Known unto God
Inleiding 4 mei: Dodenherdenking. 4 en 5 mei: Dodenherdenking én Bevrijdingsdag. Deze twee dagen horen bij elkaar als nacht en dageraad. Op 4 mei herdenken wij de militaire en civiele slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en van de vredesmissies die naderhand plaatsvonden. Elk jaar op dodenherdenking, staat hier op de tafel het boek met de namen van alle joodse slachtoffers die uit onze stad zijn weggevoerd en vermoord. Opdat wij, door hun namen te vernemen, hen niet vergeten. Zij horen bij ons. U kunt het straks inkijken. Op Rotterdamse scholen maken de kinderen kennis met hun klasgenootjes van toen en adopteren hen, in het project Jij hoort in onze klas. 1
4 mei 2014 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Elk jaar heeft deze dodenherdenking plaats. Elk jaar worden we door ontroerd. En je vraagt je af: zal aan de strijd tussen tirannie en vrijheid, bezetting en bevrijding, oorlog en vrede ooit een einde komen? Zullen wij altijd de hulp van anderen nodig hebben om de vrede te hervinden of te bewaren? Oorlog … daar hadden we de aarde toch niet voor gekregen?
Gedicht Nu is het stil Toen niet Nu luisteren we naar elkaar Toen niet Nu is het vrede Toen niet Nu heeft iedereen te eten Toen niet U zij de Nederlandse kinderen Het gelukkigst van de hele wereld Toen niet [Jona Wolff, een leerling van de Montessorischool A’dam Zuid, gelezen op de Apollolaan] De Amerikaanse componist John Williams (1932) componeerde voor Schindler’s list (1993, Steven Spielberg) melodieën die onmiddellijk het hart van mensen veroverden. De film vertelt het verhaal van de Duitse industrieel Oskar Schindler, die vele Joden in de Tweede Wereldoorlog tegen de nazi’s wist te beschermen. In deze dienst hoort u drie van deze melodieën: Remembrances, Ghetto en het Thema van de film).
Muziek: John Williams, Schindler’s list ~
Remembrances https://www.youtube.com/watch?v=9GHmXbhPlPY&list=PL517ACEC5A56BAEE2 Psalm 124 (Willibrord vertaling) 2 4 mei 2014 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Als de EEUWIGE niet voor ons was geweest – Israël kan dat getuigen – als de EEUWIGE niet voor ons was geweest toen de mensen op ons aandrongen, dan hadden zij ons levend verslonden, zo laaiend was hun woede; dan had het water ons meegesleurd, de bergstroom ons overspoeld; dan waren wij werkelijk overspoeld door de ziedende golven. Eer aan de EEUWIGE , Hij gaf ons niet prijs, Hij gaf ons niet ten prooi aan hun tanden. Wij zijn als een vogel ontsnapt aan het klapnet van de vogelvangers: het klapnet scheurde en wij zijn gevlogen. Onze hulp is de naam van de EEUWIGE die hemel en aarde gemaakt heeft.
Muziek: John Williams, Schindler’s list ~ Ghetto https://www.youtube.com/watch?v=WLXFrtELysA&list=PL517ACEC5A56BAEE2
Preek: Known unto God Inleiding Nogal een statement, inderdaad, ‘Een vaste burcht is onze God’. Was getekend: Luther, met dank aan psalm 46: 2 (God is ons een Toevlucht en Sterkte) Dit lied, deze psalm, en alle Bijbelteksten die een grenzeloos vertrouwen in God uitspreken, zijn gedurende de Tweede Wereldoorlog met overtuiging gezongen. Tijdens de Opstand tegen de Spaanse tirannie ook. In crisistijden, in donkere dagen vindt men er houvast. Soms tegen beter weten in. Soms zelfs zonder geloven wat men zingt.
3
4 mei 2014 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Schiermonikoog Op Schiermonikoog ligt een begraafplaats waar sinds de negentiende eeuw drenkelingen worden begraven. Ook drenkelingen die in de Eerste en Tweede wereldoorlog op het eiland aanspoelden vonden daar hun laatste rustplaats. Militairen uit Engeland, Frankrijk, Polen, Australië, Duitsland, liggen er vredig naast elkaar. Velen van de gesneuvelden bleven ongeïdentificeerd. Onbekende soldaten. Op de Poolse graven staat alleen ‘een Poolse soldaat’. Franse graven melden: Mort pour la France. Maar op de graven van militairen uit het Commonwealth staat iets heel anders. Daar leest men, graf na graf: known unto God. Bekend bij God. Deze inscriptie leest men op meer dan 240.000 graven van onbekende soldaten waarmee Europa bezaaid is. Known unto God. Waar komt het vandaan? In 1917 werd gezocht naar een inscriptie die zou passen op de duizenden graven van onbekende omgekomen militairen uit de Commonwealth. De Britse schrijver Rudyard Kipling stelde voor: only known unto God (alleen bij God bekend). De naam van de gesneuvelden was verdwenen, behalve bij God, die als enige de namen kende. Kipling vond zijn inspiratie in een vers uit de brief van Paulus aan de Filippensen. In de King James Bijbel (1611) als volgt vertaald: Let your requests be made known unto God (Fil 4:6) En dat werd het uiteindelijk: de woorden Known unto God werden op alle graven van onbekende gesneuvelde soldaten uit het Commonwealth gebeiteld. Als je langs deze graven loopt, van vaak heel jonge jongens die Europa kwamen bevrijden van het juk van het nazisme, raken deze woorden je recht in het hart. Of je nu in God gelooft of niet. Niemand weet wie ze waren, wie ze zijn. Niemand? Dat is toch ondenkbaar? Dit is het moment om met Voltaire te zeggen: Si Dieu n’existait pas, il faudrait l’inventer. Als God niet bestond, zou je hem moeten uitvinden. Er is, vijftien jaar geleden, in Australië fel debat gevoerd over de inscriptie known unto God op het Australische graf van de onbekende soldaat in Canberra. Uit zogeheten ‘politieke correctheid’, wilde een aantal mensen deze woorden vervangen door de vermelding: We do not know this Australian’s name, we never will we weten niet de naam van deze Australiër en zullen die nooit weten. God verdween uit Canberra. Zo werd ook aanvankelijk besloten maar er kwam zo een golf van protest dat het besluit werd teruggedraaid. Deze woorden - known unto God - vertaalden een 4 4 mei 2014 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
bescherming en een hoop die groter waren dan welke religie ook. Het bleef known unto God. Bescherming, hoop, perspectief. Met kracht in steen gebeiteld. Met dezelfde kracht waarmee wij net zongen een vaste burcht is onze God, al geloven wij daar misschien niet in. Paradox? jazeker. Maar wel een paradox die generaties voor ons gaande heeft gehouden. Psalm 124 Want lezen we niet hetzelfde in psalm 124? Een gedicht geschreven in tijden van onderdrukking, als een bezwering van het lot. Een gedicht dat nog steeds wordt gezongen, na de verschrikking van de Sjoa. Waarom? Omdat het de mensen gaande houdt, ook in wanhopige situaties. Als de EEUWIGE niet voor ons was geweest – Israël kan dat getuigen – als de EEUWIGE niet voor ons was geweest toen de mensen op ons aandrongen, dan hadden zij ons levend verslonden, zo laaiend was hun woede; dan had het water ons meegesleurd, de bergstroom ons overspoeld; dan waren wij werkelijk overspoeld door de ziedende golven. Het gaat door merg en been, want dat is toch precies wat wél herhaaldelijk in de loop van de geschiedenis gebeurd is? Wat altijd gebeurt als onrecht zegeviert en tirannie heerst? En toch, vervolgt de psalmist: Eer aan de EEUWIGE, Hij gaf ons niet prijs, Hij gaf ons niet ten prooi aan hun tanden. Wij zijn als een vogel ontsnapt aan het klapnet van de vogelvangers: het klapnet scheurde en wij zijn gevlogen. Onze hulp is de naam van de EEUWIGE die hemel en aarde gemaakt heeft. Het klapnet scheurde en wij zijn gevlogen … . Bevrijde mensen ontsnapten, als vogels uit het net. Door Gods hulp, zegt de psalm. Door de offergezindheid van anderen, voegen we vandaag daaraan toe. Hen gedenken wij vandaag. Bekenden en onbekenden, bevrijders van mensen die geknecht waren. De vrijheid die ons nu vanzelfsprekend lijkt en die morgen gevierd gaat worden, is alles behalve vanzelfsprekend. De gebeurtenissen van de laatste weken zijn verontrustend. Gaan we weer beginnen? 5
4 mei 2014 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Known unto God Misschien zouden alle Europeanen verplicht moeten worden gezamenlijk te lopen langs de begraafplaatsen uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Om daar op graven te lezen: Known unto God, drie dramatische woorden die tegelijkertijd de hoop bevestigen op bescherming en behoud. Bescherming en behoud: laten wij die overdragen aan de generaties die na ons komen. Dat zijn wij hun verplicht. Zo moge het zijn.
Muziek Schindler’s list ~ Thema https://www.youtube.com/watch?v=xTs83Ej5nS8&list=PL517ACEC5A56BAEE2
6 4 mei 2014 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
