28/01/2015
Achter het masker Van schokkende gebeurtenis tot posttraumatische stress stoornis
Wie ben ik?
• Charlotte Nyssen • • • •
Werkte 12 jaar bij Child Focus Life Space Crisis Intervention coach Zelfstandige praktijk sinds 12 jaar Freelancer voor Ipse bvba
Doelstellingen Nazorggesprekken kunnen voeren op een gestructureerde manier. Signalen herkennen en juist inschatten. Steun vanuit de instelling geven. Doorverwijzing naar hulpverlening indien nodig. Zicht op eigen gedrag en houding. Cultuur scheppen met aandacht voor schokkende ervaringen.
1
28/01/2015
Voorstellen deelnemers
Wie ben je? Wat doe je? Waarom deelnemen? Ervaringen met schokkende gebeurtenissen? Verwachtingen en vragen?
44
Schokkende gebeurtenissen
Wat is schokkend? http://www.youtube.com/watch?v=vmQ8nM7b6XQ
https://www.youtube.com/watch?v=m-eOr0LhrGo 55
Verschillende definities Een schokkende gebeurtenis is een ervaring waarbij iemand getuige is of geconfronteerd wordt met (de dreiging van) ernstige verwondingen, de dood of schending van de lichamelijke integriteit. Zo’n gebeurtenis gaat samen met intense angst, machteloosheid en extreem onbehagen. Bij kinderen kan dit zich uiten in chaotisch of geagiteerd gedrag. Je hebt iets ingrijpends meegemaakt en merkt dat dat nog steeds veel invloed op je heeft. Dat kan een verkeersongeluk zijn, een gewelddadige overval, een inbraak, maar bijvoorbeeld ook een echtscheiding of een plotseling ontslag. 66
2
28/01/2015
Wat in de situatie kan het meer of minder schokkend maken?
graad van onverwachtheid graad van machteloosheid graad van betrokkenheid, nabijheid oorzakelijke factor duur en ernst bedreiging van persoonlijk bronnen
77
Wat bij het individu kan het meer of minder schokkend maken? gezinssituatie, ziekte, overlijden eigen traumatisch verleden stress, overspanning copingsmechanisme (vb: medicatie, alcohol) schuldgevoel
88
Samenvattend op het moment dat we iets schokkends meemaken, staan onze zekerheden ineens op hun kop en kunnen we ons heel kwetsbaar voelen. Ons evenwicht is verstoord, en daarbij komt dat we ineens veel meer dan eerst rekening gaan houden met de dingen die zouden kunnen gaan gebeuren.
99
3
28/01/2015
Hoe herken je het? Peuters en kleuters: •
Peuters richten zich na een schokkende gebeurtenis vooral op de ouders.
•
De reacties van de ouders bepalen in hoeverre het kind angstig wordt en dreiging ervaart om gevoelens van angst te verminderen. Zij herinneren zich vaak een enkel aspect van gebeurtenis
•
•
Peuters en kleuters verwerken thema’s van schokkende gebeurtenis in solospel. Vaak met eindeloze herhaling
10 10
Kenmerkende reacties
• • • •
Stil worden, zich terugtrekken regressie slaapwandelen, nachtmerries algemene rusteloosheid
11 11
Hoe herken je het? Schoolkinderen (6 tot 12 jaar oud)
•
Schoolkinderen hebben meer mogelijkheden om te reageren op cognitief, emotioneel en gedragsmatig gebied. Zij gaan minder af op gedrag ouders, begrijpt beter wat er aan de hand is. Vriendjes worden vaak in het «posttraumatisch spel» betrokken.
• • • • •
Kenmerkende reacties zijn: Verminderde schoolprestaties Afgenomen concentratie Gevoelens van angst en woede Bezorgdheid om anderen (slachtoffers of getroffen
12 12
4
28/01/2015
Hoe herken je het? Adolescenten
•
Adolescenten hebben reeds een grotere autonomie ontwikkeld. De ‘Peergroup’ is in deze fase belangrijker dan de ouders. De ontwikkeling naar zelfstandigheid kan, door een schokkende gebeurtenis worden verstoord.
• • •
Kenmerkende reacties zijn: Schuldgevoel Heftige emoties vaak onderdrukt, manifesteren zich in lastig gedrag en conflicten met omgeving Neiging om gebeurtenissen in hun gedrag te
•
13 13
Samenvattend • Kinderen reageren heel verschillend op schokkende gebeurtenissen. • - er is tijd nodig • - rol van de omgeving
14 14
Normale verwerking • Normale reacties op een abnormale gebeurtenissen: • - angst, paniek •- verontwaardiging, woede
• • • • • • • • • •
- vermijdingsgedrag - problemen met slapen - spanningsklachten - zich verdoofd, afgestompt voelen - interesse verlies - moeite met concentreren - somberheid - schuldgevoel - ermee bezig blijven - waarom-vragen
15 15
5
28/01/2015
Belang kennis normale verloop en reacties • Niet onder- of overschatten van reacties • Eerste 3 maanden zijn • • • •
vele reacties normaal afnemend in intensiteit en frequentie Er zijn grote individuele verschillen Niet te snel pathologiseren • opvang vanuit de instelling • voorkomen van ptss
16 16 16
Kenmerken stress • Chronische Stress • • • •
geleidelijk, opstapeling stressreacties verschillende stressoren = Burnout
• Acute stress: • • • •
plots hevige reacties aanwijsbare stressor = PTSS
17 17
Post traumatische stressstoornis • Vaak kunnen we verwerkingsmoeilijkheden herkennen in iemands gedrag. Tekenen die kunnen wijzen die iemand het lastig blijft hebben: -
Afwezigheid, vermijding van vrienden Plotselinge kwaadheid/ minder tolerantie Het dagelijks leven niet oppakken Depressieve gevoelens Twijfels over eigen functioneren
18 18
6
28/01/2015
Opdracht
• Herkennen van de verschillende stressreacties
19 19
Verwerking • - Als je aan de gebeurtenis kan denken, erover praten zonder overspoeld te worden door emoties. • - Als details een verhaal worden • - Meer dan 85% verwerkt het gezond op een natuurlijke manier • Factoren die het meest een rol spelen bij verwerking: • • • •
Moeilijker bij trauma’s met interpersoonlijk geweld, mishandeling Kwaliteit van steun van de omgeving (privé en school) zorg nadien persoonlijke en traumagerelateerde factoren.
20 20
Waarom opvang en nazorg organiseren?
• Zuiver menselijke redenen: steun van de school/instellling. • Preventie van secundaire traumatisering • Geruststelling door erkenning en normalisering • Voorkomen van storend gedrag in de klas/leefgroep • Vlugger herstel door • sociale steun • tijdig detectie van klachten en doorverwijzing
21 21
7
28/01/2015
Uitgangspunten bij goede opvang en nazorg • Individuele verschillen toelaten • Correct aanbieden van «gestructureerde hulp» • Louter preventief: je hoeft het er niet per se lastig mee te hebben • Geen overschatting maar ook geen onderschatting van de impact • Praktische begeleiding is minstens even belangrijk als emotionele steun.
22 22
Basisvaardigheden voor opvang en nazorggesprekken
• 1. Complementaire communicatie • 2. Emoties opvangen
23 23
1.Complementaire communicatie • Complementaire communicatie • = in de standpunt van de ander gaan staan
• Hoe? • open vragen • luisteren en samenvatten • erkennen «je hebt gelijk
• Symmetrische communicatie • = praten vanuit je eigen standpunt
• Hoe? • discussiëren • advies geven • oplossingen formuleren 24 24
8
28/01/2015
Functie
• Complementair stelt ander in staat om: • zichzelf te begrijpen • zichzelf te accepteren
• Symmerisch: • laten zien wie je bent • confrontatie met jouw mening en ideeën
25 25
2. Emoties opvangen
• Houding opvangen emoties • • • • •
hevige emoties zijn normaal wees niet bang voor emoties emoties zijn goed voor de verwerking blijf een neutraal draagvlak blijf betrokken
26 26
Accepteren en uitleggen van emoties • • • • • • • •
- Angst (vaak gepaard met vermijding) --> dat is een normale reactie - Verbijstering, ongeloof --> veel vragen, «maar t’is gebeurd» - Verdriet --> laten zijn - Kwaadheid --> is normaal, niet in meegaan, wel erkennen
27 27
9
28/01/2015
Accepteren en uitleggen van emoties • • • • • •
- Schuldgevoel --> niet beschuldigen of ontschuldigen - Machteloosheid --> dragen dat je niets kan veranderen - Ontchoogeling --> idealen vaak in geding
• Oefening: complementaire communicatie en emoties opvangen
28 28
Hoe gebeurt best de opvang en nazorg • Nazorggesprek: vrij vlug als men weet heeft dat een leerling een schokkende gebeurtenis heeft meegemaakt. • standaard zelf contact zoeken en opnemen • best met alle betrokkenen • Doel van de gesprekken uiteggen
• Vervolggesprek: ongeveer 1,5 maand na het eerste gesprek. • peilen naar verwerking • doorverwijzing als nodig • beschikbaar blijven
29 29
Wat houdt zo’n nazorg gesprek in?
• 1. Gebeurtenis, ervaring en reacties bespreken • zicht krijgen op wat de jongere heeft ervaren
• 2. Het normale verloop van verwerking uitleggen • eigen reacties begrijpen en normaliseren
• 3. Stimuleren van een gezonde coping • 4. Reacties van de omgeving, bevorderen van sociale steun • verlenen van gezonde sociale steun.
30 30
10
28/01/2015
1. Gebeurtenis, ervaring en reacties bespreken • Wat is er voorgevallen? • Hoe heb jij het ervaren: wat erbij gevoeld, gedacht, gedaan? • Hoe ben je ermee omgegaan? • Hoe gebeurt de verwerking? • Hoe is het nu, is er reeds afname van heftige uitingen als reactie op de schokkende gebeurtenis?
31 31
2. Stimuleren van verwerking • Normale reacties nagaan: klachten: welke reacties heb je, wat ondervind je sindsdien? • - slaapproblemen, nachtmerries? • - Plotse herinneringen bij situaties en beelden die hen eraan herinneren. • - Groter angst, gevoel van onveiligheid • - Minder betrokken op het alledaagse • - Meer prikkelbaar • - Vermijding • - Heftigere emoties (kwaadheid, verdriet,...) • - Overmatig piekeren (vragen die altijd terugkomen: «waarom», «hoe»)
32 32
Stimuleren van verwerking • Informatie geven over stressreacties en de plaats van deze in het verwerkingsproces. • Waarom hebben mensen last van lichamelijke reacties en psychische verschijnselen? • --> Lichamelijke reacties zijn normaal en hebben een functie (meer van toepassing bij ongevallen, brand,...) • --> psychische verschijnselen zijn ook normaal en voor iedereen verschillend 33 33
11
28/01/2015
Psychische verschijnselen
• - Nachtmerries • - Beelden en flashbacks • --> maakt deel uit van de verwerking • - Onzekerheid, angst • - Aantasting van zelfwaarde, overtuigingen en idealen • --> wat we dachten dat veilig was, is nu niet meer zo
34 34
Psychische verschijnselen • - schuldgevoelens, waarom??? • - machteloosheid, kwaadheid • --> vat op krijgen • - vermijden • --> normale reactie op hevige angst • Oefening: Iemand is slachtoffer en vermeldt een reactie die hij niet begrijpt. Opvanger exploreert eerst en geeft nadien informatie. 35 35
3. Gezonde coping • - Stap voor stap confrontatie aangaan • - Onder woorden brengen van gebeuren • in contact met anderen • opschrijven
• • • • •
- Eigen reacties begrijpen en accepteren - Sociale steun zoeken - Zelfzorg - Beslissingen uitstellen - Gedachten uitdagen/laten zijn
36 36
12
28/01/2015
Reacties van de omgeving, bevorderen sociale steun • Hoe ben je opgevangen door de omgeving: informeren naar reacties? • Thuis: reacties ouders, broers, zussen en vrienden • School: reacties leerkrachten, leerlingen
• Begrijpen van vaak voorkomende reacties vanuit de omgeving: • • • •
Niet reageren Relativerende uitspreken Nieuwsgierige uitspraken Praten over eigen ervaringen, te ver doorgedreven raadgevingen.
37 37
Ingrijpen op vaak voorkomende reacties vanuit de omgeving • Leer ze ermee omgaan: • - Is er voldoende opvang: praten, stimuleert de omgeving tot confrontatie of is men meegaand in vermijding. • - Aangeven wat ze nodig hebben, grenzen trekken, zoeken naar gezonde steun van omgeven (dubbel assertief zijn) • - Noden voor een goed functioneren op school (wie moet er op de hoogte worden gebracht?)
38 38
Wat gebeurt er tijdens een vervolggesprek? • 1. Peilen naar verloop van reacties: evolutie van klachten • Verloop van reacties, klachten nagaan: peilen naar afname of vermeerdering van de klachten. (intensiteit)
• 2. Informeren over de verwerking en verloop van stressreacties, gezonde copingmechanismen • Het opbouwen van sociale steun: deelt de jongere zijn ervaringen met vrienden of familie? Kan hij aangeven aan anderen wat helpend is? Bijsturen van negatieve reacties uit de omgeving.
• 3. Nagaan van functioneren op school • Welke moeilijkheden ondervindt hij op school? Moeten nog stappen ondernomen worden voor de school?
39 39
13
28/01/2015
Vervolggesprek • 4. Integratie van het gebeuren in hun leven • Bespreken van positieve en negatieve veranderingen voor de jongere. Wat heb je eruit geleerd?
• 5. Doorverwijzen als de jongere meer nodig heeft • Als persoon de noodzaak hiervan inziet • Als leerkracht zelf de noodzaak hiervan inziet (motiveren van de jongere: positieve gevolgen als je er iets aan doet, negatieve gevolgen als je er niets aan doet). • Criteria van doorverwijzing: meer nood aan gesprek, veel klachten, slecht functioneren, weinig hanteringsmogelijkheden • Waar doorverwijzen? JAC, CLB, Vertrouwenscentra
40 40
Oefening
• Casus: • Integrale nazorg en vervolggesprek voeren.
41 41
Evaluatieronde • • • •
- Wat vond je van deze opleiding? - Wat was vanzelfsprekend? - Wat was verhelderend en nieuw? - Wat neem je zelf mee? Noem een paar kernboodschappen? • - Wat kan je meenemen naar de school?
42 42
14
28/01/2015
Bedankt • Contactgegevens: • • • • • • • • •
Ipse bvba Rishi Panchasara: 0468/19.22.24. Kelly Van Eyken: 0477/62.45.32. www.ipse-online.be
[email protected]
15
