4 Mei Comité Tiel Dodenherdenking 2016
Onder auspiciën van het gemeentebestuur van Tiel herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.
Medewerking Dhr. Ir. J. Beenakker, burgemeester van Tiel Het Tiels Madrigaal Koor o.l.v. Frits Hendrich Jonathan Kooman: orgel Het Tiels Mannenkoor o.l.v. Mariëtte Effink Dhr. B. Nooteboom: voordracht Maartje Heijster en Lars Essenburg (leerlingen van de R.K. basisschool De Bataaf ): voordracht Hilde van der Pol (leerlinge van het RSG Lingecollege te Tiel): voordracht Scouting Phoenix Tiel Trompettisten van het K.T.V.M. (spelen The Last Post) Gemeente Tiel AVRI (toezicht en handhaving en verzorging vlaggen en monumenten) Nederlands Rode Kruis afdeling Tiel en Omstreken Vrijwilligers St. Maartenskerk
Het monument is voor het jaar 2016 geadopteerd door de leerlingen van de R.K. basisschool De Bataaf.
Programma 18.00 uur :
Vlaggen halfstok
Het eerste deel van de herdenking wordt gehouden in de St. Maartenskerk, Kerkplein 4 te Tiel.
18.15 uur :
Kerk open
18.30 uur :
Luiden van de grote klok de `Salvator`
18.45 uur : Opening door de voorzitter van het 4 Mei Comité Tiel Mevrouw J.L. Sewalt-Wijbrandts Aansluitend gevolgd door voordrachten en koorzang.
Voor het tweede deel van de herdenking vertrekt de stille tocht vanaf de St. Maartenskerk naar de fusilladeplaats aan de coupure, vervolgens naar het Joods monument en daarna naar het monument bij de St. Maartenskerk. 19.20 uur : Vertrek van de stille tocht 19.45 uur :
Aankomst bij het monument op het Kerkplein, gevolgd door kranslegging en twee minuten stilte.
1. Het Tiels Madrigaalkoor o.l.v. Frits Hendrich zingt: The ways of Zion do mourn van George Frideric Händel (1685-1759). 1. The ways of Zion do mourn and she is in bitterness all her people sigh and hang down their heads to the ground. ( De wegen van Jeruzalem, zijn vervuld van rouw en verbittering. Alle mensen zuchten en buigen het gezicht ter aarde.)
2. Voordracht door de heer Bert Nooteboom
De overval op Waalhaven en Rotterdam
Dit jaar woon ik 46 jaar in Tiel en ik weet wat Tiel in de 2e W.O. allemaal heeft geleden. Maar mijn wortels liggen in het Westen waar ik de hele oorlog van nabij heb meegemaakt. Op 3 oktober 1913 is als oudste van zeven, broer Wim geboren in Kethel, een dorpje bij Schiedam. Hij werd geboren in het huis naast de Smederij en Wagenmakerij van mijn vader Henk op de Kerklaan. Wim was vliegtuigconstructeur en werkte bij de Fabriek van Coolhoven in Rotterdam. Hij werd opgeroepen voor de Militaire Dienst tijdens de mobilisatie vlak voor het uitbreken van de 2e W.O. en was gelegerd op het Vliegveld Waalhaven in Rotterdam bij de Luchtverdediging. Hij was in 1938 getrouwd met Riek en woonde op de ’s Gravendijkwal. Wim is maar 26 jaar oud geworden en gesneuveld aan het begin van de 2e Wereldoorlog bij de verdediging van de Luchtmachtbasis Waalhaven in Rotterdam. Hij werd getroffen door de luchtdruk van een exploderende bom en was op slag dood. Wim hoorde bij het 51e peloton Luchtdoel Mitrailleurs dat aan de noordoostzijde van het Vliegveld stond opgesteld.
In die vroege morgen van de 10e mei 1940 schrik ik wakker van het geluid van vliegtuigen. Ik spring uit bed en ga naar het raam van de dakkapel, trek de gordijnen open en zie een prachtige zonsopkomst en boven Rotterdam een aanzwellende stroom vliegtuigen en plotseling beginnen de Duitsers het Vliegveld te bombarderen. We zien enorme rookwolken boven Rotterdam en vragen ons voortdurend af hoe het met broer Wim zal zijn. De telefoonverbindingen zijn verbroken. De volgende dag zegt mijn broer Ton: ”Ik wil weten hoe het met Wim is; ik ga hem zoeken.” Moeder probeert hem tegen te houden, want dat is veel te gevaarlijk nu, maar hij gaat de auto halen en wil vertrekken. Als moeder ziet dat hij niet tegen te houden is, zegt ze: ”Dan ga ik met je mee en zet je mij af bij Riek.” Wij blijven in grote spanning achter. Hoe zal dit aflopen? Uren later zien we Ton, Moeder en Riek met de auto aankomen. Zij stappen uit en als Ton uit de auto komt zakt hij plotseling in elkaar. Hij is in shock door alle spanningen. Na verloop van tijd als Ton weer hersteld is, vertelt hij ons wat er is gebeurd. Nadat hij Moeder had afgezet bij schoonzus Riek reed hij naar het Vliegveld. Daar stonden Duitse soldaten op wacht bij de ingang. Zij wilden hem tegenhouden, maar hij zei dat hij zijn broer wilde zoeken. De soldaten wezen hem naar een loods waar alle gesneuvelde militairen in lange rijen langs de kanten lagen. Ton liep erlangs en keek of hij zijn broer Wim kon vinden. Om er zeker van te zijn dat hij dood was hadden de Duitsers hem nog een schot in z’n hart gegeven. Met tranen in z’n ogen haalde hij de portefeuille met papieren van Wim uit zijn uniformjasje en nam die mee. Hij reed terug naar het huis van zijn schoonzus. Hij vertelde wat er gebeurd was en met z’n drieën rouwden zij om het verlies van Wim. Daarna stapten zij in de auto om de terugreis naar Kethel te maken. Wim is begraven met alle gesneuvelde militairen die op Waalhaven en bij de strijd om de Maasbruggen zijn omgekomen op de Militaire Erebegraafplaats Crooswijk in Rotterdam. Elk jaar op 4 mei vindt daar ook een herdenking plaats.
3. Het Tiels Madrigaalkoor o.l.v. Frits Hendrich zingt: The ways of Zion do mourn van George Frideric Händel (1685-1759). The people will tell of their wisdom and the congregation will shew forth their praise; their reward also is with the Lord and the care of them is with the most High. (De mensen zullen getuigen van hun wijsheid en de gemeente zal hen lof zingen. Ook zullen zij hun beloning krijgen bij de Heer en de Hoogste zal voor hen zorgen)
4. Voordracht Maartje Heijster en Lars Essenburg (leerlingen van de R.K. basisschool De Bataaf)
Uit het dagboek van Anne Frank, Kitty Woensdag, 8 juli 1942 Lieve Kitty, Er is zoveel gebeurd, dat het is alsof de hele wereld zich plotseling omgedraaid heeft. Ja, inderdaad, ik leef nog, maar vraag niet waar en hoe. Ik denk dat je vandaag helemaal niets van me begrijpt, daarom zal ik maar beginnen met je te vertellen wat er zondagmiddag gebeurd is. Om 15.00 uur belde er iemand aan de deur. Ik hoorde het niet, omdat ik lui in een ligstoel op de veranda in de zon lag te lezen. Even later verscheen Margot in opgewonden toestand aan de keukendeur. ‘Er is een oproep van de S.S. voor vader gekomen’, vertelde ze. Ik schrok ontzettend. Een oproep, iedereen weet wat dat betekent.
Concentratiekampen en eenzame cellen zag ik al in mijn geest opdoemen en ik zag mijn vader daarnaartoe al vertrekken. Moeder is naar Van Daan om te bespreken of we morgen naar onze schuilplaats zullen vertrekken. We konden niet meer praten. De gedachte aan vader, het wachten op moeder, de spanning, dit alles deed ons zwijgen. Plotseling werd er weer gebeld. We hoorden moeder en Van Daan beneden praten. Toen kwamen ze binnen en sloten de deur achter zich dicht. Bij elke bel moesten Margot of ik nu zachtjes naar beneden om te zien of het vader was. Margot en ik werden uit de kamer gestuurd. Van Daan wou met moeder alleen praten. Toen Margot en ik in onze slaapkamer zaten, vertelde zij, dat de oproep niet vader maar haar betrof. Ik schrok opnieuw en begon toen te huilen. Maar gelukkig zou ze niet gaan. Moeder had het zelf gezegd en daarop zouden dan ook vaders woorden wel gedoeld hebben, toen hij het met mij over onderduiken had. Onderduiken, waar zouden we gaan onderduiken, in de stad, op het land, in een huis, in een hut, wanneer, hoe, waar...? Dat waren vragen, die ik niet mocht stellen en die toch steeds weer terugkwamen. Margot en ik begonnen het hoogstnodige in een schooltas te doen. Het eerste wat ik erin stopte, was dit schrift, daarna krulpennen, zakdoeken, schoolboeken, kam en oude brieven. Ik was doodmoe en hoewel ik wist, dat het de laatste nacht in mijn bed zou zijn, sliep ik gelijk en werd om half zes in de ochtend door moeder gewekt. Om half acht sloten wij de deur achter ons. De enige van wie ik afscheid had genomen was Moortje, mijn kleine poesje, dat een goed tehuis bij de buren zou krijgen. We wilden snel weg en veilig op het onderduikadres aankomen. Je Anne
5. Het Tiels Madrigaalkoor o.l.v. Frits Hendrich zingt: The ways of Zion do mourn van George Frideric Händel (1685-1759). Their bodies are buried in peace but their name liveth evermore. (Hun lichamen liggen in alle rust begraven maar hun namen leven voor altijd voort.)
6. Voordracht Hilde van der Pol
(leerlinge van het RSG Lingecollege)
Keuzes Keuzes maken is niet mijn ding en dat is nog zwak uitgedrukt. Op de lagere school zat ik tijdens de kerstmaaltijd altijd als laatste weer in de klas, omdat ik niet kon kiezen uit het lopend buffet. Ik heb nu al 20 open dagen bezocht en ik heb nog steeds geen idee welke studie ik moet kiezen. Als ik online iets bestel dan laat ik vijf dingen komen, al mag ik er maar 1 echt kopen. De Tweede wereldoorlog moet - ook hier in Tiel - in veel opzichten verschrikkelijk zijn geweest. Mensen hadden honger, dierbaren overleden, velen moesten op de vlucht en kwamen in de vernielde stad terug. In die oorlog stonden mensen ook voor keuzes. Trokken ze wel of niet hun mond open als hun Joodse collega niet meer mocht komen werken? Luisterden ze wel of niet stiekem naar de Nederlandse radio? En deelden ze het weinige dat ze nog hadden met anderen, of hielden ze dat voor zichzelf? Als ik over dat soort keuzes nadenk dan lijkt het bij mij alleen om luxe keuzes te gaan. Vakantie naar Lloret de Mar of naar Albufeira? Maar ook ik en mijn leeftijdsgenoten staan voor serieuze keuzes. Kom ik wel of niet op voor dat meisje dat gepest wordt? Laat ik me wel of niet beïnvloeden door wat mensen over de Islam roepen?
Het lastige alleen is dat het niet altijd om duidelijke keuzemomenten gaat. De keuzes zijn meer een proces. Ik heb vooral blanke vrienden, betekent dit dat ik discrimineer of is dit toeval? Ik zet me op dit moment niet actief in voor vluchtelingen, vind ik mijn eigen hobby’s belangrijker of heb ik er gewoon niet over nagedacht? Wat ben ik blij dat het hier niet om zaken van leven of dood gaat. Want dat speelde in de Tweede wereldoorlog wel voor de doorsnee Tielenaar: durf ik wel of niet een onderduiker op te vangen met gevaar voor eigen leven, of nog erger met gevaar voor het leven van mijn kinderen? Durf ik wel of niet de Verzetskrant te verspreiden ook al staat hier de doodsstraf op? Ik heb grote bewondering voor mensen die de moed hebben gehad om op dit soort keuzes ja te zeggen. Dus toen de vraag kwam of ik hier vanavond stil wilde staan bij de Tweede Wereldoorlog, was dat eindelijk een makkelijke keuze, natuurlijk zei ik ja.
7. Jonathan Kooman speelt op orgel
- Sarabande uit de suite in d minor van Händel
De klok gaat luiden en vertrek van de stille tocht vanaf de St. Maartenskerk.
Route: St. Maartenskerk Kerkplein, hoek Schoolstraat, 1e Bleekveldstraat, Koninginnestraat,daarna via de Westluidensestraat de Waalstraat in, door de coupure en dan rechts naar het monument (gelegenheid tot bloemlegging).
De tocht loopt verder langs het monument, het half verharde pad af en gaat het fietspad op. Daarna gaan we het half-verharde pad op richting de Tolhuiswal, dan linksaf en rechtsaf naar de Westluidensestraat. Vervolgens linksaf de Agnietenstraat in naar het Joods monument (gelegenheid tot bloemlegging) en dan naar het monument aan het Kerkplein.
8. Bij aankomst aldaar zingt het Tiels Mannenkoor
o.l.v. Mariëtte Effink
- - -
Abide with me - arr. Wim Boerboom Beati Mortui - F. Mendelssohn Bartholdy Ecce, quomodo moritur! - Jacob Handl
9. Het leggen van de bloemen bij het monument Het gemeentebestuur, leerlingen basisschool De Bataaf, Veteranen afdeling Tiel en omgeving, Politie Tiel, Oranjevereniging Tiel, COC Afd. Nijmegen en omgeving, Scouting Phoenix Tiel, 4 Mei Comité Tiel en burgers. “Krijger voor hij dodelijk getroffen wordt”
10.“The Last Post” wordt gespeeld door twee trompettisten van het K.T.V.M.
11. Twee minuten stilte voor het herdenken van de gevallenen Hierna zingen de aanwezigen met Het Tiels Mannenkoor het “Wilhelmus” (tekst zie achterzijde).
12. Korte toespraak door de burgemeester van Tiel, de heer Ir. J. Beenakker
13. Het Tiels Mannenkoor o.l.v. Mariëtte Effink zingt:
- An Irish Blessing - Traditional Bew. Arno Vree
Na deze herdenking worden alle aanwezigen in de gelegenheid gesteld om koffie/thee te drinken in de St. Maartenskerk.
4 mei comité Tiel
Secretariaat: Konijnenwal 17, 4001 HA te Tiel E-mail:
[email protected]
WILHELMUS Wilhelmus van Nassouwe, Ben ick van Duytschen bloet; Den vaderlant ghetrouwe, Blijf ick tot in den doot. Een prince van Orangiën, Ben ick vrij onverveert; Den Coninck van Hispangien, Heb ick altijt gheëert. Mijn schilt ende betrouwen Syt ghy o Godt mijn Heer. Op U so wil ick bouwen, Verlaet mij nimmermeer. Dat ick doch vroom mach blijven U diennaer taller stondt Die tyranny verdrijven Die my mijn hart doorwondt
