International Lighting Magazine
2010/4
April
PASSIE VOOR LICHT IN ARCHITECTUUR ALVARO SIZA
De noodzaak van variatie in licht
LED LICHT EN KWESTIES
EDITORIAL Vruchtbare samenwerkingsverbanden Le Corbusier schreef eens dat zijn gebouwen houders waren voor het licht dat zij bevatten. Hedendaagse architecten begrijpen meer dan ooit tevoren dat een zorgvuldig ontworpen en uitgevoerd verlichtingsplan een wezenlijke bijdrage kan leveren aan de bruikbaarheid van hun gebouwen. Een verlichtingsontwerp kan, zoals is aangetoond, een beslissende factor zijn bij het creëren van welzijn voor de gebruikers van moderne gebouwen. Het aangaan van een positieve samenwerking tussen architect en verlichtingsontwerper in een vroeg stadium van het project kan verzekeren dat de visie van de architect optimaal wordt gerealiseerd en zijn ontwerp op creatieve wijze wordt versterkt. Het ontwerpen van architectuurverlichting kent dan ook aanzienlijke uitdagingen. Tegenwoordig legt de wetgeving de normen vast voor een grote reeks aspecten, uiteenlopend van verlichtingsniveaus in kantoren tot duurzaamheidsdoelstellingen en maatregelen voor het vermijden van toenemende lichtverontreiniging. Professionele verlichtingsontwerpers begrijpen zulke normen en kunnen in een vroeg stadium oplossingen leveren die het concept van de architect respecteren. Verder kunnen ze verzekeren dat eindgebruikers zich prettig voelen in het gebouw. Een goed verlicht kantoor bijvoorbeeld kan de medewerkers een gevoel van welzijn bieden dat op zijn beurt de productiviteit ondersteunt. Op 29 oktober 2009 hield de PLDC haar jaarlijkse conferentie en daar werd weer eens de noodzaak onderstreept van professionele samenwerking tussen architecten en verlichtingsontwerpers. Het bewees een belangrijk platform te zijn voor het bevorderen van de samenwerking en we hopen oprecht dat deze uitgave van Luminous een verdere bijdrage zal leveren aan een beter begrip van de vele voordelen van zulke wederzijds vruchtbare samenwerkingsverbanden. Rudy Provoost CEO Philips Lighting
colofon gepubliceerd door | Philips Lighting BV – Mathildelaan 1, Eindhoven 5611 BD, Nederland – www.lighting.philips.com eindredactie | Vincent Laganier redactie / marketingcommunicatie | Marijn Damen, Augustina del Bao stuurgroep | Peter Halmans,Fernand Pereira copywriting & editing | Jonathan Ellis vertaling | Lionbridge grafisch ontwerp | Philips Design, Bureau Kellerman dtp | Relate4u drukwerk | Print Competence Center meer informatie |
[email protected] T: +31 (0)40 - 2755928 ISSN-nr |1876-2972 12 NC |3222 635 67832 Gedrukt op milieuvriendelijk, gerecycled papier.
26
34
8
20
DIALOOG
DOSSIER
FEEDBACK
Uitdagingen in verlichtingsontwerp
Het beroep van verlichtingsontwerper
Ontwikkeling en trends in verlichting
LICHTBRON 5 Silvera Wagram showroom, Parijs, Frankrijk
INLEIDING Passie voor licht in architectuur
24
CREATIEF DENKEN Concept ‘Sustainable City Light’
38
8
CONVERSATIE Andreas Schulz, Bonn, Duitsland
26
SHOWROOM LAC-winkel, Eindhoven, Nederland
41
11
CONVERSATIE Roger Narboni, Bagneux, Frankrijk
30
CONCEPT CORNER LED-licht en -kwesties
42
CONVERSATIE Enrique Peiniger en Jean Sundin, New York, Verenigde Staten van Amerika
34
GALERIE Een stoot daglicht, Limerick, Ierland
46
UITGELICHT Agenda, boeken, websites
50
PLATFORM Alvaro Siza, Porto, Portugal DUURZAAMHEID Festival des Jardins, Chaumont-sur-Loire, Frankrijk DESIGN Een ontwerp voor Agadir, Marokko
14
SNAPSHOT reggs Amsterdam, Nederland Audi open kantoorruimte, Duitsland Plaza del Ayuntamiento, Spanje Dunnes Stores, Ierland LED-verlichting aquaduct De Geeuw, Nederland Asian Paints, India
18
3
4 DIALOOG
Hélène Hilaire
SILVERA WAGRAM SHOWROOM, PARIJS, FRANKRIJK
“DE RUIMTE ALS EEN SCHELP” Interview door Isabelle Arnaud
Dicht bij de Arc de Triomphe in het hart van Parijs, in het nieuwe Marriott Hotel dat werd ontworpen door architect Christian de Portzamparc, heeft Silvera een nieuwe showroom voor designmeubels geopend. Patrick Jouin en Sanjit Manku creëerden met behulp van geavanceerde verlichtingsoplossingen een interieursfeer van topklasse. In de vijfhonderd vierkante meter grote ruimte die door Patrick Jouin en Sanjit Manku werd gecreëerd voor het topklasse merk Silvera Wagram, weerspiegelt deze originele presentatie van functionele, decoratieve, high-tech objecten, maar ook van modeaccessoires, boeken en specialiseerde tijdschriften, de groeiende betrokkenheid van de belangrijkste ontwerpers bij allerlei soorten gewone voorwerpen. Deze grote selectie wordt nog eens versterkt door een opvallend decor dat voortdurend vernieuwd en verrijkt wordt door een schitterende keuze aan meubels en armaturen. Wat is het interieurconcept dat u voor Silvera Wagram hebt gecreëerd? Patrick Jouin: Het interieur van Silvera Wagram is ontstaan uit de dialoog die we hadden met architect Sanjit Manku. Ik probeerde de eigenschappen van de oorspronkelijke ruimte te gebruiken om de schoonheid van de objecten te onthullen. Zo gebruikte ik bijvoorbeeld de soberheid van de plaats als een kader dat het uiteindelijke project zijn unieke identiteit verleent. De ruimte is beschouwd als een schelp waarop alle tentoonstellingsplekken zichzelf organiseren en die de bezoeker in een intuïtief verloop begeleiden. De vijf meter grote gevel opent op de begane grond naar een oppervlakte van honderd vierkante meter die zo is ontworpen dat hij eruit ziet als een ravijn waarvan beide wanden een twintig meter lange, in een gebroken lijn gevormde etalage dragen. Beton valt op en contrasteert met houten strips die de wanden accentueren en het oog naar het einde van de gang leiden. Daar komen glazen strips uit een verticaal vlak dat is bedekt met roodoranje verf. Op die strips worden stoelen gepresenteerd als sterren uit het heelal.
5
6 DIALOOG
Hélène Hilaire
“LED-technologieën hebben ons in staat gesteld verschillende verlichtingssferen te creëren die kunnen worden aangepast aan bepaalde collecties.” Het hele project is bedacht als een decor voor de objecten en meubels, een soort juwelendoos. Het interieur prikkelt de nieuwsgierigheid en nodigt bezoekers uit naar binnen te wandelen, naar het hart van de vormgeving en zijn collecties. Hoe draagt de verlichting bij aan het interieurontwerp? Verlichting is essentieel in interieurarchitectuur. Zij speelt een belangrijke rol, zowel magisch als educatief: zij helpt belangrijke elementen van een project te onthullen, brengt de architectuur, een gebouw, tot leven met een soort aura. Wat Silvera betreft, het idee was contrasten te creëren, het decor van de tentoongestelde objecten te dramatiseren. Welke lampen hebt u gekozen en waarom? We hebben te maken met een winkel, een plaats waar de objecten gezien moeten worden en die hun presentatie benadrukt. Daarom gebruikten we spots met hoog vermogen metaalhalogeenlampen die de kleuren van de objecten natuurgetrouw weergeven. Een mantel van heldere kleuren trekt de aandacht en zorgt voor een lichtgevende frisheid die bezoekers uitnodigt de trap af te gaan die leidt naar de vierhonderd vierkante meter grote ruimte beneden waar geen daglicht binnenkomt. De verlichting is werkelijk zacht, een paar inbouwspots in het plafond met fluorescentielampen en een lichtgevend kader dat de architectuur benadrukt. Vervolgens maakten we vlekken van licht en kleur aan de onder- en bovenzijde van de trap. Hoe realiseerde u de lichtsfeer? Beton valt op en contrasteert met houten strips die de wanden accentueren en het oog naar het einde van de gang leiden. Daar komen glazen strips uit een verticaal vlak dat is bedekt met roodoranje verf, en waar stoelen worden aangelicht met een rij metaalhalogeenspots die zijn geïnstalleerd op spanningsrails. Beneden ontwierpen we een grote, vijftien meter lange koof waarin de objecten in een venster lijken te zweven. De kleur wordt verkregen door middel van LED-profielen die heel langzaam van kleur veranderen, zoals bij ademen. Aanvullende kleine LEDspots zorgen ervoor dat de objecten in hun natuurlijke kleur te zien zijn. LEDtechnologieën hebben het ons mogelijk gemaakt verschillende verlichtingssferen te scheppen die kunnen worden aangepast aan bepaalde collecties, seizoensveranderingen of zelfs het tijdstip van de dag, en dit voorkomt dat het nodig is telkens de hele ruimte volledig opnieuw te decoreren. Het doel is natuurlijk de producten beter zichtbaar te maken, maar ook de klant comfort en een gevoel van welzijn te bieden. We proberen altijd de lichtbronnen te verbergen: ingebouwd, in een kroonlijst, enzovoort; we gebruiken in feite technische armaturen die moeten verdwijnen in de architectuur. Want het gaat uiteindelijk alleen om het effect van het licht...
Klant Silvera Wagram Interieurarchitect, verlichtingsontwerp Patrick Jouin, Yann Brossier, Agence Jouin Manku, Parijs, Frankrijk Hoofdarchitect Jacques Goubin, Stéphane Lecorre, SLA Architecture, Parijs, Frankrijk Lampen Philips LUXEON LED RGB, MASTERColour CDM Elite Armaturen Philips iColorCove, Spot LED Lichtregeling: Philips ColourChaser Touch Elektrische installateur Menacer Website www.patrickjouin.com
7
Rodrigo Fadel
ÁLVARO SIZA Architect, Porto, Portugal Interview door Rodrigo Fadel
De noodzaak van variatie in licht Waarom besloot u architect te worden? Eigenlijk wilde ik beeldhouwer worden, maar in die tijd betekende dat een ellendig leven als bohémien en daarom stapte ik over naar de architectuur. De school maakte een werkelijk goede fase door, met een directeur die goede, jonge architecten opriep les te geven. Is er zoiets als een Álvaro Siza handelsmerk? Voor mij hangt de architecturale uitdrukking van een project veel meer af van waar het wordt gerealiseerd. Een project bij de zee is niet hetzelfde als een project in de bergen. Ik ben me erg bewust van de context waarin ik iets bouw, zijn geschiedenis en geografie.
8 DIALOOG
Natuurlijk licht en schaduwen zijn bijna altijd aanwezig in uw ontwerpen. Is dat een bewuste keuze of eerder toeval? Architecten denken veel na over licht. Dat komt doordat het niet alleen een kwestie van functioneel licht is: het gaat om het scheppen van de voorwaarden voor comfort, het gaat over het probleem van energieverbruik. Als wij iets ontwerpen dan moeten we de beste omstandigheden scheppen. In huizen bestaat de behoefte aan variatie in licht. Om rustgevend te zijn en comfortabel om naar te kijken, moet je de relatie met buiten begrijpen, de bescherming van het buiten, met zijn grote open ruimten en zijn ruimten die bijna volledig donker zijn.
Dingen die altijd een groot gewicht hebben gehad en die in de moderene architectuur tijdelijk wat gewicht verloren hebben.... Het Alhambra bijvoorbeeld is een paleis waarin het lichtsysteem zorgvuldig doordacht en bijzonder levendig is, aangezien er ruimten zijn die branden in het zonlicht – ruimten die openingen hebben naar patio’s – en andere ruimten, verder naar binnen in het interieur, die in duisternis zijn gehuld. Dat alles is essentieel voor het scheppen van een harmonieuze eenheid. Indirecte verlichting komt in uw ontwerpen prominent naar voren. Die is fundamenteel voor het comfort. Een spotlight die in je ogen schijnt, zoals je dat vaak ziet in musea, weerhoudt je ervan het beste zicht te krijgen. Bovendien is dat in termen van conservatie slecht voor het tentoongestelde object. Een tekening moet bijvoorbeeld geëxposeerd worden in een uiterst laag lichtniveau. Ik zie deze op tentoonstellingen vaak uitgelicht met spotlights die erop gericht zijn. Dus alles is een kwestie van puurheid van ruimte en ook van comfortabele verlichting.
Kunstlicht, natuurlijk licht: wat betekenen die twee voor u? Natuurlijk licht: zo lang mogelijk; hoe meer hoe beter, en niet in de laatste plaats om redenen van energiebesparing. Kunstlicht: zoveel als nodig is. In sommige landen wordt nog steeds een enorme hoeveelheid energie verspild aan vreselijk heldere verlichting. Er is een trend om meer daarvan te gebruiken en dat eindigt erin dat het onaangenaam is. Ik voel me verplicht op dit probleem te reageren. U bent al een inspiratiebron voor een nieuwe lichting architecten. Welk advies zou u deze jonge professionals willen geven? Constant enthousiasme ‘uit te vinden’. Want zonder enthousiasme is dit beroep werkelijk saai! Maar met enthousiasme is het fantastisch!
Álvaro Siza
Veel van uw gebouwen zijn uitgevoerd in wit beton. Welke invloed hebben kunstlicht en natuurlijk licht op kleur? Ik heb veel witte gebouwen ontworpen, maar ook in elke kleur die u zich kunt voorstellen. Het hangt ervan af wat het beste is onder de gegeven omstandigheden. In het zuiden van Portugal is de stijl van de gebouwen in het algemeen wit omdat dit helpt de effecten van de zon te beperken, en daar profiteert het interieur dus van. Als ik iets zou bouwen in Nederland, waar het licht niet zo sterk is, zou ik waarschijnlijk kiezen voor andere kleuren. Dus, weet je, de steden, en zelfs de relatie met wat al bestaat, zijn verschillend. Voor interieurs gebruik ik vaak witte verf, hoewel die nooit zuiver wit is. Bleke kleuren helpen de ruimte erg goed te verlichten en maken het mogelijk er beter gebruik van te maken, met minder energieverbruik.
9
Sylvain Bigot
1
2
10 DIALOOG
FESTIVAL DES JARDINS, CHAUMONT-SUR-LOIRE, FRANKRIJK
“TUINEN VAN KLEUR” Interview door Isabelle Arnaud
In 2009 demonstreert het Internationale Tuinenfestival in Chaumont dat het vegetatieve palet dat door de kunstenaars en landschapsarchitecten wordt gebruikt, een eindeloze diversiteit van chromatische associaties creëert, en de sterke punten en energie daarvan hebben een onloochenbaar effect op de zintuigen en de geest. Het verlichtingsconcept dat is ontworpen door Sylvain Bigot (Neo Light) onthult nieuwe aspecten van de tuinen en buitengewone, mysterieuze sferen door hun kleuren, hun lichten en hun reflecties.
Het Festival biedt een reeks tuinen van alle nuances, subtiele, gelijkmatig ingetogen of sterk gekleurde ontwerpen die spelen met duizenden verborgen betekenissen. Met intense kleuren rood, diepblauw, wit of zwart zijn de tuinen in Chaumont verrassend, gedurfd en origineel. Van de twintig tuinen gloeien er twaalf op met LED’s die ook nachtelijke bezoeken mogelijk maken. De nacht laat planten op een ongewone manier zien in het licht, subtiel geproportioneerd. De tuin wordt volledig anders waargenomen door de verscheidenheid van de bundels en spectra die zij uitstralen. Of het nu wit of gekleurd licht is. “Respect voor het milieu en energiebesparing waren belangrijke aspecten voor deze nachtelijke verlichting. LED’s, met hun lange levensduur en zeer laag energieverbruik, vertegenwoordigen in feite een echte technologische revolutie en een oneindigheid aan kleurmogelijkheden”, legt Sylvain Bigot uit. “We werkten alleen vanuit tekeningen en wisten niet echt hoe de tuinen eruit zouden gaan zien als alle planten volgroeid zouden zijn. In feite moesten we van drie tuinen ons verlichtingsconcept aanpassen aan hun nieuwe verschijningsvorm.” CECI N’EST PAS UN MONOCHROME
Een ontdekkingsreis naar blauw en zijn variaties. Een dynamische hemelse verlichting omhult de bloemen met blauw en vervolgens wit in een heel zachte en langzame beweging die alle verschillende tinten van blauw doorloopt. In het midden benadrukt de verlichting de witte ambiance met kleine spots.
11
LA COULEUR DES ÉLÉMENTS
Deze tuin weerspiegelt de vier elementen: rood licht voor vuur en het pad dat rondom de tuin loopt. Koelwit licht voor de aarde, die gesymboliseerd wordt door de bomen, rook voor de lucht en beweging voor het water. RECTO-VERSO
’Dubbelzijdig’ maakt gebruik van de tegenstelling tussen twee elementen, twee kleuren: groen, als kleur van de tuin, en blauw (overdag rood), dat alleen vanaf de achterzijde te zien is. Deze waarneming is mogelijk gemaakt via een subtiel topografisch systeem dat gebruik maakt van hellingen en omgekeerde hellingen. Het verlichtingsontwerp benadrukt het tegenstrijdige tussen het natuurlijke en kunstmatige karakter van dit landschap, dat langzaam heen en weer schommelt tussen groen en blauw. VOYELLES
Deze poëtische, met licht gekleurde tuin die geïnspireerd is door Arthur Rimbauds beroemde gedicht ‘Voyelles’ (Klinkers), leidt de bezoeker in een onwezenlijke sfeer waar metaforen en herinneringen aan dichtregels de wandeling accentueren en de kleuren en woorden waarvan zij doortrokken zijn terug tot leven brengen. Woorden die in de lucht hangen, verborgen betekenissen, subtiele kleuren, etherische bloesems, dit alles draagt bij aan de charme en het mysterie van deze tijdloze, literaire tuin.
1-2
La couleur des éléments Duitsland Tuinontwerpers Stefan Laport, landschapsarchitect, Bureau voor Landschapsarchitectuur, Joachim Wÿrster, boomkweker, Gartenlandschaft Berg & Co. GmbH, H. Lorberg, Baumschulerzeugnisse GmbH & Co. KG
3
Ceci n'est pas un monochrome Nederland Tuinontwerpers Bureau B+B stedenbouw en landschapsarchitectuur, Anne-Fleur Aronstein, landschapsontwerper, Jeanette Visser, Danielle Huls, Michiel Akkermans, Veronica Buratto
4
La halte des teinturiers Frankrijk Tuinontwerpers Noémie Chevereau, omgevingsontwerper Frédérique Michel, acteur en regisseur Dimitri Leduc, interieurarchitect Frédéric Langel, fotograaf Guillaume Felder, stadsplanner Jean François Clergeaud, tekenaar bij de gemeente Angers Luc Meinrad, landbouwkundige
Sylvain Bigot
3
12 DIALOOG
Sylvain Bigot
4
LA LIGNE JAUNE
Een gele lijn roept u vanaf de buitenzijde naar binnen in de tuin; eerst loopt die door een witte ruimte, wordt vervolgens onderbroken om ten slotte een stippellijn te worden voor een pad dat de donkere tuin doorkruist. Verderop krijgt een spiraalvormige beweging vorm en kromt de lijn zich in Japanse traptreden die een tuin omarmen bestaande uit lichtgevende staanders die zijn samengesteld uit gele bloemen en gele lampen. TRANSPOSITIE
“Door de chromatische cirkel te draaien, vermengen de aanvankelijk netjes geordende kleuren zich waarbij zij in elkaar overvloeien tot zij grijs worden.” Gemodelleerd op deze ervaring tussen het statische en het dynamische probeert deze tuin de tussentoestand te vertalen waarin het zicht wazig en de sfeer gewolkt en etherisch wordt. Veel kleine oplichtende globes zijn over de hele tuin verspreid, wat zorgt voor een speelse ambiance.
Klant Domaine de Chaumont-sur-Loire Verlichtingsontwerp Sylvain Bigot, Neo Light Lampen Philips LUXEON LED 1 en 3 W, Rood, Amber, Groen, Blauw, Wit, RGB, Softone Globe Esaver, CDM-T 150 W 830 Armaturen Philips LEDflood, Beamer LED, spot Underwater LED, Marker LED, Amazon LED, LEDline, PROflood Statische en dynamische verlichting Elektrische installateur Citéos Websites www.neolight.fr www.domaine-chaumont.fr
OCRE LOIRE
Deze tuin is een variatie op subtiele kleuren, met de Loire als beginpunt dankzij haar ligging vlakbij de tuinen en doordat zij deze regio bijna alles heeft gegeven. U komt de tuin binnen via een ponton die wordt verlicht met zuiltjes. Daaronder verlichten schijnwerpers de bodem met een blauwe kleur om een herinnering op te roepen aan de nabij gelegen rivier de Loire. De kleine huisjes zijn vriendelijk verlicht met blauw en wit.
13
14 DIALOOG
Hicham Lahlou
HICHAM LAHLOU, AGADIR, MAROKKO
EEN ONTWERP ‘MADE IN MAROKKO’ De beroemde Marokkaanse ontwerper Hicham Lahlou, welbekend vanwege zijn creaties van objecten, is uitverkozen om de Marokkaanse stad Agadir een nieuw gezicht te geven. Interview door Isabelle Arnaud
Hicham Lahlou
Hoe legde u het verband tussen de vormgeving van objecten en stedelijke vormgeving? Ik ben altijd van mening geweest dat de industrie niet kon bestaan zonder vormgeving. Ik heb geprobeerd door mijn werk te laten zien dat in vormgeving de sleutel ligt naar de opbloei van economie en industrie; dat het een noodzakelijke strategie is voor een onderneming, een stad, of zelfs een land. Vormgeving is tegelijk een methode, een gereedschap, een manier van denken en een ontwikkelingsmiddel ten dienste van de productie. En ik denk dat vormgeving zich bovenal verplaatst in de schoenen van de consument. Dit omvat het denken in termen van winstgevendheid, doeltreffendheid, bruikbaarheid, kwaliteit, esthetiek en nieuwheid. Het betekent ook het via materialen uitdrukking geven aan immateriële verwachtingen. Daardoor was het voor mij tamelijk natuurlijk om zulke methoden ook toe te passen voor de creatie van stedelijke vormgeving. Wanneer begon het verhaal van de vormgeving van Agadir? Agadir wilde een nieuwe overkoepelende identiteit in de context van het ‘Azure’plan voor de ontwikkeling van het toerisme in Marokko. Het project omvatte visuele identiteit, billboards en stedelijk meubilair. Dit was de eerste keer dat zoiets gebeurde voor een Marokkaanse stad en ook voor een in de Arabische wereld en Afrika. Er is een nieuw logo geproduceerd dat de nieuwe visuele identiteit van de stad weerspiegelt en dat te zien zal zijn op zowel al het gedrukte materiaal als de bewegwijzering van de stad. Parallel daaraan ontwierp ik een complete lijn stedelijk meubilair met banken, kiosken, vangrails, bushokjes, fietsenstallingen, boomroosters, afvalbakken en lantaarnpalen.
15
Bij het ontwerp van welk type lichtmasten bent u precies betrokken geweest? De verschillende typen armaturen die ik creëerde, moesten rekening houden met zowel esthetische als beveiligingseisen. We kozen wit licht voor de trottoirs en warm licht voor de straten. De belangrijkste uitdaging was een harmonie te realiseren tussen armaturen en masten. De stijl, of ze recht dan wel gebogen zijn, het vloeiende ervan, en bovenal de zuiverheid van de belijning van de masten vereisten dat de armaturen een logische verlenging vormden van de mast en zijn uithouder. Wat voor vorm hebben die lichtmasten gekregen? De armaturen zijn tamelijk discreet. Het ontwerp van een lichtmast omvat de mast, het voetstuk en de arm waaraan de armatuur wordt bevestigd. Elke reeks werd gecreëerd vanuit een overkoepelend concept want voor elk type armatuur was er een reeks bushokjes, kiosken, afvalbakken, banken, vangrails enzovoort. Er zijn diverse meubilairlijnen ontworpen voor specifieke toepassingen zoals toegangswegen, lanen, straten en voetpaden, en die weerspiegelen altijd de hedendaagse architectuur en stadskleuren, zowel overdag als ‘s nachts. Wat was uw ontwerpbriefing voor de verlichting? De enige eis was het wegennet te benadrukken via de kwaliteit en eenvoud van de esthetica, in ritme met de plaatselijke cultuur, en met respect voor aspecten als veiligheidsgevoel, de invloed van het licht op de omgeving, robuustheid en lange levensduur, gemakkelijk onderhoud, en het vermogen om het stadsplan te definiëren. Agadir is een zuidelijke stad aan de kust met het hele jaar door een warm klimaat. Het is de hoofdstad van een tamelijk vruchtbare regio waar de mensen erg gastvrij en vriendelijk zijn. Ik wilde deze kalme, hedendaagse en gastvrije aard vastleggen, die beïnvloed wordt door de natuur. Mijn ontwerp hield rekening met al deze kenmerken. Het Agadirproject is een alles omvattend concept, ontwikkeld met originele processen en methoden, en daarom is de stad een van de weinige steden in de wereld die profiteren van zo’n positionering. Hoe hebt u de verlichtingsapparatuur gekozen en wie was de verlichtingsontwerper? Philips levert elegante en robuuste producten die rekening houden met een groot aantal aspecten zoals kosten, energiebesparing, en respect voor het milieu. Ik ontdekte dat de CitySoul en Modena voldeden aan mijn aanbevelingen en geschikt waren voor het project. Ik was de enige ontwerper: straatmeubilair, bewegwijzering en natuurlijk verlichting. Vormgeving is in Marokko nog tamelijk nieuw en ik heb met al mijn werk geprobeerd te bewijzen dat Marokko in staat is belangrijke projecten te creëren en te realiseren. Welke aspecten van uw ontwerp werden het meest op prijs gesteld? De voorschriften van de stad zijn gerespecteerd, de witte kleur is ontwikkeld voor nagenoeg alle elementen, mensen beleefden plezier aan de functionaliteit van het stedelijke ontwerp, en de armaturen passen heel goed in de stad … Tegenwoordig toont Agadir een nieuwe identiteit die een toon van modernisme met zich meebrengt maar die tegelijk onmiskenbare koppelingen laat zien met haar speciale cultuur en historie. Dat is waarschijnlijk wat de mensen in Agadir het meest waarderen: de identiteit van hun stad is nieuw, maar die is dankzij de vormgeving geworteld in zijn eigen culturele achtergrond.
Lampen Philips CosmoPolis, SON-T Armaturen Belangrijke lampvervanging in bestaande armaturen Philips Modena, CitySoul
16 DIALOOG
17
ONTWERPBUREAU REGGS, AMSTERDAM, NEDERLAND “Breng in de praktijk wat je uitdraagt”, zegt Thomas Schuurmans, New Business Developer bij Reggs. “Als je duurzame activiteiten wilt bevorderen dan zou je werkelijk moeten verzekeren dat ook de verlichting een ‘lichtend voorbeeld’ is.” Reggs is een ontwerpbureau dat is gevestigd in de productiehal van wat eens een kauwgomfabriek was in Amsterdam. De studio heeft een vloeroppervlak van zevenhonderdvijftig vierkante meter en is acht meter hoog.
Klant reggs, Amsterdam, Nederland
Schuurmans legt uit: “We wilden licht gebruiken om een gezellige, vriendelijke sfeer te scheppen, maar wilden tegelijk het industriële karakter van de ruimte behouden. Om het functionele netwerk van fabriekslampen die hier vroeger hingen te laten weerklinken, kozen we voor het installeren van een netwerk van lampen die een herinnering oproepen aan de archetypische gloeilamp.”
Verlichtingsoplossingen Mirjam van der Kaay, Philips Nederland
18 DIALOOG
Architect Taco Schmidt
Lampen Philips MASTER LEDlamp 7 W Website www.reggs.com
AUDI OPEN KANTOORRUIMTE, NECKARSULM, DUITSLAND Als wereldwijde speler optimaliseert Audi voortdurend milieufactoren zoals energie, afvalbalans, bodembescherming, waterverontreiniging en lawaaiproductie. In 2008 besloot het bedrijf een drie verdiepingen tellend kantoorgebouw te renoveren en reorganiseren met gebruikmaking van de nieuwste technologie en moderne functies om de medewerkers de best mogelijke werkomstandigheden te bieden. DayWave armaturen vormen de nieuwste en exclusieve ontwerpoplossing voor geïnstalleerde kantoorverlichting. Inbouwarmaturen in de kantoren, conferentiekamers en gangen werden vervangen door Flatlight-armaturen en Fugato downlights, inclusief accentverlichting voor ‘groene planteneilanden’. Het systeem wordt beheerd door een LightMaster Modular (LMM) lichtregelsysteem dat de verlichting in- en uitschakelt afhankelijk van het tijdstip van de dag, de daglichtcondities en de aanwezigheid van mensen. Het moderne en efficiënte verlichtingsconcept levert nu verlichting van hoge kwaliteit tegen lagere kosten en met een betere ecobalans.
Klant Audi AG Projectleider nieuw kantoor Alexander Jakob, Uli Muth, Werksplanung Neckarsulm (chef: Bernhard Schneider) Verlichtingsontwerp Rainer Fecht, Planungsbüro IDE, Mühlheim Verlichtingsoplossingen Gunter Haug, Philips Duitsland Armaturen Philips DayWave, LuxSpace, Flatlight, Fugato Lichtregeling Philips LightMaster Modular
19
PLAZA DEL AYUNTAMIENTO, SANT CUGAT, SPANJE Het plein en de promenade voor het stadhuis van Sant Cugat del Vallès, een stad in de provincie Barcelona, omvat een ruimte van ongeveer twaalfduizend vierkante meter. Na architecturale werkzaamheden die onlangs zijn uitgevoerd, wordt het plein hoofdzakelijk door voetgangers gebruikt. Het verlichtingsconcept is gebaseerd op een functioneel warmwit licht voor de hele ruimte, met zachte lichtniveaus en hoge niveaus van uniformiteit. Daarnaast worden de gebruikers over de hele lengte van de promenade ‘besproeid’ met een ritme van gekleurde lichtvlekken. Om dit duale verlichtingseffect te bereiken en tegelijk de hele centrale ruimte van de promenade vrij te houden van straatmeubilair, werd samen met architect Fran Fernandez en de industriële vormgevers KX een soort kromstaf ontworpen die het mogelijk maakt het midden van de promenade te verlichten vanaf de zijkanten. Het eindresultaat op zowel stedelijk als sociaal niveau is een plein met zowel overdag als ’s nachts een ontspannen gevoel.
20 DIALOOG
Klant Gemeente Sant Cugat del Vallès Architect Franc Fernandez, Carles Puig, Xavier Vancells, FFPV Arquitectura, Barcelona, Spanje Verlichtingsontwerp Maurici Ginés, artec3, Barcelona, Spanje Verlichtingsoplossingen Mireia Piqué, Philips Spanje Lampen Philips MASTER CityWhite CDO-TT, 70 en 100 W/ 830, LUXEON LED RGB 1 W Armaturen Philips Philippa, Hamled, maatwerk LED-armaturen, CitySoul Websites www.ffpvarquitectura.com www.artec3.com
DUNNES STORES, IERLAND Dunnes Stores is de grootste winkelketen van Ierland, die een combinatie levert van levensmiddelen, textiel en huishoudelijke producten en die zijn klanten tegen concurrerende prijzen voorziet van een grote keuze aan producten van goede kwaliteit. Er is een nieuw verlichtingsplan doorgevoerd dat er niet alleen op is gericht een energiebesparing van meer dan dertig procent te realiseren, maar dat ook de balans tussen fluorescentie- en accentverlichting verbetert. Daarnaast brengt het de verlichting in verband met de winkelindeling in plaats van zomaar een deken van licht over een complete vloer te leggen. Tegelijkertijd versterkt het de impact van de accentverlichting en verbetert het de winkelbeleving. Het SceneOn inbouwverlichtingssysteem werd gebruikt om een ultieme flexibiliteit te bieden en er werden ronde Rotaris fluorescentiearmaturen toegepast in plaats van conventionele downlights om de ruimte te definiëren. Een LightMaster-systeem werd geïnstalleerd om decorvorming mogelijk te maken en de verlichtingsinstallatie te besturen afhankelijk van het tijdstip van de dag en het aantal klanten in de winkel. De geplande energiebesparing werd gerealiseerd en dankzij het nieuwe uiterlijk van de winkel valt deze op tussen de concurrentie.
Klant Dunnes Stores, Ierland Architect Keenan Lynch Architecture, Dublin, Ierland Verlichtingsoplossingen Marike de Kruiff, Philips Lighting Paul Watson, Philips Ierland Raadgevende ingenieurs W&E Noel Lawler Consulting Engineers, Kilkenny, Ierland Lampen Philips MASTERColour CDM Elite, MASTERColour CDM, MASTER TL5 /940, MASTER TL5 Circular /940, MASTER PLC /940, LED’s Armaturen Philips SceneOn, Fugato, Rotaris, Magneos, iColorCove QLX RGB Regelsystemen Philips LightMaster System Websites www.dunnesstores.com www.kla.ie www.nlce.ie
21
AQUADUCT DE GEEUW SNEEK, NEDERLAND Bij Sneek, in de noord-Nederlandse provincie Friesland, is een zesbaans aquaduct gebouwd om opstoppingen op de belangrijke autosnelweg A7 te beperken. Hoewel het aquaduct bestand moet zijn tegen de enorme druk van het water heeft architect Tatjana Trzin een lichte, soepele constructie ontworpen met een blauwe organische vorm die zich onderscheidt met afgeronde wanden en grote ovale openingen.
Felix Kalkman
Zowel voor de functionele als de accentverlichting is volledig gebruik gemaakt van LED-technologie. Het plafond en de wanden in de tunnel worden van onder af verlicht door LEDline2-armaturen met witte LED’s die zijn geïntegreerd in de rijbaanscheiding en in de bestrating van het fietspad. Trzin ontwierp voor het project ook tweebenige masten – inmiddels bekend als de ‘joggers’ – die zijn opgesteld langs de snelweg voor de verlichting van fiets- en voetpaden. Ze leveren een hoog veiligheidsniveau terwijl ze dankzij de sterk gebundelde verlichting lichtverspilling beperken. Deze afbeelding toont het aquaduct tijdens zonsondergang met de warme, roodachtige gloed van het zonlicht. “Architectuur hangt af van zijn verlichting”, zegt Trzin. “Hier hebben we een succesvolle synthese van vorm en verlichting.”
22 DIALOOG
Klant Provincie Friesland Architect Tatjana Trzin, TRZIN Verlichtingsoplossingen Richard Boerop, Philips Nederland Armaturen Philips LEDline2Tweebenige maatwerkmasten (‘joggers’) met LEDline2met brede witte bundel
Corn é Clemens
KLEURBELEVINGSWINKEL, ASIAN PAINTS, MUMBAI, INDIA Woningdecoratie wordt in India bijna volledig door aannemers uitgevoerd. Consumenten worden nauwelijks betrokken bij de woningdecoratie en gebruiken niet veel kleur in hun woningen. De uitdaging van het project ‘kleurenwinkel’ van Asian Paints was een winkel te ontwikkelen die het paradepaardje van het bedrijf is en die consumenten inspireert meer te doen met kleur. De ingang bijvoorbeeld wordt benadrukt met honderden lichtpunten die zijn opgehangen aan een boog en die de gasten uitnodigen een kleur te kiezen uit een aantal zuiltjes. Bewegingssensoren die verstopt zitten in elke zuil sturen een puls van de gekozen kleur naar de lampen erboven in de boogvormige doorgang en naar de gevel, en dat creëert voortdurende kleurveranderingen over het hele front van de winkel.
Klant Asian Paints Limited Interieurontwerper Fitch, Singapore Verlichtingsontwerp Anil Valia, Lighting Systems, India Verlichtingsoplossingen Dilip Patel, Lumiere Project Lighting, India Armaturen Philips iColor Flex SLX, RGB Lichtregeling Philips Light System Manager Websites www.fitch.com asianpaints.com/colour/colourstore.html
De eerste ‘Experience Colour Store', gevestigd in Mumbai en geïnstalleerd in 2009, heeft al een aantal ontwerpprijzen gewonnen in de regio.
23
24 DOSSIER
Tegenwoordig bestaat verlichtingsontwerp als een activiteit die door de klanten wordt erkend, maar toch is het beroep zelf niet beschermd! Iedereen kan onafhankelijk werken als verlichtingsontwerper, verlichtingsadviseur of verlichtingsarchitect, zelfs al hebben ze geen opleiding, praktische kennis of ervaring. En toch zijn er genoeg namen die de diversiteit kunnen beschrijven van de opleidingen en achtergronden waar de huidige ‘masters’ in verlichtingsontwerp vandaan komen. Vorig jaar werd het eerste wereldwijde onderzoek naar het werk van onafhankelijke verlichtingsontwerpers, met de titel ‘Light & Emotions’, ondernomen door Synovate; het werd gesponsord door Philips Lighting. De belangrijkste conclusies van dit kwalitatieve onderzoek zijn verzameld in een boek waarvan de publicatie samenvalt met de PLDC 2009. Het bevat een weergave van de gesprekken met zevenenveertig verlichtingsontwerpers uit twaalf landen en drie continenten.
Hoe werden zij verlichtingsontwerper? Hoe werken zij samen met architecten? Wat zijn hun inspiraties en culturele invloeden? Hoe pakken zij projecten voor verlichtingsontwerp aan? Welke emoties willen zij oproepen met hun verlichting? Voor deze uitgave van Luminous hebben we samenvattingen gemaakt van de gepubliceerde interviews met drie referentiebureaus: Licht Kunst Licht, Concepto en Office for Visual Interaction. In elk van deze samenvattingen spreekt de verlichtingsontwerper over zijn passie voor licht in de architectuur. Overigens hopen we er ook aan bij te dragen dit nieuwe beroep aantrekkelijk te maken voor jonge mensen. Zeker is dat zij veel zullen kunnen leren van hun voorgangers, maar zij zullen in de toekomst veel meer duurzaamheid en welzijn integreren. Wie zullen de volgende lichting verlichtingsontwerpers zijn? Vincent Laganier
25
Rion-Antirionbrug, Griekenland, verlichtingsontwerp: Roger Narboni
In oktober jongstleden vond de tweede Professional Lighting Design Convention plaats in Berlijn. Dit is de tweede stap naar het op wereldschaal vestigen van het beroep van verlichtingsontwerper, na de bijeenkomst van 2007 in Londen die gezamenlijk werd georganiseerd door VIA Publishing en de PLDA (Professional Lighting Design Association).
Thomas Mayer
1
26 DOSSIER
ANDREAS SCHULZ, LICHT KUNST LICHT, BONN, DUITSLAND
“JE HEBT SCHADUW NODIG OM LICHT TOT UITDRUKKING TE BRENGEN”
“Mensen hebben een ritme en dat ritme vindt zijn wortels in de ontwikkeling van menselijke wezens. Overdag was er licht, dus onze voorouders konden zich dan vrij rond bewegen, maar in het duister van de nacht zochten ze beschutting in bomen en grotten om zich te beschermen tegen vijanden. Toen leerden ze hoe ze vuur konden bedwingen; voor koken en bescherming, maar ook voor licht. Dus al een miljoen jaar herkennen onze waarneming, onze ogen en ons hersenen dat kunstlicht een andere lichtbron is dan daglicht. Tijdens een dineetje bij kaarslicht zijn we gelukkig met de kaars, ook al produceert die maar weinig licht. De beweging van het kaarslicht is positief omdat het in onze geest kunstlicht is. Daarom denk ik dat kunstlicht anders moet zijn dan daglicht, en vooral ‘s nachts.”
Heeft uw verlichting een bepaalde signatuur? “Wij werken met licht, niet met armaturen. We proberen de sfeer van een ruimte te scheppen, maar niet door te werken met kroonluchters of verlichtingselementen. Laat me een voorbeeld geven. Wij deden de verlichting voor een groot warenhuis aan de Alexanderplatz. Er is daar een groot atrium met een koepel erboven, maar we wilden geen zonlicht in de winkel omdat dit de dramatiek van de verlichting zou verstoren. In plaats daarvan verlichtten we de koepel, en het licht daarvoor komt uit kleine openingen in de constructie, maar de verlichtingselementen zelf blijven onzichtbaar. Er is nog iets anders: het is overdag en ‘s nachts verschillend. Dat interesseert ons hoe een gebouw er overdag en ’s nachts uitziet. Onze filosofie is niet een nachtelijke sfeer te scheppen die hetzelfde is als de sfeer overdag. Wij menen dat het gek zou zijn te proberen een daglichtsfeer te scheppen met behulp van kunstlicht. Andreas Schulz
27
“Buiten is het anders doordat we eraan gewend zijn als het donker is. Ik denk dat we nu het probleem hebben dat het buiten te helder is. Je hebt schaduw nodig om licht tot uitdrukking te brengen. Sommige steden zijn nu zo helder dat er nergens meer een donker hoekje is. Landschapsontwerp betekent vandaag de dag het aanpassen van het verlichtingsontwerp om ruimte te creëren. We volgen niet altijd de regels omdat we denken dat het volgen van de regels uiteindelijk leidt tot de problemen die we nu zien in sommige oververlichte grote steden.” Geniet u van het creëren van drama met verlichting? “Jazeker. Ik denk dat dit geïllustreerd wordt door de verlichting die we deden voor de Kolenwasser, een gebouw uit de jaren 1920 dat is beïnvloed door de pure lijnen van het Bauhaus in Weimar. Toen de mijn nog in gebruik was, werden de kolen in dit gebouw gereinigd en vervolgens in treinen geladen. Rem Koolhaas, de Nederlandse architect, had het idee om het om te vormen tot een cultureel object. Hij bouwde een roltrap voor mensen die er aankomen; dus iedereen wordt meegenomen naar boven en ze moeten naar terug naar beneden lopen; het tegengestelde van wat je zou verwachten. We voelden dat het gebouw een relatie had met twee elementen: staal en vuur. En daarom besloten we een verlichtingsplan te ontwerpen dat de roltrap zou baden in de kleur van vuur. Er zijn opgloeiende glaspanelen naast de roltrappen en die vormen de enige lichtbron. Het is heel dramatisch.” Welke emotie probeerde u op te roepen? “Ik denk dat het vuur de bezoekers herinnert aan energie. Je ziet deze opgloeiende roltrap achter het enigszins angstwekkende, donkere object waarin de kolen werden gewassen, en dat roept op een of andere manier de gedacht op dat energie warm en behaaglijk kan zijn. Dat is de ingang. Maar er is ook nog een ruimte met alle machinerie. Toen ik die voor de eerste keer bezocht, was hij vervuild met kolen en olie, een beetje onwerkelijk en beangstigend. Ik wilde die sfeer behouden. Indirecte lichtbronnen geven alles een heel koude, vervreemdende sfeer. In contrast daarmee gebruiken we secundaire lichtbronnen die delen van de oude machines verlichten met een heel warm licht. Die worden daardoor plaatsen van warmte in de koude omgeving. Het is een mengsel van koude sfeer en geraakt worden door de warme elementen die je in je waarneming ziet. En ook vonden we nog prachtige oppervlakken: betonnen pilaren, nu schoongemaakt, maar gelittekend met het patroon van honderd jaar arbeidsproces. Ze worden verlicht als de wanden in een museum. Ze vertellen een verhaal.”
1
Voormalige kolenwasser Zollverein Locatie Essen, Duitsland Architect Henrich Böll Architectural Office O.M.A. Verlichtingsontwerp Licht Kunst Licht Lampen Philips, GE, Insta Armaturen Erco, Source four, maatwerk
2
Galeria Kaufhof Alexanderplatz Locatie Berlijn, Duitsland Architect Kleihues + Kleihues Verlichtingsontwerp Licht Kunst Licht Lampen Philips Armaturen Erco, Selux, Source four
28 DOSSIER
Luc Bernard
2
29
Concepto
1
30 DOSSIER
ROGER NARBONI, CONCEPTO, BAGNEUX, FRANKRIJK
“DE RELATIE MET MENSEN”
“Ik ben geboren in Algerije en bracht daar de eerste negen jaren van mijn leven door voordat ik naar Frankrijk verhuisde. Daar ging ik beeldende kunst en elektronica studeren in Parijs. Ik droomde ervan kunst te maken; schilderen, beeldhouwen. Maar er was nog iets anders in wetenschap dat me aantrok. Tegenwoordig lijkt het logisch kunst en technologie met elkaar te verbinden; maar in die tijd was dat niet zo. Ik vertrok toen eerst naar New York, waar ik drie jaar doorbracht met schilderen en beeldhouwen en het uitvoeren van part-time baantjes. Het was in die tijd, denk ik, dat ik echt de stad bij nacht ontdekte. En ik begin te theoretiseren en schreef over licht en de stad.”
Roger Narboni
Wat is het gevolg geweest van uw ideeën? “Ik vroeg mezelf af waarom wij niet dachten in termen van hele steden. Ik wilde werken aan de algemene topografie van de stad. De eerst die ik deed, was Montpellier, eind 1987. Ik schetste een voorstel voor de hele agglomeratie. Tegenwoordig stelt niemand het idee voor het opzetten van een verlichtingsplan voor een hele stad ter discussie. Er is altijd een belangrijke relatie met de plek, de stad, haar geschiedenis. Vandaag de dag werk ik in toenemende mate op het niveau van mensen. De relatie met mensen, met wat zij voelen, is precies de essentie van werken met licht. We verschuiven van een cultuur van ervaring – waarin we dingen deden ondanks de mensen – naar een cultuur waarin we meer moeite doen om te delen. Laat me een voorbeeld geven. Er was een project dat we deden in Toulouse. Daar was een grote, met bomen omzoomde promenade die door een terrein loopt met appartementsgebouwen. De aannemer wilde dat we de toegang tot de gebouwen zouden verlichten en de promenade in het donker zouden laten. Maar de bewoners wilden precies het tegengestelde. Zij wilden in het licht over de promenade kunnen wandelen en niet in het donker. We hebben niet geluisterd naar de aannemer, maar meer naar de mensen. Zij zijn degenen die daar wonen. Dus het is belangrijk dat we menselijke maten vinden.”
31 31
Dit was niet uw eerste project in Toulouse. “Nee. We hadden al een compleet verlichtingsmasterplan voor de hele stad opgezet. Dat omvatte ook een verlichtingsproject op de rivier de Garonne. Wij geloofden dat het een symbolische waarde had voor Toulouse doordat het de twee delen van de stad aan weerszijden van de rivier met elkaar verbindt. Historisch gezien is dit de plaats waar de stad ooit begon. Ons idee was een soort van ontastbare lijn onder water te creëren. We besloten daarvoor een kleur te gebruiken – cyaan – om de rivier te laten contrasteren met de stedelijke omgeving.” Wat was de reactie daarop? “Die vraag stel ik mezelf niet meer. Ik vind dat het resultaat verbazingwekkend is. En dus vertel ik mezelf dat het anderen ook wel zal verbazen. Ik bedoel verbazen in de zin van dromen; zoals kijken naar een zonsondergang. Voor mij als ontwerper ligt alle vreugde in het ontwerpproces. Die ‘love story’ eindigt zodra je op de knop drukt. Als je teruggaat naar een project ervaar je nooit hetzelfde genoegen dat je had toen je het aan het ontwerpen was.” U hebt ook in China gewerkt. Vindt u dat erg verschillen van Frankrijk? “De Chinezen willen dingen op de Chinese manier doen. Zij houden van hevige contrasten. Voor hen is het nooit helder genoeg. In een geval hadden we een eenvoudige vorm voorgesteld voor een onderwatermast, maar zij wilden er het symbool van een waterdraak aan toe voegen. Dat moest opgenomen worden want het werd verondersteld overstromingen te voorkomen. Alles is er gekoppeld met mythologie. Het is hun cultuur, en wij moeten niets doen om die te schaden.” Werkt u vaak met metaforen? “Jazeker. Maar ik wil mensen ook de vrijheid laten om te denken. Het probleem van tegenwoordig is dat de leverbare producten je in staat stellen te spelen met elke denkbare kleur. Daarin schuilt het gevaar. Het is een specialistisch ambacht. Ik heb twaalf jaar besteed aan schilderen. Ik werkte bij het restaureren van schilderijen als kleurenspecialist. Ik beheers de kleuren. Voor de introductie van LED’s was het creëren van kleuren een gecompliceerde aangelegenheid. Nu is op een knop drukken alles wat je hoeft te doen. Ik geloof dat het gebruik van kleur op dit moment echt een kwestie is.”
1
Warmtecentrale Locatie Torino, Italië Architect Jean Pierre Buffi Studio & Associates Verlichtingsontwerp Concepto Lampen Philips CDM-T, 150 W 3000 K Armaturen Italiaans merk
2
Oever van de Garonne Locatie Toulouse, Frankrijk Verlichtingsontwerp Concepto Lampen Cree LED 2x 1 W cyaan door armatuur Armaturen Targetti
3-4
Grand Canal, Ying Yue, nachtelijk beeld Locatie Hangzhou, China Verlichtingsontwerp Concepto Zhongtaï Lampen Cree LED blauw, groen en wit 3000 K Armaturen Philips, Roled
32 DOSSIER
3
Concepto
2
4
33
Thomas Mayer
1
34 DOSSIER
ENRIQUE PEINIGER EN JEAN SUNDIN, OFFICE FOR VISUAL INTERACTION (OVI) NEW YORK, VERENIGDE STATEN VAN AMERIKA
“INTERACTIE MET LICHT”
“Verlichtingsontwerp is gebaseerd op dialoog”, zegt Jean Sundin. “Wij onderhouden gedurende de hele ontwerpfase een intensieve dialoog om de waarden en doelstellingen van de eigenaar vast te stellen zodat we daar passend op kunnen reageren. Elk project heeft een geschiedenis; wij ontdekken wat die geschiedenis is en benadrukken die vervolgens met licht.”
Jean Sundin
“Alles draait om het karakter van de ruimte, ongeacht of die binnen of buiten is”, voegt Enrique Peiniger daar aan toe. “Zo gaan de oprijzende spitsen van het Air Force Memorial bijvoorbeeld om het oproepen van het gevoel te vliegen. Het is onze taak dit soort metaforen op te pakken en om te zetten in verlichting.”
Enrique Peiniger
35
Welke emoties of stemmingen wilt u creëren? Enrique: “Dat hangt af van het project. Bij het Air Force Memorial is de emotie heel anders dan bij zoiets als het hoofdkantoor van de New York Times. Dat is de schoonheid van licht: je kunt de sfeer op maat maken zodat zij past bij het project. Het Air Force Memorial moest respectvol en zeer stil zijn om mensen in staat te stellen zich te bezinnen. We kunnen niet besturen hoe mensen zich voelen, een kind voelt zich nu eenmaal anders dan een volwassene of een groep veteranen, maar tot op zekere hoogte kunnen we wel proberen te beïnvloeden hoe zij zich voelen.” Jean: “Het logo met de ster van de Air Force, dat is opgenomen centraal in het granieten plaveisel, wordt verlicht met LED’s om in het midden van de ruimte een gloed te leveren. Het voelt comfortabel, geeft een gevoel van oriëntatie zodat je niet in een donkere open ruimte rondloopt. We introduceerden een laag lichtniveau op het plaveisel om dat rustige moment te scheppen. Het is juist voldoende om je comfortabel te voelen, zonder afgeleid te worden.” Enrique: “Een ander belangrijk project is het hoofdkantoor van de New York Times, waar we te maken kregen met een melange van binnen- en buitenruimten. De architect was Renzo Piano en de eerste vraag was hoe we een icoon voor New York City konden ontwerpen. Wat was de culturele context? Hoeveel helderheid hadden we nodig om het aanwezig te laten zijn in de skyline? Omdat het in het Times Square-district was, moest de gevelverlichting zorgen voor een zogenaamde ‘visuele opwinding’. De uitdaging was dit op een elegante manier te doen, zonder knipperende reclameborden zoals de andere gebouwen. “We besloten taxigele armaturen te maken en een wallwash-effect te creëren waarbij het licht het helderst is aan de basis van de toren en geleidelijk afneemt tot een zachte gloed aan de top ervan. Dit was echt een technologisch wapenfeit want er waren geen richels of inspringende delen voor het wegstoppen of verbergen van verlichtingsapparatuur; de meeste hoge gebouwen op Times Square hebben elke drie meter batterijen verlichting. De hele verlichting van de New York Times toren is gerealiseerd met lampen die zich bevinden aan de voet van het gebouw. Wij gebruikten zeer nauwkeurige en efficiënte optieken om het licht te projecteren over de volledige tweehonderdzestig meter hoge gevel.”
1-3
Wat inspireert u in uw ontwerpwerk? Jean: “Onze inspiratie komt van het project zelf en van de dingen die we hebben gezien, de plaatsen waar we zijn geweest. Maar soms is het belangrijk alles te vergeten wat je weet en gewoon vers te denken.
Locatie Arlington, Verenigde Staten van Amerika Architect James Ingo Freed Verlichtingsontwerp OVI
“Neem het straatverlichtingsproject voor New York City. Wat we deden, is elke verlichtingsmast vergeten die we ooit hadden gezien en onszelf afvragen: wat is de lichtbron van de toekomst? Laten we dat nou eens als uitgangspunt gebruiken. Alle anderen in de oorspronkelijke competitie begonnen met de vorm van de verlichtingsmast. Wij begonnen aan het andere uiteinde: kijken hoe we de configuratie van LED’s konden optimaliseren en daar omheen een heel nieuwe straatverlichting ontwerpen. “Maar nooit proberen we iets anders te creëren enkel en alleen om het anders zijn. Het is een kwestie van het begrijpen van de meest geavanceerde verlichtingstechnologieën, zodat we die doelmatig kunnen toepassen om de beste prestaties te realiseren en de passende sfeer te kunnen scheppen.”
United States Air Force Memorial
Lampen 150 W en 250 W metaalhalogeen 4000 K voor de spitsen 3 W LED voor maatwerkstenen met Air Force Starlogo 39 W metaalhalogeen maatwerk tussenliggende wallwash uplights Armaturen Erco, Electrix, Rodust & Sohn 4
New York Timesgebouw Locatie New York, Verenigde Staten van Amerika Architect Renzo Piano Verlichtingsontwerp OVI Lampen 150 W en 250 W metaalhalogeen 3000 K voor het gebouw 39 W metaalhalogeen 3000 K voor uitwendig kabelsysteem 250 W en 300 W halogeen in hoofdlobby 50 W halogeen in tuin Armaturen Erco, Edison Price Lighting, iGuzzini, Rodust & Sohn, Lucifer Lighting
36 DOSSIER
4 Frieder Blickle
2 3
37 Thomas Mayer
CONCEPT ‘SUSTAINABLE CITY LIGHT’ Philips Lighting
Aangezien de zorg voor het milieu toeneemt, heeft Philips een opmerkelijk nieuw ontwerpconcept ontwikkeld dat laat zien hoe de vernieuwbare energie van de zon en de wind kan worden bedwongen en omgezet in licht. En het is nog mooi ook. Sustainable City Light is een radicaal nieuw ontwerp voor het leveren van energie-efficiënte straatverlichting. Hij roept herinneringen op aan een bloem en beschikt over bloemblaadjes die zich openen om de zonnestralen op te vangen en deze omzetten in energie die wordt opgeslagen voor gebruik later. Naarmate de zon verschuift, volgt de Sustainable City Light haar pad, wat een maximale efficiency van het verzamelen verzekert. Bij bewolkte hemel en winderig weer sluit hij intuïtief zijn bladeren tot een half open, naar boven gerichte stand, wat hen in staat stelt de wind op te vangen. Als de wind waait, roteren de bladeren en drijven daarbij een ingebouwde rotor aan die de wind omzet in energie. Als de nacht valt, gebruikt hij de overdag opgeslagen energie voor het voeden van zijn efficiënte LED-lichtbundels, waarbij hij rond zijn voet een minimaal verlichtingsniveau levert voor de veiligheid. Zodra zijn ingebouwde naderingsdetector wordt geactiveerd – door het passeren van een voetganger of voertuig – verhoogt hij zijn lichtniveau waardoor de voorbijgangers worden ondergedompeld in een geruststellend licht. De LED’s van de Sustainable City Lights voorzien in een verbruik dat slechts de helft is van wat traditionele straatverlichting vereist voor het produceren van hetzelfde niveau van lichtopbrengst. Dankzij zijn ingebouwde zonnecellen en windturbine vereist hij helemaal geen energie van het elektriciteitsnet. Het concept voorziet in een volledig onafhankelijke oplossing, zelfs tijdens stroomstoringen, en wekt zelfs voldoende energie op om nog wat terug te leveren aan het elektriciteitsnet. Zeker iets om te overwegen in deze tijden van stijgende energiekosten.
38 FEEDBACK
De toepassingsmogelijkheden van dit ontwerpconcept zijn nagenoeg grenzeloos. Vanwege de op zichzelf staande aard van het concept vereist de lamp geen externe voedingsbron en kan hij overal gebruikt worden. Hij biedt vooral plattelandsgemeenten zonder aansluiting op het elektriciteitsinfrastructuur kansen voor het leveren van straatverlichting zonder dat daarvoor eerst enorme investeringen gedaan moeten worden in een leidingnet. En stedelijke architecten zouden met zo’n oplossing de mogelijkheid krijgen verlichting te gebruiken op plaatsen en in situaties waar de implementatie anders onpraktisch of te duur zou worden. Dit concept is een intelligent, mooi ontworpen en bijna poëtisch oriëntatiepunt dat toch ook enorme praktische voordelen biedt. Zijn esthetische vormgeving, zijn intelligente werking, zijn opslag van door hemzelf opgewekte energie en zijn intuïtieve gebruik van LED’s voor het leveren van verlichting als en wanneer die nodig is, maken hem tot een krachtige oplossing voor elke gemeente die een grote stap voorwaarts wil doen richting een groenere toekomst. Grote en kleine gemeenschappen zouden hiermee een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het verlagen van het energieverbruik – met alle daarmee samenhangende verlagingen van de schadelijke CO2-uitstoot – en de wereld een bewijs kunnen leveren van hun milieubedoelingen.
39
40 FEEDBACK
NIEUWE LACDEMONSTRATIE WINKELVERLICHTING In de detailhandel gaat alles over het beheren van wensen en behoeften die voortdurend veranderen doordat nieuwe formats, businessmodellen en merken zich ontwikkelen. Ook aankoopmotivaties en het winkelgedrag van mensen ontwikkelen zich voortdurend. Klanten worden steeds beter geïnformeerd, kritischer en mobieler. In het internationale Lighting Application Centre (LAC) in Eindhoven, Nederland, wordt het belang van verlichting in winkelomgevingen gedemonstreerd. Architecten en ontwerpers ervaren er de ideale manier om artikelen onder de best mogelijke verlichtingsinstellingen te presenteren, met het doel aantrekkelijke en aangename winkelbelevingen te creëren. Philips laat zien hoe verlichting een belangrijke rol kan spelen bij het creëren van de merkidentiteit van een winkel en hoe zij de beleving van een klant fundamenteel kan beïnvloeden.
Winkelverlichting vormt het decor voor het betrekken van klanten en het scheppen van een wereld aan ervaringen. Verlichtingsoplossingen moeten de kosten van verlichting afwegen tegen de visuele aspecten; de waarde van verlichting. De juiste verlichting versterkt het imago van de winkel en creëert een prettige omgeving, waardoor klanten verleid worden langer in de winkel te blijven. Zij moedigt klanten aan geïnteresseerd te raken in de aangeboden producten en zal daardoor de verkopen stimuleren. Duidelijk is dat de motivaties van mensen verschillend zijn op verschillende tijdstippen. Om succesvol te zijn, moeten interieurontwerpers een duidelijk idee hebben van de dominante motivatie van klanten om de winkel te bezoeken, en van hoe het winkelconcept die motivatie kan aanspreken. Idealiter moeten de verlichtingsoplossingen beantwoorden aan veranderende motivaties van klanten.
De nieuwe LAC-demonstratie van winkelverlichting omvat de volgende voorbeelden van verkoopomgevingen: etalage, supermarkt, verse voedingsmiddelen, mode en trends. In elke sectie worden de aankoopmotivaties en het belang van passende verlichting interactief gedemonstreerd en besproken. De belangrijkste verlichtingsthema’s in de demonstratie zijn merkbeleving, AmbiScene, energiebesparing en LED’s. Neem voor een inspirerend bezoek aan het LAC contact op met uw plaatselijke Philips contactpersoon
Binnenhuisarchitect Fons Kooymans, BNI, Arnhem, Nederland Verlichtingsoplossingen Marike de Kruiff, Ulrika Vis van Heemst, Sjef Cornelissen, Philips Lighting Elektrische installateur Mansveld Communicatietechniek Lampen Philips MASTERColour CDM, MASTER CDM Elite, Witte SON, Fortimo Food, LED, MASTER TL5 Eco QR 111 Armaturen Philips Maxos, ArcTone, UnicOne, SceneOn, iColor Flex SLX, iColorCove QLX, Fugato, iColor Accent Powercore, MBS511, eW Profile, Magneos, Megalux, iColorCove MX Powercore, Spot LED, iColor Module FX 6:9, iW Cove MX Powercore, iW Profile g2, Modular Thub Lichtregelaars Pharos
41
CASE 1 Materiaal OCAS staal Armaturen LEDline2 Brede bundel rood en Smalle bundel groen en blauw
CASE 2 Materiaal OCAS staal Armaturen LEDline2 Smalle bundel blauw / LEDline2 Smalle bundel amber
CASE 3 Materiaal OCAS staal Armaturen LEDline2 Brede bundel amber
42 FEEDBACK
concept corner
LED-LICHT EN -KWESTIES Een workshop in de poëzie van licht Johan de Bleser
De unieke perceptie van zonlicht die ik jaren geleden met zoveel genoegen heb beleefd in de kapel van Notre Dame du Haut in Ronchamp is voor mij nog altijd een bron van inspiratie in dit soort workshops. Daar heeft Le Corbusier het zonlicht toegestaan, al dan niet gekleurd door gebrandschilderd glas, over de structuren van dit meesterwerk van beeldhouwwerk te glijden. Een verlichtingsontwerp dat werkelijk zijn tijd vooruit was. Wij ontwerpers worden door het ongefilterde kleurenpalet van LED’s en hun uiterst grote bundelvariatie uitgedaagd tot experimenteren. In dit type workshop blijft ‘ongezien maakt onbemind’ het wederkerende thema. Verlichtingsontwerp is schilderen met licht: de primaire kleuren rood, groen, blauw en amber worden opgebracht met fijne of grote kwasten en grotere witvlakken mogen zelfstandig schijnen, of secundaire kleuren, aangebracht op een glad of ruw gestructureerde achtergrond. In deze workshop hebben onze studenten, meer dan iets anders, beeldhouwwerken gecreëerd met behulp van licht. Zonder licht is er geen schaduw. Hier was schaduw de mengkuip. Door de lichtbron of het projectievlak een klein beetje te verdraaien, ontstond een volkomen ander beeld. Of, nogmaals, door verschillende lichtbronnen bijeen te brengen, kregen we een heel ander uitgangspunt. Het was poëzie van licht en schaduw, maar dan tot de tweede of derde macht verheven. Met workshops als deze biedt het college studenten een platform waarop ze een week lang ‘hun ding' kunnen doen, waarbij ze nieuwe grenzen verkennen. Dit jaar kozen negen studenten van de afdeling Binnenhuisarchitectuur voor de workshop LED’s & materialen. De opdracht was tweeledig: Ten eerste moesten de studenten, alleen werkend of in duo's, aan het einde van de workshop hun bevindingen presenteren aan een professioneel jurypanel. De beelden die zij digitaal hebben opgenomen, kunnen later op basis van hun presentatie gereproduceerd worden voor derden.
Het tweede deel van de opdracht betrof het creëren van een collectief verlichtingsontwerp voor de foyer van het OpenDoek Filmfestival in Turnhout (België). Dankzij de optelsom van twintig jaar onderwijs in onderwerpen als materialen en verlichting past deze workshop voor zowel bedrijfsleven als studenten naadloos in de manier waarop win-win-projecten worden opgezet. In een workshopsituatie, waar ze weg zijn uit hun dagelijkse routine, worden studenten niet voortdurend belemmerd door de regelmaat; in plaats daarvan genieten ze ervan langs de randen van conventionele toepassingen te kunnen paraderen. De studenten werkten in kleine teams waarin een persoon verantwoordelijk was voor de materialen, een andere voor de lichtbron en een derde voor het opnemen van het werk. De ervaring leert ons dat verrassende resultaten typisch zijn voor dit soort projecten. De vijf materialenleveranciers die waren benaderd om deel te nemen, waren vanaf het eerste begin uiterst enthousiast over hun deelname aan het project. Evonik, MDB en Interface leverden de materialen die we meenamen naar de verschillende locaties. Ocas, CDH en de familie Coppens openden gastvrij hun deuren voor ons om ons in staat te stellen ‘ons ding’ op locatie te doen. Bij het begin van het project verwelkomde Philips ons in het LAC in Eindhoven, en stelde haar LEDcar (mobile experience) ter beschikking. In feite gebruikten we de armaturen uit die LEDcar om het foyerproject te realiseren.
43
CASE 4 Materiaal OCAS staal Armaturen LEDline2 Brede bundel amber LEDline2 Brede bundel warmwit
CASE 5 Materiaal Witte wand Armaturen LEDline2 Smalle bundel groen
CASE 6 Materiaal MDB aluminium Armaturen LEDline2 Brede bundel rood
44 FEEDBACK
CASE 7 Materiaal Steen van Carrière du Hainaut Armaturen LEDline2 Smalle bundel blauw LEDline2 Smalle bundel groen
CASE 8 Materiaal Steen van Carrière du Hainaut Armaturen LEDline2 Brede bundel RGB
CASE 9 Materiaal Evonik plexiglas Armaturen LEDline2 Smalle bundel blauw
45
EEN STOOT DAGLICHT Interview door Jonathan Ellis
Het is een deur als alle andere in de gerenoveerde negentiende-eeuwse boerderij. En toch, als je hem opent en de trap afdaalt die erachter zit, word je meegevoerd in een wereld die, zo lijkt het tenminste, in een andere dimensie bestaat. Een onderaardse ruimte, uitgehakt in de eronder liggende rotsen, en volledig toegespitst op de ontspannende rituelen van het baden. “Ondergronds zijn kan heel vervreemdend aanvoelen”, zegt Groarke, “en we besloten dat daglicht essentieel was om welk gevoel van ongemak dan ook te verzachten. We creëerden een abstracte lichtkoker die een stoot aan daglicht in de ruimte brengt. Doordat het van boven komt, herinnert het je eraan dat je, ook al ben je ondergronds, toch in contact staat met de wereld buiten.” “Baden is een gevoelservaring”, legt Kevin Carmody uit, “en onze materiaalkeuze benadrukt dat. Het gebruik van donker graniet stelde ons in staat een heel individuele wereld te creëren: Deze donkere materialen veranderen als ze in aanraking komen met water; ze worden ongelooflijk tastbaar. En het water wordt eerder zwart dan blauw.” “Het natuurlijk licht dat binnenstroomt, verandert in de loop van de dag en we wilden dat in evenwicht brengen. Er is een voortdurende verschuiving, van blauw ’s morgens naar rood ’s avonds, en die wordt aangevuld door het kunstlicht. We waren geïnteresseerd in dit spectrum van subtiele veranderingen en de kwaliteit van de materialen, en de verlichting benadrukt de gevoelsbeleving.” Kevin and Andy zijn blij met hun resultaten. “Voor onze klanten is de ruimte een onderdeel van hun dagelijkse routine geworden. En zonder enige twijfels speelt verlichting een belangrijke rol in het helpen scheppen van de juiste stemming voor ontspanning.”
Project Zwembad in particulier huis, Limerick, Ierland Hoofdaannemer Tom Hayes Architect Andrew House, Andy Groarke, Kevin Carmody, Carmody Groarke Architects, Londen, Verenigd Koninkrijk Verlichtingsontwerp Graham Rollins, Lighting Design International, Londen, Verenigd Koninkrijk Lampen Philips koelwitte en van kleur veranderende LED’s Armaturen ACDC, Philips, LightGraphix, Lucent Lighting, Cube Lighting, John Cullen Lighting, Universal Fibre Optics, Kreon, Mike Stoane Lighting Websites www.carmodygroarke.com www.lightingdesigninternational.com
46 FEEDBACK
47 Christian Richter
48 FEEDBACK
49 Christian Richter
BOEKEN Exploring lighting cultures Light & Emotions Conversations with 47 Lighting Designers Auteurs: Roos Molendijk, Vincent Laganier, Jasmine van der Pol Uitgever: Philips Lighting (Nederland), oktober 2009 380 pagina’s, kleurenillustraties, gebonden Taal: Engels www.philips.com Dit boek presenteert de resultaten van het eerste wereldwijde kwalitatieve onderzoek naar het werk van verlichtingsontwerpers, uitgevoerd door Synovate en gesponsord door Philips. Het bevat gesprekken met 47 verlichtingsontwerpers uit twaalf landen in Azië, Europa en Amerika. Het doel ervan is de competenties op het gebied van verlichtingsontwerp te bevorderen en een platform te scheppen voor het delen van ideeën en ervaringen. U kunt het boek bestellen via
[email protected]. Habiter écologique. Quelles architectures pour une ville durable ? Ecological Living, for a sustainable city Auteurs: Marie-Hélène Contal, Rafaël Magrou, Jean-Pierre Ménard en Dominique Gauzin-Müller Uitgever: Actes Sud / Cité de l’Architecture & du Patrimoine (Frankrijk), juli 2009 ISBN-13: 978-2-7427-8321-2 (Frans), 978-2-7427-8322-9 (Engels) 412 pagina’s, kleurenillustraties, gebonden Talen: Frans, Engels www.actes-sud.fr Ecologische architectuur is een realiteit in opkomst; de belangrijkste figuren op dit gebied definiëren zichzelf als onderzoekers en ontdekkers die worstelen met de noodtoestanden van de sociale, klimaat- en energiekwesties waarmee we tegenwoordig geconfronteerd worden. Na een overzicht van de acties, werkzaamheden en projecten die in de laatste eeuw hun stempel hebben gedrukt op het ecologisch denken, gaat het boek in op de holistische benadering, wereldwijd en multidisciplinair.
50 FEEDBACK
Santiago Calatrava Complete Works 1979-2009 Auteur: Philip Jodidio Uitgever: Taschen (Duitsland), juli 2009 ISBN-13: 978-3-8365-1023-3 528 pagina’s, kleurenillustraties, gebonden Talen: Engels, Frans, Duits www.taschen.com Deze monografie volgt de carrière van architect, bouwkundige en kunstenaar Santiago Calatrava en plaatst zijn architectuur in de context van zijn kunst en zijn technische moed. Al zijn werken, van het hangende zwembad van het Federal Institute of Technology in Zürich tot zijn nieuwste, opzienbarende ontwerpen, zijn opgenomen in dit boek. Designing with light A lighting Handbook Auteur: Anil Valia Uitgever: International Lighting Academy (India), januari 2002 600 pagina’s, zwart-witillustraties, gebonden Taal: Engels
[email protected] Een complete gids voor professionals die licht specificeren en geconfronteerd worden met de problemen van binnenen buitenverlichting. Daarnaast zullen docenten en studenten het een nuttige bron van informatie vinden voor verlichtingscursussen en kunnen verkopers en fabrikanten van verlichtingsapparatuur er inspiratie mee opdoen voor het verder uitbreiden van hun activiteiten. Media Facades History, Technology, Content Auteur: Matthias Hank Häusler Uitgever: Avendition GmbH (Duitsland), september 2009 ISBN-13: 978-3-89986-107-5 248 pagina’s, 204 kleurenillustraties, gebonden Taal: Engels www.avedition.de Het boek behandelt zesendertig internationale projecten van hedendaagse media-architectuur door ondernemingen als ag4, Realities United, UN Studio en Urbanscreen, elk met een beknopte beschrijving van het project en de toegepaste technologie. Een analyse van de kenmerkende karakteristieken van de mediagevels leidt tot een introductie van mogelijke vormen van media-inhoud.
WAAR NAAR TOE Tot 8 maart
14 - 17 maart
Kunstexpositie Soulages De ‘schilder van zwart en licht’ www.centrepompidou.fr Centre Pompidou Parijs, Frankrijk Verlichtingsconferentie CIE 2010 Lighting Quality & Energy Efficiency vienna2010.cie.co.at Hilton Vienna Wenen, Oostenrijk
10 april
Verenigingsbijeenkomst PLDA – Algemene Jaarvergadering www.pld-a.org Frankfurt am Main, Duitsland
11 – 16 april
Internationale vakbeurs Light + Building 2010 www.light-building.messefrankfurt.com Frankfurter Messegelände Frankfurt am Main, Duitsland
1 mei – 31 oktober
Wereldtentoonstelling Better City, Better Life en.expo2010.cn Oever van de Huangpu-rivier Shanghai, China
21 mei
Verlichtingsconferentie LED lighting 2010 www.led-lighting.it Universiteit van Napels Federico II Napels, Italië
Tot juni
Zonnecompetitie Solar Decathlon Europe www.sdeurope.org E.T.S. de Arquitectura de Madrid Madrid, Spanje
Feel what light can do 11.-16. 4. 2010 - Forum Halle - Frankfurt am Main
9004 Adv_180x40_L&E_WT_02.indd 1
21-10-2009 16:34:49
Light + Building - Programma Zondag
11 april
Opening van de beurs om 9 uur 17-19u Happy Wellbeing hour
Maandag
12 april
Persconferentie 17-19u Happy Wellbeing hour
Dinsdag
13 april
Association Meeting 17-19u Happy Wellbeing hour PLDA e v enement “Celebration of Light”
Woensdag
14 april
17-19u Happy Wellbeing hour
Donderdag 15 april
17-19u Happy Wellbeing hour
Vrijdag
16 april
Sluiting van de beurs om 17 uur
Copyright © 2010 Koninklijke Philips Electronics N.V. Alle rechten voorbehouden. Vermenigvuldiging, geheel of gedeeltelijk, is verboden zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteursrechthouder. De informatie in dit document maakt geen deel uit van enige aanbieding of overeenkomst, wordt geacht nauwkeurig en betrouwbaar te zijn, en kan worden gewijzigd zonder voorafgaande kennisgeving. De uitgever aanvaardt geen aansprakelijkheid voor enig gevolg van het gebruik ervan. De publicatie van deze informatie ontsluit noch bevat enige licentie die is onderworpen aan het octrooirecht of enig ander recht op industriële of intellectuele eigendom.
51
HET LICHT CREËREN DAT U ZELF WENST Hoewel het filteren, opvangen en exploiteren van natuurlijk licht een kritisch aspect van architectuur blijft, gaat het heden ten dage hand in hand met de wens kunstlicht te gebruiken in al zijn variëteiten. Naarmate nieuwe verlichtingstechnologieën zich ontwikkelen – niet in het minst de LED – nemen ook de mogelijkheden toe voor de architect en de verlichtingsontwerper. Creativiteit is de belangrijkste factor en succesvolle projecten, ongeacht of die binnen of buiten zijn, demonstreren hoe de verlichtingsontwerper in toenemende mate een volwaardig partner van de architect wordt.
Nieuwe uitdagingen zijn in opkomst (duurzaamheid, energieverbruik, een groeiende bewustwording voor lichtvervuiling en de daarbij horende wetgeving) en de verlichtingsbranche biedt nieuwe hulpmiddelen die architect en verlichtingsontwerper in staat stellen deze uitdagingen op een dynamische en verantwoorde manier tegemoet te treden. Tenslotte is het ultieme doel professionals te helpen bij het creëren van het licht dat zij zich indenken voor hun project.
