11/9/2015
Het belang van leerkracht-leerling relaties Helma M. Y. Koomen 11 november 2015
On
Het belang van leerkracht-leerling relaties
Ondertitel: …waarom we dit eigenlijk wel weten, maar er onvoldoende naar handelen…
4
…op grond van alledaagse kennis
waarom we dit eigenlijk wel weten…
5
o
Wat zien we elke dag gebeuren als professionals?
o
Wat weten we uit eigen ervaring, bijv. als ouders?
o
Is een oud en bekend verhaal? “open deur”?
6
1
11/9/2015
…op grond van HGD/HGW
Relatie met LK: risico- én beschermende factor
Transactioneel referentiekader
Elk kind ontwikkelt zich in relatie tot zijn/haar omgeving Wisselwerking kind – omgeving centraal KIND
…en wetenschappelijk onderzoek
Probleem gedrag
Ongunstige relatie
Probleem gedrag
Gunstige relatie
Afname probleemgedrag
OMGEVING bijv. interacties LK
7
8
Leraar als professional
…en wetenschappelijk onderzoek
Kwaliteit relatie met leraar belangrijk voor alle leerlingen: o o o o
In het bijzonder voor risico- of zorgleerlingen → dubbel risico
Gedrag sociaal functioneren taakgedrag/motivatie schoolprestaties
relaties gemiddeld slechter:
Niet alleen voor jonge kinderen maar ook in voortgezet onderwijs
afstandelijker, minder vertrouwen, afhankelijker en/of meer conflict
invloed van de relatie is groter → negatief (van conflict), maar ook positief (van warmte/vertrouwen)
Reviewstudies Roorda, D.L., Koomen, H. M. Y., Spilt, J. L., & Oort, F.J. (2011). Sabol, T. J., & Pianta, R. C. (2012). 9
…ook uit wetenschappelijk onderzoek
Het belang van leerkracht-leerling relaties Kwaliteit interpersoonlijke relaties ook belangrijk voor leerkracht zelf Bron van motivatie, voldoening en zingeving
…waarom we dit eigenlijk wel weten, maar er onvoldoende naar handelen…
Dé reden om leraarsvak te kiezen en niet te verlaten (ook: behoefte aan relatie!)
maar ook: Als het niet lukt → bron van stress en kwetsbaarheid 11
12
2
11/9/2015
1e bron van onzekerheid
Inhoud verdere presentatie
Omdat we onzeker zijn over… 1.
2. 3.
4.
wat deze (affectieve) relatie precies is = lastig en onbekend concept
Leerkracht-leerling relatie: lastig en onbekend concept
hoe we die relatie kunnen meten en interpreteren hoe we de leerkracht-leerling relatie kunnen beïnvloeden hoe we de relatie bespreekbaar kunnen maken met de leerkracht
13
14
… een-op-een relaties in VO
Lastig en onbekend concept We zijn meer gewend (opgeleid) om te denken in termen van..
Kwaliteit leerkrachthandelen in het algemeen (pedagogische stijl, leerkrachtmotivatie)
…dan afstemming een-op-een
gedrag en interactie
“Een goede relatie met je leerlingen opbouwen begint met de namen leren. Dat verloopt bij mij elk jaar ongeveer hetzelfde: de eerste weken gaat het heel snel, leerlingen vinden het opvallend dat ik al zoveel namen ken. Rond de Kerst bereik ik een soort grens. Zodra ik genoeg namen ken om de boel draaiende te houden, stop ik blijkbaar met namen onthouden. In elke klas zitten er dan een stuk of acht leerlingen wiens naam ik helemaal niet ken. Dit zijn natuurlijk altijd de brave, blonde meisjes met identieke oorbellen. Van die kinderen die altijd hun huiswerk maken, niet door de klas schreeuwen en slechts af en toe een vinger opsteken. Vanuit het perspectief van orde houden kan je die gewoon negeren.” Eh, je buurvrouw…
…dan opvattingen en gevoelens Casus Paul
NB Dit geldt voor begeleiders én voor leerkrachten… 16
15
jongens-meisjes bij man LK-vrouw LK
Onderzoek
Zowel mannen als vrouwen rapporteren ongunstiger relaties (meer conflict) met jongens dan meisjes Mannen geen betere relaties met jongens dan vrouwen Leerkrachten rapporteren veel vaker relevante dagelijkse gebeurtenissen met jongens dan met meisjes
bij meisjes vaker positief
bij jongens positief of negatief
Jongens zichtbaarder -> heeft ook voordelen (zie voorbeeld VO LK)
…een-op-een relaties in BO: opvattingen en gevoelens Mirjam vertelt dat één van haar leerlingen precies weet hoe hij haar uit evenwicht kan brengen: “He knows how to push my button”. Deze leerling lijkt er zelfs behagen in te scheppen om de leerkracht boos te krijgen. Behalve deze leerling zijn er nog andere kinderen in de klas waar zij moeite mee heeft. Zo is er een leerling die zich doorgaans wel gehoorzaam gedraagt, maar die haar toch op de zenuwen werkt zonder dat zij precies kan zeggen waarom. Daarnaast is er een leerling die momenteel veel aangrijpends meemaakt in de thuissituatie. Mirjam is erg begaan met deze leerling, maar ook onzeker over wat zij kan betekenen voor leerlingen die thuis problemen hebben. Gelukkig zitten er ook een aantal ‘ongecompliceerde’ kinderen in de klas die ’s ochtends opgewekt binnenkomen en aan het eind van de dag net zo opgewekt de school weer verlaten. Ze haalt veel voldoening uit het contact met deze kinderen.
Casus Mirjam
17
3
11/9/2015
Gehechtheidstheorie: Wat is een relatie?
Affectieve kwaliteit van één-op-één relatie
Gaat niet alleen om gedrag (= interactie)
Maar ook: achterliggende gedachten en gevoelens
Geïnternaliseerde opvattingen, verwachtingen en gevoelens
Affectieve relatie met leraar
Positieve aspecten: nabijheid warmte vertrouwen verbondenheid
Veilige haven Negatieve aspecten: conflict afwijzing verbale mishandeling
= Beeld van relatie
Veilige basis
20
Beeld van relatie: invloedrijk
Bijv. bij een problematische relatie….
Beeld van relatie
Negatieve gevoelens overheersen - boosheid, hulpeloosheid
Beelden beïnvloeden gedachten, gevoelens en gedrag in dagelijkse situaties (vaak onbewust)
het kind”, ”hij doet het expres”
Waarneming (in situatie)
Vertekening en selectief - bv. positief gedrag wordt niet opgemerkt, minder sensitief voor (onderwijs)behoeften kind
Rigide denkpatronen - “deze leerling is altijd…” Negatieve attributies probleemgedrag - “ligt aan
Gevoelens (in situatie)
Dit geldt voor de leerling En ook voor de leraar
Negatieve gevoelens: boosheid, hulpeloosheid Neutraliseren/vermijden: onderdrukken, ontkennen
Gedrag (in situatie)
Fight: Controle: disciplinerende maatregelen, inperken, strijd
Flight: Loslaten: laks, negeren, emotioneel afstand nemen
Gehechtheidstheorie: hoe ontstaan relaties en beelden?
Beeld kind over ouder
Beeld kind over leraar
Beeld ouder over kind
Beeld leraar over ….
2e bron van onzek
2e bron van onzekerheid
Leerkracht-leerling relatie: Hoe te meten en interpreteren?
Beeld leraar over kind
Beeld leraar over ouders 24
4
11/9/2015
Meten leerkracht-leerling relatie
Beeld leraar via expliciete methode
Observatie feitelijke interacties Gedachten en gevoelens (= beeld) leerling Gedachten en gevoelens (= beeld) leraar
Genormeerd instrument voor relatie met leerling (3-12 jaar) Screening relatieproblemen Individueel diagnostisch onderzoek
26
25
Leerling Leerkracht Relatie Vragenlijst
Beeld leraar via impliciete methode Leerkracht Relatie Interview (LRI)
Drie dimensies Nabijheid (genegenheid, open communicatie,
Pianta, 1999; Nederlandse vertaling Koomen & Lont, 2004
vertrouwen, veiligheid, effectiviteit) 11 items
Conflict (boosheid, dwingend gedrag,
onvoorspelbaarheid, gebrek aan effectiviteit) 11 items
Afhankelijkheid (buitensporige hulp en aandacht vraag, sterke reactie op scheiding) 6 items
Beeld = patroon van relatiedimensies
Gebaseerd op gehechtheidstheorie 30-40 minuten 12 vragen met follow-up vragen naar
NB bij LLRV: volgens opvatting LK
Specifieke situaties Naar gevoel LK en gevoel LL in die specifieke situaties
Geïnternaliseerde gevoelens en opvattingen deels onbewuste processen geanalyseerd met coderingsysteem
27
LRI laat zien…
Codering resulteert in beeld leraar
Gezonde relatie Open en flexibel beeld van relatie Positief van toon, of tenminste balans tussen positieve en negatieve emoties De overtuiging dat het eigen handelen invloed op de LL (leiderschap)
Problematische relatie Rigide beeldvorming en selectieve waarneming
Vasthouden aan ideeën (‘probleemkind’; ‘dit wordt niks’)
Negatieve emoties domineren Gebrekkig leiderschap
5
11/9/2015
In geval van storend gedrag focus doorgaans op…
3e bron van onzekerheid
Hoe kunnen we de relatie beïnvloeden?
Gedrag - Vaardigheden 31
Ook bij relatieproblemen zonder storend gedrag…
Beter: eerst focus op de relatie
Gedrag - Vaardigheden
Denken & Voelen - Zelfinzicht
Denken & Voelen - Zelfinzicht
Relatie Reflectie Programma (RRP)
RRP: werken aan open “mind set”
Koomen & Spilt
Doelen:
Reflectie bewustwording van denkpatronen en gevoelens, en hoe deze attitude en handelen ten aanzien van de leerling beïnvloeden. Werken aan een ‘open mindset’ (= beeld relatie van leraar)
Gezonde relatie
Open en flexibel beeld van relatie Positief van toon, of tenminste balans tussen positieve en negatieve emoties De overtuiging dat het eigen handelen invloed heeft op LL (leiderschap)
Problematische relatie
Rigide denkpatronen en selectieve waarneming: ‘probleemkind’; ‘dit wordt niks’
Negatieve emoties overheersen Gebrekkig leiderschap
6
11/9/2015
Werkwijze
Twee individuele sessies met begeleider/coach van ca. 3/4 uur over relatie met leerling X
Casestudie LK Francine (gr. 6, 25 j.) met Tom (9 j.)
Relatieprobleem → interventie: LK kan Tom niet altijd goed bereiken. Hij zoekt op een
Sessie 1: afname LRI (start reflectie)
negatieve manier aandacht, waardoor er onvrede ontstaat in de
Sessie 2: relatieprofiel voorleggen (voortzetting reflectie
klas. Gesprekken met Tom hebben niet geholpen
door ondersteunende coaching)
Twee individuele sessies over relatie met leerling Y
Sessie 3: afname LRI (start reflectie)
Sessie 4: relatieprofiel voorleggen (voortzetting
Gedragsscreening:
Boven gemiddeld op hyperactiviteit en aandachtstekort + beneden gemiddeld op taakgedrag
Beneden gemiddeld op gedragsproblemen en emotionele symptomen
Boven gemiddeld op prosociaal gedrag
reflectie…)
Casestudie Veranderingen op basis van alleen LRI
Aan het eind van LRI (sessie 1) vraagt begeleider of het interview iets heeft opgeleverd
Casestudie voorleggen relatieprofiel aan Francine
LK geeft aan dat haar iets is opgevallen dat ze niet eerder besefte: Tom laat nooit zien dat hij boos of verdrietig is. Heeft hij geen emoties? Of laat hij ze niet zien?
Aan het begin van sessie 2 vraagt begeleider of er dingen zijn veranderd sinds het interview
LK antwoordt dat ze nu elke dag benoemt waar LL ook alweer aan moest denken qua regels en dat dit goed werkt. LK wil LL beter begrijpen. Is in gesprek gegaan over buitenspelen. Hij wil graag spelletjes spelen met andere kinderen. Hier werken ze nu aan.
40
Conclusie RRP
Banking time / Samen-spel VS / Vlaanderen
Begeleidersvaardigheden essentieel voor zelfkennis (zelfverstaan) LK professionele en persoonlijke ontwikkeling
Welbevinden?
RRP maakt LK ontvankelijk voor gedragsinterventies
Bevordert sensitiviteit naar leerling (Spilt et al., 2012)
Observeren en volgen kind
7
11/9/2015
Werkwijze
Doelen Banking Time / Samen-spel
Inperken leerkrachtgedrag
Volgen, observeren leerling, tijd nemen, helpen wanneer kind daarom vraagt
je helpen wanneer nodig’, ‘Ik ben betrouwbaar’)
Bevorderen gewenste rol leerkracht
Acceptatie, hulp, ondersteuning
Doorbreken routines / rigide interactiepatronen
Veranderen beeldvorming leerkracht
Coaching LK in: volgen, observeren, neutrale feedback geven en presentatie als veilige basis (‘Ik accepteer je’, ‘Ik kan
Open staan voor nieuwe informatie
Sessies één-op-één contact (5-15 minuten) van leerkracht en leerling Frequent op vast tijdstip (voorspelbaar) gedurende twee periodes van 6 weken (Banking Time) Samen-spel: 6 weken Banking Time gevolgd door 6 weken gedragsmodificatie
Conclusie Banking Time / Samen-spel
Wat kunnen we hiervan toepassen?
Verandert beeldvorming LK over relatie: meer nabijheid, minder conflict (aangetoond)
Verandert perceptie LK van (storend) gedrag (aangetoond)
Verandert interactiepatronen (niet aangetoond)
Maakt LK ontvankelijk voor gedragsinterventies
RRP: in gesprek gaan met LK over relatie met zorgleerling
een-op-een interactiemomenten organiseren LK leren goed te kijken en LL te volgen
regelmatig kort vragenlijstje laten invullen over relatie-aspecten LK zo oriënteren op relatie met zorgleerling → bevordert reflectie
Dagboek: LK laten schrijven over relevante “echte” gebeurtenissen met zorgleerling
4e bron van onzekerheid
Relatie bespreekbaar maken?
Hoe maken we de relatie bespreekbaar?
Ondersteunende coaching ter bevordering van reflectie
Case studies:
Niet sturen, concluderen, adviseren, maar alleen faciliteren om verhaal LK op tafel te krijgen → bevordert reflectie
Banking Time:
Laten vertellen over “echte” (negatieve én positieve) gebeurtenissen en gevoelens daarbij
Het is lastig om vraag van LK over kindprobleem te beantwoorden met relatiediagnose… Maar: vaak hulpvraag achter de hulpvraag → HGD om deze op tafel te krijgen Relevant: hoe is de schoolcultuur en relatie tussen begeleider en leerkracht? Instrumenten LLRV en LRI kunnen behulpzaam zijn en drempel verlagen Leerkracht zelf inzicht laten verwerven door vragen stellen en observatie-opdrachten In belang van kind én leerkracht
47
8
11/9/2015
Verder lezen
Spilt, J., & Koomen, H. (2015). Het Leerkracht Relatie Interview als hulpmiddel voor handelingsgerichte diagnostiek: Zicht op de invloed van de leerkracht bij gedragsproblemen van leerlingen. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, Kinderpsychiatrie en Klinische Kinderpsychologie (TOKK), 40 (1), 17-27. Spilt, J. L., Koomen, H.M.Y. (beiden eerste auteur), & Thijs, J.T. (2014) Probleemgedrag en leraarstress: Het belang van een relationele benadering. Pedagogische Studiën, 91(6), 366-382. Roorda, D.L., Koomen, H. M. Y., Spilt, J. L., & Oort, F.J. (2014) De invloed van affectieve leraar-leerlingrelaties op het schools leren van leerlingen: Verschillen tussen basis- en voortgezet onderwijs. Pedagogische Studiën, 91(2), 97-112. Spilt, J.L., & Koomen, H.M.Y. (2010). Het Leerkracht Relatie Interview: Interviews met leerkrachten over hun relaties met kleuters met gedragsproblemen. Kind en Adolescent, 31, 58-70. Koomen, H., Verschueren, K., & Pianta, R (2007). LLRV Leerling Leerkracht Relatie Vragenlijst: Handleiding. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum
Bedankt voor uw aandacht
Meer info: Helma Koomen:
[email protected]
49
50
9
