L’OFFICIEL
NL
300 CLUBS IN bruisend Berlijn
COLUMN FRANCISCO van JOLE ONTDEK EN ERVAAR MUSEA
INTERVIEW MAX BRUINSMA
BERLIJN
Editie
Berlin Hauptbahnhof
B
erlin Hauptbahnhof is het centraal station van Deutsche ahn in Berlijn. Het is het grootste kruisingsstation in Europa en is op 26 mei 2006 geopend. Berlin Hauptbahnhof ligt in de Berlijnse regeringswijk. De twee identieke hoofdportalen leiden naar het noorden tot de Europaplatz en de Invalidenstraße en naar het zuiden tot de Washingtonplatz aan de Spree. Het station ligt dus tussen twee pleinen. Het is het eerste gebouw dat na de val van de Berlijnse Muur in het Lehrter Stadtquartier werd gebouwd. Geleidelijk bouwde men er ook andere gebouwen,voornamelijk hotels.
Geschiedenis Lehrter Bahnhof Het station is gebouwd op de plaats van het voormalige kopstation Lehrter Bahnhof, dat vanaf 1871 het eindpunt van de verbinding met Hannover was. In 1882 werd de van oost naar west lopende Stadtbahn geopend, waaraan nabij het Lehrter Bahnhof de halteLehrter Stadtbahnhof verrees. In 1884 nam het Lehrter Bahnhof ook de diensten naar Hamburg over, die voorheen vanuit het Hamburger Bahnhof vertrokken. In de Tweede Wereldoorlog werd het Lehrter Bahnhof zwaar beschadigd. Het werd in 1951 gesloten en in 1957 afgebroken. Het Lehrter Stadtbahnhof bleef in dienst, maar werd in 2002 afgebroken om plaats te maken voor de bouw van het nieuwe “Centraal Station” van Berlijn. De S-Bahnsporen zijn sindsdien ondergebracht in het
2
Hauptbahnhof. Tijdens de bouw droeg het station nog een tijd de dubbele naam “Berlin Hauptbahnhof - Lehrter Bahnhof ”, maar vanaf de opening in mei 2006 is de naam alleen nog maar “Berlin Hauptbahnhof ”. Het station is verdeeld in Hauptbahnhof (tief) gelegen aan de Noord-Zuidspoorlijn en Hauptbahnhof gelegen aan de Oost-Westspoorlijn en Stadtbahn.
Een nieuw Centraal Station Na de Wende van 1989 werden plannen gemaakt voor een nieuw Hauptbahnhof voor de weer verenigde stad. Het zou een kruisingsstation worden waarbij het verkeer over het viaduct van de bestaande oostwest lopende Stadtbahn het verkeer in noordzuid in een nieuwe tunnel (Tiergartentunnel) zou kruisen. In 1992 besloot de Bondsregering tot bouw van dit station op de plaats van het oude Lehrter Stadtbahnhof.
dakconstructie. De 321 meter lange en 210 meter brede grote perronhal bestaat uit een gekromde glasdakconstructie. Met de ingebruikname van het nieuwe Berlin Hauptbahnhof op 26 mei 2006 verloor het station Berlin Zoologischer Garten, dat sinds de Berlijnse deling het belangrijkste station van West-Berlijn was, een belangrijk deel van zijn functie en dient slechts nog regionaal treinverkeer. Naast treinen van en naar steden elders in Duitsland en het buitenland, het lokale treinverkeer, alsmede de S-Bahn, zal er in de toekomst ook een aansluiting komen op de Berlijnse metro, door het verlengen van de metrolijn U5
orkaan Kyrill twee steunbalken van de structuur los; één belandde op de vloer, en de ander beschadigde een derde balk. Het station kreeg te kampen met enige wateroverlast en werd geëvacueerd. Niemand raakte gewond.
Metro Al direct bij de bouw van het station, werd ondergronds een nieuw station voor de metro meegebouwd. Dit station was bedoeld voor een verlenging van metrolijn U5 vanaf Alexanderplatz. Geldgebrek zorgde er echter voor dat de bouw van het deel van de nieuwe metrolijn dwars door het centrum stil kwam te liggen en enkel het deel tussen Hauptbahnhof en Brandenburger Tor (vrijwel) gereed kwam. Uiteindelijk besloot men om enkel het deel tot aan station Brandenburger Tor, met als tussenstation Bundestag, als pendellijn met het nummer U55 in gebruik te nemen. Door problemen met de voltooiing van het station Brandenbuger Tor, liep dit project nog eens vele jaren vertraging op en kon de lijn pas op 8 augustus 2009 worden geopend. De lijn wordt enkelsporig bereden, totdat de verlenging naar Alexanderplatz (U5) gereed is. Samen met de S-Bahn (een net van metro-achtige voorstadstreinen) vormt de metro de basis van het snelle openbaar vervoer in de stad, dat aangevuld wordt door tramen stadsbuslijnen. Het huidige net bestaat uit tien lijnen.
‘Het station kreeg te kampen met enige wateroverlast en werd geëvacueerd’
‘In de Tweede Wereldoorlog werd het Lehrter Bahnhof zwaar beschadigd’
(eerst als pendel U55 tot deBrandenburger Tor) en zal de tram vanuit Oost-Berlijn via de Invalidenstraße naar het station gaan rijden.
Dit in verband met het Pilzkonzept die de gecompliceerde spoorwegsituatie die door de deling van de Duitse hoofdstad ontstaan was, zou oplossen. In 1995 startte de tunnelbouw die in 2005 werd voltooid. Tussen 2001en 2005 werden de nieuwe viaducten gebouwd, met daaroverheen een grote
De feestelijkheden van de opening werden ontsierd door een gewelddadig incident: een jongen stak een twintigtal mensen met een mes. Omdat één van de slachtoffers drager was van het hiv-virus, werd gevreesd voor besmetting van de andere slachtoffers met het virus. Op 18 januari 2007 kwamen tijdens
Incidenten
3
Jüdisches Museum Berlin Het Joods Museum is een erg compleet museum over Joodse bevolking, geschiedenis en cultuur in Berlijn en trekt jaarlijks zo’n 750.000 bezoekers. Het museum is chronologisch opgebouwd en laat in totaal ongeveer 2.000 jaar aan Joodse geschiedenis zien. De tentoonstelling begint met het ontstaan van de Joodse cultuur en natuurlijk neemt ook de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog een centrale rol in in het museum.
D
e tentoonstelling begint met het ontstaan van de Joodse cultuur en natuurlijk neemt ook de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog een centrale rol in in het museum. In grote lijnen is de informatie die je hier tegen zult komen allemaal wel bekend, maar de hoeveelheid foto’s, video’s en details die je hier onder ogen krijgt bezorgen je de rillingen over de rug. Naast de tentoonstelling is wat mij betreft vooral het museumcomplex de moeite waard om te bekijken, met zijn prachtige architectuur en ingebouwde monumenten is dit museum niet zomaar een standaard tentoonstelling. Houd er wel rekening mee dat de informatie die je hier onder ogen krijgt je waarschijnlijk niet in de koude kleren gaat zitten.
Tentoonstelling De permanente tentoonstelling bestaat uit 14 delen die het verhaal vertellen van de Joodse cultuur vanaf de Middeleeuwen totaan nu. Ook onderwerpen als Joodse traditie, het moderne jodendom en de jodenvervolgingen in de Tweede Wereldoorlog komen aan bod. Naast de permanente tentoonstelling vinden er regelmatig wisselende tentoonstellingen plaats, een overzicht daarvan vind je op de officiële website van het Joods museum.
Het gebouw Het museumgebouw geldt als een van de belangrijkste moderne bouwwerken van Berlijn en werd ontworpen door de wereldberoemde Amerikaanse architect Daniel Libeskind. Libeskind, die zelf oorspronkelijk van Pools-Joodse afkomst is, ken je misschien wel van de Freedom Tower – het nieuwe World Trade Center in New York. Libeskind heeft een bijzondere verbintenis met de geschiedenis van de Holocaust omdat zijn ouders deze zelf hebben overleefd. Het moderne zigzaggebouw, wat eigenlijk helemaal niet lijkt op een klassiek museum, werd speciaal voor het Joods Museum ontworpen. De zigzagvormen die je in de ramen, wanden en plafonds tegenkomt verwijzen naar een gebroken Davidsster. Van bovenaf gezien lijkt het museum op een bliksemschicht, maar je zou ook tranen in de langwerpige ramen kunnen zien. Het gebouw laat duidelijk ruimte voor eigen interpretatie. Ook het interieur is bijzonder. De lange smalle gangen in het museum die scherpe wendingen nemen en in een schuine helling lopen roepen een gevoel van desoriëntatie op als je erdoorheen loopt. Libeskind wil daarmee mensen aanzetten tot nadenken. Omdat antisemitisme en jodenvervolging dingen zijn die we hopelijk nooit meer meemaken. In het museum heeft Libeskind verschillende open ruimtes ingevoegd (zogenaamde ‘voids’) die symbool staan voor de leegte die de deportatie van Joden achterliet in de maatschappij. Daarnaast bevinden zich in het museum een drietal monumenten die je absoluut niet mag overslaan als je hier bent: Holocausttoren, Garden of Exil, Memory Void.
Holocausttoren Het meest indrukwekkend in het gebouw is de holocausttoren, deze kleine ruimte bevindt zich aan het eind van een doodlopende gang. Nadat je de ruimte binnen bent gestapt valt een zware deur met een harde klap achter je dicht. De knal waarmee de deur sluit, zet de toon. Je bent alleen, afgesloten van de wereld. Je hebt het gevoel alsof niemand nog iets voor je kan doen. De kale ruimte is 24 meter hoog, het is er koud en bijna helemaal pikdonker. Als je omhoog kijkt zie je een kleine gleuf die licht doorlaat, een symbool van het verlangen naar vrijheid. In de verte klinken heel zwak de geluiden van de stad. De geluiden klinken als van een andere wereld…
4
Garden of Exile
Exterieur en interieur
De ‘tuin van verbanning en emigratie’ bestaat uit 49 schuine zuilen die met bomen zijn begroeid. Ze staan voor de stichting van de staat Israel in 1948 + 1 voor Berlijn. Ze symboliseert de holocaust en de verbanning van de Joden.
Het ontwerp van Libeskind is erg bijzonder. Het gebouw heeft de vorm van een grote sculptuur in de vorm van bliksemschicht. Deze vorm wordt versterkt door de glinsterende zilverkleurige zinken bedekking van de gevels. De zigzagbeweging heeft tien scherpe hoeken die het gebouw dynamisch en agressief doen ogen. De openingen van de ramen vormen tranen en verschillende lijnen snijden zich door het metalen exterieur. De muren aan de voorkant staan diagonaal. Het gebouw kan ook worden gezien als een gebroken en uitgerekte Davidsster.
Memory Void De Memory Void is de enige lege ruimte die je als bezoeker kunt betreden. Over de bodem liggen 10.000 gezichten in verschillende soorten en maten uit plaatstaal verspreid. Ze staan niet alleen symbool voor de Joden die tijdens de Holocaust zijn vermoord maar ook voor diegenen die op een andere manier slachtoffer zijn geworden van oorlog en geweld.
Het gebouw bestaat uit vijf verdiepingen en is tienduizend vierkante meter groot. Het exterieur en het interieur hebben niet de aanblik van een museum. De ruimtes hebben veel hoeken en geven steeds weer andere gezichtspunten. Er zijn zowel grote als kleine hallen en gangen, waardoor het geheel een labyrint lijkt te vormen. De inrichting van het gebouw moet de bezoeker dan ook bewust maken van de grote verliezen die de geschiedenis van de Joden kenmerkt.
‘Het maakt een ontzettend lawaai’ Het bijzondere van het monument is dat je over de staalplaten heen mag lopen. Al bij de eerste stap over de Memory Void liepen de rillingen over mijn rug. Het maakt een ontzettend lawaai en de gezichten onder me kijken me boos, angstig en wanhopig aan. Ik voel me bijna persoonlijk schuldig voor de Holocaust en hoop dat ik de confrontatie met zulke mensenhaat nooit hoef aan te gaan. Het aanzetten tot nadenken heeft Libeskind hier in ieder geval ook weer sterk weten om te zetten. Door het geluid van de stalen gezichten hebben de Joden hun stem teruggekregen, de gedachte achter het monument.
Drie assen Drie grote assen (looppaden) in het gebouw staan voor de geschiedenis van het Jodendom in Berlijn. Één pad leidt naar de Holocaust Tower, een dood einde. Deze toren heeft een ijzeren deur die toegang geeft tot een koude, donkere ruimte van 24 meter hoog die het gevoel geeft van een kerker.
5
COLUMN Neues Museum Column van Francisco van Jole
VOORPRET
Neues Museum
Francisco van Jole
Het Neues Museum is een museum gelegen op het Museumsinsel in Berlijn. Het gebouw werd tussen 1843 en 1855 gebouwd naar een ontwerp van Friedrich August Stüler, een leerling van Karl Friedrich Schinkel. In de Tweede Wereldoorlog werd het gebouw zwaar beschadigd.
Het begon met zoiets onschuldigs als de routeplanner op Google Maps. Hoe zou de autoreis door de binnenlanden van Spanje verlopen? Dat is geen overbodige vraag want het lijkt zo’n gebied dat zeker in de zomer weinig mededogen kent met slecht geïnformeerde reizigers.
Egyptische kunst Collectie Tegenwoordig is een groot deel van de oorspronkelijke collectie weer te zien in het Neues Museum, inclusief de Egyptische en Papyrus verzamelingen en de Prehistorische en vroeg-historische verzamelingen. In tegenstelling tot in de oorspronkelijke opzet vloeien de verschillende verzamelingen nu in elkaar over, waardoor de bezoeker een overzicht krijgt van de oude wereld vanaf de oorsprong van de mensheid tot aan de middeleeuwen.
6
Het museum bezat vooral een verzameling prehistorische kunst, Egyptische kunst en een verzameling van gipsen afgietsel, die in die tijd erg populair waren aangezien de bezoekers hierdoor monumenten uit andere landen konden aanschouwen in een tijd waarin weinig mensen de middelen hadden om te reizen..
E
r worden niet voor niets veel westerns opgenomen. ‘De zomermaanden zijn erg, erg heet’, waarschuwt een ervaringsdeskundige op VirtualTourist. Met maar tweeënhalve week te gaan wilde ik voorkomen dat ik onnodige tijd zou verliezen. Dus begon het lijntjes trekken met de muis. Tudela, Toledo, Salamanca en dan naar het zuiden. De Extremadura. De naam doet vermoeden dat het gaat om de extreme wildernis maar betekent slechts ‘voorbij de (rivier) Duero’, lees ik op het weblog Notes from Spain. Terwijl ik klikte zag ik mezelf in gedachten al rijden. Voorpret noemen ze dat. Ik moet bekennen dat ik mijn hele leven gruwelde bij dat woord. Voorpret. Dat klinkt toch teveel als vakantie met een lachmachine. Je zult het verdomme leuk hebben. Vakantie zag ik altijd als een tijd van avontuur, van onverwachte gebeurtenissen, van je roekeloos overleveren aan het lot. Reizen was zoiets als parttime ontdekkingsreiziger zijn, nooit wetend of je in Heart of Darkness of The Sheltering Sky terecht zou komen. Nu is het anders, hoe meer ik plan, hoe meer ik kan zien. Ik heb geen zin om kostbare tijd te verspillen aan het zoeken naar hotels ter plaatse en uiteindelijk te belanden in een kot met een bed waar bij elke draai de springveren door
‘Ik bedoel: je rijdt geen 6ooo kilometer om er straks bij thuiskomst achter te komen dat je iets op een steenworp afstand net gemist hebt’ de lakens heen komen zetten. Ik ga naar TripAdvisor en check van elke plaats de hotels met de beste reviews. De foto’s tonen hoe de kamers eruit zien, de reviews laten weten hoe de bedden slapen. Ik download wat podcasts met gratis lessen Spaans en installeer op m’n iPhone de app van El Pais. Om alvast in de stemming te komen. Met de Wijngids app zoek ik in de supermarkt de beste Spaanse wijnen uit. Zodat ik kan nagaan of ze straks lekkerder smaken. Als de pleisterplaatsen bekend zijn volgt de volgende stap: eten. Ik ben vegetariër en dan is het in Spanje geen overbodige luxe om van tevoren uit te zoeken waar je terecht kunt. ‘Nee dat is geen vlees, dat is ham’ zei een Spaanse ober ooit tegen me toen ik beteuterd staarde naar het bord dat hij na een moeizame bestelling voor me op tafel zette. Dus check ik op sites als HappyCow waar vleesloos te eten valt, kijk naar de menu’s of ze niet te macrobiotisch zijn en neem ze op in de route. Die route is natuurlijk niet een lijntje op de bonnefooi. Ik bedoel: je rijdt geen 6ooo kilometer om er straks bij thuiskomst achter te komen dat je iets op een
steenworp afstand net gemist hebt. Dus check ik eerst alle must-see’s in Spanje, maak een selectie en ga vervolgens zoeken naar wat daar allemaal nog meer in de buurt is. Op Google Maps zet ik de foto optie aan zodat ik kan zien welke omgevingen het mooist zijn en als ik twijfel ga ik naar YouTube om er wat filmpjes over te vinden. Dat levert weer een heel nieuwe ervaring op. De eerste keer dat ik naar de huiveringwekkende video over de Camino del Rey keek, waarin te zien is hoe je via een in onbruik geraakt bergpaadje en een zeer gammele brug een canyon kunt oversteken, draaide mijn maag zich om. Maar na zeven keer kijken ben ik wel aan het beeld gewend. Ik durfde overtocht zelfs wel aan, denk ik. Reizen was ooit de enige manier om onbekende werelden te leren kennen. Dat is niet meer zo. Een reis als deze kan ik tot in de puntjes voorbereiden. Ik weet hoe ik rij, waar ik stop, eet en slaap. Wat ik ga zien en ook wat ik oversla. Vakantie is een omgekeerde soort augmented reality geworden. Je hebt het beeld al helemaal in je hoofd, de ervaring al bijna. Je moet er alleen nog even heen om het daar ter plekke te projecteren. Dat lijkt overbodig maar met zoveel intensieve voorbereiding ben je echt wel aan vakantie toe.
7
PETER FOX
Guten Morgen Berlin
Guten Morgen Berlin Peter Fox (alias Enuff, alias Pete Fox, burgerlijke naam Pierre Krajewski) (West-Berlijn, 3 september 1971) is een Duitse reggae/hiphop-zanger en één van de drie frontmannen van de Duitse reggaedancehallgroep Seeed.
Seeed Behalve bij Seeed werkt Peter Fox sinds 2007 ook aan een solocarrière. Zijn eerste album kwam op 26 september 2008 uit en draagt de titel Stadtaffe. Op dit geheel Duitstalige album kreeg hij de hulp van twee drummers (die verantwoordelijk waren voor de beats) en het Duitse filmorkest Babelsberg, dat melodieën, riffs en harmonische klanken aan het album meegaf. Al op 1 november 2007 was het nummer Fieber, dat Peter Fox samen met K.I.Z. zong, als voorproef van zijn MySpace-site uitgegeven. De eerste single, Alles neu, verscheen op 15 augustus 2008. De tweede single van het album, Haus am See, werd op 17 oktober van datzelfde jaar uitgebracht. In Duitsland werd het album uitgeroepen tot ‘Album van het Jaar’ editie 2008.
Begeleidende band
Bruisend Berlijn In Berlijn is er altijd wel iets te beleven, er zijn veel clubs, bars en straatfeesten. Het aanbod van nachtclubs in Berlijn bestaat uit ongeveer 300 verschillende legale clubs. De meeste clubs zitten in het oosten van Berlijn. Wijken waar je moet wezen zijn Mitte, Friedrichshain-Kreuzberg en Prenzlauer Berg.
8
Cold Steel Drums uit de Verenigde Staten van Amerika begeleidt Peter Fox in onder andere ‘Alles neu’ en ‘Haus am See’. In de winter van 2008 gingen ze mee op tournee met Peter Fox, hetgeen in 2009 een vervolg kreeg met de Stadtaffe-tournee in de lente en zomer van 2009. Deze Drumline, die sinds 1985 bestaat, is onderdeel van de North Carolina A&T University Marching Machine.
9
INTERVIEW
Interview met Max Bruinsma
N
u was mijn kijken al een vorm van lezen; dat krijg je als kunsthistoricus. Ik kijk al heel lang naar beeld alsof het ook tekst is. Ik lees het. De afgelopen kwart eeuw is tekst voor mij steeds meer ook beeld geworden. Maar het is niet alleen een grotere kennis van typografie, die mijn blik op letters, op tekst, heeft veranderd. Ook de manier waarop letters worden gebruikt is veranderd. Met een beetje overdrijving kun je zeggen dat de titel broodtekst is geworden. Gedecoreerde, overdadig vormgegeven, zeer aanwezige letters waren vroeger, al voor de uitvinding van de boekdrukkunst, alleen bestemd voor titels en initialen, de letter waarmee een tekst opende. De rest van de tekst werd geschreven of gezet in een letter die zo onzichtbaar mogelijk wilde zijn. Ze zijn er nog, letters die zich bescheiden dienstbaar maken aan een zo ongestoord mogelijk lezen, maar ze zijn de afgelopen jaren steeds meer omringd, en vaak zelfs verdrongen, door letters die willen gezien worden, die laten zien dat ze er zijn en anders zijn. De vormgeving van letters, en daarmee van woorden en zinnen, is steeds meer een vorm van expressie geworden, die vroeger het exclusieve terrein van de tekst was. Toen waren de letters een medium dat de gedachten van de schrijver - de tekst - zo ruisvrij mogelijk moest transporteren naar het
INTERVIEW
MAX BRUINSMA
EN ZIJN ‘MAGISCHE LETTERS’ Het kan zijn dat ik de afgelopen, pak ’m beet, 25 jaar anders naar letters ben gaan kijken omdat ik meer over typografie te weten gekomen ben. De eminente letterontwerpers die ik heb ontmoet, hebben me een groter bewustzijn bijgebracht van de visuele details van letters, het belang van een precies contrast tussen letter en niet-letter, van de lijn en de curve... Mijn lezen is meer kijken geworden. Tekst: Max Bruinsma. Fotografie: Max Bruinsma.
10
hoofd van de lezer. Want tekst is eigenlijk een immaterieel begrip net als taal. Het heeft geen vaste vorm, geen tastbare grondstof. Dat is veranderd. Met enige overdrijving kun je zeggen dat taal materie is geworden, zoals hout of staal: een grondstof die je fysiek kunt bewerken tot kunstige constructies, tot vormen waar je omheen kunt lopen, die je kunt aanraken. We raken tekst aan en hij verandert in een andere tekst, of in een beeld. We aaien over een beeld en er verschijnt tekst. We kijken naar een woord, en het verandert voor onze ogen in een ander woord. Soms lijkt de cirkel rond: voor onze voorouders was tekst magisch. Woorden en dingen stonden in een direct verband - wie
macht over de woorden had, had macht over de dingen. De toverspreuk is daarvan het meest aansprekende voorbeeld: woorden die de dingen hun wil opleggen. Is niet ons huidige gebruik van taal in de digitale wereld een variant op dat ‘Sesam open u’? De toverspreuken van de 21 ste eeuw zijn computercodes, die de woorden en de dingen in beweging zetten. De betekenis van letters, woorden, tekst is daarmee veranderd, en in zekere zin terug bij de oorsprong van de taal: als gereed- schap waarmee we, letterlijk, grip krijgen op de wereld. En daarmee is het vormgeven van letters, en van tekst, meer dan ooit het vormgeven van de wereld geworden.
11
L’OFFICIEL
NL
N#1 FEBRUARI/MAART 2015
Art direction: Mitchell van Eijk
Online: Mitchell van Eijk
Publishing: Mitchell van Eijk
Contributors by photography: Tom de Bruijn Toan Ta Tong
©MITCHELL VAN EIJK
© L’OFFICIEL
