3)

PEROR TN 14008.fm Page 4 Thursday, September 25, 2014 12:46 PM

RET

Ó

4

Veminder het werkdrukgerelateerde verzuim met RET (3/3) «Het leven van een mens is wat zijn gedachten ervan maken.» Marcus Aurelius, Romeinse Keizer, 121–180 Annita Rogier Arbeidspsychologe en coach

O

Overmatige stress heeft een zeer negatieve impact op medewerkers en de organisatie. Het leidt tot minder werkplezier, verminderde prestaties, een hoger aantal fouten en ongevallen, meer verloop, minder bereidheid om langer te werken, een fors hoger ziekteverzuim en een aanzienlijke stijging van kosten. Redenen genoeg om medewerkers te helpen om stress snel te verminderen.

RET is één van de meest gebruikte en meest effectieve technieken om overmatige stress te reduceren. Veel mensen maken zichzelf ziek door te piekeren over wat zou kunnen gebeuren. RET leert medewerkers realistischer en gezonder na te denken. Aanvankelijk was het een curatieve techniek, exclusief toegepast door psychologen, klinisch geschoolde therapeuten of psychiaters. HR business partners worden meestal pas ingeschakeld als het te laat is. De medewerker heeft al ernstige klachten of zit thuis met een burn-out. HR heeft het gevoel achter de feiten aan te hollen. Recent zien we dat HR business partners leren RET-technieken zelf toe te passen. Ze zijn daarmee beter in staat om, al dan niet bij gestaan door een externe stress- en burn-outcoach, vroeger in te grijpen. Hiermee kunnen ze het werkdrukgerelateerde verzuim vermijden, of belangrijk verkorten.

voel een belangrijke rol spelen. Albert Ellis (1913-2007) is de grondlegger van de therapie. In dit artikel bespreken we geen vorm van therapie. We bespreken RET als Rationeel -emotieve Training. Dit is van toepassing op werkende mensen die gewoonlijk geestelijk gezond zijn. Ze vertonen echter fysieke en psychische klachten door langdurige werkgerelateerde stress. RET is een effectieve manier om sneller te relativeren en stress te verminderen. RET wordt al sinds eind jaren 50 in vormen van cognitieve gedragstherapie toegepast. Het heeft ook al jaren zijn nut bewezen als onmisbare coaching tool. Pas de laatste jaren beginnen ook HR business partners RET vaker toe te passen als instrument voor stressmanagement. RET leert je dat het niet de gebeurtenissen zélf zijn die de stress veroorzaken, maar de manier waarop we tegen bepaalde situaties aankijken. RET helpt medewerkers stress beter te beheersen. RET pakt het probleem bij één van de belangrijkste bronnen van stress aan: onze eigen manier van denken.

Een voorbeeld: in een organisatie verdwijnen door bezuinigingen verschillende banen. Zowel Pierre, Monique als Martin krijgen te horen dat ze hun baan gaan verliezen. De boodschap is bij allemaal dezelfde. Toch ervaren ze dit alle drie anders. 1. Pierre is boos en heel angstig. Hij denkt: “Het is niet eerlijk. Ik heb altijd hard gewerkt. Ik krijg op mijn leeftijd nooit meer een nieuwe baan. Straks kan ik de studies van de kinderen niet meer betalen.” Hij zit diep in de put en raakt verlamd door angst. Hij voelt zich voorlopig niet in staat iets te ondernemen.

Wat is RET? Rationeel-emotieve therapie of Rationeel-emotieve gedragstherapie (RET/REBT) is oorspronkelijk een vorm van psychotherapie waarbij zowel het verstand als het ge-

nummer 8 | september 2014

P&O praktijkblad

2. Monique schrikt ook van de boodschap, maar denkt vervolgens: “Ik heb altijd goed mijn brood kunnen verdienen, het zal niet gemakkelijk zijn,


RET

Ñ

5

maar ik weet zeker dat ik een nieuwe baan zal vinden.” Ze schiet na het horen van het bericht al snel in actie. Ze maakt een brief en cv en gaat vacatures zoeken. Ze legt contacten via haar netwerk. Ze is een beetje bezorgd, maar ook hoopvol. Ze is ook blij dat er nu duidelijkheid is na een periode van onzekerheid. Ze voelt zich in staat om passende actie te ondernemen. 3. Martin kijkt ervan op dat hij behoort tot de groep van mensen die afscheid moeten nemen. Maar eigenlijk voelt hij zich opgewonden en energiek. Hij denkt: “Dit is net het zetje dat ik nodig heb. Ik wil al jaren voor mezelf beginnen. Ik kan mijn regeling goed benutten om een start te maken. Dit is een buitenkans.” Martin heeft het gevoel dat hij vleugels heeft. Hij vertelt met enthousiasme over zijn plannen. Hij heeft zijn ondernemingsplan al klaar en is al met de bank gaan praten. De boodschap was bij alle drie dezelfde. Ze zitten in een zelfde situatie. Maar omdat ze de situatie anders interpreteren, is hun gevoel anders en gedragen ze zich ook anders.

Een voorbeeld: Manon is verantwoordelijk voor veiligheid in haar bedrijf. Ze valt rechtstreeks onder de zeer drukbezette CEO. Ze werkt hard aan een nieuw veiligheidsbeleid. Ondanks veel onverschilligheid van haar collega’s, is het uiteindelijk gelukt om een degelijk beleidsstuk af te ronden. Ze stuurt haar plan naar de CEO en vraagt hem te spreken. Hij zegt hun afspraak steeds af. Ze is erg teleurgesteld en voelt zich niet gewaardeerd. Ze weet zeker dat hij haar en haar werk niet belangrijk vindt. Dit geeft haar veel stress. Ze ligt er wakker van. Ze moppert op haar kinderen. Ze heeft weinig zin om het vervolg van het werk op te pakken. Als haar coach vraag ik haar na te denken of haar interpretatie de enige verklaring voor zijn gedrag kan zijn. Ik raad haar ook aan om haar gevoel met hem te bespreken. Dit doet ze schoorvoetend. Dan blijkt dat hij juist heel veel vertrouwen in haar en haar werk heeft. Hij beschouwt haar als iemand die het altijd voor elkaar krijgt en die weinig “managementattentie” nodigt heeft. Hij weet dat het haar ook zonder zijn inmenging zal lukken. Toegegeven: er bestaan elegantere managementstijlen. Echter: Manon kreeg stress van iets wat uitsluitend in haar hoofd bestond.

In schema:

Soorten belemmerende gedachten Mensen hebben vaak een negatieve interne dialoog, of breinbabbel. Ze praten intern heel streng tegen zichzelf. Ze MOETEN van alles van zichzelf. Dit op een manier waarop ze niet snel tegen een ander zouden praten. Bijvoorbeeld: als ik een fout maak, dan ben ik volslagen waardeloos.

Wij denken dat een gebeurtenis een gevoel oproept: Gebeurtenis D Gevoel In werkelijkheid roepen onze gedachten of interpretaties van de gebeurtenis het gevoel op: Gebeurtenis D Gedachte / interpretatie D Gevoel

Er zijn vijf vormen van irrationele gedachten: 1. Perfectionisme: ik MOET altijd foutloze prestaties leveren. 2. Liefdesverslaving: ik MOET altijd de goedkeuring en waardering van anderen krijgen. 3. Lage frustratietolerantie: het leven MOET gemakkelijk zijn, ik verdraag geen tegenslagen. 4. Eisend moralisme: de wereld MOET rechtvaardig zijn (en wel volgens mijn normen). 5. Rampdenken: als ik dit doe, of dit gebeurt, dan is een ramp onafwendbaar.

En ons gevoel bij de gebeurtenis beïnvloedt ons gedrag: Gebeurtenis D Gedachte D Gevoel D Gedrag

P&O praktijkblad

september 2014 | nummer 8


RET

Ó

6

Welke manier van irrationeel denken herken je bij jezelf?

Belemmerende gedachten herkennen We reageren heel snel en meestal onbewust op een situatie die we als stresserend ervaren. Hoe weet je dan of je een irrationele gedachte hebt? Heel simpel: als de gedachte de stress verhoogt en niet bijdraagt tot het bereiken van je doel, dan is het een irrationele, of belemmerende gedachte.

Bijvoorbeeld: je wilt ooit een boek schrijven. Je denkt: “Wie zit er op een boek van mij te wachten? Er zijn al zoveel boeken. Wie leest er nog boeken?” Deze gedachten zullen je tegenhouden om aan het schrijven van het boek te beginnen. Dit zijn belemmerende gedachten. Je zou ook kunnen denken: de reden dat er zoveel boeken zijn, is juist omdat ze wel gelezen worden. De kans is dan groter dat je jouw doel, het schrijven van een boek, ook echt zal bereiken. Nog een voorbeeld: je moet een presentatie geven. Je denkt: “Het is vast een kritisch publiek, ze weten er waarschijnlijk meer van dan ik. Ze zullen ongetwijfeld veel lastige vragen stellen.” Deze gedachten zullen je stressniveau doen stijgen. Het zijn daarom belemmerende gedachten. Je bent niet helderziend en weet niet wat je publiek denkt. De gedachten helpen in ieder geval niet om rustig en enthousiast te presenteren. Je kunt ook denken: “Ze komen, dus zullen ze wel geïnteresseerd zijn in het onderwerp. De meesten zullen niet komen met de intentie om de spreker lastig te vallen.” Na deze gedachten zal de spreker zich rustiger voelen. Waarschijnlijk zal hij daardoor beter presteren. Daarom noemen we het helpende of rationele gedachten.

Je kunt irrationele gedachten ook herkennen omdat er vaak een overdrijving in voorkomt. Bijvoorbeeld: jij bent nooit op tijd thuis, Ik moet altijd alles alleen doen… In werkelijkheid zal de betrokkene echt wel ooit eens op tijd thuis gekomen zijn. En zou het werkelijk zo zijn dat de klager altijd alles alleen moet doen? Kortom: het is een overdrijving. Geen zorgen als u zich in meerdere vormen van belemmerende gedachten herkent. Als u één vorm van irrationele gedachten leert ombuigen tot helpende gedachten, dan kunt u dat op alle vormen toepassen.

nummer 8 | september 2014

P&O praktijkblad

Dit geldt ook als een medewerker zijn baas als regelrechte duivel afschildert en hem alleen maar negatieve eigenschappen toedicht. Meestal is dit ook een overdrijving en kan de


RET

Ñ

7

verguisde baas echt wel iets goed doen. Hieruit blijkt dat de medewerker vanuit een overmaat aan emoties spreekt. Rampdenken is een verslavende, verlammende en stressverhogende gewoonte. Eigenlijk creëren we steeds zelf “griezelfilms” in ons hoofd. Deze rampenfilms zijn alleen een product van ons eigen creatieve brein. De meeste mensen genieten echter helemaal niet van de zelfgeproduceerde rampenfilms; ze voelen zich er slecht bij. Dus tenzij je een masochist bent, kan je beter “feel good” films in je hoofd creëren. Je blijft dan rustig en kan effectiever op de situatie reageren. RET leert je je gedachten en overtuigingen op de realiteit af te toetsen. Je leert realistischer en genuanceerder naar situaties te kijken. Een gevolg is dat het gevoel beter aansluit bij wat er werkelijk gebeurt. Men raakt minder gestrest en kan daardoor effectiever handelen. Met behulp van RET kan je stressverhogende of belemmerende gedachten bij jezelf of bij anderen opsporen en veranderen in gedachten die bijdragen tot het bereiken van je doelen. Dit doen we door de belemmerende gedachten uit te dagen.

Uitdagen Met RET leer je reflecteren op de eigen “breinhygiëne”. Martelt men zich met een onrealistische rampenfilm die stress veroorzaakt en de prestatie verlaagt? Of richt men zich op oplossingsgericht denken? Hoe leert RET je dan meer realistisch denken? Dit leer je door een techniek toe te passen die we in RET “uitdagen” noemen. Uitdagen is een techniek waarbij je jezelf of anderen vragen stelt om je belemmerende gedachten aan de realiteit of hun effectiviteit te toetsen. Door de juiste vragen te stellen, richt je de aandacht op oplossingsgericht denken.

Het gaat er niet om dat je je ogen moet sluiten voor eventuele problemen of risico’s. Richt je energie echter niet op het jezelf blijven pijnigen met nare gedachten en beelden, maar richt je aandacht op: 1. Wat wil ik veranderen? 2. Wat zijn mogelijke oplossingen? 3. Hoe ga ik het oplossen?

Een voorbeeld: mijn dochter van 18 heeft pas haar rijbewijs. Ze gaat voor het eerst alleen met haar nieuw autootje op pad. Ik kijk hoe ze onwennig van de parkeerplaats wegrijdt. Even komt een naar beeld bij me op: gaat dat wel goed? In gedachten zie ik mijn dochter met haar autootje op de kop langs de weg liggen. Mijn bloeddruk stijgt, mijn hartslag versnelt, ik begin te ijsberen. Let wel: er is in realiteit niets gebeurd. Mijn dochter rijdt vrolijk naar haar vriendinnen. Alleen al de gedachte aan wat zou kunnen gebeuren, roept veel stress op. Gelukkig kan ik mijn stress snel verlagen door RET toe te passen. Ik bedenk: “Door te ijsberen, verhoog ik niet de kans dat mijn dochter weer veilig thuiskomt. Bij welke gedachte zou ik me rustiger voelen? Ik ben ook ooit voor het eerst gaan autorijden en ik ben er nog. Iedereen in onze straat met een rijbewijs heeft de eerste keer autorijden overleefd.” Door deze manier van uitdagen, daalt mijn hartslag al snel. Ik kan me weer op mijn werk concentreren.

Voorbeelden van uitdaag – vragen zijn: • Weet je zeker dat deze gedachte klopt? • Welk gevoel geeft deze gedachte? Helpt deze gedachte jou je doel te bereiken? • Hoe zou jij je willen voelen? Welke gedachte zou je dat gevoel geven? • Wat zou een andere denkwijze me opleveren? • Zou je er ook anders tegenaan kunnen kijken? • Hoe zou je hier over 20 jaar naar kijken? • Wat is het meest realistische dat er zou kunnen gebeuren?

Belemmerende gedachte = stressreactie

Ø Uitdagen

Ø

Met RET geen emoties? RET is er overigens niet op gericht om alle emoties uit te schakelen. Emoties die passen bij de situatie worden aangemoedigd. Het gaat erom dat men zich een reëel beeld vormt van de werkelijkheid en niet doorschiet in olifanten van muggen maken.

Helpende of rationele gedachte = rustig blijven en adequaat reageren

P&O praktijkblad



RET

Ó

8

Stappenplan stressreductie met RET Hoe werkt RET in de praktijk? Met hulp van een stappenplan leert een gestreste medewerker een gezondere manier van denken aan. 1. Beschrijf de stresserende gebeurtenis. 2. Stel vast hoe jij je voelt en gedraagt. 3. Onderzoek welke gedachten en interpretaties je hebt over de situatie. 4. Beoordeel wat de consequenties zijn van de belemmerende of irrationele gedachten. 5. Formuleer hoe jij je zou willen voelen en gedragen. 6. Daag de irrationele gedachten uit met uitdaagvragen. Bedenk wat je dan zou moeten denken over de situatie om je zo te voelen. 7. Vervang de belemmerende gedachten door helpende gedachten. 8. Visualiseer hoe jij je zou voelen en gedragen met de helpende gedachte. Toets of je stressniveau daalt bij de nieuwe gedachte. Oefen, oefenen, oefenen … de aanhouder wint!

RET = quick fix? Met RET is stress niet helemaal uit te bannen. Sommige situaties roepen zo snel een negatieve interpretatie op, dat er een automatische stressrespons optreedt. Het reptielenbrein reageert automatisch op een als bedreigend ervaren prikkel. Zodra men zich echter van zijn reactie gewaarwordt, kan men met RET sneller een bewuste reactie oproepen. Een hevige piek wordt een kort en klein golfje. Stresserende gedachten bevatten waarnemings- en denkfouten. Bijvoorbeeld: als ik een fout maak, gebeurt er een ramp met niet te corrigeren gevolgen. Voor betrokkene zelf lijken de gedachten op dat moment heel logisch. Je gelooft er zelf in en hebt waarschijnlijk niet direct de neiging om je gedachten in vraag te stellen. Stress zorgt voor een tunnelvisie en blokkeert je creatief denken. Dat maakt het uitdagen van de gedachten moeilijker. In deze fase is ondersteuning van een coach daarom erg belangrijk. nummer 8 | september 2014

P&O praktijkblad

RET is geen quick fix. Het tovert niet ineens alle stress zomaar weg. Het denken in doemscenario’s of rampenfilms is bij veel mensen een gewoonte die ze al jarenlang onbewust toepassen. De eerste stap is dat men zich RET leert je dat het niet bewust wordt van de gebeurtenissen zelf de eigen stressverhogende manier van zijn die de stress denken. Net omdat veroorzaken. piekeren zo hardnekkig is, moet je een tijdje oefenen om je een gezondere manier van denken eigen te maken. Het vergt veel herhaling, gemiddeld 6 weken dagelijks oefenen. RET is echter niet de oplossing voor alle bronnen van werkstress. Stel je voor dat een jonge medewerkster stress krijgt omdat een leidinggevende haar regelmatig ‘speels’ onzedelijk betast. Dan is leren relativeren niet de juiste oplossing. Hier moet de situatie dringend veranderd worden. RET kan wel ondersteunend helpen om kalm te blijven en actie te durven nemen. Bijvoorbeeld: 1. Irrationele gedachten: ik kan er niets van zeggen want hij is mijn baas, ik sta er alleen voor. Als ik klaag, zal ik ontslagen worden. 2. Uitdagen: is het logisch dat ik ontslagen zal worden? Zou het ook zo kunnen zijn dat hij tot de orde geroepen zal worden? Is het wel zo dat ik hier alleen voor sta? Wat zou ik moeten denken om me stevig genoeg te voelen om dit te stoppen? 3. Nieuwe rationele gedachten: ook al is hij mijn baas, dit past niet in een werkrelatie en moet onmiddellijk ophouden. Ik heb alle recht om dit een halt toe te roepen. Ons bedrijf zal dit ook als ongewenst gedrag van hem zien. Ze zullen mij beschermen. Ik hoef dit niet alleen te doen, de vertrouwenspersoon wil mij hier vast bij helpen.


Ñ

RET 9

RET toepassen binnen het werk

Resultaat RET

Direct de bron van stress wegnemen of oplossen, is het beste. Maar men kan de omstandigheden niet altijd veranderen.

RET is niet de enige manier om stress te reduceren. Wel is het één van de belangrijkste onderdelen van succesvolle stressmanagementtechnieken.

Men kan medewerkers wel beter met stress leren omgaan. Als je goed met stress leert omgaan, dan hoeft werkdruk, heftige kritiek van een klant, of een niet altijd steunende chef niet tot klachten en verzuim te leiden.

Tom is heel succesvol. Hij is middenmanager. Zijn communicatiestijl roept echter veel weerstand op. Hij is al diverse keren naar training en coaching gestuurd. Vooral onder druk blijft zijn stijl ‘ruis’ veroorzaken. De organisatie wil geen afscheid van hem nemen: het zou heel duur worden en zijn resultaten zijn zeer belangrijk. Een van zijn medewerkers raakt behoorlijk gestresseerd door hem. Hoewel het probleem vooral bij de manager ligt, is het waarschijnlijk beter haalbaar de medewerker te leren omgaan met de stress, dan de middenmanager te ontslaan, of te veranderen.

Voorbeelden van werkgerelateerde problemen waarbij RET met succes gebruikt wordt, zijn o.a. stressklachten, piekeren, perfectionisme, faalangst, omgaan met kritiek, omgaan met verandering en onzekerheid, moeite met grenzen bewaken, subassertiviteit, moeite met loslaten en delegeren, moeite met corrigeren door overmatige behoefte om aardig gevonden te worden, verliezen van overzicht, moeite met prioriteiten stellen, uitstelgedrag, besluiteloosheid, prestatieproblemen, onproductief slachtoffergedrag, samenwerkingsproblemen en conflicthantering.

Suzanne, een National Accountmanager, krijgt veel stress van één van haar grote klanten die zeer veeleisend is. Ze ligt wakker van zijn agressieve toon. De klant is al meerdere keren op zijn gedrag aangesproken. Er zijn al diverse besprekingen geweest om zijn onvrede op te lossen. Iedere keer als de organisatie aan de eisen van de klant tegemoetkomt, vindt hij iets nieuws om over uit te varen. Eigenlijk zou de organisatie afscheid moeten nemen van deze klant. Ze kunnen de omzet echter niet missen. In dit geval kiest men ervoor om de accountmanager te leren zich de manier van communiceren van de klant minder persoonlijk aan te trekken.

RET is niet tegen emoties. Emoties die passen bij de situatie zijn gezond. Het gaat om het krijgen van een reëel beeld van de werkelijkheid. Het helpt om te voorkomen dat je inadequaat reageert vanuit een overmaat aan emoties. Met RET kan je, mits wat oefening, realistischer leren denken. Je wordt je bewust van stresssignalen en van je manier van reageren. Je laat je niet meer gek maken door (vermeende) tegenslagen, weerstand of een geMensen hebben vaak brek aan waardeeen negatieve interne ring. Je maakt jezelf dialoog, of breinbabbel. niet langer ziek. Je waardeert jezelf meer en neemt meer verantwoordelijkheid voor storende situaties die je zelf kunt beïnvloeden. Je leert situaties die je niet kan beïnvloeden, accepteren. Als je het niet kan accepteren, leer je zelf een andere keuze te maken. Bijvoorbeeld door een andere baan te zoeken. Door positievere gedachten voel jij je beter. Je zult steviger in je schoenen staan en minder stress ervaren. Doordat je minder stress hebt, reageer je adequater in sociale contacten. Je reageert constructiever op uitdagingen. Je krijgt daardoor vaker wat je wilt.

OVER DE AUTEUR

Annita Rogier Drs. Annita Rogier van Character-Concern is Register psycholoog arbeid en organisatie NIP. Ze coacht al 24 jaar mensen met werkgerelateerde stressklachten en burn-out. Ze doet onderzoek naar stress in organisaties, adviseert organisaties over het verlagen van werkdruk, ze ontwikkelde programma’s voor re-integratie na overspannenheid en maakte een uitgebreid instrument om werkdruk te meten. Voor contact of stress en burn-out coaching: [email protected] Voor info over de opleiding RET of de opleiding tot stress en burn-out coach: [email protected]

P&O praktijkblad


3)

Recommend Documents