2015

Toekomstige ouderenzorg in Vlaanderen Bernadette Van Den Heuvel CD&V senioren, dinsdag 10/02/2015

CONTEXT

EVOLUTIES & TRENDS

CIJFERS

KERNWAARDEN

BOUWSTENEN

PRIORITEITEN

Inhoud

1. De Context We leven in een kantelperiode

Drievoudige kanteling 1. hoe wij denken 2. hoe wij ons organiseren 3. hoe wij sturen

Beleidsnota WVG

Vergrijzing, verzilvering, vergroening, verdunning  In 2013 heeft een vrouw die geboren wordt in België een gemiddelde levensverwachting van 82,93 jaar. Voor een man is dit 77,94 jaar.  In 2060 wordt de geschatte levensverwachting voor mannen 86 jaar, en bijna 89 jaar voor vrouwen.  Dit betekent dat de levensverwachting op een 47 jaar tijd dus toeneemt met meer dan 8 jaar voor mannen en 6 jaar voor vrouwen.

100 jarigen in Vlaanderen

12000

11.000 10000

Aantallen

8000 6000

4.826 4000

2.238

2000 0

738 2005

2020

2030 Jaartal

2060

 De ontgroening (min 15-jarigen) stagneert in Vlaanderen (16 à 17%)  In de centrumsteden zoals Antwerpen en Gent en vooral in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kent men een nieuwe demografische groei en zal de leeftijdsgroep van de min-15jarigen ook in de komende periode toenemen

 Stijging van 1- en 2-persoonshuishoudens (de vergrijzing en een toenemende echtscheidingskans)  De groep alleenwonenden zal verder vervrouwelijken én verouderen. Tussen 2008 en 2028 komen er ongeveer 160.000 alleenwonenden bij, waarvan de helft 80 jaar of ouder is  Nieuw samengestelde gezinnen  Kinderen groeien in steeds meer diverse gezinsvormen op  Het tweeverdienersmodel zet een toenemend druk op gezinnen om het gezinsleven te verzoenen met arbeid

Toenemende vraag naar langdurige zorg  27,2% van de Belgische bevolking lijdt aan minstens één chronische ziekte

 Het risico op een chronische aandoening stijgt met de leeftijd  Ook de prevalentie van multimorbiditeit, neemt toe met het ouder worden

 10 tot 20% van de 40-jarigen lijdt aan minstens twee chronische aandoeningen, bij de personen van 70 jaar en ouder stijgt dat aantal tot 50 à 70%  Binnen de chronische ziektes vormen de psychiatrische aandoeningen een belangrijk en alsmaar groeiend aandeel

Het risico op een chronische aandoeningen stijgt met de leeftijd

Prevalentie dementie

Dementie

Expansie ---) toenemende levensverwachting ---) toenemend aantal ouderen met een slechte gezondheid = toenemende vraag naar zorg Compressie ---) betere gezondheid die tot hogere levensverwachting leidt ---) brengt ook compressie met zich mee van het aantal ongezonde levensjaren Ideaal ---) mensen blijven tot op hoge leeftijd actief en sterven dan een snelle dood zonder voorafgaande zorgafhankelijkheid

Toenemende diversiteit

 Voor 2012 wordt geschat dat 17,5% van de bevolking in het Vlaams Gewest van vreemde herkomst is  In de jongste leeftijdsgroep van 0- tot 5- jarigen loopt dat op tot 31%  In Brussel liggen deze cijfers veel hoger: de bevolking met vreemde herkomst bedraagt naar schatting driekwart  Toenemende maatschappelijke diversiteit

Armoede en sociale uitsluiting  Afhankelijk van de gehanteerde definitie gaat het om 10% tot 15% van de bevolking. In het Brussels Gewest liggen deze cijfers veel hoger  Het armoederisico is beduidend groter bij: - ouderen - alleenstaanden - eenoudergezinnen - werklozen en niet-actieven - gezinnen waar niemand werkt of waar slechts beperkt wordt gewerkt - laagopgeleiden - huurders - vreemdelingen van buiten de EU

Individualisering & wijzigende relatie burger - overheid  Focus op autonomie en zelfbeschikking  Meer kennis, meer informatie en toenemende mondigheid  Toenemende vraag waarborgen voor kwaliteitsvolle zorgen dienstverlening, naar een gevarieerd en aangepast aanbod, naar transparantie in de vaak complexe informatie  Toenemende juridisering van de verhouding tussen de hulpen zorgverleners en de cliënt en de cliënt en de overheid  Toegenomen aandacht voor cliëntenrechten, voor participatieve hulpverlening en zelfhulpgroepen sluit aan bij deze tendens

Digitale ict  ICT-toepassingen en sociale media spelen een groeiende rol in de zorg, zowel in de communicatie met de patiënt/cliënt, tussen zorgverleners onderling als tussen zorgverstrekkers, zorgverzekeraars en de overheid  Nieuwe mogelijkheden zoals online-methodieken in hulpverlening

 Het belang van digitale vaardigheden voor de burger wordt steeds groter  Houdt tegelijkertijd een toenemend risico in op digitale uitsluiting die de bestaande uitsluiting op andere domeinen van het leven nog kan versterken

Internationalisering & multilevel-governance  Digitale communicatiemiddelen werken geografische drempels weg  Internationale organisaties zoals de Europese Unie, de Raad van Europa, de Unesco en de Verenigde Naties hebben de voorbije decennia steeds nadrukkelijker een rol opgenomen in de beleidsvorming, waarvan we de impact tot op het nationale, regionale en soms zelfs lokale niveau ervaren  Die internationalisering symboliseert de gelaagdheid van niveaus die mee een rol spelen als beleid wordt gevoerd  De 6e staatshervorming hertekent de relatie tussen de deelstaten en de federale overheden en de deelstaten onderling  Voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin blijft afstemming en samenwerking noodzakelijk

2. Cijfers

2. Cijfers Bevolkingsstructuur

Zorgverzekering

Zorgaanbod

Budget

 Bevolkingsaantal België op 01/01/2014: 11.150.416 personen  Bevolkingsaantal Vlaams Gewest op 01/01/2014: 6.410 .705 personen (57,5%)  1.222.353 personen 65 jaar en ouder (19%), waarvan 360.997 personen 80 jaar en ouder (29,53 %) (bron: FOD statistieken & APS-Vlaanderen)

leeftijdscategorie

Aantal personen

%

0-19 jaar

1.390.045

22

25-64 jaar

3.798.307

59

65 jaar-95 en ouder

1.222.353

19

totaal

6.410.705

100

Zorgverzekering: Lopende dossiers per leeftijdscategorie uitgesplitst naar zorgvorm Aantal 2013

leeftijd: < 26 jaar

Mantel-

% Leeftijdscategorie

Residientiële

% Leeftijdscategorie

en thuiszorg

t.o.v. totaal mantel en thuiszorg

zorg

t.o.v. totaal Residentiële zorg 0 0,00%

leeftijd: 0 - 18 jaar

4.204

2,67%

leeftijd: 19 - 25 jaar

2.846

1,81%

10

Totaal leeftijd <26 jaar leeftijd: 26 - 44 jaar leeftijd: 26 - 44 jaar

7.050

4,48%

9.743

leeftijd: 45 - 64 jaar leeftijd: 45 - 64 jaar

Totaal

% Leeftijdscategorie t.o.v. totaal

4.204

1,82%

0,01%

2.856

1,23%

10

0,01%

6,19%

285

0,38%

7.060 10.028

3,05% 4,33%

24.693

15,69%

2.809

3,79%

27.502

11,88%

Totaal leeftijd 26 - 64 jaar leeftijd: 65 - 79 jaar leeftijd: 65 - 69 jaar

34.436

21,88%

3.094

4,17%

10.142

6,44%

2.234

3,01%

37.530 12.376

16,21% 5,35%

leeftijd: 70 - 74 jaar

13.027

8,28%

3.425

4,62%

16.452

7,11%

leeftijd: 75 - 79 jaar

22.192

14,10%

7.389

9,97%

29.581

12,78%

Totaal leeftijd 65 - 79 jaar leeftijd: >= 80 jaar leeftijd: 80 - 84 jaar

45.361

28,82%

13.048

17,60%

30.753

19,54%

15.663

21,13%

58.409 46.416

25,23% 20,05%

leeftijd: 85 - 89 jaar

25.740

16,35%

21.882

29,52%

47.622

20,57%

leeftijd: 90 - 94 jaar

12.079

7,67%

16.125

21,76%

28.204

12,18%

leeftijd: 95 - 99 jaar

1.724

1,10%

3.521

4,75%

5.245

2,27%

leeftijd: >= 100 jaar

257

0,16%

774

1,04%

1.031

0,45%

70.553

44,82%

57.965

78,21%

128.518

55,51%

157.400

100,00%

74.117

100,00%

231.517

100,00%

Totaal leeftijd >= 80 jaar Totaal

Woonzorgcentra

Aantal WGH

1/01/2010

66.634

1/01/2011

67.479

1/01/2012

68.844

1/01/2013

70.152

1/01/2014

71.811

13/01/2015

74.586

Centra voor kortverblijf

Aantal WGH

1/01/2010

1.054

1/01/2011

1.271

1/01/2012

1.450

1/01/2013

1.640

1/01/2014

1.815

15/01/2015

2.016

Groepen van assistentiewoningen

Aantal WE

1/01/2010

14.433

1/01/2011

14.990

1/01/2012

15.629

1/01/2013

16.696

1/01/2014

18.061

15/01/2015

19.211

Dagverzorgingscentra 1/01/2009 1/01/2010 1/01/2011 1/01/2012 1/01/2013

1/01/2014

15/01/2015

cado gewoon totaal cado gewoon totaal cado gewoon totaal

Aantal 106 112 117 131 19 157 176 19 170 189 35 183 218

Jaar

UC gezinszorg

2010

16.341.913

2011

16.638.242

2012

16.966.775

2013

17.323.914

2014

17.633.631

Begroting

Begroting 2015  Geen aangroei gezinszorg ---) wel taakuitzuivering  Aangroei woongelegenheden woonzorgcentrum en centra voor kortverblijf: 1.500  2 ,1 mio besparing in woonzorgcentra (op werkingskost --) net zoals op alle welzijns- en gezondheidsvoorzieningen in Vlaanderen)

3. Evoluties & trends

3. Evoluties & trends Economische situatie

Staatshervorming

Vermarkting

Diversificatie

Deregulering

Responsabilisering

Evoluties & trends  Economische situatie + groei zorgkosten  Besparingen  Beperkte groeimogelijkheden  Druk om premies te verhogen  Solidariteit onder druk  Andere beleidsdomeinen onder druk?  Bereidheid om via solidariteitsprincipe zorg te blijven betalen?

Evoluties & trends  Staatshervorming  Programmatie, erkenning & financiering zorgkost ROB, RVT, DVC, PVT, BW, revalidatie  Tegemoetkoming hulp aan bejaarden  Prijzenbeleid woonzorgvoorzieningen  Overgangsprotocollen  In eerste fase: focus op continuïteit  Tweede fase: focus op harmonisering, bijsturing en innovatie

Evoluties & trends  Vermarkting Toenemende competitie Vraag ‘level playing field’ = ‘gelijke’ kansen op

toetreding tot de ‘markt’  Diversificatie van het zorgaanbod

Toenemende vraag naar gepersonaliseerde zorg op maat Toenemende keuzemogelijkheden voor de zorgvrager

Evoluties & trends  Deregulering Toenemende kwetsbaarheid van de positie van de zorgvrager Verjuridisering, cherry picking/cream-skimming, ….

 Responsabilisering (sociaal ondernemerschap corporate governance – kwaliteitszorg) Transparantie - resultaatgerichte indicatoren Value for money Kwaliteit van leven, functionele mogelijkheden & tevredenheid van de zorgvrager

4. Kernwaarden Autonomie

Competentiegericht

Participatie

Vermaatschappelijking van de zorg

Gezond ouder worden

Geïntegreerde zorg

Waardigheid ondersteunend zorg

Kernwaarden  Autonomie Eigen regie Eigen verantwoordelijkheid Goede vertegenwoordiging bij wilsonbekwaamheid  Competentiegericht Empowerment Eigen kracht

Leren, ook op hoge leeftijd

Kernwaarden  Participatie Van tel zijn – mee-tellen

Volwaardig meedoen (inkomen, huisvesting, mobiliteit, …)  Vermaatschappelijking van de zorg Zorg voor elkaar in de gemeenschap

Ageing in place Nabije zorg Leeftijdsvriendelijke gemeenten

Kernwaarden  Gezond(-er) ouder worden Preventie Van ziekte naar gezondheid georiënteerd Gezondheidsdoelstellingen Triple aimmodel (Berwick et all. 2008)  Geïntegreerde zorg Voorkomen en ontdoen van gefragmenteerde zorg

Coördinatie, co-creatie, casemanagement Chronic care model (WHO) Netwerkzorg (Zorgnetmodel)

Kernwaarden  Waardigheid ondersteunende zorg Rechten en verantwoordelijkheden Armmoedebestrijding Aandacht voor diversiteit Bejegening Ethisch verantwoord zorgbeleid Wonen, leven en zorg

Kernwaarden  Finale doelstellingen van het Vlaams ouderenzorgbeleid Mensgericht Economisch volhoudbaar Maatschappelijk aanvaard én ingebed Oriëntatie op kwaliteit van leven Oriëntatie op zo lang als mogelijk zelfstandig

5. De bouwstenen

10 bouwstenen ouderen(-zorg) beleid Inclusief ouderenbeleid

Zorginhoudelijke kader

Staatshervorming

Ondersteuning mantelzorg en vrijwilligerszorg

Programmatie, vergunning & erkenning

Personeelsbeleid

Kwaliteitsbeleid

Infrastructuur & inrichting

Financieringsconcept

Zorgorganisatieconcept

10 bouwstenen 1. Inclusief Vlaams ouderen(zorg)beleid

Vlaams ouderenbeleidsplan Inclusief waar mogelijk, exclusief waar nodig Preventie 2. Staathervorming realiseren Continuïteit Inkanteling in Vlaamse Sociale Bescherming 3. Ondersteuning van mantelzorg- en vrijwilligerszorg Respijtzorg Informatie & ondersteuning Waardering

10 bouwstenen 4. Programmatie, vergunnings- en erkenningsbeleid Geïntegreerde programmatienorm Geïntegreerde indicatiestelling Erkenningskalender Link VAPH/PVT/BW 5. Zorginhoudelijke kader met erkenningsnormen RVT/DVC normen federaal inkantelen in WZ-decreet Regelluwte Elektronisch zorgdossier E-health, e-care, zorg-op-afstand, ….

10 bouwstenen 6. Attractief personeelsbeleid Aangepaste personeelsnormen Aangepaste opleiding zorgberoepen Taakuitzuivering Integratie ICT – slimmer werken KB 78 7. Kwaliteitsbeleid Zelfregulering en certificering (versus controle en inspectie) Transparantie - verantwoording Link zorgdossier – objectieve kwaliteitscriteria

10 bouwstenen 8. Infrastructuur en inrichting VIPA – pistes onderzoeken: - nieuwe financieringswijze (investeringsforfait)

Regelluwte Versoepeling stedenbouwkundige voorschriften Diverse doelgroepen onder een dak/site

Flexibele en meervoudige inzet van infrastructuur

10 bouwstenen 9. Innovatief financieringsconcept Vlaamse Sociale Bescherming Indicatiestelling Zorgverzekering THAB Dagprijzenbeleid Sociale correcties Persoonsgericht financieringsmodel Cash of in kind? Met of zonder verantwoording? Inclusief thuiszorg? Link VAPH/PVT en BW

10 bouwstenen 10. Innovatief zorgorganisatieconcept Slimmer organiseren Complexe, langdurige zorg en ondersteuning Integratie eerstelijnszorg & woonzorg & PVT - BW Geen monodisciplaire benadering Samenwerking in netwerkconcept Geen one size fits all Eenvoudig, dichtbij en herkenbaar Rol huisarts (together we change) Rol ICT en gegevensdeling

2018

10 componenten van Omslag naar preventie en pro-actieve zorg

Ondersteuning, zelfbeschikking op het einde van het leven

Gezond ouder worden en blijven

Goed leven met een of meerdere langdurige aandoeningen

Persoonsgerichte, waardigheidsondersteunende langdurige zorg

Ondersteuning voor complexe comorbiditeit/ fraility

Toegankelijke effectieve ondersteuning igv crisis

Effectieve rehabilitatie & revalidatie Goede ontslagplanning en ondersteuning

Bron: The King’s Fund 2014

een persoonsgerichte geïntegreerde zorg en ondersteuning voor ouderen

Kwaliteitsvolle persoonsgerichte acute zorg

6. Prioritaire werkpunten  Uitvoering besparingsmaatregelen cfr Vlaamse begrotingsdoelstellingen  Vlaams dagprijzenbeleid (continuïteit en transparantie)  Erkenningskalender  Programmatie en beleid voorafgaande vergunningen  Middelen voor uitbreiding woonzorgaanbod

 Middelen voor financiering zorgforfaits B, C, Cdem in ROB  Heroriëntering animatiemiddelen naar bewoners met zwaar zorgprofiel  Uitvoering resolutie Vlaams parlement VIPA  Integratie RVT-regelgeving in woonzorgdecreet  Realisatie Vlaams Sociale bescherming  Ontwikkeling nieuw zorgorganisatieconcept voor langdurige zorg (link eerste lijnzorg en woonzorgdecreet)

We leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk Jan Rotmans, 2014