29 april e-nose programma Dr. J.B. Milan. Onderwerp Activiteit F, deel A gebruik mobiele e-nose door meldkamer t.b.v

Notitie

Aan

e-nose board

Kopie aan

Datum

Documentnummer

29 april 2013

21565297

Project

e-nose programma

Auteur

Dr. J.B. Milan

Onderwerp

Activiteit F, deel A gebruik mobiele e-nose door meldkamer t.b.v. geuroverlast

Inleiding In het e-nose programma wordt onder activiteit F, deel A (geuroverlast), onderzocht in hoeverre de inzet van de mobiele e-nose een toegevoegde waarde heeft bij de werkzaamheden van de DCMR meldkamer. In de periode juni 2010-december 2012 beschikte de uitrukdienst van de meldkamer daarvoor over twee mobiele e-noses. De mobiele e-noses zijn ingezet tijdens de buitendienstwerkzaamheden van de meldkamer (klachtenonderzoeken). De meldkamermedewerkers is gevraagd om over hun ervaringen met de mobiele e-nose te rapporteren in hun standaard klachtenonderzoekverslagen. In de bijlagen (21500099, 21437446, 21357975 en 21288130) van deze notitie staan de meldkamerrapportages waarin de ervaringen en metingen met de mobiele e-nose gebaseerd op deze onderzoekverslagen zijn geëvalueerd. Een samenvatting, inclusief aanbeveling staat hieronder beschreven. Samenvatting In de periode juni 2010 –december 2012 is de mobiele e-nose veelvuldig ingezet tijdens het klachtenonderzoek uitgevoerd door de uitrukdienst van de meldkamer. Op basis van alle beschouwde klachtenonderzoekverslagen en de gehouden enquête onder meldkamermedewerkers is hieronder een opsomming gegeven van een aantal positieve en minder positieve bevindingen over het gebruik van de mobiele e-nose. Hieruit kan geconcludeerd worden dat er bij de meldkamer over het algemeen een positief eindbeeld is ontstaan. De meldkamer beschouwt het gebruik van de mobiele e-nose nl. als een goede aanvulling op hun werkzaamheden. De meetwaarden van de mobiele e-nose kunnen namelijk ter plaatse worden gebruikt om geur aan te tonen, een bron op te sporen of een geurbaan in kaart te brengen. Na een onderzoek kunnen de e-nose gegevens bevestigen wat de meldkamermedewerker heeft geconcludeerd met betrekking tot de veroorzaker van stankklachten. Het gebruik van de mobiele e-nose kan dus dienen als ondersteuning en objectivering van het klachtenonderzoek Positieve ervaringen gebruik mobiele e-nose tijdens klachtenonderzoek • In combinatie met de GIS-applicatie en de klachtenplot geven de e-nose metingen een goede aanvulling op de geurwaarneming (tijd en plaats) van de uitrukdienst. • Bruikbaar om aan te tonen dat er een relatie bestaat tussen de klachten in de woonomgeving en de vermoedelijke bron • Bruikbaar om achteraf de intensiteit van de metingen te zien en de geur op een bedrijfsterrein te vergelijken met de geur buiten het bedrijfsterrein • Bruikbaar bij metingen binnenshuis om aanwezigheid van gassen te bepalen (de e-nose kan achtergelaten worden en later weer worden opgehaald) en het moment dat deze er niet meer zijn • Bruikbaar voor een stationaire meting benedenwinds van een emissie (zonder dat de persoon continu aanwezig hoeft te zijn). Monitoring wanneer de emissie afneemt is hier van

Blad 1 van 1

Het is slechts toegestaan informatie uit dit rapport te gebruiken onder bronvermelding

•

belang. Deze systematiek is gelijk aan het gebruik van de mobiele e-nose bij Chemisch Advies De metingen is een bevestiging van wat een PID meter weergeeft en wat de medewerker zelf waarneemt. NB: gebleken is dat de detectielimiet van de e-nose soms lager is dan die van de PID-meter

Minder positieve bevindingen: • Bij een meting met de e-nose op het dak van de auto is het op dit moment noodzakelijk langzaam zo niet stapvoets door de geurbaan te rijden. Alleen op deze wijze kan er een bruikbaar resultaat worden behaald, want het rijden beïnvloedt de meting (zie aanbeveling). Evenzo moet, nadat men met hogere snelheden van waarnemingsplaats A naar B is gereden, de e-nose 5 a 10 minituten stabiliseren alvorens men stapvoets op waarnemingsplaats B metingen kan verrichten. • De mobiele e-nose heeft om een aantal praktische en technische redenen niet altijd een bruikbare uitslag gegeven. Zo klopten de GPS-locaties op sommige plaatsten niet, zaten er zo nu en dan gaps in de metingen, gebruikte men de e-nose terwijl de batterij leeg was etc. • De mobiele neus registreert niet altijd een significante verhoging terwijl de menselijke neus wel iets ruikt. • Gebruik en attentiewaarde is persoonsafhankelijk gebleken. Het blijkt nl. lastig om meldkamermedewerkers er aan te laten herinneren om de e-nose te gebruiken bij geuronderzoek. • Datahandeling (o.a. het terugzoeken van data en de off-set aanpassen) en datainterpretatie wordt door sommige meldkamermedewerkers als lastig ervaren. De kwaliteit van de e-nose-rapportage in de meldkamerverslagen kan nog een slag beter Conclusie Ondanks dat de integratie van de e-nose in termen van de attentiewaarde en gebruikersgemak bij de meldkamer langzaam verloopt en dat er technische en praktische problemen zijn/waren, is het bewezen dat deze tool een goede aanvulling kan zijn op de werkzaamheden van de meldkamer. Het is een integraal onderdeel van het meldkamerwerk aan het worden (steeds meer medewerkers gebruiken het en ook verbetert de kwaliteit van hun rapportages) Aanbeveling Voor een structurele verbetering in de toekomst is het raadzaam als de DCMR besluit dat het gebruik van de mobiele e-nose een vast onderdeel wordt van de klachtenonderzoekprocedure. Ook is het aan te raden om de meldkamermedewerkers verder op te leiden in het gebruik van de mobiele e-nose en de bijbehorende verslaglegging. Daarnaast staat de inbouw van mobiele e-noses in de uitrukauto’s reeds op de agenda. Hierdoor zal het gebruikersgemak verbeteren en is het de verwachting dat er geen invloed van het rijden meer is.

Blad 2 van 2


BIJLAGEN

Blad 3 van 3



Notitie

Aan

Bianca Milan

Kopie aan

Datum

Documentnummer

12 december 2012

21500099

Project

E-nose project F: meting geuroverlast

Auteur

R.M. Hoogland BASc.

Onderwerp

Rapportage 3e en 4e kwartaal 2012

Deze rapportage beslaat de resultaten van het gebruik van de E-nose door de buitendienst van de meldkamer in de periode 30-08 t/m 30-12 2012. De figuren die zijn weergegeven betreffen de waarnemingen met de mobiele E-nose. De resultaten zijn grafisch op nul gezet, wat inhoudt dat de laagste waarde van de weergegeven meting per sensor is vastgesteld als nul waarde in de grafiek. Uit deze grafieken zijn hierdoor geen fingerprints te bepalen. Er is voor deze methode gekozen omdat niet bij iedere meting een goede achtergrondmeting is uitgevoerd waarmee de sensoren op een werkelijke nul waarde kunnen worden geijkt. PHK DMS 21434559; vv 10191810; 30-08-2012 Organik Kimya Netherlands B.V. Er is een kleine spill geweest van monomeer-mix van styreen, vinylacetaat en butylacrylaat in de fabriek. Circa 200 meter benedenwinds is er een waarneming gedaan met de e-nose (afb.1). Er is een marginale verhoging te zien in alle sensoren tussen 11:44 en 12:02. Conclusie: Bruikbaar voor een stationaire meting benedenwinds van een emissie, maar dit onderzoek geeft een niet significante verhoging ten opzichte van de achtergrondruis. De meting had dichter bij de bron een betere waarneming opgeleverd.

Fig 1: Meting PHK benedenwinds van spill op land

Blad 1 van 14


CPG DMS 21450017; vv 10193119; 20-09-2012 Shell Nederland Raffinaderij B.V. doet melding dat er op een hoogte van 20 meter een plug uit een leiding van de HDS unit is gesprongen. De UD heeft waarnemingen gedaan met de e-nose (afb. 2). Om 20:44 werd door de UD t.h.v. het Deltahotel in Vlaardingen een lichte H2S geur waargenomen. Tussen 20:47 en 20:57 is waargenomen op geur rondom het delta hotel. Tussen 21:02 en 21:12 is naast de stationaire e-nose VLD-01 een geurwaarneming gedaan. Er is geen afwijkende geur waargenomen. De UD e-nose geeft wel verhoging en het vermoeden bestaat, dat dit veroorzaakt is door de uitlaatgassen van de UD-auto. VLD-01 kon gezien de windrichting niet in de geurbaan van het lek bij de HDS fabriek liggen en gaf ook geen verhoging in de periode dat de UD hier geparkeerd stond. Conclusie: Aangezien de waarnemingen al stapvoets rijdende zijn uitgevoerd, is de werkwijze goed geweest. Aangezien de e-noses verhoogde waarden gaven op de momenten dat er geen geur werd waargenomen, komt naar voren dat de mobiele e-nose waarschijnlijk de uitlaatgassen van de auto meet.

Fig 2: Metingen CPG in Vlaardingen

IRM DMS 21446096; vv 10193358; 25-09-2012 Lekke crude leiding in Europoort, wat een bodemverontreiniging op heeft geleverd. De grond rond de leiding was al afgegraven. Benedenwinds is de e-nose ingezet op een vaste plaats en heeft gedurende de tijd dat deze daar stond continu crude gemeten (zie fig. 3). Conclusie: een stationaire meting tijdens een onderzoek van de buitendienst is een bruikbaar hulpmiddel om aan te tonen dat er geuremissie plaatsvindt zonder dat de persoon continu benedenwinds hoeft te staan. Net als bij het gebruik bij Chemisch Advies is te monitoren wanneer de emissie afneemt.

Fig 3: Continue meting benedenwinds van crude lekkage door IRM

Blad 2 van 14


FLO DMS 21454117; vv 10193933; 05-10-2012 E-nose onderzoek naar Abengoa-geur in Maassluis. Er is 15 minuten continu waargenomen, maar geen verhoging met de e-nose gemeten. Conclusie: te geringe hoeveelheid aan stof, maar wel geur waar te nemen, geeft aan dat de Enose voor een gist/alcohol geur bij zeer lage concentraties geen verhoging geeft.

WIJ DMS 21451138; vv 10193984; 06-10-2012 Onderzoek naar benzeenpiek bij Luchtmeetstation Hoogvliet. Geen bruikbare resultaten.

WIJ DMS 21451139; vv 10193961; 06-10-2012 Onderzoek explosie transformatorhuis bij Rotterdam-Antwerpen Pijplijdingen t.h.v. de M.E.T. Wel vermeld in verslag dat de e-nose is ingezet, maar in werkelijkheid is deze niet gebruikt.

WIJ DMS 21457583; vv 10193974; 06-10-2012 Klacht om 11:11 over een brandlucht uit Spijkenisse. Om 11:24 werd een typerende Aluchemie geur (locomotief-geur) waargenomen aan de Krekelveen te Spijkenisse (fig. 4). Om 11:35 werd dezelfde geur waargenomen op de kruising Centrumlaan/ D.C. Meesstraat en is tot 13:44 stil gestaan (fig. 5). De windrichting was op dat moment 340°; uit de richting van Aluchemie. De enose geeft verhogingen weer op het moment dat er geur wordt waargenomen. Er zijn ook verhogingen te zien tijdens het rijden. De fluctuatie die onder invloed van het rijden optreedt, maakt dat de momenten dat er wel geur waarneembaar is er niet significant uitspringen. Conclusie: Niet bruikbraar. De tijden waarop er geur werd waargenomen geven wel verhogingen, maar op de momenten dat dit niet het geval was zijn ook verhogingen te zien. Het heen en weer rijden wat bij een onderzoek veelvuldig gebeurd, maakt dat de sensoren niet stabiel zijn.

Fig 4: Metingen van WIJ in Spijkenisse betreffende Aluchemie-geur.

Blad 3 van 14


Fig 5: Stationaire meting door WIJ in Spijkenisse.

WIJ DMS 21457636; vv 10194442; 06-10-2012 Rond 11:48 werd al rijdende (50 km/uur) op de Aveling tussen de Spijkenisserbrug en A15 een H2S achtige geur waargenomen. De sensoren geven een verhoging (fig. 6), maar de groene sensor blijft oplopen onder invloed van de rijwind. Conclusie: Bruikbaar om snel aan te tonen waar precies de geur werd waargenomen, door het resultaat terug te zien in een gis-applicatie. Met een hoge snelheid rijden geeft een verstoring, maar de gele, blauwe en rode sensor zijn minder gevoelig voor temperatuursschommelingen en reageren goed op H2S-geur. Deze meting kan worden beschouwd als een lakmoesproef.

Fig. 6: Meting in Hoogvliet door WIJ betreffende een H2S geur. WIJ DMS 21457798; vv 10193983; 06-10-2012 Stankoverlast, maar geen bron kunnen vaststellen. De e-nose is wel gebruikt, maar geen bruikbare meetresultaten.

AMK DMS 21471186; vv 10194106; 08-10-2012 Onderzoek naar verhoging van e-nose VLD-01 rond 22:00. UD is ter plaatse gaan waarnemen, maar heeft geen geur waargenomen.

Blad 4 van 14


AMK DMS 21470837; vv 10194165; 09-10-2012 Onderzoek naar verhogingen SDM-03, mogelijk veroorzaakt door werkzaamheden aan werkeiland Castoro Sei, maar is niet vastgesteld.

JKW DMS 21466369; vv 10194144; 09-10-2012 E-nose aan Noordzeeweg in alarm. UD heeft waarneming gedaan. Geen duidelijke bron gevonden.

AMK DMS 21469551; vv 10194221; 10-10-2012 Stookoliegeur in Brielle. Er zijn direct benedenwinds van Vopak Europoort op de Moezelweg (fig. 7) en in Brielle (fig. 8) stapvoets rijdend waarnemingen gedaan. De groene sensor geeft de oliegeur duidelijk weer. Op het moment dat de andere drie sensoren verhoging geven, worden er zeer waarschijnlijk uitlaatgassen van de UD auto waargenomen. Het betrof in fig. 8 het keren van de auto in een smalle straat. Conclusie: Bruikbaar om aan te tonen dat er een relatie bestaat tussen de klacht in Brielle en de bron vanaf het terrein van Vopak Europoort.

Fig. 7: Meting direct benedenwinds van Vopak aan de Moezelweg door AMK.

Fig 8. Metingen in de Woonbebouwing in Brielle door AMK.

Blad 5 van 14


RBH DMS 21473333; vv 10194512; 16-10-2012 Onderzoek naar een stankklacht veroorzaakt door Farm Frites. Met de e-nose waarnemingen gedaan, maar geen significate verhoging gemeten.

RBH DMS 21469791; vv 10194507; 16-10-2012 Onderzoek naar niet te plaatsen geur in Vlaardingen m.b.v. E-nose. Geen veroorzaker gevonden, geen bruikbare e-nose waarnemingen.

CPG DMS 21475290; vv 10195191; 30-10-2012 Onderzoek geuroverlast Farm Frites. Om 23:10 is de e-nose op het dak gezet (fig. 9) en is stapvoets naar de woning van de melder gereden. Tussen 23:13 en 23:33 heeft de auto stilgestaan voor het huis van de melder, met de motor uit. De groene sensor heeft een lange tijd nodig om te acclimatiseren, ongeveer 14 minuten. Conclusie: Goede meetmethode, maar de farm frites geur is lastig te meten. De groene sensor doet er een lange tijd over om stabiel te worden. Operationeel gezien is dit niet wenselijk.

Fig. 9: Meting t.b.v geuronderzoek Farm Frites door CPG

CPG DMS 21475560; vv 10195184; 30-10-2012 Oliegeur in Maassluis. Vanaf 19:27 stapvoets gereden over de Merellaan in Maassluis (fig. 10) en vanaf 20:05 over de Landtong bij Rozenburg (fig. 11). In beide gevallen is er geur waargenomen. In Maassluis geven de rode en gele sensor verhoogde waarden en dichter bij de bron op de landtong geven deze sensoren geen verhoging. Conclusie: Een goede meetmethode, maar met een verschillend resultaat. De groene sensor geeft goed het concentratieverloop van de geurbaan weer.

Blad 6 van 14


Fig. 10: Waarneming in Maassluis op de Merellaan stapvoets gereden door CPG.

Fig. 11: Waarneming op de Noordzeeweg (landtong Rozenburg) stapvoets gereden door CPG.

WIJ DMS 21476493; vv 10195277; 01-11-2012 Onderzoek naar ADM geur in Hoek van Holland. Metingen in Hoek van Holland waren te zwak om hier weer te geven. Een meting op de Noordzeeweg dichterbij de bron is helaas niet geregistreerd omdat de e-nose op dat moment leeg was.

AMK DMS 21478473; vv 10195381; 04-11-2012 In Maassluis staat een rioolgemaal van waaruit regelmatig stank afkomstig is. De UD heeft de e-nose bij de melder van de stankoverlast achtergelaten, zodat deze de buitenlucht kon monitoren. Het weer was die dag storm- en regenachtig. De melder gaf in de periode dat de enose aanwezig was aan geen geur te hebben waargenomen. Bij het uitlezen van de meetgegevens (fig. 12) waren twee kleine piekjes te zien rond 14:30 en rond 16:45 en later rond 22:30. Het is niet duidelijk of deze van het gemaal afkomstig zijn, of van een andere bron uit de omgeving. De groene sensor wordt bij deze meting buiten beschouwing gelaten, omdat voor rioolstank met name gefocust wordt op de blauwe sensor die gevoeliger is voor zwavelverbindingen.

Blad 7 van 14


Fig. 12: Stationaire meting bij melder in de achtertuin door AMK CPG DMS 21482392; vv 10195477; 06-11-2012 E-nose genoemd in gebruikte meetapparatuur in het verslag, maar betrof onderzoek naar geluidsklachten.

CPG DMS 21480519; vv 10195476; 06-11-2012 Stankklachten veroorzaakt door Abengoa Bioenergy. De UD heeft benedenwinds langs de terreingrens van Abengoa waarnemingen gedaan. De e-nose is ingezet (fig. 13) en er is stapvoets gereden tijdens de meting. Er is duidelijk een verhoging te zien. De waargenomen geur betrof de bakkersgeur en er waren geen bijzonderheden in het proces op dat moment. Conclusie: Bruikbaar om geurbaan direct benedenwinds aan te tonen.

Fig. 13: Waarnemingen direct benedenwinds van Abengoa Bioenergy door CPG

PHK DMS 21483367; vv 10195596; 09-11-2012 Zoutzuur lekkage bij Exxon, niets waargenomen benedenwinds.

PHK DMS 21486321; vv 10195686; 11-11-2012 Onderzoek naar geuroverlast Farm Frites. Niet bruikbaar.

Blad 8 van 14


WIJ DMS 21485481; vv10195817; 14-11-2012 Onderzoek naar composteringsgeur bij GFT Composteren B.V. Bergschenhoek. Meting in de woonbebouwing. Een constantie compostgeur waargenomen met een piek om 10:19. Er worden ook negatieve waarden gemeten. Bij het “nullen” wordt automatisch de laagste waarde als nulwaarde genomen, wat dit plaatje verklaart. Conclusie: bruikbaar bij het waarnemen. De verhoging in de woonbebouwing komt overeen met de verhoging direct benedenwinds.

Fig. 14: Waarnemingen in de woonbebouwing benedenwinds van het bedrijf door WIJ.

Fig. 15: Waarneming direct benedenwinds van het bedrijf door WIJ.

AHU DMS 21490860; vv 10195985; 17-11-2012 Onderzoek naar stankklachten in Schiedam en een verhoging van E-nose SDM-02. De UD was te laat ter plaatse om de betreffende geur waar te kunnen nemen.

AHU DMS 21487072; vv 10196011; 18-11-2012 Stankklachten in Zwartewaal afkomstig van Vopak Europoort. UD heeft waarnemingen gedaan en meerdere keren de geurbaan doorkruist. De groene sensor reageert het beste op stookoliegeur en geeft een aantal keer verhoging. Tijdens de waarnemingen is de blauwe sensor uitgevallen, wat resulteerde in een val van 5 dB in de waarneming (afb. 16).

Blad 9 van 14


Conclusie: Bruikbaar om de gereden route achteraf terug te zien, met de punten waar de geurconcentratie het hoogst was. Voor het uitsluitingsonderzoek is er geen meerwaarde, aangezien De Vopak stookolie zeer goed waarneembaar is.

Fig. 16: Totaalplaatje van meting in Zwartewaal, met uitval van blauwe sensor om 12:18 door AHU.

AHU DMS 21490859; vv 10196010; 18-11-2012 Onderzoek naar diverse geurbanen, zonder klachten. Geen bruikbaar resultaat.

AHU DMS 21487098; vv 10196032; 18-11-2012 21 klachten uit Schiedam Centrum. De uitrukdienst heeft een verbrande stookolie geur waargenomen bij aankomst in Schiedam, maar hierna niet meer. De e-nose is ingezet, maar heeft geen bruikbaar resultaat geleverd, omdat er geen geur meer waarneembaar was. De bron is niet vastgesteld.

MOU 21488951 vv 10196079 19-11-2012 Betreft vervolg op bovenstaande onderzoek. De bron was een verpomping tussen twee binnenvaartschepen in de Merwehaven. Volgens het vervoersdocument betrof het “Fuel Oil with a sulphur content exceeding 1 pct by weight” (UN9003). De blauwe sensor (fig. 17) geeft duidelijk verhogingen weer, wat duidt op een verhoogde aanwezigheid van zwavelhoudende stoffen. Conclusie: Bruikbaar onderzoek. In combinatie met gis-applicatie en klachtenplot een goede aanvulling op de geurwaarnemingen van de uitrukdienst.

Blad 10 van 14


Fig. 17: Onderzoek naar geuroverlast in Schiedam door MOU

JVZ DMS 21490531; vv 10196042; 19-11-2012 Onderzoek naar een verhoging in het luchtmeetnet van p-xyleen in Maassluis. Er is geen verhoogde waarde gemeten met de e-nose.

MOU DMS 21483119; vv 10195149; 30-11-2012 Onderzoek naar stankklachten uit Maassluis. Onderzoek gedaan, niets waargenomen.

AMK DMS 21494534; vv 10196784; 03-12-2012 Onderzoek naar stankklachten uit Maassluis en Rozenburg. Op Noordzeeweg t.h.v. Rozenburg is tussen 17:15 en 17:23 stapvoets gereden en oliegeur waargenomen. Op de Isarweg is tussen 17:27 en 17:41 een waarneming gedaan van oliegeur. De groene sensor (fig. 18) laat in beide gevallen verhoging zien. Conclusie: bruikbaar om een geurbaan in kaart te brengen.

Fig. 18: Onderzoek naar oliegeur afkomstig van Vopak door AMK.

CPG DMS 21496848; vv 10196885; 05-12-2012 Stankklachten betreffende een oliegeur uit Brielle, Maassluis en Rozenburg. Gedurende het binnenkomen van de klachten was de wind aan het draaien. Uitrukdienst heeft stapvoets op de Noordzeeweg gereden en hier aardgascondensaat en stookolie waargenomen zie fig. 19 en

Blad 11 van 14


20. In fig. 19 is tussen 12:10 en 12:12 verhoging te zien die vergelijkbaar is met de verhoging in fig. 20 rond 15:09 en 15:14. In deze gevallen werd aardgascondensaat waargenomen. In fig. 20 werd tussen 14:56 en 15:08 stookolie waargenomen wat overeenkomt met de verhoging van de groene sensor, wat bij eerdere onderzoeken ook al is waargenomen. Figuur 21 en 22 geven de waarden weer van de stationaire e-noses in hetzelfde tijdsbestek. Hierin is te zien dat op de Noordzeeweg alle sensoren verhoging geven als ook te zien bij de UD in fig. 19 en 20. In Maassluis geeft de blauwe sensor geen verhoging, wat wellicht kan duiden op een defecte sensor, of dat de samenstelling van de emissie hier anders is dan op de Noordzeeweg. Conclusie: E-nose is in samenwerking met het vaste netwerk bruikbaar in de verificatie van waargenomen geur en gemeten geur. De waarneming van aardgascondensaat kon hier gelinkt worden aan de sensoren die verhoging gaven, waarna met de gemeten waarden kon worden bekeken hoe lang deze emissie al gaande was vanuit Vopak Europoort.

Fig. 19: Waarneming op de Noordzeeweg door CPG

Fig. 20: Waarneming op de Noordzeeweg na klachten toewijzing aan Vopak door CPG

Blad 12 van 14


Fig. 21: MSL-01 waarneming gedurende de middag met ruimende wind.

Fig. 22: NZ-02 gedurende hetzelfde tijdsbestek als MSL-01.

Blad 13 van 14


Eindconclusie/ Discussie Uit de vele onderzoeken door de meldkamer medewerkers is gebleken dat de huidige mobiele e-nose onder te beperkte omstandigheden tot een goed resultaat leidt. Er wordt gewerkt aan een verbeterde versie, waarbij temperatuursinvloeden op de sensor door de rijwind tot het verleden zullen behoren, waardoor de metingen bij hogere snelheden dan stapvoets kunnen worden uitgevoerd. Het gebruik van de e-nose waarbij stapvoets wordt gereden worden vaak als bruikbaar beschouwd. Deze werkwijze kost echter meer tijd dan dat het bruikbaar resultaat oplevert. Het uitvoeren van een goede schone lucht meting en het aanpassen van de logfrequentie zullen geïntegreerd moeten worden in het dashboard van de auto om de e-nose als meetaparatuur te kunnen inzetten net als een PID-meter of Explosiegevaar meter. Op deze wijze zou een e-nose het meldkamer werk kunnen ondersteunen ten tijde van het onderzoek. De punten waarop de mobiele e-nose in de huidige vorm meerwaarde heeft getoond is de ondersteuning in het klachtenonderzoek achteraf. In eerste instantie zal een buitendienst medewerker met de eigen neus het onderzoek uitvoeren. Nadien kan er eenvoudig terug worden gekeken op welke plaats er exact een verhoogde geur aanwezig was door de e-nose waarnemingen in een gis-applicatie weer te geven. De gemeten waarden in de woonbebouwing en direct benedenwinds van het bedrijf kunnen zo ondersteuning geven aan de bevindingen van de medewerker. De resultaten van de mobiele e-nose kunnen worden vergeleken met eventueel in het klachtengebied aanwezige stationare e-noses. De medewerker op de meldkamer kan op het dashboard de waarden volgen van zowel het vaste netwerk als de mobiele e-nose en terugkoppeling geven aan de buitendienst indien hier gelegenheid voor is. Indien de meldkamer medewerker meldingen afhandelt is hier geen mogelijkheid tot. In de toekomst zal de buitendienst dus op een eenvoudige wijze real-time de metingen moeten kunnen volgen. De e-nose is bij een aantal onderzoeken op de plaats waar overlast wordt ondervonden achtergelaten voor een meting. Wanneer de overlast niet aanwezig is op het moment dat de buitendienst ter plaatse komt waarnemen en wel de aanwezigheid wil aantonen is de e-nose een goede “stand-in” voor de buitendienst. Het meten op een vaste locatie waarbij achteraf kan worden bekeken of er geur werd waargenomen en of hier een patroon in zit qua tijd en intensiteit is een meerwaarde. De mobiele e-nose heeft als meetinstrument op een plaats incident bij de AGS ook al aangetoond hierin meerwaarde te hebben. Voor de meldkamer onderzoeken geldt dit ook. De e-nose zou in een handzamer formaat uitgevoerd moeten worden om deze uitnodigender te maken om mee te nemen tijdens een onderzoek. De PID meter, explosiegevaar meter en mogelijk ook H2S en CO meters, maken het dat de handen al snel vol zijn en de e-nose een lastiger formaat en vorm heeft om bijvoorbeeld in een jaszak te bewaren. De explosiegevaarmeter heeft een draagband, wat bij de e-nose ook een mogelijkheid zou kunnen zijn om dit probleem deels op te lossen. Hieruit volgt dat er twee e-noses in de UD auto gewenst zijn: een hand-held voor op locatie in een compacter formaat dan de huidige e-nose en een in de auto ingebouwde unit voor de metingen die al rijdende uitgevoerd worden.

Blad 14 van 14


Notitie

Aan

Bianca Milan

Kopie aan

Datum

Documentnummer

10 september 2012

21437446

Project

E-nose safety - F: meting geuroverlast

Auteur

R.M. Hoogland BASc.

Onderwerp

Rapportage E-nose tot september 2012

JAAR 2012 Kwartaal 1 DMS 21322432 voorval 10179522 op 10-01-2012. Geur afkomstig van Lyondell Botlek. Vreemde geur, niet te plaatsen. Rond gereden en een aantal keer zeer duidelijk waargenomen. E-nose gaf niet een significante verhoging op die momenten. Conclusie: Niet bruikbaar tijdens en na het onderazoek.

DMS 21323691 voorval 10179553 op 10-01-2012 Klachten over een gistlucht afkomstig van Abengoa onderzocht. Om 18:26, 18:32 op de Noordzeeweg waargenomen en tussen 18:46 en 18:48 naast de terreingrens. Er is op de momenten van waarnemen een verhoging te zien. De groene sensor wijkt hierin af. De rode, blauwe en gele sensor lijken goed overeen te komen. Conclusie: Bruikbaar voor analyse achteraf.

Blad 1 van 1


DMS 21336849 voorval 10180878 op 7-02-2012 Oliestank in Vierpolders. Waarnemingen gedaan aan de Staaldiepseweg langs het Brielsemeer. Oliegeur waargenomen en gemeten met de E-nose. Langzaam gereden, met name om een goede meting te kunnen uitvoeren. De intensiteit is laag, twerwijl de geur goed waarneembaar was op dat moment.

DMS 21341393 voorval 10181895 op 26-02-2012 Abengoa, geur in Spijkenisse. Meting e-nose niet bruikbaar. Te kort gemeten. Geen verhoging zichtbaar. Conclusie: niet bruikbaar.

Blad 2 van 2


DMS 21342961/ 956/ 957 voorval 10182169 op 02-03-2012 Via internet gekochte lege 200 liter vaten die op Varkenoord gebruikt zouden worden als afvalbakken. Diverse stoffen stonden op de etiketten. Er was geur waarneembaar. UD heeft de e-nose benedenwinds op een zelfde plaats laten staan tussen 14:45 en 15:30, gevolgd door een bovenwindse waarneming. De piek rond 15:40 is veroorzaakt door het in de auto plaatsen en wegrijden.

Er is dus wel iets gemeten, maar of dit specifiek van de vaten afkomstig was is niet duidelijk. De hoeveelheid aan chemicalien was zeer gering. Het betrof gespoelde vaten die slechts nog sporen aan stof bevatten. Conclusie: voor dit specifieke doel bruikbaar, maar de betreffende meting is minder bruikbaar.

Blad 3 van 3


Afb 1: E-nose toegepast in het werkveld, nabij de geurbron op een hekje vastgezet. DMS 21343537 voorval 10182142 Onderzoek in Heenvliet betreffende benzine geur. Geen geur meer waargenomen. E-nose meting was vlak en derhalve niet bruikbaar. DMS 21343688 voorval 10182141 op 01-03-2012 Oliestank in Zwartewaal zeer goed waarneembaar. De E-nose heeft verhoging geregistreerd in Zwartewaal. Tussen 21:50 en 22:10 is oliegeur waargenomen. De groene sensor is zeer fluctuerend ten opzichte van de andere sonesoren. De eerste grafiek is genuld in de buitenlucht. De tweede is genuld op de hele grafiek. De waarden van de groene sensor waren negatief door het rijden. De meting vanaf 21:53 was stapvoets. De geur was sterk en de Enose meting blijft hierbij laag in de dB waarden Conclusie: Bruikbaar om achteraf de intensitiet van de metingen te zien.

Blad 4 van 4


DMS 21344085 voorval 10182121 op 01-03-2012 Gasachtige klachten uit Rozenburg. Geen geur meer geroken eenmaal ter plaatse. E-nose op Noordzeeweg LP-64 heeft duidelijk iets waargenomen.

Blad 5 van 5


DMS 21346222 op 08-03-2012 Onderzoek naar klachten Vopak. Klachten uit Maassluis en Rozenburg. Er is onderzoek gedaan beneden- en bovenwinds van Vopak Europoort. De momenten dat er wat harder gereden werd is een daling in intensiteit van de groene sensor te zien (20:15 – 20:20). De sensor is temperatuurs- en luchtvochtigheidsafhankelijk. Afkoeling ontstaat door de rijwind. Tussen 20:05 en 20:15 werd er stil gestaan voor de Calandbrug. Wat te zien is aan de vlakke lijnen. De metingen zijn langzaam rijdend uitgevoerd tussen 19:50 en 20:05 en tussen 20:20 en 20:30 werd er over het terrein van Vopak Europoort gereden. Conclusie: bruikbaar om achteraf de intensiteit van de metingen te zien en de geur op het terrein van Vopak te vergelijken met de geur buiten het bedrijfsterrein.

JAAR 2012 Kwartaal 2 DMS 21359755 voorval 10184184 op 06-04-2012 Stankklacht bij Da Vinci Laboratory Solutions na brand bij buurbedrijf. De telefooncentrale van vodaphone in de spaanse polder is afgebrand en het directe buurbedrijf had sinds die brand een vreemde geur hangen in het bedrijf en in grote mate in één ruimte. De oorzaak van de vreemde geur zou kunnen liggen in de isolatie van het pand die aangestraald is tijdens de brand en waarvan mogelijke gassen langzaam uit de muur weg diffunderen Er werd in het pand ook gebruik gemaakt van machines die de brandgeur weg moesten nemen, die ook geur verspreidden. De e-nose heeft deze geur waarschijnlijk gemeten, wat door het gehele pand was.. De oorzaak van de betreffende geur zou nader onderzocht worden. Conclusie: bruikbaar bij metingen binnenshuis om aanwezigheid van gassen te bepalen en vooral het moment dat deze er niet meer zijn.

Blad 6 van 6


DMS 21359755 voorval 10184420 op 12-04-2012 Stankklachten uit Maassluis. Waarnemingen op Noordzeeweg en in Maasluis met ongeveer 20 – 25 km/uur. De temperatuurlijn zakt tot onder het vriespunt. De sensoren worden hierdoor beïnvloed in de meting. De gerichte e-nose metingingen waren op de Noordzeeweg van 23:53 tot 23:57 en in Maassluis van 00:18 tot 00:30. De e-nose is op 0 gezet tussen 23:51 en 23:53. Op dat moment was de snelheid 0 km/uur. Conclusie: niet bruikbaar.

DMS 21366738 voorval 10184835 op 20-04-2012 2 klachten over een oliegeur. Uitrukdienst heeft niets waargenomen in Maassluis. E-nose meting in Maassluis geeft wel wat verhoging weer, maar niet bekend welke geur. Conclusie: niet bruikbaar

Blad 7 van 7


DMS 21370311 voorval 10185472 op 03-05-2012 Onderzoek naar geurmelding Farm Frites. Diverse plaatsen rond het bedrijf waarnemingen gedaan. Geur van baklucht en gekookte aardappelen waargenomen. E-nose heeft deze geurwaarnemingen ook geregistreerd. Conclusie: Bruikbaar voor het in kaart brengen van geur rondom het bedrijf, mits stapvoets rijdend. Er zijn meerdere geurbronnen bij dit bedrijf.

DMS 21375161 voorval 10185060 op 25-04-2012 Onderzoek naar verhogingen in vaste e-noses van Maassluis. Waarnemingen in Rozenburg gedaan. Er is wat geur waargenomen, maar verder geen bijzonderheden. Wel is duidelijk te zien dat de luchtvochtigheid in de E-nose toeneemt, de temperatuur afneemt en de groene sensor hierdoor in waarde op een zelfde wijze afneemt.

Blad 8 van 8


DMS 21375820 voorval onbekend op 27-04-2012 E-nose onderzoek bij Farm Frites. Uit de waarnemingen is niet veel geur informatie te halen ten opzichte van de meting. Conclusie: niet bruikbaar.

Blad 9 van 9


DMS 21376255 voorval 10186201 op 20-05-2012 Geurwaarnemingen in Oostvoorne. Alleen de typerende ADM geur is waargenomen aan het begin van de meting, waarbij de E-nose nog moest “warmdraaien” en dus geen goede meetwaarden gaf. Conclusie: niet bruikbaar.

DMS 21381167 voorval 10187012 op 29-06-2012 Geurklacht over Vopak Chemiehaven. Bron was butylacrylaat. Met e-nose langzaam rond gereden rond de bedrijfsterreinen van Brenntag en Organik Kimya en op de bedrijfsterreinen geweest.. In onderstaande meting is duidelijk om 13:30 te zien dat er acrylaat waargenomen is door de uitrukdienst. De E-nose mocht niet mee het tankdak op, omdat deze niet atex is. Conclusie: bruikbaar bij aantonen van 1 specifieke emissie. De invloed van luchtvochtigheid en temperatuur zijn zichtbaar in de meetwaarden

Blad 10 van 10


DMS 21395474 voorval 10188422 op 29-06-2012 Van 19:09 tot 19:24 stil gestaan in Maassluis om een waarneming te doen t.b.v. een dwangsom inning. Er is met vlagen gistlucht afkomstig van Abengoa bioenergie waargenomen. Van hieruit is er door gereden richting Abengoa, alwaar om 18:26 een heel korte waarneming werd gedaan van gist geur, maar werd te snel voor een goede meting gereden. Conclusie: Bij de 15 minuten waarneming waarbij er stil wordt gestaan zou de gistlucht goed geregistreerd kunnen worden.

Blad 11 van 11


JAAR 2012 Kwartaal 3

DMS 21395720 voorval 10188948 Onderzoek naar Benzeenpiek, geen verhoging waargenomen. DMS 21399606 voorval 10189302 E-nose was leeg DMS 21400061 voorval 10189325 op 16-07-2012 Onderzoek naar vreemde geur bij een woning. Oorzaak niet kunnen vinden. Weinig gemeten, maar wel aangetoond dat er iets gemeten wordt. Conclusie: Bruikbaar om de aanwezigheid van geur in en om het huis aan te tonen terwijl de buitendienstmedewerker niets waarneemt.

DMS 21402508 vv 10189361 17-07-2012 Benzinegeur in kelderbox en woningen van een flatgbeouw. Meting in het portiek verricht. Rond de 60-70 ppm continu gemeten. De e-nose was met de magneet vastgezet aan de trapleuning.

Blad 12 van 12


Conclusie: meting is bruikbaar

DMS 21426892 vv 10189361 15-08-2012 Klacht over een acrylaatgeur van een bedrijf in het Botlek gebied. Acrylaat was afkomstig uit IBC’s waarin een polymerisatie reactie plaats vondt. Max waarde gemeten met PID meter is 50 ppm. Conclusie: Bruikbare meting. De geuremissie kan in kaart worden gebracht met de e-nose en de praktijkmeting kan met de laboratorium meting worden vergelelen.

DMS 21427906 voorval 10190884 op 15-08-2012 Onderzoek naar Abengoa Bioenergie. Meting van 15 min t.b.v. een dwangsom inning. Tussen 21:50 en 22:05 werd er met vlagen de geur van Abengoa waargenomen. De auto stond in dat tijdsblok stil. De rest van de weergave is de auto die over de snelweg rijdt. Conclusie: bruikbaar voor de 15 minuten meting.

Blad 13 van 13


Eindconclusie De E-nose voldoet op de momenten dat er stapvoets wordt gereden of lopend onderzoek wordt gedaan. Het probleem blijft de “0” meting. Er zal een manier gevonden moeten worden om de e-nose een degelijke background meting te laten uitvoeren. Alvorens er gemeten gaat worden of kort na een meting. De e-nose voldoet op het dak van de auto niet voor metingen waarbij er harder dan ongeveer 5 km/uur wordt gereden. De temperatuur en luchtvochtigheid beinvloeden de meting te veel bij hogere snelheden. Er zal gewerkt moeten worden aan een nieuwe meetopstelling, waarbij deze factoren niet meer van invloed zijn. Te denken valt aan het inbouwen van doorstroomcellen waarbij de luchtstroom geregeld kan worden door een pomp. De temperatuur zal gecontroleerd moeten worden, zodat deze bij het binnen stromen van de meetcel op een continue temperatuur is. De e-nose zal voor iedere meting een schone lucht meting moeten uitvoeren, zodat er een juiste nullijn kan worden bepaald. Op het moment dat er een meting uitgevoerd wordt, zal de log-frequentie van 10 seconden naar 1 seconde moeten worden aangepast. Er zal uitvoerig getest moeten worden om tot het beste resultaat te komen, voordat er tot het inbouwen in de meldkamervoertuigen over kan worden gegaan. Kopie verstuurd aan:

Blad 14 van 14


Notitie

Aan

Bianca Milan

Kopie aan

Datum

Documentnummer

3 april 2012

21357975

Project

E-nose safety project

Auteur

R.M. Hoogland BASc.

Onderwerp

E-nose rapportage meldkamer 4e kw 2011

1. Implosie of explosie van een tank van een binnenvaartschip wat afgemeerd lag bij Rubis Terminal 11-10-2011 (dms 21251426, vv 10175820) Aan boord van een binnenvaartschip geladen met MTBE heeft een implosie of explosie plaatsgevonden. De uitrukdienst is aan boord van het schip geweest met de e-nose, maar heeft geen MTBE waargenomen. De e-nose heeft wel verhoogde waarden geregistreerd, maar zijn afkomstig van andere bronnen. Volgens de uitrukdienst waren er meerdere geuren uit de omgeving waarneembaar, maar geen MTBE. Het meetresultaat is opgenomen in bijlage I. Conclusie: De aanwezigheid van MTBE had aangetoond kunnen worden in combinatie met een PID-meter, maar aangezien er geen emissie plaatsvond is het niet waargenomen. Het onderzoek is niet verder uitgewerkt. 2. Stankklachten uit Brielle betreffende een oliegeur afkomstig van Vopak Europoort. 2810-2011 (dms 21257339, vv 10176528) De uitrukdienst heeft in Brielle, op de Moezelweg en Noordzeeweg waarnemingen gedaan. In Brielle is oliegeur waargenomen en op de Moezelweg idem. De klachten zijn toegewezen aan Vopak Europoort. De bovenwindse waarneming was op de Noordzeeweg. In bijlage II zijn de enose resultaten weergegeven. Om 22:08 is een duidelijke verhoging te zien van de sensoren. Dit betrof de waarneming op de Moezelweg. De basis sensoren geven een verhoging weer. Om 21:32 is een hoge piek van de gele sensor te zien, wat op het moment was dat er waarnemingen in Brielle werden gedaan. De andere sensoren blijven hierbij laag. De gele sensor vertoont echter niet dezelfde verhoging op de Moezelweg, waaruit niet geconcludeerd kan worden dat op de twee plaatsen dezelfde geur is waargenomen volgens de e-nose. De uitrukdienst heeft wel de geur van Vopak in Brielle waargenomen. Conclusie: De sensoren geven verhoging weer naast het terrein van Vopak Europoort, maar in de woonbebouwing niet. De e-nose is in dit onderzoek geen toegevoegde waarde gebleken.

Blad 1 van 11


3. Stankklachten uit Vlaardingen betreffende een oliegeur met H2S afkomstig van Argos Terminal Vondelingenplaat. 22-10-2012 (dms 21254503, vv 10176288) De uitrukdienst heeft een aantal klachten onderzocht in Vlaardingen. De geur werd waargenomen nabij het havenhoofd en er is vervolgens met de e-nose onderzoek gedaan bij Argos Terminals. De e-nose heeft op het dak van de auto gestaan gedurende het onderzoek. Het resultaat is opgenomen in bijlage III. Aan de gele sensor is niet direct te zien of en wanneer er iets werd waargenomen, aangezien deze sensor alle kanten op schiet. Dit was met name door de invloed van het rijden over de snelweg, wat overigens ook bij de rode sensor te zien is. Om 09:45 is de geur in Vlaardingen waargenomen. Tussen 10:15 en 11:28 is er over het bedrijfsterrein gereden. Tussen 10:30 en 11:00 is er met de auto stil gestaan naast de bron van de stank, een tank met een H2S rijke stookolie. Alleen de groene sensor geeft wat verhoging, maar een overeenkomst tussen de meting in Vlaardingen en naast de tank is er niet. Conclusie: Niet bruikbaar. De geur is waarschijnlijk over de e-nose heen gegaan, aangezien de bron op een tankdak was. 4. Stankklachten uit Maassluis betreffende een oliegeur afkomstig van Vopak Terminal Europoort. 1-11-2011 (dms 21259969, vv 10176725) De uitrukdienst heeft een benedenwindse waarneming gedaan op de Noordzeeweg vanwege stankklachten uit Maassluis. De geur is waargenomen rond 22:48 op de Noordzeeweg en om 23:15 in Maassluis. In bijlage IV is het meetresultaat opgenomen. Er is een piek te zien van de gele sensor op het moment dat de geur waargenomen werd aan de Noordzeeweg. In Maassluis is geen verhoging te zien. De verhogingen tussen 22:54 en 23:08 is een meting op het veer tussen Rozenburg en Maassluis waarbij dus voornamelijk uitlaatgassen zijn gemeten. Conclusie: niet bruikbaar 5. Stankklachten uit Brielle betreffende een oliegeur. 20-11-2011 (dms 21306654) De uitrukdienst heeft met de e-nose waarnemingen gedaan bij mistig weer. De e-nose heeft geen waarden doorgegeven. Conclusie: Niet bruikbaar. Het is niet bekend waarom de e-nose geen waarden doorgegeven heeft. 6. Stankklachten uit Oostvoorne betreffende een gistgeur. 20-11-2011 (dms 21307810, vv 10177605) De uitrukdienst heeft de melding onderzocht en heeft in Oostvoorne gedurende 2 minuten de geur waargenomen. Het resultaat is opgenomen in bijlage V. De meting was tussen 12:32 en 12:34, waarbij een geurwaarneming is doorgestuurd. Vervolgens is er naast het terrein van Abengoa aan de Moezelweg een waarneming gedaan tussen 12:55 en 13:05. De overeenkomsten tussen de meting in Oostvoorne en naast Abengoa komen overeen. Tussen 12:40 en 12:41 is er een zelfde piek te zien. Dit was ook in Oostvoorne, maar er werd niet stilgestaan. Conclusie: Dezelfde sensoren geven een verhoogde waarde weer, dus de waarnemingen komen overeen met de e-nose waarden. Om Abengoa uit te sluiten is een e-nose niet nodig, omdat dit een zeer herkenbare geur is.

Blad 2 van 11


7. Brand bij de NEM in Vlaardingen. 9-12-2011 (dms 21313480, vv 10178389) Met de e-nose is benedenwinds op rookgassen gemonitord. De CO-meter is hierbij ook gebruikt. Er is geen CO gemeten en geen rookgassen waargenomen. De rookpluim steeg genoeg. Het meetresultaat is opgenomen in bijlage VI. De e-nose heeft wel wat verhoging laten zien, die gerelateerd is aan de waar te nemen brandlucht. Conclusie: In dit geval heeft de CO meter geen verhoging weergegeven, maar de e-nose wel de brandlucht waargenomen. De brandlucht is door de meldkamer medewerker ook waargenomen. De e-nose geeft dus een bevestiging van wat er waargenomen is, maar is niet een aanvulling op het onderzoek. 8. Stankklachten uit Maassluis betreffende een oliegeur. 27-12-2011 (dms 21316218, vv 10179037) Bij een stankklachten onderzoek zijn er waarnemingen op de Noordzeeweg gedaan benedenwinds van Vopak Europoort. De resultaten zijn weergegeven in bijlage VII. Ter hoogte van het EIC-Rozenburg is er een stookoliegeur waargenomen. De groene lijn geeft dit weer en in mindere mate de oranje en rode lijn. Er is geen bovenwindse meting gedaan en ook geen meting in Maassluis. Conclusie: De meting is een bevestiging van wat waargenomen is, maar in zeer kleine mate. Het onderzoek zelf schiet in deze te kort om goede e-nose resultaten te verkrijgen. 9. Benzineklachten in een woning. 10-12-1011 (dms 21316704, vv 10178408) Door een lekkend brommertje in een gemeenschappelijke kelder onder een woningcomplex, kwam er benzinegeur via kieren in de vloer een woning binnen. Met de PID-meter en de enose is er een waarneming gedaan. Het resultaat is opgenomen in bijlage VIII. De benzinegeur is door de e-nose duidelijk geregistreerd, de PID meter gaf ook verhoogde waarden. Rond 14:14 in de woning en tussen 14:15 en 14:26 in de kelderbox. De lichte benzinegeur in de woning en de duidelijkere geur in de kelderbox zijn zichtbaar door het verschil in intensiteit. De groene lijn is hoger in de kelder dan in de woning. Conclusie: Bruikbaar, maar eerder een bevestiging van wat de PID meter weergaf en wat de medewerker zelf waarnam; benzinegeur.

Blad 3 van 11


Bijlage I : Implosie of explosie van een tank van een binnenvaartschip wat afgemeerd lag bij Rubis Terminal

Blad 4 van 11


Bijlage II : Stankklachten uit Brielle betreffende een oliegeur afkomstig van Vopak Europoort.

Blad 5 van 11


Bijlage III : Stankklachten uit Vlaardingen betreffende een oliegeur met H2S afkomstig van Argos Terminal Vondelingenplaat.

Blad 6 van 11


Bijlage IV : Stankklachten uit Maassluis betreffende een oliegeur afkomstig van Vopak Terminal Europoort.

Blad 7 van 11


Bijlage V : Stankklachten uit Oostvoorne betreffende een gistgeur.

2011-11-20 12:25:47, Geen geur, 28 Gist / Broodlucht 2011-11-20 12:33:28, Zwakke geur, 28 Gist / Broodlucht 2011-11-20 12:56:24, Zeer sterke geur, 28 Gist / Broodlucht 2011-11-20 13:01:15, Extreem sterke geur, 28 Gist / Broodlucht

Blad 8 van 11


Bijlage VI : Brand bij de NEM in Vlaardingen.

Blad 9 van 11


Bijlage VII : Stankklachten uit Maassluis betreffende een oliegeur.

Blad 10 van 11


Bijlage VIII : Benzineklachten in een woning.

Blad 11 van 11


Notitie

Aan

Bianca Milan Kopie aan

Datum

Documentnummer

23-11-2011

21288130

Project

E-nose programma

Auteur

Ruben Hoogland

Onderwerp

Gebruik van de e-nose door de meldkamer

Inleiding Op de meldkamer wordt sinds 2010 de mobiele e-nose getest en het dashboard met de vaste enoses rondom Pernis gemonitord. De ervaringen en metingen met de e-nose bij meldkamer onderzoeken zijn geëvalueerd en op bruikbaarheid getoetst. Er zijn tussen 01-06-2010 en 3110-2011 door de meldkamermedewerkers 34 onderzoeken met de e-nose gerapporteerd. De resultaten zijn in deze notitie weergegeven. In de periode zijn al diverse technische en praktische problemen gedetecteerd en grotendeels opgelost of worden in een toekomstige versie van de e-nose opgenomen.

Overall conclusie Ondanks dat de integratie van de e-nose in de meldkamer-werkzaamheden langzaam verloopt en dat er technische en praktische problemen zijn/waren, is het bewezen dat deze tool een goede aanvulling kan zijn op de werkzaamheden van de meldkamer.

DM nr. 21288130 Het is slechts toegestaan informatie uit dit rapport te gebruiken onder bronvermelding

1

Samenvatting en conclusies Enquête Er zijn een aantal stellingen voorgelegd aan de meldkamermedewerkers. Van de 14 medewerkers hebben 10 de enquête ingevuld. De uitkomst is weergegeven in onderstaande conclusies.

Meldkamergebruik Er is een tweedeling in de medewerkers op de meldkamer qua attentiewaarde voor wat betreft het dashboard en het volgen van de uitrukdienst bij een onderzoek met de e-nose. Het dashboard op de meldkamer met het overzicht van de e-noses rond Pernis en naast Vopak Europoort wordt niet direct opgestart door de medewerkers aan het begin van de dienst. Het opstarten en standaard op een werkscherm zetten van het dashboard zit niet in het vaste patroon van de medewerkers. De medewerkers denken er niet aan of vinden het opstarten te lastig. Indien er stankklachten binnen komen denkt ongeveer de helft van de geënquêteerden om het dashboard te bekijken, of start deze alsnog op. Bij uitrukonderzoeken van de uitrukdienst met de e-nose op het dak, wordt er niet vaak “live” meegekeken, of het is nog niet voorgekomen dat tijdens een dienst een medewerker hier mee te maken kreeg. Conclusie De attentiewaarde voor de e-nose van de medewerkers is niet hoog. De hindernis die men ondervindt met opstarten of het vergeten van het bestaan van het dashboard is lastig te ondervangen. Het gaat om bewustwording van de waarde die de e-nose kan hebben voor de medewerkers in hun dagelijkse werk. Voor een structurele verbetering in de toekomst zou er een vast scherm moeten komen waarop standaard het e-nose dashboard te zien is, gelijk aan het meteoscherm. De attentiewaarde zal hierdoor verhoogd worden.

Uitrukdienst gebruik In het verleden gebeurde het te vaak dat de batterij van de e-nose leeg was. Dit kwam door de laadstekker die losschoot of slecht contact maakte. De e-nose stond door het verbreken van deze verbinding onnodig aan en liep hierdoor leeg. Sinds de plaatsing van de flightcases in de uitrukvoertuigen is dit probleem grotendeels ondervangen. Op de vraag of medewerkers bij aanvang van hun dienst checken of de e-nose wordt opgeladen werd bijna unaniem geantwoord dat dit niet wordt gedaan. Het gebruik van de e-nose door de uitrukdienst wordt nog wel eens vergeten. Dit heeft puur te maken met het niet denken aan het bestaan er van. De attentiewaarde is dus lager dan gewenst is. De tijd die het kost om de e-nose op het dak van de auto te zetten is voor 80% geen reden om deze niet te gebruiken. Bij een klachtengolf waar haast geboden is bij het doen van waarnemingen kan het stoppen om de e-nose op het dak te zetten een belemmering opleveren.


2

Conclusie Net als bij het gebruik op de meldkamer, is het lastig om medewerkers er aan te laten herinneren dat de e-nose gebruikt kan worden bij geuronderzoek. Door resultaten te laten zien van succesvolle onderzoeken zou de motivatie om aan de e-nose te denken vergroot kunnen worden. In de toekomst zou een permanente e-nose op het dak van de auto geplaatst kunnen worden. Momenteel gaat de logfrequentie automatisch omhoog als de e-nose van de lader wordt gehaald. Om de logfrequentie van een vaste e-nose op het dak te verhogen, zou er een drukknop op het dashboard van de auto geplaatst kunnen worden die de logfrequentie verhoogt of verlaagt. De attentiewaarde en het gebruiksgemak worden hierdoor verhoogd.

Uitrukdienst werkwijze Bij het uitvoeren van een onderzoek is voor een goede e-nose meting langzaam door de geurbaan rijden en een “schonelucht meting” nodig om achteraf iets te kunnen concluderen over de metingen. Bij niet alle meldkamermedewerkers is dit bekend of wordt het te vluchtig uitgevoerd. Het doorgeven van waarnemingen met de invoermodule wordt niet altijd gedaan, omdat een aantal medewerkers dit niet goed in de vingers hebben of vergeten. Bij een logfrequentie van 10 seconde zou een minuut in de geurbaan stilstaan al een 6-tal bruikbare waarnemingen op kunnen leveren.. Een waarneming loggen is in dat geval essentieel. conclusie Om het doorgeven van waarnemingen in de toekomst te vereenvoudigen zou ook een drukknop op het dashboard hiervoor wenselijk zijn.

Verwerking resultaten Het terugzoeken van de resultaten na een meting wordt door sommigen als lastig ervaren. De routine in het gebruik van de Comon-Invent site is bij het merendeel niet aanwezig, omdat er niet iedere week of zelfs maand door een enkele medewerker met een e-nose daadwerkelijk onderzoek wordt verricht. Dit is en blijft afhankelijk of er tijdens een uitrukdienst stankklachten binnenkomen. Met een op de meldkamer aanwezige handleiding is hier wel uit te komen. Het terugzoeken van waarden en de interpretatie hiervan is overigens geen belemmering voor het inzetten van de e-nose bij een onderzoek. De ruwe data kan worden opgezocht en worden weergegeven afhankelijk van hoe de offset is ingesteld. Het zogenaamde “nullen” van deze offset, kan een medewerker zelf niet en deze wordt hierdoor niet veel wijs uit de meting. De in het onderzoeksverslag weergegeven afbeelding van de meetwaarden, is dan slecht interpreteerbaar. Omdat het “nullen” van de metingen met enig beleid dient te gebeuren, zal dit gedaan moeten blijven worden door de medewerker van de meldkamer die in het e-nose programmateam zit. Conclusie Het achteraf terugzoeken van meetwaarden is geen probleem op de meldkamer en als hier een probleem mee is, dan wordt er hulp gevraagd aan de meldkamermedewerker die in het E-nose programmateam zit.


3

Verbeterpunten voor de e-nose •

•

•

•

•

• •

•

In een afgesloten ruimte, bijvoorbeeld een kelderbox op de begane grond, is de e-nose niet in staat meetwaarden door te zenden. Hierom wordt er in de toekomstige e-noses een intern geheugen ingebouwd, zodat bij communicatieproblemen geen waardevolle meetwaarden verloren gaan. Bij een meting met de e-nose op het dak van de auto is het noodzakelijk langzaam zo niet stapvoets door de geurbaan te rijden. Alleen op deze wijze kan er een bruikbaar resultaat worden behaald. De logfrequentie staat op 10 seconde. Er zal bekeken moeten worden of een logfrequentie van 3 seconde een meerwaarde heeft. De mobiele e-noses kunnen worden gevolgd op het dashboard. De GPS-locatie wordt iedere minuut ververst. In de praktijk blijkt dat dit voor de beeldvorming vanaf de meldkamer niet snel genoeg is om adequaat aanwijzingen te kunnen geven. De GPS logfrequentie is aangepast naar een hogere frequentie. De GPS-locaties kloppen op sommige plaatsen niet door slechte ontvangst. De laatst gelogde locatie wordt aangehouden, zodat bij achteraf terugkijken in de Google Earth applicatie er een onduidelijk beeld ontstaat van de metingen ten opzichte van de locaties. Er blijkt een verstoring te zijn van grondbakens ten opzichte van de satelliet. Een oplossing voor dit probleem is nog niet in zicht. De e-nose heeft na het loskoppelen vanuit de flightcase 2 a 3 minuten nodig om te acclimatiseren aan de buitenlucht. De waarden van de e-nose in rust in de flightcase zijn altijd hoger dan de meetwaarden buiten. Het viel bij een onderzoek op dat de Google Earth visualisatie van de 8 sensoren niet overeenkwam met de waarden in de grafiek. Er is een aantal keer geconstateerd dat de invoermodule aangeeft dat de batterij van de e-nose leeg is, terwijl de e-nose zelf op dat moment aangeeft vol te zijn en metingen doorzend naar Comon-Invent. Er zitten zo nu en dan gaps in de metingen, soms oplopend tot 2 minuten. Een intern geheugen zal dit ondervangen.


4

Meldkamer verslagen De e-nose is frequent ingezet bij onderzoeken naar geuroverlast, maar niet alle inzetten zijn bruikbaar. Tussen 01-06-2010 en 31-10-2011 zijn er 34 e-nose onderzoeken gerapporteerd. In deze periode zijn er meer inzetten met de e-nose geweest, maar niet gerapporteerd vanwege technische problemen als een lege batterij. Uit de gerapporteerde onderzoeken is een selectie gemaakt van bruikbare resultaten, waarvan er zeven hieronder besproken worden. De meetresultaten van deze onderzoeken zijn opgenomen in bijlagen I t/m VII (pag 8 t/m 14). In bijlage VIII (pag. 15 t/m 20) zijn alleen de meetresultaten van niet besproken onderzoeken opgenomen. In Bijlage IX (pagina 21 t/m 23) zijn een vijftal nog uit te werken onderzoeken weergegeven, die zeer waarschijnlijk bruikbare resultaten opleveren.

Spil Burger Warehousing Spijkenisse 01-06-2010 Bij het bedrijf Burger Warehousing in Spijkenisse was 01-06-2010 een 200 liter drum met Quinoline lekgestoken en de vloeistof had zich over de vloer van de bedrijfshal verspreid. De uitrukdienst was ter plaatse en heeft de e-nose naast een overall gehouden van een werknemer die nabij de lekkage was geweest. Vervolgens is de e-nose in de bedrijfshal geplaatst. In bijlage I is het resultaat van de metingen weergegeven. Rond 20:30 is de eerste verhoging te zien van de meting bij de overall. Rond 21:40 is de meting in de bedrijfshal te zien. Er is een duidelijk verschil te zien tussen wel en geen geur. Tevens is het verschil in intensiteit (dB) te zien tussen de twee metingen. De uitrukdienst heeft een tweetal waarnemingen doorgestuurd. De tijdstippen van deze waarnemingen kwamen niet overeen met de tijden van de twee pieken in de grafiek. Deze afwijking is inmiddels verholpen. Conclusie: Bruikbaar voor aantonen wel/geen geur en indien het één stof betreft de mate van geur ten opzichte van de bron bepalen.

Stankklachtenonderzoek Gistlucht Maasluis 29-08-2011 De gist/alcohol geur van Abengoa Bioenergy was waarneembaar in Maassluis. De uitrukdienst heeft naast deze geur ook KPE en Vopak waar kunnen nemen, zij het dat dit gescheiden geurbanen waren. Op de Noordzeeweg was de gistlucht goed waarneembaar, maar met vlagen kwam hier een benzinegeur tussendoor. De gistlucht is op het terrein van Abengoa benedenwinds van de fermentatietanks waargenomen. De metingen zijn opgenomen in bijlage II. In Maassluis en op de Noordzeeweg zijn de uitslagen van de sensoren redelijk vergelijkbaar, waarbij de Noordzeewegmeting tussen 13:45 tot 13:50 de hoogste intensiteit geeft. Op het terrein van Abengoa was de gistlucht nabij de fermentatietanks waarneembaar, maar in de grafiek is te zien dat hier een lagere intensiteit is gemeten. Dit komt waarschijnlijk doordat de fermentatietanks op grote hoogte geur emitteren, of omdat de meting op de Noordzeeweg sterk is beïnvloed door de aanwezige benzinegeur. Deze benzinegeur was waarschijnlijk afkomstig van een tankerschip dat in de geurbaan lag. Conclusie: Bruikbaar bij uitsluitingsonderzoek om achteraf aan te tonen waar een geurbaan liep en wat de bron op het terrein van de veroorzaker was.

Stankklachtenonderzoek Provimi Rotterdam 16-03-2011


5

Provimi is een bedrijf dat een bekende zoete/weeïge huisgeur verspreidt in de woonomgeving van het bedrijf. Er werd na binnengekomen stankklachten onderzocht of de bron op het dak lag, alwaar de uitlaat van de gaswasser zich bevindt. De meetresultaten zijn weergegeven in Bijlage III. De e-nose is buiten het gebouw ingeschakeld en de loop door het gebouw is goed te volgen. Buiten was de geur waarneembaar en tussen 11:11 en 11:18 is gewacht in de redelijk geurloze receptie. Vanaf 11:19 t/m 11:22 is door de fabriek gelopen richting de lift, waarna het dak werd bereikt. Vanaf het moment dat de productiehal ingegaan werd, gaven de sensoren een lichte verhoging weer. Op het moment dat er naar buiten het dak op wordt gelopen (11:22) zakt de intensiteit en stijgt wanneer de e-nose boven de uitlaat van de gaswasser wordt gehouden. De chloorcomponent die daar waargenomen wordt is goed weergegeven door de groene sensor. Naast de chloorcomponent is dezelfde soort stijging als in de fabriek te zien, wat aangeeft dat er uit de gaswasser waarschijnlijk ook de huisgeur van Provimi emitteert. De terugweg van gaswasser door de fabriek naar de controlekamer is tussen 11:25 en 11:30 te zien. Conclusie: De menselijke neus neemt bij dit onderzoek alleen de sterkst waarneembare geur, in dit geval chloor, waar. De e-nose toont aan dat er ook huisgeur vrijkomt, wat bruikbaar is in onderzoeken naar geuremissies bij bedrijven.

Carboleumgeur na spill op wegdek in Europoort 06-09-2011 Naar aanleiding van een stankmelding vanuit een portiersloge van een bedrijf in Europoort is de uitrukdienst ter plaatse waarnemingen gaan doen. De geur bleek veroorzaakt te worden door een spill op het wegdek van een onbekende stof die de geur van carboleum had. De auto stond naast de spill en de e-nose is op het dak gezet. In bijlage IV is te zien dat de groene sensor een verhoging geeft. Na het onderzoek is de auto een paar honderd meter verplaatst en hier werd de e-nose van het dak gehaald. Tussen 15:54 en 16:00 is er op deze plaats stilgestaan en meet de e-nose andere geuren dan direct naast de spill. Conclusie: Bruikbaar voor het aantonen wel/geen stof aanwezig, als bij Burger Warehousing.

Crude met toevoeging van Scavenger bij Vopak Europoort 16-09-2011 Op de meldkamer was bekend dat Vopak een aantal dagen crude zou beladen en hieraan een scavenger zou toevoegen om de zwavelverbindingen te binden en geuroverlast te beperken. Naar aanleiding van een stankklacht is er onderzoek gedaan benedenwinds van Vopak. In bijlage V is de meting opgenomen. Er is te zien dat tussen 11:40 en 11:50 langzamer dan tussen 11:10 en 11:35 langs Vopak werd gereden over de Moezelweg en hier een aantal sensoren verhoging geven. Hier is een sterke olielucht met een zwavelcomponent waargenomen. Omstreeks 12:00 is er bij de locatie waar de klacht vandaan kwam langere tijd stilgestaan, wat ook te zien is aan de verhoging van dezelfde sensoren. De twee locaties waar een verhoogde waarde is gemeten liggen hemelsbreed niet ver uit elkaar. Er ligt echter wel een vierbaans snelweg tussen, wat te zien is aan de groene sensor die rond 12:00 een stuk hoger uitslaat. Deze e-nose meting moet nog worden vergeleken met de resultaten van het Vopak sample, wat in een afgesloten ruimte is gemeten door Ray Desmidt. Conclusie: Bruikbaar voor uitsluitingsonderzoek en opsporen van een geurbaan.


6

Bodemverontreiniging Merseyweg Rozenburg 15-09-2011 Aan de Merseyweg werd door de Gasunie een nieuwe leiding ingegraven. De bodem werd hiervoor op sommige stukken 4 meter uitgegraven. Bij de graafwerkzaamheden roken werknemers een vreemde geur en werden onwel. Om duidelijk te krijgen welke geur het betrof werd er wederom bodem omgeschept op een diepte van 2,5 m. Er kwam hierbij een vreemde geur vrij, die niet direct te plaatsen was. De geur zat tussen olie en amine in. De enose werd met een PID-meter direct naast de omgeschepte bodem gehouden en gaf duidelijk verhoging. Het resultaat is te zien in Bijlage VI. Een bodemmonster werd meegenomen. In de glovebox werd de e-nose naast dit monster geplaatst. De component die was waargenomen aan de Merseyweg was aanwezig in het bodemmonster alleen in zeer geringe mate. De stof die aan de Merseyweg direct naast de graafwerkzaamheden waargenomen is, was vluchtig en is hierna niet meer waargenomen. Conclusie: e-nose inzet bij een vreemde niet te plaatsen geur is bruikbaar, zij het dat deze direct naast de bron gemeten wordt en er met de gegevens bepaald kan worden wat voor soort stof het is. Om dicht bij een verontreiniging aan te duiden of er een koolwaterstof aanwezig is, voldoet de PID meter.

ETBE emissie bij Vopak Europoort, locatie Neckarhaven 11-03-2011 Naar aanleiding van stankklachten uit Rozenburg werd er onderzoek gedaan naar een benzineachtige geur. De bron bleek te liggen bij een defect detonatiefilter bij de lichterverlading van Vopak aan de Neckarhaven. De stof die vrijkwam betrof ETBE (ethyl tbutyl ether) wat een toevoeging voor benzines is. De e-nose is op twee momenten die avond ingezet. Rond 20:00 is nabij Rozenburg een benzinegeur waargenomen en met de e-nose gemeten. Rond 23:00 werd de geur zeer duidelijk waargenomen. In de overzichten van de metingen in bijlage VII is te zien dat er nabij Rozenburg door de e-nose al enige geur werd geregistreerd. Langs het hek van Vopak Neckarhaven werd met de PID-meter 3,9 ppm gemeten. Dichterbij de steiger waar de verlading plaatsvond werd 6,9 ppm waargenomen. De 3 momenten van meten komen qua waarden overeen. De waarneming nabij Rozenburg geeft een verhoging waarbij de groene en rode sensor minder meten. De afstand tussen deze meting en het emissiepunt is 2 km, waarbij de geurbaan deels over tanks van Vopak ging. Conclusie: De waarden die de e-nose aangeeft worden bevestigd door de medewerker die puur op geur het uitsluitingsonderzoek heeft verricht.

Eindconclusie meldkameronderzoeken De e-nose is een goede aanvulling bij stankklachtenonderzoek, indien deze op juiste wijze gebruikt wordt. De meetwaarden kunnen ter plaatse worden gebruikt om geur aan te tonen, een bron op te sporen of een geurbaan in kaart te brengen. Na een onderzoek kunnen de enose gegevens bevestigen wat de meldkamermedewerker heeft geconcludeerd met betrekking tot de veroorzaker van stankklachten, met dien verstande dat toewijzing op basis van e-nose gegevens nog niet is toegestaan.


7

Bijlage I: Meting Burger Warehouse Spijkenisse


8

Bijlage II: Stankklachten onderzoek Abengoa Bioenergy

12:51u: Waarneming + invoermodule (Anders A) Nobeldreef, Maassluis 13:42u: Waarneming + invoermodule (Anders A) Noordzeeweg 13:48u: Waarneming Noordzeeweg (met benzineachtige geur) 14:14u: Benedenwinds fermentatietanks 14:16u: Benedenwinds opslag veevoerproducten 14:17u: Benedenwinds drogers 14:19u: Benedenwinds destillatie 14:28u: Benedenwinds fermentatietanks


9

Bijlage III: meting bij Provimi

11:10; voorterrein Provimi, lichte “zuurtjes”-lucht. 11:11 tot 11:18; wachten in receptie 11:19 tot 11:22; lopen door fabriek en met lift naar boven 11:24; E-nose bij uitlaat gaswasser gehouden (chloor-achtige lucht) 11:25 tot 11:30 uur; van bovenverdieping naar controlekamer.


10

Bijlage IV: Spil met carboleumachtige geur


11

Bijlage V: Crude met scavenger toevoeging Vopak Europoort


12

Bijlage VI: Metingen aan de Merseyweg met UD42 e-nose en meting bodemmonster in glovebox met kantoor e-nose.


13

Bijlage VII: Metingen tbv stankklachten onderzoek Vopak Neckarhaven


14

Bijlage VIII: Resultaten van niet besproken onderzoeken

1: Oliegeur in Vlaardingen. Waarnemingen in Vlaardingen Centrum.

2: Asfalt/creosoot/carboleumgeur in Pernis. Waarnemingen rondom Tank Service Pernis.


15

3: Diverse geurwaarnemingen op de Noordzeeweg bij zuidelijke windrichting.

Ingevoerde geurdata voor mobiele neus 10363: 2011-02-24 2011-02-24 2011-02-24 2011-02-24 2011-02-24 2011-02-24 2011-02-24

09:37:23, 09:40:54, 09:44:12, 09:46:36, 09:48:27, 09:49:36, 09:52:24,

Zwakke geur, Ongedefinieerd Duidelijke geur, Ethylmercaptaan Zwakke geur, Ongedefinieerd Zwakke geur, Xyleen Duidelijke geur, Ongedefinieerd Zwakke geur, Butylacetaat Zwakke geur, Stookolie soort

4: Brand bij Jewo-metaal. In kaart brengen van effectgebied m.b.t. CO-waarden.


16

5: Oliegeur in Maassluis, waarnemingen op de Noorzeeweg.

6: Waarnemingen in Europoort n.a.v. stankklachten uit Oostvoorne.

Ingevoerde geurdata voor mobiele neus 10365: 2011-03-28 2011-03-28 2011-03-28 2011-03-28 2011-03-28 2011-03-28 2011-03-28

12:25:44, 12:35:36, 12:53:28, 13:54:33, 14:00:29, 14:00:45, 14:01:27,

Zwakke geur, Ongedefinieerd Duidelijke geur, Ongedefinieerd Duidelijke geur, Ongedefinieerd Duidelijke geur, Ongedefinieerd Duidelijke geur, Ongedefinieerd Zeer sterke geur, Ongedefinieerd Zeer sterke geur, Ongedefinieerd


17

7: Composteringsgeur. Meting op de Noordzeeweg.

8: Amine-geur afkomstig van Shell. Metingen naast de bron (olie met scavenger in tank).


18

9: Mestgeur in Hellevoetsluis.

10: Geur van ADM Europoort op de Noordzeeweg.


19

11: Stapvoets rijdend over Noordzeeweg langs tankopslag Vopak Europoort (geen klachten).


20

Bijlage IX: Nog uit te werken onderzoeken, die zeer waarschijnlijk bruikbare resultaten op leveren.

1: MTBE emissie vanuit een schip na openscheuren tank. Meting aan boord van het schip.

2: Stankklachten onderzoek n.a.v.olie met lichte H2S geur vanuit een tank bij Argos Terminal Vondelingenplaat. Metingen in Vlaardingen en op het terrein van Argos.


21

3: Uitsluitingsonderzoek oliegeur in Brielle. Veroorzaker Vopak Europoort.

4: Oliestank in Maassluis. Waarnemingen op Noorzeeweg en in Maasluis.


22

5: H2S geur nabij poort van Tronox Pigments


23

29 april e-nose programma Dr. J.B. Milan. Onderwerp Activiteit F, deel A gebruik mobiele e-nose door meldkamer t.b.v

Recommend Documents