4/05/2015
IN C LU SIVE VO C ATIO N AL ED U C ATIO N AN D SPEC IALIZED TAILO R - MAD E TR AIN IN G (DECEMBER 2012 – NOVEMBER 2015)
Annemie Jennes, VVKBuO Marleen Clissen, KU Leuven Armand De Lepeleire, directeur Scheppersinstituut Jurgen Willems, zorgcoördinator 3e graad Scheppersinstituut Rik Van de Sompel, coördinator 1e graad Scheppersinstituut
DAGELIJKSE UITDAGINGEN VOOR DE LERAAR Diversiteit in de klas • leermogelijkheden • leeftijd • godsdienst • sociale achtergrond • belemmeringen M-decreet • ….
Omdat iedereen gelijk is voor de wet en omdat evaluatie eerlijk moet zijn, mogen jullie nu voor het examen allemaal in de boom klimmen.
DAGELIJKSE UITDAGINGEN VOOR DE LERAAR Verschillende manieren van leren • Tussen leerlingen onderling v.b. auditief, visueel, haptisch (tast) • Bij de leerling zelf v.b. leerling met ASS, gehoor- of visueel probleem…
1
4/05/2015
DAGELIJKSE UITDAGINGEN VOOR DE LERAAR Mijnheer, gelieve rekening te houden met mijn assimelerende leerstijl en mijn perfectionistisch denken.
?!?
DAGELIJKSE UITDAGINGEN VOOR DE LERAAR • Verschillende interesses v.b. klemtonen binnen studierichting - tuinaanleg of bloemschikken? - monteur of technicus installaties? • Verschillende achtergrond v.b. - voorscholing van thuis uit of via studentenjob? - vooropleiding in TSO?
OP ZOEK NAAR ANTWOORDEN VOOR STIJGENDE ZORGVRAAG
INCLUSIEF BEROEPS- EN TECHNISCH ONDERW IJS EN G E S P E C I A L I S E E R D E O P M A AT G E M A A K T E T R A I N I N G
2
4/05/2015
INVESTT - PROJECTPARTNERS • EASPD: projectcoördinator • 4 landen (Oostenrijk-Duitsland, Noorwegen, Slovenië en België),
3 partners per land:
School Universiteit Dienstverlenende organisatie
INVESTT - PROJECTPARTNERS
INVESTT – PROJECTPARTNERS
3
4/05/2015
M-DECREET
Goedkeuring Vlaams gelijke kansen- en gelijkebehandelingsdecreet (2008) + ratificatie van het VNverdrag inzake de rechten van personen met een handicap (2009).
Nieuwe visie op een handicap: geen persoonlijk probleem (= medisch defectdenken), maar wel een afstemmingsprobleem tussen klas en schoolcontext en de specifieke onderwijs en opvoedingsbehoeften (sociaal model).
Het M-decreet vertrekt van volgend principe: gewoon onderwijs als het kan, BuO als het nodig is. Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften (SOB) kunnen zich inschrijven in het gewoon onderwijs en scholen voorzien REDELIJKE AANPASSINGEN.
REDELIJK ?
REDELIJK ?
4
4/05/2015
OPZET = RA UD Universeel ontwerp (UDL) toepassen in BSO en TSO om alle leerlingen,
ongeacht hun mogelijkheden, (with a wide range of abilities) op weg te zetten naar succes op de open arbeidsmarkt.
NAAR DE OPEN ARBEIDSMARKT De lat ligt even hoog. Vlotte overgang van onderwijs naar arbeidsmarkt. Iedereen klaarstomen voor de open arbeidsmarkt.
UNIVERSEEL ONTWERP Oorsprong Architectuur: ontwerp voor ALLE gebruikers •
Elektrische deuren
•
TV-ondertitels
•
Gemakkelijke deurklinken
•
Trottoirhellingen
•
…
5
4/05/2015
UNIVERSEEL ONTWERP Voordeel voor iedereen
Vooraf over nagedacht
UNIVERSEEL ONTWERP Voordeel voor iedereen
Vooraf over nagedacht
UNIVERSEEL ONTWERP Voordeel voor iedereen
Vooraf over nagedacht
6
4/05/2015
UNIVERSEEL ONTWERP Voordeel voor iedereen
Achteraf aangepast
UNIVERSEEL ONTWERP Toegepast op vele domeinen • UD, toegepast op instructie v.b. Werken met standaard opmaak voor toetsen en taken • UD, toegepast op werken v.b. Werktafel in hoogte verstelbaar • UD, toegepast op software v.b. Bruikbaar voor iedereen • UD, toegepast op leren (UDL)
UNIVERSEEL ONTWERP
voor
LEREN
www.cast.org www.youtube.be UDL at a glance
7
4/05/2015
UNIVERSEEL ONTWERP NIET
WEL
• • • •
voor
LEREN
gericht op gemiddelde leerling 1 manier van lesgeven voor iedereen enkel na het lesgeven aanpassen lesdoelen minder hoog maken
• gericht op ALLE leerlingen • flexibel en breed lesgeven voor iedereen • ontwerp tijdens de voorbereiding, rekening houdend met de verschillen in de klas • lat hoog blijven leggen
UNIVERSEEL ONTWERP
voor
LEREN
Kernbegrippen • Beperkingen voor leren ontdekken en wegnemen v.b. modelvragen meegeven voor het proefwerk in BSO
• Voorzien van ondersteuning, alternatieven v.b. vertrekken van een diagnostische toets om van daaruit te differentiëren (lesmateriaal – sterke ondersteunt de zwakke in de les) v.b. leerling zelf een stukje les laten geven, zodat het taalniveau aansluit bij de klasgroep • Verminderen van de nood aan aanpassingen (zonder dat ze helemaal kunnen vermeden worden) v.b. doventolk
UNIVERSEEL ONTWERP
voor
LEREN
Drie principes
WAT?
HOE?
WAAROM?
In dit deel verzamelen we kennis en rangschikken we wat we zien, horen, voelen en lezen. V.b. herkennen van letters, woorden of een stijl van een auteur.
Hier plannen en maken we taken. We organiseren onze ideeën en drukken ze uit. V.b. een opstel schrijven of een wiskundig probleem oplossen.
Dit deel bevat de affectieve component. Gevoelens zoals motivatie, uitgedaagd worden en interesse krijgen hier hun plaats.
8
4/05/2015
UNIVERSEEL ONTWERP
voor
LEREN
Drie principes WAT? Leerstof aanbieden • Bied leerstof op verschillende manieren aan: visueel, auditief, haptisch, a.d.h.v. verschillende materialen. • Verduidelijk en breng structuur aan. • Bevorder begrip en bevattingsvermogen.
HOE? Strategieën
WAAROM? Betrokkenheid verhogen
• Bied leerstrategieën • Speel in op interesses. aan. • Stimuleer • Laat leerstof op doorzettingsvermogen. verschillende manier • Ontwikkel zelfsturing. verwerken. • Laat via verschillende manieren aantonen wat ze geleerd hebben.
UNIVERSEEL ONTWERP
voor
LEREN
Leerstof op meerdere manieren aanbieden (WAT) Waarneming door verschillende zintuigen mogelijk maken. • Kleuren gebruiken om belangrijke elementen te benadrukken. • Ondertitels bij beeldmateriaal. • Visueel stappenplan. Taal, wiskundige uitdrukkingen, symbolen divers aanbieden • Lijst met verklarende woordenschat en symbolen (vakjargon). • Verband verduidelijken tussen informatie in gedrukte tekst en informatie in bijhorende illustraties, diagrammen… • Zinsbouw en structuur verduidelijken. • Illustratiemateriaal via multimedia voorzien.
UNIVERSEEL ONTWERP
voor
LEREN
Leerstof op meerdere manieren aanbieden (WAT) Begrip, bevattingsvermogen van de leerlingen bevorderen. •
• • • •
Aanwijzingen geven over wat al of niet achtergrondinfo is. Grote gehelen leerstof opdelen in beter verwerkbare delen. Checklists, reminders voorzien. Verduidelijking, visualisatie en structuur geven bij het verwerken van informatie. Verhogen van de transfer en generalisatie.
9
4/05/2015
UNIVERSEEL ONTWERP
LEREN
voor
Leerstrategieën (HOE) Op meerdere manieren (leer)strategieën aanbieden. • • •
Maken van een stappenplan. Reminders en andere hulpmiddelen om te leren. De leerling zijn leren helpen organiseren.
Op meerdere manieren de leerstof laten verwerken. • • •
Mogelijkheid geven om te leren in verschillende werkvormen: al schrijvend, via een poster… Aangepaste tijd voorzien om opdrachten uit te voeren. Mogelijke aanpassingen in multimedia voorzien.
UNIVERSEEL ONTWERP
voor
LEREN
Leerstrategieën (HOE) Op meerdere manieren laten aantonen wat er geleerd is. • Tijdens een toets keuzemogelijkheden voorzien: aanpak luisteropdracht toets verbaal of op papier? • Hulpmiddelen bij het leren voor een toets: OVUR
UNIVERSEEL ONTWERP
voor
LEREN
Betrokkenheid verhogen (WAAROM) Op meerdere manieren de interesse opwekken. • • • • •
Voorbeelden uit de leefwereld van de leerlingen. Keuze hoe ze de opdracht uitwerken. Deskundigen uit het werkveld in de klas. Lesdoelen, transparant wat betreft relevantie en bruikbaarheid. De leraar creëert een veilig klimaat om te leren: wegnemen van negatieve afleiding en bedreigingen.
Mogelijkheden tot inschatting en bijsturing voorzien. • Portfolio opmaken. • Zelfreflectieverslagen maken, bijvoorbeeld bij een stage. • Camera gebruiken zodat leerlingen zichzelf kunnen evalueren.
10
4/05/2015
UNIVERSEEL ONTWERP
voor
LEREN
Betrokkenheid verhogen (WAAROM) Doorzetting en inspanning bevorderen • • • • • • • •
Leerlingen leggen aan elkaar de leerstof uit. Leerlingen ondersteunen elkaar. Groepswerk voorzien met taakverdeling (tijd, verslag, voorzitter...) Regelmatig geïndividualiseerde feedback geven. Doelen op lange termijn worden opgesplitst. Herkenbare lesdoelen en er meermaals naar verwijzen. De nadruk leggen op het proces, niet alleen op resultaat. Verschillende leerbronnen en verschillende manieren van evaluatie voorzien.
TRAJECT 2013-2014 DE UDL-LESSEN • 2 doelgroepklassen uit de 3e graad: 7e jaar sanitair en 6e jaar tuinbouw • 14 betrokken leerkrachten (TV en AV) • Introductiesessie RA & UDL • Maken van lesvoorbereidingen volgens UDL (3 delen) • Feedback via rubrics • Meting van de effecten a.d.h.v. enquêtes
UDL - LESSEN Elementen
R U B R I C
1.
Op meerdere manieren (leer)strategieën aanbieden.
2.
Op meerdere manieren de leerlingen de leerstof laten verwerken (actie).
3.
Op meerdere manieren de leerlingen laten aantonen wat ze geleerd hebben (expressie en communicatie)
Geen duidelijke Minstens 1 of 2 strategieën aanwezigheid van aanwezig voor de leerlingen verschillende strategieën om te leren en om aan te voor de leerlingen om te tonen wat geleerd is. leren en om aan te tonen wat geleerd is.
3 of meer strategieën aanwezig voor de leerlingen om te leren en om aan te tonen wat geleerd is. Deze strategieën zijn duidelijk omschreven.
Je laat nieuwe bladeren vergelijken met gekende bladeren. Dat is een leerstrategie. Je doet ook een beroep op de voorkennis van de leerlingen. Er wordt van verschillende zintuigen gebruik gemaakt: zien, horen en voelen. Daarnaast verwerken de leerlingen de namen van verschillende bladeren ook op speelse wijze, d.m.v. naamkaartjes. Ook de zoektocht in de tuin om de bladeren te herkennen is een mooi voorbeeld. Via de naamkaartjes bewijzen de leerlingen wat ze geleerd hebben. Tip: hier zou je hen ook kunnen laten kiezen hoe ze dat bewijs leveren. Sommigen gaan zich graag mondeling bewijzen, anderen doen het liever op papier.
11
4/05/2015
UDL - LESSEN TE VEEL INSPANNINGEN? In het tweede jaar van ons project maakten de leerkrachten lessen volgens de UDLprincipes. Nadat de leerlingen verschillende INVESTT-lessen achter de rug hadden, reageerden de leerlingen: “Oh nee, alweer een Investt-les!” Wanneer er gevraagd werd waarom ze zo reageerden, vertelden de leerlingen dat de leerkrachten plots te veel hun best deden. De leerlingen (h)erkennen dus duidelijk de inspanningen van hun leerkrachten. Op BSO-niveau is dit niet evident.
UDL - LESSEN HET INKTVLEK-PRINCIPE Een bepaalde leerkracht was in het tweede jaar betrokken bij het project. Nu geeft hij echter geen les meer in de doelgroepklassen. Daardoor zit hij niet langer in de werkgroep INVESTT. Wanneer deze leerkracht wel nog deel uitmaakte van de werkgroep, ervaarden we hem als een kritisch persoon, die het project vanop een afstand bekeek. Er leek weinig betrokkenheid te zijn. In februari van dit schooljaar benaderde deze leerkracht de INVESTT-coordinator en vertelde hem dat hij nog altijd de aangeleerde UDL-principes toepast in een bepaalde les fysica. Het was voorheen een theoretische les. Bij het maken van de UDL-lesvoorbereiding integreerde de leerkracht een praktijkgedeelte. De leerlingen worden zelf aan het werk gezet. De resultaten waren zo goed dat hij het nu nog altijd zo uitvoert. De leerlingen scoren opmerkelijk beter op dit onderdeel. De leerkracht verwees ook nog naar enkele bijkomende mogelijkheden: - oplossingsmodellen (toetsen, cursus…) op het leerplatform - gebruik van Powerpoint en hand-outs
UDL - LESSEN LEERSTOF VISUALISEREN In een goede UDL-les wordt de leerstof aangeboden op verschillende manieren. De leerkrachten zochten voor hun lessen dus naar teksten, afbeeldingen, filmateriaal en werkten met kleuren en praktijkoefeningen. Een leerkracht nomenclatuur gebruikte geschikte filmpjes van Youtube (best ondertiteld) om zijn les zo toegankelijk mogelijk te maken. Daarnaast werd ook spelmateriaal ontwikkeld waarbij de leerlingen de benamingen van planten niet alleen hoorden, maar ook zagen en voelden. De effecten waren spectaculair. Niet alleen steeg de motivatie, ook hun kennis en vaardigheden gingen naar omhoog.
12
4/05/2015
TRAJECT 2014-2015 UDL-LESSEN & VISUELE STAPPENPLANNEN • 2 doelgroepklassen uit de 3e graad: 6e jaar sanitair en 7e jaar tuinbouw • 16 betrokken leerkrachten, waarvan 6 nieuwe (TV en AV) • Introductiesessie UDL voor nieuwe leerkrachten • Maken van lesvoorbereiding volgens UDL • Feedback via rubrics • Maken van visuele stappenplannen • Meting van de effecten a.d.h.v. enquêtes
GEWONE STAPPENPLAN
VISUELE STAPPENPLANNEN
13
4/05/2015
VISUELE STAPPENPLANNEN
VISUELE STAPPENPLANNEN
VISUELE STAPPENPLANNEN
14
4/05/2015
VISUELE STAPPENPLANNEN SNEL, EFFICIËNT, ZELFSTANDIG EN DE LAT HOOG VOOR IEDEREEN • De leerstof werd op een veel snellere en efficiëntere manier door de leerlingen verwerkt. Er kan op die manier meer leerstof aangeboden worden binnen dezelfde tijdspanne.
• Na het geven van de leerstof aan de hand van een stappenplan merkte ik een grotere zelfstandigheid bij het uitvoeren van de daaropvolgende tekenopdracht. • De zwakkere leerlingen binnen de groep konden de nieuwe tekenopdracht door het stappenplan te volgen veel zelfstandiger oplossen en dit gaf hen bijgevolg ook veel voldoening, de sterke leerlingen hadden dan weer geen behoefte aan een stappenplan. • Heb nu zelf gemerkt dat door het gebruik van een stappenplan het niveau van de les niet naar beneden gaat, integendeel, de zwakkere leerlingen hun tempo van tekenen steeg, de sterkere leerlingen gebruikten het stappenplan niet waardoor de kloof tussen minder goed en goede leerlingen kleiner werd.
VISUELE STAPPENPLANNEN MOTIVATIE ²
meer
Willy, leerkracht uit de afdeling sanitair, belandde pas na zijn 60 e in het onderwijs. In een vorig leven was hij zelfstandig installateur CV geweest voor dan 40 jaar. Hij keek reeds uit naar zijn welverdiend pensioen en zijn verhuis naar het zuiden van Frankrijk. Maar gezondheidsproblemen bij zijn echtgenote staken stokken in de wielen. Stilzitten was niets voor hem, dus koos hij voor het onderwijs.
Hij brengt met enorme gedrevenheid zijn kennis en vaardigheden over aan de leerlingen. We hebben zelden zo’n enthousiaste leerkracht gezien. Hij implementeert zelfs nog steeds nieuwe technieken. Hij was erg gemotiveerd zijn leerstof te presenteren volgens de UDL-principes. Hij maakte een visueel stappenplan, in vierkleurendruk en met heldere instructies. De leerlingen toonden het materiaal thuis en ondertussen kreeg hij meerdere aanvragen om het aangeleerde systeem thuis te helpen installeren. Ondertussen woont Willy op onze school want hij werd onze conciërge. We hopen dat hij nog lang bij ons kan blijven.
VISUELE STAPPENPLANNEN
15
4/05/2015
OPZET = RA UD Proefwerken, taken en/of toetsen • Leesteksten voor iedereen • Uniforme opmaak (taken, toetsen, proefwerken) • Vragen worden voorgelezen voor iedereen • Meer tijd voor iedereen • Vraagjes leerstof voor iedereen (BSO) Andere • Visuele stappenplannen • Digitale agenda • Timetimer voor alle 1B’s (tijdsbesef visualiseren) • GIP beter visualiseren • Ingevulde werkboeken en cursussen op leerplatform • …
Veel succes!
16
