3 D E C E M B E R K N AC K 1

VOOR EN DOOR STUDENTEN

DE STRIJD OM DE STUDENT DE JUISTE KEUZE IN ZES STAPPEN FLEXIBEL STUDEREN MET JOKER EN RUGZAKJE 25M2 OM VAN TE DROMEN HOGESCHOOL OF UNIVERSITEIT? ANDERS OP KOT TOPPERS VAN MORGEN GEZOCHT: KNELPUNTSTUDENT 3 D E C E M B E R 2 0 0 8 K N AC K

1

MARKETING

DE STRIJD OM DE STUDENT Een advertentie op één pagina in deze onderwijsbijlage kost een universiteit of hogeschool 6720 euro. Een smak geld, maar reclame is ook belangrijk geworden voor het hoger onderwijs. Niet iedereen is daar gelukkig mee.

D

2

K N AC K 3 D E C E M B E R 2 0 0 8

op je sterke kanten. Zo speelt de VUB zijn kleinschalige en eigenzinnige karakter uit.’

WEINIG REGELS Gertie De Fraeye, de voorzitster van de Vlaamse Vereniging van Studenten (VVS), is dan weer bang voor een commercialisering van het hoger onderwijs. ‘Met de Bolognahervorming hebben 29 Europese landen zich ertoe verbonden om tegen 2010 één grote Europese onderwijsruimte te creëren. Maar daardoor is het onderwijs koopwaar geworden. De marketingmanagers willen studenten aantrekken die veel willen betalen voor de reputatie van de instelling. We zijn niet gelukkig met die evolutie. We vrezen dat de agressieve campagnes sommige studenten kunnen misleiden.’Volgens de VVS moeten de toekomstige studenten meer, en vooral betere informatie krijgen. Gertie De Fraeye: ‘Hopelijk maken jongeren hun studiekeuze niet op basis van een slogan. De zaken waarvoor een student zou moeten kiezen, vind je niet terug in de campagnes.’ De visitatierapporten van de opleidingen kunnen volgens De Fraeye wel nuttig zijn. ‘In die rapporten vind je vergelijkende informatie over de opleidingen. Zo kun je een onderbouwde studiekeuze maken. Het probleem is dat die rapporten voor studenten zo goed als onleesbaar zijn.’ Ondanks de ongerustheid over de commercialisering van het onderwijs bestaan er in de praktijk bitter weinig regels waaraan de reclamecampagnes van de scholen zich moeten houden. Om een en ander in goede banen te leiden en excessen te vermijden, stelde de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) in 2004 een gedragscode op. Zo mag de reclame die scholen maken geen enkele vorm van discriminatie bevatten en mag ze de doelgroep niet misleiden. Vergelijkende uitspraken mogen ‘de merken en namen van andere hogere onderwijsinstellingen niet schaden’. Binnen de VLIR zou een commissie worden opgericht, om eventuele klachten te toetsen aan de gedragscode. Die commissie is er nooit gekomen. ‘Sinds de code werd opgesteld, is er niets meer mee gebeurd,’ zegt de persdienst van de VLIR.

▲

e EHSAL was een tiental jaar geleden de pionier: de eerste school die een echte reclamecampagne lanceerde. En dat in een tijd dat het voor hogescholen en universiteiten absoluut onbetamelijk was om reclame te maken. Sindsdien zijn alle hogescholen gevolgd, zelfs de universiteiten doen nu mee. Elke school heeft haar manier om zieltjes te winnen. De Universiteit Hasselt (UHasselt) doet een beroep op het Limburggevoel, terwijl de Universiteit Gent (UGent) kritische studenten probeert aan te trekken met haar ‘Durf Denken’-campagne. De slogan van de Universiteit Antwerpen (UA) luidt ‘Kijk verder’. De associatie rond de UA promoot ook de veelzijdigheid van de stad: ‘Studeren doe je in Antwerpen’. De Vlaamse hogescholen zijn al langer bezig met marketingstrategieën, en ze zijn dan ook het meest vertrouwd met allerlei reclametrucs. Eind vorig schooljaar ontstond er opschudding toen enkele hogescholen tombola’s organiseerden. Zo kon je aan de Antwerpse Karel De Grote-Hogeschool een cadeaubon van Ikea ter waarde van 500 euro winnen, ‘voor een complete make-over van je studiekamer of kot’. De Leuvense hogeschool Groep T deelde aan vijf jongeren een viparrangement uit voor Marktrock, compleet met overnachting en backstagepasjes. Sommige sociale maatregelen van scholen lijken ook bedoeld om studenten te werven. Verscheidene universiteiten bieden hun studenten interessante extra’s aan zoals sportfaciliteiten, een gratis fiets of een goedkoop abonnement op het openbaar vervoer. Niet iedereen is blij met de opkomst van de vrije markt in de onderwijswereld. Peter Van Rompaey is diensthoofd communicatie aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Hij vreest dat de agressieve campagnes van de hogescholen zullen overslaan naar de universiteiten. ‘Dat is een zorgwekkende evolutie. Onze sector moet zijn geloofwaardigheid verdedigen. Als we die verliezen, neemt onze maatschappelijke invloed af. Nu gaat het er nog vrij braaf aan toe, maar je weet nooit waar het eindigt.’ Van Rompaey erkent wel dat marketing en reclame vandaag een noodzaak zijn. ‘Je moet de aandacht vestigen

{

‘We leven in een mediamaatschappij. Als je mensen wilt bereiken, kom je er niet meer met alleen een foldertje.’

▲

OP DE KAR Is het wel de taak van een onderwijsinstelling om aan marketing te doen en reclame te maken? Bij de universiteiten is er een zekere berust ing. De intred e van marke ting in het onderwijs lijkt onafwendbaar. Iedereen wil dus tijdig op de kar springen, al verschilt de aanpak. De UGent werkt sinds vier jaar samen met het prestigieuze reclamebureau Saatchi & Saatchi. ‘We moesten wel een campagne opzetten. De concurrentie tussen de scholen is toegenomen’, zegt communicatieverantwoordelijke Tom De Smedt. ‘Dankzij onze opvallende campagnes kreeg de vroegere grijze Rijksuniversiteit een eigentijds profiel bij haar studenten en haar medewerkers.’ De UA heeft een andere wijze van aanpakken. ‘We weten uit onderzoek dat we bekendstaan voor onze goede studentenbegeleiding, onze openheid en onze infrastructuur’, aldus communicatieverantwoordelijke Fabienne Destryker. ‘Het imago dat we onze studenten goed begeleiden willen we consolideren. Tegelijk mikken we als relatief jonge universiteit op creativiteit en vernieuwing. Dat zijn de pijlers van onze communicatie. Uiteraard zoeken we uit hoe we die boodschap op de meest effectieve manier bij de juiste doelgroep kunnen brengen. Maar studenten ronselen kan niet de bedoeling zijn. Daarvoor is de keuze van een hogere opleiding te belangrijk.’ De Katholieke Universiteit Leuven (K.U. Leuven) profileert zich als de universiteit voor nieuwsgierige mensen. ‘We willen niet om het even welke studenten aan onze universiteit hebben’, vertelt marketingverantwoordelijke Isabelle Van Geet van de K.U. Leuven. ‘We zoeken mensen die benieuwd zijn naar wetenschap en naar een nieuw en zelfstandig leven. We willen de juiste mensen op de juiste plaats. Met marketingcampagnes brengen we ons imago naar buiten en zeggen we waarvoor we staan. Eigenlijk zijn we een merk, net als alle andere universiteiten.’ COMPETITIEVE MARKT Op markten met veel concurrentie is de naamsbekendheid van een bedrijf van levensbelang. Branding, of het opbouwen van een herkenbaar merk, is ook voor universiteiten een essentieel begrip geworden. De reclamecampagnes zijn daar een belangrijke uiting van. Volgens Fons Van Dyck, communicatiespecialist van het merkenadviesbureau Think.BBDO, is de reclamegolf in het hoger onderwijs onvermijdelijk. ‘Of we het nu graag hebben of niet, het onderwijs is een competitieve markt geworden. Univer-

siteiten vechten voor studenten en marktaandeel. Ze gebruiken technieken die in de non-profitsector al langer zijn ingeburger d. Kijk maar naar wat Artsen Zonde r Grenz en of Oxfam doen. Zij doen ook aan communicatie, marketing en branding.’ Joost Berends, creatief directeur van het reclamebureau De Mortierbrigade, treedt Van Dyck bij. ‘De concurrentie tussen de universiteiten wordt groter. Je ziet dat in alle sectoren, zelfs vakbonden maken nu reclame. We leven in een mediamaatschappij. Als je mensen wilt bereiken, kom je er niet meer met alleen een foldertje.’ Volgens Fons Van Dyck worden studenten eigenzinniger in hun keuzes. ‘Studenten kiezen tegenwoordig in de eerste plaats een universiteit vanwege de opleiding die ze aanbiedt en de stad waar ze is gevestigd. Met marketing en communicatie proberen de universiteiten die keuze te beïnvloeden.’ De universiteiten willen zich met hun campagnes onderscheiden van hun concurrenten en hun sterke punten in de etalage zetten. Fons Van Dyck ziet belangrijke overeenkomsten tussen de campagnes. ‘Ze richten zich op de “meerwaardezoekers”, de doelgroep waar ook de televisiezender Canvas op mikt. Ze benadrukken mannelijke en elitaire waarden zoals individualisme, eigenzinnigheid en je grenzen verleggen, terwijl ik denk dat onze maatschappij precies evolueert naar vrouwelijke waarden zoals verbondenheid.’ Echt innoveren doen de universiteiten dus niet met hun reclame. ‘De campagnes van de laatste jaren zijn vooral gericht op het publiek dat er vandaag studeert. Ze geven de beleidsverantwoordelijken een mooi beeld van hun eigen universiteit’, aldus Van Dyck. Als een universiteit een merk wordt, dekt de vlag de lading dan nog wel? Worden de toekomstige studenten niet om de tuin geleid met hippe reclamecampagnes die hun weinig vertellen over hoe het op de school echt toegaat? Volgens Van Dyck is dat niet het geval. ‘De kloof tussen de werkelijkheid en datgene waar je met je merk naar streeft, mag nooit te groot zijn. Als die kloof te groot wordt, wordt je merk meteen doorprikt. Jongeren zijn in staat merken die een loopje nemen met de waarh eid, te doorzi en.’ Joost Berends is het daarmee eens. ‘Jongeren krijgen al zoveel over zich heen dat ze zoiets goed kunnen inschatten. Trouwens, voordat een student zich inschrijft, gaat hij altijd eerst eens een kijkje nemen op die universiteit. Als hij daar een ouwe, stoffige boel aantreft, ligt je hippe reclame in scherven op de grond.’ Wie betaalt de campagnes? Is het verantwoord dat universiteiten en hogescholen belastinggeld opsouperen aan reclame? Joost Berends en Fons Van Dyck zien daar geen graten in. Van Dyck: ‘Als je kwaliteit hebt, mag je dat ook wel uitdragen.’ Berends: ‘Er zijn zoveel publieke instellingen die reclame maken. Er is niets mis mee dat je jezelf toont aan de buitenwereld. Als ze er het geld voor hebben, mogen ze altijd naar ons reclamebureau komen.’ (lacht)

LAATSTE OPRO Een studiekeuze maken aan het einde van het middelbaar is geen gemakkelijke opgave. Sommigen wachten tot het laatste nippertje om de knoop door te hakken. it een onderzoek is gebleken dat studenten die heel lang hebben gewacht om hun studiekeuze te maken lager scoren in het eerste jaar van het hoger onderwijs. Ze haken ook sneller af’, zegt professor Raoul Van Esbroeck van de vakgroep Onderwijskunde aan de VUB. ‘Dat sommige studenten zo lang wachten voordat ze de knoop doorhakken, is niet in de eerste plaats te wijten aan de reclamecampagnes van de onderwijsinstellingen. Dat uitstelgedrag is vaak eigen aan het karakter van die studenten. Sommigen gaan gebukt onder een bijna chronische onbeslistheid. Die jongeren hebben haast altijd problemen als ze beslissingen moeten nemen. Anderen zijn volgzaam van aard. Ze wachten af welke keuzes hun vrien-

‘U

den maken, voordat ze zelf een besluit nemen.’ Nele Mortelmans (21) twijfelde een hele zomer lang over de studierichting die ze zou kiezen. Uiteindelijk bleven communicatiewetenschappen en architectuur als laatste keuzemogelijkheden over. ‘Door het ruime studieaanbod kon ik niet besluiten wat ik wou studeren. Het is moeilijk om zo jong al te beslissen over wat je later wilt doen. Uiteindelijk schreef ik me in voor de richting architectuur toen de introductielessen al bezig waren. Halsoverkop heb ik in Diepenbeek een kamer gezocht.’ Ook Joke Hoeven (20) vond het een zware beslissing: ‘Ik had me eerst ingeschreven voor sociaal werk. Toen ik na de inschrijving naar een infodag ging, heb ik me weer laten uitschrijven. Twee dagen voor de

EP!

start van het academiejaar viel mijn oog op journalistiek. Ik besloot het erop te wagen.’ Raoul Van Esbroeck vindt dat leerlingen in het secundair onderwijs meer hulp moeten krijgen bij het maken van een studiekeuze. ‘Dat proces maakt deel uit van de persoonlijkheid van een student. Via onze training leren we leerlingen beslissingen te nemen. Na een tijd beseffen ze hoe belangrijk hun beslissing is. Ze leren zichzelf beter kennen en gaan bewust op zoek naar alle informatie. Na zo’n diepgaand proces is de kans groter dat ze een goede keuze maken.’ Zijn de lastminutestudenten tevreden over hun studierichting? Nele: ‘In het begin niet, de lessen waren moeilijk te volgen. Op dit moment volg ik een individueel traject. De opleiding maak ik zeker af, daarna ga ik misschien iets anders studeren.’ Joke is positiever over haar beslissing: ‘Als ik alles zou moeten overdoen, zou ik dezelfde keuze maken.’

{

{IN ZES STAPPEN DE JUISTE KEUZE

Vind je het ook zo moeilijk om een studierichting te kiezen? Marc Vanderlocht van het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding Leuven zet je op de goede weg.

STAP 2 SID-IN’S ‘Op de Studie- en Informatiedagen, de SID-in’s, kun je concretere informatie over een opleiding verzamelen. Het is verstandig je voor te bereiden op zo’n dag. Websites, brochures of je leerkracht kunnen je daarbij helpen. Bij de verschillende infostands kun je vaak terecht met heel specifieke vragen. Is vier uur wiskunde bijvoorbeeld wel genoeg om een economische opleiding aan te vatten? Besef wel dat iedereen voor zijn eigen winkel spreekt. Een beetje wantrouwen kan geen kwaad.’

STAP 1 BROCHURES Marc Vanderlocht: ‘Het is belangrijk dat je weet hoe het hoger onderwijs in elkaar zit, en dat je bijvoorbeeld het verschil leert kennen tussen een professionele en een academische bachelor. Zodra je die vaktermen onder de knie hebt, orden je je brochures per thema. Taalopleidingen leg je bij andere taalopleidingen, wetenschap bij wetenschap. Zelfkennis is van groot belang om een goede studiekeuze te maken. Som de vakken op die je op school graag doet en waarmee je verder zou willen, maar wees je ook bewust van je zwakke punten. Ga op zoek naar de studierichtingen die aansluiten bij je interesses en probeer je een zo goed mogelijk beeld van die opleidingen te vormen.’

STAP 3 OPEN LESDAGEN

STAP 5 LAATSTE OPENDEURDAGEN ‘Wanneer je je keuze eigenlijk al hebt gemaakt, kan het geen kwaad om je nog eens extra te informeren. Probeer zo je ultieme twijfels te overwinnen. Faculteiten organiseren allerlei activiteiten om studenten voor te bereiden op het hoger onderwijs. Je kunt er bijvoorbeeld een cursus Frans of economie bijwonen. Die opendeurdagen zijn een goede test. Je maakt er kennis met de docenten en je schept een band met de opleiding. Als die ervaring niet aan je verwachtingen beantwoordt, weet je dat je je keuze misschien zult moeten herzien. Wees niet bang om aan die opendeurdagen deel te nemen, ze zijn er speciaal voor jou.’

‘Open lesdagen zijn een unieke gelegenheid om je een beeld te vormen van het hoger onderwijs. Probeer in contact te komen met studenten en ontfutsel ze alles wat je over hun opleiding wilt weten. Ook hun cursussen maken je heel wat wijzer. Hoe meer informatie je hebt, hoe gemakkelijker het is om uit het grote aanbod de opleidingen te halen die jou op het lijf zijn geschreven. Een goede voorbereiding leidt tot een betere keuze, dus stel je opzoekwerk niet te lang uit.’

STAP 4 KLASSENRAAD ‘Staar je niet blind op het advies van je klassenraad. Een negatief advies betekent niet dat je een bepaalde richting niet mag kiezen. Hoewel die ongetwijfeld een weloverwogen beslissing heeft genomen, beoordeelt de klassenraad vooral of je voor een richting zou kunnen slagen, niet of die richting je goed zou liggen. Vraag daarom ook wat je sterke en minder sterke punten zijn. Je leraren zijn dagelijks met je bezig. Ze hebben doorgaans een goede kijk op je mogelijkheden.’

LEUVEN

STAP 6 EMIGREREN DOET LEREN

ANTWERPEN

BRUSSEL

GENT

HASSELT

‘Heb je een opleiding gekozen? Dan moet je nog uitzoeken waar je gaat studeren. Elke studentenstad is anders, en dat maakt de keuze moeilijk. Dat je er rekening mee houdt waar je lief gaat studeren, is menselijk en niet meer dan normaal. Maar laat de stad niet je studiekeuze bepalen. Je zou dan wel eens de verkeerde beslissing kunnen nemen. We zetten de voor- en nadelen van de studentensteden op een rij:

Complete stad. Studentvriendelijk. Veel activiteiten en nieuwigheden. Groeiend toerisme. Goed openbaar vervoer. Per fecte mix tussen Leuven en Brussel.

Meest ondergewaardeerde studentenstad. Brussel heeft veel troeven: fraai, dynamisch, veel gezellige plaatsen. Nabijheid van parlementsgebouwen, Europese Unie en schitterende musea.

Grootste studentenpopulatie. Gezellige binnenstad: veel cafeetjes, studentenrestaurants en rustige plekjes aan het water. Groot cultuuraanbod: gratis optredens, tentoonstellingen, bibliotheken en musea. Veelzijdig studieaanbod.

Kleinste studentenstad. Ambitieus. Nieuw jeugdbeleidsplan moet Hasselt aantrekkelijker maken voor kinderen, jongeren en studenten.

Lastig om een kamer te vinden. Die kost al gauw 300 euro per maand. Begin dus op tijd te zoeken.

Groot imagoprobleem. Veel pendelstudenten, weinig kotstudenten. Leegstaande kamers in Quartier Latin.

Soms te weinig tramvervoer. Vaak problematisch op vrijdagen en spitsuren. Oude en dure kamers.

Studentencultuur nog niet zo diep ingeworteld. Mist traditie.

De studentenstad bij uitstek. Oudste universiteit van België met een rijke traditie. Wereldvermaard voor haar wetenschappelijk onderzoek. Nietuniversitaire opleidingen delen in dat succes. Geknipt voor het studentenleven: gezellig, weinig verkeersdrukte en goede mobiliteit. Beetje kunstmatig. Te weinig stad, te veel studentenhome. Echte steden weerspiegelen de maatschappij, Leuven niet. Weinig kunst- en cultuuropleidingen.’

STUDEREN IS MEER DAN BLOKKEN ALLEEN. GA DAAROM OOK EENS KIJKEN O P W W W. U S E - I T. B E

FLEXIBEL STUDEREN MET JOKER EN RUGZAKJE

r Sinds de invoering van het flexibiliseringsdecreet in 2004 heeft het hoge onderwijs een grondige facelift ondergaan. We zetten de belangrijkste nieuwigheden op een rij.

Ieder voordeel heeft z’n nadeel

MAAK JE STUDIEKEUZE

ONLINE

Op je zoektocht naar de studierichting die bij je past, kun je ook terecht op het internet. Enkele tips. Op www.icares.com vind je een studiekeuzetest die is aangepast aan het internationale onderwijssysteem. Je moet je eerst registreren en dan inloggen. Het kost je ongeveer vijf à tien minuten om tachtig vragen te beantwoorden. Aan de hand van de antwoorden krijg je een rangschikking van de opleidingen die bij jou passen. Daarna kun je verder surfen naar www.verruimjehorizon.be, waar je uitgebreide informatie vindt over tal van opleidingen. Ga ook eens kijken op www.hogeronderwijsregister.be. Je kunt er heel specifieke informatie opzoeken over opleidingen in het Vlaams hoger onderwijs.

K N AC K 3 D E C E M B E R 2 0 0 8

CONTRACTEN Als je hoger onderwijs volgt, ga je een contract aan met een onderwijsinstelling. Je kunt kiezen uit drie soorten. Met een DIPLOMACONTRACT volg je voltijds les en behaal je uiteindelijk een diploma van een bepaalde opleiding. ‘De meerderheid van de studenten kiest voor het diplomacontract’, vertelt Erik Roosen s, trajectb egeleid er aan de Katholi eke Hogesc hool Mechel en (KHM) . ‘Dat is logisch , omdat de meeste nieuwe studenten zich voor het eerst inschrijven in het hoger onderwijs, en dus geen vrijstellingen hebben.’

Een andere mogelijkheid is het CREDaarme e kun je niet direct een diploma behalen, maar je verzamelt er creditbewijzen voor bepaalde opleidingsonderdelen mee. ‘Dat is vooral interessant voor studenten die naast hun studierichting nog een paar vakken extra willen volgen’, zegt Roosens. ‘Vallen de resultaten tegen, dan kunnen ze die vakken zonder veel problemen laten vallen.’ Ten slotte heb je het EXAMENCONTRACT. Wie daarvoor kiest, volgt de lessen niet, maar legt enkel examens af. Roosens: ‘Die formule heeft maar weinig succes. Je krijgt geen begeleiding van je prof, en dat vinden de meeste studenten niet interessant. Voor praktijkgerichte vakken heb je dan een groot probleem.’

DITCON TRACT .

STUDEREN OP JE EIGEN RITME Als je een studiec ontract tekent, bepaal je ook welk traject je volgt. Je kunt kiezen uit een modeltraject of een individueel traject. Een MODELTRAJECT heeft een volledig uitgestippeld en vaststaand studiep rogram ma. Stel je een INDIVID UEEL TRAJEC T samen, dan spreid je je studiepunten zoals jij dat wilt. Als je voor enkele opleidi ngsonderdelen niet slaagt, hoef je het hele academiejaar niet over te doen. Je kunt dan al enkele opleidingsonderdelen van het volgende jaar toevoegen aan je traject. Zo studeer je op je eigen ritme. Op die manier is het ook mogelijk om werk en studie te combineren. ‘Ik heb al een opleiding sociaal-cultureel werk achter de rug’, vertelt Katrijn Tiebos. ‘Omdat ik graag werk, maar ook nog wil studeren, heb ik gekozen voor een halftijdse opleiding sociale en culture-

PLUSPUNTEN Een student die niet over de hele lijn slaagt, kan toch vakken opnemen van het volgende jaar. Dat motiveert en geeft de student het gevoel dat hij of zij toch vooruitgang maakt. Topspor ters, werkstudenten of studenten met een handicap kunnen een aangepast studietraject volgen. Een student krijgt meer verantwoordelijkheid en wordt zich bewust van zijn mogelijkheden. Hij of zij kan zelf een traject samenstellen.

MINPUNTEN De administratieve druk op de studenten en de secretariaten is toegenomen. De secretariaten moeten elk individueel traject vak per vak opvolgen. Wanneer je vakken volgt in verschillende jaren, gaat de sociale verbondenheid met je medestudenten verloren. Je moet puzzelen om in elke les aanwezig te kunnen zijn, want de lesroosters kunnen elkaar overlappen. Studenten met een individueel traject met vakken uit verschillende jaren nemen weleens te veel hooi op hun vork.

▲

8

CREDITS De belangrijkste vernieuwing in het hoger onderw ijs is de BACHELORMASTER STRUCT UUR . Het klassiek e jaarprogramma is afgevoerd. Je spreekt vandaa g niet langer van studieja ren, maar van CREDITS of STUDIEPUNTEN. Het nieuwe systeem verdeelt je opleiding in zogena amde OPLEIDINGSONDERD ELEN (vakken ) van elk minstens drie studiepunten. Eén studiepunt of credit staat gelijk aan een studiebelasting van 25 à 30 uren. Een voorbeeld: je kiest voor de opleiding biologie. In het eerste jaar volg je het opleidingsonderdeel genetica, dat goed is voor vijf studiepunten. Haal je op het examen minsten s een tien op twintig , dan ben je geslaag d voor dat onderdeel. Je verdient dan de bijbehorende studiepunten of credits, en je ontvangt daarvoo r een creditbewijs. De optelsom van al je credits moet je een graad of een diploma oplever en. Een bachelordiploma heb je vanaf 180 studiepunten, voor een masterdiploma doe je er nog eens 60 studiepunten bovenop.

De vernieuwingen in het onderwijs hebben voordelen, maar er zijn ook nadelen aan verbonden. We vroegen de mening van trajectbegeleiders Erik Roosens en Hilde Hendrickx.

3 D E C E M B E R 2 0 0 8 K N AC K

9

▲

er le antropologie. Toch is een lesroost om t mus een uren werk je bij dat aansluit alles te kunnen combineren.’

werkervaring verantwoordt. Het is wel een tijdrovende procedure.’ Heb je al cred its van een vroegere opleiding en wil je verder studeren? Dan ’s. kun je misschien terugvallen op EVK van ud inho Dat is mogelijk wanneer de je vroegere opleidingsonderdelen over opnu je die ken vak de eenkomt met neemt. ‘Die procedure is gemakkelijker’, vertelt Hendrickx. ‘Zo kan iemand die vroeger communicatiewetenschap stiek nali jour nu en rd udee pen heeft gest n wil volgen een vrijstelling aanvrage gie.’ voor het vak sociale psycholo

VRIJSTELLINGEN Op naar het volgende paar exotische n beg ripp en: EVC ’s (eer der verworve verder (eer ’s com pete ntie s) en EVK de wor ven kwa lific atie s). Die bied en verte ngen telli vrijs om heid mogelijk werven. Stud ente n die na het mid delb aar onderwijs meteen zijn gaan werken, kung nen op basi s van hun wer kervarin raaanv C) (EV ngen telli vrijs alde bepa p- LEERKREDIET gen. ‘Iemand die een tijdlang als rece In september 2008 trad in Vlaanderen tioniste heeft gewerkt, kan bijvoorbeeld het i- het nieuwe financieringsdecreet voor vrijstellingen aanvragen voor de ople erond Een . king wer e hoger onderwijs in ding officemanagement’, vertelt Hild , DIET KRE LEER het is eet decr - deel van dat Hendrickx, trajectbegeleider op de Eras en biss ig eeuw dat em yste tens pun t een mus hog esch ool in Bru ssel . ‘Je moe je onmogelijk moet maken. Wanneer je Dat . ellen enst sam folio port een daarvoor ijs, erw ond er hog het je laat inschrijven in is een persoonlijk dossier waarin je al

Bachelor met een beurs: het puntensy

steem

krijg je van de overheid een virtueel rugzakj e van 140 stud iepu nten . Aan het 60 begin van je opleiding zet je daarvan 80 nog studiepunten in, waardoor je dus iople de van en punten overhoudt. Alle gt, slaa je r rvoo waa len ding sond erde te krijg je de studiepunten terug. De eers : sens Roo 60 krijg je zelfs dubbel terug. van g rgan ove de ‘Die bonus dient om s het middelbaar naar het hoger onderwij je in lukt mis je Als en. acht verz wat te eerste jaar, kom je dus nog niet meteen ein grote problemen. Zonder veel ong niepu stud de oen vold er lukken zitten te ten in je rugzak om je diploma vlot p ram geen kunnen behalen. Het is zelfs .’ doen over ten moe als je enkele jaren zou ra ‘Zod . azen gebl ssen Toch is het oppa je leerkrediet op is, krijgt je onderwijsinst ellin g van de ove rhei d geen geld lg meer om je te laten studeren. Als gevo hrijinsc bel dub dan je al daarvan beta vingsgeld,’ zegt Roosens.

neem je opnieuw 60 studiepunten op, plus de 20 van de e opleidingsonderdelen waar1 jaar geslaagd: 40 Start Betaal: 60 voor je niet was geslaagd — samen dus 80 studiepunten. niet Maar omdat je de 20 studiegeslaagd: 20 punten die je overdoet al eens in rekening heb gebracht, hoef je dat niet nog eens te doen. De overige 60 studiepunten haal je uit je tweede vakje, je stu2e jaar 60 agd: gesla dietoelagekrediet. Maar doorBetaal: 60 dat je niet voor alle vakken was geslaagd, heb je daar maar 40 punten, 20 te weinig dus. Voor die 20 punten spreek je dan je jokerkrediet aan. Je begint je tweede jaar met 40 e jaar 3 Joker et kredi Start jokerpunten op overschot. In geslaagd: 60 betaal: 60 dat tweede jaar slaag je echter in alle opleidingsonderdelen. Je krijgt dus je 60 ingebrachte punten weer terug, waardoor Studiebeurs wan naast de resterende 40 jokern er uike diet. Die kun je gebr dat ijpen begr goed je t moe nen een punten weer 60 studiepunten in Ook de toekenning van neer je tijdens je opleiding stuelorjaar je 60 studiebach elk s basi op urt twee je tweede vakje zitten. gebe re urs ande studiebe diepunten uit de en kost. In je laatste bachelorjaar t. kom van een puntensysteem. Met de punt kort te es vakj je start in het hoger Als DIE je nogmaals 60 studieSTU een nt het neem begi van Je invoering Een voorbeeld. heid je over de t geef s, rwij onde de wil punten op. Die haal je volledig TOELAGEKREDIET bacheloropleiding met een eel rugzakje met drie virtu een het dat ien jaar toez uit het tweede vakje, waardoor te erop eers je overheid e zit je modeltraject. In vakj te eers het In es. vakj uitent dat opnieuw leeg is. Je behoudt studiepunten op. geld dat ze aan een stud iet, dat goed is voor 60 neem je 60 kred start s zoal sten af, ieko iet nog altijd 40 jokerpunten. Als stud kred er keert om Die gaan van je start tweede het In . nten iepu stud een je je derde jaar succesvol boeken en de huur van waardoor je eerste vakje leeg zit het studietoelagekree vakj goed len, exabeta afsluit, krijg je opnieuw 60 te alle mee voor kamer is. Je slaagt niet diet. Daarin komen de studie60 de studiepunten terug. Lukt dat van 40 alt wordt besteed. Beurzen tussen beha en s terecht die je krijgt voor men en punt er zijn Die euro . nietdan kun je de kosten van je ,86 nten 4583 iepu 220 en opgenomen stud el waarerde sond iding ople elk ject opleiding niet langer betalen voor wie een modeltra 40 komen terecht in je tweede slaagt. Omdat je nog je voor en hrev gesc iet. voor met je beurs, maar je zult voor de kred aan lage en volgt vakje, je studietoe afgelegd, is hebt ens exam geen ten opdraaien! (zie voorwaarden voldoet De 20 waarvoor je niet slaagde, alles zelf moe de vakje aanvankelijk twee het ). n.be lage ietoe www.stud verlies je. leeg. In het derde vakje zitten Ga even zitten, want dit is Het volgende academiejaar rkre joke aan nten iepu stud écht ingewikkeld. Om te begin- 60

O P KOT MUREN Lichte kleuren zijn een must. Een felle kleur op een of twee muren kan nog wel, maar je moet ook niet te veel experimenteren. Al die kleuren en texturen vloeken al gauw met elkaar. Je doet er beter aan wat meubels in een felle kleur te kopen. Ook kleine dingen zoals plantjes of bloemen zorgen meteen voor een leuke kleurtoets. Cactussen zijn het handigst: ze hebben weinig verzorging nodig en ze geven een subtiel accent aan de ruimte.

WAND De ruimte tussen de studeerruimte en de keuken of de badkamer verdeel je met een metalen wand, die je met rails vastzet aan het plafond. Zo’n wand heeft dezelfde functie als een kamerscherm. Hang er met magneetjes je lesroosters aan op. Je kunt de wand bovendien personaliseren. Met een stift kun je erop schrijven, of je versiert hem met foto’s.

SLAAPKAMER Je kasten hang je op in een rij. Door de opslagruimte te concentreren maak je optimaal gebruik van de beschikbare ruimte. Boven in een kast kun je je koffer kwijt. Die heb je tijdens de week toch niet nodig. Onder de kasten is er plaats voor je bed. De ruimte onder je bed kun je beter ook benutten: plaats er rolboxen of schuifladen waar je kleren en beddengoed in kunt bewaren.

KEUKEN Voor de keuken kies je een standaardmodel. Een langgerekte keuken spaart plaats uit. Je eettafel is voorzien van een tweede blad dat je kunt uitklappen, zodat je vrienden mee kunnen aanschuiven. Iedere kok zal het ermee eens zijn: koken doe je bij voorkeur op een gasfornuis. De gaspitten geven meteen hitte af en gas is bovendien zuiniger in het gebruik. Boven in de keuken staat een microgolf. Beneden kun je in een kastje een kleine inbouwkoelkast plaatsen. Een kleine koelkast is sneller koud, dus verbruik je minder energie.

VERWARMING De ideale verwarming is vloerverwarming. Die voelt veel aangenamer aan en geeft een constante warmte over heel je vloer. De installatie is natuurlijk duur, maar je verbruikt er minder energie door. Bovendien heb je geen last van de onaangename geur die andere verwarmingsinstallaties wel afgeven.

STUDEERRUIMTE De studeerruimte bevindt zich vlak bij de kast waar je boeken staan. Zo zijn je boeken goed bereikbaar tijdens het studeren. Onder het bureau staat een kastje op wieltjes. Dat kun je gemakkelijk verplaatsen. Om efficiënt te kunnen werken, moet je bureaublad zeker zeventig centimeter diep zijn. Je bureau zet je onder een raam. Het is aangenaam een uitzicht te hebben terwijl je studeert, en bovendien heb je dan genoeg daglicht. Je bed zet je beter niet onder een raam. ’s Ochtends word je dan bij het eerste licht meteen wakker. Bovendien dringt de kou door een raam gemakkelijk binnen.

{

Student-architect Frederik Bussels (23) en architect Joris Nivelle (23) stellen, op 25 m2, hun ideale kot voor. Huurprijs? 450 euro per maand.

BADKAMER De badkamer is een aparte, ommuurde ruimte binnen de kamer. Ze staat op wieltjes en ze is volledig verplaatsbaar, de waterleiding incluis. Dat lijkt futuristisch, maar het is echt wel realiseerbaar. Je gaat de badkamer binnen door een schuifdeur. Het enige wat er staat is een lavabo, een wc en een inloopdouche — de basisuitrusting van elke badkamer. De designregendouche is aangenamer en ontspant meer dan een gewone douche, zonder dat hij meer verbruikt. In de wand van de badkamer die tegen de muur staat, zitten inkepingen. Zo lijkt het alsof ze de muur niet raakt. In de inkepingen kun je neonlichtjes zetten, wat een mysterieus effect geeft. Al moet je daar ook niet mee overdrijven.

LIVING Twee losse zetels vullen de ruimte in de living op. Die zijn gemakkelijk te verplaatsen. Wanneer je bijvoorbeeld met enkele studiegenoten een groepswerk maakt aan je bureau, kun je de zetels tot bij het bureau schuiven. Als je televisie wilt op je kamer, is een flatscreen een ideale keuze. Zo’n tv neemt weinig plaats in. Flatscreen-tv’s zijn de laatste tijd bovendien een stuk goedkoper geworden.

Colofon Directeur Rik Van Cauwelaert Hoofdredacteur Karl van den Broeck Coördinatie Jan Jagers Patrick Martens Guido Packolet Misjoe Verleyen Redactie Ben Frijters, Joke Hoeven, Jeroen Van Alsenoy (Plantijnhogeschool, Antwerpen); Maarten Brebels, Jelle Couder, Tatiana De Wée (EHBrussel); Eva De Clercq, Evert Govaerts, Britt Guetens, Andreas Ilegems, Erik Van Wijk, Bram Volders (KH Mechelen). Vormgeving Wim De Caluwé (Kask Gent) Illustraties Marie Van Praag, Alain Verster (Kask Gent) Foto’s Kim De Witte, Bert Van Den Abeele (Kask Gent) Eindredactie Wim Ver Elst Verantwoordelijk uitgever Wim Criel, Steenaardestraat 30, 9051 St.-Denijs-Westrem.

e ontmoeten Lynn De Pelsmaeker in Home Bertha De Vriese, een studentenflat in Gent met aangepaste studio’s voor bewoners met een motorische beperking. Lynns studio, die zich op de benedenverdieping bevindt, is gezellig ingericht met zicht op de tuin. Lynn lijdt aan het Ehlers-Danlossyndroom (EDS), een zeldzame en pijnlijke genetische bindweefselaandoening. Ze zit niet in een rolstoel, maar de ziekte belemmert haar handelingen. Ze is ook vaak erg vermoeid. ‘Ik woon al drie jaar in Home Bertha. Sinds dit jaar beschik ik over een aangepaste studio’, vertelt Lynn. ‘Aanvankelijk huurde ik hier een gewone studentenkamer. Op een dag viel ik van het trapje van mijn hoogslaper. Het duurde een uur voordat iemand me overeind kwam helpen.’ Toen besloot Lynn om aan te kloppen bij de vzw Begeleiding Studenten met een Handicap (BSH), om een andere studio te vragen. Zo kwam ze aan haar huidige kamer. ‘Hier staan geen hoogslapers, alles is gemakkelijk bereikbaar en ik kan zittend douchen’, zegt ze. ‘Er is ook een omkaderingssysteem waarbij studenten telefonisch beschikbaar zijn in geval van nood. We vormen hier een hechte groep.’

W

ANDERS OP KOT Studenten met een handicap kunnen in het hoger onderwijs aanspraak maken op een bijzonder statuut. Voor wie op kot wil gaan, is er een aangepaste huisvesting. Lynn De Pelsmaeker en Heleen Bartsoen maken daar gebruik van.

Lynn De Pelsmaeker en Heleen Bartsoen (in de rolstoel). ‘Ik wou altijd graag mijn eigen baas zijn.’

Lynns ziekte is erfelijk en kan levensbedreigend zijn. ‘Vroeger wou ik graag jong moeder worden, maar dat zijn zorgen voor later geworden. Door mijn ziekte denk ik vooral aan de nabije toekomst. Hoe combineer ik mijn studies journalistiek met al die ziekenhuisbezoeken? Zal ik ooit echt aan de slag kunnen als journalist?’ Hoewel haar ziekte haar fysieke beperkingen oplegt, is Lynn ambitieus en optimistisch. ‘Vroeger droomde ik van een baan als oorlogsverslaggever’, zegt ze. ‘Nu richt ik me liever op iets waar ik ondanks mijn beperkingen goed in ben. Misschien kan ik lesgeven of als freelancer stukken schrijven op mijn eigen tempo. Ik kan ook groot zijn in iets kleins.’ Minister van Onderwijs Frank Vandenbroucke (SP.A) wil dat iedereen die het talent heeft om een hoger onderwijsdiploma te behalen daartoe ook de kans krijgt. Alle hogescholen en universiteiten in Vlaanderen moeten daarom maatregelen nemen om de toegankelijkheid van hun instelling te verhogen voor studenten met een functiebeperking. Niet alleen in Gent, maar ook in Brussel, Leuven en Antwerpen is er ondertussen een aangepaste huisvesting voor studenten met een handicap. Alleen de Hasseltse onderwijsinstellingen hebben voor die groep nog geen speciale faciliteiten. Studenten met een leerstoornis of een lichamelijke of psychische beperking kunnen bovendien aanspraak maken op een bijzonder statuut. Aan de universiteit heeft Lynn zo’n statuut: ze mag groepstaken individueel maken, ze mag deadlines verplaatsen en examens uitstellen. In Home Bertha komen elke dag ook verplegers langs. Verpleger Edwin Van Den Driessche: ‘De infrastructuur van de studentenflats is heel wat verbeterd, maar er is nog werk aan de winkel. De aangepaste studio’s liggen hier op een helling: dat is lastig voor rolstoelgebruikers. Voor de ingang van een andere studentenflat in Gent liggen dan weer kiezelsteentjes.’

OP EIGEN BENEN Naast Lynn woont Heleen Bartsoen. In haar eerste levensjaar werd bij haar spastische diparese vastgesteld, waardoor Heleen haar hele leven een rolstoel nodig heeft. Ze volgt aan de Hogeschool Gent toegepaste taalkunde: Frans en Turks. ‘Verder studeren was voor mij een logische keuze’, vertelt Heleen. ‘Ik wil later anderstaligen helpen die in het ziekenhuis terechtkomen. Ik ben blij dat Home Bertha bestaat, want ik wou altijd graag op kot gaan. Ik wou mijn eigen baas zijn en zelf kiezen wat ik wanneer doe.’ Met een druk op de knop zwaait de deur van Heleens flat open. Ze rijdt behendig naar binnen, met haar hulphond achter haar aan. ‘Dankzij de vereniging Hachiko kreeg ik drie jaar geleden een speciaal opgeleide hond: Ryooko. Hij helpt me deuren te openen en te sluiten, en lichten aan en uit te doen. Mensen lopen me minder snel voorbij, want zo’n hulphond wekt vaak interesse. Zo leg ik ook gemakkelijker sociale contacten.’ Lynn en Heleen kunnen studeren dankzij de bijzondere statuten en de aangepaste omkadering, maar proeven van het echte studentenleven blijft een brug te ver. ‘Ik ga niet vaak uit en dat mis ik wel’, vertelt Heleen. ‘De pijn houdt me tegen.’Ook Lynns sociale leven is beperkt door haar ziekte. ‘Soms kan ik de les niet bijwonen. Daarna nog op café gaan haal ik al helemaal niet.’

Alle onderwijsinstellingen hebben een aanspreekpunt waar je terecht kunt voor informatie over studeren met een functiebeperking. Ze verwijzen je door naar de ondersteunende diensten.

KAREL DE GROTE-HOGESCHOOL Roos Bevernage Van Schoonbekestraat 143 2018 Antwerpen Tel.: 03-241.03.19 E-mail: [email protected]

HOGESCHOLEN ARTEVELDEHOGESCHOOL GENT Hilde Van Puyenbroeck Hoogpoort 15 9000 Gent Tel.: 09-235.20.05 E-mail: [email protected]

LESSIUS HOGESCHOOL Sigrid De Bolster Campus Sanderus Sanderusstraat 45 2018 Antwerpen Tel.: 03-241.08.03 E-mail: [email protected]

HOGESCHOOL GENT Vincent Willemyns Jozef Kluyskensstraat 2 9000 Gent Tel.: 09-266.08.57 E-mail: [email protected]

PLANTIJN HOGESCHOOL VAN DE PROVINCIE ANTWERPEN Katleen Jaspers Plantijn Hogeschool Lange Nieuwstraat 101 2000 Antwerpen Tel.: 03-220.50.31 E-mail: [email protected]

KATHOLIEKE HOGESCHOOL SINT-LIEVEN Inge Maes Campus Rabot Gebr. Desmetstraat 1 9000 Gent Tel.: 09-265.86.22 E-mail: [email protected] ERASMUSHOGESCHOOL BRUSSEL Annemie De Rouck Nijverheidskaai 170 1070 Brussel Tel.: 02-526.28.60 E-mail: [email protected] HOGESCHOOL-UNIVERSITEIT BRUSSEL Leen De Wolf Stormstraat 2 1000 Brussel Tel.: 02-210.13.19 E-mail: [email protected] Hogeschool Sint-Lukas Brussel Lola Bosch Paleizenstraat 70 1030 Brussel Tel.: 02-243.14.84 E-mail: [email protected]

HOGESCHOOL VOOR WETENSCHAP & KUNST Kristien Vertenten Campus De Nayerinstituut J. De Nayerlaan 5 2860 Sint-Katelijne-Waver Tel.: 015-31.69.44 E-mail: [email protected] KATHOLIEKE HOGESCHOOL MECHELEN Christel Goovaerts Studentenvoorzieningen Zandpoortvest 17 2800 Mechelen Tel.: 015-36.91.40 E-mail: [email protected] KATHOLIEKE HOGESCHOOL KEMPEN Koen Geenen Departement Gezondheidszorg en Chemie Kleinhoefstraat 4 2440 Geel Tel.: 014-56.23.10 E-mail: [email protected]

GROEP T HOGESCHOOL LEUVEN Yves Persoons Campus Vesalius Vesaliusstraat 13 3000 Leuven Tel.: 016-30.10.30 E-mail: [email protected]

KATHOLIEKE HOGESCHOOL LIMBURG Joëlle Jordens Stuvoor-KHLim vzw Campus Diepenbeek Agoralaan Gebouw B Bus 1 3590 Diepenbeek Tel.: 011-56.15.70 E-mail: [email protected]

KATHOLIEKE HOGESCHOOL LEUVEN Imran Uddin Abdij van Park 9 3001 Heverlee Tel.: 016-39.86.60 E-mail: [email protected]

PROVINCIALE HOGESCHOOL LIMBURG Ellen De Beule Elfde-Liniestraat 24 3500 Hasselt Tel.: 011-23.87.16 E-mail: [email protected]

HOGERE ZEEVAARTSCHOOL Ingrid Boey Noordkasteel Oost 6 2030 Antwerpen Tel.: 03-205.64.59 E-mail: [email protected]

XIOS HOGESCHOOL LIMBURG Valère Indeherberge Universitaire campus gebouw H 3590 Diepenbeek Tel.: 011-26.00.41 E-mail: [email protected]

HOGESCHOOL ANTWERPEN Jacques Peeters Keizerstraat 15 2000 Antwerpen Tel.: 03-213.93.00 E-mail: [email protected]

HOGESCHOOL WEST-VLAANDEREN Hanne Bossaer Departement Veslius-Hiss Leffingestraat 1 8400 Oostende Tel.: 059-70.40.03 E-mail: [email protected]

KATHOLIEKE HOGESCHOOL BRUGGE OOSTENDE Lieve Van Droogenbroeck STUVO-KHBO Xaverianenstraat 3 8200 Sint-Michiels (Brugge) Tel.: 050-44.05.30 E-mail: [email protected] KATHOLIEKE HOGESCHOOL ZUID-WEST-VLAANDEREN Natalie Uyttenhove Departement IPSOC Kortrijk Doorniksesteenweg 145 8500 Kortrijk Tel.: 056-26.41.50 E-mail: [email protected] UNIVERSITEITEN UNIVERSITEIT GENT Charlotte De Lange vzw BSH Stalhof 6 9000 Gent Tel.: 09-264.72.66 E-mail: [email protected] KATHOLIEKE UNIVERSITEIT BRUSSEL Els Jacobs Vrijheidslaan 17 1081 Brussel Tel.: 02-412.42.59 E-mail: [email protected] VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL Joeri Van den Brande Gebouw Y Pleinlaan 2 1050 Brussel Tel.: 02-629.23.18 E-mail: [email protected] KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN Annemie Van Diest Naamsestraat 63 3000 Leuven Tel.: 016-32.43.23 E-mail: [email protected] KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN CAMPUS KORTRIJK Lou Croene E. Sabbelaan 53 8500 Kortrijk Tel.: 056-24.61.15 E-mail: [email protected] UNIVERSITEIT ANTWERPEN Danny Boeykens Stadscampus 2000 Antwerpen Tel.: 03-220.48.69 E-mail: [email protected] UNIVERSITEIT HASSELT Veronique Janssen Campus Diepenbeek Agoralaan - Gebouw D 3590 Diepenbeek Tel.: 011-26.86.66 E-mail: [email protected]

Soms kan het raar lopen. Je hebt een diploma op zak en je gaat toch een andere richting uit. Raf Walschaerts studeerde psychologie, maar verdient zijn brood op de planken. Filippe Van de Craen, een bio-ingenieur, werkt nu als muziekmanager.

Je studeerde af als bio-ingenieur. Waarom die keuze?

NAAM: Raf Walschaerts LEEFTIJD: 43 STUDIE: psychologie BEROEP: cabaretier bij Kommil Foo

RAF WALSCHAERTS: Dat kwam door het

PMS, het huidige CLB. Ik zag wel iets in filosofie, maar zij vonden psychologie praktischer. Daar is de keuze dus op gevallen. Muziek en theater waren toen al een passie, maar ik wist niet dat ik daarvan mijn beroep kon maken. Ik besefte ook niet dat er scholen zoals Studio Herman Teirlinck bestonden. Om maar te zeggen hoe weinig ik toen wist over studierichtingen. Heb je veel aan die studie gehad? WALSCHAERTS: Hoe lullig het ook klinkt,

ik draag die algemene vorming nog altijd met me mee. Op het podium, maar ook ernaast. Ik heb er wijsheden opgepikt waaraan ik nog altijd veel waarde hecht. Jullie begonnen met Kommil Foo toen jij nog studeerde. Kwam je studie op de eerste plaats? WALSCHAERTS: De twee stonden elkaar niet echt in de weg. Ik begon nooit te studeren voor februari, maar ik slaagde wel

FILIPPE VAN DE CRAEN: Thuis wilden ze

altijd. Toen kon dat nog. (lacht) Ik ging in mijn studententijd ook heel veel uit. Daarnaast schreef ik songs en we versierden wat optredens. Tegen de tijd dat ik afstudeerde, werden we bekender. Ik besloot dat ik me voorlopig op Kommil Foo zou concentreren. Intussen zijn we twintig jaar later. Mocht het ooit fout lopen met Kommil Foo, zou je dan nog als psycholoog gaan werken? WALSCHAERTS: Ik denk het niet. Ik vrees dat ik een hopeloos verouderde psycholoog zou zijn. Wat ik nu doe, is voor mij trouwens veel meer dan een beroepskeuze. Het is — om een beladen term te gebruiken — bijna een roeping. Ik denk niet dat ik hier ooit nog mee stop. Op de planken kan ik volgens mij veel meer voor iemand betekenen dan als psycholoog.

{

Waarom koos je voor psychologie?

NAAM: Filippe Van de Craen LEEFTIJD: 39 STUDIE: bio-ingenieur BEROEP: muziekmanager bij Quiet Concerts

‘Op de planken kan ik meer betekenen dan als psycholoog.’

graag dat ik een universitaire opleiding zou volgen. Eerst wist ik niet goed wat ik wou, de keuze was te uitgebreid. Ik twijfelde tussen drie richtingen: handelsingenieur, geneeskunde of bio-ingenieur. Uiteindelijk bleef bio-ingenieur over. De eerst twee jaar was het zwoegen met algemene vakken, daarna kon ik kiezen. Ik koos voor landbouw en ben afgestudeerd in bosbouw. Ik wilde graag iets doen dat te maken had met ontwikkelingssamenwerking, maar dat bleek moeilijk zonder ervaring. Uiteindelijk kon ik aan de slag bij het Vlaams Agrarisch Centrum (VAC), waar ik diensthoofd werd. Hoe ben je dan in de muziekbranche gerold? VAN DE CRAEN: Ik ging graag naar concerten en begon meer Vlaamse groepen te volgen. Via via leerde ik rumplestitchkin kennen, een Vlaamse band. Ze hadden een nieuwe cd uitgebracht en ze zochten een manager — iets wat ik als hobby op mij nam. Mijn collega bij het VAC was toe-

vallig de vriendin van Tom Kestens, de frontman van Lalalover. Die vroeg me op een dag of ik hun tourmanagement wou verzorgen. Ik zei ja, en later nam ik ook de rest van hun management over. Op dit moment hou ik me bezig met Lalalover, rumplestitchkin, Jim Cole en Gustaph. Tegenover het leven van een bio-ingenieur lijkt dit een onzeker bestaan. VAN DE CRAEN: Het is een risicovak, dat klopt. De nieuwe plaat van Lalalover bijvoorbeeld, die eerst in het voorjaar zou uitkomen, verschijnt pas in het najaar. Ik moet een half jaar zonder inkomsten overbruggen. Dat is geen sinecure, maar toch voel ik me goed in mijn baan. Tegenover vroeger staat heel mijn leven op zijn kop: bosbouw was mijn opleiding en mijn beroep, muziek mijn hobby. Nu heb ik van muziek mijn beroep gemaakt en van wandelen in het bos een hobby. (lacht)

{

MAAK VAN JE PASSIE JE BEROEP

‘Mijn hele leven staat op zijn kop.’

{

5

argumenten voor de hogeschool epsgericht.

5

1. De opleidingen zijn bero gekoppeld aan 2. De theoretische vorming wordt stageoefeningen. en iumrator praktijklessen, labo reid over vier gesp stal mee en word ens exam 3. De leerstof die je De jaar. het van periodes in de loop er zwaar. mind door daar is n erke verw t moe hoger dan 4. Het gemiddelde slaagcijfer ligt iets eit. ersit univ de aan groepjes 5. Er wordt lesgegeven aan kleinere n. ente stud

argumenten voor de universiteit en die in hun vakgebied

1. Je krijgt les van professor echte specialisten zijn. heden op 2. Je hebt meer door groeimogelijk arkt. de arbeidsm ert 3. De studentenbegeleiding organise begeleiding om de le idue indiv een en en ining groepstra n te bevorderen. ente stud studievaardigheden van de theorie en en tuss ng oudi verh nde gezo 4. Er is een praktijk. groepen. 5. Je hebt door gaans les in heel grote r als je er niet Naar de les gaan is raadzaam, maa er op. bent valt dat daardoor natuurlijk mind

HOGESCHOOL OF UNIVERSITEIT? geschool kan soms een echte Kiezen tussen de universiteit of de ho te verschillen tussen beide? ots gro de n zij t wa ar Ma n. zij er rek hersenb n erover? En hoe denken ervaringsdeskundige

weinig prak‘Dat op de universiteit veel theorie en tegenspreken. tijk zou worden gegeven, moet ik toch RUDY VAN HOO in ing erlijk ingereid burg rbe voo Vorig jaar volgde ik nog de richting UNIVERSITEIT ANTWERPEN: ‘De g.’ die opleirsla en doo uur, de ft itect gee arch nieur met specialisatie in de het secundair onderwijs de richmet chil vers Het ht. eric ding was heel praktijkg ve nsie ool is inte esch hog g is een ‘Een academische bacheloropleidin ting architectuur op het niveau van een ronde in de r en ndai krijg secu t het leer dat je op de universiteit ook inzicht studie. We merken dat studenten die in te ilijk was moe s ting som rich n die rege r gek Maa tie van een gebouw. wijs weinig wiskunde hebben ie. construc st. chem kun of een k d altij istie stat nog s is uur zoal itect ken arch vak subjectief voor mij, hed en heb ben met r het gevoel n wekelijks studieNu studeer ik geneeskunde en heb ik mee Belangrijk is dat we al onze studente elor bach van honde van naam g de erin dat ik een doel voor ogen heb. Dat ik begeleiding aanbieden. Sinds de invo ook ding echt wel t plei heef tero n, mas lere t sche moe rtjes vanbuiten masterstructuur is de academi en. derden spie kom na in de ool daar esch die hog de om van rie, die theo n de t ente nut. We leren nu eers toegankelijk voor stud over of den we kelwor en een scha praktijk te kunnen brengen. Voor die less Om de overstap te maken moeten ze door ng leidi bege de ingedeeld in kleinere groepjes, wat gangsjaar volgen.’ kt.’ maa r lijke de docenten heel wat gemakke TIE F, DIENSTHOOFD STUDIE-INFORMA

ICE SCHOOLBELEID IRÈNE HERMANS, COÖRDINATR VEN: ‘De universiteit LEU L HOO ESC HOG KATHOLIEKE

ar, maar en de hogeschool verschillen van elka .’ ze zijn wel gelijkwaardig De studenten moe‘Elk systeem heeft voor- en nadelen. geeft. Sommige slag ten zelf uitmaken wat voor hen de door at ze aan de nad ol scho e onz studenten komen terecht op d. Voor hen geha en hebb ring erva hte universiteit een slec en inschatkunn en is het jammer dat ze hun niveau niet hebb is het vanen endi Bov ten aan het begin van hun opleiding. en. Sommak te e keuz een om daag moeilijker geworden als op sch emi acad op el zow je kun mige studierichtingen en tuss ng keni de afba professioneel niveau volgen. Omdat dat ens wele het urt beide niet altijd even duidelijk is, gebe voor de universiteit.’ studenten uit overmoedigheid kiezen S GENEESKUNDE, KATELIJNE MAUS, EERSTEJAAR de naam van UNIVERSITEIT GENT: ‘Dat ik

honderden spiertjes vanbuiten moet heeft echt wel nut.’

leren,

MAATSCHAPPELIJK KATRIEN JANSEN, DERDEJAARS hogeschool, dan WERK, XIOS, HASSELT: ‘Eerst universiteit.’

had, had ik ‘Toen ik mijn secundair diploma op zak teit of de ersi univ de het moeilijk om te kiezen tussen re voor zeke het den gele hogeschool. Ik heb drie jaar werk. aal soci r voo zen geko en men het onzekere geno bij aan ect t perf Daar ben ik blij om. Die opleiding sloo had voor daar ik die n de richting humane wetenschappe nog wel voor gevolgd. Misschien kies ik volgend jaar geen lacheren war n jare n lope afge de universiteit. De is mininten tje. Het persoonlijke contact met de doce n we zitte en less maa l op onz e scho ol. Voo r alle com vak het r voo el enk , bije eng epro pt in een aula pjes. groe nere klei in itst espl opg we municatie werden r rdoo waa e, stag In het tweede en derde jaar volg je een t kun ing rvar tijke prak je in een professionele omgeving opdoen.’

LENT J O N G TA

N E G R O M N A TOPPERS V at en liefst zo snel mogelijk. r. , je wilt w llen zich voo te Je bent jong s n te n le ta mende Vier aanstor

gfried Sme

ets

Lukas

ool SintWIE: Sie ant de Hogesch ik n z a u a r u M : tu T c e A W archit n The Eerste jaar STUDIE: Roadburg e

Rock ontman van fried is de fr de finale van Humo’s sinn WAP n stonden in m e va n e e eide groepe k bezig met de opna B s. o c ti c la Ga dru fried is nu Rally. Sieg Radio Off. e gle, Turn th , moet je combineert scouts : r r a e a v lk o e t d e Siegfrie je school en muziek m en tijd meer voor de Ik heb ge TIJD: ‘Als ten vallen. la n voor e g in d . Muziek is andere jk ri g ’ n s. la e e tj b e n en of vriendin sten zijn ev n. : ‘Alle kun kunstvorm.’ stenaar zij MUZIEK grijkste dat ze kun etere basn l e la e sn b e te d n t tb mij nie n d e n ke ls ik zie wa F: ‘M e n se utselaar. A tie naar huis te gaan n k ZICHZEL n e e r e aste reac d.’ zelf veele Ik vind me , dan is de enige gep e voeten op de gron n id e e n b n t sisten ku dt me me en. Dat hou en te oefen

in Brussel.

N: Sieg ENFEITE

en De Meu

tter

unst a WIE: Ell aar a schilderk n een n m te lo s n ip d u r K a a : erpe WAT 005 h haalde in 2 arna deed ze in Antw Kunsten e B : IE D U ST rpen. Da r Schone an

Antwe uut voo Sint Lucas aan het Hoger Instit t a a u d ngeren postgra Cultureel Jo elt ze n e to r o o d ). daag st (HISK llen brak 2005’. Van Haar jongEITEN: E g F n N Jo E t P e A W tot ‘H les. aar uitriep ton Los Ange Paspoort h toon in Antwerpen e d Songs & Simple S a n S te m rk a e haar w eg de na stelling kre ste tentoon ries. mijn : Ellen overij mijn studiekeuze heb ike toed t : ‘B STUDIES weet ik da lgd, ook al r o n z e ke r k a n o v e g l e o v a ge na e e n k u n st e ko m st va n n is va a k e e zijn.’ c h il d e re n ‘S : in K e R it E u W aar ezigheid, m eenzame b e t w e l e n o rm ve e l ft h d e li jk g e e .’ g in n e voldo P L E S TO G S & S IM n ij m SAD SON atie uit putte inspir ij n w e rk RIES: ‘Ik m u o h . Ik le e fw e re ld ij mezelf.’ tb graag dich

J O N G TA L E N T WIE: Jorge Dirkx WAT: Fotograaf STUDIE: Behaalde in

2005 zijn diploma fotografie erpen. Daaraan de Karel de Grote-Hogeschool in Antw taire fotomen docu de in atie ialis na volgde hij een spec grafie in Newport, Wales. Jorge reportages over WAPENFEITEN: In 2006 maakte kou en over menMos in het leven van straatkinderen e kregen veel Beid pen. wer Ant in sen zonder papieren r het persagentaandacht. Ondertussen werkt hij voo schap Belga.

Jorge over:

grafie tijdens een zo goed mogeen reis door Amerika. Ik wou mijn reiz lijk vastleggen.’ prob eer plat gere den ZIJN REP ORTAGE WER K: ‘Ik rtage over menpaden te vermijden. Ik maakte een repo r hun ogen te doo n sen zonder papieren door het leve bekijken.’ baan, maar ik kom STRESS: ‘Ik heb een stresserende me daarover niet op zoveel interessante plaatsen dat je hoort klagen.’ foto FOTOGRAFIE: ‘Ik ontdekte de

WIE: Jolien D’hoore WAT: Wielrenster ie STUDIE: Eers te jaar kine sith erap

en revalidatiet. Gen wetenschappen aan de Universiteit pioe ne en kam h gisc Bel is WAP ENF EIT EN : Joli en weg. de op en nior esju dam de bij wereldkampioene

Jolien over:

goede planning kun kt je stud ie wel maa het r maa uut, je zon der het stat gemakkelijker.’ voel me niet anders, WERELDKAMPIOEN ZIJN: ‘Ik r in de gaten gehoubete wel maar in de koers word ik den.’ belangrijk is om eerst DE TOEKOMST: ‘Ik denk dat het ik misschien alles zet een diploma te behalen. Daarna op de sport.’ TOPSPORTSTATUUT: ‘Met een

STUDIEKEUZE VA N A T OT Z

V DA B

AFSTANDSONDERWIJS: door het

GEZOCHT: KNELPUNTSTUDENT Door een studie te kiezen die aansluit bij een knelpuntberoep verhoog je je kansen op een baan. Maar het blijft belangrijk dat je een opleiding kiest die je echt boeit. ‘De lijst van de knelpuntberoepen is de laatste jaren langer geworden, maar eigenlijk is ze heel weinig veranderd,’ zegt Willem Vansina van de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB). ‘De nieuwe knelpuntberoepen zijn vooral specialisaties van beroepen zoals ingenieur of informaticus, die al langer op de lijst staan. Verpleegkundige is al twintig jaar een knelpuntberoep. Voor informatici was er voor 2000 een enorme boom in de sector. Door de dotcomcrisis in 2001, waardoor veel kleine internetbedrijfjes failliet gingen, stagneerde het aantal studenten en nu is er een nijpend tekort aan werkkrachten.’ Stimuleren jullie jongeren om een richting te kiezen die leidt tot een knelpuntberoep?

WILLEM VANSINA: We richten ons in de eerste plaats op leerlingen die overgaan van het lager naar het middelbaar onderwijs. De keuze die leerlingen dan maken, is bepalend voor hun verdere studieloopbaan. Als we meer jongeren ertoe kunnen aanzetten om een opleiding te kiezen in het technisch onderwijs, studeren er later automatisch een groter aantal ingenieurs en technisch tekenaars af. Als laatstejaars in het middelbaar onderwijs heb je natuurlijk ook veel mogelijkheden. Op de studie- en informatiedagen (SID-in’s) informeren we jongeren over de opleidingen die het beste scoren op de arbeidsmarkt. Is het niet belangrijker een studierichting te kiezen die je graag doet dan te kiezen voor beroepszekerheid?

VANSINA: Beide zijn belangrijk. Maar stel dat je twijfelt tussen psychologie, maatschappelijk werker en verpleegkunde. Dan zou ik aanraden verpleegkunde te kiezen. Dat geeft werkzekerheid.

{

‘De lijst van de knelpuntberoepen is eigenlijk heel weinig veranderd.’

hoger afstandsonderwijs kun je met begeleide zelfstudie een diploma ‘op afstand’ behalen. Dat wil zeggen dat je niet bent gebonden aan lesroosters of een studieplaats. Voor stages en practica moet je wel nog tijd vrijmaken. CREDITTRANSFER: je huidige instelling kan credits of studiepunten erkennen, die je eerder hebt verworven aan een andere instelling of opleiding. Voor de erkende credits krijg je een vrijstelling. CREDITACCUMULATIE: het systeem waarin je credits of studiepunten kunt optellen of sparen. Studenten die na een studieonderbreking verder willen studeren, behouden de verworven credits en moeten voor die vakken dus niet opnieuw een examen afleggen. GENERATIESTUDENT: een student die zich

een eerste maal inschrijft voor het eerste jaar van een basisopleiding in het Vlaamse hoger onderwijs en op 1 februari nog steeds is ingeschreven. NASCHOLINGSTRAJECT (BIJSCHOLINGSTRAJECT): een korte opleiding geor-

ganiseerd door universiteiten of hogescholen om levenslang leren te promoten. SID-IN: ieder jaar organiseren de CLB’s en

het Vlaams ministerie van Onderwijs en Vorming studie-informatiedagen in Vlaanderen. Op een SID-in maak je kennis met de studiemogelijkheden na het secundair onderwijs. SOVO: sociale voorzieningen die onderwijsinstellingen aanbieden, zoals huisvesting, medische diensten, sport en cultuur en psychosociale begeleiding. STUDIEVOORTGANGBEWAKING: om te voorkomen dat studenten te lang bezig zijn met één opleiding, kan de school aan die student bindende voorwaarden opleggen. Indien hij zich niet houdt aan de voorwaarden, kan de school de student weigeren.

T O P 5 K N E L P U N T B E RO E P E N

WWW.VVS.AC: de Vlaamse Vereniging van

De vijf meest nijpende knelpuntberoepen waarvoor een hoger onderwijsdiploma vereist is: 1. Vertegenwoordiger 2. Ziekenhuisverpleegkundige 3. Ingenieur bouwkunde 4. Ingenieur elektromechanica 5. Handelszaakbeheerder en filiaalhouder

Studenten vertegenwoordigt alle Vlaamse studenten bij de Vlaamse overheid en de diverse adviesorganen. Op die website vind je alle informatie over studeren, de flexibilisering van het hoger onderwijs en het onderwijssysteem.

24

K N AC K ? ? ? ? ? ? ? ? 2 0 0 8

WOORDENBOEK

Het hoger onderwijs gebruikt nogal wat jargon. We leggen de meest gebruikte begrip pen uit. ACADEMISERING: een proces waa rbij hogeschoolopleidingen van het lange type, zoals industrieel ingenieur en handelswetenschappen, worden geïntegr eerd in het wetenschappelijk onderzoek aan de universiteit.

instelling of opleiding. Voor de erkende MODELTRAJECT: een standaardpak ket credits krijg je een vrijstelling. van opleidingsonderdelen dat in een welCREDITACCUMULATIE: het syst eem bepaalde volgorde wordt doorlopen. waarin je credits of studiepunten kun t NASCHOLINGSTRAJECT (BIJSCHO optellen of sparen. Studenten die na een LINGSTRAJECT): een korte ople iding studieonderbreking verder willen stud eACADEMISCHE BACHELORSOPL georganiseerd door universiteiten of EIDING: ren, behouden de verworven credits en een driejarige basisopleiding die sterk hogescholen om levenslang leren te promoeten voor die vakken dus niet steunt op wetenschappelijke kennis en moten. opnieuw een examen afleggen. onderzoek. Een academische bachelor Ombudsdienst: je steun en toeverla sat, de DELIBERATIE: je bent geslaagd voor opleiding bereidt de student voor op dien st die waakt over je rechten en plicheen een opleidingsonderdeel wanneer je aansluitende mastersopleiding. Je kun op ten als student. t het examen minstens tien op twintig die opleiding zowel volgen aan een hog POSTGRADUAAT: een opleiding e- haalt. Een examencommissie hou van dt reke- minstens 20 studiepunten school als aan een universiteit. . Je kunt ze ning met de specifieke situatie van een ACCREDITATIE: om subsidies te maar volgen nadat je een bachelor hebt krijgen student en kan beslissen een examen van de Vlaamse overheid moet een behaald. De opleiding geeft je een verwaarvoor je niet was geslaagd, te deli onderwijsinstelling worden erkend. bedieping of verbreding van de compete reren. Let wel op, niet elke instelling nDaarvoor moet de instelling voldoen ties die je al hebt verworven. aan delibereert nog. Om zeker te zijn neem een aantal voorwaarden, die worden je SCHAKELPROGRAMMA: een prog rambeter altijd grondig je examenreglem gecontroleerd door de Nederlandsent ma dat speciaal is ontworpen om prof door. esVlaamse Accreditatie Organisatie sionele bachelors toegang te verschaf fen DIPLOMASUPPLEMENT: wanneer je op (NVAO). Zo zijn er kwaliteits- en nive tot een master. Een schakelprogramm au- het einde van je bachelors- of a mastersop- bevat tussen de 45 en eisen voor de onderwijsinhoud en de 90 studiepunten. leiding slaagt, krijg je een diploma. materiële voorzieningen. Die moeten Als je daarvoor slaagt, krijg je toegang de Daarop staan de belangrijkste gegevens basiskwaliteit van de opleiding garandetot die specifieke mastersopleiding. over jezelf en je opleiding. Een diploma ren. Alle geaccrediteerde opleidingen SID-IN: ieder jaar organiseren de CLB’s supplement vermeldt bijzonderheden vind je terug in het Hoger Onderwijsre en het Vlaams ministerie van Onderwijs over je opleiding en je studieresultaten. gister (www.hogeronderwijsregister. en Vorming studie-informatiedagen be). in ECTS (EUROPEAN CREDIT TRANSF ER AFSTANDSONDERWIJS: door het Vlaanderen. Op een SID-in maak je hoger kenSYSTEM): het Europese systeem voor de afstandsonderwijs kun je met begeleid nis met de studiemogelijkheden na het e overdracht en de accumulatie van stud zelfstudie een diploma ‘op afstand’ beha ie- secundair onderwijs. - punten. len. Dat wil zeggen dat je niet bent SOVO: sociale voorzieningen die onderEVC (EERDER VERWORVEN COM PETENgebonden aan lesroosters of een stud wijsinstellingen aanbieden, zoals huis ieTIE): een systeem om kennis en vaardigplaats. Voor stages en practica moet vesting, medische diensten, sport en je heden te erkennen die een student op culwel nog tijd vrijmaken. de tuur en psychosociale begeleiding. werkvloer of in zijn vrije tijd heeft opg ASSOCIATIE: een samenwerkingsv eSTUDIEVOORTGANGBEWAKING er: om te daan. band in het Vlaams hoger onderwijs voorkomen dat studenten te lang bezi tusg EVK (EERDER VERWORVEN KWA LIFICAsen een universiteit en een of meer hog zijn met één opleiding, kan de school eTIE): elk binnen- of buitenlands aan getuigscholen. De associaties werden opgeric die student bindende voorwaarden ople ht schrift of diploma dat aangeeft gdat je een bij de invoering van de bachelor-mastergen. Indien hij zich niet houdt aan de leertraject – al dan niet binnen het ond structuur in. De bedoeling is om het er- voorwaarden, kan de school de student wijs – met goed gevolg hebt doorlop en. hoger onderwijs efficiënter te organise weigeren. GENERATIESTUDENT: een stud ent die ren. In Vlaanderen bestaan vijf associaVHLORA (VLAAMSE HOGESCHOL ENzich een eerste maal inschrijft voor het ties rond de vijf grootste universiteiten RAAD): het officieel advies- en . overlegoreerste jaar van een basisopleiding in het BACHELOR: voor het academiejaa gaan van de hogescholen. De raad advi r Vlaamse hoger onderwijs en op 1 febr 2004-2005 heette dit ‘kandidatuur’ of ua- seert de Vlaamse overheid over het ri nog steeds is ingeschreven. ‘graduaat’. De graad van bachelor verbeleid van hogescholen. INTERNATIONALISERING: het hog er krijg je na een studie van 180 studiepu VLIR (VLAAMSE INTERUNIVER nSITAIRE onderwijs wordt in steeds grotere mat ten. De professionele bachelor bereidt e RAAD): de raad geeft adviezen je en doet beïnvloed door internationale tendense voor op het beroepsleven. Je kunt dat n voorstellen over de universitaire inste en reglementen, die worden geregeld ldiploma enkel behalen aan een hogelingen aan Vlaams minister van Ond erdoor het ECTS. Het aantal studenten school. Daarnaast bestaat de academi dat wijs Frank Vandenbroucke (SP.A). Daa in het buitenland studeert of stage loop rsche bachelor. Die steunt meer op kenn t, enbo ven organiseert de raad overleg is neemt ook jaarlijks toe. en onderzoek, en bereidt je voor op een tussen die instellingen. MASTER: een vervolgopleiding op een mastersopleiding. Als je een tweede WWW.VVS.AC: de Vlaamse Vere niging academische bachelor of een andere bachelorsopleiding volgt, heet dat Ban van Studenten vertegenwoordigt alle amaster. Er bestaan twee soorten: een Ba (bachelor na bachelor). iniVlaamse studenten bij de Vlaamse over tiële master (Ima), die volgt op een acaCREDITTRANSFER: je huidige heid en de diverse adviesorganen. Op die instelling demische bachelor, en een mas ter na kan credits of studiepunten erkennen website vind je alle informatie over stu, die master (ManaMa), die volgt op een je eerder hebt verworven aan een ande dere n, de flexibilisering van het hoger re behaalde master. D E C E M B E R 2 0 0 8 K N AC K 2 5 onderwijs en het3ond erwijssysteem.