We kunnen een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt. - Albert Einsten
2.1 Korte introductie Zelfregie 3.3 helpt mensen de regie over eigen werk en leven (terug) te nemen, door hen te stimuleren zelfstandig te denken en hun eigen afgewogen keuzes te maken. Je wordt uitgenodigd vaste standpunten en patronen, die in jouw actuele situatie niet meer effectief en adequaat zijn, los te laten en een zoektocht te beginnen naar nieuwe kansen en mogelijkheden; hetzij in je werk, hetzij in je persoonlijke leven. Je wordt geholpen je nieuw gevonden inzichten praktisch te vertalen naar je eigen (werk) praktijk. Verhalen en theatervormen zijn hierbij effectieve stukken gereedschap om vrijuit te fantaseren over wat mogelijk is buiten de gebaande paden en tegelijkertijd goed de regie te houden op de vertaling naar de praktijk. Zelfregie 3.3 richt zich naast individuen, ook op groepen, teams en organisaties.
Zelfregie 3.3 Zoektocht
23
2.2 Praktijk Ter kennismaking met Zelfregie 3.3 heb ik hieronder een casus uitgewerkt. De uitnodiging is je te verplaatsen in Frank de restauranteigenaar en je af te vragen wat jij in zijn plaats zou denken en doen. Veel leesplezier!
2.2.1 Situatie Francesco’s Pizza & Pasta Frank had een droom. Eerlijk gezegd, Frank had dríe dromen. Zijn eerste droom was een gelukkig huwelijk, waarin hij een goede echtgenoot, een geweldige vader en boven modale kostwinner kon zijn. Frank was kortgeleden getrouwd, het eerste kind was al onderweg. Zijn tweede droom was zijn restaurant dat hij recentelijk, dankzij een lening van zijn schoonfamilie, voor een schappelijk prijsje had kunnen overkopen en nu onder de naam Francesco’s Pizza & Pasta tot een groot succes wilde maken. Zijn derde droom was eigenlijk meer een jongensdroom, maar niet minder wezenlijk. Frank droomde ervan een gevierd filmacteur te worden. Het was hem nog niet gelukt meer dan een paar zwijgende figurantenrollen te vervullen, maar dat weerhield hem er niet van elke avond zijn restaurantgasten te vermaken met grappige anekdotes over zijn acteercarrière. Om zijn betrokkenheid bij de film te benadrukken huurde hij werkzoekende acteurs en actrices in voor de bediening. Voor de keuken trok hij een kok met klinkende referenties aan. Zij had weliswaar meer ervaring met de Mexicaanse keuken, maar dat was niet zo’n probleem, want in de keuken was Frank toch zelf de baas. Hij wist precies wat hij wilde. Frank had geen koksopleiding genoten, maar wel van zijn Italiaanse moeder vroeger thuis alle kans gekregen om, naar eigen zeggen tot volle tevredenheid van iedereen, te experimenteren met pizza en pasta-varianten. In die ervaring zag Frank de sleutel tot zijn succes. Francesco’s was in zijn ogen geen eenvoudig Pizza & Pasta Restaurant. Francesco’s moest beroemd worden om zijn Francesco’s Pizza & Pasta Menu-Concept: een klant stelde zelf tot in alle details zijn menu samen, door naar hartelust te combineren uit een lijst van negenentwintig ingrediënten. Aan het einde van een lange werkdag kon Frank het onder het genot van een glas wijn al helemaal voor zich zien: Francesco’s werd steeds bekender vanwege zijn menu-concept. Eerst landelijk en later 24
wereldwijd zou hij Francesco’s Pizza & Pasta Menu-Concept als franchiseformule uitrollen en een gevierd ondernemer zijn. Het ging echter niet goed met Francesco’s Pizza & Pasta. Er kwamen te weinig klanten en die waren lang niet altijd tevreden over de kwaliteit. Bovendien kon niet iedereen goed overweg met het Francesco’s Pizza & Pasta Menu-Concept. Omzet en inkomsten liepen terug. De afbetaling van de lening moest Frank een aantal keren opschorten. Ongeduld en irritatie bij zijn schoonfamilie namen toe. Zijn vrouw voelde zich bekneld tussen twee partijen. Bovendien was ze stiekem bang dat Frank’s ondernemerszorgen van invloed zouden zijn op de ontwikkeling van hun ongeboren kind. Voor zijn gevoel stond Frank er helemaal alleen voor. Thuis werd veel gezwegen, in de hoop dat alles vanzelf goed zou komen. In het restaurant nam het verloop onder medewerkers in de bediening hand over hand toe. Zodra zich ook maar de kleinste kans op een acteerbaantje voordeed, was weer een medewerker plotseling verdwenen. De kok was ontevreden; zij wenste veel meer zeggenschap, overzicht en eenduidigheid dan binnen het huidige Francesco’s Pizza & Pasta Menu-Concept mogelijk was. Frank wist geen andere oplossing dan extern hulp en steun te zoeken. Hij vond een businesscoach bereid te helpen, mits deze de vrije hand kreeg om krachtig in te grijpen. Schoorvoetend ging Frank akkoord. Diezelfde dag nog verdween zonder veel omhaal het Francesco’s Pizza & Pasta Menu-Concept uit het restaurant en werd vervangen door een elders beproefd standaard menu. Het inkoopbeleid ging op de schop en werd toegewezen aan de kok. Deze werd ook de baas over de keuken en de manier waarop de maaltijden werden bereid. De inrichting van het restaurant, de keuken en de voorraadkamer werden kritisch onder de loep genomen en waar nodig aangepast. Frank moest hiervoor bij zijn schoonfamilie om een extra lening vragen, die hij dankzij tussenkomst van zijn vrouw ook ontving. Het bedienend personeel kreeg nieuwe instructies over hoe met klanten om te gaan. Frank kreeg de exclusieve taak zijn gasten welkom te heten. Deze veranderingen gingen niet zonder slag of stoot. Soms daverden de ruzies tussen restauranteigenaar en businesscoach door het restaurant. Toch schikte Frank zich elke keer. Het personeel was echter tevreden. Zij vonden het werk duidelijker, eenvoudiger en leuker geworden. Klanten bleken de vernieuwde Francesco’s te waarderen. De omzet nam toe. De schoonfamilie ontving de eerste afbetaling. Frank’s vrouw kon weer haar volledige aandacht richten op de aanstaande bevalling. Zelfregie 3.3 Zoektocht
25
Toch was Frank niet gelukkig met de nieuwe situatie. Hij had een dure businesscoach die hem naar zijn gevoel veel te veel en veel te dicht op de huid zat. Hij voelde zich absoluut niet serieus genomen. Daarnaast vielen zijn medewerkers hem af in de realisatie van zijn dromen, vond hij. De bediening leek te genieten van standaardmenu’s en de kok zette met haar hulpen vrolijk een nieuwe keukenkoers uit. Zijn eigen vrouw had nauwelijks aandacht voor hem en de nieuwe ontwikkelingen in het restaurant. Welke droom bleef er eigenlijk nog voor hem over? Op een top-avond, na het nuttigen van drie glazen wijn, nam Frank een drastisch besluit. Hij stapte het restaurant binnen en verkondigde goed voor klanten en personeel hoorbaar, dat vanaf die avond het concept dat Francesco’s Pizza & Pasta zo beroemd had gemaakt per direct weer werd ingevoerd. Klanten konden kiezen tussen een standaard menu en het negentwintigdelige concept-menu. Zij moesten dit "unieke menuconcept" nog wel even (opnieuw) uitgelegd krijgen. Dat deed Frank persoonlijk en met plezier. Zowel de medewerkers in de bediening als in de keuken kregen de opdracht met twee verschillende menusystemen te werken. Verwarring in het restaurant. Verwarring in de keuken. Oude en nieuwe werkprocessen liepen kronkelend door elkaar. Frank schudde het hoofd over zoveel onkunde en nam krachtig het heft weer in handen. Dit voelde goed! Nu was hij eindelijk weer de baas over zijn bedrijf en zijn eigen dromen.
Een eerste evaluatie Met opzet stop ik hier de casus. Het verhaal kan nog alle kanten op. Dus een mooi moment om even na te denken over mogelijkheden. Doordenker Wat vind je van de rol van Frank in deze situatie? Zijn diens houding en gedrag voor jou herkenbaar? Zou jij zelf ook zo reageren? Welke vaste standpunten en patronen zie je bij hem? Helpen die hem, of belemmeren ze hem?
26
Doordenker Lees de casus een aantal keren, maar verplaats je nu steeds in een andere rol, bijvoorbeeld de rol van de businesscoach, de kok, een serveerster, Frank's echtgenote, haar familie... Welke verhalen ontstaan er door de verschillende perspectieven? Biedt elk verhaal ook een andere visie op de situatie, de vraagstukken die er spelen en de verschillende wensen en oplossingen? Wat zijn de verschillen met Frank's verhaal? Heeft dit nu jouw eigen blik op de casus veranderd?
De Francesco's Pizza & Pasta casus is gebaseerd op een tv-documentaire. Uiteraard heb ik mij na afloop van de uitzending meermalen afgevraagd hoe het met Frank en zijn restaurant verder zou zijn gegaan. Het is heel goed mogelijk dat Francesco’s Pizza & Pasta binnen drie maanden na bovenstaande gebeurtenissen is opgehouden te bestaan. Maar misschien ook is het Frank toch nog gelukt zijn unieke menu-concept succesvol in Francesco's Pizza & Pasta Restaurant door te voeren en staat hij op het punt zijn franchise-formule te exporteren. Soms moet je dwars tegen de stroom in roeien om je dromen te kunnen realiseren. Dan weer moet je flexibel met je dromen kunnen omgaan en ze aanpassen aan wat mogelijk is. Als het voor jou in de huidige situatie niet mogelijk is je dromen te realiseren, laat dan je vastgezette standpunten en patronen los en ontwikkel een bredere blik op de werkelijkheid. Hoe breder je blikveld is, hoe groter de kans dat je zult ontdekken dat jij jouw dromen op een andere wijze of in een andere vorm wèl kunt realiseren. Doordenker Wat is er voor nodig om jóu zover te krijgen dat je vaste standpunten en patronen, je zekerheden en voorspelbaarheden loslaat en het onbekende met al haar gevaren en mogelijkheden tegemoet treedt?
In deze documentaire heb ik vooral op de interacties tussen Frank en zijn businesscoach gelet. Zowel Frank als de businesscoach zouden beiden met Zelfregie 3.3 aan de slag kunnen. Bij Frank staat zijn ondernemerschap centraal. Bij de businesscoach gaat het om de begeleiding van mensen in soms complexe
Zelfregie 3.3 Zoektocht
27
situaties. Wat zou het verschil zijn tussen de aanpak door deze businesscoach en de aanpak vanuit Zelfregie 3.3? Businesscoach vs. Frank De businesscoach heeft duidelijke ideeën over hoe je een restaurant winstgevend moet maken. Hij houdt strak hier strak aan vast en is bereid deze met kracht onveranderd door te voeren. Aanvankelijk besluit Frank, weliswaar schoorvoetend, om hierin mee te gaan. Al snel ziet hij door de ingrepen van de businesscoach zijn restaurantdroom uit elkaar spatten. Beledigd kiest hij voor de aanval. De businesscoach wijkt echter geen duimbreed. Frank blaast de aftocht. Hij trekt zich somber en broedend terug achter een goed glas wijn. Ondertussen gaan de ontwikkelingen in het restaurant wèl door: klanten tevreden, personeel tevreden, omzet gegroeid, inkomsten toegenomen, en de schoonfamilie heeft een eerste afbetaling ontvangen. Frank daarentegen ziet alleen maar zijn oorspronkelijke mooie dromen langzaam maar zeker in het niets verdwijnen. De bom barst op een avond, als alles op rolletjes loopt. Het restaurant is volgeboekt. Een actieve bijdrage van Frank is nauwelijks nodig. Frank staat er in de drukte verloren bij, naast de deur tussen keuken en restaurant. Dan neemt hij plotseling een besluit en pakt luidkeels de leiding terug, met alle verwarrende gevolgen van dien. De businesscoach ziet het aan en schudt het hoofd.
Doordenker Als jij ten behoeve van Francesco’s Pizza & Pasta als businesscoach zou zijn ingehuurd, wat zouden dan jouw ideeën zijn over hoe Frank en zijn restaurant het beste geholpen kunnen worden? Hoe stel jij je daarbij als coach op? Hoe strak zou jij vasthouden aan de door jou gekozen aanpak?
Doordenker Je hebt nu gekeken naar de rol van de businesscoach. Je hebt jezelf reeds in meer personages uit deze casus ingeleefd. Welke adviezen krijgt Frank van de mensen om hem heen? Lopen de adviezen erg uiteen?
28
2.2.2 Metafoor De Voorstelling In Zelfregie 3.3 ga je aan de slag met een casus alsof het een film of theatervoorstelling is. Daar horen begrippen bij die je uitnodigen om ànders naar de situatie te kijken: betrokkenen noem je Spelers en een casus noem je Voorstelling. Gaat het om jouw eigen actuele situatie, dan ben jij één van die Spelers. Jij bent de Hoofdrolspeler zelfs, omdat het om jouw versie van de werkelijkheid gaat en de Voorstelling dus vanuit jouw perspectief is geschreven. Je gaat in Zelfregie 3.3 ook aan de slag als Publiek. Je leert afstand te nemen van de situatie. Jij beschouwt en ervaart. Bovendien ben je in Zelfregie 3.3 de Regisseur van je eigen Voorstelling. Jij kunt ingrijpen en bijsturen.
De Spelers Elke Speler in deze Francesco’s Pizza & Pasta voorstelling beleeft de situatie op zijn eigen manier. Waarschijnlijk had je bij de doordenkers reeds ontdekt dat hun belevingen onderling sterk afwijken. Elke individuele Speler is primair met zichzelf bezig en daarna pas met de andere Spelers, met de situatie en met de omgeving. Een Speler heeft een beperkte blik op de werkelijkheid. De belevingen van alle Spelers zijn heel verschillend. Zij hebben allemaal hun eigen, unieke verhaal. Toch kun je zeggen, dat hoe uiteenlopend de verhalen ook zijn, zij zich op grofweg hetzelfde individuele niveau afspelen, het niveau van de Spelers. Elke Speler is vooral bezig met zijn eigen rol en mogelijkheden in een situatie.
Het Publiek Het Publiek zijn alle indirect betrokkenen in de situatie, in Frank's geval: de familie, de gasten, de leveranciers. Zij kijken vanaf de zijlijn naar de ontwikkelingen bij Francesco's Pizza & Pasta. Niet iedereen zal zich even betrokken voelen. De belangen zijn ook verschillend. Iedereen zal echter wel het zijne denken over wat daar allemaal gebeurt. Het kan heel interessant zijn om verschillende leden van het Publiek te vragen hoe de situatie, inclusief alle verwikkelingen, op hen overkomt.
Zelfregie 3.3 Zoektocht
29
De Regisseur Als Regisseur heb je in Zelfregie 3.3 een centrale invloedrijke rol. De Regisseur is actief op verschillende niveaus. De Regisseur heeft te maken met àlle Spelers, zowel binnen als buiten beeld, en zelfs met een niet-direct betrokken Publiek: de restaurantgasten bijvoorbeeld die geen directe invloed hebben en de ontwikkelingen van buitenaf waarnemen. De Regisseur kan schakelen. Hij kan inzoomen op elke Speler die hij wil. Hij kan ook uitzoomen tot hij overzicht heeft. Hij kan aandacht besteden aan hoe een Speler zich gedraagt en waarom en wat er bij hem van binnen gebeurt. Hij kan er ook voor kiezen de gehele situatie objectief en feitelijk te registreren. De Regisseur bepaalt bij elke Voorstelling weer wàt het Publiek te zien krijgt en ook de wijze waarop hij dat laat zien. De Regisseur richt zich op alle aspecten van de totále situatie.
Doordenker Lees de casus een laatste keer, maar nu ben je de Regisseur van de documentaire. Jij bent ervoor verantwoordelijk de totale situatie helder en inzichtelijk in beeld te brengen. Waar ga je nu op letten? Waar richt je de aandacht van de kijker op? Welke keuzes maak je? Heb je eigenlijk al op voorhand een idee wat je met de film aan de kijker zou willen zeggen, of laat je de beelden voor zichzelf spreken?
Schakelen Met Zelfregie 3.3 wil ik je stimuleren niet alleen aandacht te hebben voor je eigen rol en aandeel in een situatie, dus voor jouw beleving van de werkelijkheid, maar ook voor de rol en het aandeel van andere betrokkenen, opdat je begrijpt hoe zij de situatie beleven. Vooral als jij jouw versie van de werkelijkheid als een behoorlijk vaststaand gegeven beschouwt, wil ik je uitdagen jouw versie los te laten en je in te leven in de versies van anderen. Denk maar aan de vastgezette, maar onderling sterk afwijkende versies van de werkelijkheid van Frank en van diens businesscoach! Door de ogen van anderen krijg je een frisse blik op jouw beleving van de werkelijkheid. Dat gaat voor Frank op, als hij door de ogen van zijn businesscoach naar de werkelijkheid kijkt. Het gaat voor de businesscoach op als hij
30
door de ogen van Frank kijkt. Dit wil zeker niet zeggen, dat de ander ook gelijk heeft. De blik van de ander biedt een aanvulling op hoe jij je werkelijkheid beleeft. In Zelfregie 3.3 leer je wisselend de positie van Speler, Publiek en Regisseur in te nemen. Hierdoor krijg je een veel beter overzicht over de totale situatie, met alle ins en outs. De positie van Regisseur helpt je om gemakkelijk te schakelen tussen je eigen perspectief als Speler en die van de andere Spelers. Indien nodig stap je er zelfs helemaal uit en gaat in het Publiek zitten. In het Publiek ervaar je wat deze situatie betekent voor de wereld rondom. Al wisselend van positie ontdek je wel of, zo ja waar, wanneer en hoe je het beste als Regisseur de situatie kunt bijsturen. Je hebt diverse technieken ter beschikking om adequaat te kunnen sturen. Doordenker Als je er goed over nadenkt, welke rol ligt jou in je eigen praktijk dan het meest? Ben je vooral een actieve deelnemer in een situatie (Zelfregie 3.3: Speler), beschouw je liever wat er om je heen gebeurt en laat dat op je inwerken (Zelfregie 3.3: Publiek), of ben je meer iemand die graag het overzicht houdt, die zijn aandacht gemakkelijk verdeeld over mensen en gebeurtenissen en zo nodig bijstuurt (Zelfregie 3.3: Regisseur)? Wat is er nodig om je te helpen naar de andere posities (Speler, Publiek, Regisseur) te schakelen? Heb je een concreet idee hoe die andere posities kunnen helpen je vraagstuk effectief aan te pakken?
2.2.3 Toepassing Frank: Speler, Publiek en Regisseur Laten we met Frank de verschillende posities in de Francesco’s Pizza & Pasta Voorstelling onderzoeken. Frank is primair een Speler, de Hoofdrolspeler zelfs. Het gaat om zíjn dromen. Het is zíjn restaurant. Vanuit zijn rol als Hoofdrolspeler heeft hij ook een hele specifieke inbreng in de casus. Hij heeft een persoonlijke visie op de situatie. Hij beleeft de situatie op zijn manier en toont dat ook in de verhalen die Zelfregie 3.3 Zoektocht
31
hij erover vertelt. Frank hoeft niet alléén een Speler in de Voorstelling te zijn, hij kan ook voor de andere posities kiezen: Publiek en Regisseur. De positie van Speler, Publiek of Regisseur werpt een hele specifieke blik op de situatie. Elke positie biedt Frank andere, aanvullende inzichten.
Posities en Inzichten Hier volgen een aantal mogelijke inzichten, die Frank in de verschillende posities kan opdoen. Frank = Hoofdrolspeler Frank is gewoon zichzelf, de Hoofdrolspeler in deze casus. Een man met een droom (meer dromen). Hij volgt zijn hart. Hij probeert een niet geslaagde droom (gevierd acteur) te compenseren door gevierd ondernemer te worden, die wereldwijd zijn “concept” in franchise geeft. Ondanks alle tegenslag houdt hij vast aan dit idee. Hij gaat voorbij aan de wensen en de belangen van anderen, zowel zakelijk als privé. Hij negeert een aantal bedrijfseconomische ontwikkelingen. Frank = Publiek Frank doet bewust een stap terug en neemt de gehele situatie in ogenschouw. Hij beziet de bedrijfseconomische ontwikkelingen van Francesco’s Pizza & Pasta, zowel voor als na de ingrepen van de businesscoach, alsof hij een buitenstaander is. Hij kijkt naar zijn vrouw en haar familie, naar de wensen van de kok en het bedienend personeel en naar de gasten. Hij laat de gehele situatie rustig op zich inwerken. Hoe komen alle gebeurtenissen nu op hem over? Frank = Regisseur Frank kiest voor het totaaloverzicht. Hij heeft aandacht voor de verschillende Spelers en het dramatische verloop van de situatie. Hij houdt ook rekening met belangen van indirect betrokkenen, als klanten, leveranciers, geldschieters, etc. Hij heeft oog voor de verwachtingen van alle partijen. Frank besluit dat er meer onderzoek naar en inleving in de andere Spelers nodig is. Hij kiest achtereenvolgens voor de rol van... < Businesscoach Frank kijkt door de ogen van zijn businesscoach naar de situatie. Hij ontdekt een werkelijkheid van product/markt-combinaties, waardeposities, omzet, rendement, klanten en hun wensen, personeel en personeelsbeleid, ondernemersreputatie, management verantwoordelijkheid, enzovoorts.
32
< Kok Frank kijkt door de ogen van de kok naar de situatie. Hij ontdekt een passie voor koken, voor de vaardigheid en de creativiteit in het spelen met ingrediënten. Hij ervaart een professionele trots die bijna geen ruimte krijgt. Hij voelt tevredenheid opkomen als een compliment naar de keuken komt. Hij is ambitieus en wil meer zeggenschap krijgen over kaart, inkoop en inzet van keukenpersoneel. < Echtgenote Frank kijkt door de ogen van zijn eigen vrouw naar de situatie. Hij ziet een echtgenoot die ongenietbaar is, die al zijn tijd en inspanningen in een restaurant stopt dat niet goed loopt, en zich thuis komt afreageren. Hij ervaart de druk van de familie, die het uitgeleende kapitaal met (kleine) winst wel terug wil zien. Hij voelt de zorgen en de onzekerheid over de aanstaande bevalling. < Schoonfamilie Frank kijkt door de ogen van zijn schoonfamilie naar de situatie. Hij ziet een man, die hun zus/dochter/nicht heeft overtuigd om hem een deel van hun spaargeld toe te vertrouwen. Hij voelt de onzekerheid nu de lening slechts mondjesmaat wordt afbetaald. Hij voelt de irritatie groter worden, als er weer geld nodig is. Als die Frank de verkeerde keuzes maakt komt het geleende geld misschien helemaal niet meer terug! Hij voelt de angst dat dankzij het restaurant een aantal van de eigen dromen misschien niet gerealiseerd kunnen worden. < Klant Frank kijkt door de ogen van de klant naar de situatie. Hij wil een gezellig avondje uit, met goed en lekker eten en niet te duur. Hij wordt geconfronteerd met een menu-concept dat hij maar half begrijpt. Hij ziet verwarring ontstaan tussen twee menusystemen. Hij moet lang wachten op een bestelling, die dan regelmatig verkeerd blijkt te zijn en terug moet worden gestuurd. Hij vraagt zich af of hij wel terug wil komen. Frank = Regisseur Frank doet een stap achteruit en schakelt terug naar de positie van Regisseur. Ter aanvulling van zijn onderzoek, verplaatst Frank zich ook nog in de rollen van andere Spelers, als de serveersters, de kok, de keukenhulpen, en de toeleveranciers. Vanuit elke rol schakelt hij steeds terug naar de rol van Regisseur om overzicht te krijgen en aandacht te hebben voor de gehele situatie.
Zelfregie 3.3 Zoektocht
33
Dan vraagt Frank zich af wat nu de volgende stap moet zijn. Doorgaan met Francesco’s Pizza & Pasta? Het unieke menu-concept aanpassen of opgeven? Moet hij andere ondernemerskeuzes, managementkeuzes en werkgeverskeuzes maken? Of moet hij zijn hele droom van een eigen restaurant loslaten en een andere weg inslaan? Wat kan hij vanuit zijn Regisseursrol nu het beste doen? Hij heeft inzicht en overzicht verkregen. Zelfregie 3.3 levert diverse invalshoeken en technieken aan. Frank maakt, op de positie van Regisseur, een keuze. Hij past zijn gedrag aan en houdt de vinger aan de pols.
2.2.4 Opbrengst Uiteindelijk is elk mens zelf verantwoordelijk voor de keuzes die hij maakt. Zelfregie 3.3 helpt Frank door een andere bril naar zijn situatie te kijken. Dan pas is hij in staat zijn keuzes afgewogen en effectief te maken. Hij analyseert hoe hijzèlf zijn situatie beleeft en hoe anderen die beleven. Als Regisseur bepaalt hij wat hij kan en wil veranderen. De Dans van de Held helpt Frank om zijn blikveld te veranderen en te verbreden. Wachter & Lantaarn helpt hem zijn eigen beleving van de werkelijkheid te onderzoeken en zo nodig te veranderen. Het Gordiaanse Ei helpt hem een adequate vertaalslag te maken naar de actuele praktijk en een stevige vinger aan de pols te houden. Kortom, Frank pakt de regie over werk en leven terug. Of dat betekent dat hij doorgaat met zijn restaurant en misschien zelfs met zijn unieke menuconcept, of dat hij juist hele andere keuzes maakt, dat is aan hem.
Doordenker Ga nog één keer terug naar de casus over "Francesco's Pizza & Pasta"en lees deze opnieuw. Wat is er door alle extra informatie, invalshoeken en inzichten voor jou veranderd? Wat ga jij nu doen, als je in de schoenen van Frank staat? Wat adviseer je hem, als je de rol van zijn businesscoach pakt?
34
2.3 Theorie Doordenker Denk eens na over jezelf in je actuele situatie en je eventuele vraagstuk. Hoe concreter, hoe beter. Maak een lijstje van je vaste standpunten en patronen in deze situatie. Hoe absoluut zijn je standpunten, hoe definitief je patronen? Ben je bereid om hun validiteit ter discussie te stellen? Ben je bereid ze bij te stellen als anderen met nieuwe informatie en inzichten komen?
Uitgangspunten Zelfregie 3.3 spreekt actief het vermogen aan bij mensen om zelfstandig hun vraagstukken aan te pakken. Het Regisseren van jezelf in actuele situaties is daarvoor een onorthodoxe, maar effectieve manier om dat te bereiken. Zelfregie 3.3 is niet hetzelfde als zelfregie, een veel gebruikte term die verwijst naar methoden voor professionals, die werken met mensen in kwetsbare situaties. Zelfregie 3.3 richt zich nadrukkelijk op mensen en organisaties, die zelf in de dagelijkse praktijk actief de regie over hun eigen hun handelen willen pakken en uitbreiden. De toevoeging "3.3" heeft een duidelijke betekenis; "3.3" verwijst respectievelijk naar "co-creatie" en "aanvliegroutes".
Co-creatie De eerste 3 (voor de punt) uit Zelfregie 3.3 is een speelse verwijzing naar de ontwikkelingen van internet en het gebruik van sociale media. Internet 1.0, de eerste internetgeneratie, betekende vooral zenden door de website-eigenaars. De tweede internetgeneratie, internet 2.0 bood al veel meer ruimte om te reageren. Tussen eigenaars en bezoekers ontstond uitwisseling van allerlei informatie. Hier en daar ontstond zelfs een serieuze dialoog. De huidige, derde internetgeneratie, internet 3.0, richt zich op co-creatie. De stringente scheiding tussen zender en ontvanger in de vorige versies, bestaat niet meer. Makers en bezoekers creëren samen de virtuele werkelijkheid (zoals social media). Co-creatie is wat Zelfregie 3.3 beoogt. Jouw versie van de werkelijkheid is geen absoluut, vaststaand gegeven, waarover je louter hoeft te zenden. Je kunt jouw Zelfregie 3.3 Zoektocht
35
versie van de werkelijkheid ook als iets dynamisch en flexibels beschouwen, die openstaat voor de wijze waarop anderen de werkelijkheid beleven en daarover communiceren. Anderen hebben invloed op hoe jij de werkelijkheid beleeft en jij hebt invloed op hoe anderen de werkelijkheid beleven. In een dynamische en flexibele beleving van de werkelijkheid is er ruimte om je vraagstukken elke keer weer opnieuw vanuit een andere wijze van denken aan te pakken, waardoor de kans op effectievere en duurzamere antwoorden en oplossingen steeds groter wordt.
Aanvliegroutes De tweede 3 (na de punt) verwijst naar de drie centrale methodes in Zelfregie 3.3: De Dans van de Held, Wachter & Lantaarn en Het Gordiaanse Ei. Omdat, afhankelijk van vraagstuk en situatie, Zelfregie 3.3 begint vanuit een van deze drie methodes, maar gaandeweg altijd gebruik maakt van de inzichten en vaardigheden uit de andere twee methodes, gebruik ik liever de term aanvliegroutes: De Dans van de Held begint vanuit de klant, de eigenaar van een vraagstuk, en diens blik op de werkelijkheid. Wachter & Lantaarn begint vanuit de actuele situatie en een actueel vraagstuk. Het Gordiaanse Ei begint vanuit de vraagstukken van klanten in de dagelijkse realiteit en hoe zij hun antwoorden en oplossingen in de praktijk realiseren.
36
De verhalende mens Zelfregie 3.3 ziet de mens vooral als een verhalend wezen. In zijn verhalen probeert de mens zijn werkelijkheid betekenis en vorm te geven. Wij mensen zien echter altijd slechts een beperkt deel van de werkelijkheid. De totale werkelijkheid is veel te groot om volledig te omvatten en te bevatten. De verhalen worden daarmee onvolledige verhalen. Buiten de grenzen van onze verhalen, gebeurt in de grote werkelijkheid nog veel meer, waar wij naar alle waarschijnlijkheid veel te weinig weet van hebben. De verschillende betrokkenen in een situatie vertellen nooit exact dezelfde verhalen. Wij bepalen zelf over welk eigen deel van de werkelijkheid wij willen vertellen. Verdragen onze verhalen zich goed met die van anderen dan ontstaat er ruimte voor werkzame relaties met elkaar. De kans op succesvol zakendoen neemt toe. Leidinggeven wordt gemakkelijker. In teams wordt constructiever samengewerkt. De communicatie verloopt soepeler. Ideeën worden sneller en beter op elkaar afgestemd. Soms evenwel verdragen onze verhalen zich niet goed met die van anderen. Wellicht botsen ze zelfs met elkaar. Soms, als ze erg uiteenlopen, lijkt het er erop alsof wij verschillende situaties hebben meegemaakt. Soms ook is het verhaal van het individu nauwelijks tot niet te verenigen met het groepsverhaal (de individuele en de groepsnormen, waarden en ideeën kunnen zó verschillend zijn!). Wij kunnen de manier waarop wij onze werkelijkheid ervaren beïnvloeden via de verhalen die wij erover vertellen. Je kunt je eigen verhaal en dat van anderen kritisch onder de loep nemen, onderling vergelijken en eventueel op elkaar afstemmen. Verhalen van anderen kunnen je soms cruciale informatie en inzichten geven, die aan jouw werkelijkheid een heel andere betekenis geven.
Vloeibare verhalen Verhalen die dynamisch blijven veranderen door de interactie met de werkelijkheid om ons heen noem ik vloeibare verhalen. De vloeibaarheid van verhalen begint bij de verteller. Die moet bereid zijn invloeden uit de omgeving in zijn verhalen toe te laten, opdat het verhaal kan groeien en veranderen. Tenslotte ziet elke verteller slechts zijn deel van de werkelijkheid. De verhalen van andere mensen zijn belangrijke invloedsbronnen voor zijn verhaal. Hierbij wil ik overigens niet suggereren dat verhalen op elkaar moeten gaan lijken. De neuzen hoeven mijns inziens allerminst altijd dezelfde richting op wijzen. Liever Zelfregie 3.3 Zoektocht
37
níet zelfs! Mensen zijn verschillend, zij beleven hun situatie verschillend en zij vertellen verschillende verhalen. Juist in deze verschillen zitten de mogelijkheden voor groei en ontwikkeling, voor creativiteit en innovatie. Neem bijvoorbeeld de verhalen van mensen uit een andere cultuur. Je kunt de 'vreemde' visie op de werkelijkheid in die verhalen, als bedreiging zien, maar je kunt het ook als een stimulans zien om met een andere bril op naar de werkelijkheid te kijken. Zelfregie 3.3 zoekt actief naar de diversiteit in verhalen om je uit te dagen ‘outside the box' te komen en vanuit een ruimer perspectief de werkelijkheid te beleven en erover te vertellen.
Verhalen veranderen We kunnen verhalen actief beïnvloeden. We kunnen inzoomen op specifieke details om deze extra aandacht te geven, of juist volledig uitzoomen om een zo groot mogelijk overzicht hebben. We kunnen elementen toevoegen, weghalen of veranderen. We kunnen in onszelf op zoek gaan naar de verteller van het verhaal. Wat wil jij met je verhaal aan het publiek meegeven? Wat is je wereldbeeld, wat zijn de normen, waarden en overtuigingen die in je verhaal tot uitdrukking komen? Hoe versluierd of openlijk breng jij je boodschap? Als je je verhaal werkelijk gaat veranderen, moet je zowel aan de slag met je verhalen als met je eigen instelling als verteller. Zoals je in het voorbeeld van Frank en zijn Francesco's Pizza & Pasta hebt kunnen zien, kun je Zelfregie 3.3 vergelijken met het maken van een speelfilm of theatervoorstelling. Zelfregie 3.3 is gericht op verandering, dat willen zeggen op het maken van nieuwe ‘speelfilms’ of ‘theatervoorstellingen’ over jouw werkelijkheid, waarbij je oude patronen loslaat en nieuwe mogelijkheden voor bestaande vraagstukken vindt.
(........)
38
2.7 Wat levert Zelfregie 3.3 op? Zelfregie < biedt je een realistisch beeld van je huidige actuele situatie, < helpt je actief te schakelen naar andere perspectieven op de actuele situatie < leert je nieuwe mogelijkheden te ontdekken voor bestaande vraagstukken, < daagt je uit, uit je comfortzone te stappen en onbekende terreinen te verkennen, < ontwikkelt je vermogens tot flexibiliteit, reflectie, empathie en het nemen van afgewogen beslissingen, < ondersteunt je persoonlijke en professionele werkelijkheid. Je zet Zelfregie 3.3 in bij < commerciële uitdagingen < bestuurlijke strategie bepaling < organisatieontwikkeling < conflicten en spannende situaties < professionele vraagstukken < persoonlijke ontwikkeling Enkele voorbeelden: De vastgeroeste specialist Hoe vaak hebben bedrijven en organisatie niet te kampen met professionals, die oorspronkelijk enthousiast en effectief waren, maar nu volledig zijn vastgelopen of vastgeroest: managers, inkopers, financial controllers, HR-medewerkers, juristen, vakspecialisten, procesondersteuners, et cetera. Vastgelopen professionals kosten direct en indirect vele malen meer dan zij hun organisatie opleveren. Zij hebben nog maar een enkel vast idee over de werkelijkheid. Ze zien het niet meer zitten. Ze zijn niet meer betrokken. Ze voelen zich niet gewaardeerd. Ze staan wantrouwend jegens de organisatie waar ze werken, jegens het werk, hun toekomstmogelijkheden, hun collega’s en hun klanten. Dergelijke professionals kan Zelfregie 3.3 helpen weer in beweging te komen en renderend te zijn.
Zelfregie 3.3 Zoektocht
57
Zorgverzekeraars vs. Zorgverleners Een beleidsmaker bij een zorgverzekeraar vertelde vol enthousiasme over zijn grote betrokkenheid bij de kwaliteit van het Nederlandse zorgstelsel. Je kon duidelijk zien dat hij oprecht was geraakt door de verantwoordelijkheid die door de overheid aan de zorgverzekeraars was toevertrouwd en door de mogelijkheden die dit bood. Hij was zeer gemotiveerd een actieve bijdrage te leveren aan de optimale gezondheidszorg. Nog geen vijf minuten later somde hij met veel enthousiasme een groot aantal suggesties op om de financiële druk op zorgverleners flink te verhogen en tegelijkertijd de uitgaven voor de zorgverzekeraars te verlagen. Bovendien had hij nog ideeën om door allerlei administratieve eisen de zorgkwaliteit beter in de hand te houden. Hij was echter zeer teleurgesteld in de weerspannige reacties van zorgverleners. Diezelfde middag had ik een coachingssessie met een zorgverlener, teleurgesteld in het beroep omdat hij niet het gevoel had te kans te krijgen nog langer optimale zorg te verlenen. Hij voelde zich door de zorgverzekeraars opgejaagd om steeds meer werk te leveren voor minder geld. De administratieve druk was inmiddels vrijwel even groot als zijn reguliere werkdruk, terwijl het kwalitatief niets opleverde voor het zorgproces. Tot nu toe was er geen gelijkwaardig gesprek met zorgverzekeraars mogelijk geweest. Wie de controle over het geld had, had de macht. Dit is een voorbeeld van twee uiteenlopende Denkramen, dat het risico in zich draagt volledig te escaleren tot een hele serie conflicten, met alle gevolgen voor onze geroemde Nederlandse gezondheidszorg van dien. Uiteraard kan Zelfregie 3.3 worden ingezet voor een van deze partijen om anders met diens werkelijkheid om te gaan. Een veel effectievere manier is om beide partijen aan dezelfde tafel te krijgen en hen een gezamenlijke werkelijkheid te laten ontdekken, waarin een goede betaalbare gezondheidszorg mogelijk is. De investering daartoe zou peanuts zijn vergeleken met de opbrengst voor het zorgstelsel. Waardeproposities Treacy & Wiersema hebben het begrip waardeproposities geïntroduceerd om bedrijven te helpen excelleren. Centrale gedachte is dat bedrijven moeten doen waar ze goed in zijn en een strategie ontwikkelen om daarin nog beter en succesvoller te worden. Zij onderscheiden drie terreinen of waardeproposities: Kostenleiderschap, Klantenpartnerschap en Productleiderschap.
58
De uitdaging is om een afgewogen keuze te maken tussen deze waardeproposities en in de gekozen waardepropositie te excelleren. Voor bedrijven die hiermee worstelen kan Zelfregie 3.3 een goede adviseur zijn. De meeste bedrijven zijn uitstekend in staat bedrijfskundig adequate keuzes te maken. De vraag is of hun uitgangspunten en basisovertuigingen (hun Denkramen) om te komen tot de beste waardepropositie waarin zij kunnen excelleren, altijd de juiste zijn. Zelfregie 3.3 helpt om het Denkraam van beslissers kritisch te onderzoeken en, indien nodig, samen met hen andere en effectievere Denkramen te vinden. Bovendien wordt de waardepropositie van een bedrijf voor een belangrijk deel bepaald door de mening van externe partijen, zoals klanten en leveranciers. Wil je effectief kunnen anticiperen op klanten en leveranciers, dan moet je je goed in hen kunnen inleven. Schakelen tussen Spelers, Publiek en Regisseur helpt je te ontdekken welke wensen, eisen en ervaringen zij hebben. Kortom, voor beide aspecten geldt: tel uit je winst. Vechtpatronen Hoe vaak gebeurt het niet dat partijen in de aanloop tot een conflict zich steeds meer gaan verharden in hun standpunten? Uiteindelijk aan tafel bij de mediator of conflictbegeleider (al dan niet gedwongen) hebben ze zich volledig ingegraven. Beweging lijkt nauwelijks meer mogelijk. Communiceren lijkt meer op oorlog. Zelfregie 3.3 is erop gericht dat partijen weer met elkaar in gesprek komen. Ze worden gestimuleerd hun vastgeroeste patronen te doorbreken om in een goed gesprek tot een voor alle betrokkenen aanvaardbare oplossing te komen. Onpartijdig, zonder te spreken over "gelijk" of "schuld", kun je aan de slag gaan met de Denkramen en de verhalen van de verschillende partijen. Ieder wordt uitgenodigd een groter deel van de werkelijkheid te onderzoeken en de ander deelgenoot daarvan te maken. Vaak leidt dit tot meer begrip, omdat je in de onderstromen duikt en mensen aanspreekt op wat ze werkelijk belangrijk vinden. Op die manier pak je eerst de onderliggende oorzaken aan en daarmee vanzelf het conflict.
Wie het lef heeft ten aanzien van een vraagstuk zijn vaste gedachtegang los te laten om daarmee zijn Denkraam te vergroten en zijn verhalen te variëren, zal allerlei nieuwe invalshoeken ontdekken, die leiden tot meer mogelijkheden en dus tot een grotere kans op betere en duurzame oplossingen.
Zelfregie 3.3 Zoektocht
59
Zelfregie 3.3 richt zich niet alleen op individuen, maar ook op groepen, teams en organisaties.
2.8 Wees vooral mìld voor jezelf Zelfregie 3.3 bestaat voor een belangrijk deel uit het dansend maken van Denkramen, het vloeibaar maken van verhalen en het soepel regisseren van de dagelijkse praktijk. Wat voor anderen opgaat, gaat uiteraard eveneens voor mijzelf op. Meermalen ben ik in de loop der jaren tegen de grenzen van mijn eigen Denkramen en verhalen op geknald. Dat overkomt mij overigens van tijd tot tijd nog steeds. De wereld is ook te complex om altijd en overal alles te overzien, te begrijpen en in control te zijn. Dat hoeft ook zeker niet. Zelfregie 3.3 roept je ook op met milde blik naar jezelf en anderen te kijken en ontspannen aan de grenzen van Denkraam en Verhaal te blijven morrelen om een groter deel van de werkelijkheid te verkennen.
60
