________________________________________________________________________________________________________________________
3E NIEUWSBRIEF JANUARI 2014 INTRO PLANTAARDIGE EIWITTEN MOESTUINZAAIAGENDA PRAKTIJKBOEKJE VOOR DE
MOESTUIN EETBARE KNOLLEN WEBSERVICE TAALTUIN
INTRO MIJN WINSTBELEVING
Van rijkskas tot voedselbank en van Muntplein tot Gulden Roede
wie in financiële termen denkt ziet de woorden kas, bank, munt en gulden; gelukkig zijn er ook andersdenkenden (Hans van Eekelen)
(zie: NB)
Het lijkt wel de taal van een bank: ‘winstbeleving’ en dat is wat me dagelijks tegen de borst stuit. En het zijn niet alleen banken die denken in termen van financiële winsten. Als de portemonnaie wijzer wordt van je handelen dan hoeft daar op zich niets mis mee te zijn maar het lijkt wel of er nooit een verzadigingspunt wordt bereikt. Ik had in deze intro mijn gedachten willen laten gaan over voedsel, voedselbeleving en de weg die moet worden afgelegd om aan eerlijk voedsel te komen. Maar het lukt me niet om dit los te zien van de tegenpool: hoe kan zo veel mogelijk aan voedsel worden verdiend en hoe is het mogelijk dat een steeds kleiner wordende groep mensen een steeds groter wordende invloed hierop uitoefent? In het kwartaalblad Groenmoes heb ik meermaals mijn ongenoegen geuit over de handelwijze van multinationals als Monsanto, Bayer, Basf, Syngenta en Du Pont. Nota bene chemische bedrijven zullen over enkele jaren gaan bepalen waar ons voedsel vandaan komt en wat we ervoor moeten betalen! Want zij kopen wereldwijd zaadteeltbedrijven op om er hun eigen “gewasbeschermingsproducten” aan te koppelen. Ze proberen zo veel mogelijk patenten binnen te halen op vermeerdering en veredeling. Ze proberen via gentechnologie monocultures te vestigen en afnemers van voedselzaden aan zich te binden. En dat ze al ver gevorderd zijn in hun strijd om de macht hebben vele telers wereldwijd aan den lijve ondervonden: door juridische procedures te voeren werd de een na de ander uitgeschakeld. Lees er boeken op na als “de wereld volgens Monsanto”, “Buy This” (alles wat je niet wilt weten over eten…) en “Wereldvoedsel, pleidooi voor een rechtvaardige en ecologische voedselvoorziening”. De haren 1
________________________________________________________________________________________________________________________
zullen je te berge rijzen. Belangrijke Nederlandse zaadteeltbedrijven zijn reeds bij genoemde grootmachten ingelijfd en de vrees was gewettigd dat in Europees verband regels zouden worden uitgevaardigd die de overgebleven zelfstandige zadenvermeerderaars verder zouden beknotten. Sterker nog: er is nog aan getwijfeld of jij en ik nog zaden met elkaar zouden mogen uitwisselen. De storm is inmiddels gaan liggen. De EU heeft nog met de hand over het hart gestreken en we kunnen weer gewoon zaden inkopen, ruilen of zelf verzamelen zoals we gewend waren. Ik geniet elke keer weer opnieuw als ik uit zo’n klein zaadje in korte tijd iets moois, lekkers en voedzaams zie groeien en dat, doordat ik het met al mijn zorg omring, me een winstbeleving geeft waar je “u” tegen zegt. Zouden banken en multinationals zoals de hiervoor genoemde chemische “big-5” wel weten wat ‘winstbeleving’ betekent? Mijn winst heeft me economisch niet zo veel opgeleverd maar draagt wel bij aan mijn gevoel van welbevinden. En dat is een winst waar op financieel gewin gerichte bedrijven eens meer mee bezig zouden kunnen zijn. Het zou het begin kunnen zijn van een vriendelijker, vrijer en rechtvaardiger omgang met elkaar. Gelukkig Nieuwjaar! NB: (het woord Rijkskas refereert aan de moestuinkas van het Rijksmuseum en aan de nieuwe ‘Rijkskas’ die in de omgeving wordt gebouwd / de Guldenroede (geneeskrachtig kruid) is een winkel voor biologische streekproducten in Dokkum)
PLANTAARDIGE EIWITTEN EN GROENMOESMARKT Op zoek naar gezonde voeding om die te presenteren op de Groenmoesmarkt zijn heel wat bedrijven en organisaties de revue gepasseerd. Ik zocht in dit kader vooral naar eiwitrijk, plantaardig voedsel en dan kom je al gauw uit bij bonen, erwten, zaden, noten, quinoa, havermout, paddenstoelen en zeewier. Weliswaar niet van plantaardige oorsprong, maar qua milieubelasting niet te vergelijken met de intensieve veehouderij zouden ook eetbare insecten een welkome aanvulling zijn. Het bleek geen eenvoudige opgave. Je moet een doorbijtertje zijn, een vasthoudende terriër om je doel te bereiken. En aangezien ik van nature gemakkelijk loslaat kwam er dus nog een probleem bij. Al lange tijd op de hoogte van het bestaan van een “Bruine Bonen Bende” lag het voor de hand om 2
________________________________________________________________________________________________________________________
deze ambassadeurs van de boon bij de markt te betrekken maar men wenste mij een fijne dag en dat was het dan. Nu had ik zelf nog een bende bonen op voorraad, ooit geteeld en (nog) niet gegeten en daar zitten juweeltjes tussen als de Yin Yangboon, het heilig boontje, de Friese Gele Woudboon, de citroenboon, de flageolet, de Red Kidney, de paarse Indianenboon en de borlottoboon. Stuk voor stuk eiwitbronnen van jewelste. Maar het verhaal over die eiwitten zal je dus niet horen op de Groenmoesmarkt. Je kunt er wel in de bonen zijn. Ik zal een deel van mijn verzameling uitstallen en je mag ze bewonderen en raden hoeveel ik er meegebracht heb. Noteer het geschatte aantal op een briefje en maak kans op een gratis agenda voor de moestuin, op één van de beschikbaar gestelde praktijkboekjes voor de moestuin of op enkele zakjes bonenzaad, gratis voor dit doel ter beschikking gesteld door Vreekens’ Zaden in Dordrecht.
Maar verder nu met hetgeen wel als eiwitrijk voedsel is te vinden: na het afstruinen van natuurvoedingswinkels, markten en webwinkels is het bedrijf Mijngedroogdfruit.nl bereid en in staat om op de Groenmoesmarkt het superfood aan biologische eetbare zaden en noten aan te bieden. En na het succes van de eerste Groenmoesmarkt komt Autarkia graag terug met boomstammetjes waarop je zelf je eiwitrijke shiitakes kunt kweken. Maar men laat je er natuurlijk ook van proeven. En wat eetbare insecten betreft lijkt het verhaal enigszins op dat van de bruine bonen. Ondanks het feit dat de belangenbehartigers van dit nog tamelijk onbekende, maar supergezonde, eiwitrijke voedsel dit wel van de daken willen schreeuwen bleek het veel geschreeuw en weinig wol op te leveren. Begonnen bij brancheorganisatie Venik, vier insectenkwekers en een enthousiaste HAS-docente verder, werd ik doorverwezen naar Venik en was de cirkel weer gesloten. Als pleister op de wonde zal ik Autarkia vragen om als bijproduct enkele doosjes eetbare insecten mee te brengen. De teelt van eetbare insecten en die van eetbare zeewieren zijn misschien wel de meest duurzame, weinig tot geen landbouwgrond opslorpende teelten van de toekomst! In Japan en in Afrika weet men dat al eeuwen. Nu wij nog. En wat de zeewieren betreft: het bedrijf Your Well komt graag weer terug naar
3
________________________________________________________________________________________________________________________
de Groenmoesmarkt met de door haar uit o.a. Frankrijk geïmporteerde Algoplus en andere zeewieren.
MOESTUINZAAIAGENDA Op de website van de KNNV is volgende informatie over de zaaiagenda van Groenmoes te vinden: Zaaiagenda voor de moestuin Zaai- en oogstmomenten voor 90 groentesoorten en 1100 groenterassen • • • • • • •
Auteur: Hans van Eekelen Prijs: € 29,95 Verschijnt in februari 2014
De ultieme zaaiagenda voor moestuinliefhebbers. Alles over zaai- en oogstmomenten voor 90 groentesoorten en 1100 rassen. Volop informatie over biologische en historische zaden, vergeten groenten, 450 tips en wetens-waardigheden over de vroegste en laatste teeltmomenten, en aandacht voor kleine moestuinen, pot en bak
Enkele praktische tips over verkrijgbaarheid en kosten: • De door de KNNV genoemde prijs geldt vanaf 1 april 2014 en is exclusief verzendkosten; • Wie tot 15 januari 2014 rechtstreeks bij Groenmoes voorintekent en betaalt ontvangt de agenda voor € 24,95 en betaalt geen verzendkosten; na 15 januari wordt een bijdrage van € 5,00 in de verzendkosten doorberekend (zie www.groenmoes.nl); • Zodra de datum van uitgeven bekend is wordt door mij een mogelijkheid geboden om de agenda bij zalencentrum ’t Zand in Oirschot in te zien en af te halen; dit is de locatie waar op 23 maart a.s. de Groenmoesmarkt wordt gehouden. • De agenda zal na verschijnen te koop worden aangeboden bij leveranciers van moestuinzaden, bij webwinkels en in boekhandels; • Een tweede mogelijkheid om de agenda in te zien biedt Groenmoes op haar eigen Groenmoesmarkt op zondag 23 maart 2014 in zalencentrum ’t Zand in Oirschot. • Op 1 januari 2014 zijn bij Groenmoes 60 bestellingen gedaan; bij zadenleveranciers inmiddels 90 terwijl de agenda nog moet verschijnen.
PRAKTIJKBOEKJE VOOR DE MOESTUIN Het praktijkboekje voor de moestuin is niet aan te slepen. Er zijn er inmiddels ca. 400 van verkocht, ik 4
________________________________________________________________________________________________________________________
ben de tel kwijtgeraakt. Het is dan ook zo’n compact handig boekje dat je in je achterzak bij je hebt als je in de moestuin aan het werk bent en even een praktische tip nodig hebt over zaaien, verspenen, uitplanten, combinatieteelt en tips over ziekten en plagen dat de eerste nood direct gelenigd kan worden. Het is rechtstreeks bij Groenmoes te bestellen ad € 7,50 maar inmiddels zijn er zoveel verkoopadressen bijgekomen dat ik die ook graag vermeld als je toch van plan bent er een bestelling te plaatsen: Helzahobbyzaden.nl Moestuin.nl Tuinkenner.nl Boerengoed.nu
Garantzaden.nl Zaadhandelvanderwal.nl Vreeken.nl Biologischpootgoed.nl
EETBARE KNOLLEN EN MOESTUINZAAIAGENDA In de moestuinzaaiagenda worden een aantal eetbare knollen beschreven maar in deze brief wil ik een aantal minder bekende, zeg maar vergeten knollen (nou ja, ook knolletjes) oppoetsen waarvan de meeste overigens ook in de agenda zijn opgenomen.
Crosne Ik heb er lang naar moeten zoeken, net als indertijd naar aardperen. Inmiddels zijn ze weer uit mijn tuin verdwenen maar ik heb er in ieder geval enige ervaring mee opgedaan. De knolletjes zijn ooit door een Fransman, die in Crosne woonde, uit Japan meegenomen (waar ze <Japanse> andoorn heten). De knolletjes hebben door hun spiraalvorm een intrigerend uiterlijk. Crosne kan rauw, gekookt, gebakken en geroosterd worden gegeten. De smaak is nootachtig. Teelttips vind je in de zaaiagenda voor de moestuin. Als pootgoed zijn ze te koop bij Zaadhandel Van der Wal, Het Vlaams Zaadhuis en bij Vreeken’s Zaden.
Oca De knolletjes hebben wel enige gelijkenis met crosne, maar de buik is dikker en de ‘staart’ ontbreekt. De teelt is wat lastiger dan die van de crosne, eigenlijk omdat ons teeltseizoen niet lang genoeg is. Als we deze Zuid-Amerikaanse knol wat extra warmte weten te geven dan is een oogst in november/december wel mogelijk. De smaak is zoet, maar – afhankelijk van de hoeveelheid oxaalzuur – ook wat bitter. Teeltgegevens: zie zaaiagenda voor de moestuin. Alleen Vreekens’ Zaden heeft deze kleurrijke knol in zijn assortiment opgenomen. 5
________________________________________________________________________________________________________________________
Knolkapucien De naam alleen al maakt nieuwsgierig naar die ‘kapucijn die een knol blijkt te zijn’. Als je de plant voor het eerst ziet gaan de gedachten eerder uit naar Oost-Indische kers dan naar kapucijners of knollen. Het blijkt er ook familie van te zijn: blad en bloem lijken er wel op. Ze kruipt en klimt ook op dezelfde manier. Het grote verschil gaat schuil in de grond. Want terwijl de O.I.-kers er zijn wortels in uitspreidt hangen er bij de knolcapucien kleine, eetbare knolletjes aan die je vanaf september kunt oogsten. Eerder zal niet lukken omdat de knolletjes pas begin september worden gevormd. Het is wel zaak om ze voor het invallen van de vorst te oogsten want ze zijn niet winterhard. Dit bijzondere knolletje is verkrijgbaar bij De Nieuwe Tuin (Peter Bauwens) en bij Vreekens’ Zaden. Lees verder in de zaaiagenda voor de moestuin.
Yacon Deze eetbare knol heeft zijn thuis in de Andes. Toch is het verwonderlijk dat er in Nederland zo weinig over bekend is. Ook Groenmoes is er niet mee bekend en hij is dus ook niet in de zaaiagenda te vinden. Als ik het bedrijf achter www.yacon-gezond.nl mag geloven dan kan deze zeer voedzame knol op willekeurig welke grond in elke (volks)tuin worden geteeld. En dat de knol zeer voedzaam is is af te leiden uit hetgeen over darmflora en diabetici in dit verband wordt gesteld. De plant zelf wordt 1-2 meter hoog maar de aandacht richt zich op de kilo’s knollen die één plant kan opleveren. Gebruiksmogelijkheden zijn haast onbegrensd. Op een proefboerderij in Zeeland vindt de teelt pas voor het tweede jaar plaats en ziet men goede mogelijkheden voor biologische teelt. Nieuwsgierig? Genoemde website geeft veel informatie, bestellen kan je bij Vreekens’ Zaden. Op de foto zie je de op dahliaknollen gelijkende verdikte wortels. Met (hier niet zichtbare) broedbolletjes wordt verder geteeld.
Heksenknol Nooit van gehoord? Ik in ieder geval niet. Ook bij Vreekens’ Zaden niet te vinden en dat is zowat het enige adres in ons land waar we een beroep op kunnen doen als anderen het niet meer weten. Toch werd er j.l. december in Utrecht een proeverij met deze vergeten groente georganiseerd. En niet alleen met de vergeten heksenknol, ook met nierkool en stekel6
________________________________________________________________________________________________________________________
pompoen. En wat bleek… Deze groenten bestaan helemaal niet! Het was een stunt om aandacht te genereren voor het weggooien van groenten die geen modeluiterlijk hebben. Geproefd werd er overigens wel en de heksenknol smaakte naar zoete aardappel.. omdat het een zoete aardappel was!
WEBSERVICE De webservicerubriek op de website van Groenmoes zal aangepast worden. Ik heb dat in de vorige nieuwsbrief al aangekondigd. Toch lijkt e.e.a. nog niet zo eenvoudig te realiseren, reden waarom ik ervoor gekozen heb om in deze nieuwsbrief – en als het goed bevalt ook in toekomstige nieuwsbrieven enkele websites te bespreken die voor Groenmoeslezers interessant kunnen zijn. Het is wat te hooi en te gras voor de voeten komt, de systematiek zie je straks op website en in papieren publicatie terug (de voedselvinder). NATUURLIJK MOESTUINIEREN www.natuurlijkemoestuin.be Frank Anrijs helpt je graag met het aanleggen van een natuurlijke moestuin. Zelf is het hem met de paplepel ingegoten zoals hij zelf schrijft. Kijk maar eens op de website Yggdra.be en beleef hoe zijn ouders een ontmoetingsplaats voor permacultuur hebben ingericht. Frank heeft de kennis en bevlogenheid dus van huis uit en laat je op zijn website en via zijn nieuwsbrieven deelgenoot worden van het natuurlijk moestuinieren. Over de natuurlijke moestuin, composteren en klein fruit heeft hij gratis artikelen beschikbaar. Vooral zijn nieuwsbrieven bieden veel aan-vullende informatie, zeker ook voor beginners. www.tuinenbalkon.nl Deze website bestaat nog pas enkele jaren maar biedt heel veel informatie voor wie in het bezit is van een kleine stadstuin of voor iemand die op een balkon wil tuinieren. Zelf heb ik ervaren dat het ondoenlijk is om alle informatie over stadslandbouw die de laatste vijf jaar op internet is geplaatst te volgen. Het aanbod stijgt met de dag. 7
________________________________________________________________________________________________________________________
Wat ik wel regelmatig volg is de nieuwsbrief die tuinenbalkon.nl wekelijks stuurt en waarin wetenswetens waardigheden en tips over elke vorm van ‘urban gardening’ gardening’ wordt doorgegeven. Het bespaart veel eigen zoekwerk en brengt je automatisch bij sites die zorgen voor verdere aanvulling of verdieping. EERLIJK VOEDSEL www.foodlog.nl Foodlog ontstond in 2005 als tegenhanger van alle informatiestromen over voedsel die de wat-, wat waarom- en hoevraag nooit stelden. De initiatiefnemenrs deden dat wel en spraken openlijk over twijfels waar anderen zekerheden kregen voorgeschoteld. Niemand wordt gespaard in hun kritiek, hun twijfels en binnen hun discussies over eerlijk voedsel. Hun stellingname is nooit zwart-wit. zwart De NVWA en het Voedingscentrum zijn niet heilig. Goede voorbeelden kunnen altijd beter. Het is de manier van discussie voeren die hun website en nieuwsbrieven zo aantrekkelijk maakt. En heb je zin om zelf te reageren. Het kan allemaal.
www.thefreefromshop.nl Onlangs opende de eerste winkel in Nederland voor glutengluten en lactosevrije voedingsmiddelen. Wie zijn of haar eetpatroon moet of wil veranderen kan hier terecht. Het aanbod is groter dan natuurvoenatuurvoe dingswinkels kunnen bieden. Wie niet naar Apeldoorn wil reizen kan terecht in de webwinkel. Tenslotte vind je hier veel artikelen die tot raw en superfood worden gerekend.De belangstelling belang is nu al erg groot. Er wordt al gedacht aan het openen van meer winkels. www.beterbio.nl Er is een aantal bezorgdiensten voor biologisch voedsel. Wellicht kennen we Odin en Vitatas als biologische biologisch bezorgdienst waar groente- en fruitabonnementen kunnen worden afgesloten. Daarnaast zijn er enkele jaren geleden regionale spelers op de markt gekomen zoals Bestelvers.nl, Vershuys.com, De Hofwebwinkel, De Krat en de Streekbox. Het Brabantse Bestelvers.nl nl bestaat al niet meer, het Limburgse Vershuys.com is onderonder deel van een supermarkt geworden, bij de Hofwebwinkel is geen groei te bespeuren. Daarentegen gaat het goed met De Krat en met De Streekbox. Daar is nu beterbio.nl bijgekomen. Het bedrijf zegt over er zichzelf dat het 100% biologische producten aanbiedt die voor minstens 80% afkomstig zijn uit de regio waar bezorgd wordt. Bezorgen gebeurt bij het huisadres. Maar voorlopig is men alleen actief in de regio Utrecht-Amersfoort, Amersfoort, Arnhem-Nijmegen Arnhem en westelijk Drenthe. 8
________________________________________________________________________________________________________________________
www.kromkommer.com Kromkommer is een initiatief tegen voedselverspilling. De drie dames die elkaar in kromkommers.com gevonden hebben zijn bevlogen bezig met voedsel en vinden het te gek voor woorden dat veel voedsel wordt weggegooid vanwege vorm, kleur, grootte of een te hoge productie. Met ludieke acties krijgen ze veel aandacht en als het aan hen ligt zetten ze een productielijn op waarin ‘afgekeurd’ voedsel wordt verwerkt.
TAALTUIN Taal in het teken van natuurlijk moestuinieren en eerlijk voedsel: taalgebruik kan hoogdravend zijn, ambtelijk en informeel. Hoogdravend hoop ik niet te zijn, ambtelijk heb ik al lang achter me gelaten en informeel? Ik hoop dat ik op de goede stoel zit. In mijn taaltuin heb ik al heel wat zitten wroeten. Tuinmansverdriet (zevenblad) is mijn deel geworden terwijl schorseneren voor keukenmeidenverdriet zorgen. Op de website lees je er meer over (ga naar publicaties en klik op Groenmoesfonds. Voor de Groenmoesmarkt heb ik inmiddels een 48-tal tuin- en voedseluitspraken op kaart gezet die licht ironisch, humoristisch en zelfs cynisch zijn bedoeld. Het heeft te maken met mijn kijk op tuin- en voedselwereld. Hierna volgen enkele voorbeelden van wat ik bedoel.
De vergeten groente die je kent is niet vergeten De vergeten groente die je niet kent kan je niet vergeten
Ken jij de heksenknol?
9
________________________________________________________________________________________________________________________
voedselindustrie fabrieken die voedsel EN CONSUMENT inmaken
Op 1 januari 2014 zijn er 550 nieuwsbriefabonnees
Wil je geen nieuwsbrief meer ontvangen? Stuur een e-mail naar
[email protected] met de mededeling ‘uitschrijven’ en de berichtgeving zal worden stopgezet.
Best, 1 januari 2014 Hans van Eekelen
[email protected] / www.groenmoes.nl
10
