350 jaar Joodse Begraafplaats Workum 1664 - 2014
Inleiding Op 29 augustus 1664 kreeg David Salomons, houder van de Bank van Lening, als eerste in Friesland, toestemming van Burgemeeser en Raad van Workum voor de stichting van een Joodse begraafplaats. Bij de Bank van Lening waren tevens Jacob Moises uit Emden, Benjamin Leuwens uit Enkhuizen en David Isaacs betrokken. In 1676 verkreeg David Salomons tevens het burgerschap van IJlst (Drylts), toestemming om daar ook een Bank van Lening te openen en het recht zijn godsdienst vrij uit te oefenen. Hiermee begint het officiële bestaan van de Joodse Gemeenschap in de Zuid-Westhoek van Friesland, omvattende IJlst, Hindeloopen, Workum en later Bolsward en Sneek. Er hebben overigens ook Joden gewoond in Sloten, Makkum en Stavoren. Salomons kinderen vestigden zich in IJlst, Kollum, Rotterdam, Emden, en zijn de voorouders van o.a. de families Cats, Drielsma, Dwinger en Workum. Origineel en transcriptie van de toestemming door de Burgemeester en Raad van Workum aan David Salomons voor aanleg van de Joodse begraafplaats in 1664. (Gemeentearchief Zuid-West Friesland) TRANSCRIPTIE
solde mogen verholden, als oock mede voor
voeten landts wederom sal comen te
Burgemeesteren Schepenen ende Raedt
Jimandt van sijne geloofsgenoten verstor-
vervallen ten profijtte van de stadt ende
der stede Worcum doen condich ende
ven sijnde, indien hij David Salemons sulx
dat de voernoemde David Salemons
bekennen voor ons ende onse successoren
solde mogen accorderen ende toestaen, tot
deselve gepachte plaetse tot sijn costen
in officio, in den vrijen vasten ende onver-
een plaetse van begraeffenisse der dooden
sall moghen affgraven ofte affstecken
breeckelijcken erfpacht heeft verhandelt
ofte tot legersteden te facificeren ende
met hoge rondtbomen tot bevrijdinge van
ende toegestaen te hebben, sulx doende
gebruicken mits tot een recognitie ende
hetselve beplaetsen alle het welcke bij
in ende doer crachte deses, de heer
beloninge van sulx ten profijtte vande
voermelte David Salemons vrundlick ende
Eersamen David Salemons Jode althans
stadt aen den Rentmeester bij den selven
beleefdelick geaccepteerd sijnde heeft
geoctroyeerde Taeffelholder van banck van
David Salemons betaelt worden eens ende
den voern. propijn tot twintich Caroli gld.
Leninge binnen meergemelte stede seec-
voer all de summa van twintich carolus
aen den presiderende Burgemeester Jacob
kere dartich vijercante voeten Landts op des
gld, ende mede onder den expressen
Gerbrandts betaelt waer voor deselve
Stadts kampen leggende achter de Syll aen
voerwaerde, dat soe wair meer gemelte
preses door onderteekening des bedanckt
den dyckgrachts wall omme deselve dertich
David Salemons met sijn familie van
ende quiteert: beloevende wedersijds het
vyercante voeten landts, voor hem ende
Worckum mochte comen te vertrecken
inholden deses te sullen achtervolgen
sijene erfgenamen, soe lange Jimandt leven
ofte sij ende sijne kinderen alle verstorven
ende naecomen alles onder verbandt ende
mochte hem alhier ter stede metter leven
mochten sijn, de selve dartich vijercante
submissie...
[ vervolg >
Grafsteen van Kendel (Wendel) Jehuda, vrouw van David Salomons. Foto: Tresoar
TRANSCRIPTIE ... des ten waren becante hebben wij burgemeesteren ende Raedt met onser alle, ende onser aller Secretary handen, beneffens den voernoemde heer David Salemons verteeckent ende bevesticht actum ter Staedthuise der Verschreven stede den 29 Augusti 1664 Reiner Ulbets Basco / Jacob Gerbrants / Rijener Douwes Lucas Schenckel / 1664 / Jelle Pijtters Bruijninga / Intie Piers Hendrick Jurjens R. Hansma Het smalle stukje tekst in de vorige afbeelding Op huyden den 25 sten september 1669 heeft de preses eser Jacob Gerkens de twintich glds in desen gemelte door de stadtsbode aen den Rentener Offermans doen behandigen.
Grafsteen van David Salomons. Foto: Tresoar
Begraafplaats
Locatie van de begraafplaats ingetekend op de plattegrond van Workum uit de Schotanus-atlas van 1664.
Autorisatie van Burgemeester en Raad van IJlst aan David Salomons voor het houden van een Bank van Lening en het het uitoefenen van de Joodse godsdienst. Afgebeeld zijn de laatste twee alinea’s. (Gemeentearchief Zuid-West Friesland)
TRANSCRIPTIE
licentie ende volle octrooij van een banck
ter weecke ende hondert car.gId ende daer
Conditien ende artikelen waer op ende
van Leeninge voor de tijd van vijf aen een
boven bedraegende van de Rixdaelder ofte
na de welcke Ued. Achtb. Magistraet
volgenden jaeren sullende sijn aenvanck
50 stuivers: een duit ter weecke sijnde
der stede IJlst, met kennisse ende
nemend 10 maij 1676 ende expireren den
alsoo een gulden ter maent ende twaelf
speciaal consent des selfs vroetschappe
laetste April 1681 mits jaerlix uitte lenen
car.guldens int jaer doch ijmant binnen de
hebben geoctroijeert ende geconsenteert
aen ’t stadts armenboeck een somma van
weeck ofte maent sijn pandt wederom in
octroijeenen ende consentens mits desen
vijf ende twintigh car.gld. ad 20 stuivers ’t
lossende sullen voor een volle weeck ofte
aen David Salomons tegenwoordigh tot
stuck.
maent moeten betaelen.
Worcum woonachtigh voor hem selven off
een van sijn zoons, soo volght.
een tot hondert car.guldens: bedragende
geholden sijn alle panden een iaer ende
Begraafplaats Workum, 2014
Eerstelijk sal David Salomons off
niet meer mogen ontvangen ofte trecken
ses weecken te bewaeren, sonder de selve
Foto: Rijksmonumenten
een van sijn soonen hebben wij consent
als vande daelder ofte 30 stuivers een duit
eerder te mogen vercopen;
Ten tweden sal hij van alle panden van
Ten darden sal de Banckholder
[ vervolg >
... om bij een ijder in middelen tijde te
linnen (?) sampt alle mobilen ende coop-
te vieren des feest Sabbath ende bededagen
mogen werden gelost op conditien als
manschappen niets exempt ende dat hem
vande gereformeerde religie.
voren verhaelt ende saI aIs dan vrij staen
wel gevalligh magh sijn, verbiedende wij
de seIve bij publijcke auctie te vercopen
alle andere burgers ofte ingesetenen deser
artikelen wel overwogen sijnde, geeft de
welcke vercopinge drie a vier malen
plaetse om geen gelt op enige panden te
magistraet met kennisse ende consent
’s jaers sal moeten geschieden tot den
mogen uitschieten op de verbeurte van ’t
vande Vroetschappe David Salomons
Banckholders believen mits ’t verschot na
selve pandt ’t welck tot profijte van desen
den Banck van leninge binnen Inst op
de deductie van alle omgelden na verloop
stadt sal sijn vervallen.
vermelde artikelen geconsenteert ende
ofte verschijn dagh van ’t geholdene boel-
geoctroijeert, concenteert ende octroijeren
goet aende eigenaers te restitueren des de
panden door brandt ofte andersins eenige
deselve mits desen met aeneminge ’t
ontvangende briefies daer van toonende
vremt ongeval quame te verongelucken
effect in desen uitgedruckt te sullen (?)
ende dat binnen iaers der vercopinge.
(’t welck Godt wil verhoeden:) sal in sulcken
stenen deynen onder onsen Stadtzegel ad
gevalle de eigenaer sijn pandt ende de
causas sampt presiderende Burgemees-
huisinge sal vrij wesen van wachten;
Banckholder sijn gelt missen.
teren: ende secretaris hauden ter orditie
knechten ende soldaten als mede van
Ten sevenden sal de Banckholder vrij
den 9de februari 1676 was vertekent met
goedtschattinge nopens de goederen inde
staen sijn Jodische oeffeningen ende cere-
een zegel in groene was Wijbe Johannes
Ieninge.
monien te oefenen ende holden sonder
Adema, Hanso Meinema. Collegium
Ten vijfde sal de Banckholder mogen
van ijmant hierinne verhindert te worden,
Accordeert met ??? in kennisse van mijn
belenen gout, sulver, juwelen, wollen ende
ende in tegendeel wederom gehouden sijn
secretaris Hanso Meinema
Ten vierden dat de Banckholders
Ten sesden ende off ’t gebeurde dat de
Welcke vermelde condities ende
Naamsaanneming Drielsma/Drilsma in Leeuwarden 1812. (Historisch Centrum Leeuwarden)
In 1677 wordt Lazarus Salomons, de echtgenoot van David Salomons dochter Engeltje Davids, burger in IJlst. Stamvader van de familie Drielsma. (Gemeentearchief Zuid-West Friesland)
Nawoord In Workum ontwikkelde zich geen Joodse Gemeente. Dat gebeurde wel in nabijgelegen Hindeloopen waar David van Gelder in 1771 het huis kocht op de Buren (naast het huidige nr 40) waar later de synagoge gebouwd zou worden. Het terrein is na afbraak onbebouwd gebleven. Gegevens over de Joodse Gemeenschap in Workum/Hindeloopen zijn te vinden op de website van Warkums Erfskip.
Contact Voor vragen en opmerkingen kunt u contact opnemen met Chaim Caran:
[email protected] of met Louis Cats:
[email protected]
Meer weten? Voor meer verdieping kunt u verder lezen op deze websites en publicaties: http://dutchjewry.org www.tresoar.nl www.allefriezen.nl www.warkumserfskip.nl Parenteel van David Salomons – Louis Cats (uitgave in eigen beheer) Genealogie van David Salomon en Wendel David Levij – Piet Sanders en Saskia BallSanders (artikel in Tijdschrift Joods Rotterdam 2010-2011) Stamboom van de familie Drielsma, Drilsma, Hankes Drielsma & Driels – Chaim Caran (uitgave in eigen beheer) Colofon Deze uitgave werd ontwikkeld ter gelegenheid van het 350-jarig bestaan van de Joodse begraafplaats Workum en ter ondersteuning van de lezing die op 29-08-2014 plaatsvond. Losse uitgaven € 3,00. Research en tekst: Chaim Caran, Eilat Transcripties: Sal van Son, Apeldoorn Ontwerp en realisatie: M O D I J E F S K Y , Woerden Druk: Badoux, Houten
