nogal wat specifieke wet- en
overledene naar eigen voorkeur invullen. Het is voor ons zaak dat wij in al deze wensen
regelgeving.
kunnen voorzien.
6
3. Ontwerpuitgangspunten, Concept, Varianten en Variantkeuze
Het gebouw en de bijbehorende begraafplaats moeten dusdanig in te vullen zijn dat velerlei soorten ceremonies en rituelen plaats kunnen vinden. Denk hierbij specifiek aan de
Nadat wij de voorwaarden hadden geschapen waarbinnen wij een haalbaar funerair centrum
mogelijkheid tot openstelling van 24 uur per dag van de opbaarruimten.
kunnen realiseren zijn wij de uitgangspunten voor het ontwerp op een rijtje gaan zetten. Het ontwerpproces bestaat eigenlijk uit een continu toewerken naar haalbaarheid zij het binnen de
•
gestelde voorwaarden. In het navolgende zetten wij de ontwerpuitgangspunten uiteen en
Minimale mate van routingscheiding van de verschillende gebruikersgroepen en/of activiteiten
geven wij aan wat het concept is waarmee wij aan de slag zijn gegaan. Met nadruk vermelden wij dat pré-mortum en post-mortum functies gescheiden worden. Bij de 3.1 Uitgangspunten voor het ontwerp:
verschillende varianten hebben wij gevarieerd in de mate van fragmentatie van de gebruikersgroepen en activiteiten. Wij hebben uiteindelijk gekeken naar wat qua beleving
De uitgangspunten die wij in het leerplan hadden geformuleerd zijn niet dezelfde als de
minimaal gewenst is en wat qua kosten (investering en beheer) binnen het redelijke mogelijk is.
uitgangspunten waar we uiteindelijk vanuit zijn gegaan voor het ontwerp. Het punt van ‘alle functies van uitvaart in één gebouw geïntegreerd’ is weggestreept. Het aspect van de routing
•
Zalen combineren tot één zaal om verschillende aantallen te verwerken
heeft bij het ontwerpen centraal gestaan en vereist niet per definitie dat alle functies in één gebouw een geheel zouden moeten vormen. Ook wat betreft de materialisatie van het innerlijk
Om aan een flexibele omvang van de aanwezigen bij een ceremonie voldoende ruimte te
en uiterlijk van het ontwerp zijn we minder vasthoudend geweest aan ons eerder geformuleerd
bieden kunnen twee aula’s samengevoegd worden tot één.
uitgangspunt omtrent de materialisatie. Bovendien zijn de punten die wij in het leerplan onder de paragraaf ‘conceptideeën’ hadden geplaatst in dit rapport onder de uitgangspunten gezet.
•
Gebiedsinrichting d.m.v. natuurlijke elementen
Hieronder volgen de uiteindelijke ontwerp-uitgangspunten: Door middel van nu al aanwezige natuurlijke elementen wordt het te ontwikkelen gebied mede •
Eigentijds Funerarium
ingericht. Dat is efficiënt en draagt sowieso bij aan een gewenste rustieke en natuurlijke sfeer rondom het gebouw en de begraafplaats. Waar nodig worden natuurlijke elementen kunstmatig
Het funerair centrum, dat wij ontwikkelen, moet een eigentijds karakter hebben. Niet in de zin
bijgeplant.
van dwangmatig afwijken van wat al gedaan is maar kijken naar wat nodig is voor nu en de toekomst en dan daar in voorzien.
•
Geschikt voor alle culturen, religies en wensen
•
Inpassen in de omgeving en de natuur
Zoals eerder vermeld willen wij de locatie zoals die er nu bijligt zo min mogelijk aantasten door het funerair centrum in de bestaande omgeving in te passen. Er heerst nu al een rustieke en
Zoals eerder benadrukt moet het funeraire centrum voorzien in de rouwbehoeften zoals die
natuurlijke sfeer en die wordt op die manier gewaarborgd ten behoeve van zowel het funeraire
door de hedendaagse culturele veelzijdigheid gewenst zijn.
centrum als de nabije omgeving.
7
3.2 Concept
hebben functionele voorwaarden niet laten wijken voor deze zuiver - symbolische wijze van ordenen.
Als concept variëren wij in de mate van fragmentatie van de gebruikersgroepen en/of de activiteiten. Wij stellen hierbij de routingscheiding centraal. Hoe meer gefragmenteerd hoe meer gescheiden de routing. Dan blijft alleen de vraag over welke uiteindelijk het best haalbaar is. Kort gezegd komen bij het bekijken van de haalbaarheid de minimale eisen om de hoek kijken en worden afgewogen tegen de financiële consequenties. NB: Het uiteindelijke ontwerp kan enigszins afwijken van de beschrijving van de variant zoals in dit hoofdstuk opgenomen.
3.3 Varianten
Drie varianten die variëren in de mate van fragmentatie hebben wij uitgewerkt tot een soort van ‘voorlopig-voorlopig ontwerp’. Meer dan een idee en minder dan een uitgewerkt voorlopig ontwerp. In plaats van zeer eenvoudige varianten hebben wij alledrie de varianten dusdanig uitgewerkt zodat een gefundeerde variantkeuze mogelijk was.
3.3.1 Variant 1: ‘Geïntegreerde Variant’
De geïntegreerde variant bestaat uit een hoofdgebouw met daarin eigenlijk alle functies die een funerair centrum omvat. Het begraven en de asbestemming vinden buiten het gebouw plaats en een aantal kleinere gebouwen zoals een paar opberghokken en kapellen zijn buiten het gebouw gelegen.
Een specifiek ordeningsconcept zorgt voor een elementair uitgangspunt. Het ordeningsconcept gaat uit van de vier natuurelementen: aarde, lucht, vuur en water en zijn respectievelijk in het noorden, oosten, zuiden en westen gelegen. Elk deel van het gebouw herbergt verwijzingen naar kenmerken van het element. Wij hebben getracht ons aan deze ordening te houden maar
8
3.3.2 Variant 2: ‘Geclusterde Variant’
In deze variant zijn de activiteiten van specifieke gebruikersgroepen geclusterd geformeerd. Hierdoor zijn de routes van de gebruikersgroepen duidelijk gescheiden en zorgt zodoende voor een prettige beleving voor de verschillende gebruikersgroepen. Bovendien is er een grotere spreiding van gebouwen aanwezig dan bij de ‘geïntegreerde variant’. Deze grotere spreiding maakt het gehele plangebied eromheen relatief minder groot.
De aula’s bevinden zich rondom een gravenplateau. Ze leiden de weg in naar boven met op de begane grond de ontvangst, halverwege omhoog de aula tot uiteindelijk de koffie kamer op het plateau. De overige geclusterde activiteiten bevinden zich elders dan de aula’s omdat deze op een ander moment in de rouwcyclus plaatsvinden. Hierdoor worden de activiteiten losgekoppeld
De afbeeldingen rechts tonen de formatie van de clusters ten opzichte van elkaar. De begraafplateaus met daaraan de koffiekamers, op hetzelfde niveau de opbaarruimten en lager gelegen de personeelsvoorzieningen, de dienstverlening en de ontvangstruimten.
9
Bovenstaande afbeelding toont de formatie van een ontvangstruimte, aula en koffiekamer. Allereerst kunnen de uitvaartbezoekers bij de ontvangstruimte parkeren waar ze verwacht worden. Dan komen de uitvaartbezoekers die dezelfde uitvaartdienst bezoeken op dezelfde hoogte aan en op dezelfde plek. Via de ontvangstruimte gaat men naar het middenniveau toe
Bovenstaande afbeelding toont de formatie van de dienstverleningsfuncties. Hier kan men alles omtrent de uitvaart laten regelen. De overledenen worden in deze cluster geregistreerd, de notaris houdt hier zijn/haar kantoor, de uitvaart- en bloemenwinkels zijn hier gelegen en men kan na de verstreken tijd de asbussen komen ophalen.
naar de uitvaartdienst in de aula. Na de ceremonie kan men via de aula naar het begraafplateau toegaan en of met de kist naar de ovenruimte lopen of al definitief afscheid nemen in de aula waarna het personeel wanneer de dienst voorbij de kist verder helpt. Na de
De kantoren van het overige personeel en de personeelsruimten en de garage bevinden zich op een andere locatie in een andere cluster.
totale ceremonie kunnen de nabestaanden in de koffiekamer, die net zo hoog is gelegen als het begraafplateau, de emoties laten bekoelen.
10
Bovenstaande afbeelding toont de formatie van de crematieovens. De ovens zijn eenvoudig
Bovenstaande afbeelding toont de formatie van de opbaarruimten en de mooimaakruimte. De
naast elkaar opgesteld met daar omheen de benodigde ruimten voor de verwerking van de
opbaarruimten zijn zo geformeerd dat opbaarruimten alle een eigen entree hebben die ook
lijken. De circulatie in deze cluster is vrij prettig voor het personeel maar de afstand tot het
enigszins afgezonderd zijn van de zichtvelden van de andere opbaarruimten. Zo hebben de
andere personeel en de andere personeelsruimten is vrij groot. De ovenisten kunnen goed
nabestaanden een gevoel van geborgenheid en toch zijn de activiteiten die bij elkaar horen
hun werk doen maar de verbondenheid met de rest van het centrum is matig. De afstanden
geclusterd.
die men door weer en wind moet overbruggen zijn relatief groot. Inefficiëntie is uiteindelijk het probleem.
Het personeel brengt de kisten met de overledenen naar de ingang van de mooimaaktruimte. Aldaar worden de lijken ‘mooi gemaakt’ voordat dezelfde lijken naar de opbaarruimten worden overgeplaatst.
11
3.3.3 Variant 3: ‘Gefragmenteerde Variant’
Bij de derde variant staan alle functies los van elkaar. Ze zijn verspreid over het hele plangebied op een grid van 50 bij 50 meter. Wanneer er een directe relatie is tussen functies dan worden ze verbonden door middel van gangen. Dit zal met name het geval zijn bij de aula’s en de daarbij behorende ontvangstruimten en koffiekamers. Simpelweg omdat je het niet kan maken dat mensen door weer en wind moeten als ze al reeds aanwezig zijn voor de ceremonie. Dat is een aaneen lopend geheel waarbij het zeker niet gewenst is dat mensen verplicht weer naar buiten moeten voordat de hele ceremonie geweest is. Zeker niet in het klimaat zoals we dat kennen in Nederland.
De grote scheiding tussen de bebouwingen zorgt voor extra geborgenheid. De functies liggen apart en dus zullen de gebruikers van een bepaalde functie niet veel last ondervinden van anderen die niet daar behoren te zijn op dat moment.
Alle faciliteiten voor het personeel bevinden zich in de lage delen van het plangebied. De reden hiervoor is dat het dan nog duidelijker is welke gebouwen toegankelijk zijn voor bezoekers en welke niet. De bebouwing wordt opgenomen in het hele gebied, de begraafplaats als park omringt het geheel. De verbinding met de omgeving en omliggende begraafplaats is dus ook groot. Waardoor er een grote controle is over het gebied.
Nadeel echter is wel dat door de verspreiding het personeel een hoop meer meters moet afleggen. Is dit al vervelend in normale zaken, wanneer men met lijkkisten en dergelijke moet rondgaan is dit helemaal ongewenst. Bovendien is het dan ook lastiger om buiten de bebouwing personeel en bezoeker te splitsen. Als laatste punt is het ook nog eens zo dat door dat alles gefragmenteerd is en verspreid er misschien onduidelijkheid kan zijn voor de bezoeker waar zij precies moeten zijn. En dat is vanzelfsprekend erg vervelend.
12
In deze afbeelding is goed te zien hoe alle gebouwen verdeeld zijn over het totale plan
Het idee bij de meest gefragmenteerde versie is om alles op een grid te zetten van
gebied. In rood aangegeven zijn alle voor het publiek toegankelijke gebouwen. Terwijl de
50m. Dit betekent dat iedere afzonderlijk functie minimaal 50 meter van anderen
blauwe de personeelsgebouwen zijn. Zoals de kantoren en de asbusopslag en garages.
afstaat. Zo dus ook de aula en de bij behorende ontvangstruimte en koffiekamer. Omdat de wel met elkaar in verbinding moeten staan zijn er lange gangen tussen de
Bij deze variant hadden we nog in gedachten om een hele vrije verkaveling te houden met
verschillende ruimten.
meer bospaadjes en slingerwegen dan een werkelijk plan. Deze hebben we in een hoek vorm geplaatst zodat binnen tussen de “armen” van het Nadat we echter meer onderzoek deden naar begraafplaatsen bleek dit heel moeilijk
gebouw een soort binnenplaats ontstaat.
realiseerbaar en bleek een meer gestructureerde indeling veel beter in te passen in het
Die kan fungeren als een soort binnentuin, maar zou bijvoorbeeld ook dienst kunnen
plan.
doen als begraafplaats, strooiveld of columbarium
13
3.4 Variantkeuze
Op basis van een kosten/kwaliteit verhouding hebben wij een keuze gemaakt voor een bepaalde variant. Qua kosten hadden we in het begin een ‘gezond verstand’-vermoeden dat de ‘geïntegreerde’ variant het minst kostbaar zou zijn. Niettemin hebben wij naast een kostenafweging een kwaliteitsafweging gemaakt om te bezien of de kwaliteit van de ‘geïntegreerde’ variant niet te ver achterbleef op de andere varianten. De kosten/kwaliteit verhouding doet niet ter zake voor de vormgeving van de begraafplaats. De kosten en de kwaliteit van de begraafplaats zijn bij alledrie de varianten gelijkwaardig.
De kostenbegroting was in dit stadium van het ontwerpproces nog vrij basaal maar wel op verantwoorde wijze verkregen. Het verschil in omrekeningsfactor en de prijs per vierkante meter komt voort uit de mate van fragmentatie. Meer gefragmenteerd betekent meer geveloppervlak. Hierdoor is er een meerprijs per vierkante meter bebouwd oppervlak aangenomen. Daarnaast hebben de meer gefragmenteerde varianten extra vierkante meters voor extra verkeersruimte.
De kostenbegroting voor alledrie de varianten laat zien dat de ‘geïntegreerde’ variant duidelijk minder investeringskosten vereist om te realiseren. De kwaliteitsafweging laat tevens zien dat alleen op het beheer- en geborgenheidaspect de ‘geïntegreerde’ variant minder goed scoort ten opzichte van de andere twee varianten. Kortom; de keuze valt eenduidig op de ‘geïntegreerde’ variant.
Lag deze uitkomst niet per definitie voor de hand? Nee, wij hebben de drie varianten tot op een niveau uitgewerkt dat een verantwoorde kosten/kwaliteitsafweging mogelijk was. Op dat niveau van uitwerking hadden alledrie de varianten goede en minder goede kanten. Wij konden toen niet eenduidig vaststellen welke keuze we zouden moeten maken.
14
4. Beschrijving Ontwerp
Element. Zo heeft dit deel enkel licht en lucht van boven. En hangt de aula van het element in de lucht los van de grond.
In dit hoofdstuk wordt het ontwerp beschreven. Waarbij de meest opvallende elementen worden besproken en de redenen waarom wij tot deze keuze zijn gekomen. De behandeling is
Daarnaast bepalen de elementen ook de ligging van de functies. Ieder element heeft zijn eigen
op verschillende schaal en abstractie niveaus. Zo behandelen wij het concept, de locatie en
windrichting. Deze windrichtingen hebben we gebruikt voor de invulling van het gebouw. Aarde
het gebouw in zijn geheel en de Ceremonie ruimten specifiek.
is Noord, Lucht is Oost, Vuur is Zuid en Water is West. Het gebouw is zo opgezet dat de functies die we geplaatst hebben met een bepaald element overeenkomen met de
4.1 Concept: De elementen
windrichting.
Vanwege de vele mogelijkheden die we hadden bij het ontwerpen van het Funerarium was het belangrijk om een manier te vinden om onszelf bepaalde grenzen op te leggen. Met het aantal functies en mogelijkheden zijn er zoveel dingen te bedenken dat we besloten om een randwaarde te stellen in een concept die als leidraad voor de opzet van het gebouw kon fungeren.
Het uiteindelijke concept dat we kozen voor het gebouw zijn de vier elementen van de natuur. Aarde, Lucht, Vuur en Water. Dit omdat de elementen in hun betekenis de beginwaarden van het leven zijn en hiermee dus onlosmakelijk verbonden zijn met de dood. Zoals het leven dat zelf ook is. Daarnaast zijn leven en dood de basis elementen als het ware van de mens.
Wat betreft de indeling hebben we gekozen om de Aarde als standaard element te nemen. Dit
Gezien de natuurlijke omgeving van de locatie was het daarom een manier om deze
vanwege de sterke verbinding die het element heeft met het Leven en daarom ook met de
elementen met elkaar te verenigen.
dood. Daarnaast is het de plaats waar mensen hun laatste rustplaats vinden in de meeste gevallen. Dan wel begraven, dan wel uitgestrooid of in een urnengraf. Dit houdt voor het
De vier elementen hebben ieder specifieke eigenschappen. En we wilden deze terug laten
gebouw in dat de functies als ontsluiting, entree en dergelijke bij Aarde horen.
keren in het gebouw. Door middel van zowel de fysieke aspecten van de elementen in het
Voor de andere elementen hebben we gekozen om een Aula te nemen als uitgangspunt voor
gebouw te gebruiken als referenties aan het element in vorm en aankleding. Bij het ene
de elementen. Alle daarbij behorende functies behoren ook bij dit element. Ze liggen
element is dit makkelijker dan bij het ander. Waar bij Water gebruik gemaakt kan worden
gerangschikt volgens de windrichtingen van de elementen.
gemaakt van zowel golvende vormen en reflecterende oppervlaktes als referentie en werkelijk water in en rondom het gebouw, zal het met bijvoorbeeld vuur voornamelijk een referentie zijn naar het element. Afgezien van het overduidelijke vuur van de crematieovens. Voor Aarde zal het juist weer vooral fysiek zijn. Gebruik van natuursteen, veel planten en ander groen en het begraven in de aarde. Met lucht hebben we meer referenties gebruikt naar het
15
16
4.2 De locatie
Het gehele gedenkpark is echter wel gericht op crematie. Voor begraven is er een groter deel begraafplaats naar het Noord Oosten van het Funerarium.
De begraafplaats is gelegen in een westelijk deel van het Amsterdamse Bos. De locatie heeft
De opzet hier bij is gemaakt met de driehoek van de locatie in gedachte die ook gebruikt wordt
ruwweg de vorm van een driehoek. Voor de inrichting van de begraafplaats hebben we een
in de opzet van de begraafplaats. De schuine paden en maken de indeling minder strak en wat
aantal begraafplaatsen bekeken. Zoals de Igualada Cemetery in Barcelona, Skogskyrkogården
vrijer. Het water dat in het Amsterdamse Bos loopt wordt doorgevoerd in het plan gebied om
in Stockholm, Westgaarde Begraafplaats in Amsterdam en Begraafplaats Crooswijk te
grotere rustgevende waterplassen te maken.
Rotterdam en nog vele andere. Daarnaast hebben wij een aantal typologieën onderzocht aan het begin van de hele ontwerpcyclus. De ligging van het gebouw komt voort uit een aantal
Na de eerste fase volgt een tweede en een derde fase, die vanuit zelfde opzet zijn opgezet.
dingen.
Een strakkere indeling volgens een grid. Echter het cirkelvormige pad en het golvende centrale pad zorgen voor breking. In het centrum van de cirkels bevinden zich daarnaast kapellen voor
Ten eerste hebben we de opzet van het gebouw bepaald aan de hand van de windrichting van
de bezoekers. Alle fases hebben hun eigen ontsluiting en ook mogelijkheden tot parkeren
de elementen. Dit had echter ook invloed op de plaatsing van het gebouw. Immers de entree
waardoor de loopafstand naar de graven voor bezoekers niet heel groot is. Ook is het dan niet
(Aarde) is Noord gelegen. Wat betekent dat de ingang ook noordelijk ligt en hiermee de
noodzakelijk altijd langs het Funerarium te komen wanneer men de begraafplaats bezoekt.
ontsluiting naar het Funerarium ook noordelijk kwam te liggen. Voor de begraafplaats hebben de Park typologie gekozen. Dit omdat dit zowel in Nederland de grootste voorkeur heeft bij de
4.3 Het Ontwerp
gebruikers als wel dat het de beste aansluiting heeft bij de natuurlijke omgeving van het Amsterdamse Bos.
Het ontwerp is opgezet vanuit een aantal uitgangspunten en randvoorwaarden zoals eerder benoemd. Het belangrijkste uitgangspunt voor deze variant was de spreiding van de
Omdat we het park zoveel mogelijk één geheel wilden maken hebben we het Funerarium aan
ceremonieruimten van andere gebruiksruimten in het gebouw. Maar ook één ceremonieruimte
de rand geplaatst van de locatie. De ligging verder is Centraal in de locatie zodat hij de beste
scheiden van de anderen. Zodat bezoekers van verschillende ceremonies elkaar niet hoeven
spreiding heeft voor de gehele begraafplaats.
te ontmoeten. Alleen wilden we toch de mogelijkheid behouden om de twee kleinere aula’s te
De begraafplaats is ontworpen naar fases. Omdat we een heel groot gebied hebben voor de
combineren tot één grotere. Daarom zullen de ceremonies én aan elkaar moeten liggen én
begraafplaats is het weinig waarschijnlijk dat deze in een keer in gebruik zal worden genomen.
toch goed gescheiden zijn.
Bovendien is het aantal graven dat we oorspronkelijk bedacht hadden in het leerplan bij lange na niet representatief voor een begraafplaats van deze grote.
4.3.1 De Ceremonieruimten
Om aan te geven dat we verschillende ontwikkelingsfasen hebben, hebben we het plan in feite in een drietal grote fases opgedeeld waar bij de fases van indeling verschillen maar door de
Iedere aula heeft een ontvangstruimte voor alle belangstellenden met een familiekamer voor
hoofdopzet wel tot een geheel behoren.
de directe familie. Hier kunnen de belangstellenden wachten tot de ceremonie begint. Deze ruimten zijn direct verbonden met de aula waar de ceremonie plaats vind. De aula’s hebben
De eerst fase dicht bij het Funerarium bestaat uit een groot gedenkpark. Waar plaats is voor
een hoogte van 6,5 meter hoog ten opzichte van de 4 meter hoge ontvangstruimte. Waarmee
verschillende manieren van bijzetten. Zo bevinden zich er columbariums een urnentuin, een
de belangrijkheid van de ruimte benadrukt wordt en een ruimer gevoel geeft voor hen die
kindertuin, gedenkplaatjes en een strooiveld.
aanwezig zijn bij de uitvaartceremonie.
17
18
Na de ceremonie komen de gebruikers na de aula in de koffiekamers waar er ruimte is voor
Bij de twee kleine aula’s is er wel een beperking. Het is namelijk zo dat de aparte aula’s niet
bezinning en condoleren. Alle ruimten zijn afgescheiden van de buiten wereld. Daarnaast
beide soorten ceremonies kunnen hebben tegelijkertijd. De ligging bepaald dat de aula in het
hebben ze een verbinding met een buitenruimte aan de ruimten vast. Dit geeft visuele rust en
element Vuur deel enkel gebruikt kan worden voor crematieceremonies. Dit omdat de toegang
kan daarnaast dienen als verblijfplaats wanner dit gewenst is en het weer het toe laat.
tot de crematieovens enkel vanuit deze aula toegankelijk zijn. Daarentegen is de Aula van het Lucht element enkel voor begrafenissen.
De elementen zijn in de ceremonieruimten het sterkst waarneembaar. Zo is de ontvangstruimte
Als de aula’s gecombineerd worden tot één aula dan zijn beide ceremonietypen mogelijk. De
in het Water deel golvend gevormd. En ligt de grote aula deels in het water waarbij de kist
aula in het element Water deel is altijd voor beide ceremonies bruikbaar. Omdat de vraag naar
tijdens de ceremonie in een glazen deel staat dat in het water ligt. Verder is het de aankleding
beide ceremonietypen in Nederland ongeveer 50% is zou dit systeem moeten voldoen aan de
en kleurpatronen in de ruimten die de relatie tot het element uitdrukken.
vraag.
Dit is ook in het Vuur deel zo waar het met name de warme tinten zijn en met kunst en voorwerpen een link gelegd wordt met het element. Ook kan hier gedacht worden aan gebruik
4.3.2 De Opbaarruimten
van veel kaarsen in de ruimten en bij de ceremonie. Wij wilden de opbaarruimten gescheiden en meer privé gelegen hebben van de rest van het Het Lucht element komt voort uit het feit dat deze ruimten naar binnen gericht zijn met al het
gebouw. Bovendien moeten deze 24 uur per dag toegankelijk zijn voor de gebruiker. En
licht en lucht van boven komend. De aula is hier nog sterker in, waarbij het gehele dak van glas
hiervoor dus ook een extra ontsluiting hebben die apart toegankelijk is voor de gebruikers.
is. Opgehangen aan een constructie van liggers doorlopend naar buiten vanuit de andere aula.
Enig contact tussen de verschillende opbaarruimten is niet erg maar constant geconfronteerd
Voor de ophanging van de lucht aula hebben we een drietal mogelijkheden bekeken. Een
te worden met elkaar is wel bezwaarlijk. Vandaar dat we ze op verschillende niveaus hebben
uitkraging, ophanging aan liggers en een met trekstangen ondersteunde uitkraging.
geplaatst. Ieder met een eigen plek voor 1 auto voor de directe familie.
We hebben voor de ophanging gekozen omdat de uitkraging te lastig werd voor de afmeting
Ze zijn opgebouwd vanaf de verdiepinghoogte van de kelder, dus 3,5m onder peil 0. Dit omdat
van de aula. Dit zou veel vergen van extra constructie die verder geen extra betekenis zou
de lichamen van de overledenen in de kelder aankomen en daar ook in gereedheid gebracht
hebben. De optie met trekstaven kon wel maar had twee problemen. Ten eerste moest de
worden in de mooimaakruimte voor opbaring. Op deze manier liggen de opbaarruimten het
ophanging voor de trekstaven dusdanig hoog worden dat ofwel de Vuur aula uitzonderlijk hoog
beste naar deze ruimten toe. Wat voor de doorvoer van de kisten het meest efficiënt is.
werd dan wel er extra hulp constructies kwamen. Beide opties waren niet wat we wilden. Daarnaast moest er dan ook nog een extra constructie komen voor het glazen dak. Met de
4.3.3 Personele Functies
ophanging kon dit gecombineerd worden en bovendien ontstaat er een relatie met het kelderniveau door de kolommen die door lopen.
Alle functies die enkel toegankelijk zijn voor personeel liggen allemaal onder het gebouw in de kelder. De ruimten zijn iedere keer van elkaar gescheiden door middel van ruim opgezette verkeersruimten. Dit vanwege het feit dat er een scheiding moet zijn tussen de ruimten waar men werkt met de lichamen van overledenen en de rest van de personeelsruimten in het gebouw. De kantoren liggen allemaal aan de noordoost zijde van de kelder. Omdat hier de ruimten aan buitenruimte liggen. Een eis in het bouwbesluit is dat alle kantoren direct daglicht en buitenlucht moeten hebben.
19
20
Deze buitenruimte is de route van de lijkwagen naar de aanvoerruimte in de kelder en biedt
Echter de ruimten zijn hierdoor wel een slag groter waardoor een draai wand wellicht niet meer
tevens mogelijkheid om te parkeren voor het personeel. De rouwwagens en lijkwagens hebben
werkt. Als dit het geval is kan er gekozen worden voor een schuifwand. Het systeem blijft
een aparte garage in de kelder. Hiernaast zit de aanvoerruimten waar de kisten naar binnen
hetzelfde en de beleving blijft gelijk in de ruimten.
worden gebracht. Bovendien zitten ook de crematieovens in de kelder.
4.3.4 De Crematieovens
Tijdens ons bezoek aan het Crematorium in Rotterdam kwam het weer aan het licht wat we al vaker tegenkwamen in referentieprojecten. Crematieovens zijn vaak niet meer dan kille verbrandingsmachines. Omdat wij de mogelijkheid bieden dat mensen, die dat op prijs stellen, bij de crematie aanwezig zijn willen wij af van dit beeld. Het is daarom dat wij een ruime opzet hebben voor de voorruimte. De ovens zelf zijn ook niet zichtbaar als machines maar enkel stijlvol vormgegeven ingangen voor de kist.
Vanwege het aantal ceremonies dat we per dag willen bieden zijn er in totaal 4 ovens. Echter we willen voorkomen dat de mensen die op dat moment afscheid nemen van hun dierbare geconfronteerd worden met een rijtje openingen waar bij ze een van de velen zijn hebben we gekozen voor een ruime scheiding. Elke aula heeft twee ovens.
In het oorspronkelijke idee zaten de ovens gekoppeld aan elkaar en werden door middel van een draai wand gescheiden. Is de wand dicht dan is er toegang tot de oven ervoor en dit oogt als de enige oven in de ruimte. Wanneer de wand opendraait wordt de andere ruimte toegankelijk en de ander verdwijnt juist achter de wand waardoor er weer maar één oven zichtbaar is.
Voor het uiteindelijke ontwerp hebben we hetzelfde systeem toegepast alleen ruimer in opzet. Dit vooral omdat we wilden dat in de aparte ruimten De oven opening centraal lag zodat het werkelijk ook het centrale punt is bij het afscheid. Immers wanneer men in een ruimte komt voor het finale vaarwel en de oven ligt ergens in een hoekje dan zullen er toch enige wenkbrauwen fronsen. Het spreekt gewoon van meer eerbied om de oven centraal te leggen in de ruimte.
21
5. Haalbaarheid -
belangen en doelen van alle betrokkenen
In dit hoofdstuk gaan wij kort in op wat een gangbare definitie is van haalbaarheid en
-
markttrends en mogelijkheden
haalbaarheidonderzoek. In het eindwerkstuk wat wij individueel vervolmaken kunnen we op de
-
alternatieve segmenten in bepaalde markt
haalbaarheid wat dieper ingaan. Vervolgens zoomen wij in op de haalbaarheid van ons
-
wettelijke- en politieke randvoorwaarden en alternatieven
ontwerp. We kijken dan naar de waarde en de kosten van ons ontwerp en houden de
-
esthetische- en ethische randvoorwaarden en alternatieven
geformuleerde definitie van haalbaarheid en haalbaarheidonderzoek in ogenschouw.
-
fysiek-technische randvoorwaarden en alternatieven
-
financiële randvoorwaarden en alternatieven
5.1 Wat is haalbaarheid? Dit raamwerk fungeert als een soort checklist aan de hand waarvan haalbaarheid optimaal De definitie van haalbaarheid hebben wij voor onze begripsvorming ontleend aan James
verkregen KAN worden. Het is een hulpmiddel dat als leidraad dient voor de ontwerper zodat
Graaskamp. Graaskamp heeft haalbaarheid als volgt gedefinieerd:
verantwoorde keuzes kunnen worden gemaakt welke leiden tot optimale haalbaarheid.
“A real estate project is ‘feasible’ when the real estate analyst determines
5.3 Het haalbaarheidraamwerk en ons ontwerp
that there is a reasonable likelihood of satisfying explicit objectives when a selected course of action is tested for fit to a context of specific constraints
In deze paragraaf gaan wij in op het haalbaarheidraamwerk ten opzichte van ons
and limited resources.” (Miles Berens en Weiss, 2000 )
ontwerpproject. Omtrent alle onderdelen van het haalbaarheidraamwerk hebben wij specifieke ontwerpkeuzen gemaakt. Per onderdeel lichten we kort toe wat wij zelf gedaan hebben om ons
Het bepalen van de haalbaarheid is dus meer dan alleen de wens dat de waarde de kosten
ontwerp haalbaar te laten zijn.
overstijgt. De essentie van haalbaarheidonderzoek is het correct stellen van doelen en laten zien hoe die doelen gehaald worden. De definitie van Graaskamp kent een viertal belangrijke
5.3.1 Belangen en doelen van betrokken partijen
punten. Haalbaarheid geeft ten eerste nooit zekerheid. Ten tweede moeten niet alleen de expliciete belangen van de ontwikkelaar behartigd worden maar ook de belangen van de
Wij hebben de doelen en belangen van de betrokken partijen globaal onderzocht en vermeld.
andere betrokken partijen. Ten derde spelen de factoren tijd en logistiek een zeer bepalende
Het is belangrijk dat de verschillende gebruikersgroepen op een gewenste manier van het
rol bij de planning van het project; de benodigde productiemiddelen zoals kapitaal en
gerealiseerde project gebruik kunnen maken. De routing is een belangrijk aspect in ons
mankracht dienen op de juiste plaats en op de juiste tijd aanwezig zijn. Ten vierde zijn de
ontwerp en de wens een (multi-culturele) flexibiliteit in rouwaanbod te bieden is ook belangrijk.
wettelijke-, fysieke-, ethische- en persoonlijke randvoorwaarden niet te verwaarlozen.
De maatschappij verandert; individualisering, secularisering en multiculturalisme komen in de wijze van rouwen en lijkbezorging tot uiting. Aan de maatschappelijke behoefte kan worden
5.2 Een raamwerk voor haalbaarheid
voldaan door de service te bieden die de flexibiliteit garandeert. Naast de service kan in het ontwerp ook specifiek in de maatschappelijke wens worden voorzien. Denk hierbij aan
Een zevental aspecten maken onderdeel uit van het proces wat leidt tot haalbaarheid
flexibele aula’s en grote ontvangstruimten en koffiekamers waarbinnen veel mogelijk is. De
(Jarchow, 1991):
22
geborgenheid die men kan wensen is voor een groot deel gewaarborgd door verschillende
nabestaanden wat ze willen. Het behoeft geen verdere uitleg dat bij een emotionele ervaring
routes van verschillende gebruikersgroepen te scheiden.
als de uitvaart zekerheid geboden is.
Het personeel wil ook wat. De werkplekken voor het personeel moeten minimaal aan de moderne eisen en voorwaarden voldoen. Specifieke werkplekken kennen specifieke wensen.
5.3.4 Wettelijke- en politieke randvoorwarden en alternatieven
De mooimaakruimte bijvoorbeeld heeft geen zoninval maar dat is ook niet gewenst. Verder zijn bijvoorbeeld de kantoren van alle noodzakelijkheden voorzien.
Bij de lijkbezorging zijn er nogal wat wettelijke - en politieke randvoorwaarden die gelden bij het realiseren van een funerair centrum. Wij hebben onderzoek gedaan naar die wettelijke
De gebruikers krijgen allen zodoende een omgeving waarin ze prima kunnen verblijven. Wat
randvoorwaarden. Die staan nogal zwart op wit beschreven in de wet en daar kan niet van
de toekomst precies brengt weten we niet maar de belangen en doelen van de betrokkenen
worden afgeweken. Voor het ontwerp hebben we niet met alle wetten rondom de lijkbezorging
worden voor de komende jaren bevredigd.
rekening gehouden omdat die voor deze opdracht niet allemaal relevant zijn.
5.3.2 Markttrends en mogelijkheden
Voor wat betreft de politieke randvoorwaarden zijn wij eenvoudig te werk gegaan. Wij hebben aangenomen dat de mogelijke politieke barrières (bijvoorbeeld de locatie) te doorbreken zijn.
De uitvaartbusiness vormt een grote markt. Het blijft gezegd; mensen gaan nog steeds dood.
Wij hebben geen alternatieve scenario’s omtrent politieke consequenties onderzocht. Wij
Buiten het gegeven dat lijkbezorging altijd nodig is, vormen de individualisering, secularisering
achtten dat niet relevant voor deze opdracht.
en multiculturalisme maatschappelijke ontwikkelingen die een flexibel rouwaanbod eisen. Wij hebben gekeken naar een geschikte locatie waar een lokale vraag naar een flexibel
5.3.5 Esthetische - en ethische randvoorwaarden en alternatieven
multicultureel rouwaanbod expliciet aanwezig is. Esthetisch gezien vormt ons ontwerp geen obstakel in de omgeving. Het funerair centrum is gelegen langs de rand en gaat op in de omgeving. Mensen die geen gebruik maken van het
5.3.3 Alternatieve segmenten in de uitvaartmarkt
funerair centrum hebben van het centrum geen last. Lijkbezorging en dus ook funeraire Wij bieden een uitvaartservicetotaalpakket wat voorziet in alle aspecten van de lijkbezorging.
voorzieningen vormen een onderdeel van de maatschappij en vallen zeker op deze locatie niet
Van de uitvaartregeling tot de ceremonie tot de herdenking. De kennis van zaken die al die
op en staan niet in de weg.
aspecten eisen is aanwezig om voor de klant scherpe prijzen te kunnen realiseren. De communicatie tussen de verschillende services kan soepel verlopen omdat die communicatie
Aangezien de uitvaart een vast onderdeel is van het maatschappelijk leven spelen ethische
vooral intern gericht is en zodoende de kans op miscommunicatie verkleint. De trend van
aspecten bij de ontwikkeling van een funerair centrum een voorname rol. De maatschappij kijkt
uitbesteding gaan wij tegen. Wij achten dit haalbaar omdat ons ontwerp voor het funerair
in haar veelzijdigheid op verschillende manieren naar de uitvaart. Voor de ene persoon is de
centrum juist in alle aspecten van de lijkbezorging voorziet.
uitvaart meer taboe dan voor de andere persoon.
Wij hebben van meerdere
Een soort van neutraliteit biedt de
personen vernomen dat totale uitbesteding van verschillende aspecten bij de lijkbezorging kan
mogelijkheid voor alle personen binnen onze maatschappij om in zijn/haar gewenste manier
leiden tot ernstige verdrietigheden. De (onafhankelijke) uitvaartondernemers zijn niet altijd op
van rouwbeleving te voorzien.
de hoogte van de ceremoniële mogelijkheden die een crematorium kan bieden. Omdat ons funerair centrum de totale uitvaartcyclus kent en zelf in zijn totaliteit uitvoert krijgen de
23
5.3.6 Fysiek-technische randvoorwaarden en alternatieven
De fysiek-technische randvoorwaarden staan, voor zover relevant, vermeld in hoofdstuk 2: ‘Eisen en randvoorwaarden’. Bij deze opdracht gaat het vooral om de functieoppervlakten en
Funerarium Amsterdam Omschrijving
Kosten Totaal
Bouwkundig werk
hoe het totale plangebied is ingedeeld. Ook de materialisatie hoort in deze paragraaf en
FUNDERING
hebben wij behandeld voor ons ontwerp. Ter verantwoording van de oppervlakten en
bodemvoorzieningen
materialisatie hebben wij gebruik gemaakt van precedenten en eigen gecumuleerde kennis.
Eenheid Hoeveelheid Kosten/Eenheid
standaard
202.272 m2 bbo
2.408
16
38.528
m2 bbo
2.408
6
14.448
m2 bbo
2.408
62
149.296
m2 bbo
2.408
-
vloeren op grondslag zand
5.3.7 Financiële randvoorwaarden en alternatieven
funderingsconstructies berekende kosten inc. standaard heien
In deze paragraaf behandelen we de investeringskosten en de exploitatiekosten. Door middel van de gestelde eisen en randvoorwaarden wordt een bepaalde kwaliteit gegenereerd waar een zeker prijskaartje aanhangt.
paalfunderingen heien
141.952
SKELET berekende kosten
m2 bvo
4.436
32
141.952
411.740
DAK
Investeringskosten crematorium en begraafplaats
-
dak - dicht inc. isolatie en bedekking hout
m2 bbo
2.408
90
216.720
50
50
2.500
2.408
21
50.568
dak - open inc. bewegende delen
Voor het bepalen van de investeringskosten hebben wij gebruik gemaakt van het format van
geen open delen
Svinsk. De opzet en de inhoud van de elementenbegroting hebben wij aangevuld zodat wij het
daken - afwerking
konden gebruiken voor ons ontwerp. Het is een vrij specifiek gebouw en de kosten die wij berekend hebben kunnen afwijken van de uiteindelijke werkelijke kosten (in verband met extra
bitumen
m2 m2 bbo
1.562.300
GEVELS buitenwanden - dicht
installaties e.d.). Het verschil zal geen miljoenen bedragen. Belangrijk is het ook te weten dat
natuursteen of vliesgevel - voorhanggevel m2
de grondprijs wordt verrekend in de vorm van een jaarlijkse pachtsom van ongeveer 100.000 Euro. Dat bedrag is meegenomen bij de exploitatieberekening.
buitenwanden - open automatische sluis klimaatgevel
st m2
De investeringskosten komen uit op een bedrag van 17.900.000 Euro exclusief BTW. Wij
zonweringen: lamellen
m2
hebben gebruik gemaakt van de kostprijsindicaties per element die in Svinsk worden
binnenwand - dicht separatiewanden (-15dB) brandwerende separatiewand gangwanden (-15 dB)
m2 m2 m2
stabiliteitswand 20 cm
m2
binnenwand - open houten deur
m2
brandpui
aangegeven en wij hebben een aantal toevoegingen gedaan zoals bijvoorbeeld de crematieovens.
2.000
576
1.152.000
700 700
21.000 788 105
551.600 73.500
600 600 600 600
105 125 105 125
63.000 75.000 63.000 75.000
m2
100 -
152 210
15.200 -
m2
2.400
19
45.600
wandafwerking luxe
24
859.119
VLOEREN vloeren - dicht nuttige last 250 kN
m2 bvo
4.663
77
359.051
vloeroopeningen n.v.t.
263
m2
-
m2
vloerafwerking - zacht: luxe
m2
570 3.430
104 42
st
3
45.200
135.600
crematie-ovens enkele oven
st
4
450.000
1.800.000
83.934
59.280 144.060
vaste verkeersvoorzieningen standaard
m2 bvo
4.663
3
13.989
12.285
vaste gebruikersvoorzieningen standaard
m2 bvo
4.663
3
13.989
vaste keukenvoorzieningen standaard
m2 bvo
4.663
3
13.989
vaste sanitaire voorzieningen standaard
m2 bvo
4.663
3
13.989
trappen en hellingen 5
st
2.457
plafondafwerkingen luxe
lift en transport functioneel
Vaste inrichting
vloerafwerking vloerafwerking - hard: natuursteen
luxe
1.935.600
Bijzondere installaties
m2 bvo
4.663
61
284.443
1.534.127
Werktuigbouwkundig warmte-opwekking hoog rendement
m2 bvo
4.663
6
27.978
vaste onderhoudsvoorzieningen glazenwasinstallatie: ladder
m2 bvo
4.663
5
23.315
afvoeren standaard
m2 bvo
4.663
6
27.978
vaste opslagvoorzieningen standaard
m2 bvo
4.663
1
4.663
water standaard
m2 bvo
4.663
8
37.304
gassen standaard
m2 bvo
4.663
2
9.326
koude-opwekking en distributie geen koeling
m2 bvo
4.663
-
warmtedistributie radiatoren met individuele regeling
m2 bvo
4.663
29
135.227
luchtbehandeling airconditioning
m2 bvo
4.663
272
1.268.336
regeling klimaat en sanitair gebouwbeheerssysteem
m2 bvo
4.663
6
-
27.978
857.992
Elektrotechniek centr. elektrotechnische voorzieningen standaard
m2 bvo
4.663
61
284.443
krachtstroom standaard
m2 bvo
4.663
3
13.989
verlichting standaard
m2 bvo
4.663
40
186.520
communicatie telefoon
m2 bvo
4.663
48
223.824
beveiliging bliksem- en brandbeveiliging
m2 bvo
4.663
27
125.901
gebouwbeheersvoorzieningen standaard
m2 bvo
4.663
5
23.315
3.221.400
Terrein grondvoorzieningen boven standaard terreinafwerkingen
m2
160.000
10
1.600.000
beplanting parkeren op terrein
m2 st
160.000 300
8 1.138
1.280.000 341.400
parkeergarage - norm 1
st
-
-
10.810.436
Directe bouwkosten Bouwplaatskosten Algemene kosten Winst en risico
Bouwkosten Inrichtingskosten bijkomende kosten Investeringskosten exc. BTW BTW Investeringskosten inc. BTW
% % %
12 6 3
1.297.252 648.626 324.313
13.080.628 %
12
1.569.675
%
25
3.270.157
17.920.460 %
19
3.404.887
21.325.347
25
Exploitatiekosten crematorium en begraafplaats Nogmaals; de exploitatiekosten en – inkomsten zijn moeilijk te bepalen. De inkomsten zijn De exploitatiekosten zijn opgebouwd uit: vaste kosten, energiekosten, onderhoudskosten,
dusdanig flexibel vast te stellen dat eventuele verschillen kunnen worden opgevangen door
administratieve kosten en specifieke bedrijfskosten. Voor een kantoorgebouw vormen de vaste
wijzigingen aan te brengen in de prijzen. Het zijn eenvoudige aannames die wij gedaan
kosten een aandeel van 40-70% op de totale exploitatiekosten, energiekosten een aandeel van
hebben. Een ding is zeker; financiële haalbaarheid is relatief eenvoudig te verkrijgen. De
6-15%, onderhoudskosten 11-40%, administratieve kosten 1-5% en specifieke bedrijfskosten
exploitatiekosten zijn niet heel hoog maar de inkomsten kunnen van grote omvang zijn.
vormen een aandeel van 2-12% van de totale exploitatiekosten. Als vuistregel voor een kantoorgebouw geldt dat 1-1.5% van de investeringskosten gelijk is aan de jaarlijkse exploitatiekosten voor het technisch onderhoud. In ons geval staat 1.5% gelijk aan ongeveer 255.000 Euro. Wij stellen het technisch onderhoud als een tiende deel van de totale
Funerair Centrum A'damse Bos investeringsbedrag
17.900.000
Euro exc. BTW
exploitatiekosten. Als wij 255.000 vermenigvuldigen met factor 10 dan is het bedrag voor de exploitatiekosten voor het crematorium 2.550.000 Euro.
exploitatiekosten
Een andere manier om de exploitatiekosten te berekenen is gebruikmaken van een precedent. Er waren weinig bronnen voorradig maar een voorbeeldberekening van de exploitatiekosten
pachtsom totaal
2.506.000
14
100.000
Euro
2.600.000
Euro
%
van een voorlopig ontwerp laat een exploitatiekostenbedrag zien van 15% van de investeringskosten. Het gaat dan om een klein en vrij eenvoudig crematorium. Ons crematoriumgebouw is een stuk groter en minder eenvoudig en de investeringskosten zijn hoger. Als wij het exploitatiebedrag daarom iets lager stellen op 14% van de investeringskosten (17.900.000 Euro exclusief BTW) komt er een exploitatiebedrag uit van 2.600.000
Euro
(inclusief
pachtsom
van
100.000
Euro).
De
twee
verschillende
exploitatiebedragen zijn vergelijkbaar met elkaar. Dit maakt de hoogte van de bedragen aannemelijker.
Voor wat betreft de inkomsten is het niet eenvoudig te berekenen hoeveel de inkomsten bedragen aangezien het moeilijk is te aan te geven wat een gemiddelde ceremonie kost. Wij gaan we uit van 4500 ceremonies per jaar (15 per dag maal 6 dagen in de week maal 52 weken). Om het eerste jaar quitte te draaien hoeven we per ceremonie maar 577 Euro aan inkomsten te genereren. Ceremonies of uitvaarten in het algemeen brengen per keer een bedrag binnen dat vele malen hoger ligt dan 577 Euro. Dat bedrag kan makkelijk gehaald worden.
26
begraafplaats of urnentuinen de emoties te laten bezinken met een kopje koffie of zelfs een
6. Conclusie en aanbevelingen
biertje. 6.1 Conclusie De begraafplaats biedt ruimte aan ruim vijfduizend graven en nog meer aan asbestemmingen Voor het realiseren van een funerair centrum in het Amsterdamse Bos is een marktvraag
in allerlei vormen (o.a. verstrooiing en columbaria). Het geheel van asbestemmingen en graven
aanwezig. De vraag naar een gedifferentieerd rouwaanbod is belangrijk om op te anticiperen.
is gevat in groene omgeving met veel afwisseling in vormgeving.
De verschillende gebruikersgroepen en activiteiten binnen het funerair centrum kunnen volgens het uiteindelijke ontwerp op de gewenste manier gebruikmaken van het gecreëerde
Naast de geboden kwaliteiten is de financiële haalbaarheid mede gewaarborgd. De
rouwaanbod.
investeringskosten zijn fors maar kunnen eenvoudig worden terugverdiend door het aantal ceremonies wat het funerair centrum jaarlijks aankan en het gegeven dat een uitvaart kostbaar
Wij hebben uitvoerig onderzoek gedaan naar de juiste locatie en de uitgangspunten voor het
is. Bij een aantal van 15 ceremonies per dag en zes dagen per week dient slechts 577 Euro
ontwerp. De locatie is er één van mooie en rustieke kwaliteit waar het funerair centrum volledig
per ceremonie terugverdiend te worden.
in kan opgaan in de omliggende omgeving en omliggende activiteiten. De uitgangspunten die wij hebben geformuleerd kunnen ervoor zorgen dat in de huidige – en toekomstige wensen kan
De uitgangspunten en voorwaarden die wij geschapen hebben en in een ontwerp hebben
worden voorzien.
uitgewerkt zorgen voor een grote kans op succes.
Het ontwerp bestaat uit een onder- en een bovengronds deel. Het ondergrondse deel is enkel
6.2 Aanbevelingen
en alleen toegankelijk voor personeel en daar vinden de zeer specifieke activiteiten plaats (crematie, mooi maken, ed.). Boven de grond vinden de andere activiteiten plaats waarvan de
Het Funerarium zoals dat nu staat na deze eerste fase van ontwerpen zorgt al zeer
ceremoniële activiteiten en bijbehorende ruimten centraal staan.
waarschijnlijk voor goede resultaten. De indeling van het ontwerp is echter nog niet helemaal
De ontvangstruimten en
koffiekamers zijn relatief groot, maar bieden daardoor juist ruimte voor individuele wensen en
optimaal.
mogelijkheden. De aula’s, waar het belangrijkste onderdeel van de rouwcyclus gebeurt zijn
Voor het gebouw zelf zijn dit op het moment een aantal aspecten in het gebouw die nu niet
bieden ook veel ruimte voor veel flexibiliteit maar bovenal geborgenheid.
volledig geïntegreerd zijn met de rest van de functies. Hierbij kan gedacht worden aan de locatie van het gebouwtje waar men de as kan ophalen. Voor bijvoorbeeld as verstrooiing maar
De crematieruimten bieden de mogelijkheid om de crematie in te laten leiden en bij te laten
ook de ophaal van urnen voor thuisplaatsing. In het huidige plan is dit gebouwtje gelegen aan
wonen door de nabestaanden. Beneden bij de ovens kunnen de nabestaanden die dat wensen
de rand van het verhoogde plateau aan het einde van de hellingbaan.
afscheid vervolmaken. Die ruimten bieden dan ook een zelfde geborgenheid als de andere
De ligging is logisch voor het feit dat het direct ligt aan de route naar het strooiveld maar omdat
ceremoniële ruimten.
het zo op zichzelf ligt is het wel lastig wat betreft de logistiek voor het transporteren van de as van de asbusopslag naar de as uitgifte.
Een café/restaurant maakt ook onderdeel uit van het gebouw. Men kan er voor kiezen om daar gebruik van te maken wanneer men dat wil en men kan er voor kiezen er geen gebruik van te
Een ander punt dat extra aandacht nodig zou kunnen hebben in het ontwerp is het transport
maken. Men zou kunnen besluiten om na een herdenkingsbezoek aan bijvoorbeeld de
van de kist met de overledene van en naar de aula’s toe. Wij hebben dit in het huidige ontwerp
27
dusdanig gemaakt dat het met luie trappen bereikbaar is. Volgens onderzoek dat wij verricht hebben is dit goed mogelijk, maar dan gaan we wel uit van gemiddelde waarden. Dit houdt in dat bij extreme situaties er wel degelijk een probleem kan ontstaan.
Vanwege dit hebben we al zelf getracht een mogelijkheid te zoeken dit op te lossen. Bijvoorbeeld door het plaatsen van een aantal liften in het gebouw. Maar zijn hiermee nog niet tot een goed resultaat gekomen dat zowel functioneel als esthetisch goed werkt. De oplossing waarbij de kist zelf op een lift geplaatst wordt en daarmee direct de aula in komt is een veelgebruikte. Wij kozen er niet voor omdat het we het wegdragen van de kist over de trap een mooiere symboliek vinden hebben en bovendien het persoonlijker is.
Maar voor bepaalde gevallen, men kan denken aan mensen met bovengemiddeld lichaamsgewicht, zal een trap alleen niet genoeg zijn. Echter de mogelijkheid van een lift direct in de aula vraagt om een grote uitbreiding van de kelder, wat wij niet redelijk vonden wat betreft de kosten ten opzichte van het aantal gevallen dat het noodzakelijk zal zijn. Echter het blijft iets om in het achterhoofd te houden wanneer men verder gaat met het ontwerp.
Het plan van de begraafplaats is door ons al bedacht vanuit het idee dat het gebied niet in één keer ingericht zal worden. Er is een verschuiving gaande in Nederland die al een tijd bezig is waarbij steeds meer mensen kiezen voor crematie. Het is onduidelijk of deze trend sterk zal doorzetten of dat het stagneert. Het lijkt er momenteel op dat het percentage rond de 50% zal blijven met misschien een hoger percentage crematies. Zeker is het echter niet en voor hetzelfde geld zet de trend zich door en zal over een tijd de grote meerderheid kiezen voor crematie.
Omdat we de begraafplaats in fasen bedacht hebben is het goed mogelijk dat hier op ingespeeld kan worden. Zo kan een deel van de begraafplaats plaats maken voor een groter gedenkpark als hier meer vraag naar is. Op deze manier kan er op ontwikkelingen van de toekomst ingespeeld worden.
28
Bronvermelding
NIZW welzijn en zorg http://www.nizw.nl/thesaurus
Boeken Uitvaart.nl R. Aloi -- Arte Funeraria D’oggi -- Hoepli Milaan 1959 M. Faazen -- Begraafplaatsen Nederland, Vereniging van Nederlandse Gemeenten, 1951 R. Auzelle -- Dernieres Demeures -- L’Imprimerie Mazarine Parijs 1965
http://www.uitvaart.nl/primeur/whatsold2002.html Thanos http://www.thanos.org/index1.php
M.H. Adams -- Ontwerpthema Crematie --, Publicatiebureau Bouwkunde Delft 1992 A. Zabalbeascoa -- Architecture in Detail “Igualada Cemetery” -- Phaidon Press Ltd. London
Nederlandse unie van uitvaartondernemingen
1996
http://www.nuvu.nl/
H. Hekkema -- Uitvaartcultuur als Ontwerpopgave -- Esselink Stichting Zwolle 2002 E. van Asbeck -- Vormgeving Crematoria -- Tessel Offset, Tessel 1986
Vereniging Ondernemers Uitvaartverzorging http://www.uitvaart.nl/vou/
Contactpersonen Ina Momberg-Flohil – Raadgever Yarden Uitvaart Ada Wille – Wille Landschaps- & Begraafplaatsarchitectuur Jeroen Paul van Egmond -- Monuta Uitvaart
Vereniging Toeleveranciers voor de Uitvaartbranche (VTU) http://www.uitvaart.nl/vtu/ Rouw.nl http://www.rouw.nl/
Internetpagina’s
http://www.xs4all.nl/~praghmah/uitvaart/index1.htm http://www.begraafplaats.org/info/index.htm www.uitvaartinformatie.nl CBS statistiek Sterfte aantal in Nederland per regio/stad http://statline.cbs.nl/StatWeb/start.asp?LA=nl&DM=SLNL&lp=Search/Search Begraafplaatsen http://www.bc-westerveld.nl/ http://www.rkbstlaurentius.nl/index2.html
29
