september/2010
03
Ook in dit nummer Techniek
Privacybescherming heet hangijzer bij instellingen Focus
E-mail, agenda en opslagruimte in de cloud Licentienieuws
Universiteitsbibliotheken kiezen voor e-only
CLOUD COMPUTING Jos van Hillegersberg (Universiteit Twente)
‘ Sn e l ni e u w e f unc t ion a li t e i t tot j e b e s c h i k k ing ’
COLOFON Colofon SURF is de gezamelijke kwartaaluitgave van de SURF-organisaties SURFfoundation, SURFnet en SURFdiensten met nieuws en achtergrondinformatie over ICT voor het hoger onderwijs en onderzoek. Redactieadres SURFnet bv Postbus 19035 3501 DA Utrecht T 030 2 305 305 F 030 2 305 329
[email protected] Hoofdredactie Annette Peet Lonneke Walk Redactie Maartje Dekens Marielle Schipper-Heesters Sabrina Vredenberg (eindredactie) Medewerkers (aan dit nummer) Brigitte Bloem Willem Karssenberg Marjolein Marchal Ineke van Oldeniel Daphne Riksen Martijn Vet Aad van de Wijngaart Ontwerp Volta_ontwerpers fotografie Martin Bokser De Beeldredaktie – Joop van Houdt Rob Gieling Willem Karssenberg Diederik van der Laan Roy Lazet Ilya van Marle Ivar Pel
04 Mediamosa maakt video beheersbaar
Druk Plantijn Casparie Abonnement Een gratis abonnement op SURF magazine kan worden aangevraagd via het redactieadres of via het online formulier op www.surf.nl/magazine
18
SURF is tevens te raadplegen via: www.surf.nl/magazine SURF verschijnt ook in een Engelstalige editie: www.surf.nl/eng/magazine
SURF licentienieuws
Work that brain De special van Licentienieuws staat in het teken van Work that Brain:
ISSN 1570-632X
Work that brain
content die via SURF-licenties beschikbaar is voor het hoger onderwijs en onderzoek, zoals databanken en wetenschappelijke publicaties. Naast software biedt SURFdiensten instellingen ook de mogelijkheid deze content af te nemen via licenties. Nol Verhagen, bibliothecaris van de Universiteit van Amsterdam, vertelt over de onderhandelingen met uitgevers over de kosten en inhoud van de licenties. Wilt u meer weten over nieuws rondom SURF-licenties? Kijk dan op www.surf.nl/licentienieuws. U kunt zich op deze pagina ook aanmelden voor de attenderingsservice, waarmee u een bericht ontvangt bij het verschijnen van een nieuwe digitale editie van SURF Licentienieuws.
INHOUD
n o 03 2010
06
Verder in dit nummer:
04 MediaMosa maakt video beheersbaar
Interview
Project
Cloud Computing Hoogleraar Business Information Systems Jos van Hillegersberg (Universiteit Twente) vertelt wat volgens hem de meerwaarde van cloud computing is voor het hoger onderwijs en onderzoek.
09 Vooruit kijken met nieuwe Info
licentiemodellen
12 E-mail, agenda en opslagruimte
10
Focus
in de cloud
Spotlight
Tien jaar SURFspot.nl
13 Ineke van Oldeniel (Saxion Hogescholen) Gastcolumn
Al tien jaar voordelig soft- en hardware kopen: drie ICT-professionals over hun ervaringen met de webwinkel SURFspot.nl.
Thunder-clouds?
16 18
14
Bullets
Licentienieuws
Special: Work that brain Universiteitsbibliotheken kiezen voor e-only
Techniek
Privacybescherming nog heet hangijzer
20 Willem Karssenberg: Trendwatching
Twee beveiligingsexperts aan het woord over hun aanpak van informatiebeveiliging en privacybescherming bij cloud computing.
Trends versus realiteit
20
Agenda
REDACTIONEEL
Nieuwe buren
Lonneke Walk Reacties?
[email protected]
Gisteren was het dan zover, mijn eerste werkdag na een heerlijke zomervakantie. Weer vroeg uit bed dus de wekker maar weer eens gezet. Ik werd echter niet ge wekt door de wekker maar door boorgeluiden bij de buren. Ik moest direct denken aan de weken voor de zomervakantie: op het kantoor van SURFnet werden we weleens opgeschrikt door boor- en hamergeluiden bij onze toekomstige nieuwe buren, SURFdiensten. Zouden ze al zijn verhuisd? Nieuwsgierig naar kantoor gefietst en inderdaad, de verbouwing is klaar en ze zijn ook al ingetrokken. Ik heb even mogen gluren bij de buren en ik moet zeggen dat ik erg enthousiast ben over het
antoor. Stijlvol ingericht volgens de filosofie van Het k Nieuwe Werken waardoor het heel flexibel is, net als de nieuwe licentiemodellen van SURFdiensten waarover u kunt lezen in dit nummer. Verder in dit nummer veel over clouds. Wat is de meerwaarde van cloud computing voor het hoger onderwijs en onderzoek, hoe zit het met de privacybescherming, en na Google gaat ook Microsoft online applicaties aanbieden voor het hoger onderwijs en onderzoek via de SURFfederatie. Nu zat mijn hoofd nog in de wolken vanwege de heerlijke vakantie maar na het lezen van dit nummer zult u ook in de wolken zijn!
03 2010
03
PROJECT
MediaMosa maakt video beheersbaar Bewegend beeld wordt steeds vaker gebruikt in het onderwijs. Maar hoe voorkom je dat het beheer van die snel groeiende videocollecties de docenten boven het hoofd groeit? Het antwoord van SURFnet en Kennisnet op die vraag is een flexibel, krachtig open source-platform voor videocollecties: MediaMosa.
‘M
foto: Diederik van der Laan
ediaMosa heeft geen smoel’, zegt Tom Kuipers. ‘Maar dat hoeft ook niet.’ Deze software werkt namelijk op de achtergrond, zo legt de applicatieontwikkelaar van de UvA uit. Als een nijvere bibliothecaresse voorziet Media Mosa videobestanden van titels en keywords, zet ze om naar het gewenste format met de gewenste beeldkwaliteit, en haalt ze voor bezoekers uit het magazijn. Of het er nu tientallen of tienduizenden zijn, maakt haar niet uit. Hoe goed en snel ze werkt is onder meer te zien aan SURFmedia, de videotheek voor het onderwijs. Maar waarom zou je niet gewoon YouTube gebruiken? Kuipers: ‘Dan ligt al je materiaal meteen op straat. Niet alleen de filmpjes die je studenten
Tom Kuipers, applicatieontwikkelaar Informatiseringscentrum, Universiteit van Amsterdam
04
03 2010
maken voor een werkgroep, maar ook allerlei materiaal waar auteursrecht op rust. MediaMosa kun je laten draaien op je eigen servers of bij een vertrouwde partner. Je kunt precies bepalen wie wat mag zien, en dat houdt MediaMosa ook bij.’ Geen lastige klus
Sinds vorig jaar is MediaMosa open source: iedereen mag de software nu gratis en vrijelijk gebruiken, zo hebben SURFnet en Kennisnet bepaald. Dat past goed bij de aard van dit softwareplatform, vindt Kuipers. Alle functies van MediaMosa zijn namelijk als webservices via internet toegankelijk. Niet alleen voor SURFmedia, maar ook voor andere webapplicaties.
foto: ivar pel
Bijvoorbeeld voor Black board: daar heeft Kuipers onlangs zelf een plug-in voor ontwikkeld. Hij legt uit: ‘Blackboard is onze belangrijkste elektronische leeromgeving en video speelt ook een steeds grotere rol als onderwijsmateriaal. Maar als je videobestanden rechtstreeks in het Blackboard-systeem zet geeft dat zo’n serverbelasting dat er niet meer behoorlijk mee te werken valt. We hadden daarom een speciale videoserver ingericht, maar voor docenten was het plaatsen van nieuwe filmpjes nogal omslachtig en foutgevoelig. Met de nieuwe plugin krijgen ze gewoon in Blackboard een overzichtelijk formuliertje gepresenteerd. Daarmee kunnen ze in één keer alles afhandelen, inclusief het toevoegen van keywords en dergelijke.’ Het maken van de plugin was vrij eenvoudig, aldus Kuipers. Feitelijk gaat het om het vertalen van MediaMosa’s XML-boodschappen naar Javacode die Blackboard herkent. ‘Een heleboel andere systemen die bij de UvA draaien gebruiken ook Java. We zouden bijvoorbeeld zonder veel moeite MediaMosa met al haar mogelijkheden kunnen koppelen aan de studentenportal. Zonder dat de look and feel van de portal verloren gaat.’ Begrippen in beeld
MediaMosa is dus niet alleen een nijvere en veelzijdige bibliothecaresse, ze werkt ook graag en goed samen met andere softwareplatforms. Dat is inmiddels ontdekt door diverse instellingen in het hoger onderwijs, niet alleen in Nederland maar ook in België en Italië. Een van de geïnteresseerde
Dé Onderwijsdagen 2010 MediaMosa is een voorbeeld van de vele toepassingen die de revue zullen passeren tijdens Dé Onderwijsdagen 2010, die op 9 en 10 november in Utrecht worden gehouden. Reserveer deze data alvast in uw agenda!
Renée Filius, beleidsmedewerker Onderwijs, UMC Utrecht
‘Je kunt precies bepalen wie wat mag zien’ partijen is het Utrechtse UMC, waar Renée Filius werkt aan het SURFnet-onderwijsproject ‘Begrip pen in beeld’. Ze legt uit: ‘De epidemiologie maakt gebruik van een aantal begrippen die niet heel eenduidig zijn gedefinieerd: het zijn meer visies van verschillende internationale experts. Die komen niet even langs tijdens colleges, maar via weblectures kunnen ze toch hun visie verkondigen. Wat wij willen, is dat studenten straks een aantal van die weblectures vergelijken en dan een eigen visie ontwikkelen.’ ‘MediaMosa zou voor ons een interessant middel kunnen zijn om die videobestanden te beheren. Het is prettig dat je de look and feel van de eigen leeromgeving kunt behouden, en tegelijkertijd gebruik kunt maken van de video-functionaliteiten van MediaMosa. Verder is het een open platform waardoor we minder afhankelijk hopen te zijn van een externe commerciële partij.’ Daarbij denkt Filius met name aan de koppeling met Moodle, de digitale leeromgeving die de opleiding Epidemiology gebruikt. Anders dan Blackboard werkt die met PHP, dus daar is een aparte plugin voor nodig. ‘Die schijnt in Italië te zijn ontwikkeld. Als we besluiten om met Media Mosa te gaan werken, dan willen we daar graag gebruik van maken.’ Aad van de Wijngaart
Meer informatie
w ww.surfnetkennisnetproject.nl/resultaten/
Meer informatie www.deonderwijsdagen.nl
mediamosa
www.mediamosa.org 03 2010
05
INTERVIEW
Jos van Hillegersberg
‘Cloud computing biedt een geweldige kans om je te focussen op ondersteuning van het primaire proces’ 06
03 2010
foto: Martin Bosker
(Universiteit Twente):
Snel nieuwe functionaliteit tot je beschikking
C LO U D C O MP U T I N G Hoewel populaire internetdiensten als YouTube, Gmail en Skype al jaren bestaan, is de kreet cloud computing relatief nieuw. Wat is de meerwaarde van cloud computing voor het hoger onderwijs en onderzoek? En hoe zal de toekomst er op dit gebied uit zien? Vijf vragen aan hoogleraar Jos van Hillegersberg van de Universiteit Twente. Hoe kijkt u vanuit uw vakgebied, Business Information Systems, naar cloud computing? ‘Cloud computing past voor mij in een trend die al jaren geleden werd ingezet: steeds minder zelf maken en steeds meer inkopen. Het begon met het uitbesteden van softwareontwikkeling. Rond de eeuwwisseling zagen we de opkomst van Application Service Provisioning (ASP), waarbij zelf ontwikkelde of gekochte software buiten de deur wordt ondergebracht op de hardware van een ASP-dienstverlener. Vervolgens kregen we SaaS: Software-as-a-Service, software afnemen in de vorm van componenten. Nu zijn we aanbeland bij cloud computing: een breed palet aan kanten-klare diensten. Wat je ook zoekt, een backupvoorziening, opslagruimte of e-mail, je haalt het als dienst ergens van internet, de ‘cloud’, en je abonneert je daarop zo lang als nodig is. Cloud computing is erg interessant omdat je snel nieuwe functionaliteit tot je beschikking hebt.’
Wat gebeurt er in het Nederlandse onderwijs en onderzoek aan cloud computing? ‘Nog niet veel, blijkt uit een onderzoek dat we daarnaar hebben verricht. Een enkele instelling is bezig over te stappen naar mail uit de cloud, zoals Gmail van Google. Maar er wordt bijvoorbeeld nog nauwelijks serieus gekeken naar cloud-oplossingen voor office: tekstverwerking, documenten- en agendabeheer. En dat terwijl ICT-afdelingen heel veel capaciteit en energie steken in het inrichten van bijvoorbeeld een eigen Sharepoint-omgeving. Dat is jammer. Ook voor
samenwerkingsprojecten kan cloud computing erg handig zijn: je bepaalt welke functionaliteit je nodig hebt, richt de services in en na afloop van het project gaat de stekker eruit.’
Wat zijn de mogelijkheden van cloud computing voor instellingen voor hoger onderwijs en onderzoek? ‘Het biedt ICT-afdelingen een geweldige kans om zich eindelijk te kunnen focussen op ondersteuning van het primaire proces, in plaats van het grootste deel van je tijd te besteden aan beheer en onderhoud. Het is toch veel interessanter om eindgebrui kers te helpen bij het kiezen van de juiste deeloplossingen en die voor hen te integreren? In elke organisatie, ook bij de instellingen, huren medewerkers en studenten nu al zelf incidenteel backupruimte bij Amazon of gebruiken ze Dropbox
‘Nog weinig organisaties hebben nagedacht over het beschermen van gevoelige data bij cloud computing’ om grote files uit te wisselen. Dan kun je als ICTafdeling allerlei bezwaren opperen en diensten zoals Skype domweg blokkeren, maar volgens mij is dat een kansloze route. Je houdt het niet tegen, net zomin als de opkomst van de pc in de jaren tachtig te stoppen was. Veel verstandiger is om er goed over na te denken hoe je deze trend kunt ondersteunen. Welke gedragscodes zijn bijvoorbeeld
03 2010
07
Jos van Hillegersberg, hoogleraar Business Information Systems, Universiteit Twente
foto : Martin Bosker
geïnstalleerd zijn. Dat is erg onhandig, zeker als je in Europese onderzoeksprojecten samenwerkt. Ik denk dat cloud computing hier heel veel gaat betekenen.’
Wat vindt u van de ambities van SURF op dit gebied, zoals verwoord in het Meerjarenplan 2011-2014?
Jos van Hillegersberg Prof.dr. Jos van Hillegersberg is hoogleraar Design and Implementation of Business Information Systems bij de faculteit Management en Bestuur van de Universiteit Twente. Zijn specialisme is ‘Information Systems for a Networked World’. Hij is lid van de Wetenschappelijk Technische Raad (WTR) van SURF en een van de auteurs van het WTR Trendrapport ‘ICT - Fundament voor vernieuwing’ dat in 2008 verscheen. Dit rapport vormde mede de basis voor het SURF Meerjarenplan 2011-2014.
‘Daar kan ik me in grote lijnen prima in vinden. De rol van SURF is om mensen bij elkaar te brengen en handreikingen te geven, in dit geval over hoe je beslissingen over cloud computing neemt en onderbouwt, en waar je aan moet denken wat betreft privacy en security. Er is nog veel zendingswerk nodig, want het betekent heel wat voor je ICT-organisatie. Daarom vind ik ook het inrichten van een proeftuin een goed idee. Ik zie SURF als de aanjager, die nieuwe mogelijkheden over het voetlicht brengt. Dat is een mooie manier om mensen in beweging te krijgen.’ Daphne Riksen
Meer informatie
Meer informatie ‘Cloud Computing and the Power to
www.surf.nl/wtr
Choose’, EDUCAUSE Review mei/juni 2010
ow.ly/2hCjp
‘Cloud computing in het onderwijs, minder zorg om techniek, meer profijt
nodig om gevoelige data te beschermen? Daar hebben nog weinig organisaties over nagedacht, laat staan een strategie voor geformuleerd.’
van ICT’, een uitgave van het SURFnet/ Kennisnet Innovatieprogramma
www.surfnetkennisnetproject.nl/innovatie/ cloudcomputing
Hoe zal de situatie over een jaar of tien zijn? ‘Ik hoop dat de ICT’er die nu nog de mailserver beheert, dan docenten helpt de tools te kiezen die het beste passen bij zijn vak, zijn onderwijsvisie en zijn studentenaantallen. Veel tools bestaan al: voor online lesgeven, voor het tentoonstellen van werkstukken op virtuele muren, hulpmiddelen die interactie en samenwerking faciliteren. Maar docenten weten niet precies hoe dat allemaal werkt en hikken aan tegen al die mogelijkheden. Ze hebben het al druk genoeg met hun vak. In de onderzoekswereld heb ik als ideaalbeeld dat een heel project, van eerste idee tot en met rapportages, financiële verantwoording en publi caties, wordt ondersteund vanuit de cloud. Nu worden nog vooral traditionele tools gebruikt als Microsoft Project of Oracle Finance, die lokaal
Cloud computing Cloud computing is het leveren of gebruiken van schaalbare diensten via internet (internet wordt vaak als een wolk voorgesteld). Omdat deze diensten kant en klaar worden afgenomen, is er meer tijd en ruimte voor ondersteuning van het primaire proces: onderzoek en onderwijs. In het recent verschenen Meerjarenplan van SURF voor de periode 20112014 neemt cloud computing een prominente plaats in, evenals daarbij belangrijke aspecten als security en privacy. Meer informatie www.surf.nl/mjp
08
03 2010
iNFO
Vooruit kijken met nieuwe licentiemodellen SURFdiensten is altijd trendsetter geweest op het gebied van licentiemodellen en wil dat graag blijven. Momenteel loopt het project Licentiemodellen Next Generation (LMNG), zodat het voor instellingen mogelijk wordt om content- en softwarelicenties flexibeler af te sluiten.
‘W
e krijgen van instellingen steeds vaker het verzoek om licenties flexibeler aan te bieden. We ontwikkelen nu dus licentiemodellen die beter aansluiten op de wensen van aangesloten instellingen en de ontwikkelingen bij de aanbieders van software en content’, vertelt Audrey Visscher van SURFdiensten. Er komt meer keuzevrijheid op het gebied van producten, contractduur, gebruiks moment, doelgroepen en leveringsvormen. Zo kan een licentie specifiek voor bepaalde groepen, zoals op facultair niveau, of een overeenkomst voor een kortere periode worden afgesloten. Visscher: ‘We willen toe naar een situatie dat instellingen enkel betalen voor de periode en de plaats dat w erkelijk gebruik wordt gemaakt van software of content.’
Vier mogelijkheden
In de loop van 2011 zal SURFdiensten gaan werken met vier licentiemodellen. De consortiumlicentie voor een “gesloten groep”, de campuslicentie voor de gehele instelling, de groepslicentie voor een specifieke groep binnen de instelling en de individuele licentie voor een individuele gebruiker of een werkplek. Mits de centrale contactpersoon van de instelling akkoord gaat, zullen dan meerdere mensen binnen die organisatie licenties kunnen afsluiten. Zo kunnen faculteiten en afdelingen betere aansluiting verzorgen tussen behoefte en aanbod van content en software.
Ter ondersteuning bij het maken van de juiste licentiekeuze wordt de zogenaamde Digitale Licentie Calculator ontwikkeld. Bij deze online tool vult de licentiecontactpersoon in wat voor software hij zoekt met welke gebruikstoepassing en dergelijke, waarna hij de licentiekosten voor verschillende producten met elkaar kan vergelijken. Dit hulpmiddel zorgt ervoor dat hij altijd de meest passende keuze maakt. Aanbesteding
‘Om dit plan te realiseren zullen zowel de back-office als delen van de front-office van SURFdiensten worden aangepast’, zegt Visscher. ‘Hiervoor hebben we een aanbesteding uitgeschreven, waarbij Winvision als beste uit de bus kwam. Begin juni hebben we de samenwerkingsovereenkomst getekend, om daarna de benodigde functionaliteit helder te krijgen en tot een goed ontwerp te komen, dat Winvision vervolgens zal uitvoeren.’ De ontwikkeling van het nieuwe systeem zal zo snel mogelijk starten, zodat instellingen in de loop van 2011 licenties flexibel zullen kunnen afsluiten. Visscher: ‘Voorlopig hoeven instellingen en aanbieders nog geen actie te ondernemen. We houden ze op de hoogte van de stand van zaken.’ Marjolein Marchal Meer informatie
w ww.surfdiensten.nl > Over SURFdiensten > Licentiemodellen Next Generation
03 2010
09
SPOTLIGHT
Tien jaar SURFspot.nl hoe tevreden zijn de klanten? Een klein feestje afgelopen mei bij SURFdiensten. De tiende verjaardag van SURFspot.nl. Studenten en medewerkers van universiteiten, hogescholen, bibliotheken, musea en basisscholen, allemaal weten ze inmiddels de weg naar voordelige soft- en hardware voor thuisgebruik. Maar SURFspot.nl ontwikkelt verder en wil uitgroeien tot een platform, waar de software voor klanten ‘as a service’ beschikbaar is. Brigitte Bloem
Jan Bootsman, ICT-coördinator Christelijke Hogeschool Ede
‘Waar je ook bent, je logt in met je gebruikersnaam en wachtwoord van de hogeschool en bestelt wat je nodig hebt.’
foto: Rob Gieling
‘Hé, dachten wij tien jaar geleden, SURFdiensten brengt iets nieuws op de markt. Dat kan wel eens voordeel voor ons opleveren. Harde cijfers heb ik niet, maar ik heb het idee dat onze studenten en medewerkers veel gebruik maken van SURFspot.nl. Waar je ook bent, je logt in met je gebruikersnaam en wachtwoord van de hogeschool en bestelt wat je nodig hebt. Vroeger voorzagen wij studenten en medewerkers van de nodige software. SURFspot.nl bespaart onze automatiseringsafdeling een hoop werk.
10
03 2010
Verbeterpunten
De webwinkel vind ik helder. Ik zie wel verbeterpunten bij het bestellen. Het zoekproces duurt langer dan bij som-
mige andere webwinkels. Ook vind ik dat de downloadinstructie simpeler kan. Je moet de instructie echt van woord tot woord lezen en vooral niet intuïtief te werk gaan. Wat ik wel heel goed vind, is dat tegenwoordig ook hardware wordt aangeboden. Software-as-a-service
Google en Microsoft bieden al veel van hun applicaties via het web aan. Prima als SURFspot.nl ook richting ‘Softwareas-a-Service’ gaat. Als gebruiker moet je je wel voortdurend bewust zijn wat je online zet. Met name bij SharePoint moet je oppassen dat je geen vertrouwelijke informatie beschikbaar stelt voor de hele gemeenschap.’
foto: Roy Lazet
Corno Vromans, adjunct-directeur Library & IT Services Universiteit van Tilburg
‘In de toekomst gebruik je software op het moment dat jij het nodig hebt, rechtstreeks bij de leverancier’ ‘De Universiteit van Tilburg sloot via SURFdiensten softwarecontracten af, waar het thuisgebruik bij in zat. Bijna alles waarvoor we een licentie hadden, kregen studenten en medewerkers gratis van ons op cd. Toen het recht om software te kopiëren uit de meeste contracten gehaald werd, moesten onze studenten en medewerkers daar ineens voor gaan betalen. Op dat moment, nu negen jaar geleden, hadden we geen andere keus en hebben we ons bij SURFspot.nl aangesloten. Voorziet in behoefte
SURFspot.nl is inmiddels zeker een goede voorziening gebleken, die voorziet in een behoefte. De site ziet er netjes uit en de webwinkel werkt goed. Als je iets bestelt, heb je het snel in huis. De logistiek zit goed in elkaar. Alleen het inlogproces kan gebruiksvriendelijker, zodat je bijvoorbeeld niet door die
lange lijst instellingen hoeft te scrollen. En ik vind de prijsstelling niet altijd even transparant. Ondanks dat we de licenties hebben afgekocht, betalen onze studenten voor de ene softwarecd of dvd een paar euro, terwijl je voor de andere enkele tientjes moet neertellen. Maar van studenten hoor ik geen klachten. Zij zijn blij dat ze goedkoop aan software kunnen komen. Distributiefunctie verdwijnt?
Ik verwacht dat SURFspot.nl in zijn huidige opzet - waarbij de nadruk op distributie van media ligt - binnen vijf jaar zal verdwijnen. Er moet dus uitgekeken worden naar een nieuw businessmodel, als er überhaupt al een toekomst voor SURFspot.nl is, omdat ‘tussenleveranciers’ verdwijnen. Via cloud computing kun je straks, op contractbasis, rechtstreeks bij de leverancier, op het moment dat jij het nodig hebt, software gebruiken.’
Jos Vastenhoud, ICT-coördinator Zeeuwse Bibliotheek
foto: Joop van Houdt
‘Ik kan SURFspot.nl zeker aan collega-bibliotheken aanraden.’ ‘Vier jaar geleden ging onze bibliotheek, met vestigingen in heel Zeeland, met SURFdiensten in zee. Door de inkoopkracht van SURFdiensten konden we software tegen zeer gunstige voorwaarden aanschaffen. Voor onze medewerkers werd het interessant om via SURFspot.nl software tegen flink gereduceerde prijzen voor thuisgebruik te kunnen bestellen. Onze medewerkers gebruiken vooral de Office en antivirus software. Leveranciers
De gunstige voorwaarden waarvoor software ingekocht kan worden levert onze organisatie een besparing op. Daarnaast kan de ICT-afdeling medewerkers gemakkelijk doorverwijzen naar SURFspot, waardoor er geen administratie over uitgegeven software nodig is. Ik zou zelf graag de selectiefunctie wat anders zien. Als je nu bijvoorbeeld op Windows zoekt, krijg je 26 regels met
allerlei Windows-varianten. Elk item neemt vrij veel ruimte in op het scherm. Dat kan compacter. En er zouden wel wat softwareleveranciers bij mogen, zodat je nog meer keuzevrijheid hebt. Goedkoper uit
De ontwikkeling van SURFspot.nl naar een platform zie ik in de toekomst misschien wel gebeuren. Maar vooralsnog ben ik geen voorstander van een externe cloud. Ik zie me nog niet onze hele bedrijfsinformatie elders onderbrengen. De Zeeuwse Bibliotheek is bezig om haar medewerkers op elke gewenste plek met documenten en software te kunnen laten werken. Maar wel binnen onze eigen, gecontroleerde cloud. Ik kan SURFspot.nl zeker aan collegabibliotheken aanraden. De webwinkel werkt goed. Je logt gemakkelijk in via je eigen werknemersaccount. Én je bent nog eens veel goedkoper uit!’
03 2010
11
FOCUS
19 FEB
Online applicaties voor hoger onderwijs en onderzoek
E-mail, agenda en opslagruimte in de cloud Na Google gaat ook Microsoft online applicaties aanbieden voor het hoger onderwijs en onderzoek via de SURF federatie. Daarmee is SURF de eerste organisatie waarmee Microsoft een dergelijke koppeling aangaat.
T
oegang tot webgebaseerde diensten wordt steeds belangrijker in het hoger onderwijs en onderzoek. De SURFfederatie zorgt ervoor dat studenten en medewerkers van universiteiten en hogescholen met hun eigen instellingsaccount kunnen inloggen bij diensten en contentleveranciers op internet. Sinds dit voorjaar is Google Apps beschikbaar, dit kalenderjaar zal de Univer siteit van Tilburg als eerste instelling starten met de ingebruikname van de dienst Live@edu van Microsoft (zie kadertekst voor meer informatie). Veel instellingen hebben inmiddels interesse getoond voor de cloud-oplossingen van beide partijen.
12
03 2010
UP
down
Samenwerking en mobiliteit
Corno Vromans, adjunct-directeur Library & IT Services aan de Universiteit van Tilburg was vanaf het begin betrokken bij het verkennen van de cloud-diensten. ‘Samenwerking en mobiliteit zijn belangrijke speerpunten in wat we onze studenten en medewerkers willen bieden. Drie jaar geleden hebben we met een aantal universiteiten onze wensen voor cloud-diensten geïnventariseerd. Belangrijke vereiste was daarbij dat we zelf de regie konden gaan voeren. Ook SURFnet en SURFdiensten waren hier nauw bij betrokken.’ Die wensen waren onder andere dat mensen met hun eigen universiteitsadres konden blijven mailen en dat het een gebruiksvriendelijk en veilig systeem zou zijn. ‘Google en Microsoft bieden zo veel opslagruimte voor mail en documenten dat het mij duizelt als ik bedenk dat we dat in onze fysieke omgevingen zouden moeten bieden. Bovendien zijn deze oplossingen gratis. Een belangrijk voordeel vind ik dat Microsoft garandeert dat de gegevens binnen de EU worden opgeslagen. De
Beschikbare applicaties
GASTCOLUMN
Google Apps is een gratis service en biedt onder andere e-mail, agendabeheer, online documenten delen en bewerken en het maken van internetsites. Microsoft Live@edu is ook gratis en bevat onder andere e-mail, een agenda, takenlijsten, contactpersonen en chatfunctionaliteit. Daarnaast krijgt iedere gebruiker 25 GB aan online schijfruimte. Een luxere, betaalde variant, BPOS, is ook beschikbaar voor het hoger onderwijs en onderzoek. Deze heeft onder andere functionaliteit van SharePoint en Live Meeting.
Ineke van Oldeniel Lid Raad van Bestuur Saxion en lid Dagelijks Bestuur SURF
Thunder-clouds? strikte Amerikaanse wetgeving is dan niet van toepassing’, aldus Vromans. Eigen instellingsaccount
Ook Hogeschool INHolland kiest voor Live@edu van Microsoft. Directeur ICT Cees Plug: ‘We volgen het vanaf het begin en voeren zelf ook gesprekken met Microsoft. Een cloud-omgeving heeft absoluut voordelen. Natuurlijk de lage kosten, maar het gaat ons vooral om de dienstverlening. Een pluspunt is dat het upgraden gemakkelijker en geleidelijker gaat dan wanneer je eens in de paar jaar een compleet nieuw pakket moet implementeren. Zaken als e-mail en agendabeheer zijn inmiddels een commodity. Daarmee kun je je als onderwijsinstelling niet onderscheiden.’ Hogeschool INHolland gaat Live@edu gefaseerd invoeren en verwacht daarbij weinig problemen als Microsoft de federatieve koppeling onder controle heeft. Die koppeling is volgens de betrokkenen een belangrijke doorbraak. Ook Bert van Zomeren, manager Informatievoorziening, Strategie en Architectuur aan de TU Delft is enthousiast. ‘Zowel Microsoft als Google kunnen garanderen dat je voor de buitenwereld met een account van de TU Delft werkt.’ In Delft is ook belangstelling voor BPOS, de betaalde variant van Live@edu. Van Zomeren: ‘SharePoint in de cloud zou voor ons ideaal zijn. We gaan sowieso SharePoint zelf uitrollen. Het wordt mogelijk een mix. We gaan bekijken of het goed te integreren is en of de beveiliging goed genoeg is.’ Martijn Vet
Meer informatie: Koppeling SURFfederatie met Google Apps:
www.surffederatie.nl > best practices
Microsoft Live@edu:
ow.ly/2jFAt
Google Apps voor hoger onderwijs:
ow.ly/2jFEG
M
ooie tijden breken aan. De zegeningen van cloud computing lijken niet te tellen… Als je de buzz mag geloven. Natuurlijk kunnen we niet blind vertrouwen op de cloud. Bij sommige thema’s, zoals privacy en beveiliging, moeten we zelfs uitkijken voor donderwolken. Maar we moeten er wél mee aan de slag! Laten we proberen niet in de ‘ja, maar’-houding te schieten: we kunnen deze nieuwe ontwikkeling gebruiken om ook meters te maken op oude thema’s. Dan denk ik met name aan de dreigende kloof tussen de ICT-voorzieningen van de instellingen en de ICT-voorzieningen die onze studenten nu gebruiken in hun dagelijks leven en straks in hun werk. Het is duidelijk dat studenten zich gemakkelijk storten op nieuwe ICT-producten, zonder zich af te vragen wat de risico’s zijn. Die ontdekken ze vanzelf. En bevalt het ze niet, dan proberen ze wat anders. Instellingen zijn meer geneigd om beren op de weg te zien. Cloud computing biedt een mogelijkheid deze beide werelden dichter bij elkaar te brengen. Studenten hebben het concept allang omarmd, instellingen zouden dat ook moeten doen. Ja, die beveiligings- en privacy-beren moeten dan zeker gevangen worden, maar dat moest toch al. Beveiliging en privacy zijn al heel lang aandachtspunten van SURF, maar dat er nog veel werk voor moet worden verzet, blijkt wel uit de nadruk die ze krijgen in het nieuwe SURF Meerjarenplan. Het CIO-beraad van SURF heeft in mei geadviseerd over een gemeenschappelijk informatiebeveiligingsbeleid. Ook omdat veel organisaties met hun eigen beleid bezig zijn. In het najaar van 2010 gaat het SURF-bestuur ermee aan de slag. Kortom, ook achter donderwolken schijnt de zon.
03 2010
13
foto: Ivar Pel
TECHNIEK
René Ritzen, Corporate Information Security Officer, Universiteit Utrecht
Cloud computing bij instellingen:
Privacybescherm heet hangijzer Voor iedere organisatie is informatiebeveiliging van groot belang, ook voor instellingen voor hoger onderwijs en onderzoek. Hoe pakken zij dat aan en hoe spelen zij in op cloud computing? Twee informatiebeveiligers aan het woord.
H
et Erasmus MC heeft een grote, complexe ICT-omgeving: 12.000 medewerkers, 2.500 studenten, 9.000 werkplekken en een groot aantal kritische applicaties. ‘Integriteit van de informatievoorziening is hier letterlijk van levensbelang’, vertelt Security Officer Jan Willem Schoemaker. ‘Denk maar aan het nauwkeurig berekenen van de dosis medicijnen.’ Ook stelt Erasmus MC hoge eisen aan de beschikbaarheid: voor sommige zorgapplicaties kan men zich geen uitval veroorloven en moeten er goede noodprocedures zijn. De vertrouwelijkheid van gegevens wordt eveneens streng bewaakt: het gaat tenslotte om patiënten, maar datzelfde geldt ook voor de persoonsgegevens van medewerkers en studenten. ‘Daarom houden we regelmatig acties om het beveiligingsbewustzijn te vergroten’, legt Schoemaker uit.
14
03 2010
Expliciete eisen
Schoemaker vindt cloud computing uit oogpunt van kostenbesparing en flexibiliteit een interessante ontwikkeling. Erasmus MC betrekt bijvoorbeeld rekencapaciteit uit de cloud. ‘Voor wetenschappelijk onderzoek zijn we aangesloten op Life Science Grid. Daardoor kun je bijvoorbeeld veel sneller omvangrijke rekenopdrachten uitvoeren. We hebben uiteraard eerst goed onderzocht hoe dat grid is beschermd.’ Momenteel kijkt Erasmus MC naar alternatieven voor collaboration. Uitbesteding in de cloud is een van de opties. ‘Maar we stellen expliciete eisen op het gebied van beschikbaarheid, integriteit en betrouwbaarheid. Het is nog maar de vraag of een cloudleverancier daaraan kan voldoen. Bovendien is er de EU-richtlijn die aangeeft dat vertrouwelijke gegevens niet zomaar buiten de EU mogen
foto: Ilya van Marle
Hoe veilig is cloud computing?
Jan Willem Schoemaker, Security Officer, Erasmus Medisch Centrum
ing nog worden verwerkt. In al die aspecten moet je je grondig verdiepen.’ Safe harbour
De Universiteit Utrecht (ruim 7.000 medewerkers, bijna 30.000 studenten) implementeert momenteel Gmail van Google voor haar studenten. Corporate Information Security Officer René Ritzen: ‘Met Gmail kunnen we de studenten tegen minder kosten meer functionaliteit bieden, met name in opslagcapaciteit. Een heet hangijzer was wel de privacybescherming. Hoewel Google geen garantie geeft over de plaats van opslag, conformeert het bedrijf zich wel aan de EU safe harbour privacy principes. Dat houdt in dat Google een bij de EU passend beschermingsniveau biedt. Voor e-mailverkeer van studenten vinden we dat voldoende. Zij kunnen hun mail overigens ook laten forwarden naar een andere provider. Voor e-mail van medewerkers willen we wél minimaal de garantie dat deze in de EU wordt opgeslagen.’ Hogere eisen
Voor iedere nieuwe dienst bekijkt de UU kritisch of ze deze zelf zal leveren of dat deze wordt uitbe- steed of uit de cloud wordt gehaald. ‘Aandachtspunten bij die afweging zijn de beveiliging en privacyaspecten van gegevens en de (on)mogelijk-
Net als bij eigen ICT-diensten moet bij cloud computing worden gelet op de aspecten continuïteit, vertrouwelijkheid, integriteit en controleerbaarheid. Maar omdat je bij cloud computing het operationeel beheer uit handen geeft, is het extra belangrijk om te weten wat een leverancier doet of garandeert. Vandaar dat hierover later dit jaar een checklist verschijnt. Hier alvast een voorproefje: Continuïteit: wie maakt back-ups, wat gebeurt er bij calamiteiten (faillissement, brand), hoe krijg je je gegevens terug bij contractbeëindiging; Vertrouwelijkheid: om welke gegevens gaat het, hoe belangrijk zijn die voor de organisatie, waar worden privacygevoelige gegevens opgeslagen, welk recht is daar van toepassing; Integriteit: hoe erg is het als onbekenden informatie wijzigen, welke informatie moet extra worden beschermd of zelfs in de eigen ICT-omgeving blijven; Controleerbaarheid: hoe kan worden gecontroleerd dat afspraken met de dienstverlener worden nagekomen.
heden van integratie met andere diensten. Uitbesteding en cloud computing stellen hogere eisen aan de regie van het IT-landschap’, zegt Ritzen. ‘Misschien is voor meer gevoelige informatie een Nederlandse edu-cloud voor het hele (hoger) onderwijs en onderzoek de oplossing.’ Los van corporate keuzes voor cloud computing, gebruiken studenten en medewerkers dergelijke diensten ook uit zichzelf. ‘Omdat we daar weinig zicht op hebben, besteden we veel aandacht aan bewustwording. Daarvoor maken we zoveel mogelijk gebruik van Cybersave Yourself campagnemateriaal.’ Daphne Riksen
Activiteiten SURF op gebied beveiliging SURF besteedt ruim aandacht aan beveiliging, door het bundelen van expertise, door kennisdeling en het ontwikkelen van hulpmiddelen. Daarnaast coördineert SURFnet de Cybersave Yourself campagnes, die studenten en medewerkers beter bewust maken van de gevaren van internet. SURF werkt tevens aan een audit voor instellingen. Dit is een instrument dat in 2009 bij enkele instellingen op proef is gebruikt. Deze audit geeft een indicatie hoe een instelling ervoor staat op het gebied van informatiebeveiliging, identity management en incident management, en hoe zij het doet ten opzichte van anderen. Meer informatie www.surf.nl – Thema beveiliging www.cybersaveyourself.nl
03 2010
15
Congres
BULLETS
De Onderwijsdagen 2010: Innovatie en Realiteit
ICT-innovaties zoals e-mail en online samenwerken, zijn niet meer weg te denken uit de onderwijspraktijk en dagelijks komen er nieuwe mogelijkheden bij. Veel onderwijsinstellingen worstelen met de vraag hoe innovaties goed te integreren in het onderwijsproces. Hoe kan een instelling bijvoorbeeld een digitaal toetssysteem soepel laten samenwerken met vitale ondersteunende systemen? En hoe organiseer je het onderhoud en beheer van applicaties: zelf doen of outsourcen? Op 9 en 10 november kunt u tijdens Dé Onderwijsdagen 2010 samen met experts en collega’s
dit spanningsveld verkennen: enerzijds met de wil om het onderwijsproces te innoveren en anderzijds de dagelijkse - vaak weerbarstige – realiteit waarin de toepassingen moeten werken. Gedurende twee dagen kunt u zich laten inspireren door de laatste trends en ontwikkelingen op het gebied van ICT en onderwijs. U wacht een scala aan keynotes, presentaties, (interactieve) sessies en workshops.
meer informatie:
w ww.onderwijsdagen.nl
wedstrijd Vijf winnaars 4Kvideowedstrijd Maar liefst vijf winnaars kwamen uit de bus van de 4K-videowedstrijd voor hoger onderwijs en onderzoek, georganiseerd door SURFnet en Waag Society. De winnaars krijgen de beschikking over 4Kapparatuur voor postproductie en vertoning, ondersteuning met kennis en expertise voor het maken en inzetten van 4Kvideo plus vijfduizend euro voor de productiekosten. Daarmee zullen zij het onderwijs verbeteren en nieuwe onderzoeksmethoden tot stand brengen. De winnaars zijn afkomstig van De Vrije Universiteit Amsterdam, Rijksuniversiteit van Groningen, Avans Hogeschool en Universiteit van Amsterdam.
meer informatie:
w ww.surfnet.nl/4k
16
03 2010
project
Start bouw Collaboration Infrastructure
In het project Collaboration Infrastructure (COIN) ontwikkelt SURFnet in samenwerking met het hoger onderwijs en onderzoek, een op open standaarden gebaseerde infrastructuur. SURFnet is nu officieel gestart met de bouw van een OpenSocial omgeving. Het team bestaat uit mensen van Ibuildings, Q42, Everett en een groot aantal betrokken medewerkers van SURFnet. De werkzaamheden van de bouw wordt volgens de softwareontwikkelmethode SCRUM uitgevoerd. De ontwikkelactiviteiten zijn verdeeld in verschillende iteraties. Aan het
einde van elke iteratie volgt een een demonstratie van wat tot dan toe ontwikkeld is. Een korte online animatie illustreert wat COIN voor onderzoekers, docenten en studenten in de toekomst zal betekenen (in Nederlands en Engels beschikbaar).
meer informatie:
w ww.surfnet.nl/projectcoin Actuele ontwikkelingen via het blog: https://projectcoin.surfnet.nl
films
www.kort
Korte films om
www.surfdiensten.nl SU RFdiensten verhuist naar Utrecht
onderzoekers
SURFdiensten is begin augustus 2010 verhuisd van Houten naar Utrecht. Het
te inspireren
nieuwe kantoor, centraal gevestigd op Hoog Catharijne, is volgens de filosofie van Het Nieuwe Werken ingericht, zodat de
Een serie korte films kunnen helpen bij het informeren en inspireren van onderzoekers in het gebruik van Verrijkte Publicaties en Collaboratories. De films maken duidelijk wat deze nieuwe technieken precies zijn en welke meerwaarde ze bieden voor onderzoekers. De films zijn gebaseerd op de ervaringen die zijn opgedaan in vijf innovatieprojecten van SURFfoundation, uitgevoerd binnen het SURFshare-programma in 2009.
35 medewerkers optimaal flexibel kunnen werken. De kantooromgeving biedt plaats aan maximaal negentig werk- en vergaderplekken. SURFdiensten is op de nieuwe locatie gevestigd naast SURFnet.
meer informatie:
w ww.surffoundation.nl/ collaboratories www.surffoundation.nl/ verrijktepublicaties
www.surffoundation.nl N ieuwe projectmanagers SURFfoundation
Begin juli zijn twee nieuwe projectmanagers bij het platform ICT en Onderwijs van SURFfoundation gestart: Anne Floor Erdman en Roel Sijstermans. Erdman richt zich in haar nieuwe functie op het programma Toetsing en Toetsgestuurd Leren. Sijstermans is
publicatie
project SURFnet verbindt NetherLight en CERN De eerste verbinding over het SURFnet DWDM (Dense Wavelength Division Multiplexing) systeem tussen NetherLight (Amsterdam) en CERN (Genève) is op 27 mei 2010 in productie genomen. De route loopt via het 1650 kilometer lange traject tussen Amsterdam en Genève, via Brussel en Parijs. Daarmee wordt onder meer de GLIF Open Lightpath Exchange (GOLE) CERNLight, dat momenteel bij CERN in ontwikkeling is, gekoppeld aan NetherLight. Via NetherLight (de GOLE in Amsterdam) vindt een aanzienlijk deel van het dataverkeer van de Large Hadron Collider van CERN zijn weg naar bestemmingen in Canada, de Verenigde Staten en Taiwan. SUrfnet bv Postbus 19035 3501 DA Utrecht Telefoon 030 2 305 305 Fax 030 2 305 329
[email protected] www.surfnet.nl
Stichting kennisnet Postbus 778 2700 AT Zoetermeer Telefoon 0800 KENNISNET Fax 079 3 212 322
[email protected] www.kennisnet.nl
Publicatie ‘Cloud computing in het onderwijs’ Cloud computing is een ontwikkeling die voor een grote verandering in het ICT-gebruik kan zorgen. In het SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma Cloud Computing in het onderwijs is onlangs een publicatie verschenen waarin wordt bekeken wat cloud computing voor het onderwijs kan betekenen. ‘Cloud computing in het onderwijs’ biedt naast een korte theoretische introductie ook tips bij het beslissen over cloud computing en aandachtspunten bij implementatie. Dit alles is geïllustreerd met praktijkervaringen uit het hele onderwijsveld. SURFnet Kennisnet Innovatieprogramma
meer informatie:
ow.ly/2xiXm
Werkomgeving en Delen van Leermiddelen. Annette Peet is in september ook gestart als projectmanager bij hetzelfde platform. Zij was voorheen corporate communicatieadviseur bij SURFfoundation en lid van de hoofdredactie van SURF magazine.
www.surfspot.nl SU RFspot.nl Back-to-school
SURFspot.nl startte ook dit jaar weer het nieuwe collegejaar met de Back-to-school campagne. Via allerlei wegen wijst SURFspot.nl de nieuwe lichting studenten op de voordelen van spotgoedkope software. Zo was SURFspot.nl aanwezig tijdens de introductiedagen in de grote steden.
Minder zorg oM techniek, Meer profijt van ict
www.surffoundation.nl M eer profiteren van kennis hogescholen
Het artikel ‘Kennis van en voor de praktijk’ beschrijft hoe studenten, docenten, bedrijfsleven en maatschappij kunnen profiteren van de kennis die hogescholen in huis hebben. Het artikel is gebaseerd op de oplossingen die hogescholen hebben aangedragen om praktijkgebruik van de aanwezige kennis te
verantwoordelijk voor de Digitale Leer- en
meer informatie:
w ww.surfnetkennisnetproject.nl/ innovatie/cloudcomputing
stimuleren. Die oplossingen zijn gevonden in projecten van het SURFshare-programma. www.surffoundation.nl/publicaties
03 2010
17
LICENTIENIEUWS
Special: Work that brain
nieuws over de bemiddelingsovereenkomsten die SURFdiensten heeft afgesloten met aanbieders van software, content, ICT-diensten en hardware. Aangesloten instellingen binnen het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek kunnen via SURFdiensten een keuze maken uit een uitgebreid aanbod tegen zeer lage prijzen.
foto: Diederik van der Laan
Universiteitsbibliotheken kiezen voor e-only
Nol Verhagen, bibliothecaris, Universiteit van Amsterdam
Massaal digitaal Soms worden de universiteitsbibliotheken uitgemaakt voor ‘boekenmusea’. Maar anno 2010 zie je studenten in de UB’s vooral achter beeldschermen zitten. Daarop is dan ook steeds meer te vinden.
‘News from the battlefield’: dat is het eerste wat de Europese en Amerikaanse bibliothecarissen uitwisselen tijdens hun halfjaarlijkse ICOLC-conferentie (Inter national Coalition of Library Consortia). Met dat slagveld bedoelen ze het overleg met de uitgevers, zo legt Nol Verhagen uit. Als bibliothecaris van de UvA draait hij al een jaar of twaalf mee. ‘We bespreken bijvoorbeeld met hoeveel procent de kosten van onze licenties nu weer omhoog gaan, en wat we daarvoor terugkrijgen.’ Namens Nederland wordt de strijd gevoerd door de UKB en SURFdiensten. Het UKB is, het consortium van de UB’s en de KB. Verhagen: ‘In de ICOLCwandelgangen merk ik, dat we hoogst-
18
03 2010
waarschijnlijk goed scoren in onze licenties met de meeste grote uitgevers. En daar komt nog bij dat Nederlandse onderzoekers en studenten grootverbruikers zijn van digitaal wetenschappelijk materiaal. Dus de kosten per download zijn bij ons aanzienlijk lager dan in veel andere landen.’ E-only Hoe is die voorsprong in het gebruik te verklaren? ‘We zijn een land van early adopters’, zegt Verhagen. ‘We zijn veel eerder dan buitenlandse bibliotheken overgegaan op e-only. Als we een tijdschrift digitaal kunnen krijgen – en dat is tegenwoordig heel vaak het geval – dan laten we de papieren versie schie-
ten. Omdat we zodoende heel veel kunnen besparen, ook op de interne bedrijfsvoering.’ De vraag is daarbij wel, wie toegang mogen krijgen tot de digitale tijdschriften. ‘Op een campus zitten bijvoorbeeld vaak incubatiebedrijfjes. Horen die bij de universiteit? En wat doe je met je gepensioneerden? Stel dat die volgens de ene uitgever wel mogen meelezen, en volgens de andere niet?’ Die vraag hebben we gesteld aan Pim Slot van SURFdiensten. 'Daar hebben we de SURFfederatie voor. Een dienst waarmee via toegangsbeveiliging bij het inloggen precies in de gaten wordt gehouden om wat voor gebruikers het gaat en wat die mogen. Het is gewoon een kwestie van afspraken maken – en uitvoeren.’ Tactisch wapen Een ander fenomeen zijn de repositories waarin elke universiteit de publicaties uit eigen huis onderbrengt. Verhagen ziet die in de eerste plaats als een tactisch wapen tegen de uitgevers: ‘Als ze het echt te bont maken, hebben
‘We zijn een land van early adopters’ we een alternatief. Maar repositories zijn ook een logisch publicatiemiddel voor allerlei grijze literatuur. Denk aan congresbundels, veel proefschriften, scripties. En allerlei kleine alfa- en gammatijdschriften. Hun abonnemen-
3018438
2010
De content-licenties van SURFdiensten zijn gericht op verschillende afnemers:
Work W ork that th hatt brain
Onderzoeksinstellingen
De grootste groep afnemers van content-licenties bestaat uit universiteiten. Dit behelst de publicatie van artikelen in vaktijdschriften en het beschikbaar stellen van relevante artikelen en publicaties.
De content-behoeften van onderzoeksinstellingen komen overeen met die van universiteiten: toegang hebben tot wetenschappelijke publicaties. Alleen wel met de kanttekening dat het relevant is voor hun specialistische onderzoeksgebied.
Populaire SURF-licenties bij universiteiten:
Populaire SURF-licenties bij onderzoeksinstellingen:
Elsevier:
Wiley:
wetenschappelijke literatuur en informatiebestanden
wetenschappelijke naslagwerken
Wiley:
wetenschappelijke naslagwerken
wetenschappelijke naslagwerken op het gebied van natuur, bedrijfskunde en cultuur
Hogescholen
Openbare bibliotheken
Hogeschoolbibliotheken en mediatheken bieden content aan die past bij de doelstelling van de instelling: studenten opleiden tot professionals. De relevante content is daardoor vaak meer praktijkgericht dan onderzoeksgericht.
De openbare bibliotheken kunnen ook gebruikmaken van de dienstverlening van SURFdiensten. Bij openbare bibliotheken ligt de nadruk nog steeds op papieren middelen, maar er is wel een verschuiving gaande naar digitale content.
Populaire SURF-licenties bij hogescholen:
Populaire SURF-licenties bij openbare bibliotheken:
Lexis Nexis:
Oxford UP Reference:
databank voor krantenknipsels
databank met naslagwerken
Kluwer Recht:
Winkler Prins Online:
memo over dagelijkse rechtspraktijk
webbased encyclopedie voor het Nederlands taalgebied
Meer informatie:
www.surf.nl/licentienieuws
tenadministratie kost vaak meer dan ze oplevert. Dus waarom zou je die niet via een repository publiceren? Dan zijn ze meteen voor iedereen toegankelijk.’ Big deals De uitgevers mogen in de ogen van velen ‘de vijand’ zijn, toch wil Verhagen wel een lans voor ze breken. ‘Sinds de komst van digitale tijdschriften sluiten ze big deals af met de bibliotheekconsortia.’ Deze big deal-contracten verbreden het informatie-aanbod van bibiotheken aanzienlijk, maar door de prijsstelling beperken ze universiteiten wel in hun contractkeuze. Verhagen: ‘Om een voorbeeld te geven: van
‘Work that brain’
Universiteiten
Web of Science:
.0 1 v
v1.0
Work that brain Het thema Work that Brain is gewijd aan content die via SURFlicenties beschikbaar is voor het hoger onderwijs en onderzoek. Naast overeenkomsten voor soft-
Elsevier had de UvA vroeger driehonderdvijftig tijdschrifttitels, die fysiek verspreid waren over zestig instituten. Nu hebben we er zestienhonderd! En die kan een UvA-onderzoeker of -student overal ter wereld raadplegen zodra hij zijn computer heeft aangezet. De kennisinfrastructuur is dus alleen al daardoor enorm verbeterd.’
ware biedt SURFdiensten ook overeenkomsten voor content, onder andere voor databanken en wetenschappelijke publicaties.
Meer informatie: De conferentie van International Coalition of Library Consortia (ICOLC) vindt plaats op 4-6 oktober 2010 in Amsterdam. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met Pim Slot van SURFdiensten, dat samen met UKB de conferentie organiseert:
Aad van de Wijngaart
[email protected].
03 2010
19
AGENDA
TRENDWATCHING
Willem Karssenberg: Trends versus realiteit
www.surf.nl/bijeenkomsten
Herinnert u zich nog de Google Wave presentatie tijdens Dé Onderwijs dagen van vorig jaar? Voor wie er niet bij was: een broeierig en bomvol zaaltje met mensen tot in het gangpad en op de vloer in gespannen afwachting van wat de presentatoren allemaal zouden laten zien.
9-10 november
Iedereen die een beetje voorop loopt in het onderwijs wilde erbij zijn. Toen ik riep dat ik nog 10 invites te vergeven had werd ik bijna besprongen. Er werd volop geflipt, getwitterd en live geblogd en natuurlijk deed ik daar zelf ook aan mee. We zijn nog geen jaar verder en Google heeft besloten om te stoppen met het Wave project omdat het veel te weinig gebruikt werd. Kennelijk kun je dus ook te hard achter dingen aanlopen! Trends watchen is niet zo moeilijk: je schaft gewoon het nieuwste aan dat op de markt komt en beschrijft wat je daar eventueel mee zou kunnen in het onderwijs. Daarna kijk je weer uit naar de volgende gadget die zich aandient. Daarmee loop je wel het risico dat je op een gegeven moment zo ver voor de muziek uitloopt dat de fanfare je niet meer kan volgen. Nauwelijks toegepast Trends matchen, ervoor zorgen dat ze écht ingezet worden is een stuk lastiger! Neem als voorbeeld Skype. Het bestaat al jaren en kan prima gebruikt worden voor taalonderwijs of zoiets als ‘leren telefoneren’. Maar wie past het toe, laat staan dat de dienst ICT het faciliteert of op zijn minst toestaat? Zo zijn er meer toepassingen te noemen die al jaren beschikbaar zijn maar nauwelijks worden toegepast.
Soms denk ik wel eens: stop gewoon met het ontdekken van al dat nieuws en zorg er nu eerst eens voor dat alles wat al tijden beschikbaar is op een goede manier wordt ingezet! Er kan al zoveel dat een gemiddelde docent daar jaren mee vooruit zou kunnen zonder dat daar Wave, een iPad of een eReader voor nodig is. Voeten in de klei Maar die gedachte spreek ik natuurlijk nooit hardop uit en houd ik angstvallig voor me. Het is tenslotte veel te leuk en ook noodzakelijk om vooruit te kijken en al het nieuws dat zich aandient te onderzoeken en de mogelijkheden voor het onderwijs te beschrijven. Daarbij is het een uitdaging om zaken zo goed voor het voetlicht te brengen dat zij die met de voeten in de klei staan ze ook gaan gebruiken. Dus gaan we dit jaar met z’n allen naar de onvermijdelijke presentatie(s) over de iPad die hopelijk wat langer op de markt blijft. Over Willem Karssenberg Willem Karssenberg werkt als adviseur bij de dienst bedrijfsvoering van het Drenthe College. Ook is hij werkzaam voor het Consortium voor Innovatie en saMBO~ICT. Hij blogt als trend matcher over ICT en onderwijs op www.trendmatcher.nl
10-16 oktober Edutrip naar EDUCAUSE
Dé Onderwijsdagen 2010
30 november-4 december Online Educa Berlijn
www.surf.nl/surfacademy
23 september Workshop training IPv6
24 september Workshop auteursrechten in hoger onderwijs – beginners
28 september Workshop online samenwerken – gevorderden
29 september Workshop basisvaardigheden videoproductie
6-8 oktober Autumn school open leermaterialen
7-8 oktober Masterclass informatiearchitectuur en sourcing
15 oktober Masterclass studiekeuze gesprekken
12 november Workshop auteursrechten in hoger onderwijs – gevorderden
22 november Workshop SURFnet7
Meer informatie: Over Google Wave:
wave.google.com/about.html
netwerktechnologie
Over Dé Onderwijsdagen:
15-17 december
www.deonderwijsdagen.nl
Winter school digitale toegankelijkheid
20
03 2010
