. a m . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Git boek t c n i g r w o r g t n op
Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directie Communicatie Kenniscommunicatie
Postbus 20901 2500 EX Den Haag Telefoon 070-3517094
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D C R L A N D
I N H O U D S O P G A V E ..................................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
INTRODUCTIE W A A R D E ( N ) V O L
H I S T O R I S C H E
N E D E R L A N D
...............................
4
2 0 0 0 - 2 0 3 0
.. 5
O N T W I K K E L I N G E N :
N E D E R L A N D
O M G E V I N G S B E ................................ ELD
. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
8
O N T W I K K E L I N G E N O N T W I I< K E L I N G
E C O N O M I S C H E
R U I M TE
L IJ KE
S O C I A A L -
. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 0 . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2
O N T W I K K E L I N G E N
O N T W I I< K E L I N G E N
CULTURELE
O N T W I K K E L I N G E N
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 5
......................... T E C H N O L O G I. E ................................. M I L I E U EN G E Z O N D H E I D ....................... BESTUUR
V E R K E E R
EN
EN
7
E N . . . . . . . . . . . .....................
D E M O G R A F I S C H E
I
N T E R N AT IO NA L E
....................
POLITIEK
V E R V O E R
V E R P L A A TI N SG s
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 0
..............................................
22
............................................
22
V E R V O E R M A R .K. T. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
V
E R I< E E R
s
M A R K T
M A R K T
..................................................
. . . . . . . . . . . .3 1 L I J S T V A N G E C I T E E R D E P E R S O N E N ...................... 32 B E I N V L O E D I N G S D I A G R A M ............................... 33 TABELLEN E N G R A F I E K E N O M C E V I N G S S C E N A R I O ' S. . . . . . 3 4
BIJLAGE 1 VRAAGB I J L A G E
2
B I J L A G E
3
B I J L A G E4
E N
A A N B O D
B I J L A G E 5 T A B E L L E NE N B I J L A G E6 RUIMTELIJI<E 7
V E R K E E R
E N
V E R V O E R
C R A F I E I C E N V E R K E E R C O N O M I S C H E S C H E T S
E N
V E R V O E R
. . . . . . . .4 1
EUROPA
....................................... O V E R Z I C H T S K U B U S ......................................
M E T B I J L A G E
2 6
M A I N P O R T S
.....................................
43
44
W A A R D E ( N ) V O L
N E D E R L A N D
DEZE PUBLICATIE
INTRODUCTIE
In deze publicatie wordt u meegenomen naar 'Waarde(n)vol 'Questa, verplaatsen in de toekomst' is een project van het
Nederland'. Na de eerste paragraaf, waarin u leest wat de
ministerie van Verkeer en Waterstaat, Questa heeft vier
meest opvallende kenmerken zijn van dit mogelijke Neder-
scenario's van mogelijke Nederlanden in 2030 opgeleverd,
land, wordt u vervolgens verteld hoe deze wereld is ont-
met elk een doorvertaling naar de mobiliteit.
staan. Dit laatste door een korte 'historische' terugblik waar-
De vier scenario's hebben de volgende titels gekregen:
in de ontwikkelingen worden beschreven van de periode van
*
Grenzeloos Nederland
Waarde(n)vol Nederland
nu tot 2030. Daarna volgt een beschrijving van de situatie in
Nederland Vrijstaat
Nederland Polderland.
De scenario's beschrijven mogelijke Nederlanden in het jaar
2030 op de hoofddimensies demografie, internationale situatie, economie, ruimtelijke inrichting, sociaal-cultureel Iklimaat, bestuur en politiek, technologie, milieu en gezondheid, en
2030. Dat is dus niet de wereld die het ministerie verwacht
verkeer en vervoer. Dit laatste is bewust in vrij algemene
dan wel wenst. Het is een wereld die ons kan overkomen en
termen beschreven; in het gebruikstraject van de scenario's
die het verkeer- en vervoerbeleid voor nieuwe uitdagingen
wordt zo de ruimte vrijgelaten om dit mobiliteitsbeeld naar
plaatst. De scenario's zijn ontwikkeld als een speciaal instru-
behoefte verder uit te werken.
ment ter ondersteuning van de ontwikkeling van een nieuwe beleidsstrategie. In beleidsnota's wordt toegewerkt naar een
Door de tekst heen treft u citaten aan van enkele markante
'gewenste' toekomst. Wanneer beleidsideeën geplaatst
Nederianders, die in de loop van het project benaderd zijn
worden in mogelijke toekomstsituaties, kunnen ze worden
met de vraag wat zij verwachten van de toekomst. De citaten
verkend op hun risico's en hun potenties, en vormen ze de
zijn illustratief, het zijn niet de wensbeelden van de geciteer-
basis voor nieuwe beleidsideeën. In die zin genereren scena-
den. In het boekje zijn ook assenkruisen opgenomen waarin
rio's zelf geen beleid, maar vormt het een instrument om de
het scenario op steeds twee dimensies gepositioneerd is
beleidsontwikkeling te ondersteunen.
tegenover de andere drie scenario's.
Het project Questa is gestart binnen het directoraat voor het
Dit boekje sluit af met een aantal tabellen en figuren waarin
Vervoer. Na de reorganisatie is het vervolgd in op opdracht
de hoofdthema's in trefwoorden en enkele cijfers zijn samen-
van de directie Strategie en Coördinatie.
gevat.
DE QUESTA-SCENARIO'S
Voor informatie over hoe deze scenario's en mobiliteitsbeel-
Het project Questa heeft zijn neerslag gekregen in zeven
den zijn geconstrueerd, wordt u verwezen naar de apart
rapporten. De vier scenario's zijn uitgegeven in vier afzon-
uitgegeven verantwoording.
derlijke publicaties, waarvan er één voor u ligt. De methodische verantwoording en bijlagen zijn als aparte publicatie ver-
De scenario's zijn samengesteld door het projectteam Questa.
schenen, evenals de integrale samenvatting van de vier sce-
De collega's en experts die tijdens het ontwikkelproces zijn
nario's. Het zevende rapport tenslotte wordt gevormd door
benaderd, worden bedankt voor de inspiratie, ideeën en
een in samenwerking met RAND-Europe en TNO Inro ont-
waardevolle suggesties. Deze uitgave blijft een
wikkeld 'conceptueel vervoer- en verkeerssysteem'. Dit model
verantwoordelijkheid van het projectteam.
heeft als vertrekpunt gediend voor de uitwerking van de mobiliteitsbeelden per scenario. De afzonderlijke publicaties kunnen in een verzamelklapper gebundeld worden.
Bij de bewerlking, redactie en vormgeving van alle afzonderlijke publicaties is intensieve ondersteuning geboden door B&A Groep Beleidsonderzoek & -Advies bv te Den Haag.
W
W A A R D
E (N)
V O L
N E D E R L A N D
A
A
R
D
E
(
N
)
V
N
O .i
t
D
t
R
I
A N D
procent per jaar, een lage werkloosheid, en een groei in alle duurzame economische sectoren doet Nederland het
Milieu en gezondheid: dat zijn in het Nederland van 2030 de
goed in Europa en in de wereld.
centrale waarden i n het leven. Burgers en bedrijven zijn zich bewust van het feit dat hun handelen een directe invloed heeft op het ecologisch en maatschappelijk welzijn van de wereld en
In Nederland wonen nu ruim negentien miljoen mensen.
daarmee op hun eigen welzijn. Immateriële waarden worden hoger aangeslagen dan materieel succes.
De bovengemiddelde groei is het gevolg van zowel natuurlijke aanwas als van een hoog migratiesaldo. Nederland is bij uitstel< een land voor opvang van vluchtelingen.
Succes wordt niet afgemeten aan inkomen en bezit, maar aan gezondheid en sociaal gedrag. Belangrijk zijn de vaar-
" W e beseffen dat de maatschappij van de toekomst ecoiogisch
digheid en het verantwoordelijltheidsgevoel om anderen
en sociaal meer in evenwicht moet zijn. Duurzame, ontwikkeling,
te laten groeien en ruimte te geven. Persoonlijke ontwik-
duurzame consumptie en duurzame productie geven de
keling is OOI< belangrijk, maar slechts binnen de door de
problematiek van het komende millenium vorm. De technologie
samenleving gestelde, geaccepteerde grenzen. Duurzame
maakt het mogelijk om het nut van het gebruik van schaarse
ontwikkeling is randvoorwaarde voor het eigen welzijn en
grondstoffen te optimaiiseren. Hef 'vooruitgansgeloof' heeft
dat van de medemens.
afgedaan. Besparing van energie en grondstoffen en respect voor het milieu worden steed belangrijker.
In dit duurzame en collectivistische beeld past een overheid die een uitgebreid mandaat heeft van de samenleving op belangrijI<eterreinen van het maatschappelijk leven. De nationale overheid heeft dit mandaat gedeeltelijk overgedragen aan Brussel, de hoofdstad van het grotendeels politiek geïntegreerde Europa. Wet- en regelgeving, prijsbeleid en subsidiëring zijn de instrumenten waar de overheden zich van bedienen. De sleutel tot succesvol overheidsbeleid ligt echter bij een gewillige attitude van burgers en bedrijfsleven. Eén van de speerpunten van het overheidsbeleid richt zich op de toepassing van technologie. Ook hier staat duurzaamheid voorop: de vele technologische innovaties Ikomen zoveel mogelijk ten goede aan het milieu, gezondheid en de versterking van het maatschappelijk welzijn. Overigens, de overheid hoeft hier niet sterk op t e sturen: bedrijven richten hun technologietoepassing uit
concurrentieoverwegingen al zoveel mogelijk op het verduurzamen van hun producten. De sterlce technologische oriëntatie werpt ook economisch gezien zijn vruchten af. Met een gemiddelde economische groei van 2,75
I'
S.
Marzano
W A A R D E ( N ) V O L
N E D E R L A N D
Historische ontwikkelingen: N E D E R L A N D
V A N
. . .. . ., .. , .. .. . .,, .., . . . .., . . ., . , , . . . . . . . ., , , ..
2 0 0 0
-
. .. . ., .. .. .. .. . .. . .
En die rampen kwamen er: aan het begin van deze eeuw
2030 , ,
. .. . .. . , , , , . . ..
volgden ze elkaar op in een lange reeks van overstromin,
.
gen, olierampen, stormen en dodelijke plagen van resis-
Gezondheid en aandacht voor de kwaliteit van het leven en de
tent geworden bacteriën. Toen kon er niet meer aan
leefomgeving, dat zijn de drijvende krachten in de huidige
voorbij worden gegaan. De rampen voltrokken zich ook
maatschappij. Dit uit zich op vele manieren: van gezondheids-
in de rijke delen van de wereld en de directe effecten op
testen voor immigranten tot gentechnologie in dienst van
de volksgezondheid waren groot en afschuwelijk. En,
de gezondheid en boetes op vervuilend gedrag. Een grote mentaliteitsveranderingten opzichte van de vorige eeuw. Een verandering die zich overigens i n de gehele westerse wereld heeft voorgedaan. We blikken terug op de afgelopen dertig jaar voor de verklaring hiervoor.
misschien nog wel belangrijker voor het besef dat er iets moest gaan veranderen, elke ramp was aantoonbaar te wijten aan het gedrag van bedrijven of instellingen, hetgeen enorme repercussies in termen van schadeclaims en -herstel tot gevolg had. Verzekeringen en overheden konden en wilden deze risico's niet meer dekken.
Het was de ecologische gesteldheid van de wereld zelf
die de belangrijkste aanleiding gaf tot deze bijna wereld-
Tegelijkertijd kwam een stroom van onafhankelijke wetenschappelijke onderzoeken uit, die aantoonden
wijde mentaliteitsverandering. AI tijdens de laatste decen-
welke negatieve gevolgen het massale fossiele grondstof-
nia van de vorige eeuw werd duidelijk dat de invloed van
verbruik in de energievoorziening en mobiliteit had voor
het menselijk handelen het natuurlijk evenwicht op de aarde blijvend zou verstoren. De tijd was toen echter nog
de gezondheid. Ook werd bewezen dat de doorgeschoten bio-technologische toepassingen voor menselijke
niet rijp voor vergaande maatregelen om deze verstoring
voeding onweerlegbaar een bedreiging vormden en nieu-
te keren. Klimaatverandering en de daarmee verbonden
we vormen van kanker, ook onder jongeren, veroorzaak-
zeespiegelstijging, overexploitatie van grondstoffen en
ten. Dit leidde niet fot een veto op biotechnologie; wel
ontbossing, een sterke afname van de biodiversiteit, ver-
tot spelregels over de toepassing van deze kansrijke tech-
woestijning en de constante dreiging van een chemische,
nologie. Ook het steeds nijpender wordende gebrek aan
biologische of kernoorlog lagen op de loer. Men was hier-
'groene ruimte 'ging de mensen verontrusten. Nederland
door gewaarschuwd, maar er bleken zich eerst grote
werd voller en voller en de verstedelijkingsopgave bleek
rampen t e moeten voltrekken
om de mensen wakker te
onvoldoende te zijn opgepakt. Dit met alle ruimtelijke consequenties van dien. Zelfs in de nachtelijke uren was
schudden.
vrije doorstroming van het verkeer niet gegarandeerd. "Biodiversiteitis de risicodekkingvan het leven. Nu sterven per dag drie soorten UI
De mensen werden wakker geschud. Men werd gecon-
r gaan? Als de ontwikke-
fronteerd met de gevolgen die de rampen hadden voor de
t beslist onze gezond-
eigen gezondheid. Maar ook de migratiestromen die ont-
ring lilkt meer op z i p
stonden omdat delen van Europa onbewoonbaar
plaats dan een optimistische. ''
werden, beïnvloedden de houding en het gedrag. Aan het prof. dr. ir. T.M. de Jong
einde van het eerste decennium van deze eeuw kwamen grote groepen milieuvluchtelingen vanuit de door milieurampen getroffen gebieden naar Nederland. Naast deze stroom van milieuvluchtelingen nam ook het aandeel economische vluchtelingen nog eens relatief sterk toe.
W
A
A
R
D
E
( N ) V O
L
N E D F R L A N D
Het besef dat er wat moest gebeuren, uitte zich in een
Schone ICT en biotechnologie konden zich mede door
roep om een sterk bestuur. Een overheid die omwille van
Europese subsidies ontwikkelen. Normen en waarden,
het gezamenlijk belang, het gedrag, de wensen en ver-
gebaseerd op de christelijke traditie, waarin gentechnolo-
langens van de individuele burgers kan reguleren.
gie werd afgewezen, maakten plaats voor normen en
Voorkomen moest worden dat het zou blijven bij een-
waarden waarin gentechnologie in dienst van gezondheid
malige goede voornemens, die over zouden drijven zodra
werd toegejuicht.
de ramp uit het geheugen verdween. Mede dankzij de ontwikkelingen op ICT-gebied en gesteund door de bevolking kon de overheid de touwtjes strak in handen nemen.
De nadruk op de gezondheid en milieu za/ nog wel even voortduren. Er is een duidelijke verstarring zichtbaar in deze issues. Op de politieke agenda staat het ondersteeunen van de kennisintensieve dienstensector en de nieuwe
Het meest opmerkelijke is echter geweest dat de gewens-
industrieën, die gericht zijn op conceptueel vernieuwen-
t e gedragswijzigingen zich na de eerste 'ontwenningsver-
de ideeën. En voor het milieu wordt op dit moment
schijnselen' hebben verinnerlijkt in ieders leven. Welvaart en individuele keuzevrijheid zijn ingeruild voor welzijn, spiritualiteit en maatschappelijke winst. Voor enkele kleine groepen was dit moeilijk. Zij volhardden in een ongezond gedrag en accepteerden de positie van de overheid niet. Hun stem werd zwakker en zwakker en deze groepen raakten steeds verder geïsoleerd.
stringente wetgeving opgesteld met meer mogelijkheden om normoverschrijdingen fe bestraffen.
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E R L A N D
OMGEVINCSBEELD
dat men jonger aan een vaste relatie begint: er wordt weer jonger getrouwd of een duurzame samenievings-
I DEMOGRAFISCHE
O N T W I K K E L I N G E N
relatie aangegaan. De overheid stelt zich verantwoordelijk voor voldoende zorg en opvang, om zo de gewenste
In Nederland wonen nu ruim negentien miljoen mensen. De grote groei is t e verklaren vanuit een grote natuurlijke aanwas. Maar ook het positief migratiesaldo draagt bij aan de
veel van de zorg voor kinderen vindt toch binnen de
groei van de bevolking. Nederland is bij uitstek een land voor
familie- en vriendenkring plaats.
arbeidsparticipatie niet in de weg t e staan. Deze overheidsopvang moet overigens niet overschat worden:
opvang van vluchtelingen.
H O G E R E
L E V E N S V E R W A C H T I N G
De aandacht in de Nederlandse maatschappij voor gezondheid en milieu, de strenge gezondheidswetten (bijvoorbeeld het verbod op roken) en de vooruitgang van de medische kennis maken dat de levensverwachting significant toeneemt. Vooral mannen worden ouder door een gezonde levensstijl. Zij hebben nu een levensverwachting van 82 jaar. Voor vrouwen ligt deze twee jaar hoger: 84 jaar. Ouderen leven vanaf hun 80ste jaar in woonzorgcomplexen, met meerdere personen per huishouden en
Fotograaf: Kissen Moller Hansen I Hollandse Hoogte
onder begeleiding van een zorgcoördinator. Samen met de familie draagt deze zorg voor het welzijn van de bejaarden. De Nederlandse samenleving is sterk vergrijsd. Maar waar dit dertig jaar geleden als een bedreiging werd ervaren - vooral in economische termen - blijk het tegendeel het geval. Ouderen draaien mee in het gezinsleven van hun kinderen, en worden daardoor gewaardeerd.
“Het gezin blilkt in de hele wereld de enige samenlevingsvorm die breed wordt geaccepteerd. Kinderopvang wordt, net als vroe ger, weer een zorg voor de steedss fittere ouderen. De ouderen
op hun beurt, zullen weer meer deel uit gaan maken van de gezinsstructuur
‘I.
Th. M. Cohn V E R J O N G I N G
Bevolkingspiramide Waarde(n)vol
Een nieuwe geboortegolf, als gevolg van de gestegen kinderwens en de uitermate kindvriendelijke samenleving,
i
heeft voor enige vergroening van de bevolking gezorgd.
98 91
Gezinnen met twee of drie kinderen bepalen op dit
84
moment het beeld. De gestegen kinderwens leidt er ook
77
toe dat de leeftijd van de moeder bij de geboorte van het
70
eerste kind, daalt. Gekoppeld daaraan zien we de trend
63
56
Migratiesaldo lioog 49
A
42 35 28 21 14 7
I
O
c 150
100
50
O
50
Aantal personen x1000
Migratlesaldo laag
100
-Bevolkingsopbouw Nederlana 1995
150
5
2
W
N I E U W E
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E
D
E R I. A N
D
problemen aan te pakken en nog grotere problemen te
N E D E R L A N D E R S
De oorzaak voor de sterke bevolkingsgroei ligt echter
voorkomen. Vanwege de vele drempels op het pad van
voornamelijk in de immigratie. De problemen met opvang
de mondiale samenwerking, wordt de energie van
van deze immigratiegolf en de integratie van de nieuw-
samenwerking en beleidsafstemming primair gericht op
komers, die eind vorige eeuw nog zo nijpend waren, zijn
de inspanningen van de afzonderlijke continenten.
eigenlijk grotendeels verdwenen. De solidariteit en
Tussen de continenten onderling worden afspraken
gemeenschapszin die zich in Nederland de afgelopen
gemaakt over ieders aandeel in het leefbaar maken en
decennia heeft ontwikkeld, is daar voor een belangrijk
houden van de wereld.
deel debet aan. De Nederlandse overheid is - in afstemming met Europa - streng in haar voorwaarden voor
De mondiale economische groei is hoog - ruim 2,5 procent
toelating. En dan niet zozeer in de formulering van de
gemiddeld per jaar - en er is een bloeiende wereldhandel
toelatingscriteria als wel in de inspanningsverplichting die
in producten, die duurzaam in productie en gebruik zijn,
de nieuwe Nederlanders aan dienen te gaan. Iedereen
en zo een bijdrage leveren aan het leefbaar houden van
tekent bij binnenkomst een inburgeringscontract, waar-
de planeet aarde.
mee men zich verplicht tot het volgen van cursussen over de taal, de cultuur, de normen en waarden. De sleutel tot
In Europa bestaat politieke overeenstemming over de
de succesvolle opvang van vluchtelingen ligt in deze
einddoelen van de Europese integratie en een kopgroep
vergaande maatschappelijke integratie.
van landen trekt successievelijk de andere landen mee.
De omvangrijke groei van de bevolking door toegenomen
De politieke integratie is groot, als gevolg van de succes-
levensverwachting, geboorten en immigratie werkt door
volle monetaire integratie.
in de groei van het aantal huishoudens. Dit zijn er nu circa 8,2 miljoen. Toch blijft deze groei relatief beperkt,
In Azië heeft China zich ontwikkeld tot een economische
als gevolg van de stijging van de gemiddelde huishou-
wereldmacht en trekt het gehele Aziatische gedeelte van
densomvang.
de Pacific Rim mee in haar vooruitgang. Ook in de rest van Azië ontwikkelt de economie zich voorspoedig. Bij de groei van de economie zijn de negatieve milieugevol-
[
I N T E R N A T I O N A L E
O N T W I K K E L I N G E N
1
gen zoveel mogelijk beteugeld. Het westen, waaronder Nederland, heeft goede zaken gedaan in de kennisexport.
De economische groei in Nederland is bovengemiddeld in vergelijking met andere landen in Europa. Nieuwe economische groeisectoren zijn gericht op een duurzame maatschappelijke ontwikkeling: denk daarbij aan ICT, de agro-industrie, gezondheidsindustrie en kennisontwikkeling.
China heeft b i j de economische groei baat gehad bij de wet van de remmende voorsprong. Door het ontbreken van enige infrastructuur kon en moest direct worden geïnvesteerd in de allernieuwste technologische mogelijkheden. Dus geen elektriciteitsnet maar een spinnenweb van draagbare zonnepanelen en geen telefoonkabel-
E U R O P A
I N
D E
net, maar een mobiel net ondersteund door satellieten.
W E R E L D
De machtige continenten in de wereld
- Azië, Europa,
Noord-Amerika, Zuid-Amerika en Afrika
- streven in
zowel economisch als bestuurlijk opzicht naar afstemming, samenwerking en eenwording om de grote wereld-
Door de toepassing van deze nieuwste technologieën kon de gevreesde Chinese C02- piekuitstoot uitblijven. Sterker: de uitstoot van emissies ligt in dit land het laagst per hoofd van de bevolking bij gelijke inkomens.
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E R L A N D
In Noord-Amerika is men er niet in geslaagd de noodzakelijke structurele versterking van de economie van de grond te krijgen. Onvoldoende samenwerking tussen overheid en het bedrijfsleven leiden er onder meer toe dat de kwaliteit van het onderwijs en de infrastructuur achterblijven en dat ook de arbeidsproductiviteit niet de gewenste stijging laat zien. Het maatschappelijk middenveld, zeer sterk in dit werelddeel, heeft een protectionistische positie ingenomen. Ook de Verenigde Staten hebben de milieugevolgen aan den lijve ondervonden. De centrale overheid neemt, onder druk van de federale overheden en het congres, steeds meer de aanpak van de milieuproblemen ter hand. Afrika blijft het mondiale zorgenkind. De voortdurende politieke machtsstrijd tussen en binnen landen leidt tot het uitblijven van samenwerking, zodat Afrika zich als continent nog niet als
D E
P O S I T I E
L A N D E N
I N
V A N
D E
E U R O P A
Vanuit Brussel wordt een duidelijk Europees beleid gevoerd voor milieu, vervoer en energie. Er bestaan veel
economisch blok kan opstellen. De grote maatschappelijke
milieuheffingen en er worden hoge eisen gesteld aan de
problemen, zoals de epidemieën en milieuproblemen zijn
wijze waarop er met het milieu wordt omgegaan.
verantwoordelijk voor een grote groep vluchtelingen naar Europa en Azië. In mondiaal overleg is de inzet van de
Convenanten zijn een belangrijk instrument hierin. Zij worden vooral afgesloten met branches die gedomi-
andere continenten erop gericht om Afrika zo snel moge-
neerd worden door grote industriële bedrijven. Vergroting
lijk mee te nemen in de welvaarts- en welzijnsontwikke-
van de invoer van gas uit Rusland is een speerpunt, even-
ling. Tot die tijd worden de Afrikaanse vluchtelingen binnen Europese raamafspraken begripvol opgenomen in de landen van aankomst.
als recycling. Producenten zijn verplicht afgedankte producten terug t e nemen. De infrastructuur voor de inzameling en de verwerking van recyclebare materialen is sterk verbeterd door deze verplichting. Europese beleidskaders worden op nationaal niveau vertaald in mandateringen met waar nodig specifiek nationale aanvullingen. Technologische ontwikkelingen worden centraal vanuit Europa gestimuleerd, waarbij prioriteit bestaat voor gezondheidszorg, milieu en werkgelegenheid. Op bestuurlijk terrein coördineert Europa op basis van het subsidiariteitsbeginsel. Hierdoor zijn de mogelijkheden voor regio's om over landgrenzen heen samen t e werken groot. En deze mogelijkheden worden benut. Sterke regionale economische clusters als
Fotograaf: Gé Dubbelman I Hollandse Hoogte
W
Hamburg-Kopenhagen-Malmö, Aken-Maastricht-Luik,
A
K A N S E N
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E K I A N U
B E N U T T E N
Lille-Brussel en Twente-I
De groei van de Nederlandse economie, die al een aantal
daar voorbeelden van.
jaren stabiel hoog ligt, komt doordat Nederlanders opti-
D E
waarden en normen boden. In 'groene' sectoren is m
maal Ikonden profiteren van de kansen die de nieuwe P O S I T I E
V A N
N E D E R L A N IDN
EURO PA
ondiaal immers veel geld te verdienen. Ook werd er -
Vanuit een sterke positie in het economische Ikrachtenveld
economisch en sociaal - veelvuldig geprofiteerd van de
stimuleert Den Haag via de Europese regel- en wetgeving
Ikansen en mogelijkheden die de technologische vooruit-
het bedrijfsleven tot het ontwikkelen van duurzame,
gang bood. Daarbij speelde de sterke bevolkingsgroei een
milieuvriendelijke en kwalitatief hoogwaardige diensten en
belangrijke rol bij het realiseren van een redelijk hoog
producten. Enerzijds subsidieert de overheid nieuwe ont-
groeicijfer. Economische groei is overigens een achter-
wikkelingen in de bio-, gen-, nano- en ICT-technologie
haald begrip. Het streven is 'welzijnsgroei', een combina-
met grote hoeveelheden geld, anderzijds intervenieert ze
tie van economische groei en een betere leefomgeving.
met verboden en sterke afslanking van niet-duurzame activiteiten.
C O N S U M P T I E
De consumptie van goederen en diensten neemt nog steeds een belangrijke plaats in. In het aankoopgedrag
I
E C O N O M / S C H €
ONTWIKKELINGEN
Nederland kent de laatste jaren een jaarlijks gemiddelde economische groei van 2,75%. Dit percentage ligt iets hoger als het Europees gemiddelde en ons land heeft een sterke economische structuur. De overheidssturing leidt nog steeds tot een
I
van consumenten is de afgelopen decennia wel een duidelijke kentering waarneembaar: er is een toenemende aandacht voor kwaliteit en voor 'groene' producten. De nadruk in de consumptie ligt meer op de intrinsieke waarde van goederen en diensten waarbij levensduur, milieuvriendelijkheid en traditioneel-culturele aspecten
'booming' in de ontwikkeling van industrie en diensten, Het is vooral de nieuwe technologische industrie die in grote mate bijdraagt aan het Bruto Binnenlands Product. B i j het succes van de industrie blijft de tertiaire dienstensector enigszins achter. De kwartaire sector groeit en zal dat ook blijven doen is de
een grote rol spelen. Degelijkheid staat in hoog aanzien:
verwachting, gezien de vergrijzing en het grote belang dat aan collectieve zorg wordt gehecht. Door het vrij gunstige economische klimaat op de Europese afzetmarkten neemt ook het volume van de landbouw toe.
treffende product is. Zo kan de consument een goede
de normatieve maatschappij vraagt om gestandaardiseerde, maar kwalitatief hoogwaardige producten. 'Natuurconsumptie' is populair. Op alle verpakkingen staat aangeven wat de milieubelasting van het desbeafweging maken in de Ikeuze tussen verschillende producten. Het hoge consumptiepatroon is te verklaren vanuit de stijging van de reële inkomens. W E R K G E L E G E N H E I D
De bijna acht miljoen personen in het arbeidsproces vinden hun werk voornamelijk in de tertiaire en de kwartaire sector. De werkloosheid is laag, de arbeidsparticipatie van de beroepsvolking is gestegen tot
W A A R D E ( N ) V O L
N L D E R L A N D
rond de 75 procent. Ook de immigranten zijn voor een
de afgelopen jaren zowel relatief als absoluut sterk
belangrijk deel opgenomen in het arbeidsproces. Er is een
gedaald. Veel grond, die voorheen in gebruik was voor
adequaat stelsel van sociale zekerheid, dat een redelijke
het telen van de gewassen en het grazen van het vee, is
welvaart garandeert bij inactiviteit. De koppeling in de
hierdoor vrijgekomen. De traditionele, vervuilende land-
sociale zekerheid, ook bij de voor de arbeidsmarkt rele-
bouw is al jaren niet meer toegestaan.
vante uitkeringen, wordt volledig toegepast. De arbeidsparticipatie van vrouwen is groot, terwijl ook veel vitale
De Europese industrie kan binnen de Europese interne
ouderen blijven werken (voor zover ze dat willen). Dit
markt rekenen op steun, hetgeen hen bevoordeeld ten
laatste dankzij de gunstige arbeidsvoorwaarden om flexi-
opzichte van niet-Europese concurrenten. Deze steun
bel tot je zeventigste levensjaar enkele uren per week te
geldt overigens voor alleen die industrie die zich houdt
kunnen blijven werken. Flexibilisering heeft zich slechts
aan de geldende milieuregels. Het Europese milieubeleid
kunnen voortzetten binnen de marges van een 12-uurs
is streng voor vervuilende en grondstofintensieve
economie. De avonduren en het drie-daagse weekend
(basis)industrieën. De subsidies, die hier in het verleden
zijn exclusief voor het gezins- en sociale leven. Spreiding
nog wel aan gegeven werden, zijn volledig verdwenen.
over de dag van werkuren is mogelijk dankzij de ICT-ont-
In Nederland bestaan aanvangssubsidies voor het onder-
wikkelingen. Twee dagen telewerken in de vierdaagse
wijs in en de ontwikkeling van bio-, gen-, nano- en ICT-
werkweek van 31 uur is algemeen goed geworden en
technologie. Het bedrijfsleven neemt, met de grote maat-
inmiddels in vele CAO'Sopgenomen. De grootste groei-
schappelijke vraag naar duurzame producten en diensten
ers in de kwartaire sector zijn het overheidsapparaat, het
in het achterhoofd, na deze gesubsidieerde initiatieffase
onderwijs en de zorg. In de tertiare sector zijn de grootste
de verdere ontwikkeling meestal snel op. Daarbij blijft het
groeiers de ICT-, de recreatie- en culturele sector.
telkens geconfronteerd met de strikte wet- en regelgeving van de overheid. Afvalverwijdering en hergebruik is
P R O D U C T I E
belangrijk, evenals productie en gebruik van milieuvrien-
De productiestructuur wordt gekenmerkt door schaal-
delijke energiedragers.
vergroting en specialisatie. De massaproductie in de land-
De bouwnijverheid profiteert van de relatief grote aan-
bouw vindt plaats buiten Europa. In Nederland richt de
dacht voor de leefomgeving, leidend tot bouwtechnieken
land- en tuinbouwsector zich met behulp van gen- en
waarbij de nadruk ligt op duurzaamheid en multifunctio-
biotechnologie op duurzamere productietech nieken.
neel ruimtegebruik. Ondergronds en intensief bouwen is
De producten van deze industrie vinden gretig aftrek
een belangrijk Nederlands specialisme.
onder de op Ikwaliteit en duurzaamheid gerichte Europese bevolking. Het aantal arbeidskrachten in de landbouw is
DISTRIBUTIE
Het sterke maatschappelijk milieubesef maakt dat de distributiefunctie van Nederland minder prominent op de "Economische ontwikkeling wordt niet zozeer bepaald door beschikbaarheid van hulpbronnen e.d., maar vooral door geloof in eigen kunnen. De immateriële kanten van de samenleving (vertrouwen, tolerantie ad.) bepalen de materiële aspecten van de maatschappil
voorgrond staat dan in het laatste kwart van de vorige eeuw het geval was. Dit wil niet zeggen dat deze sector verdwenen is. Door de gunstige geografische ligging ten opzichte van het welvarende West-Europa is er voor transport van goederen naar het achterland nog steeds
I'.
prof. dr. W. Albeda
een plaats in de Nederlandse economie. ICT wordt breed ingezet voor logistiek en distributie.
W
1
R U I M P E L I J K €
O N T W I K K E L I N G E N
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N C D I R L A N D
gezocht tussen ruimtelijke kwaliteit en intensief ruimtegebruik. Hoogwaardige (groot)stedelijke milieus en meervou-
Kern van de sterk door de overheid gestuurde ruimtelijke ont-
dig ruimtegebruik zijn hierbij trefwoorden. De behoefte
wikkelingen is de concentratie van functies. Zowel in nieuwe
aan nieuwe woningen en bedrijfsruimten kan echter niet
suburbane ontwikkelingsgebiedenals in de bestaande stedelij-
volledig in de bestaande stedelijke gebieden worden
ke gebieden staat verbetering van de omgevingskwaliteit en
opgevangen. Er is daarom een klein aantal nieuwe steden
een afname van de sociale milieudruk voorop. Bouwen buiten
in ontwikkeling in de nabijheid van de bestaande stadsge-
de aangewezen locaties komt niet meer voor.
westen en op de assen tussen de steden. Deze nieuwe steden vormen duidelijke ruimtelijke concentratiepunten in de regio, en zijn tevens belangrijke vervoersknooppunten.
RUIMTELIJKE O R D E Het beleid voor ruimtelijke ordening stuurt aan op het maximaliseren van de kwaliteit van de leefomgeving in de
M e t het landelijk gebied wordt zorgvuldig omgegaan. De landbouw is nog steeds een belangrijke economische
stedelijke gebieden. Daarvoor staat het concept van stede-
sector. Opvallend is het ruimtegebruik, dat intensiever is
lijke concentratie garant. Dit houdt in dat (groot)stedelijke
geworden en de belasting van het milieu, die enorm is
uitbreiding altijd kritisch bekeken wordt op de gevolgen
gedaald sinds het eind van de vorige eeuw. O p de vrijko-
voor het stedelijke leefmilieu. De overheid heeft een stu-
mende gronden ligt het accent op actieve natuurontwik-
rende rol waar het gaat om het waarborgen van de sociale
keling en op behoud van het cultuurlandschap. Recreatief
rechtvaardigheid en de duurzaamheid van de ruimtelijke
gebruik van het landelijk gebied wordt niet tegengegaan,
inrichting. Met ruimte wordt efficiënt omgegaan, en duur-
maar wel gereguleerd.
zame economische activiteiten krijgen voorrang. Nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen worden zoveel mogelijk binnen
Er
en in aansluiting op het bestaand stedelijk gebied gecon-
tussen de landsdelen. Het accent ligt op de verstedelijkte
centreerd, waarbij altijd naar een compromis wordt
landsdelen Randstad en Zuidoost-Nederland. Ook
IS
geen groot verschil in ruimtelijke ontwikkelingen
Schiphoi en Rotterdam zijn ruimtelijke concentratiepunten. Het noordoostelijk deel van het land ontwikkelt zich minder snel
“Er z i p mensen die een vergaande verstede Iilking verwachten. Nederland van asfalt en beton ik verwacht eerder, mede dankzil de economische groei, een meervoudig ruimtegebruik met wegen onder de grond, gebouwen en parken daarboven etc.
‘I.
L. de Waal
995 (ha)
Verdding 1995 Gro
W
A
A
R
D
E
R U I M T E
(
N
)
V
O
V O O R
L
N E D E R L A N D
--
W O N E N
In de periode 1995-2030 is de woningvoorraad toegenomen met 1,8 miljoen woningen. De ruimtelijke capaciteit in de steden was niet voldoende om deze groei op te vangen. Bovendien sloot het woningaanbod binnen de bestaande stedelijke gebieden niet altijd aan op de woonwensen van bepaalde bevolkingscategorieën. Ongebreidelde spreiding en verdere verstedelijking van het landelijk gebied worden echter zoveel mogelijk tegengegaan. Daarom is een aantal grotere kernen in ontwikkeling op de assen tussen de stedelijke gebieden. Deze nieuwe steden, met een omvang van 25.000 tot 80.000 inwoners, zijn redelijk zelfstandig; zoveel mogelijk dagelijkse activiteiten moeten binnen de eigen kern kunnen worden verricht. Wonen en werken gebeurt op deze manier dicht bij elkaar, de voorzieningenstructuur is hoogwaardig en het verblijfsklimaat prettig. Het zijn typische voorbeelden van een Randmilieu. De verkeersstruc-
I 1 Minder dan O
tuur is 'naar binnen gericht'. langzaam verkeer en openbaar vervoer krijgen de ruimte, het lokaal gebruik van de
I
8 tol 16
Groei woningvoorraad, in procenten, 1995-2030.
auto wordt aan banden gelegd. De gemeente Houten anno 1998 lijkt nog het meest op deze nieuwe steden.
Wonen vindt voornamelijk plaats in de hoogwaardige ste-
verouderde bedrijfsterreinen. De stedelijke uitbreidings-
delijke woonmilieus. De 'verantwoorde' en 'urbane'
locaties zijn t e typeren als een menging van stedelijke en
woonconsument verwacht veel kwaliteit en kan dit
cuburbane woonmilieus.
-doordat d e welvaart toeneemt - ook betalen. Daarom worden binnen de stedelijke gebieden de aantrekkelijke aspecten van de verschillende wijken zoveel mogelijk benut. Dit betekent veel hoogbouw en een menging van woon-, werk- en voorzieningenfuncties. De duurdere voor- en naoorlogse wijken zijn onverminderd populair en hebben hun wervend karakter behouden. In d e andere
"We moeten terug naar een ander soort hoogbouw, biivoorbeeld piramidevormige hoogbouw met dakterrassen Dat bespaart veel ruimte en er blijft vol kan binnen gebe
imte over. Het parkeren n een dich#he,d bereikt
worden van 70 woone
ctare met toch voor ieder-
een een tuin"
wijken vinden herstructureringen plaats gericht op
ir. R. Das
woningverbetering, verdichting en herinrichting van
Groei woningvoorraad 1995.2030 (in procenten)
Centrumgemeente vier grote stadsgewesten Randgemeente vier grote stadsgewesten Centrumgemeente overige stadsgewesten Randgemeente overige stadsgewesten
Randstad Noord
Randstad Zuid
40 % 34%
36% 30%
Zuid Oost
Noord Oost
I
I
W
R U I M T E
V O O R
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E R L A N D
extensieve bedrijvigheid en transport- en distributieactivi-
W E R K E N
De vraag naar nieuwe werklocaties is, door de groei van
teiten die hier hun plek vinden. Waar mogelijk wordt
de economie en de daarmee samenhangende groei van
deze werkgelegenheid met woonfuncties gemengd.
de werkgelegenheid, groot. Vooral in de steden wordt aan deze vraag tegemoetgekomen. Nieuwe bedrijfsterrei-
RUIMTE
nen worden zoveel mogelijk binnen het bestaand stedelijk
De voorzieningenstructuur is gebundeld binnen de stede-
gebied gerealiseerd. Grootschalige kantoorvoorzieningen
lijke gebieden. Grootschalige voorzieningen, zowel detail-
ontwikkelen zich rond de hoofd- en nevencentra van de
handel als publieke diensten, zijn geconcentreerd in de
steden, bij de belangrijke knooppunten van het hoog-
stedelijke hoofd- en nevencentra. Hier wordt ook
waardig bovenlokaal vervoernet. Ruimte hiervoor wordt
gewoond en gewerkt. Voor parkeren, opslag en distribu-
mede gecreëerd door overkluizing van bestaande infra-
tie is ondergronds ruimte gecreëerd. Kleinschalige voor-
structuur en door multifunctioneel hergebruik van oudere
zieningen zijn te vinden in de woonwijken van de stedelij-
bedrijfsterreinen.
ke gebieden en in de nieuwe steden. Voor de dagelijkse
V O O R
V O O R Z I E N I N G E N
Ook de nieuwe steden bieden ruimte aan de groei van de
behoeften kan men zoveel mogelijk op lokaal niveau
werkgelegenheid. Het zijn vooral de kleinschaliger kan-
terecht.
toorvoorzieningen, gemengde bedrijfsterreinen, ruimteR U I M T E
V O O R
N A T U U R
E N
L A N D B O U W ,
R E C R E A T I E
Efficiëntie-verbetering, terugdringing van milieubelastende activiteiten en landschapsbeheer staan centraal in het landbouwbeleid. Het grondgebruik door de landbouw neemt nog steeds af, met name in de akkerbouw en in de veehouderij. Het totale landbouwareaal is in de periode 1995-2030 met 15 procent gedaald. De vrijgekomen
ruimte wordt onder meer benut voor natuurontwikkeling in combinatie met landbouwactiviteiten die primair gericht zijn op het in stand houden van het cultuurlandschap. De tuinbouw, met name de glastuinbouw blijft groeisector. De tuinbouwactiviteiten zijn geconcentreerd in het noorden van Nederland en in Zeeland. De nieuwe steden bevinden zich aan de randen van natuurparken. Dit zijn omvangrijke parken, die deels voor recreatie en deels voor bosontwikkeling in gebruik zijn. Ze zijn overal in Nederland ontwikkeld. Ook het Groene Hart heeft onlangs deze status ontvangen. Recreatie concen-
Minder dan O
treert zich in de stedelijke gebieden. Men brengt veel vrije
I OIOlU
!_-i
=
BtOllG
1U tot 24 24 lol 32 32 tot 40 40 tal 48 MeordandR
tijd door in stedelijke vrije-tijdsvoorzieningen (cultuur, spiGroei arbeidsplaatsen, in procenten, 1995-2030
Ontwikkeling van de werkgelegenheid in de periode 1998-2030 naar locatietype Locatietype
Arbeidsplaatsen
Ontwikkeling
Ontwikkelina
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E R L A N D
1
SOCIAAL-CULTURELE
ONTWIKKELINGEN
Welzijn i s belangrijk in de huidige Nederlandse samenleving. Mensen zijn gericht op het sociaal, cultureel en economisch welbevinden van zichzelf en van de medemens, waarbij deze drie aspecten niet los van elkaar gezien kunnen worden.
Persoonlijke ontwikkeling is belangrijk maar mag niet ten koste gaan van het welzijn van anderen of van het milieu. in het hele maatschappelijk leven, zowel op de werkvloer als in de thuissituatie, bestaat een grote belangstelling voor de zingeving en ontwikkeling van de eigen identiteit. Daarnaast is er het eigen lichaam en de eigen natuurlijke omgeving. Ook daaraan wordt veel tijd en
i
I
Minder dan -35
-35id-30
-30$I-25 -25 i01 -20 I -20lol -15
-~
p/A
geld besteed. 'Verbeter de wereld, begin bij jezelf', de
l
reclameslogan van jaren geleden, is een concreet motto
II
voor iedereen.
-15loi-10
-1OlOl.5
-5101 o Onvoldoende ralevant
Groei landbouwareaal, in procenten, 1995-2030
De persoonlijke ontplooiing van het individu, binnen de door de maatschappij gestelde grenzen, neemt een centrale plaats in. Mensen zoeken rust voor zichzelf en vin-
"Dus, om een voorbeeld te noemen, het Internet bestond al lang
den dit voor een belangrijk deel in de natuur. De natuur-
en wel op een geesteliik en spritueel niveau, te weten telepathie
lijke omgeving (al dan niet gecultiveerd of virtueel) vormt
I e hoeft eigenlijk alleen m a r contact met iemand te maken om
steeds weer een inspiratiebron voor de moderne mens.
te weten hoe het met icrqandgait. Door vertrouwen in elkaar te
Men is zich er terdege van bewust dat de destructieve
hebben en dus elkaar heel goed aan te voelen, kun i e een hele-
krachten van de mens de natuur in een wankel evenwicht kan brengen. Dit is hetzelfde wankele evenwicht dat men
boel van de mobiliteit terugdringen". R.J. Heijn
kent uit de relaties tussen mensen onderling, in het gezin bijvoorbeeld of in grote leefgemeenschappen als
rituele centra, horeca), en doet veel aan sport en sociale
Nederland in zijn geheel. De wens is groot om in harmo-
activiteiten. Openluchtrecreatie vindt veel in de directe
nie te leven, met zowel de sociale als de natuurlijke
woonomgeving plaats. In het landelijk gebied ligt het
omgeving.
accent op extensieve (verb1ijfs)recreatie.
I
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E K L A N D
De Nederlandse consument is een 'verantwoorde' consu-
met zich mee dat creativiteit een schaars goed is gewor-
ment, met aandacht voor duurzaamheid. Wat betreft
den: immers, voor mensen die al vanaf hun geboorte
levensstijl is de mens normatief; zijn ontplooiing moet in
geacht worden in een bepaald stramien te leven, is het
het teken staan van het collectieve, op duurzaamheid
niet eenvoudig zich buiten de gebaande paden t e bege-
gerichte belang. Zijn tijdsbesteding is dan ook gekoppeld
ven. Zij die dit toch doen, zijn veroordeeld tot een
aan deze waarden, hetgeen tot uitdrukking komt in een
bestaan in de marge van de maatschappij. Zij vormen
horriogene levensstijl, waarbij ook vrije tijd, als het even
tegenbewegingen, maar zijn geen bedreiging voor de
kan, gericht en verantwoord wordt besteed, bijvoorbeeld
maatschappij. Een daadwerkelijke verandering komt niet
door participatie in politieke en maatschappelijke organi-
tot stand omdat de meerderheid van de Nederlanders
saties. Omdat dit collectivisme vanuit de mens zelf komt,
afwijken nou eenmaal beschouwt als verzet tegen de
geeft het voldoening, in die zin dat de mens als individu
bestaande, gewaardeerde orde.
wel de centrale figuur is. Het zorgt ervoor dat men in het collectieve belang ook het eigen belang kan zien.
S O C I A A L
V A A R D I G E
S A M E N L E V I N G
Opleiden gaat het hele leven door. De overheid financiert S O C I A L E
C O H E S I E
E N
C O N T R O L E
Iedereen is het erover eens dat het voor kinderen belang-
de algemene opleiding waarin het naast technische vakken vooral de sociale en opvoedkundige vakken zijn die
rijk is op te groeien in een duurzaam samenlevingsver-
centraal staan. Na afronding van deze algemene oplei-
band van minimaal twee volwassenen. Het is dan ook
ding, die tot hel 2lste levensjaar duurt, verzorgt de over-
vanzelfsprekend dat relatiebemiddeling bij problemen tus-
heid een verplichte, jaarlijkse bijscholing waarin normen
sen of scheiding van twee partners met kinderen verplicht
en waarden in gezin en maatschappij aan de orde komen.
is. De sociale cohesie in de samenleving is groot.
En eenmaal op de arbeidsmarkt zorgt de werkgever jaar-
Familieverbanden, directe leefomgeving, werkkring; het
lijks voor meerdere bijscholingen en cursussen. Werk,
zijn allemaal sterke sociale verbanden waarin mensen
zorg en vrijetijdsbesteding, alles staat in het teken van
leven. Het zijn ook verbanden van onderlinge zorgbetrek-
persoonlijke ontwikkeling en het behoud van de natuurlij-
kingen waarin sociale controle een belangrijke rol speelt.
ke omgeving. Harmonie in de verschillende vormen van
Mensen schromen niet elkaar aan te spreken over de
tijdsbesteding wordt bereikt door een gelijke verdeling
opvoeding van de kinderen, de hoeveelheid onafbreek-
van arbeid en zorg en voldoende tijd voor hobby's en ont-
baar afval of de tijd die besteed wordt aan een demente
spanning. Norm voor dit laatste is minimaal drie uur per
vader. 'Roken moet mogen' is inmiddels ondenkbaar
dag. Via deeltijdwerk en deeltijdzorg op een fifty-
geworden. Het roken van tabakswaren is bij wet verbo-
fiftybasis is het mogelijk deze harmonische tijdsindeling t e
den, gezien de maatschappelijke Ikosten voor de gezond-
bewerkstelligen. Mensen besteden hun vrije tijd aan sport,
heidszorg die het met zich meebrengt en de aantasting
studie (spirituele en intellectuele ontwikkeling) en familie.
van het leefmilieu. Nederland is een sterk normatieve maatschappij.
W
A
A
R
COMM
D
E
(
N
)
V
O
U NI CATI E
L
E N
N
E
D
~
R
L
A
N
U
G E B O R G E N H E ID
I
BESTUUR
EN
P O L I T I E K
J
Mensen omringen zich niet meer met een grote kring van vage kennissen, maar voelen zich thuis in een besloten
Zoals eerder al bleek, speelt de overheid een belangrijke rol in
kring van intimi. 'Eigen haard is goud waard', 'Beter een den, maar ze slaan de spijker op hun kop wat betreft een
het Nederland van 2030. Het is de overheid die beleid initieert, ontwikkelt en uitvoert, op al die beleidsterreinen die de leefwereld van de burgers bepalen. Nederlanders hebben een groot
typering van de huidige tijd. Met behulp van ICT-toepass-
vertrouwen in de overheid en volgen de ontwikkelingen in de
ingen kan men ongehinderd en op een Ikwalitatief hoog-
politiek met belangstelling. De inperking van de persoonlijke vrijheid die deze rolinvulling van de overheid met zich meebrengt, neemt men voor lief.
goede buur dan een verre vriend', het zijn oude gezeg-
waardig niveau mondiaal communiceren. Deze contacten hebben zich weliswaar sterk uitgebreid, maar behouden toch vooral een zakelijk karakter. Persoonlijke relaties spelen zich in de eigen omgeving af. De vitale grootouders passen vaak op de kleinkinderen en burendiensten zjjn
Nederland is een sterk gereguleerde samenleving. De
heel gewoon in het sociale verkeer.
overheid heeft het mandaat gekregen een omvangrijk
KWALITIJD
vorm te geven. In de praktijk betekent dit dat de over-
deel van het maatschappelijk en het persoonlijk leven Rust, onthaasting en relatief veel vrije tijd zijn de trefwoorden in het Nederland van 2030. Snelheid is een
begrip uit een verleden. Waarom zou je hard rijden als je
heid pro-actief optreedt en sterk sturend is op een groot aantal beleidsterreinen. Maar niet al het beleid Ikomt op nationaal niveau tot stand. Ook de Europese overheid
met een lagere snelheid ook op de plaats van bestem-
geniet veel vertrouwen en er is al weer enige tijd geleden
ming komt? Bovendien, snelheid is ongezond en heeft
een ontwikkeling op gang gekomen om een deel van het
vaak negatieve gevolgen voor het milieu. Ook in de economie staat rust voorop. Slechts 12 uur per dag draait alles op volle toeren. Mede door de ontwikkelingen in de ICT is het mogelijk om rustig aan te doen en toch opti-
beleid naar dit Europees niveau te verschuiven. Daarbij gaat het naast - vanzelfsprekend bijna - het defensie- en het buitenlands beleid vooral om het ontwerpen en implementeren van een integraal duurzaamheidsbeleid.
maal te produceren. Tijd is kwaliteit. Dat blijkt ook uit de invulling van de vrije tijd. Zorgtaken spelen een belangrijke rol, maar ook vrijwilligerswerk, het participe-
Regulering op het gebied van gezondheidszorg, milieu, energie, onderwijs, cultuur en economische ontwikkelin-
ren in politieke en maatschappelijke organisaties en het
gen tracht men zodanig op elkaar af te stemmen dat een
uitgebreid de tijd nemen voor winkelen. Waarom naar
duurzame ontwikkeling ontstaat. Er bestaat strenge wet-
Spanje als je ook in de Ardennen kunt ontspannen, of in
en interventie-regelgeving op het gebied van milieuzorg
de Peel o f op de Veluwe? Waarom zou je uren doorbrengen met jezelf te verplaatsen als je ook op kortere afstand aan je trekken kan komen? "Er moet weer waardering komen voor het complexe
bestuurliike werk. Als /e hoort wat verantwoordelilke bestuurders en plannenmakerinu naar hun hoofd geslingerd krilgen. Maar er zullen &naeg mensen blijven die hun nek durven uitsteken" Mw. R. Bakker
en er wordt een pro actief economisch beleid gevoerd om nieuwe technologie en nieuwe infrastructuren t e stimuleren. De doorvertaling van de stringente Europese beleids-
W
kaders naar de verschillende landen is een taak van de
A
A
R
D
E ( N ) V O
L
N E D E K I . A N D
r T E C H N O L O G I E
nationale overheden, die waar nodig ook aanvullingen ontwikkelen. Nederland kent dergelijke aanvullingen in
Nederland heeft zich technologisch sterk ontwikkeld. De in de
het ruimtelijke en het economisch beleid.
maatschappij heersende vraag naar gezonde, duurzame en kwa. litatief hoogwaardige producten i s groot en de overheid stuurt
B U R G E R - B E S T U U R
actief op een verdere ontwikkeling van dergelijke producten, Dit verklaart de sterke bloei van de technologische industrie. Deze is primair gericht op maatschappelijke toepassingen.
De belangstelling voor de politiek is groot. Veel Nederlanders zijn lid van een politieke partij en de opkomst bij verkiezingen is groot (94% de laatste keer). In het Nederlandse parlement zijn drie partijen actief: Welzijn 2025, de Welvaartspartij en Leefbaar Nederland.
Ondanks het belang dat gehecht wordt aan technologi-
De vele radicale splinterpartijen die zich beijveren voor
sche innovaties, is de overheid bijzonder kritisch als het
een liberalere samenleving halen de kiesdrempel keer op
gaat over implementatie van nieuwe technologieën. Men
keer niet. Het maatschappelijk middenveld is groot en
stapt niet gemakkelijk over ethische kwesties heen.
vervult een rol bij de uitvoering van beleid. Met behulp
Nieuwe technologie wordt dan ook nauwkeurig op effect
van nieuwe ICT-toepassingen heeft de overheid een ster-
beoordeeld. Het allesoverheersende gevoel daarbij is dat
ke positie in het maatschappelijk leven verkregen. Ook de
technologie altijd ten dienste moet staan van de duur-
handhaving en controle van regelgeving is sterk verge-
zaamheid van de samenleving.
makkelijkt door de grootschalige toepassing van ICT. Het gedrag van de bevolking en het bedrijfsleven kan ten alle
"informatietechnologie zal een belangrilke bildrage leveren aan
tijde worden gevolgd, en wordt waar nodig bijgesteld.
de noodzakelilke duurzame ontwikkeling. De legitimatie van ICT zal liggen in de relatie met duunarne ontwkkeiing ICT biedt de
" D e technologie maakt het mogelijk om heel verfijnd tot de
mogeli/kheid om meer te doen boven de baríkrre van t i l d e n
burger te komen. Omgekeerd biedt ICT mogelijkheden voor
ruimte en het maakt energiebesparing mogeliik" S. Marzano
het ambtelijk apparaat om veel inzicht in zowel de individuele burger, in groepen burgers als in de gehelebevolking te krijgen. in laatst genoemde zin is er meer ruimfe vvor een autoritaire kracht".
I N V E S T E R I N G E N
De technologie komt tot stand in een speelveld waarbij mr. A.W.H. Docters van Leeuwen
Uitvoeringstaken van de overheid zijn gedecentraliseerd;
de overheid een centrale rol speelt als 'launching custorner' in maatschappelijk wenselijke ontwikkelingen. Grote
voor de uitvoering van beleid geldt 'think global, act
R&D-subsidiestromen lopen richting de internationale
local'. In vergelijking met dertig jaar geleden is de
samenwerkingverbanden van universiteiten en onder-
bestuurskracht van de samenwerkende dan wel samen-
zoekscentra. Constante investeringen blijven noodzakelijk
gevoegde gemeenten toegenomen.
door zowel de korte time-to-time market, de lange ontwikkelingstermijnen als ook de grote kennisdiffusie. De sterke financiële positie van de overheid maakt dergelijke kapitaalintensieve onderzoeken mogelijk. Na de onderzoeks- en opstartfase
W A A R D
E (
N )
V
O
L
N E O E R L A N D
van Europa, waar de belangrijkste onderzoeksinstellingen en universiteiten op zijn aangesloten, bijeen. KENNIS
E N
O N D E R W I J S
De overheid stelt hoge kwaliteitseisen aan het onderwijs. Het kennisniveau van de Nederlander is over het algemeen dan ook hoog. ICT-toepassingen worden ingezet ter ondersteuning van de studie, voor monitoring van de studievoortgang, en om op afstand colleges t e kunnen volgen en examen te doen. Educatie en bijscholing is voor iedereen vanuit huis of werkplek toegankelijk. Onderwijs biedt hierdoor voor velen nieuwe Ikansen. B E L A N G R I J K EO het bedrijfsleven investeert veel geld in technologie om
N T W I K K E L I N G E N
Nieuwe bedrijven in de technologie richten zich voorna-
het productieproces te optimaliseren naar energieverbruik
melijk op de voedings- en bio-industrie, beide van ouds-
en gebruik van grondstoffen. De consument let hierop:
her sterk in Nederland. Ook binnen de farmaceutische en
op de verpakking moet dit ook staan aangegeven. Als
ICT-sector valt een groei waar t e nemen. De grootschali-
reguleerder draagt de overheid zorg voor het beperken
ge R&D-investeringen van de overheid blijken als een
van de risico's via wet- en regelgeving en door het opleg-
katalysator te werken en ook de grote marktvraag naar
gen van keurmerken. Ten slotte fungeert de overheid als
gestandaardiseerde, maar hoogwaardige producten
garantieverstrekker voor marktafname.
maakt dat de technologie-industrie momenteel een enor-
In de R&D sector verricht de Europese overheid naast
me hausse doormaakt. De ICT-sector heeft distributie van
infrastructuur en software, met name R&D gericht op
fysieke informatiegoederen grotendeels overbodig
beveiliging van ICT, encryptie, gebruiksvriendelijke inter-
gemaakt. Digitaal transport van nieuws, geluid en beeld is
faces, productieprocessen op afstand en telematica in
optimaal ontwikkeld. De communicatie binnen en tussen
logistiek en distributie.
bedrijven en organisaties is van goede kwaliteit en het telewerken neemt een steeds hogere vlucht. Momenteel
De maatschappij accepteert de nieuwe informatie- en communicatietechnologie soepel. De overheid is ook hierbij aanwezig en stuurt aan op een hoge acceptatiegraad. Er wordt veel belang gehecht aan een grote toepasbaarheid voor de gehele bevolking. De overheid stelt - via concessies - eisen aan bijvoorbeeld de gebruiksvriendelijkheid van nieuwe technologie. Dankzij dit beleid bestaat er geen duidelijke tweedeling in de maatschappij. De samenwerking tussen Europese onderzoeksinstellingen wordt gefaciliteerd door ICT-toepassingen en een goede ICT-infrastructuur. In Nederland komen hoge-capaciteitslijnen uit alle delen
W
A
A
R
D
E
(
N
)
W O
L
N E D E R 1 A N D
wordt voor iedere vier werknemers nog maar één werk-
burgers in hun waardering van milieu en gezondheid die
plek ingericht. Thuiswerken of vlak bij huis in een van de
opvalt. Ten grondslag aan deze mentaliteitsverandering
telewerkkantoren is een goed alternatief. Telematica-
ligt het in de late jaren negentig ontstane besef dat ener-
hulpmiddelen ondersteunen werkprocessen. Transport
giebronnen eindig zijn en dat we het economisch systeem
van data is goed te beveiligen. Werkprocessen binnen
moeten beschouwen als een subsysteem van het ecologi-
bedrijven zijn nog steeds in beweging. Door robotisering
sche systeem. De ecologische rampen van de afgelopen
en automatisering kunnen fysieke handelingen op afstand
decennia hebben bijgedragen aan het bewustzijn voor
worden uitgevoerd. Productie vindt lokaal en gedecentra-
milieu en leefomgeving. Het streven naar economische
liseerd plaats. Overleg wordt gevoerd vanuit de eigen
groei pur sang heeft langzamerhand plaats gemaakt voor
werkplek, waardoor reizen overbodig is geworden.
het streven naar een duurzame groei, waarbij de overheid
Bedrijfsprocessen worden niet meer gehinderd door een
een groot mandaat heeft om een strakke regie te voeren,
gevestigd (fysiek) patroon.
op nationaal en internationaal niveau.
PRIVACY
S T E R K E
O V E R H E I D
Privacy is belangrijk in Nederland. Door de vergaande
Ook op het gebied van milieu en gezondheid speelt de
ICT-toepassingen is er veel informatie beschikbaar.
overheid een belangrijke rol. Allereerst is er de emissiere-
De burger kan echter altijd Iciezen voor afscherming van
ductie, waarvoor regelgeving is afgesproken op Europees
zijn eigen gegevens. Dit geldt vooral voor commerciële
niveau. Een ander belangrijk punt is de herijking van
doeleinden, de privacy richting overheid is veel beperkter.
verstedelijking in relatie tot een groen-programma en
Zo zijn banken verplicht op verzoek van de overheid
de renovatie van binnensteden. O p dit punt voeren de
informatie over transacties door te geven. De overheid
landelijke en vooral ook de lokale overheden beleid.
probeert een zekere mate van controle op de informatie-
Omvangrijke technologieprogramma's worden uitgevoerd
maatschappij uit te oefenen.
op Europees en nationaal niveau, gericht op de ontwikkeling van 'groene' technieken en van alternatieve grondstoffen en energiebronnen. Het gebruik hiervan wordt
IMILIEU
EN
G E Z O N D H E I D
Milieu en gezondheid. Dit zijn de centrale waarden in het leven van de Nederlander. Burgers, maar ook bedrijven zijn zich terdege van bewust van de invloed die hun handelen heeft op het ecologisch en maatschappelijk welzijn van de aarde, Iedereen is ten volle bereid zich in te spannen voor een beter milieu, waarbij men tevens de basisvoorwaarden legt voor het eigen, gezonde bestaan. De overheid geniet een groot vertrouwen als hoeder van een duurzame ontwikkeling van de samenleving, Zij heeft dan ook een groot mandaat. Wanneer we de vergelijking trekken tussen de huidige samenleving met die van het eind van de vorige eeuw, dan is het vooral een grote mentaliteitsverandering van
vanze Ifsp rekend gestimuleerd .
I
W
A
A
R
D
E
( N )
W
O
L
N C V E K L A N D
Een dergelijk sterk sturend overheidsoptreden is mogelijk
(innerlijke) rust en vrije tijd. Een goede gezondheid en
door het grote milieubewustzijn dat onder burgers en
een gezonde leefomgeving, dat zijn de bepalende waar-
bedrijven leeft. Beide verinnerlijken de milieuwaarden in
den voor de kwaliteit van het leven. Sociale controle
het handelen. Men laat zich min of meer vanzelf 'de wet
speelt een belangrijke rol in het uitdragen en handhaven
opleggen'. De overheid grijpt, waar nodig, nadrukkelijk in
van gezond gedrag.
in de economische huishouding. Groei wordt gestimuleerd en onderschreven, maar ze wordt binnen stringente
E F F E C T I E V E
maatschappelijke kaders geplaatst. Dit heeft niet geleid
Ook waar het de eigen gezondheid betreft, vertrouwt
tot een lagere economische groei. Dit komt mede door
men volledig op de overheid. De gezondheidszorg ligt,
de technologische vooruitgang. Tal van prikkels worden
net als de zorg voor het milieu, volledig binnen de verant-
gehanteerd om 'gezonde' activiteiten t e stimuleren en
woordelijkheden van de overheid. Zorg is voor iedereen
'ongezonde' activiteiten t e ontmoedigen. Het bedrijfsle-
in gelijke mate beschikbaar - en dit betekent nogal wat,
ven heeft zichzelf ethische spelregels opgelegd, omdat
als we de nog steeds toenemende vergrijzing in ogen-
dat essentieel is voor een goede marktpositie.
schouw nemen. De overheid tracht zo doeltreffend
G E Z O N D H E I D S Z O R G
mogelijk technologische ontwikkelingen als ICT, gen-techKWALITEIT
V A N
L E V E N
nologie, farmaceutische technologie en biochemie in te
De brede aandacht voor de duurzame ontwikkeling en
zetten voor de gezondheidszorg. in één-tweetjes met het
voor het milieu komt onder meer tot uiting in de aan-
nationale en het Europese bedrijfsleven blijkt dit een zeer
dacht op individueel niveau voor de eigen gezondheid.
succesvolle formule; er wordt steeds meer vooruitgang
Wat eind vorige eeuw leefde onder een betrekkelijk klei-
geboekt in voorkoming, genezing en pijnbestrijding.
ne groep, is vandaag de dag gemeengoed geworden;
Het succes schuilt overigens ook in het feit dat deze
mensen eten gezond, bewegen veel en hechten aan
producten op wereldniveau goed in de markt liggen.
Fotograaf Werry Crone / Hollandse Hoogte
W
E N
V E R K E E R
N ED E R L A N D
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E R L A N D
benut. De noodzaak om uit te breiden is daardoor
V E R V O E R
VERPLAATST 2 I CH W A A R D E(N) VO L
beperkt. De vernieuwbouw spitst zich toe op enkele knelpunten en vooral op het optimaliseren van knooppunten.
De Nederlanders verplaatsen zich vaker dan dertig jaar gele-
De sterke oriëntatie in Nederland op de 'kwaliteit van het
den,maar maken gemiddeld minder kilometers per verplaatsing.
leven' vindt zijn neerslag in het verplaatsingspatroon van
Het aantal Nederlanders is echter toegenomen, zodat het aan-
personen en goederen.
tal afgelegde kilometers in ons land per saldo gestegen is.
v
In de verplaatsing van personen heeft het ketenvervoer een
D
belangrijke ontwikkeling doorgemaakt. Collectieve vervoerswij-
De verschillende markten worden toegelicht in bijlage 1
E
E R P L A A T
s
I N G
sMA
R K T
zen spelen een centrale rol in het logistieke netwerk, vooral in
de verstedelijkte gebieden. De Ichtvaart is beperkt gegroeid, vooral door de opkomst van het hoge-snelheids treinverkeer.
De verplaatsingsmarkt van personen De afgelopen dertig jaar heeft zich een aantal opvallende verschuivingen voorgedaan, in reismotieven, in afstand en
In het goederenvervoer is het vooral de slimme logistieke
in aantal verplaatsingen.
organisatie die opvalt en die er voor zorgt dat de hoe-
Wat betreft het motief om te reizen, valt op dat men
veelheid vervoerde goederen per persoon is afgenomen
vaak de deur uit gaat voor recreatie en onderwijs. Een
en het vervoerd volume van samenstelling is veranderd.
sterke daling doet zich daarentegen voor in het aantal
Bestaande infrastructuurnetwerken worden optimaal
verplaatsingen voor werken en winkelen. Hier liggen twee ontwikkelingen aan ten grondslag: de toenemende ruimtelijke concentratie van allerlei activiteiten en de toe-
320
nemende ICT-mogelijkheden, bijvoorbeeld voor telewer-
Grenze.
loos
ken, teleshoppen, teleleren en teleconfereren. Het woonwerkverkeer is hier duidelijk Ikleiner door geworden.
Polder-
De meeste mensen leggen de afstand wonen-werken nog ,',
- . ..
land:',' ' . ,.
,'
..
I,'
hooguit drie maal per week af. Binnen deze groep is wel
',
':
Waarde(& vol
de trend waarneembaar verder van het werk te gaan
'
"Het concept van 'de compacte stad genereert juist een aanzienlijke hoeveelheid extra (recreatief) verkeer. Vooral in de weekeinden I
I
I
I
I
I
I
110
115
120
125
130
135
140
I
J
145 150 reizigerskilometersnationaaltotaal (alle modaliteiten)2030
zoeken mensen de geconcentreerde plaatsen van recreatie op. Bezit men een huis met eigen tuin {in een ruime omgeving), zal deze drang veel minder zijn. Mensen recreëren en werken
Deze figuur is samengesteld op basis van de beschrijving van de scenario's met veel onzekerheden. Nadere uitwerking in modelberekeningen kan leiden tot afwijkende resultaten.
(schoffelen, onderhouen, etc) dan juist in hun eigen tuin".
prof. drs. P.P. Kohnstamm
Ontwikkeling venroermotieven naar aantal verplaatsingen en afstand (par persoomplsr etmaal) Motief verplaatsing
Soc. recreatief
Verdeling klm
Verdeling klm
Trend
naar motief
verplaatsingen
verplaatsingen
1995
naar motief 1995
per motief 1995-2030
40%
=.
.-...-.-.. . "..,. *.
*.
Verkwr Pn Waterstadt
per
-.r.w4i
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E R L A N D
wonen, in een rustige, groene omgeving.
gedematerialiseerd. De kosten van fysiek vervoer zijn sterk
Over het geheel genomen gaat men iets vaker de deur
gestegen en vanuit milieuoogpunt wordt steeds bewust
uit dan dertig jaar geleden. De verplaatsingen zijn wel
een keuze gemaakt om wel of niet fysiek te transporteren.
korter geworden. Per saldo weegt de afname in afstand
Elk consumptieartikel kent naast een voedingswaarde ook
sterker dan de toename in het aantal verplaatsingen, en
een verplaatsingswaarde. De consument let hier goed op.
is er dus sprake van een beperkte daling van het aantal afgelegde kilometers per persoon. Die daling wordt ech-
Het relatieve aandeel van de Nederlandse export in de
ter weer teniet gedaan door de groei van de bevolking.
Europese markt is de laatste jaren sterk gestegen. De aard
Reizen naar het buitenland worden minder gemaakt.
van de Nederlandse economie is daarbij aan het transfor-
Tenminste, door de autochtone Nederlanders. De vele
meren van een sterk op halffabrikaten gerichte economie
vluchtelingen die in Nederland zijn opgenomen, reizen,
naar een hoogwaardige kennisintensieve economie.
ondanks de groeiende ICT-mogelijkheden, periodiek naar
Hierdoor verandert ook het karakter van de goederens-
hun land van herkomst. Deze zogenaamde 'tweede
tromen, zowel naar volume, als naar samenstelling en
orde-effecten' van de immigratie zijn in absolute zin ech-
patroon. Dit maakt dat de relatieve betekenis van de
ter zeer bescheiden. Eveneens een kleine rol spelen de
Rotterdamse haven als overslagknooppunt afneemt en
zakenreizen over lange afstand. Hoewel vooral in de
dat het accent verschuift naar 'value added logistics'.
dienstensector sprake i s van een sterke internationale
Overslag van hoogwaardige producten is bestemd voor
oriëntatie en veel mensen in direct contact staan met bui-
het West-Europese achterland, dat zich uitstrekt over het
tenlandse organisaties, blijkt het grootste deel van deze
hele grootstedelijke netwerk van Noordwest-Europa.
contacten toch via de elektronische snelweg te verlopen. Doordat goederen meer dan voorheen dichter bij afzetmarkt geproduceerd en geassembleerd worden, is het
De verplaatsingsmarkt van goederen De productie en consumptie nemen toe met de welvaarts-
goederenvervoer van eindproducten in betekenis afgeno-
en bevolkingsstijging, maar het aantal verplaatsingen per
men, terwijl het vervoer van grondstoffen en halffabrika-
product daalt. Dit komt omdat producten minder dan
ten gelijk is gebleven. De maatschappelijke optimalisatie
voorheen over grote afstanden worden vervoerd en omdat
van de hele Iketen van grondstof tot gerecycled product
het vervoer dat plaatsvindt in hoge mate is gebundeld.
heeft het goederenvervoer nog verder doen afnemen.
De veranderende kwaliteitseisen van de consument hebben
De bedrijfseconomische optimalisatie van de 20ste eeuw
ook verschuivingen in het goederenpakket met zich mee
heeft plaatsgemaakt voor de maatschappelijke optimalisa-
gebracht. Alle te digitaliseren goederen zijn vergaand
tie van de Z l s t e eeuw.
1995-
op
NL-grond
W
DE
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E K L A N D
lange afstanden. In stedelijke gebieden is de auto bijna uit
V E R V O E R M A R K T
het straatbeeld verdwenen. individuele systemen sluiten perO P
P A D
M E T
D E
R E I S O P D R A C H T
Vervoeren in Nederland gebeurt bewust. Verplaatsen gebeurt niet impulsief, maar afgewogen en doordacht. Van tevoren wordt informatie ingewonnen
-
iedereen
fect aan op collectieve vervoermodaliteiten en de reiziger ervaart de overstap als vanzelfsprekend en gemakkelijlc In de steden is een fijnmazig netwerk van collectieve systemen ontstaan. Zware railsystemen functioneren naast lichtere,
heeft de beschikking over Internet en reisinformatie is
zodat zowel de grote als de Meinere passagiersstromen ver-
hierdoor gratis voorhanden. Het reisreserveringssysteem
wekt kunnen worden. Nieuwe semi-collectieve voorzienin-
biedt de mogelijkheid om van deur tot deur ruimte, zowel
in het collectieve als het individuele vervoer en zowel in het personen- als in het goed?renvervoec te reserveren.
Uiteraard wordt steeds een persoonlijù reisadvies verstrekt
gen als de stadsbustaxi en de bekende 'wit-car' zijn (weer) op de stedelijke vervoermarkt verschenen. Ook voor regionale treinverbindingen is het railnet hoog-
waardig. De investeringen concentreren zich op het verder
waarbij de maatschappelijk bezien optimale reiswijze
perfectioneren van het snelle en hoogfrequente openbaar
expliciet staat aangegeven. Dit advies wordt over het
vervoersysteem tussen grote en middelgrote steden. Hierbij
algemeen opgevolgd. In de volksmond wordt niet gespro-
gaat het zowel om nieuwe systemen als Randstadrail, de
ken van een 'reisadvies', maar van een 'reisopdracht'. Er is
magneetbaan, gekoppelde een- of meerpersoonscabines en
een sterke opkomst van allerlei reismakelaars bij wie rei-
stadsvoertuigen als om transferia.
ziger en vervoerder terecht kunnen voor een reisvoorstel
te laten vervaardigen. Makelaars zijn geografisch, naar schaalniveau maar ook naar product gespecialiseerd.
Voor het langzaam vervoer worden steeds betere voorwaarden gecreëerd. De fiets neemt een belangrijke plaats in in het verkeerssysteem. Innovaties aan fiets en fietsnetwerken heb-
Het Nederlandse vervoer kenmerkt zich door een uitge-
ben hier de voorwaarden voor geschapen. In de autovrije
kiende planning en een continue bijsturing, waardoor de
binnensteden functioneert een systeem van witte fietsen.
hele vervoerketen, van herkomst tot bestemming, opti-
Opvallend is dat mensen ook steeds vaker te voet gaan.
maal verloopt. Een centrale rol hierin spelen de multimodale knooppunten. Alles staat in het tel<en van het zo
De personenauto heeft een ware revolutie ondergaan.
efficiënt en duurzaam mogelijk afwikkelen van de over-
Auto's zijn veel schoner geworden, zodat ze niet meer per
gang tussen de modaliteiten. Innovaties in het vervoer-
definitie 'niet duurzaam'zijn. De auto is ook geen status-
systeem zijn vooral gericht op het nóg perfecter maken
symbool meer, maar een functioneel gebruiksmiddel,
van het systeem. Technische innovaties dringen de milieu-
vooral voor korte afstanden en als een schakel in het
belasting van het verkeer verder terug.
ketenvervoer. Autogebruik is niet langer hetzelfde als autobezit. M e t het oog op het terugdringen van het
D e venroermarkt van personen
ruimtegebruik door parkeren is de deelauto een steeds
Collectief vervoer is de crux in het vervoer van personen.
meer voorkomend verschijnsel geworden. De loskoppe-
De compacte en gebundelde ruimtelijke ontwikkelingen
ling van auto en status heeft het gebruik van de deelauto
scheppen goede condities voor collectief personenvervoer.
versneld. De deelauto is een integraal onderdeel van het
De stedelijke hoofd- en nevencentra, inclusief de nieuwe
totale multimodale systeem geworden. Multimodale
steden, zijn met elkaar verbonden door hoogwaardige openbaar vervoersnetwerken. Het aandeel van het collectief personenvervoer is flink gegroeid, voor de korte en de
W A A R D E ( N ) V O L
N E D E R L A N D
knooppunten zijn tevens uitgifte- en innamepunten van
voorop. Het grondgebonden hogesnelheidsvervoer heeft
deelauto's. Voor het woon-werkverkeer is het collectieve
een sterke groei doorgemaakt, zodat binnen Europa
vervoer het meest geschikt, voor sociaal-recreatieve ver-
luchtvaart plaats heeft moeten maken voor het HSL-
plaatsingen maakt men gebruik van een deelauto.
vervoer. Zeppelin-achtige constructies vormen een milieuvriendelijk alternatief voor het vervoer door de lucht.
DE
A U T O
V E R N I E U W D
De burger eist uit oogpunt van veiligheid, bewustwor-
De stagnerende vraag en het gereguleerde aanbod maak-
ding en ontmoediging grenzen aan motorkracht en
te dat Schiphol zijn mainportpositie niet heeft weten waar
omvang, de overheid levert hierop wet- en regelgeving;
te maken. Het intercontinentale vliegverkeer is verdeeld
De gemiddelde auto is als gevolg daarvan bescheiden
over een uitgebreid netwerk van vele middelgrote vlieg-
van omvang. De kleine auto bood kansen voor rnilieuvriendelijke aandrijfconcepten. Gecombineerd met een in Europees verband afgesproken prijszetting gebaseerd op daadwerkelijke milieubelasting (COZ-tax) zijn vanaf 2005 heei't de elektrische aandrijving op grote schaal zijn
intrede gedaan. Tien jaar later kwam de brandstofcel op de markt. Anno 2030 is de bestaande conventionele interne verbrandingsmotor nog wel in gebruik, maar dan
velden in Europa. De strenge eisen die op de WestEuropese thuismarkt gelden, hebben ervoor gezorgd dat de overgebleven Europese allianties de hoogste milieunormen hanteren. Op de wereldmarkt kunnen ze daarom concurreren op milieukwaliteit, niet op prijs. Dit blijkt succesvol te zijn. De Europese allianties eisen een groeiend aandeel op van de intercontinentale routes. Zorg voor het milieu begint een wereldwijd principe te worden.
wel steeds in combinatie met een schone brandstof (hybride aandrijving). Door middel van omvangrijke toe-
"Maar als / e nu 'traditioneel' blilft extrapoleren naar een toe-
passingen van technologie wordt een belangrijk deel van
komst met veel veronderstelde mobjliteit, dan zuí /e zien dat we
de autoverplaatsingen automatisch afgewikkeld. Wat in
binnen onafzienbare tild die tweede nationale luchthaven moe-
2000 technisch alleen nog mogelijk was op testbanen en
in laboratoria, is inmiddels gemeengoed geworden. De
ten afbreken, omdat we er na& zaten en meer behoefte hebben aan vo Ikstuin ties
I'.
E.J. Wintzen
chauffeur kan zijn auto het werk laten doen door de inschakeling van de automatische piloot. Een andere opvallende innovatie is de 'mensbrede auto', die in toenemende mate wordt gebruikt. Dit nieuwe voertuig is in de plaats gekomen van de (onveilige) motor en heeft een vergelijkbaar marktaandeel als de motor eind jaren negentig van de vorige eeuw. De luchtvaart heeft te kampen gehad met de invoering
De vervoermarkt van goederen In het goederenvervoer geldt dat innovaties in het vervoersysteem vooral organisatorisch van aard zijn. De afstemming tussen de verschillende vervoerwijzen staat centraal. De decentralisatie van de productie vraagt om efficiënte vervoerssystemen voor het transport van goe-
van stringente Europese milieu- en veiligheidseisen in de
deren over middellange en lange afstanden. Vooral het
periode 2010-2020. Dit leidde uiteindelijk tot een heror-
vervoer over water en het railvervoer profiteren hiervan.
dening van de luchtvaartmaatschappijen. O p de Europese passagiersmarkt is de vraag naar fysieke verplaatsingen
Door de grote betrouwbaarheid, veiligheid en het milieu-
door de lucht vrij snel gedaald. Nederland loopt daarbij
vriendelijke karakter is het vervoeraandeel van de binnen-
W
vaart groot. Pilots en tekentafelconcepten uit het eind
D E
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
N E D E R I A N U
L
V E R K E E R S M A R K T
van de vorige eeuw, zoals de Varende Container Terminal, de Rol1 O n - Rol1 Off schepen en de Riversnake zijn
Het aanbod en beheer van infrastructuur is in handen van een
inmiddels operationeel. De groei van het binnenvaart-
centrale organisatie. Door tal van benuttingsmaatregelen is de
vervoer is slechts aan natuurlijke grenzen gebonden; de
capaciteit van de verschillende netten sterk verbeterd.
water-infrastructuur anno 2030 Ikan het aanbod aan schepen nog maar nauwelijks verwerken. Op Europees niveau neemt de betekenis van short-sea toe; Rotterdam heeft
De verkeersmarkt van personen Het collectieve personenvervoer neemt een centrale posi-
een belangrijke functie voor overslag van mammoet-
tie in het vervoer. Het nationale rompnet maakt kwalita-
schepen op short-sea. Rotterdam is overigens een van
tief hoogwaardige vervoersdiensten mogelijk. Deze ver-
de mainports en vormt samen met de havens van
voersdiensten zijn beduidend sneller en frequenter dan in
Amsterdam, AntwerpedZeebrugge, Le Havre, Londen
1995. Allerhande aanvullende vervoerssystemen vullen de
en Hamburg/l
mazen van het rompnet op. Het collectief vervoer is coö-
Noordwest Europees netwerk.
peratief van karakter, top-down gepland, en vooral Iklantgericht. Binnen de stedelijke gebieden nemen metro en
Rail en weg groeien naar elkaar toe. Op nationaal en
sneltram een belangrijk deel van de mobiliteit voor hun
Europees niveau is een ontwikkeling gaande in de rich-
rekening. Het stedelijk ruimtegebruik intensiveert zich
ting van railshuttles en road trains. Uiteraard met auto-
rond deze systemen. Ook de fiets is een veel gebruikt
matische sturingsconcepten. De nieuwe railshuttles zijn
vervoermiddel in de stad.
sneller en flexibeler dan de conventionele goederentrei-
In het internationale collectief vervoer is een belangrijke
nen. Het vrachtverkeer is beduidend stiller en schoner
functie weggelegd voor het hoge-snelheidmetwerk.
geworden. Toch worden vrachtauto's vanwege hun ruim-
Nederland is per HSL verbonden met de belangrijkste
tegebruik geweerd uit de stedelijke gebieden; aan de
locaties in Europa. Alle belangrijke Europese zwaarte-
rand van de steden zijn overslagpunten, distributie in de
punten liggen hierdoor op dagrandafstand van
stad gebeurt in de stille uren met schone bestelauto's.
Nederland, wat resulteert in vrijwel volledige substitutie
De vraag naar buistransport groeit. Opvallend is de wijze
van het binneneuropese vliegverkeer door snelle treinen.
waarop vrachtwagens worden ingezet: er rijden geen
Het intercontinentale vliegverkeer wordt opgevangen op
wagens per bedrijf meer, maar per product. Dit draagt bij
een centraal vliegveld. Door een nieuwe generatie vlieg-
aan een zo optimaal mogelijke beladingsgraad.
tuigen (groter, stiller, zuiniger) en nieuwe elektronische hulpmiddelen bij het aanvliegen, is de overlast van het
Het vervoer van goederen door de lucht heeft geen grote
vIiegve rkeer af genomen ,
vlucht genomen. O p mondiaal niveau vindt vooral een verschuiving plaats van traditionele snelle luchtvaart naar
In de grootstedelijlke gebieden is het individuele auto
relatief langzaam luchttransport met grote capaciteit
gebruik fors aan banden gelegd, vooral uit oogpunt van
('vliegende forten').
ruimtegebruik en veiligheid. Hele buurten zijn autovrij. In nieuwe woonwijken worden de parkeerplaatsen ondergronds weggewerkt. Hierbij worden geavanceerde parkeersystemen gebruikt, die ruimtebesparend en uiterst gebruiksvriendelijk zijn.
Ontwikkeling van het goederenvervoer uitgeplitsf naar modaliteit en schaaln5veau
~
I
Lol
Nationaal
Europees
Globaal
W
A
A
R
D
E
( N ) V O
L
N E D E R L A N D
Het autowegennet in Nederland bestaat uit drie catego-
In de grootstedelijke gebieden is het individuele autoge-
rieën: corridors die Nederland met de andere Europese
bruik fors afgenomen. Hele buurten zij autovrij. In nieuwe
zwaartepunten verbinden, wegen die kerngebieden met
wijken worden parkeerplaatsen ondergronds weggewerkt.
elkaar verbinden en wegen binnen kerngebieden. Voor de
O p wijkniveau worden Intelligente Snelheidsbeperkingen
eerste twee niveaus is een stelsel van 'paylanes' in
toegepast. Dit instrument biedt de mogelijkheid om deel-
gebruik, voor specifieke doelgroepen, zoals zakelijk perso-
auto's een hogere prioriteit te geven dan individuele
nenverkeer en vrachtverkeer. Het derde niveau beschikt
auto's. De eerste succesvolle pilots van het "volautoma-
over integrale betaalcordons rondom de steden.
tisch voorrijden van deelauto's" zijn inmiddels afgesloten.
Draagvlak voor deze cordons is geen probleem, algem een wordt erkend dat de bereikbaarheid van de stedelijke
P O O R T E N
I N
D E
S T A D
gebieden van essentieel belang is voor het goed functio-
Toegang tot de stad vindt plaats via 'Poorten'.
neren van de economie. Aan de randen van de grootste-
Eenmaal door de Poort ondergaat het karakter van het
delijke gebieden zijn bestemmingstransferia gebouwd in
vervoer grote veranderingen. Het is mogelijk om met een
de onmiddellijke nabijheid van de treinstations. Auto's
auto de stad in te gaan, maar dit kost veel (parkeedgeld.
kunnen hier volledig geautomatiseerd in ondergrondse
De Poort biedt ook ruimte voor de stalling van voertui-
garages gestald worden en bovengronds bevinden zich
gen. Is Nachts kunnen bewoners van nabijgelegen wijken
de voorzieningen, zoals informatie over het collectief ver-
hun auto in deze parkeermagazijnen kwijt, overdag wor-
voer en eet-, rust- en ontspanningsmogelijkheden. Deze
den de magazijnen gebruikt door bezoekers van de stad
transferia functioneren tevens als uitgifte- en innamepun-
en van de nabij gelegen faciliteiten als congrescentra,
ten van deelauto's en deelfietsen.
ziekenhuizen en universiteiten. Ook binnen de steden zijn er kleinschalige Poorten die virtueel de entree van
De weginfrastructuur wordt optimaal benut. Aanvankelijk gebeurde dit via allerlei beheersmaatregelen (Dynamisch Verkeers Management), maar momenteel ziet men de
wijken markeren. Bij een dergelijke overgang wordt de maximale rijsnelheid nog eens verder teruggebracht van 40 km/h tot 75 kmih.
oplossing in automatische besturing en geleiding van voertuigen. Dit levert betere benuttingsmogelijkheden van
D e verkeersmarkt van goederen
de infrastructuur, maar heeft ook voordelen in verband
Infrastructurele verbindingen zijn nauwelijks veranderd
met milieu en veiligheid. Het collectieve besturingssysteem
ten opzichte van 1995. Wel zijn de netwerken zodanig
rekent uit wat maatschappelijk optimaal is; de Ikeuzevrij-
aangepast, dat zij veel meer gericht zijn op de multimo-
heid van de individuele weggebruiker is daardoor gering.
dale knooppunten; de waterwegen zijn verbreed en verdiept, goederen- en personentreinen rijden over gescheiden trajecten. Er zijn enkele nieuwe goederenspoorlijnen
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E ll I A N U
In steden zijn, als gevolg van maatregelen om vrachtwa-
Schiphol is binnen de Europese Unie een van de 'groene
gens uit de stad te weren, nieuwe vervoersconcepten tot
speerpunten'. De geluids-, emissie- en energienormen die
stand gekomen. Tot op heden wordt gewerlkt met stads-
voor Schiphol gelden, zijn in de loop van de jaren voort-
distributiecentra en in toenemende mate wordt geeperi-
durend aangescherpt. Door de afname van het totaal
menteerd met ondergronds vervoer. Momenteel lopen
aantal vliegbewegingen zijn deze normen keer op keer
hier experimenten mee voor het afvoeren van afval, de
moeiteloos gehaald. Europe Air overweegt, juist vanwege
bevoorrading van warenhuizen en supermarkten en de
de strenge voorwaarden die in Europa gelden, een deel
postdistributie. Het systeem lijkt vooral bruikbaar voor
van haar R&D-activiteiten naar Schiphol over te hevelen
goederen die snel over een korte afstand vervoerd moe-
en de luchthaven als experimentele site te gebruiken voor
ten worden.
haar technologische ontwil
Scheiding tussen goederen- en personenvervoer is nodig
werkgelegenheid in het kennisgebied rond Amsterdam
geblel<en om de kosten te dekken. Het leidt wel tot ineffi-
zal dit een enorme impuls zijn.
ciënt ruimtegebruik. Dynamische rijstrookindelingen lijken een passend antwoord: tidal flow met verrijdbare barrières of ontvlechten in de tijd: brede goederenstrook vervangen door twee personenstroken.
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N € D E K L A N D
Kim en Wouter Sneller Magnoliabos 24 2435 AZ Leidschen Rijn
Leidschen Rijn, 22 april 2030 Geachte heer de Bruin, Dank voor u w brief van vrijdag j.1. Wij zijn erg geschrokken. We wisten dat Mattijs aanpassingsproblemen heeft, maar dat het zo erg zou zijn, hadden we toch niet verwacht. U weet natuurlijk dat Mattijs van oorsprong geen Nederlandse jongen is. Hij komt uit Oezbekistan, en
wij zijn wel eens bang dat hij iets t e oud was toen wij hem adopteerden. Maar hij was toen nog veel t e jong voor een inburgeringstraject, en een contract is bij adoptie natuurlijk ook niet nodig. Maar zijn onaangepast gedrag zal hier zeker door veroorzaakt zijn. U schrijft dat hij in de groep moeite heeft zijn leeftijdsgenootjes ruime te geven, vooral mentaal.
Dat hij te zeer geobsedeerd is door zijn eigen denkbeelden en ideeën. En dat hij moet leren dat anderen ook kansen verdienen zich positief te ontwikkelen. Wij herkennen dit maar al t e goed, en we appreciëren het enorm dat u zoveel aandacht voor onze zoon heeft. Wij zullen een afspraak maken met het instituut dat u ons aanraadt, voor enkele sessies. Wij hopen dat hij zijn individuele ontwikkelingsdrang daar leert te beheersen en aandacht ontwikkelt voor zijn omgeving. Ook willen we graag binnenkort een afspraak met u maken, om de problemen met Mattijs nog eens rustig door te spreken. Wij stellen voor dat mijn moeder daar ook bij aanwezig is. Zij vangt Mattijs
op na school en is ook goed op de hoogte van zijn problemen. Met vriendelijke groet,
Kim en Wouter Sneller, Ouders Mattijs
Een briefwisseling
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E R I A N D
A A N M E L D I N G S F O R M U L I E R
Naam, Mattijs Sneller Leeftijd.
72 jaar
School en contactpersoon
Voortgangsschool voor basisonderwijs, mentor de heer de Bruin Aard van het probleem:
Categorie B (sociaal achtergebleven ontwikkeling) N.B. de sessies vinden plaats op woensdagmiddag van 74.00-76.00 uur. Wij verzoeken u ervoor
te zorgen dat uw kind op tild aanwezig is, zodat de voortgang van de therapie voor de rest van de groep niet verstoord wordt. instituut voor Sociale Ontwikkeling en Cedragsaanpassing Postbus 1248, 1003 AD Amsterdam Bezoekadres WTC Amsterdam Bel de reisadvieslijn wanneer u ons wenst te bezoeken
R E I S A D V I E S Bestemd voor
Mattip Sneller
Traject
Leidschen Riln Magnoliabos-Amsterdam, Kenniscentrum WTC
Data
Woensdag 7-5, 14-5, 21-5, 28-5 en 18-6
Adres
Magnoliabos 24, 2435 AZ Leidschen R/ln
Reisadvies:
U vertrekt om 13.05 van huis per cabine naar station Leidschen Rijn. U komt daar aan om
13.70 uur.
Om 13.15 vertrekt de metro naar Utrecht, aankomst 13.20. De magneettrein naar
Amsterdam vertrekt om 13.26 van spoor 7, aankomst Amsterdam CS 13.37. Er vertrekt om 13.42 een metro (lijn: NZ) naar WTC, waar u om 13.51 aankomt.
Alle vervoerswijzen zijn voor u gereserveerd, de kosten worden automatisch afgeschreven. Meldt u wijzigingen a.u.b. tijdig aan ons. Indien een minderjarige alleen reist, meldt dit dan voor vertrek aan uw reisadviseur, deze
is
dan verantwoordelijk voor de voortgang van de reis.
.,......
s . . " . ~ .
I,...
1 .
Ministciir vdii Verkeer m Wak staat
REISADVIESDIENST REGIO
MIDDEN BEREIKT U VIA R E l S A D V l E S @ R E G l O V E R V ~ R ~ t?n ~ ~ ~~OClimrntatie lt~
W A A R D E ( N ) V O L
N E D E R L A N D
Er worden drie markten onderscheiden, de verplaatsings-
Bijlage 1: V R A A G V E R K E E R
markt, de vervoermarkt, en de verkeersmarkt. Tussen E N
deze markten bestaat een wisselwerking. Daarbij valt op
A A N B O D M A R K T E N
E N
dat de output van de ene markt input vormt voor de
V E R V O E R .
andere markt op de volgende wijze: Bij de invulling van de verschillende mobiliteitsbeelden in
Op de verplaatsingsmarkt: wordt de vraag naar activitei-
de scenario's fungeert onderstaand figuur als leidraad
ten geconfronteerd met het aanbod in plaats en tijd.
voor de beschrijving. De figuur geeft een gedetailleerde
Dit levert verplaatsingspatronen op.
uitwerking van het verkeer- en vervoerssysteem (perso-
Op de vervoermarkt wordt de vraag naar verplaatsings-
nen- en goederenvervoer), dat opgevat wordt als een
patronen geconfronteerd met het aanbod van vervoer-
markt, een confrontatie tussen vraag en aanbod.
middelen en -diensten. Dit levert vervoerpatronen op.
De figuur wordt hier kort toegelicht. Voor een uitgebreide
Op de verkeersmarkt wordt de vraag naar vervoerpa-
beschrijving wordt verwezen naar het rapport
tronen geconfronteerd met het aanbod van beschikbare
"Systeemdiagram voor het beleidsveld vervoer en
verkeersinfrastructuur (en daarbij horende organisatie).
verkeer" van RAND Europe en TNO Inro (1998).
Dit levert verkeerspatronen op.
I
II
I
II
Tasdelina
Verplaatslngspatronen Rulmtelljke wdenlng en tijdsordenfng (incl.
Vervoermark Vervoermiddelen i n .dlansten (Incl. percepties)
!8&@mma
1-1
Verkeem patronen
elemant (Incl. de organisatie man)
51
+
markt (incl. de organtsaile ervan) ma een v m g . en aanbodzijde 0
Infrastructuur m a haer attributen
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E R L A N D
Bijlage 2: ,
L I J S T
V A N
De heer prof. dr.
G E C I T E E R D E
P E R S O N E N
H.Achterhuis
De heer prof. dr. W. Albeda
( F U N C T I E
O P
1
A P R I L
1997)
hoogleraar Systematische Wijsbegeerte, Universiteit Twente oud-minister van Sociale Zaken
Mevrouw R. Bal
directeur BVR Stedelijke ontwikkeling en management
De heer drs. J.A.A. de Beer
chef analysegroep prognose en onderzoek CBS
De heer prof. dr. L. Brunt
hoogleraar Sociologie, Universiteit van Amsterdam
De heer Th.M. Cohn
voorzitter Raad van Bestuur Siemens Nederland
De heer ir. R. Das
futuroloog
De heer mr. A.W.H. Docters van Leeuwen
voorzitter van het college van procureurs generaal van het Openbaar Ministerie
De heer R.J. Heijn
oprichter en directeur van Obibio te Amsterdam
Mevrouw drs. G.M. van Heteren
docent Sociale Geschiedenis van de Geneeskunde, Katholieke Universiteit Nijmegen
De heer H.J.A. Hofland
schrijver, journalist en columnist
De heer prof. dr. P. Hooimeijer
hoogleraar Sociale Geografie, Universiteit Utrecht
De heer prof. dr. ir. T.M. de Jong
hoogleraar Stedebouwkunde, Technische Universiteit Delft en adviseur bij Stichting Milieu en Stedelijke Ontwikkeling
De heer dr. B. I<ee
docent Filosofie en Economie van Kunst en Cultuur, Erasmus
De heer prof. drs. P.P. Kohnstamm
hoogleraar Vastgoedkunde Universiteit van Amsterdam en adviseur
Mevrouw prof. dr. E. Mante
werkzaam bij KPN (Institute for applied social science research)
Universiteit Rotterdam van Neprom en directeur Strategie bij Wilma Groep en hoogleraar Management en verandering, Universiteit Utrecht De heer S . Marzano Mevrouw prof. dr. A. Roobeek
directeur Corporate Design Philips hoogleraar voor complexe veranderingsprocessen op het gebied van ondernemingsstrategieen overheidsbeleid, Universiteit van Amsterdam
De heer prof. dr. ir. A. Rörsch
voorzitter van de Nationale Raad voor landbouwkundig onderzoek
De heer L. de Waal
voorzitter van de FNV
De heer E.J. Wintzen
eigenaar van Ex’tent
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
N E D E R L A N D
Bijlage 3: B E I N V L O E D I N G S D I A G R A M
Zie voor toelichting bijlage 1 i n het verantwoordingsrapport.
W A A R D E ( N ) V O L
W
A
A
R
D
E
( N ) V
O
L
N E D E R L A N D
Bijlage 4: T A B E L L E NE
N
G R A F I E K E N
O M G E V I N G S S C E N A R I O ' S
D E M O G R A F I E
Waarde(n)vol Nederland Omvang bevolking Aantal huishoudens Migratie Emigratie Saldo migratie Vruchtbaarheid (Total Fertility Rate) Levensverwachting
19,3 miljoen 8,2 miljoen Accent op asieimigratie, hoog ais gevolg van veie milieu-vluchtelingen Laag 50.000 per jaar 2,1 Boven gemiddeld gestegen
mannen 84, vrouwen 84
% 65 jaar en ouder % jonger dan 19 jaar Gemiddelde huishouduootte
22 25 235
Percentage O
Bevolkingsomvang (mln inwoners)
~
I
19
2oT
.....
Crcnrcloss
-Waarde(i1)vol
I
Aantal h u i s h o u d e n s o-
(in
~.
Polderland
I
O<
I
x vv119tilat
~
65+
miljoenen) 71-
I
I
Z‘CE
~~~
W A A R D E ( N ) V O L
e
N t O E K L A N D
IUYO
e
9% 8%
7% 6 ‘70 5%
4%
3 Y0
I
2% 1% i995
Vrijstaat
Waarde(n)vol
Grenzeloos
Polderland
Werkloosheid (in percentage) Werkgelegenheidin personen (~1000)
R U I M T E
Ruimtelijke locatie Grondgebruik wonen Grondgebruik werken Grondgebruik natuur Grondgebruik landbouw
Concentratie
Ministei ie van Vc.1k c r i cri Watcrstdclt Infor in ,it Ie en [loc limientdt Ie Postbus 20901 1500 FX I X n Hadg [ p J ();O- $517049 1 ,?Y 07f)-34164 3 0
42 %
33 % 20 %
- 15 % 1,7 miljoen ha
Grondgebruik infrastructuur Grondgebruik recreatie Groei aantal woningen Woonmilieu Locatie nieuwe bGdrijfsterreinen locatie nieuwe kanturen
5% 0% 30%
woningen 7900 (“1000) Steden: centrummilieu Nieuwe suburbs: Randmilieu In en aan de rand stedelijk gebied in een aan de rand stedelijk gebied
Waarde(n)vol Ruimtelijke inrichtingsen netwerkprincipes
W A A I t D
E
L
( R 1 ) V O
b i l
1 1 1 IN1 A N I >
Randstad Noord
Uandstad
Zuid
Zuid
O05t
___lll_ll_______l_
Randgemeente overige slaclsgewesten
40 % 34 yo 39% 34%
Overige kernen
25 %
Landclijk gebied
20%
36% 30% 35% 30% 21 Y0 16%
Totaal
34%
30%
Centrumgemcente vier grote sladsgewcsten Randgemeente vicr grote sladsgewcsten Centrumgemeente overige stadsgewesten
Noord
Totaal
oost
__
-__l___l__
20%
17% 12%
38% 32 yo 36% 33 yo 22 % 17%
3 0%
20%
30%
39% 34 % 25%
31 % 26%
I W n : TNO-Inro
.
~
-
~
_
_
_
I
--.I-__._-____ ____
__
Groei arbeidsplaatsen 1995-2030 (in procenten) Randstad
Randstad
Zuid
Noord
Noord
Zuid
OQst
805t
Centrumgemeente vier grote stadsgewesten
42 %
Randgerneente vier grote stadsgewesten
Overige kernen
39% 42 % 39% 35 %
Landelijk gebied
27%' o
36% 34 % 36% 33 % 29% 21 %
38% 35% 31 "/o 23 Y0
28% 25% 21 Y0 13%
36% 35% 29% 20%
Totaal
39%
3 3%
33%
42%
33%
Centrumgemeente overige stadsgewesten Randgemeente overige stadsgewesten
Totaal
39yo 37%
13ron: TNO-iiiro
_~____~
_ _ ~
____~.~___________________.__~
~
Groei ha landbouwareaal 1995-2830 (in proeenten) Randstad
Randstad
Noord
Zuid
Randgemeente vier grotc Stadsgewesten
-30%
Randgemeente overige stadsgewesten
-36% -36%
Landelijk gebied
-30% -24% -18%
Totaal
-21%
Ovcrige kernen
Bron TNO-lnro
Zuid
Noord
Totaal
Oost
-32 yo
-1 8% -12% -6%
-24%
-24%
-24% -18% -12%
-28%
-16%
-9%
-15 %
-30%
-16% -12%
-
W
A
A
R
O
E
(
N
TECHNOLOGIE
-
Waarde(n)vol Nsdarland 3F7.
Investeringen in R&D Aantal nieuw@teçhnologísche vindinger
+.ti. (milieu /gezondheid) i. (overige)
ûverheid stuurt, o.a. door middel van subsidies, gericht op maatschappelijk verantwoorde en milieuvriendelijke teçhnologie&n Hoog Via samenwerkingsverbanden dringt kennis snel door en vindt uitwisselinggemakkelijk plaats. (verplaatst)
Kennisdiffucie
Tempo innovatie I CT Tempo innovatie biotechnotogie Implementatkniveau'I acceptatie
Woog, primair gericht op maatschappelijketoepassingen Hoogste, substitutie van landbouw ûverheid stuurt op hoge acceptatiegraad. Toepasbaarh van nieuwe concepten voor de gehele bevolking. Standaardisatie wordt gestimuleerd door de overheid. Grote rol overheid, Gehtegreerds technologie
++ Standaardisatie doQr overheid$ tuccen industrieën. Interne communíciiltie optimaa Telewerken verandert de wijze
P O L I T I E K
E N
B E S T U U R
Dominante waarde = harmonie
Hoog: elektronische controle en handhavíng Toenemende regulering en intewentiec
)
V
O
L
N E D E R L A N D
A
I<
(
A
5
O C I A A L - C U L T
U
O
N
)
WW
V
O
I,
14
t I> k R I A N 1 )
U R E E L
K L I M A A T
~_____ Waarde(n)vol Nederland
Dominante waardenoriîntatie Mate van individualisering
Welzijn, solidariteit; harmonie met (natuurlijle) omgeving Redelijk; begrensd door collectief belang
Mate van sociale cohesie Heterogeniteit/homogeniteit
Groot Homogene leefstijl, radicale stromingen in de marge
Verdeling arbeid en zorg Vrijetijdsbesteding
Gelijk over mannen en vrouwen Sport (gezond lichaam), studie (spirituele en intellectuele
Rol van arbeid Factor tijd
ontwikkeling), familie Sociaal (Vrije) tijd wordt genomen
Belang van tijd
- (Tijd is kwaliteit, onthaasting en kwaliteit staat voorop)
Waardering betrouwbaarheid
~
Vrije tijdsbesteding 100%
80% 60% 40% 20%
O% 1995
Vrijstaat
Waarde(n)vol
Grenzeloos
Polderland
W
M I L I E UE
N
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
G E Z O N D H E I D S Z O R G
Waarde(n)vol Nederland Gezondheid bevollting Rol technologie in zorg Milieubewust~i~n Leefmilieu in directe omgeving onaal/mondiaal ie per jaar) E n e r g i ~ b ~ en nn~~ grondstoffen voorraad Rol economische sectoren
Problemen liggen voornamelijk op mentale vlak, nieuwe welvaartsziekten Groot, door overheid gestuurd in richting van duurzame zorg (veel preventie) Hoog Sociale milieudruk is gering gelet op grote overheidaandacht, vrij veel m2 leefruimte mdan Redelijk laag afgeremd doar milieuaandacht en technologie 2%
Hoog, maar veel alternatieve vormm, gem grondstoffenschaarste Milieubelastende sectoren verschoond of sterk verkleind
Ruwe olieprijs
L
N E D E R L A N D
I
VU
A
A
R I1
F
(
N
)
V
I.
O
N
i
1)
I
I< I
A N 1)
Bijlage 5: T A B E L L E N
E N
V E R K E E R
G R A F I E I < E N
E N
V E R V O E R
G O E D E R E N V E R V O E R
~
-
T
-
-
Economische factoren
_ _ _ _ _ _ _ _ I -
Economische groei (gemiddelcl per jaar) internationale economische ontwil
2,75% NA = 1,75”/, Japan = 2,5% DAE= 5,5 % WE = 2,25% Wereld = 2,6 % Azië en Aziatische Pacific Rim groeit sterk. Noord-Amerika blijft achter. Schaalvergroting en specíalisatic; aandacht voor hergebruik en rnilieuvriendelijl<eenergiedragers
Productiestructuur Export Nederland (volumemutatie per jaar in %)
5.4%
Aandeel agrosector in NL imporUexport
Imp: 9% Exp: 14%
Relatieve ontwiltl<eling mainport Kotkrdam Relatieve ontwil
Omvang bevolking . .. Ruimteli/lte factoren Ruimtelijke locatie Overige facloren
+
6.5% -__
19,3 miljoen __._
Dominante waardenoriîntatie Kennisdiffusie
Concentratie Welzijn, solidariteit; harmonic met (natuurlijke) omgeving Hoog
W
A
A
R
P E R S O N E N V E R V O E R
Waarde(n)vol Nederland Econornmhe factoren Economische groei (gemiddeld per jaar) Aantal werkzame personen Aantal dagen woon werk verkeer Volume-ontwikkeling luchtvaart personen (gemiddelde % groei per jaar) Demografische factoren Qmvang bevolking Aantal huishoudens Ruimfeliike factoren Ruimtelijke locatie Overige factoren Dominante waardenorihatie Mate van individualisering Kennisdiffusie
2,75 % 7.820 2 5.1 %
19,3 miljoen
8,2 miljoen
Concentratie Welzijn, solidariteit; harmonie met (natuurlijke) omgeving
Redelijk; begrensd door collectief belang Hoog
D
E
(
N
) V
O
L
N E D E
I<
L A
N D
W A A R D E ( N ) V O L
N E D E R L A N D
Bijlage 6: R U I M T E L I J K - E C O N O M I S C H E
S C H E T S
E U R O P A
M E T
M A I N P O R T S
=Mainport haven = Belangrijke vervoerrichting = Kerngebied
I
I
~
W
A
A
R
D
E
(
N
)
V
O
L
~~~
N F D F R I A N U
Bijlage 7: O V E R Z I C H T S K U B U S
WELZIJN
z
rn
5
b b
3
i
