2011. De zonnestraling: samenstelling

1/08/2011

Verstandig zonnen

1

De zon als vriend mee op vakantie • Betere gemoedstoestand, aangename warmte, meer energie …. • Vakantie pas geslaagd als we met een diep gebruinde huid weer terug naar huis kunnen ?

2

Inhoudsopgave De zonnestraling De huid en de inwerking van UV-stralen Zonnebeschermingsproducten Bruinen zonder zon After sun 10 tips voor verstandig zonnen Kinderen en zon De zonnebank Schadelijke gevolgen van blootstelling aan de zon

DE ZON ALS VRIEND bij je dagelijkse activiteiten, vakantie…. Vertrouw er toch maar niet teveel op…. 3

4

De zonnestraling: samenstelling = elektromagnetische golven = energie       

De zonnestraling

5

gammastralen (0,01 nm) X-stralen (1 nm) UV-stralen (100 – 400 nm) zichtbaar licht (400 – 800 nm) infraroodstralen (800 nm – 1 mm) microgolven (1 mm – 1 m) radiogolven (1m – 1 km)

6

1

1/08/2011

De zonnestraling: de ozonlaag  Ozonlaag: laag in de atmosfeer rondom de aarde  Bevat ozon ( = variant van zuurstof)  Hoogte tussen 20 en 40 km  Houdt groot deel van zonnestralen tegen  UVA: 95 % bereikt de aarde  UVB: 5 % bereikt de aarde  UVC: 0 % bereikt de aarde 7

8

De huid De huid vormt een stevige barrière tegen verschillende negatieve invloeden

De huid en de inwerking van UV-stralen

    

warmteverlies vochtverlies milieuvervuiling bacteriën UV-straling

9

De huid: mechanische bescherming

10

De huid: bescherming door melanine keratinocyt (hoorncel)

Opperhuid melanocyt

Huid 11

melaninekorrels

12

2

1/08/2011

De huid: penetratie van UV-stralen

De huid: inwerking van UV-stralen UVA-stralen (320 – 400 nm)  snelle maar kortstondige bruining van de huid  zonnebrand bij hoge dosis (zonnebank!)  diepe beschadiging: huidveroudering (rimpels)  verhoogt het risico op kanker (320-360 nm)

Bron: Dr. Deleu - Dermatoloog

13

De huid: inwerking van UV-stralen

14

De huid: inwerking van UV-stralen

UVB-stralen (280 – 320 nm) veroorzaken

UVC-stralen (190 – 280 nm)

 zonnebrand

 meest schadelijk  nagenoeg volledig tegengehouden door ozonlaag

• roodheid (actinisch erytheem) • belangrijke rol in het ontstaan van huidkanker (beschadiging DNA van huidcellen)

 trage maar langer blijvende bruintint door melaninevorming, optimaal na 12 à 14 dagen (melanine = beschermende filter)  na 4 à 7 dagen huidverdikking (hyperplasie), maximaal na 2 – 3 weken (= bescherming) 15

16

De huid: werking van UV-stralen

Huidtypes  Zes huidtypes  Het huidtype wordt bepaald door de hoeveelheid en de soort melanine die door de melanocyten wordt aangemaakt  Meer melanine = betere bescherming  Soorten melanine:  eumelanine  feomelanine

Maar ook: zonder UVB geen vit D-productie in de huid! 17

18

3

1/08/2011

Huidtypes HUIDTYPE 1

HUIDTYPE 2

Huidtypes

HUIDTYPE 3

HUIDTYPE 4

 Relatie huidkenmerken en uiterlijke kenmerken ?  donkere ogen en haren: horen meestal bij huidtype 3 of 4  klopt niet altijd: best voortgaan op verbrandingservaring

verbrandt zeer snel, wordt altijd rood, bruint nooit

verbrandt snel, wordt altijd rood, bruint soms licht

verbrandt zelden, wordt soms rood, bruint gemakkelijk

verbrandt bijna nooit, wordt niet rood, bruint zeer goed en altijd 19

20

Bron: Foto-Diatheek - Ivo Hendrikx

Huidtypes

Huidtypes  Albinisme

 Kan het huidtype veranderen?

 huid kan geen pigment maken  huidverdikking is de enige bescherming

 niet door bruiner worden  wel mogelijk bij ouder worden Bron:Dr. Deleu - Dermatoloog

21

De huid: zonnekapitaal

22


= het maximaal aantal zon-uren dat een individu kan verdragen zonder blijvende schade

= Anders geformuleerd: het totaal van

natuurlijke beschermingsmechanismen, door de huid ingezet tegen de agressie van de zonnestralen  niet vernieuwbaar  zonnekapitaal op = definitieve schade

 daalt door iedere blootstelling aan UV-licht (ook zonnebank)  daalt met rasse schreden door zonnebrand  uren voor 16de levensjaar tellen dubbel

 huidveroudering (rimpels, ouderdomsvlekken)  cataract (ooglenstroebeling)  huidkanker 23

24

4

1/08/2011

De huid: bescherming met zonneproducten


100% bescherming bestaat niet UVA- als UVB-filters houden UVstraling op de huid gedeeltelijk tegen

Voorkomen is beter dan genezen

Veilig zonnen is meer dan zonneproducten gebruiken!! 25

26

Zonnebeschermingsproducten Zonnebeschermingsproducten

Werkzame bestanddelen Filters

Reflectoren (pigmenten)

Anti-UVB cinnamaten PABA-derivaten benzylideenkamfer benzofenonen

27

Inerte poeders     

Anti-UVA dibenzoylmethaan

TiO2 ZnO Fe2O3

Hydratatie glycerine vochtinbrengende polymeren Radikalenvanger (anti-oxidant) vitamine E 28

Inerte poeders

Fysische barrière voor alle zonlicht Doeltreffendheid afhankelijk van laagdikte Esthetische grenzen Zelden allergie Aangeraden  bij babies  op littekenweefsel  bij personen, allergisch aan chemische filters 29

30

5

1/08/2011

UV-A en UV-B-filters


Historiek:  Eerst gebruikt om een pijnlijke zonnesteek te voorkomen (vnl UVB- bescherming) → men dacht langer te kunnen zonnen  Daarna: voorkomen versnelde huidveroudering o.i.v zon (UVA-filter, pas sedert 1989)  Nu: preventie huidkanker 31


 Vermelding op verpakking gestandardiseerd  UVB-bescherming: • SPF (Sun Protection Factor) • + eenvoudige labels (lage, medium, hoge, zeer hoge bescherming)

 UVA-protectie : universeel label • minimaal ≥ SPF/3

 Bepalingsmethoden ±gestandaardiseerd, resultaten onderling vergelijkbaar

32


Wat betekent het cijfer van de zonnebeschermingsfactor? vb.: SPF = 6  indien zonder zonbeschermer: na 20 min erytheem (= roodheid)  dan, met zonbeschermer: na 120 min erytheem (dus: 6x langer)  in gestandaardiseerde proefomstandigheden = 2 mg/cm2 zonbeschermingsproduct !!!!! 33


34


 Bepaling beschermingsfactoren UVB/UVA  sedert 2006 gestandaardiseerde methoden → producten onderling vergelijkbaar

 Maar: niet letterlijk interpreteren !!!!!  laboratorium: 2 mg/cm2 product aangebracht • dit is: ±36 g om gemiddeld lichaam te bedekken

 werkelijkheid : • slechts 0,5 à 1 mg/cm2 aangebracht • invloed van omgevingsfactoren ( t° - vochtigheid - transpiratie ..)

35

36

6

1/08/2011

Zonnebeschermingsproducten: advies

Zonnebeschermingsproducten: advies  Algemene regel:

 De ideale zonnecrème (bestaat niet)        

 droge huid → vette crème  vette huid → minder vette crème, lotions, gels

is gemakkelijk aan te brengen moet aangenaam aanvoelen moet goed binden aan de hoornlaag van de huid is bestand tegen water en hitte moet zorgen voor langdurige bescherming moet chemisch stabiel zijn mag niet irriteren of allergie veroorzaken moet alle schadelijke stralen absorberen

 Gelaat: iets meer voedende (vette) crème  Lichaam: melk smeert gemakkelijker uit  Olie: afgeraden voor bleke huid wegens te lage beschermingsfactor  Om te zwemmen: watervaste producten

 Goede producten komen in de buurt 37

38



 Kies voor UVB en UVA-bescherming  Pas de beschermingsfactor aan volgens huidtype + blootstelling (UV-index)

Aanbevolen beschermingsgraad volgens huidtype en blootstelling

 Matige blootstelling: bewolkte hemel, ochtend, late namiddag (UV-index 1 - 2)  Aanzienlijke blootstelling: strand, langdurige buitenactiviteit (UV-index 3 - 7)  Extreme blootstelling: gletsjers, tropen, hooggebergte (UV-index 8 à 11+)

Matige blootstelling

Aanzienlijke blootstelling

Extreme blootstelling Zo mogelijk uit zon, anders zeer hoog

Kinderen > 1 jaar

Hoog

Zeer hoog

Huidtype 1

Hoog

Zeer hoog

Zeer hoog

Huidtype 2

Gemiddeld

Hoog

Zeer hoog

Huidtype 3

Laag

Gemiddeld

Hoog

Huidtype 4

Laag

Gemiddeld

Gemiddeld

Zeer hoog: SPF 50+ en UVA Hoog: SPF 30 - 50 en UVA

Gemiddeld: Laag:

SPF 15 - 25 en UVA SPF 6 - 10 en UVA

39


40


 Beschermingsfactor niet overdrijven: hoge concentratie filters = meer risico op ontstaan van allergie (niet bij de minerale reflectoren)  Even belangrijk :  dikte en bedekkingsgraad van de aangebrachte laag  kwaliteit van het product (vb. is waterproof werkelijk waterproof?) 41

 Blootgestelde oppervlakte incl. gevoelige lichaamsdelen insmeren  30 min vóór blootstelling  Herhalen om de 2 uur  Voldoende product gebruiken

42

7

1/08/2011


Zonnebeschermingsproducten: advies  Gebruik zonneproducten niet om langer in de zon te kunnen blijven: vals gevoel van bescherming  Dagkrediet: op = op  Dagkrediet verhoogt van dag op dag door geleidelijke melanineproductie  Natuurlijke bescherming pas na ±12 dagen: korte vakanties = smeren!

 Smeer opnieuw in na zwempartij, ook al is de zonnecrème waterproof

43


44


 Voorbeschiktheid voor allergie?

 Vervaldatum voorbij?

 hypoallergene chemische filters gebruiken  geen problemen met minerale pigmenten  pas ook op voor fotosensibiliserende geneesmiddelen

 niet meer gebruiken

 Verpakking geopend?  volgend jaar niet meer gebruiken

 Zonnecrème in de zon laten liggen?

 Acne?  verbetert tijdens vakantie, verslechtert na vakantie  spray-vorm gebruiken (betere “therapietrouw”)

 filter kan degraderen; werking niet meer betrouwbaar

45

46

Bruinen zonder zon: werking  Dihydroxyaceton (DHA):  bindt aan eiwit keratine van de huid  na 3 à 7 uur: bruinkleuring zichtbaar  verdwijnt spontaan na 5 à 8 dagen (door permanente afschilfering hoornlaag)  de kleuringsintensiteit staat in verhouding tot

Bruinen zonder zon

• de dikte van de hoornlaag (handpalmen!) • de concentratie aan DHA

47

 Geen melaninevorming, dus geen bescherming

48

8

1/08/2011

Bruinen zonder zon

Bruinen zonder zon

 Keuze te over:

 Huid goed scrubben: dode cellen weg

 gel, crème, doekjes, schuim ...  diverse concentraties

 homogene huid - betere penetratie

 Huid reinigen: douche + goed afdrogen  Hydraterend product aanbrengen  Zelfbruinend product aanbrengen

 Recente producten:    

geen oranje kleur meer, kleur: ± natuurlijke bruining (maar is het niet!) hydraterend gemakkelijk in gebruik: instructies goed volgen! 49

   

van voeten naar hals gezicht: idem als dagcrèmebehandeling vochtig washandje knieën, hielen .. afvegen handen achteraf wassen

50

Bruinen zonder zon  Bètacaroteen, wortelextract    

oraal gebruik beschermend als anti-oxidans huidveroudering tegengaan evt bruinend (onnatuurlijk) maar bij veel te hoge dosis (= toxisch, verboden)

After sun

 Domein van voedingssupplementen, niet als zonneproducten beschouwen 51

52

After sun

After sun

 Doel

 Gebruik

 verhitte huid kalmeren  uitdroging tegen gaan

 ‘s avonds op de droge huid  eerst huid reinigen  melk: eerder voor lichaam

 Eigenschappen  remmen afbraak van weefsel / elastine / collageen  voeren extra voedingsstoffen aan  geven verlichting en comfort (hydratatie)  bevatten antioxidantia voor opruiming radikalen (vb. vit E)

53

54

9

1/08/2011

10 tips voor verstandig zonnen 10 tips voor verstandig zonnen

1. Ken uw huidtype ... en hou er rekening mee! 2. Vermijd intensieve zonblootstelling tussen 11 - 15 uur (12 - 16 uur zomertijd). 3. Vermijd verbranding ! 4. Bescherm uw huid met een zonnecrème met een voldoende hoge beschermingsfactor. 5. Draag bedekkende kledij, een pet of een breedgerande hoed en een zonnebril. 55

56

1. Ken uw huidtype:

10 tips voor verstandig zonnen 6. Lig niet uren ‘te bakken’ in de zon. 7. Bescherm uzelf wanneer u gaat ‘terrassen’, wandelen, fietsen of buiten werkt. 8. Sneeuw, zand en witte muren weerkaatsen de zonnestralen! 9. UV-stralen worden niet door water tegengehouden! 10. Zon, cosmetica en geneesmiddelen gaan niet samen! 57

2. Vermijd intensieve zonblootstelling tussen 11-15u

 UV-index: maat voor intensiteit van UVstralen (zonder bewolking)  Varieert van dag tot dag (raadpleeg KMI)  Verbrandingsgevaar?     

UV-index = 1 à 2: geen gevaar UV-index = 5 à 6: huidtype 1 en 2 voorzichtig! UV-index = 7 à 8: gevaar voor iedereen UV-index = 15: evenaar in de zomer België: gemiddeld < 8

58

3. Vermijd verbranding

 Niet zonnen tussen 11-15 u (12-16 u in zomertijd) = UV-dosis halveren  Vóór 11u, na 17u = meest veilig  Hoe korter onze schaduw op de grond, hoe intenser de zonnestraling  UV-straling stijgt met 4% / 300 m hoogte  Cumuluswolken houden UV tegen – cirruswolken niet 59

60

10

1/08/2011



 Verbranding = groot deel van opperhuidcellen onherstelbaar beschadigd.

 Verbranding vermijden

 afweermechanisme (witte bloedcellen) komt op gang : verhoogde bloedtoevoer = roodheid, warmte, zwelling (ontsteking)  zonverbrande cellen kunnen kwaadaardig worden  of: zonverbrande cellen plegen “zelfmoord” (afschilfering)

 Verbranding = sterke afbrokkeling zonnekapitaal  Na 5 verbrandingen tijdens de kindertijd is de kans op melanoom verdubbeld

 laat je huid geleidelijk wennen aan de zon  gebruik een zonnecrème met hoge beschermingsfactor  bouw een rustperiode in na het eerste zonnebad om gevolgen na te gaan  geleidelijk zonperiode verhogen (+ 40% / dag)

 Er bestaan geen afdoende middelen om zonnebrand te voorkomen

61

4. Bescherm huid met zonnecrème

62


30’ vóór blootstelling zon. Factor voldoende hoog. Om de 2 uur herhalen. Telkens opnieuw smeren na baden (zelfs indien waterproof!).  Lippen, oren, neus .. niet vergeten

 Verkeerd gebruik = geen bescherming  Gebruik van zonnecrème kan vals gevoel van veiligheid wekken

   

 men blijft langer in de zon op gevaarlijke uren  men gebruikt onvoldoende product  men vergeet dikwijls gevoelige plaatsen (oa oren, omtrek badpak, rug, hoofdhuid)  enz… 63


5. Draag bedekkende kledij

Aanbevolen beschermingsgraad volgens huidtype en blootstelling Matige blootstelling

Aanzienlijke blootstelling

Extreme blootstelling

Hoog

Zeer hoog

Zo mogelijk uit zon, anders zeer hoog

Huidtype 1

Hoog

Zeer hoog

Zeer hoog

Huidtype 2

Gemiddeld

Hoog

Zeer hoog

Huidtype 3

Laag

Gemiddeld

Hoog

Huidtype 4

Laag

Gemiddeld

Gemiddeld

Kinderen > 1 jaar

Zeer hoog: SPF 50+ en UVA Hoog: SPF 30 - 50 en UVA

Gemiddeld: Laag:

64

SPF 15 - 25 en UVA SPF 6 - 10 en UVA

65

 Bedekkende kledij (T-shirt meestal onvoldoende)  Pet met lange klep of breedgerande hoed (beter geen wit: weerkaatsing!)  Zonnebril  Bescherming door kledij werkt beter tegen zonnebrand dan welke crème ook  Glas houdt UVB tegen maar niet UVA 66

11

1/08/2011

6. Lig niet uren te bakken in de zon

7. Bescherm uzelf ook buiten het zonnebaden

 Bewegen, fietsen, wandelen: 3 x minder vlug verbranding

 Bescherm uzelf ook wanneer u gaat ‘terrassen’, wandelen, fietsen of buiten werkt 67

8. Opgepast voor weerkaatst zonlicht

9. Water houdt UV-stralen niet tegen

 Weerkaatsing van de UV-stralen door:  gewone omgeving: 50% van de UV-stralen blijft aanwezig in de schaduw  sneeuw- en ijsvlaktes (80%)  zand (15 tot 25%)  gras (10%)  water (20%, bewegend: 5%, stilstaand tot 75%)  witte muren

UV-index hoogst tussen 12 en 16 u

50% dringt door de wolken heen (verschil cirrus cumulus)

68

 Bescherm uzelf ook wanneer u gaat zwemmen

69

Verse sneeuw reflecteert tot 80%

70

10. Zon, cosmetica en geneesmiddelen

4% stijging per 300m hoogte

Zand reflecteert 15 tot 25%

50% weerkaatst UV in de schaduw

40% dringt tot 50 cm diep in het water door

71

 Producten tegen muggenbeten, parfum of cosmetica kunnen fototoxische of allergische reacties veroorzaken of de werking van zonnefilters teniet doen  Geneesmiddelen: idem, informeer bij huisarts of apotheker  Problemen te vermijden door juist gebruik

72

12

1/08/2011


10. Zon, cosmetica en geneesmiddelen Kenmerk

Fototoxiciteit

Fototoxische reactie

Fotoallergie

Frequentie

hoog

laag

Product nodig?

veel

weinig

Begin reactie

min tot uren

24u of meer

Klinisch beeld

zonnebrand

eczeembeeld

Ook onbelichte delen? Kruisreacties?

neen

dikwijls

Uitlokkend

zelden

dikwijls

UVA/B + zichtbaar

vooral UVA

Ernst staat niet in verhouding tot het aantal uren blootstelling aan de zon

73


74


Pas ook op voor Interacties!

Wie geneesmiddelen neemt o.v.v. crèmes, tabletten.., vraagt best na of blootstelling aan zon geen extra risico’s inhoudt.

 Mogelijk minder goede werking of sensibilisatie  Gelijktijdig gebruik van insectenwerend middel met DEET: eerst DEET dan zonneproduct

75

76

Kinderen en de zon  Jonge huid nog gevoeliger voor zonnebeschadiging  Kinderen spelen in de zon, zijn onbedachtzaam  Aantal moedervlekjes neemt toe  Verbranding onder 16 jaar nog meer risicovol

Kinderen en zon

77

78

13

1/08/2011

Kinderen en de zon

De allerkleinsten Kinderen onder de 1 jaar: niet in de zon!

De kans op ontwikkeling van huidkanker staat in verhouding tot de hoeveelheid zon tijdens de kinderjaren (<16 jaar). 79

De jeugd

80

Kinderen en de zon  Bescherming  bescherm uw kinderen tegen zonnebrand: zonnecrème, lichte kleding, zonnehoedje  babies en kleine kinderen binnen tussen 11-16 u  laat kinderen zoveel mogelijk in schaduw spelen  extra gevaar: schoolreisjes, sportdagen, uitstapjes (bv. naar de speeltuin, park, …)!  laat uw kind nooit in natte kleren rondlopen en droog uw kind zo snel mogelijk af!  laat kinderen regelmatig en voldoende drinken.  geef zelf het goede voorbeeld!

Zonnebank verboden onder de 16 jaar!

81

Kinderen en de zon

82

Zon en de allerkleinsten

 Beschermingsproducten

Jong geleerd is oud gedaan!

 regelmatig en voldoende insmeren  kies product met UVB + UVA-filter  ga ervanuit dat kinderen huidtype I of II hebben  kies waterbestendig product  geen alcohol houdende producten gebruiken (geeft uitdroging)

Educatie en sensibilisering door scholen, CLB, ouders, apothekers, artsen, provincie 83

84

14

1/08/2011



goed

slecht

slecht

85

goed

86

goed

De zonnebank

87

88

De zonnebank: risico op melanoom

De zonnebank  Zonnebank = massale dosis UVA  huidveroudering  ooglensbeschadiging (bescherming ogen!)  risico op huidkanker door hoge doses (vooral korte UVA 320-360nm)  pigmentatie vergt hoge doses  overdosis = verbranding  geen huidverdikking

 Geen enkele specialist zal kunstmatig bruinen aanbevelen, behalve bij bepaalde huidaandoeningen 89

 Melanoomrisico (bij risicopersonen)  3 x hoger bij gemiddeld 10 u zonnebank/jaar  10 x hoger na kunstmatige zonnebrand door zonnebank  risicopersonen = • • • •

huidtype I familiale/persoonlijke voorgeschiedenis melanoom zonnebranden in kindertijd veel moedervlekken 90

15

1/08/2011

De zonnebank: aanbevelingen  Liefst beperken tot 5 - 10 uur per jaar (max. 25 uur/jaar)

Schadelijke gevolgen van blootstelling aan de zon

 in 2 - 4 reeksen van 10 beurten  10 beurten: na elkaar met tussentijd van 24 u  gemiddeld 15 min per beurt

   

Verwijder cosmetica Bescherm ogen (zonnebankbrilletje) Let op gebruik van geneesmiddelen Huidtype 1 en <16 jaar: afgeraden

91

Schadelijke gevolgen op korte termijn

92

Schadelijke gevolgen op lange termijn

 Verbranding, uitdroging, zonne-allergie, zonnesteek  Verhoogde kwetsbaarheid voor infecties vb. koortsblaasjes  Fotoallergie of fototoxische reacties  Verergering couperose en spataders  Oogbindvlies- en hoornvliesontsteking

 Vroegtijdige huidveroudering (UVA)  Staar (aantasting ooglens)  Huidkanker

93

Factoren die het ontstaan van kanker beïnvloeden

94

Huidkanker  Goedaardige huidtumoren

Zelf te beïnvloeden factoren

 papilloom, lipoom, fibroom, melanocytaire naevi (moedervlekken)

35 %

30 %

2%

3%

Voeding

Roken

Zonnen

Alcohol

 Premaligne huidafwijkingen

70 %

 dysplastisch naevussyndroom, zonnekeratose of actinische keratose

Niet zelf te beïnvloeden factoren 6% Leefmilieu

4% Beroep

Bron: Vlaamse Liga tegen Kanker

Andere

 Kwaadaardige of maligne huidtumoren

30 %

20% LEEFTIJD, ERFELIJKHEID….

95

 epitheliomen: basocellulair of spinocellulair carcinoom  maligne melanomen

96

16

1/08/2011

Huidkanker: zelfonderzoek ABCDE-regel

Huidkanker: zelfonderzoek

 A = asymetry (asymmetrie)  B = border irregularity (onregelmatige vorm)  C = color variation (kleurverandering)  D = diameter  E = elevation (verhevenheid) 97

Huidkanker: A = asymetry

98

Huidkanker:

B = border irregularity

99

Huidkanker: C = color variation

101

100

Huidkanker: D = diameter

102

17

1/08/2011

VERDACHT

E = elevation

Huidkanker: zelfonderzoek NORMAAL

Huidkanker:

Bron: DOIA - Universiteit van Erlangen / Dienst Dermatologie UZ Gent / Dr. Deleu - Dermatoloog 103

104

Credits

Huidkanker: zelfonderzoek  Andere verdachte tekens  bloeden of week worden van een moedervlek  jeuken, brandend of stekend gevoel  schilfering of zweren van de moedervlek

105

 auteurs: apr. L.Leyssens, naar een origineel ontwerp van apr. E. Foulon  alle rechten voorbehouden KLAV

106

18

2011. De zonnestraling: samenstelling

Recommend Documents