21-22 MEI 2011
www.chemie2011.be Tijdens het weekend van 21 en 22 mei kunt u een kijkje nemen achter de schermen van heel wat bedrijven uit de chemische sector en 'life sciences'. In deze bijlage vindt u alle informatie over de deelnemende bedrijven in Tessenderlo en Geel, de Antwerpse haven en elders in Vlaanderen.
2
21-22 mei 2011 www.ch em i e2011.b e
Kris Peeters m i n isTer-pr esi den T Tweede grootste. “na housTon-Texas vormT
Welkom Tal van bedrijven uiT de chemische secTor gooien op zaTerdag 21 en zondag 22 mei de deuren open voor heT groTe publiek. Naar aanleiding van het Internationaal Jaar van de Chemie organiseert essenscia, de federatie van de chemische sector en ‘life sciences’, een opendeurweekend. In deze bijlage vindt u enkele portretten van bedrijven die u dat weekend graag verwelkomen. Wie weet stapt u na het lezen van deze bijlage de bedrijven binnen voor een bezoek? Of bent u een kandidaat-werknemer: de sector heet u hartelijk welkom! Vlaanderen is een belangrijke regio op het vlak van chemie en ‘life sciences’. De chemische sector is een grote werkgever, zowel in de haven van Antwerpen als daarbuiten. Wie op 21 en 22 mei op deze uitnodiging ingaat, ziet dus niet alleen topbedrijven, maar ook een bron van welvaart.
Inhoud interview Met Minister-president kris peeters
2
interview Met wouter de geest, voorZitter essensCiA
3
overZiCht en plAn deelneMers
4
tessenderlo CheMie
5
kAnekA in geel
6
JAnssen phArMACeutiCA in geel
7
viJf grote uitdAgingen vAn de CheMie
8-9-10-11 drie historisChe CheMiereuZen
12
Colofon grAtis BiJlAge
BIJ HET BELANG VAN LIMBURG VAN 19 MEI 2011
anTwerpen de grooTsTe indusTriële clusTer Ter wereld”, weeT minisTer-presidenT kris peeTers. “de chemische secTor is daarin een zeer belangrijke speler. wij mogen en willen heT belang van deze secTor voor onze welvaarT nieT onderschaTTen.”
“In 2020 heeft deze sector 16.000 nieuwe mensen nodig” Tekst: Tekst: Bart Bart Timperman. Timperman. Foto: Foto: Photonews Photonews Vlaams minister-president Kris Peeters koos als jongeling niet voor een opleiding natuurwetenschappen. Hij ging voor rechten en filosofie, maar het had ook anders gekund. Want ook voor vakken als chemie was hij bij de leerlingen met de betere resultaten. Anno 2011 zoekt de minister-president de goede rapporten op beleidsniveau. Hij vindt een goed rapport vanuit de chemische industrie een belangrijke parameter. U bent vaak ten velde bij ondernemingen uit de chemische sector. Tijdens het essenscia opendeurweekend van de ‘chemie en life sciences’ op 21 en 22 mei staat u ook op de bezoekerslijst. Vanwaar die belangstelling? Kris Peeters: We mogen het belang van deze sector in geen geval onderschatten. Als je alleen nog maar kijkt naar de recentste investeringen waar ik getuige van was, dan zijn de cijfers veelzeggend. Evonik investeerde veertig miljoen euro in een isobuteeninstallatie. Soudal tien miljoen euro in een onderzoeks- en ontwikkelingscentrum. Pfizer investeerde recentelijk 61 miljoen euro, goed voor 190 voltijdse banen. Genzyme in Geel pompte 250 miljoen in een nieuwe productie-eenheid. Goed voor 250 jobs. Enzovoort. Als beleidsverantwoordelijke weet ik al deze investeringen naar waarde te schatten. Het betekent dat deze grote ondernemingen vertrouwen hebben in Vlaanderen. Het is aan mij en aan de Vlaamse regering om dat vertrouwen niet te schaden. Om te bewijzen dat dit geloof in de toekomst van Vlaanderen terecht is. Op die manier kunnen we ook hopen dat in de toekomst nog investeringen zullen volgen. De initiatieven van essenscia en de sector geven alvast aan dat die wil er is.
verAntwoordeliJke uitgever
IVO VANDEKERCKHOVE HERKENRODESINGEL 10, 3500 HASSELT Medewerking BRITT DE HERDT, ANN SCHOOFS lAyout GRAFISCHE CEL CONCENTRA MEDIA AlgeMene CoÖrdinAtie BART TIMPERMAN
Toch trekt ook deze sector aan de alarmbel. De crisis heeft ook op de chemische nijverheid een impact gehad. We zien dat de kunststoffensector en de farmaceutische industrie zich ondanks de crisis min of meer weten te handhaven. Of zelfs nog expansie kennen. In de basischemie is de werkgelegenheid de voorbije tien jaar wel gedaald, onder meer door automatisering
o p e n d e u r va n d e c h e m i e e n l i f e s c i e n c e s
en outsourcing. Daar moeten we uit leren. Zo is het heel duidelijk dat alles staat of valt met de keuze voor onderzoek en ontwikkeling. De chemie kampt nog steeds een beetje met het imago een wat vervuilende sector te zijn, waarin het niet fijn werken zou zijn. Terwijl wie de sector volgt, ziet dat er een enorme bezorgdheid is rond duurzaamheid. Essenscia heeft een project ingediend bij de Vlaamse overheid waarvan de krachtlijnen duidelijk zijn. De chemie moet verder transformeren naar een innovatieve activiteit waarin de duurzaamheid
kr is peeTer s: “De grote ondernemingen in de chemische sector hebben vertrouwen in Vlaanderen. Het is aan mij en aan de Vlaamse regering om te bewijzen dat dit geloof terecht is.”
centraal staat. Het onderzoek en de ontwikkeling die daarvoor nodig zijn, kosten geld. De sector kijkt daarvoor ook naar ons. We zullen hen niet teleurstellen. De Vlaamse regering heeft dit jaar 65 miljoen euro gereserveerd voor onderzoek en ontwikkeling. Daarvan gaat 17,3 miljoen naar maatschappelijk relevante projecten. Het project dat de chemische sector indiende rond innovatie zal daar zeker ook een begunstigde van zijn. Naar de start van dit project gaat dit jaar nog zeker vijf miljoen euro. Bovendien gaat de Vlaamse regering in het najaar met de sector een rondetafelgesprek organiseren over duurzame chemie. Ook dat bewijst dat wij ons met overtuiging voor de sector willen engageren. De chemische sector worstelt ook met personeelsproblemen. “De sector heeft indertijd met de vakbonden overeenkomsten afgesloten die heel gunstige arbeidsvoorwaarden inhouden. Ik neem aan dat de vakbonden ook beseffen dat de concurrentiepositie van Vlaanderen op peil
moet blijven. Wat mij vooral zorgen baart, is de vergrijzing in deze branche. Het aantal vijftigplussers stijgt zeer snel. We weten nu al dat in 2020 minstens 16.000 nieuwe mensen nodig zijn om de uitstroom van oudere werknemers op te vangen. Daar ligt een gigantische uitdaging voor de overheid en de sector. We doen beiden al veel moeite om jongeren te motiveren voor opleidingen en wetenschap. We moeten bekijken wat daar nog meer kan. Andermaal een reden om dit opendeurweekend te promoten. We moeten alle kansen aangrijpen om jongeren te laten inzien dat bij de productie van quasi elk voorwerp dat ze gebruiken chemie kwam kijken.” En dan zijn er nog de oprispingen rond de papierwinkel voor vergunningen. “We deden daar al inspanningen en hebben nog werk voor de boeg. We zijn het er allemaal over eens dat het heel belangrijk is om alle vergunningsaanvragen op een efficiënte en transparante manier te behandelen. Ondernemingen hebben daar recht op. Op dit moment worden de voorstellen van een commissie, onder voorzitterschap van de Antwerpse gouverneur Cathy Berx, uitgewerkt. Die moeten onze aanpak en werkwijze nog gevoelig verbeteren. Ik verwacht tegen het einde van de zomer een aantal concrete realisaties.” En intussen iedereen naar de opendeur? “Ik beveel het aan. Wie op deze uitnodiging ingaat, zal zeker aangenaam verrast zijn.”
kr is peeTer s: “Alles is chemie. We moeten alle kansen grijpen om jongeren te laten inzien dat bij de productie van quasi elk voorwerp dat ze gebruiken ergens chemie kwam kijken.”
21-22 mei 2011 www.ch em i e2011.b e
Wouter De Geest vOOrz it ter essenscia en gedelegeerd b estuurder basf antwerpen Trots. ”wij zijn trOts Op Onze realisaties”, zegt
wOuter de geest, vOOrzitter van chemiefederatie essenscia. “wij willen die delen met iedereen. we willen de mensen laten zien waar wij als chemie vOOr staan. wij hOpen Op de Opendeurdagen zOveel mOgelijk geïnteresseerden te mOgen Ontvangen.”
“Wijwillenals chemiesector geengesloten huiszijn” Tekst:MarcBalduyck.Foto:LudoMariën
wOuter de geest: “De mensen kennen ons niet. Ze horen vanalles en trekken daar dan zelf hun conclusies uit. Vaak de foute conclusies. We willen inspanningen doen om de mensen van het tegendeel te overtuigen.”
wOuter de geest: “Door te tonen dat elke onderneming processen heeft die effectief ingrijpen in het leven, kunnen we aantonen dat chemie echt wel waardevol is.”
“Je moet het een beetje zien zoals wanneer je tegenover een gesloten huis staat”, zegt De Geest nog. “Je vraagt je af wat daarbinnen allemaal gebeurt. Je weet er in feite niets van. Dat is met de chemie net zo. De mensen zien de installaties, ze merken de drukke activiteiten, maar ze hebben er het raden naar wat we allemaal doen. Tijdens onze opendeurdagen gooien we letterlijk de deuren open. We willen iedereen laten kennismaken met de chemie en met wat onze producten kunnen betekenen in het leven van elke dag.” De chemie moet ook tegen heel veel hardnekkige vooroordelen opboksen? Wouter De Geest: Dat komt echt omdat de mensen ons niet kennen. Ze horen vanalles en trekken daar dan zelf hun conclusies uit. Vaak de foute conclusies. Wij hebben het als bedrijven niet makkelijk om tegen die stroom op te roeien. Maar we willen toch een inspanning doen en de mensen van het tegendeel proberen te overtuigen. De chemiebedrijven willen de mensen daarom confronteren met het dagelijkse gebeuren binnen de fabrieken? Wij kunnen inderdaad fantastische dingen laten zien. Elke onderneming heeft processen en producten die effectief ingrijpen in het dagelijkse leven. Wij kunnen op die manier aantonen dat chemie echt waardevol is. Indien we de mensen kunnen laten zien waarom we bepaalde dingen doen en welke producten we daarmee realiseren, zullen ze volgens mij kunnen concluderen dat onze ondernemingen echt wel fantastische dingen doen. Wij willen de mensen aanzetten tot nadenken over het belang van de industrie. Wij willen bewijzen dat we niet altijd zijn wat er van ons al eens beweerd wordt. De werknemers hebben hun eigen inbreng in die opendeurdagen? Wij laten effectief onze mensen hun eigen verhaal vertellen. Wij kunnen op die manier bijvoorbeeld ook aantonen dat wij veilig werken. Dat het veiligheidsbeleid een van de prioriteiten is van de sector. Kijk eens, ook vanuit mijn eigen bedrijf BASF Antwerpen heb ik altijd de lijn aangehouden dat we als onderneming echt wel bezig zijn met het welzijn van onze mensen. De sector hoopt vooral dat heel veel jongeren deelnemen aan de opendeurdagen? In de komende jaren rolt een vergrijzingsgolf over de ondernemingen waardoor veel oudgedienden moeten worden vervangen. Het is niet specifiek het opzet van de opendeurdagen om nieuwe aanwervingen te realiseren, maar het is uiteraard wel mooi meegenomen als de jonge bezoekers enthousiasme kunnen opbrengen voor onze activiteiten. We zien ze dus graag komen. Ondertussen werken wij wel verder met onze projecten op scholen, hogescholen en universiteiten om de interesse van de jeugd te winnen voor technologie en industrie.
Wouter De Geest: “Veel mensen vragen zich af wat er bij ons allemaal gebeurt."
O p e n d e u r van de ch em i e en li fe sci ences
3
21-22 mei 2011
4
www.ch em i e2011.b e
Deelnemers
Chemische bedrijven uit heel Vlaanderen springen op de kar van essenscia en zwieren hun poorten open. De grootste concentratie van deelnemers is te vinden in de Antwerpse haven, maar u kan ook terecht in Tessenderlo en Geel. Hieronder een over zicht.
BASF Solvay Air Liquide Inens Manufacturing Haven-Centrum Evonik Indaver Bayer Total J.M. Huber Ecosynth Proviron
Janssen Pharmaceutica
Proviron
Kaneka Buckman
Prayon
Universiteit Gent
Tessenderlo Group
Cytec
Living Tomorrow
Antwerpen 1.
Air Liquide (site BASF)
Scheldelaan 600 (Haven 725), 2040 Antwerpen
Zondag 10u-17u
www.airliquide.com
03 560 05 26
2.
BASF
Scheldelaan 600 (Haven 725), 2040 Antwerpen
Zondag 10u-17u
www.basf.be
03 561 26 28
3.
Bayer
Scheldelaan 420 (Haven 507), 2040 Antwerpen
Zondag 10u-17u
www.bayer.be
02 535 63 10
4.
Evonik
Tijsmanstunnel West, 2040 Antwerpen
Zondag 10u-17u
www.evonik.be
03 560 33 30
5.
Fina Antwerp Olefins / Total Petrochemicals
Scheldelaan 10, 2030 Antwerpen
Zondag 10u-17u
www.be.total.com
02 288 34 14
6.
Havencentrum Lillo
Scheldelaan 444 (Haven 621), 2040 Antwerpen
Zondag 10u-16u
www.havencentrum.be
03 569 90 12
7.
Indaver
Poldervlietweg 5 (Haven 550), 2030 Antwerpen
Zaterdag en zondag 10u-16u
www.indaver.be
015 28 80 40
8.
Ineos Manufacturing
Scheldelaan 482, 2040 Antwerpen
Zondag 10u-16u
www.ineos.be
03 210 35 22
9.
Janssen Pharmaceutica
Janssen Pharmaceuticalaan 3, 2440 Geel
Zondag 10u-17u
www.janssenpharmaceutica.com
014 60 75 61
10.
Kaneka
Nijverheidsstraat 16, 2260 Westerlo
Zondag 10u-17u
www.kaneka.be
014 25 94 85
11.
Prayon
Gansbroekstraat 31, 2870 Puurs
Zaterdag 14-18u, zondag 10u-18u
www.prayonbenelux.be
03 860 92 03
12.
Proviron Industries
G. Gilliotstraat 60, 2620 Hemiksem
Zaterdag 11-15u
www.proviron.com
03 870 88 20
13.
Solvay Chimie (site BASF)
Scheldelaan 600 (Haven 725), 2040 Antwerpen
Zondag 10u-17u
www.solvaychemicals.com
03 561 26 28
Stationsstraat (Ingang 2), 3980 Tessenderlo
Zaterdag en zondag 11u-17u
www.tessenderlo.com
013 612 586
Limburg 14.
Tessenderlo Group OOst-VLAAnderen
15.
Buckman
Wondelgemkaai 159, 9000 Gent
Zondag 13u-17u
www.buckman.com
09 257 92 11
16.
Cytec Surface Specialities
Steenweg naar Wetteren 20, 9200 Dendermonde
Zondag 14u-18u
www.cytec.com
02 334 50 60
17.
Universiteit Gent, faculteit Wetenschappen
Sterrecomplex, Krijgslaan 281, 9000 Gent
Zondag 10.30u-17u
www.doechemie.ugent.be
09 242 42 67
west-VLAAnderen 18.
Ecosynth
Oudenburgsesteenweg 100, 8400 Oostende
Zondag 13u-16u
www.ecosynth.be
059 56 21 68
19.
J.M. Huber
Oudenburgsesteenweg 100, 8400 Oostende
Zondag 13u-16u
www.huber.com
059 56 21 68
20.
Proviron
Oudenburgsesteenweg 100, 8400 Oostende
Zondag 13u-16u
www.proviron.com
059 56 21 68
Indringingsweg 1, 1800 Vilvoorde
Enkel op reservatie via website
http://events.livingtomorrow.be
02 263 01 33
VLAAms-brAbAnt 21.
Living Tomorrow
O p e n d e u r va n d e c h e m i e en l i f e s c i e n c e s
21-22 mei 2011
5
www.Ch em i e2011.b e
fiCh e
Tessenderlo Chemie
“Controlegebeurt hiervia70.000 meetpunten”
adres | Stationsstraat z/n (ingang 2) | 3980 Tessenderlo tel | 013 61 22 11 website | www.tessenderlochemie.be bezoekuren | zaterdag 21 en zondag 22 mei, telkens van 11u tot 17u aantal werknemers op de site | 850 aantal werknemers wereldwijd | 8.300 Voornaamste producten/ toepassingen
In de productie-eenheid van Tessenderlo Chemie in Tessenderlo wordt onder meer monovinylchloride geproduceerd, grondstof voor de kunststof pvc (foto 1). Andere stoffen die er gemaakt worden, liggen aan de basis van onder meer detergenten, zuiver kraantjeswater (foto 2), papier, de productie van leer, cacao en parfums (foto 3).
Tekst:LucWeyens.Foto’s:DickDemey
Topproduct.
Zorgen dat tessenderlo Chemie in de meest optimale omstandigheden kan produCeren, dat is de taak van analyseteChniCus eddy van de reyd. “om bij te dragen tot een topproduCt, gemaakt in veilige omstandigheden voor het personeel en de omgeving.”
Monovinylchloride wordt op de hoofdzetel van Tessenderlo Chemie in Tessenderlo geproduceerd. Dat is bestemd voor de verwerking in polyvinylchloride, in de volksmond gekend als pvc. Ramen, deuren, rioleringen, autodashboards, bloedzakjes in de geneeskunde…, onze huidige hoge levensstandaard is ondenkbaar zonder die kunststof. Geen wonder dat de producten van Tessenderlo Group wereldwijd afzet vinden. Sterker nog: in diverse markten is Tessenderlo Group zelfs wereldleider. Die toonaangevende rol is onder meer te danken aan de toewijding van analysetechnicus Eddy (53 en al 31 jaar actief bij Tessenderlo Chemie) en zijn jongere collega’s Robbie Liekens en Jeroen Vanhoof. “Als analysetechnici volgen we enerzijds de metingen op van alle elementen die met de productie te maken hebben en anderzijds verschillende omgevingsfactoren. Dat gaat van heel eenvoudige zaken - temperatuur, windrichting of windkracht - tot erg specifieke parameters voor het productieproces: zuurtegraad, chloorgehalte,….
2
1
3
Eddy Van de Reyd is analysetechnicus bij Tessenderlo Chemie. “Ik volg de metingen op van alle elementen van de productie.”
24 uur op 24
nemen de laboratoriumtechnici geregeld nog manueel stalen.” De registratie van de gegevens gebeurt met een batterij van duizend soorten meetinstrumenten. “Dat gaat van een simpele thermometer tot uiterst gesofisticeerde toestellen. Jongste aanwinst is een complexe ‘analyser’ van maar liefst 320.000 euro. Dat toestel meet niet minder dan 360 componenten elke vijftien minuten. Daarvoor zuigt het uit alle richtingen - binnen én buiten - lucht aan, door leidingen van alles samen twaalf kilometer. Tessenderlo Chemie produceert grond-
“Weet je dat in deze vestiging op niet minder dan 70.000 punten metingen gebeuren? Constant, de klok rond! De productie draait hier trouwens ook 24 uur op 24. Als analysetechnicus werken wij gewoon overdag, maar bij onvoorziene omstandigheden ’s nachts of in het weekend kunnen wij wel worden opgetrommeld. Na ongewone metingen of kleine storingen gaan we de volgende ochtend op zoek naar een verklaring of oplossing. Veiligheid staat voorop. Altijd! Precies daarom gebeuren sommige metingen in twee- of zelfs drievoud. Bijkomend
stoffen waarvan de kwaliteitsanalyse erg nauwkeurig gebeurt. “Bij sommige analyses meten we hoeveelheden van ‘parts per billion’: één elementje op een totaal van een miljard”, zegt Eddy Van de Reyd. “Om je een concrete vergelijking te geven… Op de afstand Tessenderlo-Marseille aan de Franse zuidkust staat zo één deeltje voor één centimeter, een minuscule afstand dus vergeleken met de totale afstand van duizend kilometer.”
is dan ook ondenkbaar zonder de toewijding en nauwkeurige opvolging van Eddy en zijn collega’s. “Zo dragen wij ons steentje bij tot het hoogstaande kwaliteitsproduct. De nauwkeurige opvolging van de omgevingsparameters garandeert ook de meest veilige omstandigheden voor de collega’s van het productieproces en voor de omgeving.” Dat Tessenderlo Chemie strenge veiligheidsnormen hanteert, zal u ook merken op de opendeurdagen, waar een rondrit met de bus u over de hele site brengt. U kan vanop een skywatch ook een blik werpen op het hele bedrijfsterrein.
Veilig voor omgeving Het productieproces van Tessenderlo Chemie
1 | Op het bedrijfsterrein staan verscheidene reuzentanks. 2 | Het oude hoofdgebouw van Tessenderlo Chemie. 3 | Een zicht op de site.
1
2
3
o p e n d e u r van de Ch em i e en li fe s Ci en Ces
6
21-22 mei 2011 www.ch eM i e2011.b e
fich e
Kaneka
“Chemie isbestwel spannend”
adres | Nijverheidsstraat 16 | 2260 Oevel-Westerlo
tel | 014 25 78 00
website | www.kaneka.be bezoekuren | zondag 22 mei van 10u tot 17u aantal werknemers op de site | 276 aantal werknemers wereldwijd | 7.321 Voornaamste producten/ toepassingen
Kaneka’s activiteiten wereldwijd omvatten een breed spectrum van markten, gaande van fotovoltaics, plastics, kunstharsen en chemicaliën tot farmaceutische producten, medische instrumenten en synthetische vezels. In Westerlo zijn drie productieeenheden actief: Modifier, Eperan en MS Polymeer. De producten van Kaneka vinden hun toepassing in pvc (foto 1), de auto-industrie (foto 2) en cartridges (foto 3).
Tekst:StijnJanssen.Foto’s:Kaneka,JorenDeWeerdt,GvA
Ingenieuze installaties.
Sven MertenS iS projectingenieur bij KaneKa en coördineert de bouw van de ingenieuze cheMiSche inStallatieS van het bedrijf. wiM daniëlS iS alS productieoperator verantwoordelijK voor de geoliede werKing van de reuSachtige productielijnen.
2
1
3
De chemische producten van Kaneka zijn zo specifiek dat het bedrijf geen andere optie heeft dan zelf zijn exclusieve chemische installaties te bouwen. Op de schouders van projectingenieur Sven Mertens rust de veelomvattende taak om die constructies tot een goed einde te brengen. “Soms gaat het om volstrekt nieuwe installaties, in andere gevallen moeten installaties aangepast worden om het eindproduct te verbeteren of te doen beantwoorden aan de specifieke vragen van een klant”, zegt Sven. “Het start steeds met onderzoek in ons labo naar nieuwe eindproducten. Eenmaal het chemische proces vastligt, krijgen wij de opdracht een installatie te ontwerpen die het product op grote schaal moet aanmaken. Je kunt een chemische reactor vergelijken met een grote soepketel waarin een mixer zit en waarin de verschillende ingrediënten samengebracht worden, gemengd, verwarmd en gekoeld tot de juiste reacties hebben plaatsgevonden.”
Specialisten Met de bouw van de chemische installaties bewijzen de werknemers van Kaneka telkens weer wat ze in hun mars hebben. “Een chemische installatie is steeds het gezamenlijke werk van een groot aantal specialisten uit zeer veel afdelingen van het bedrijf”, stelt Sven Mertens. “In het bouwproject brengen ze hun gespecialiseerde knowhow samen. Zo bestuderen de mechanische ingenieurs het mechanische gedeelte, de ‘civiele mensen’ ontwerpen de gebouwen voor de installatie, de elektriciens sturen de motoren aan en de automatisatieafdeling zorgt voor de software en computertoepassingen. Voor een groot project kan het soms tot twee jaar duren voor een installatie gebouwd is.”
Projectingenieur Sven Mertens en productieoperator Wim Daniëls tussen de installaties van Kaneka. “Geen enkele dag is hier hetzelfde.” Volgens Sven Mertens is het feit dat Kaneka in Vlaanderen niet tot de chemiereuzen behoort een voordeel voor de werknemers. “We zijn een middelgroot bedrijf en dat impliceert dat veel werknemers een reeks van taken en opdrachten toevertrouwd krijgen. Een job bij Kaneka biedt dan ook variatie en de gelegenheid om je interesses uit te leven en te ontplooien. In grote bedrijven kom je al sneller in een hokje terecht. Bij Kaneka werk je niet op een eilandje.” Het dagdagelijkse werk van productieopera-
tor Wim Daniëls bestaat grotendeels uit het uitvoeren van controletaken. Een chemische installatie wordt volledig computergestuurd. Een deel van zijn tijd brengt hij dan ook door voor het grote controlebord. “Maar we lopen ook vaak buiten controlerondes”, zegt Wim. “Die ‘plants’ zijn best indrukwekkend. Op onze afdeling Modifier staan negen grote reactoren van elk maar liefst 36.000 liter inhoud en twee reactoren van 72.000 liter inhoud. We nemen ook regelmatig stalen van de producten en
onderwerpen die in het labo aan metingen om te controleren of ze wel aan de vereisten voldoen.” Wim Daniëls vindt werken in de chemie best spannend. “Hier is geen enkele dag dezelfde. Uiteraard zijn er dagen dat het standaardwerk is. Maar er zijn ook dagen dat we productielijnen moeten stoppen en weer opstarten om de verschillende soorten producten te kunnen aanmaken. Ook al werk ik hier al vijftien jaar, ik leer nog alle dagen bij.”
1 | Op het bedrijfsterrein van Kaneka wemelt het van buizen. 2 | De stoffen zijn opgeslagen in grote silo’s. 3 | Een vrachtwagen tankt zijn container vol met een chemisch product.
1
o p e n d e u r va n d e c h eM i e e n l i f e S c i e n c eS
2
3
21-22 mei 2011
7
www.ch em i e2011.b e
fich e
Janssen Pharmaceutica Geel
“Wijproduceren levensreddende geneesmiddelen”
adres | Janssen Pharmaceuticalaan 3 |2440 Geel tel | 014 60 41 00 website | www.janssenpharmaceutica.be bezoekuren | zondag 22 mei van 10u tot 17u aantal werknemers op de site | 671 aantal werknemers wereldwijd | meer dan 120.000 Voornaamste producten/ toepassingen
De meesten kennen Janssen van de productie van medicijnen (foto 1), vloeistoffen (foto 2) en spuiten (foto 3). De medicijnen tegen kanker van het bedrijf verlengen het leven en verlichten het lijden. Met de geneesmiddelen tegen hiv is het bedrijf erin geslaagd om de levensbedreigende ziekte om te vormen tot een chronische ziekte. Het medicijn tegen schizofrenie maakt het mogelijk voor de patiënt om zijn leven weer op te nemen.
Tekst:KatrijnJansen.Foto’s:HildeVanGeirt,JanssenPharmaceutica
Meer dan rokende schoorstenen. Janssen Pharmaceutica oPent de deuren oP 22 mei voor het Publiek en de dag erna voor scholen. de farmaciereus wil laten zien dat chemie meer is dan rokende schoorstenen. “we verzachten dageliJks het leed van duizenden mensen.” Om het even makkelijk uit te leggen aan chemieleken: Janssen Pharmaceutica in Geel produceert wit poeder dat het actieve bestanddeel van een geneesmiddel is. Met dat poeder worden medicijnen gemaakt tegen onder meer hiv, kanker, geestesziekten,…. In Geel maken ze dus niet de pilletjes, zalfjes of injecteerbare vormen zelf, dat wordt in een later proces elders gedaan. Wel gaan ze steeds op zoek naar nieuwe manieren om de medicijnen beter te maken en ervoor te zorgen dat er zo weinig mogelijk bijwerkingen zijn aan een nieuw product. Janssen Pharmaceutica is alom tegenwoordig in ons dagelijks leven. Denk maar aan de pijnstiller Perdolan. In Geel gaan ze echter verder dan het produceren van een gewone pijnstiller. “Door onze grote technische knowhow gaan we steeds op zoek naar nieuwe medicijnen die ziektes kunnen genezen die nu nog ongeneeslijk zijn.” Waarin Janssen Pharmaceutica in Geel zich onderscheidt van de rest van de chemische fabrieken in België, is dat hier het eindresultaat bijna zichtbaar is. “Bij ons wordt de geneeskundige stof voor de medicijnen geproduceerd, later worden daar dan pilletjes, zalven, siropen, pijnpleisters of voorgevulde spuiten van gemaakt. Bezoekers kunnen zich wel al een goed beeld vormen van hoe het eindresultaat eruitziet.” “De grondstoffen die we gebruiken om de medicijnen te maken zijn dikwijls heel eenvoudig. Vaak zijn er dan ook meer dan vijftien chemische productiestappen nodig eer we aan ons eindproduct komen. Er zijn zoveel stappen omdat de molecules steeds complexer worden en we ook zeer hoge kwaliteitseisen stellen.” Voor het bedrijf is het ook belangrijk om zijn duurzaamheid te tonen. “Chemische bedrijven
1
2
3
hebben niet altijd een positief imago. We willen ook onze sociaal-ecologische kant laten zien. Zo produceren we met groene energie en kijken we heel nauw toe op onze afvalstromen. Sociaal zetten we ons in zodat medicijnen er voor iedereen zijn, ook in ontwikkelingslanden. We willen er voor zorgen dat de medicijnen betaalbaar blijven.”
Personeelswerving De farmaceutische en de chemische sector dan vooral, zijn minder gekend bij jongeren. “Jongeren denken bij chemie vooral aan complexe formules uit de chemieles. Met deze opendeurdag willen we hen laten inzien dat chemie levens kan veranderen. We hebben dan ook een jobstand tijdens de opendeurdag omdat we constant op zoek zijn naar nieuwe medewerkers.” Tijdens de opendeurdag op 22 mei blijft Janssen Pharmaceutica gewoon verder produceren. Daarom zijn er wel enkele veiligheidsmaatregelen getroffen. “We vinden het belangrijk dat mensen zoveel mogelijk van het proces zien.” Eer de mensen de werkvloer kunnen betreden, stoppen ze best in de expotent. “In de tent krijgen ze al een keer de uitleg over hoe het productieproces verloopt. Zo krijgt de bezoeker al een idee over wat hij op de werkvloer te zien gaat krijgen. Tijdens de opendeurdag is er kinderopvang voor kinderen jonger dan zes. Er is ook randanimatie. Zo is er een truck waarin u de ervaringen van een schizofreen kan beleven. “Het geeft een zeer goed beeld van welke ervaringen een schizofreen beleeft als hij zich op straat begeeft. De truck was eerst ontworpen voor dokters, zodat zij zich beter konden inleven in de ervaringswereld van mensen die aan schizofrenie lijden.”
Kris Janssen werk aan reactoren in de ‘Chemical Development Pilot Plant’ bij Janssen Pharmaceutica in Geel.
1 | Sofie Beckers doet aan chemische kwaliteitscontrole in het labo. 2 | Het tankenpark. 3 | Deze mensen nemen de organisatie van de opendeurdag voor hun rekening.
1
2
3
o P e n d e u r van de ch em i e en li fe sci ences
8
21-22 mei 2011 www.ch em i e2011.b e
De vijf grote uitdagingen van de chemie.
Als we de AArde gelijk zouden verdelen over de 6,7 miljArd mensen die er vAndAAg leven, heeft iedereen recht op een oppervlAkte vAn 1,7 hectAre om in zijn behoeften te voorzien. de gemiddelde belg heeft Al een ecologische voetAfdruk vAn 4,5 hectAre. om te voorkomen dAt de voorrAAdkAmers vAn onze plAneet over een pAAr decenniA compleet uitgeput rAken, is de chemische sector voortdurend op zoek nAAr intelligente oplossingen om meer uit de nAtuur te hAlen met minder. dit zijn de vijf werelduitdAgingen wAArvoor de chemie AAn oplossingen werkt.
Scheikunde haalt meer uit de natuur met minder
Uitdaging 1: Meer energie met minder CO2
Uitdaging 2: Meer oogsten en beter bewaren
Tekst: Pieter Leuridan.
Tekst: Pieter Leuridan
Wat is het probleem?
De oplossing
Wat is het probleem?
De oplossing
De wereldbevolking is in de voorbije eeuw vervijfvoudigd. Door de industrialisering en de toenemende welvaart is het energieverbruik wel met een factor achttien toegenomen. Nog altijd halen we tachtig tot negentig procent van onze energiebehoefte uit de verbranding van fossiele brandstoffen zoals steenkool en aardolie. Deze energiebronnen zijn niet alleen eindig, ze zorgen er ook voor dat het broeikasgas C02 dat al miljoenen jaren in de aardlagen ligt opgeslagen in enorme hoeveelheden en in korte tijd in de atmosfeer vrijkomt, waardoor het klimaat ontwricht dreigt te raken. IJskappen smelten en dieren en planten sterven uit. Dat verlies aan biodiversiteit bedreigt onrechtstreeks ook onze gezondheid want heel wat geneeskrachtige stoffen worden uit planten gedistilleerd.
De overgang naar alternatieve energiebronnen uit wind, zon en water vergt meer tijd dan aanvankelijk gedacht. Ook de negatieve aspecten van kernenergie zijn intussen meer dan bekend. De komende vijftig jaar moeten we dus een stuk zuiniger met de beschikbare energie zien om te springen. Uit onderzoek blijkt dat onze huizen meer broeikasgassen uitstoten dan auto’s. Isolatie en warmterecuperatie kunnen op korte tijd dus een enorm verschil maken en ze vormen één van de kernactiviteiten van de chemiesector. De isolatieschuimen van bedrijven als Recticel en BASF dringen de energiekosten van een woning met een kwart terug. Ook de nieuwe generatie lithium-ion batterijen voor hybride auto’s werd in de labo’s van de grote scheikundige bedrijven ontwikkeld.
De laatste grote hongersnood in onze contreien dateert van 150 jaar geleden. Toen ging als gevolg van een parasiet meer dan negentig procent van de aardappeloogst verloren in Vlaanderen. Nadien zijn de overheid en de prille chemische industrie gaan investeren in gewasbeschermers en meststoffen. Begin 20ste eeuw was de productie van één Europese landbouwer genoeg om vier personen te voeden. Vijftig jaar later waren dat al tien mensen. Vandaag staat een West-Europese landbouwer in voor de voedingsbehoeften van 143 mensen. Maar de landbouw krijgt het moeilijker om gelijke tred te houden met de groeiende wereldbevolking. Tegen 2050 zal de beschikbare landbouwoppervlakte per persoon geslonken zijn tot minder dan een vijfde van een voetbalveld.
Nog meer voedsel produceren op dezelfde oppervlaktes is moeilijk. Dus komt het erop aan om de voedingswaarde te verhogen en geen voedsel te laten verloren gaan. Bewaarmiddelen zijn bekend onder hun Europese E-code. Maar slechts een klein deel ervan is van synthetische oorsprong. De meeste additieven en bewaarmiddelen die de chemie ontwikkelt, zijn natuurljke stoffen in geconcentreerde vorm zoals vitamine C, appelzuur (E296), dat ook in groene appels voorkomt, pectine (E440) uit sinaasappelen of melkzuur (E270) uit suikerbieten. Hoogtechnologische verpakkingen die het voedsel makkelijker transporteerbaar maken en langer vers houden spelen ook een cruciale rol in dit proces. Een van grote doorbraken hier is de PET-fles, en de bio-afbreekbare variant uit o.m. maïs die nu in opmars is.
EVONIK
BAYER CROPSCIENCE
Groene banden verbruiken minder Een vijfde van het verbruik van auto’s en vrachtwagens wordt veroorzaakt door de rolweerstand van de banden. Dertig jaar geleden zorgde Evonik, het vroegere Degussa, dan ook voor een revolutie in de bandentechnologie met de ontwikkeling van organosilaan Si 69. Deze stof, die onder meer in Antwerpen wordt geproduceerd, dient als een verbindingsmiddel tussen rubber en kiezelzuur (silica) en zorgt ervoor dat de rolweerstand van autobanden
cij fer:
46%
46 procent van de Belgische woningen is niet of onvoldoende geïsoleerd.
gevoelig wordt verminderd zonder aan grip te moeten inboeten. Het procédé wordt vandaag door zowat alle grote producenten van groene banden toegepast. Uit tests blijkt dat de banden met lage rolweerstand het verbruik van een personenwagen met één liter per honderd kilometer kunnen verlagen. Op de totale levensduur van een wagen gaat dat om een winst van 2.000 liter of ongeveer veertig tankbeurten.
feit: Een doorsnee auto stoot ongeveer 160 gram CO2 per kilometer uit. Even heen en terug met de auto naar de Alpen om te skiën is dus goed voor 300 kilo extra CO2.
op e n d e u r vA n d e c h e m i e e n l i f e s c i e n c e s
Hybriderijst zet bladluis buitenspel Rijst is de belangrijkste en meest verspreide graansoort op aarde. Jaarljks wordt er wereldwijd zes miljoen ton van geoogst. Alleen is de opbrengst per hectare sinds 1950 niet meer gestegen. Een van de oorzaken is de kiimaatwijziging, waardoor oogsten verloren gaan als gevolg van overstromingen, droogte en insectenplagen. Bij Bayer Cropscience in Gent zijn biotechnologen er in 2008 in geslaagd uit verschillende rijstvarianten via genetische engineering
5% cij fer:
Slechts vjif procent van het aardoppervlak is geschikt voor landbouw. De rest bestaat uit oceanen, bergketens, woestijnen en moerasssen.
een hybriderijst te kweken die bestand is tegen een erg verwoestende bladluis op het Indiase continent. Bayer legt ook al jaren een genetische bibliotheek aan waaruit ze kan putten om rijstsoorten te ontwikkelen die langer dan tien dagen onder water kunnen overleven of bestand zijn tegen lange droogtes of een verzilte bodem. Dit systeem van ‘smart breeding’ of ‘slim kweken’ moet de mondiale rijstoogst over enkele jaren al met minstens vijftien procent verhogen.
feit: Rijst voorziet in twintig procent van de directe calorie-inname wereldwijd. Om de wereldbevolking tegen 2020 te blijven voeden, is er 780 miljoen ton rijst per jaar nodig. Dat is zo’n dertig procent meer dan vandaag.
21-22 mei 2011 www.ch em i e2011.b e
Scheikunde haalt meer uit de natuur met minder
Uitdaging 3: Fitter op hoge leeftijd
1,4 cij F er:
Feit:
In West-Europa is de kindersterfte (tot vier jaar) teruggedrongen tot 1,4 per duizend.
Gewone zonnebrandproducten zijn ontworpen om te beschermen tegen echt zonlicht. Bij gebruik onder de zonnebank kan een reactie met de straling de huid ernstig beschadigen.
Tekst: Pieter Leuridan. Foto: HBvL
Wat is het probleem? Wie in ons land rond 1900 werd geboren had een statistische levensverwachting van ongeveer 45 jaar. Vandaag bedraagt die bijna tachtig jaar, of een winst van meer dan dertig jaar in amper een eeuw tijd! Dat is voor een deel het gevolg van de verbeterde kraamzorg waardoor de geboortesterfte sterk is teruggedrongen. Daarnaast hebben chemische uitvindingen gezorgd voor een gigantische verbetering van de algemene
De oplossing hygiëne, leefomstandigheden en gezondheidszorg. Tegen heel wat dodelijke infecties en ziekten werden de voorbije eeuw afdoende antibiotica en vaccins ontwikkeld. Het gevolg is dat kinderen die in 2050 geboren worden, een gemiddelde levensverwachting van meer dan 85 jaar zullen hebben. Wat natuurlijk goed nieuws is, maar... ook het aantal kwalen en kankers dreigt hierdoor exponentieel toe te nemen.
Hoe we onze woon- en werkomstandigheden ook optimaliseren, ouderdom brengt sowieso slijtage met zich mee. Het komt er dus op aan om ons al op jonge leeftijd te beschermen tegen onder meer zonnebrand, sportblessures en hoge bloeddruk omdat die op latere leeftijd kunnen aanleiding geven tot kankers, gewrichtsaandoeningen en hartfalen. De farmaceutische tak van de chemie investeert daarom elk jaar miljarden
in de ontwikkeling van nieuwe en betere huidbeschermers en cholesterolverlagers. Ook schokdempende loopschoenen en UVbeschermende zonnebrillen zijn gemaakt op basis van chemische polymeren. Daarnaast wordt al jaren koortsachtig gezocht naar een afdoend geneesmiddel tegen Alzheimer, een vorm van dementie. Ook andere ouderdomskwalen als diabetes en Parkinson zijn in opmars.
Janssen Pharmaceutica
Genezend aidsmedicijn in de maak Momenteel zijn meer dan 33 miljoen mensen in de wereld besmet met het aidsvirus. Hoewel nieuwe en krachtige aidsremmers de levensverwachting van de patiënten aanzienlijk heeft verhoogd, zijn er nu al meer dan zestien miljoen aidswezen en is er elke 17,5 seconde ergens iemand in de wereld die overlijdt aan aids. Toch heeft Tibotec, een zusterbedrijf van Janssen Pharmaceutica dat al jaren toonaangevend is in aidson-
derzoek, er goede hoop op dat het een medicijn op het spoor is dat de epidemie uit de wereld kan helpen. Basis voor het nieuwe ‘wondermiddel’ is een chemische formule waar wijlen dokter Paul Janssen meer dan tien jaar heeft op gewerkt. De eerste tests op patiënten gaven alvast erg hoopgevende resultaten. Volgens Tibotec zou het pilletje mogelijk al dit najaar in productie kunnen komen.
O p e n d e u r van de ch em i e en li F e sci ences
9
10
21-22 mei 2011 www.ch em i e2011.b e
De vijf grote uitdagingen van de chemie.
Als we de AArde gelijk zouden verdelen over de 6,7 miljArd mensen die er vAndAAg leven, heeft iedereen recht op een oppervlAkte vAn 1,7 hectAre om in zijn behoeften te voorzien. de gemiddelde belg heeft Al een ecologische voetAfdruk vAn 4,5 hectAre. om te voorkomen dAt de voorrAAdkAmers vAn onze plAneet over een pAAr decenniA compleet uitgeput rAken, is de chemische sector voortdurend op zoek nAAr intelligente oplossingen om meer uit de nAtuur te hAlen met minder. dit zijn de vijf werelduitdAgingen wAArvoor de chemie AAn oplossingen werkt.
Scheikunde haalt meer uit de natuur met minder
Uitdaging 4: Zuiver water voor iedereen
10 cij fer:
Tien landen bezitten zestig procent van alle zoet water in de wereld.
feit:
De Belgische huishoudens hebben ongeveer vier miljoen wasmachines. Samen verbruiken die elk jaar vijftig miljoen kubieke meter water (een kubieke meter is duizend liter) voor naar schatting 125 miljoen euro.
Tekst: Pieter Leuridan. Foto’s: HBvL
Wat is het probleem? Het aardoppervlak bestaat voor ongeveer zeventig procent uit water. Maar slechts drie procent daarvan is zoet water, dat voor het overgrote deel in de ijskappen zit opgeslagen. Uiteindelijk is slechts één procent van de waterreserve in de wereld direct toegankelijk voor consumptie. Maar dan nog is slechts een fractie of 0,007 procent meteen drinkbaar. Al de rest moet eerst van ziektekiemen, fosfaten en onzuiverheden worden ontdaan. Toch gebruikt de gemiddelde Belg 150 tot 250 liter gezuiverd water per dag, terwijl hij er strikt genomen maar drie liter nodig heeft. Elke dag spoelen we dus tientallen liters drinkbaar water door de afvoer van het toilet, de douche of de vaatwasser. Intussen voorspellen VN-rapporten dat tegen 2050 twee miljard mensen, vooral in Afrika en Azië, onvoldoende toegang tot zuiver drinkwater hebben, met volksverhuizingen en grote geopolitieke spanningen tot gevolg.
Productie slorpt massa water op Voor de productie van een aantal simpele basisartikelen zijn vaak gigantische hoeveelheden water nodig. Vooral de landbouw is een grootverbruiker. Dit is een virtuele berekening uitgaande van de totale nijverheidsconsumptie.
1
1
liter melk
paar leren schoenen
1.000
6.000
liTer waTer
1
liTer waTer
1
=
= 2.700
2.400
liTer waTer
liTer waTer
T-shirt
hamburger
Foto’s: Mia Uydens, HBvl
Tessenderlo group
De oplossing Hoewel meer dan negentig procent van alle water op aarde zich in zoute zeeën en oceanen bevindt, is ontzilting op grote schaal geen optie. Eén kubieke meter zeewater ontzilten kost ongeveer zes kilowattuur aan energie. Bovendien bevat ontzilt zeewater vaak te grote hoeveelheden boor, wat het vaak ongeschikt maakt voor het bevloeien van planten en landbouwgewassen. De chemische sector zoekt daarom al decennialang naar oplossingen om afvalwater en grondwater op te vangen, te zuiveren en te hergebruiken, via behandeling met scheikundige verbindingen als chloor, ozon of natriumhypochloriet, beter bekend onder de naam javel.
op e n d e u r vA n d e c h e m i e e n l i f e s c i e n c e s
Zuiveren met ijzerafval Tessenderlo Group produceert zoutzuur voor metaalbewerking. De stof die achterblijft, wordt door de metaalbedrijven teruggestuurd en bij Tessenderlo opgewerkt tot een waterzuiveringsproduct. “Wij krijgen van de metaalbedrijven ijzertweechloride binnen en voegen daar een chloorelement aan toe”, legt Kathleen Iwens van Tessenderlo Groep
uit. “IJzertrichloride heeft de eigenschap dat het onzuiverheden uit water in vlokken laat neerslaan (zie foto links), zodat die makkelijk verwijderd kunnen worden. In principe kunnen we ook ijzertrichloride maken uit ijzerschroot.” Onder andere waterzuiveringsstations in Brussel, Parijs en Genève maken hier al jaren gebruik van.
21-22 mei 2011
11
www.ch em i e2011.b e
Chemie haalt meer uit de natuur met minder
Uitdaging 5: Gebruiken zonder te verbruiken Tekst: Pieter Leuridan. Foto: HBvL
Wat is het probleem?
De oplossing
De beschikbaarheid en de verdeling van natuurlijke grondstroffen is misschien wel het meest prangende probleem van onze moderne tijd. Met de opkomst van de nieuwe groei-economieën in Azie en ZuidAmerika eisen steeds meer mensen meer comfort en meer mobiliteit. Het gevolg is dat de wereld elk uur meer dan één miljoen liter aardolie consumeert. Aan het huidige tempo strekt de voorraad nog voor hooguit 75 tot 100 jaar. De kopervoorraad, nodig bij de productie van supergeleiders, is nog beperkter en zou al over dertig jaar uitgeput zijn. De laatste zinkmijnen zullen wellicht over minder dan twintig jaar dichtgaan. Zink wordt zowel als roestbeschermer als in huidzalven gebruikt. De uitputting van deze grondstoffen bedreigt niet alleen onze welvaart, maar ook de wereldvrede en zelfs onze gezondheid.
Het Amerikaanse energieagentschap schat dat de wereldwijde grondstoffenhonger tegen 2025 nog eens met de helft kan toenemen. De enige structurele oplossing bestaat er dus in om de al ontginde reserves zo duurzaam mogelijk te gebruiken. In de plastic- en verpakkingsindustrie is men daar volop mee bezig. Kranten en tijdschriften worden vandaag haast voor honderd procent gedrukt op papier afkomstig van gerecycleerde papierpulp of houtafval. En slechts vier procent van de aardolieproductie gaat naar de productie van nieuwe plastics. Het probleem is dat de wereld voor zijn mobiliteit en energieopwekking nog altijd verslaafd is aan fossiele brandstoffen. Voor de omschakeling naar duurzame energiebronnen, of het nu zonnepanelen, biomassa of batterijen zijn, hangen we vooral af van chemische innovaties. Proviron
Brandstof uit gekweekte algen
545 cij Fer:
Feit:
Elke Vlaming produceert jaarlijks ongeveer 545 kilo afval.
Ecovio van BASF is het eerste plastic dat voor de helft uit aardoliederivaten bestaat en toch voor honderd procent composteerbaar is. Ecovio zal vooral gebruikt worden voor plastic winkeltassen.
De aanvankelijke euforie over biobrandstoffen raakte de jongste jaren fel bekoeld. De grootschalige teelt van koolzaad of suikerriet voor de productie van biodiesel of ethanol vormt een te grote bedreiging voor de voedselbevoorrading in de wereld. De jongste jaren heeft de chemische sector daarom een procédé ontwikkeld om biobrandstof te halen uit cellulose. Cellulose is een sap dat voorkomt in zowat alle plantaardig afval, zoals houtsnippers, berkenschors of stro. Maar omdat er enorme hoeveelheden van nodig zijn, brengt het erg hoge transport- en verwerkingskosten met zich mee die alleen voor multinationals haalbaar zijn.
Proviron werkt daarom aan de ontwikkeling van de derde generatie biobrandstoffen uit gekweekte algen. Het bedrijf test momenteel een prototype van een kweekreactor voor microalgen uit dat per hectare tot veertig keer meer opbrengst kan leveren dan klassieke gewassen. Bovendien zijn algen niet gebonden aan seizoenen, maar kunnen ze continu geoogst worden en zijn ze niet alleen geschikt als grondstof voor biobrandstof. Er kan ook veevoeder uit geproduceerd worden en de microalgen bevatten omega 3-vetzuren die in de voedingsindustrie en de cosmetische nijverheid kunnen worden gebruikt.
O p e n d e u r van de ch em i e en li Fe sci ences
12
21-22 mei 2011 www.ch em i e2011.b e
Drie reuzen van de Belgische chemie
Ons land mag dan misschien een dwergstaat zijn, als u Ons vergelijkt met grOOtmachten als duitsland en Frankrijk. maar de belgische bijdrage tOt de chemische nijverheid kan mOeilijk Overschat wOrden. de creativiteit en het Ondernemerschap van deze briljante geesten hebben tOt uitvindingen geleid die de wereld ingrijpend hebben veranderd.
Tekst: Pieter Leuridan. Foto’s: Belga, GvA
Stichter JanSSen Pharmaceutica
OPrichter SOlvay
uitvinder Bakeliet
Dokter Paul Janssen (1926 - 2003)
Ernest Solvay (1838 - 1922)
Leo Baekeland (1863 - 1944)
Turnhoutenaar Paul Janssen verwierf bij het grote publiek bekendheid met blockbusters als Immodium en Perdolan of het antipsychoticum Haldol. Aan het einde van zijn leven had dokter Janssen meer dan honderd patenten op zijn naam staan. De Kempenaar studeerde geneeskunde en scheikunde in Leuven en Gent. Om dan in 1953, op de bovenste verdieping van zijn vaders geneesmiddelenbedrijfje een eigen onderzoekslabo op te richten: de nv Produkten Richter. Dat groeide uit tot Janssen Pharmaceutica nv waar hij jarenlang afgevaardigd bestuurder en directeur research was. Paul Janssen en zijn teams creëerden doorbraakgeneesmiddelen in heel wat ziektedomeinen, onder meer op het vlak van anesthesie en pijnbestrijding, psychiatrie, schimmelziekten en maag-darmziekten. Tot aan zijn dood bleef Janssen betrokken bij het zoeken naar nieuwe geneesmiddelen voor de meest acute ziekten, waaronder aids. Hij sleepte meer dan tachtig medische prijzen in de wacht en was erelid van meer dan dertig instituten en organisaties. Sinds 1961 is Janssen Pharmaceutica onderdeel van het Amerikaanse Johnson & Johnson dat de geneesmiddelen van Paul Janssen nog steeds wereldwijd verkoopt.
Het is dit jaar precies 150 jaar geleden dat Ernest Solvay in 1861 zijn eerste sodapatent indiende. Dat was een procédé om goedkoop en op grote schaal sodazout aan te maken. Toch was Solvay geen gediplomeerd chemicus. Wegens gezondheidsproblemen moest hij al op zijn zestiende van school af. Als gedreven autodidact ging hij aan de slag bij zijn oom die een gasfabriek bezat. Die vroeg hem om samen met zijn broer Alfred te zoeken naar een manier om ammoniak uit ammoniakhoudend water te halen. Tijdens dat onderzoek ontdekten ze een manier om natriumcarbonaat, beter bekend als sodazout, vier keer goedkoper te produceren dan tot dan toe bekend. Hun bedrijfje Solvay Cie in Charleroi kende in 1863 een moeilijke start en ging zelfs een aantal keren op de fles. Toch zetten de Solvay’s eind negentiende eeuw de stap naar buitenlandse expansie en dat bleek de goeie keuze. Het bedrijf groeide in sneltempo uit tot een van de pijlers van de Belgische industrie. Vandaag is Solvay actief op vijf continenten, met ruim 17.000 medewerkers. Solvay stelt ook meer dan 2.000 man tewerk in ons land. In 2009 haalde de groep een geconsolideerde omzet van 8,5 miljard euro.
De enige Belg die eind vorige eeuw de top 100 haalde van ‘s wereld grootste wetenschappers in het Amerikaanse weekblad Time is Leo Baekeland. De naam van deze Gentenaar leeft voort in de productnaam Bakeliet, de voorloper van de moderne kunststoffen. De schoenmakerszoon kon dankzij een studiebeurs chemie en natuurkunde studeren aan de Gentse Universiteit. Met een van zijn wetenschappelijke publicaties won hij in 1889 een reisbeurs naar de Verenigde Staten waar hij zijn eerste grote uitvinding deed: fotopapier dat ook bij kunstlicht kon behandeld worden. Hij verkocht zijn patent voor een hoog bedrag aan Eastman Kodak en ging zich toeleggen op de ontwikkeling van nieuwe materialen. Op zijn 36ste was Leo Baekaland al een van de rijkste industriëlen in Amerika. In 1907 diende hij een patent in voor een synthetisch kunsthars dat in zowat in elke denkbare vorm kon worden geperst, maar na stolling uitzonderlijk hard en isolerend was. Zijn bedrijf General Bakelite Company ging het bakeliet op grote schaal produceren. Deurklinken, elektrische zekeringen en andere apparaten die tot dan toe in breekbaar en duur porselein werden gemaakt, werden van dan af uit het nieuwe materiaal gemaakt.
Op e n d e u r va n d e c h e m i e e n l i F e s c i e n c e s