2006

Actieplan cadmium – oktober 2006

Actieplan cadmium Kris Peeters Vlaams Minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur Versie 05/10/2006

05/10/2006

1/83


ACTIEPLAN CADMIUM ............................................................................................ 1 I.

INLEIDING .......................................................................................................... 4

II.

SITUATIESCHETS TOESTAND VLAANDEREN ............................................ 5

II.A. Cadmium: aanwezigheid in de economie en producten ....................................................... 5 II.A.1. Stofstroomanalyse .................................................................................................................... 5 II.A.2. Productbeleid............................................................................................................................ 7 II.B. Verspreiding van cadmium in het milieu .............................................................................. 13 II.B.1. Lucht ....................................................................................................................................... 13 II.B.2. Bodem .................................................................................................................................... 15 II.B.3. Water ...................................................................................................................................... 16 II.C.

BeNeKempen ........................................................................................................................... 16

III.

CADMIUMDOSSIER NOORDERKEMPEN ................................................... 18

III.A. Lucht (emissie en immissie) .............................................................................................. 18 III.A.1. Beschrijving historische en huidige toestand ........................................................................ 18 III.A.2. Beschrijving historische maatregelen en lopende acties....................................................... 19 III.A.3. Bijkomende maatregelen ....................................................................................................... 20 III.B. Bodem .................................................................................................................................. 20 III.B.1. Kadering ................................................................................................................................ 20 III.B.2. Beschrijving historische en huidige toestand ........................................................................ 22 III.B.3. Beschrijving historische en huidige maatregelen .................................................................. 24 III.B.4. Bijkomende maatregelen ....................................................................................................... 27 III.C. Water (afval-, oppervlakte-, grond-, en drinkwater, waterbodem, biota) ....................... 37 III.C.1. Beschrijving historische en huidige toestand ........................................................................ 37 III.C.2. Beschrijving historische en huidige maatregelen .................................................................. 46 III.C.3. Bijkomende maatregelen....................................................................................................... 47 III.D. Fauna en flora...................................................................................................................... 48 III.D.1. Beschrijving historische en huidige toestand ........................................................................ 48 III.D.2. Bijkomende maatregelen....................................................................................................... 48 III.E. Humane gegevens .................................................................................................................. 49 III.E.1. Beschrijving historische en huidige toestand ........................................................................ 49 III.E.2. Beschrijving historische en huidige maatregelen/acties........................................................ 50 III.E.3. Bijkomende maatregelen/acties ............................................................................................ 51

IV.

ANDERE ‘HOT SPOTS’................................................................................. 53

IV.A. Cadmiumdossier Hoboken................................................................................................. 53 IV.A.1. Lucht (emissie en immisie).................................................................................................... 53 IV.A.2. Bodem ................................................................................................................................... 55 IV.A.3. Water (afval-, oppervlakte-, grond-, drinkwater, waterbodem, biota).................................... 59 IV.A.4. Humane gegevens ................................................................................................................ 61 IV.B. Cadmiumdossier Olen ........................................................................................................ 62 IV.B.1. Lucht (emissie en immisie).................................................................................................... 63 05/10/2006

2/83

Actieplan cadmium – oktober 2006 IV.B.2. Bodem ................................................................................................................................... 64 IV.B.3. Water (afval-, oppervlakte-, grond-, drinkwater, waterbodem, biota).................................... 66 IV.C. Cadmium in de omgevingslucht in Beerse ...................................................................... 68 IV.C.1. Cd in zwevend stof................................................................................................................ 68 IV.C.2. Metallo Chimique .................................................................................................................. 69 IV.C.3. Campine ................................................................................................................................ 72 IV.D. Maatheide te Lommel.......................................................................................................... 75 IV.D.1. Feiten en antecedenten ........................................................................................................ 75 IV.D.2. Conclusies van de bodemonderzoeken................................................................................ 76 IV.D.3. De sanering van de Maatheide ............................................................................................. 76 IV.E. Gentse kanaalzone.............................................................................................................. 76 IV.E.1. Cadmium in de omgevingslucht ............................................................................................ 76 IV.E.2. Sidmar ................................................................................................................................... 77 IV.E.3. Maatregelen .......................................................................................................................... 78

V.

FEDERALE BEVOEGDHEDEN..................................................................... 79

V.A.

Slachtofferfonds...................................................................................................................... 79

V.B.

Radioactiviteit.......................................................................................................................... 79

VI.

OVERZICHT ACTIES..................................................................................... 80

05/10/2006

3/83


I.

Inleiding

Het actieplan cadmium heeft als doelstelling een overzicht te geven van de cadmiumproblematiek in Vlaanderen in kaart te brengen en een overzicht te geven van de maatregelen die worden genomen om dit probleem op te lossen. Het document behandelt zowel het cadmiumdossier Noorderkempen als andere "hot spots" in Vlaanderen. Voor elk van deze locaties wordt de actuele situatie beschreven. Deze beschrijving bundelt de kennis en ervaring van de verschillende Vlaamse administraties. Vervolgens wordt er per milieucompartiment zoals bv. lucht en bodem, een overzicht gegeven van de in het verleden reeds uitgevoerde maatregelen en de momenteel lopende acties. Het actieplan cadmium bevat naast deze acties een aantal nieuwe, bijkomende maatregelen die een antwoord geven op de vele vragen die er bij de bevolking leven naar aanleiding van een studie die recent werd gepubliceerd. Tenslotte is het belangrijk te onderstrepen dat dit actieplan de medewerking veronderstelt van zowel de lokale overheden als de federale overheid.

Kris Peeters Vlaams Minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur 13 februari 2006

05/10/2006

4/83


II.

Situatieschets toestand Vlaanderen

II.A. Cadmium: aanwezigheid in de economie en producten II.A.1. Stofstroomanalyse a) Situering In augustus 2002 finaliseerde VITO in opdracht van de Administratie Wetenschap en Innovatie de PBO-studie “Ontwikkeling van een model voor stofstroomanalyse en toepassing ervan op de problematiek van zware metalen en nutriënten.” Eén van de doelstellingen van dit onderzoek was om een model voor stofstroomanalyse van milieugevaarlijke stoffen in Vlaanderen te ontwikkelen en toe te passen op cadmium. Volgende deeltaken zijn hierbij te onderscheiden: • de huidige stofstromen in Vlaanderen op een systematische manier in kaart brengen en modelleren; • de in kaart gebrachte stofstroomnetwerken analyseren en evalueren, bv. om de economische herkomst van huidige vervuilingsproblemen en mogelijke bronnen van toekomstige milieuproblemen (huidige accumulaties) te identificeren. Hierbij werd een set van indicatoren ontwikkeld en op zijn bruikbaarheid getoetst; • simulatieberekeningen uitvoeren om de gevolgen van autonome ontwikkelingen en mogelijke beleidsmaatregelen op de stofstroomnetwerken in te schatten, met als doel de doeltreffendheid van bestaande, geplande en mogelijke bijkomende beleidsmaatregelen gericht op emissiereductie of -preventie te evalueren. De stromen van Cd doorheen Vlaanderen voor het jaar 1998 werden in een stofboekhouding in kaart gebracht.

1 05/10/2006

5/83


b) Belangrijkste conclusies (1) Cadmiumstromen en -accumulatie in Vlaanderen • •

•

•

• •

• •

De instroom van Cd in de Vlaamse economie wordt gedomineerd door de import van grondstoffen, meer bepaald zinkertsen (94 % van de totale economische instroom). In 1998 accumuleerden 25 ton Cd in producten en materialen. Toepassingen met een lange levensduur zijn verantwoordelijk voor dit hoge cijfer. Een deel hiervan zal vroeg of laat in het milieu terechtkomen door corrosie (zinken bouwmaterialen, …) of als afval na gebruik. Bijgevolg kan dit beschouwd worden als een risico voor de toekomst. De belangrijkste milieuaccumulatie vindt plaats op stortplaatsen (99 %) voor huishoudelijk en industrieel afval. Het is bijgevolg uitermate belangrijk dat ervoor gezorgd wordt dat Cd op stortplaatsen niet kan uitlogen en resulteren in verontreiniging van oppervlakte- en grondwater. Er accumuleert meer Cd in agrarische dan niet-agrarische bodem. In de landbouwbodem wordt de accumulatie hoofdzakelijk veroorzaakt door het gebruik van dierlijk mest (51 %) en kunstmest (28 %). Atmosferische depositie is goed voor 11 % van de totale instroom Voor niet-landbouwbodem is atmosferische depositie de belangrijkste bron van Cd. Andere bronnen zijn corrosie van bouwmaterialen en slijtage van autobanden en het wegdek naar de bodem. Cd komt o.a. in RWZI’s terecht via corrosie van bouwmaterialen, slijtage van banden, lozingen van huishoudens, afvalverbrandingsinstallaties en industrie, landbouw,…. Cd in het oppervlaktewater is vooral afkomstig uit het buitenland. Overige belangrijke bronnen zijn afspoeling van stortplaatsen, diverse industriële sectoren, huishoudens, corrosie van zinken producten en slijtage van banden. Cd in oppervlaktewater komt in het sediment terecht of stroomt Vlaanderen uit naar zee of de buurlanden. Wat grondwater betreft is het overgrote deel afkomstig van uitsijpeling via landbouwbodem. De aanwezigheid van Cd in de lucht is vooral te wijten industriële emissies. Daarnaast spelen ook slijtage van banden en emissies van huishoudens een rol. (2) Ultieme herkomst milieuproblemen

In het kader van een stofgericht beleid is inzicht in de herkomst van de verontreinigende stoffen noodzakelijk. Bij de zoektocht naar de ultieme herkomst van problemen wordt de input van de te bestuderen stroom teruggevolgd tot aan de systeemgrenzen (Vlaanderen). Cd veroorzaakt verschillende problemen zoals gezondheidsrisico’s door voedselconsumptie, ecotoxicologische risico’s voor het aquatische milieu en lokale problemen door de voorraadopbouw van cadmiumhoudend afval. De economische accumulatie van Cd is eveneens een belangrijk probleem. Zolang Cd in gebruik is, is er geen milieuschade. Maar ieder product zal echter vroeg of laat uit de economische voorraad afgedankt worden en zo in het milieu terechtkomen. Voor volgende probleemstromen werd een ultieme herkomstanalyse uitgevoerd: • plantaardige productie; • belasting van het oppervlaktewater; • stort (huishoudelijk en industrieel); • economische accumulatie. De ultieme bronnen van deze probleemstromen kunnen herleid worden naar de import van zinkerts, fosfaaterts en -producten. De diffuse emissies naar de landbouwbodem zijn hoofdzakelijk te wijten aan producten gemaakt uit fosfaatertsen en waarbij de aanwezigheid van Cd niet intentioneel is. Meer dan de helft van de hoeveelheid Cd in oppervlaktewater in Vlaanderen is afkomstig uit het buitenland, Wallonië en Brussel.

05/10/2006

6/83


II.A.2. Productbeleid Dit betreft een grotendeels federale bevoegheid (zie ook deel IV). a) Toepassingen van cadmium Volgens de stofstroomanalyse van Cd stroomt metallisch Cd het knooppunt cadmiumindustrie binnen via import of uit de zinkindustrie. Metallisch Cd wordt gebruikt in de batterij-, de legeringen- en de cadmerensector. Een belangrijk deel van het geproduceerde Cd wordt vervolgens gebruikt in de productie van CdO poeder. Deze stof heeft verschillende toepassingen, nl. batterijen, pigmenten en stabilisatoren, en vormt het belangrijkste ruwe materiaal voor de productie van andere Cd-componenten. Cd-oxide (min. 99 % CdO: 87,2587,5 gewichtspercent Cd) wordt geproduceerd door de reactie van metallisch Cd met lucht. CdO is op de markt verkrijgbaar als poeder. In Vlaanderen wordt geen CdO geproduceerd. CdO wordt gebruikt als uitgangsmateriaal voor een brede waaier andere Cd componenten (PVC warmtestabilisatoren, pigmenten, batterijen,…). De meeste toepassingen van metallisch Cd en CdO kunnen ondergebracht worden in 5 groepen: cadmeren, pigmenten, stabilisatoren, batterijen en legeringen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het Cd gehalte in een aantal productgroepen. Productgroep Ni-Cd accumulatoren Voertuigen (kunststof, lak, remblokken) Soldeersel en legeringen Kunststoffen (pigmenten, stabilisatoren) Energiedragers biomassa/hout Fossiele brandstoffen

Cd gehalte 15 % 3-100 g/voertuig 7-95 % 0-10 %

0,5-1,5 mg/kg 0,4-3,3 mg/kg Meststoffen 0-50 mg/kg De bedrijven die Cd verwerken kunnen een belangrijke bron zijn van verontreinigd afvalwater en slib. De rechtstreekse stromen van de cadmiumindustrie naar het subsysteem milieu zijn naar water, bodem en lucht. Het Cd wordt hoofdzakelijk gebruikt voor de productie van batterijen. De cadmiumproducten met lange levensduur (> 1 jaar) stromen door naar de economische voorraad. De producten met een korte levensduur worden binnen het jaar afgedankt en stromen verder naar het subsysteem afvalverwerking. (1) Cadmiumbatterijen Ni-Cd batterijen kunnen in 2 groepen onderverdeeld worden: o grote, industriële batterijen; o kleine batterijen van het consumententype. Industriële herlaadbare batterijen vinden hun toepassing in noodverlichting, militaire en ruimtetoepassingen zoals mijnen, munitie, IR toestellen, satellieten; in de transportsector (startsysteem diesellocomotieven, signalementen), elektriciteitssystemen zoals reserve en noodopslag voor diverse industrieën en ziekenhuizen, fotovoltaïsche systemen. De kleine herlaadbare batterijen worden gebruikt in een grote variëteit aan producten en toepassingen zoals draadloze telefoons, schroevendraaiers, draagbare telecommunicatie, computers, radio’s, CD-spelers, GPS,… In Vlaanderen worden volgens Agoria, Umicore en ICdA geen Ni-Cd batterijen geproduceerd. 05/10/2006

7/83


(2) Cadmiumpigmenten Cadmiumpigmenten komen voor als cadmiumsulfide (geel) en cadmiumsulfoselenide (oranje tot dieprood). Het gebruik van cadmiumpigmenten is verboden door richtlijn 91/338/EEG, gepubliceerd in het Europese publicatieblad van 12 juli 1991 (Koninklijk Besluit van 25 februari 1996). In navolging werd het op de markt brengen en het gebruik van cadmiumpigmenten beperkt voor het kleuren van eindproducten die duidelijk gedefinieerd worden in de richtlijn. Hoe dan ook kunnen in diverse artikelen nog steeds cadmiumpigmenten aangetroffen worden, zoals verpakkingen. Via de import van o.a. speelgoed uit niet-Europese landen komt eveneens een belangrijke hoeveelheid cadmiumpigment op de Vlaamse markt terecht. Verondersteld wordt dat 90 % van de gebruikte pigmenten een levensduur hebben langer dan 1 jaar en doorstromen naar de economische voorraad. Pigmenten bevatten gemiddeld 1-4 % CdO. Er is geen productie van cadmiumpigmenten in Vlaanderen volgens ICdA en Umicore. (3) Cadmiumstabilisator Het gebruik van cadmiumstabilisatoren is beperkt door richtlijn 91/338/EEG, gepubliceerd in het Europese publicatieblad van 12 juli 1991 (Koninklijk Besluit van 25 februari 1996). Verondersteld wordt dat alle PVC met Cd-stabilisatoren die in Vlaanderen verbruikt wordt ingevoerd is. De toepassing van PVC met cadmiumstabilisatoren zijn hoofdzakelijk in de bouwnijverheid (ramen en profielen) terug te vinden. Hiervan wordt verondersteld dat 95 % van deze producten een levensduur heeft langer dan 1 jaar en doorstroomt naar de economische voorraad. Volgens Umicore en ICdA is er geen stabilisatorproductie op basis van Cd in Vlaanderen. (4) Cadmeren Tijdens het coaten van metalen of legeringen wordt een deklaag voorzien die resistent is tegen corrosie door alkali, zout water en de atmosfeer. Deze deklagen zijn bovendien taai en gemakkelijk te solderen. De deklaag bevat 99,95 % Cd. Gecadmeerd metaal bevat 40 100g/m2. In Vlaanderen wordt op zeer kleine schaal cadmiumplating toegepast (o.a. Sabena Technics, TGV Workshop). Deze industrietak bestaat uit tal van kleine bedrijven en kan onmogelijk bottom-up gekwantificeerd worden. De verantwoordelijke federatie, Agoria had hierover ook geen gegevens. Het cadmeren is beperkt door richtlijn 91/338/EEG, gepubliceerd in het Europese publicatieblad van 12 juli 1991 (Koninklijk Besluit van 25 februari 1996). (5) Cadmiumlegeringen Cd wordt gebruikt als grondstof voor legeringen, in soldeersel, nucleaire controlestaven, als een hardmaker van koper, enz. Hieronder worden enkele legeringen opgesomd met hun Cdgehalte: o nucleaire controlestaven: 5 % Cd; o legeringen voor Pb, Sn: 8,5-19,1 %; o Cd-legeringen met 95-98,65 % Cd; o Verbeteren mechanische eigenschappen Cu, Zn: 0,07 % Cd (Cu) en 0,020,05 % Cd o (Zn); o Cu-Cd legeringen: 0,2-0,8 % Cd – de productie hiervan gebeurt via prelegeringen: 49-51 o % Cd; o Soldeersel (cadmiumlegering): 150-210 g/kg. Volgens Umicore, Agoria en ICdA waren er vroeger 2 bedrijven in Vlaanderen actief in deze sector: Aphilips en Lamitref.

05/10/2006

8/83


(6) Cd in autobanden Cd in autobanden komt vermoedelijk voor als verontreiniging in zink dat aan autobanden wordt toegevoegd voor het vulcaniseren van autobanden. In verband met recente evoluties werd tot op heden nog geen informatie terug gevonden. b) Bestaand beleid en wetgeving Op Europees niveau zijn er verschillende richtlijnen om de emissie van cadmium naar het milieu te voorkomen. Deze richtlijnen hebben betrekking op het voorkomen van cadmium in afval, het gebruik van cadmium in batterijen en accumulatoren en het gebruik in meststoffen. In België is dit hoofdzakelijk federale bevoegdheid. We schetsen de Europese regelgeving en telkens de situatie in België. c) Voorkomen van cadmium in afval Bron: "European Commission (2003). Risk Assessment Report on Cadmium metal and Cadmium oxide (Targeted Report on the use of Cd/CdO in batteries, included): final draft version (July 2003), Rapporteur: Linda De Backer, FOD (1) Europees niveau: -Council directive 78/319/EEC on toxic and dangerous waste determined Cd and its compounds as requiring priority consideration in the control, prevention, recovery and recycling of any waste containing or contaminated by the substance. -Packaging and packaging waste Directive (i.e. Dir. 94/62/EC of 20 December 1994; Commission Decisions 1999/177/EC) aims to reduce the impact of these materials by limiting the total quantity that may be put on the market, by enhancing the re-use and recycling and by setting limits to hazardous substances. -The Directive ‘End of life vehicles’ (Dir. 2000/53/EC) aims at the prevention of waste from vehicles and at re-use, recycling and other forms of recovery of end-of-life vehicles and their components so as to reduce the disposal of waste as well as at the improvement in the environmental performance of all economic operators involved and especially those directly involved in the treatment of end-of-life vehicles. De Europese Unie heeft een dubbel doel voor ogen. Allereerst is er de bescherming, het behoud en de bevordering van een gezond leefmilieu. Tegelijkertijd moet – via harmonisering van de nationale beleidsmaatregelen – worden voorkomen dat de concurrentie binnen de Unie wordt verstoord. De Europese wetgeving beoogt een verbod op de aanwezigheid van vier zware metalen in elk nieuw voertuig dat op de markt wordt gebracht: lood, kwik, cadmium en zeswaardig chroom. De richtlijn spoort de lidstaten ook aan om het hergebruik van autowrakken aan te moedigen. -Directive 2002/95/EC on the restriction of the use of certain hazardous substances in electrical and electronic equipment (EEE) requires the substitution of various heavy metals (incl. Cd) and other chemicals in new EEE put on the market from 1 July 2006. (2) België: In uitvoering van de richtlijn (Dir. 2000/53/EC) keurde België op 19 maart 2004 een Koninklijk Besluit over de ‘productnormen voor voertuigen’ goed. ( KB van 19 maart 2004). Dit besluit regelt het effectieve verbod van gebruik van vier zware metalen (incl Cd) in alle onderdelen en materialen die in een auto aanwezig zijn, inclusief de wisselstukken. De constructeurs moeten vanaf een bepaald gewicht ook aanduiden welke plastic en rubberen bestanddelen en materialen in de auto’s zijn verwerkt. d) Gebruik cadmium in batterijen en accumulatoren Bron: VITO: www.emis.vito.be/afss/fiches/afvalinfobladen/batterijen.pdf BEBAT: www.bebat.be 05/10/2006

9/83


(1) Europa: Richtlijn 98/101/EG van 22 december 1998 inzake batterijen en accu’s die gevaarlijke stoffen bevatten: Deze richtlijn wijzigt de richtlijn 91/157/EEG van 18 maart 1991. Inmiddels is een nieuwe Europese richtlijn inzake batterijen in voorbereiding. Deze zou inzamel- en recyclagedoelstellingen voor batterijen voorop stellen. Voor draagbare batterijen zou 75% ingezameld en 55% gerecycleerd moeten worden. De richtlijn zou ook een verbod inhouden voor de productie van batterijen die meer dan 0,002% Cd bevatten, vanaf 1 januari 2008. Er zou een uitzondering gemaakt worden voor toepassingen met Cd-houdende batterijen waarvoor nog geen evenwaardige alternatieven bestaan. (2) Federaal niveau Koninklijk Besluit inzake batterijen en accu’s die gevaarlijke stoffen bevatten van 17 maart 1997, gewijzigd door het KB van 20 augustus 2000: Dit besluit verbiedt het op de markt brengen van batterijen met meer dan 5 ppm kwik. Uitzondering hierop vormen de knoopcellen. Deze mogen niet meer dan 2 gewichtsprocent kwik bevatten. Met dit besluit werd de Europese richtlijn 98/101/EG van 22 december 1998 vertaald in federale wetgeving. De gewone wet tot vervollediging van de federale staatsstructuur van 16 juli 1993, gewijzigd bij de wetten van 3 juni 1994, 9 februari 1995, 4 april 1995, 7 maart 1996, 14 juli 1997 en 10 november 1997 betreffende de zogenaamde milieutaksen: Deze wet stelt dat batterijen, op kwikoxide batterijen na, worden vrijgesteld van milieutaks, vastgelegd op 0,5 EURO, wanneer een systeem van statiegeld of retourpremies of een ophaal- en recyclagesysteem van gebruikte batterijen (hierin inbegrepen herlaadbare batterijen en loodaccu’s) wordt opgezet. In dit geval is de vrijstelling afhankelijk van het halen van inzameldoelstellingen (bv. 75% voor het jaar 2000 - zie ook hierboven VLAREA). In het kader van deze wet werd op 21 augustus 1995 de vzw BEBAT opgericht. BEBAT heeft tot doel alle types gebruikte accu’s en batterijen te verzamelen om ze opnieuw een nuttige toepassing te geven. Ze werkt in de drie gewesten en staat onder toezicht van de federale overheid en de gewesten. Het systeem wordt gefinancierd door een inzamel- en recyclagebijdrage (I.R.B.) ten laste van de consument. Deze bijdrage is sinds 1 januari 1999 vastgelegd op 0,12395 EURO per batterij. (3) Gewestelijk niveau Tussen de drie gewesten en het Fonds Ophaling Batterijen (vzw BEBAT) loopt sinds 17 juni 1997 een protocolovereenkomst over de selectieve inzameling en verwerking van gebruikte batterijen. (4) Inzameling en verwerking De op de verschillende inzamelpunten verzamelde gebruikte batterijen en accu' s worden regelmatig opgehaald door gespecialiseerde firma' s : SITA BELGIUM voor het Vlaamse en Waalse Gewest, NET BRUSSEL voor het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest. Vervolgens worden ze gesorteerd in zes types: - knoopcellen - herlaadbare batterijen met nikkel-cadmium; - herlaadbare batterijen met nikkel-metaalhydride; - herlaadbare batterijen met lithium-ion; - de loodbatterijen; - de andere types, vooral alkaline- en zinkkoolstofbatterijen. Deze laatste (vooral alkaline) zijn de meest gangbare. De verwerkingsmodaliteiten van deze batterijen, bepaald door de overheid, voorzien met name : 05/10/2006

10/83


-

knoopcellen: recyclage van het kwik en van de ijzerhoudende materialen na kwikverwijdering; - oplaadbare nikkel-cadmiumbatterijen: recyclage van het cadmium (in metallieke vorm) en van het nikkel (als ijzer-nikkellegering); - alkaline-, zink-koolstof- en andere batterijen: recyclage van de ijzerhoudende materialen en van het zink en toepassing van de zogenaamde lichte fractie (papier, plastiek) en van het mangaan. Nieuwe investeringen (2e trimester 1999) hebben geleid tot de productie van een oplossing van zinken mangaansulfaat. Dit product wordt gezuiverd, getransformeerd en onder de vorm van een zink-mangaan zoutoplossing gecommercialiseerd. Deze oplossing dient voor productie van elektronische componenten (o.a. computer- en televisieschermen). - loodbatterijen worden verwerkt met het oog op de recyclage van het lood. De taken van recyclage en opwerking van de batterijen zijn momenteel toevertrouwd aan de firma' s INDAVER (Antwerpen) voor de knoopcellen, S.N.A.M. (Frankrijk) voor de nikkelcadmiumbatterijen, CAMPINE (Beerse) voor de loodbatterijen en REVATECH (Luik) voor de andere soorten. Zware investeringen in deze laatste eenheid maken het sinds kort mogelijk tot +/- 70 % van de herbruikbare stoffen in de batterijen die op die manier worden verwerkt, te recycleren. In 2000 werden door BEBAT in geheel België meer dan 1.600 ton draagbare batterijen ingezameld: - Zinkkoolstof-, alkaline- en andere batterijen: 1.620 ton; - Herlaadbare Ni-Cd-batterijen: 2 ton; - Knoopcellen: e) Voorkomen van cadmium in voeding Voor cadmium zijn ook maximumgehaltes vastgelegd in voedingsmiddelen die relevant kunnen zijn voor de totale inname van cadmium. De gehaltes werden ook zo laag gekozen als haalbaar is om zo de totale inname door de consument licht te verminderen. Vlees, lever en nieren, vis en visserijproducten, granen en groenten komen hier aan bod. (1) Europees niveau: - Kaderverordening Verordening (EEG) Nr. 315/93 van de Raad van 8 februari 1993 tot vaststelling van communautaire procedures inzake verontreinigingen in levensmiddelen PB 13.2.93, L37, blz 1 Trad in werking op 1 maart 1993 Artikel 2.1: “Levensmiddelen met een gehalte aan een verontreiniging dat toxicologisch onaanvaardbaar is, mogen niet in de handel worden gebracht.” - Maximumgehaltes: verordening 466/2001 en zijn wijzigingen OPM: Verordening 194/97 en zijn wijzigingen zijn opgeheven en geïntegreerd in verordening 466/2001. •

05/10/2006

Verordening (EG) Nr. 466/2001 van de Commissie van 8 maart 2001 tot vaststelling van maximumgehalten aan bepaalde verontreinigingen in levensmiddelen PB 16.3.2001, L77, blz 1; rectificatie PB 21.11.2003, L304, blz 30 Van toepassing vanaf 5 april 2002 Nitraat, aflatoxinen, lood, cadmium, kwik, 3-MCPD

11/83


•

-

Verordening (EG) Nr. 221/2002 van de Commissie van 6 februari 2002 tot wijziging van Verordening (EG) Nr. 466/2001 tot vaststelling van maximumgehalten aan bepaalde verontreinigingen in levensmiddelen PB 7.2.2002, L37, blz 4 Van toepassing vanaf 5 april 2002 Wijzigingen voor lood, cadmium, kwik • Verordening (EG) Nr. 78/2005 van de Commissie van 19 januari 2005 tot wijziging van Verordening (EG) Nr. 466/2001 wat zware metalen betreft PB 20.1.2005, L16, blz 43 Van toepassing vanaf 9 februari 2005 Enkele herordeningen voor vissoorten, verhoging ML cadmium in zwaardvis Bijhorende Richtlijnen voor monsternamemethodes en analysecriteria Richtlijn 2001/22/EG van de Commissie van 8 maart 2001 tot vaststelling van bemonsteringswijzen en analysemethoden voor de officiële controle op de maximumgehalten aan lood, cadmium, kwik en 3-MCPD in levensmiddelen PB 16.3.2001, L77, blz 14; rectificatie PB 8.12.2001, L325, blz 34 Hoort bij verordening 466/2001 Omzettingstermijn: voor 5 april 2002 (2) Federaal niveau:

Dierenvoeding: De nationale wetgeving inzake de aanwezigheid van contaminanten (“ongewenste stoffen”) in dierenvoeders is volledig gebaseerd op de Europese richtlijn 2002/32/EG van 7 mei 2002 inzake ongewenste stoffen in diervoeding en is vervat in het ministerieel besluit van 12 februari 1999 betreffende de handel en het gebruik van producten die bestemd zijn voor het voederen van dieren. In bijlage I bij voornoemd ministerieel besluit is de lijst van de toegelaten maximumgehalten aan ongewenste stoffen in voedermiddelen, additieven en dierenvoeders (vb. zware metalen, aflatoxinen, residuen van pesticiden, dioxinen en botanische onzuiverheden) opgenomen. Een oud besluit over zware metalen zit in de procedure voor opheffing. Dit is nodig omwille van de Europese harmonisatie. De Europese normen staan zonder meer boven de nationale, zodat het besluit al buiten gebruik is. Verordeningen zijn immers rechtstreeks van toepassing in de lidstaten, zelfs zonder dat de nationale wetgeving is aangepast. f) Voorkomen van cadmium in meststoffen Bron: "European Commission (2003). Risk Assessment Report on Cadmium metal and Cadmium oxide (Targeted Report on the use of Cd/CdO in batteries, included): final draft version (July 2003) (1) Europees niveau: -The fertilizer directive (76/116/EEC) is currently under revision. Several member states have implemented national regulations limiting the maximum Cd conc. in fertilisers, the Cd input in and/or the Cd conc. in agricultural soil. - Op EG-niveau zijn de bepalingen van verordening (EG) nr. 2003/2003 inzake meststoffen van toepassing. Producten die in bijlage I van die verordening staan, moeten vrij verhandeld kunnen worden binnen Europa. In deze verordening wordt geen norm opgelegd voor het gehalte aan Cd in fosfaatmeststoffen. Deze verordening regelt alleen 05/10/2006

12/83


de handel in minerale meststoffen die met de aanduiding EG-meststof in de handel gebracht mogen worden. Elke meststof die tot een type behoort dat voorkomt in bijlage I van deze verordening en voldoet aan de vastgestelde voorwaarden, mag als “EGmeststof” worden aangeduid. Uit verordening (EG) nr. 2003/2003 Meststoffen kunnen worden verontreinigd door stoffen die potentiële risico' s inhouden voor de gezondheid van mens en dier en voor het milieu. Ingevolge het advies van het Wetenschappelijk Comité voor de toxiciteit, de ecotoxiciteit en het milieu is de Commissie voornemens om het vraagstuk van onbedoelde aanwezigheid van cadmium in minerale meststoffen aan te pakken en zal zij, indien passend, een voorstel voor een verordening opstellen, dat zij aan het Europees Parlement en de Raad wil oorleggen. In voorkomend geval zal voor andere verontreinigende stoffen een soortgelijk onderzoek worden verricht. (2) België: "Convenant betreffende de vaststelling van maximumgehalten aan cadmium in fosforzuurmeststoffen en fosfaathoudende samengestelde meststoffen" overeengekomen door ABIFOS (Belgische vereniging van de Fosfaatmeststoffennijverheid) en het toenmalige Ministerie van Landbouw op25 oktober 1993 waarbij het toegelaten maximumgehalte: 90 mg Cd / kg P2O5 bedraagt. (3) OSPAR •

•

PARCOM Decision 90/2 on Programmes and Measures for Mercury and Cadmium Containing Batteries Vanaf 1 januari 1992 dienen de nodige stappen ondernomen te worden om batterijen met een cadmiumgewichtspercentage van meer dan 0.025 afzonderlijk in te zamelen. Aanbevelingen achtergronddocument cadmium o Substitutie van cadmium in batterijen en zonnecellen o Substitutie van cadmium in andere toepassingen (pigmenten, stabilisatoren, coating, plastics) o Meststoffen kunnen een hoog cadmiumgehalte bevatten. Algemene controles op het cadmiumniveau zijn nodig.

II.B. Verspreiding van cadmium in het milieu II.B.1. Lucht a) Emissies Lucht De resultaten van de door de bedrijven in Vlaanderen verplicht te rapporteren Cd-emissie (geleide en niet-geleide (voor zover informatie beschikbaar is)) via het milieujaarverslag is gekend. De gegevens van 2004 zijn nog voorlopige cijfers. Voor Cd bedroeg de drempelwaarde (waarboven de rapportering verplicht is) in de periode 1996-2003 50 kg/jaar, in 2004 werd dit 10 kg/jaar (cfr. EPER). Over het algemeen dalen de emissies door de individuele bedrijven in de beschouwde periode. Tussentijdse schommelingen zijn mogelijk bv. door omschakeling naar andere brandstoffen (omwille van economische of andere redenen). Uit de dossiers blijkt dat de bedrijven reeds inspanningen (die ook een weerslag hadden op de Cd-emissie) leverden om de emissies te reduceren door aanpassingen in productieprocessen, het installeren van nageschakelde technieken en het beperken van de niet-geleide emissies, ook al nam de productie toe. De twee sectoren met de hoogste gerapporteerde geleide emissies voor Cd zijn de ijzeren staalindustrie enerzijds en de non-ferro-industrie anderzijds met respectievelijk in het 05/10/2006

13/83


jaar 2004 530 en 158 kg emissies per jaar op een totaal van 875 kg/jaar. Ook elektriciteitscentrales en transport hebben een duidelijke bijdrage. Andere bronnen zijn op dit ogenblik niet in kaart gebracht door gebrek aan informatie (meetresultaten, berekeningmethodes, basisgegevens, emissiefactoren e.d.). De Emissie Inventaris Lucht (VMM) stelt alles in het werk om de emissie-inventaris lucht voortdurend uit te breiden en te verbeteren. De internationale ontwikkelingen ter zake worden op de voet gevolgd. In de studie “Actualisatie van de stofstroomdossiers voor Vlaanderen in het kader van de Derde Noordzeeverklaring – groep metalen”, Ecolas 2001, werd er eveneens een inschatting gemaakt van de emissies (opdrachtgever: VMM). Belangrijke verschillen tussen de resultaten van deze studie en de Vlaamse emissie-inventaris zijn dat emissie-inventaris geen Cd-emissies voor de huishoudelijke verbranding vermeldt (177 kg in studie) en er voor verkeer slechts 44 kg Cd-emissies vermeld worden t.o.v. 362 kg in de studie. Cd in autobanden komt vermoedelijk voor als verontreiniging in zink dat aan autobanden wordt toegevoegd voor het vulcaniseren. In verband met recente evoluties werd tot op heden nog geen informatie terug gevonden. Uit verschillende rapporten blijkt dat de diffuse emissies momenteel veel belangrijker zijn dan de geleide. Inschattingen geven aan dat de diffuse emissies mogelijk een factor 2 tot 3 hoger zijn dan de geleide. b) Immissies lucht (1) Luchtwaliteitsnormen voor cadmium

Cd in PM10-stof

Cd in totaal zwevend stof (TSP)

Cd in neervallend stof

streefwaarde (moet zoveel mogelijk binnen een gegeven periode worden 5 ng/m³ bereikt – te als jaarlijks bereiken via gemiddelde toepassing van de beste beschikbare technieken) 40 ng/m³ grenswaarde als jaarlijks (mag niet worden gemiddelde overschreden) concentratie te meten op dagbasis richtwaarde (moet zoveel 0,02 mg/m² dag mogelijk binnen als jaarlijks een gemiddelde gegeven periode worden bereikt)

Richtlijn (*) 2004/07/EG, streefwaarde te publicatie bereiken 26/1/05, trad in uiterlijk op werking op 15/2/05 31/12/2012 nog niet in Vlarem omgezet

huidige grenswaarde

Vlarem II bijlage 2.5.1

huidige richtwaarde

Vlarem II bijlage 2.5.2

(*)De richtlijn moet omgezet zijn tegen 15/02/07. De omzetting is in voorbereiding bij de administratie. In februari – maart zal het dossier overgemaakt worden aan het kabinet om het in eerste lezing te brengen op de Vlaamse regering. Als gevolg van de kosten/baten analyse en de onhaalbaarheid voor verschillende van de onderzochte vestigingen om de normen te behalen werden er in de richtlijn streefwaarden opgenomen (te behalen in 2012) in plaats van grenswaarden. De richtlijn bepaalt verder dat voor zones met overschrijdingen 05/10/2006

14/83

Actieplan cadmium – oktober 2006 moet worden aangetoond dat alle noodzakelijke maatregelen worden getroffen die geen onevenredige kosten met zich meebrengen, met name gericht op de grootste emissiebronnen. Voor industriële installaties vallend onder de IPPC-richtlijn (richtlijn 96/61/EG ) betekent dit de toepassing van de beste beschikbare technieken (BBT) zoals gedefinieerd in de richtlijn 96/61/EG.

(2) Knelpunten van cadmium in de omgevingslucht Hierna wordt een overzicht gegeven van de overschrijdingen van de grenswaarde en verhoogde waarden ten opzichte van streef- en richtwaarden voor de jaren 2002-2005 (meetposten VMM) In wat volgt, wordt met “overschrijding” bedoeld: gemeten waarde hoger dan de grenswaarde. Met een verhoogde waarde wordt bedoeld: gemeten waarde hoger of gelijk aan de richt- of streefwaarde, al dan niet in de toekomst te bereiken. (2) i Overschrijdingen van de grenswaarde Cd in TSP-stof (grenswaarde 40 nglm³ als jaarlijks gemiddelde) gemiddelde eerste 9 jaargemiddelde 2004 jaargemiddelde 2003 jaargemiddelde 2002 maanden van 2005 geen geen overschrijdingen geen overschrijdingen geen overschrijdingen overschrijdingen (2) ii Cadmium in de omgevingslucht (in PM10 stof) van Vlaanderen 2004 In de 4de EU-dochterrichtlijn is een streefwaarde van 5 ng/m³ voor cadmium in PM10-stof opgenomen. In 2004 werd in Vlaanderen deze waarde te Beerse op 1 meetstation overschreden (00BE01) en op 1 meetstation (00HB17) bereikt te Hoboken. Op de overige 15 meetstations werd de streefwaarde gerespecteerd. De industriële verontreiniging van het element cadmium situeert zich onder andere in de omgeving van het non-ferro bedrijf Umicore te Hoboken maar vooral in de omgeving van het bedrijf Metallo Chimique in Beerse. De gemeten jaargemiddelde cadmiumconcentraties in de PM10-fractie in 2004 in Hoboken varieerden tussen 2 ng/m³ (00HB20 en 00HB24) en 5 ng/m³ (00HB17). In het meetstation 00HB23 in de Curiestraat bedroeg de jaargemiddelde cadmiumconcentratie 4 ng/m³. In Lommel (00WZ01) bedroeg de jaargemiddelde cadmiumconcentratie 4 ng/m³. Echter, in 2004 werd slechts gedurende 3 maand metingen uitgevoerd. Op de stedelijke meetstations 00R801 en 00GN05 en op het achtergrondstation 00KN02 lagen de gemeten jaargemiddelde Cd-concentraties in PM10-stof beneden de detectielimiet, zodat de jaargemiddelde waarde van 1 ng/m³ mogelijk nog een overschatting is van de reële situatie.

II.B.2. Bodem De inventaris waarover de OVAM beschikt, toont aan dat er in Vlaanderen heel wat plaatsen zijn met een cadmiumconcentratie in de bodem die verhoogd is ten opzichte van de achtergrondconcentratie. Wanneer echter het bodemgebruik in rekening wordt gebracht (vb. woongebied of industriegebied) dan geeft de risico-analyse met behulp van de standaard door de OVAM gebruikte evaluatiemethode Vlier-Humaan een veel genuanceerder beeld. Het blijkt dan dat wat betreft gronden waar een ernstige aanwijzing voor een ernstige bedreiging door cadmiumverontreiniging in de bodem aanwezig is, beperkt blijft tot een beperkt aantal 05/10/2006

15/83


locaties in Vlaanderen, namelijk grotendeels de zones in de buurt van de (voormalige) zinkfabrieken en enkele andere hot-spots. Op de belangrijkste situaties wordt in dit actieplan verder nog ingegaan.

II.B.3. Water a) Afvalwater In Vlaanderen zijn er een aantal hot spots voor cadmium in oppervlaktewater. Er bestaat een groot verschil tussen de lozingsnormen van verschillende bedrijven en vaak zijn de soepelste lozingsnormen van toepassing bij die bedrijven die lozen in oppervlaktewater waar de basismilieukwaliteitsnorm overschreden wordt. Bij verschillende bedrijven is de sectorale norm van 0,6 mg/l voor totaal cadmium nog van toepassing. Deze lozingsnorm is niet aangepast aan de huidige technologie. In functie van de thans beste beschikbare technieken (BATNEEC) bestaat de mogelijkheid tot verdere reductie. Of daarmee overal de basiskwaliteitsnorm gehaald zal kunnen worden, is niet zeker gezien nogal wat grote cadmiumlozers gevestigd zijn langsheen kleinere waterlopen. Een realistische aanpak moet het echter mogelijk maken om tot een gevoelige verbetering van de situatie te komen. b) Waterbodem In het waterbodemmeetnet vertoont 70% van de waterbodems geen afwijkende concentratie voor cadmium t.o.v. de referentie voor Cd (klasse 1), 25% van de waterbodems licht tot afwijkende concentraties (klasse 2 tot 3) en 5% van de waterbodems een sterk afwijkende concentratie (klasse 4). We stellen vast dat 62% van de waterbodems in de waterbodemdatabank niet afwijkende (klasse 1) concentratie voor Cd, 29% licht tot afwijkend (klasse 2 en 3) en 9% van de meetplaatsen sterk afwijkend (klasse 4).

II.C. BeNeKempen BeNeKempen brengt de betrokken administraties uit Vlaanderen en Nederland rond de tafel. Doel is opmaak van beheersen saneringsstrategiën voor de verontreiniging van zware metalen in de Kempen. Het BeNeKempen-project is gesteund door de EU en loopt over een periode van 3 jaar nl. van oktober 2004 tot oktober 2007. De opstart is gelijktijdig met de aanpak van de overige omgeving in het kader van de convenant. De bedoeling is dat BeneKempen de wetenschappelijke onderbouwing aanlevert en verder uitwerkt. De verschillende erkende bodemsaneringsdeskundigen, aangesteld in het kader van de convenant, volgen deze werkvergaderingen mee en geven eveneens hun input. Er wordt geprobeerd om zoveel mogelijk van de op dat moment beschikbare wetenschappelijke onderbouwing, mee te nemen in de studie van 30 juni 2006 en verder af te stemmen op de output van het BeNeKempen-project. De activiteiten zijn opgesplitst in de inhoudelijke werkgroepen water, landbouw, zinkassen, natuur en een aantal technische werkgroepen waaronder de werkgroep risico-evaluatie. Werkgroep water: • opmaak regionaal grondwatermodel (inzicht in grondwaterbeweging (grensoverschrijdend) risico’s van huidige en toekomstige grondwaterverontreiniging) • massabalans van zware metalen naar en in waterlopen (basis voor selectie van saneringsaanpak verontreinigde waterlopen) Werkgroep landbouw: • opmaak teeltadvies voor de landbouwsector (bijkomende bemonstering van gewassen en bodems bij landbouwers) 05/10/2006

16/83


• stimuleren van de teelt van energiegewassen • stimuleren van het gebruik van energiegewassen als energiedrager Werkgroep zinkassen: • uitwerken verwijderingsstructuur • uitwerking protocol hergebruik van zinkassen in wegenbouw Werkgroep natuur: • moet nog opgestart worden Werkgroep risico-evaluatie: • harmonisatie van de beoordeling van risico’s in Nederland en Vlaanderen.

05/10/2006

17/83


III.

Cadmiumdossier Noorderkempen

In dit deel wordt ingegaan op de situatie in de Noorderkempen en dan meer bepaald de situatie in de buurt van de nog operationele zinkfabrieken van Umicore te Balen en te Overpelt en de sinds begin jaren 70 gesloten zinkfabriek te Lommel.

III.A. Lucht (emissie en immissie) III.A.1. Beschrijving historische en huidige toestand a) Emissies Voor Cd bedroeg de drempelwaarde (waarboven de rapportering verplicht is) in de periode 1996-2003 50 kg/jaar, in 2004 werd dit 10 kg/jaar (cfr. EPER = European Pollutant Emission Register). Over het algemeen dalen de emissies door de individuele bedrijven in de beschouwde periode. Tussentijdse schommelingen zijn mogelijk bv. door omschakeling naar andere brandstoffen (omwille van economische of andere redenen). De totale jaarlijkse cadmiumemissie van beide bedrijven nam de voorbije jaren sterk af. Bij Umicore Overpelt bedroeg de uitstoot in 1998 nog 97 kg/jaar, bij Umicore Balen 8 kg/j. De twee vestigingen van Umicore in de Noorderkempen, nl. Umicore Overpelt en Umicore Balen, emitteerden in 2004 samen 14 kg cadmium naar de lucht volgens de emissieinventaris van de VMM. Sinds de sluiting van de cadmiumafdeling van Umicore Balen in maart 2002 is het aandeel van Umicore Balen verwaarloosbaar (weinig of geen bijdrage) t.o.v. dat van Umicore Overpelt. Uit de zelfcontrole-emissiemetingen van Umicore Overpelt in 2004 en 2005 blijkt dat de cadmiumemissies op alle emissiepunten een factor 10 à 20 lager liggen dan de Vlarem II emissiegrenswaarde van 0,2 mg/Nm3. De zelfcontrolemetingen van Umicore Balen op alle voor cadmium relevante emissiepunten gaven in 2003 zelfs meetwaarden onder de detectielimiet. De gemeten totale massastroom cadmium van deze emissiepunten was kleiner dan 1 g/u, waardoor de zelfcontroleplicht voor cadmiumemissies zelfs verviel. Bijgevolg werden in 2004 en 2005 geen emissiemetingen meer uitgevoerd. De afdeling Milieu-inspectie voerde sinds 1995 bij elk bedrijf twee emissiemetingen uit. Er waren geen overschrijdingen van de emissiegrenswaarde voor cadmium. b) Immissies (1) Historische toestand Begin de jaren tachtig werden in de Noorderkempen metingen van zware metalen in zwevend stof gestart. In Lommel (Wezel) werden metingen midden de jaren ’90 opgestart. Bij aanvang daalden de glijdende jaargemiddelde Cd-concentraties. Tijdens de meetperiode 1996 en 1999 lag de glijdende jaargemiddelde Cd-concentratie tussen 10 en 20ng/m³. Vanaf 1999 daalden de jaargemiddelde Cd-concentraties onder de toekomstige streefwaarde van 5 ng/m³. (2) Huidige toestand Voor de omgeving Overpelt en Lommel (Wezel) zijn de jaargemiddelden verhoogd t.o.v. nietindustriële gebieden. Uit de meest recente meetcijfers kunnen wij echter stellen dat er geen Cd-overschrijdingen zijn in deze regio. De jaargemiddelde Cd-concentraties in PM10-stof op deze meetplaatsen zijn resp. 1 en 4 ng/m³ in 2004, wat beneden de toekomstige streefwaarde van 5 ng/m³ (tegen 2012) is. Van 2005 heeft de VMM geen cijfers aangezien 05/10/2006

18/83


de toestellen werden ingezet in de meetcampagne rond de fijn stof problematiek. Eind januari 2006 werd door minister Peeters de opdracht gegeven om deze meetstations opnieuw op te starten ter bewaking van de luchtkwaliteit rond deze Umicore-bronnen. Cadmium in neervallend stof wordt gemeten via een netwerk van meetkruiken die rond het bedrijfsterrein opgesteld staan. Rond Umicore Overpelt en Balen staan er 6 kruiken. Er gebeuren maandelijkse metingen bij alle kruiken. Het jaargemiddelde voor alle kruiken rond één bedrijf wordt getoetst aan de Vlarem-richtwaarde van 0,020 mg/m2.dag. Deze jaargemiddelde depositie van cadmium lag in 2003, 2004 en 2005 voor Umicore Overpelt beneden de richtwaarde. Voor Umicore Balen waren de jaargemiddelden van 1999 tot en met 2004 telkens hoger dan de richtwaarde met een maximum van 0,041 mg/m2.dag in 1999. In 2005 bedroeg de jaargemiddelde cadmiumdepositie 0,015 mg/m2.dag, waarmee wel werd voldaan aan de richtwaarde.

III.A.2. Beschrijving historische maatregelen en lopende acties Cadmium is in de schouwemissies (gerichte emissies) voornamelijk gebonden op stofdeeltjes. Maatregelen om de stofemissies te beperken o.a. door de plaatsing van stoffilters, hebben daardoor ook een positief effect op de cadmiumemissies. De goede werking van de stoffilter moet continu opgevolgd worden en de opslag en de verwijdering van het opgevangen filterstof moet gebeuren onder voldoende gecontroleerde omstandigheden om verspreiding tegen te gaan. a) Umicore Overpelt Het bedrijf werd reeds in de loop van 1996 aangemaand een saneringsplan op te stellen. In uitvoering daarvan installeerde Umicore Overpelt in 1998 mouwenfilters op de emissiepunten van de thermische zinkraffinage. De sanering van de stofemissies werd eind 1999 voltooid. Het filterstof uit de mouwenfilterinstallatie wordt rechtstreeks opgevangen in bakken, geplaatst in een gesloten kast, en vervolgens verwerkt in de afdeling Hydro van het bedrijf. Uit een doorlichting van de resultaten van de zelfcontrolemetingen, die het bedrijf in 1999 uitvoerde, bleek dat de cadmiumemissie op alle emissiepunten beneden de emissiegrenswaarde lag, behalve tijdens één meting op een meetpunt in de pastillenafdeling. De totale jaaremissie van deze ene bron (rekening houdend met de meetgegevens en de werkingsuren) bedroeg in 1999 ca. 3 kg Cd, of zowat 6 % van de toenmalige totale uitstoot van Umicore Overpelt (51 kg). Begin 2000 werd de emissie van stof en zware metalen in de pastillenafdeling gesaneerd en in april 2003 werd deze pastillenafdeling om economische redenen gesloten. Uit de zelfcontrole-emissiemetingen van 2004 en 2005 blijkt dat de cadmiumemissies op alle emissiepunten een factor 10 à 20 lager liggen dan de Vlarem II emissiegrenswaarde van 0,2 mg/Nm3. b) Umicore Balen Na controle van de zelfcontrole emissiegegevens voor 1999, werden normoverschrijdingen op de afdeling cadmiumomsmelting vastgesteld. De werkingsduur van deze installatie was slechts 832 u/jaar en de uitstoot bedroeg 6 kg/jaar. Het bedrijf werd door de milieu-inspectie aangemaand om de nodige maatregelen te nemen. Ondanks allerhande pogingen tot sanering (o.a. plaatsen gaszuivering, mouwenfilter, …), bleven er problemen met de emissies van de cadmiumomsmelting. Er volgden nog twee aanmaningen. Uiteindelijk werd de cadmiumomsmelting stopgezet op 1 maart 2002. De zelfcontrolemetingen op alle voor cadmium relevante emissiepunten gaven in 2003 zelfs meetwaarden onder de detectielimiet. De gemeten totale massastroom cadmium van deze emissiepunten was kleiner dan 1 g/u, waardoor de zelfcontroleplicht voor cadmiumemissies zelfs verviel. Bijgevolg werden in 2004 en 2005 geen emissiemetingen meer uitgevoerd. De drie smeltovens en de anodengieterij zijn voorzien van mouwenfilters. Bij de drie smeltovens werd een continue stofmeting geïnstalleerd ter controle van de goede werking van de filters. Bij de anodengieterij zal er in het voorjaar van 2006 een continue stofmeting 05/10/2006

19/83


geïnstalleerd worden. Het filterstof uit de mouwenfilterinstallatie wordt rechtstreeks opgevangen in big-bags. Verwisseling van de big-bags gebeurt in een afgesloten sas, opslag ervan in een gesloten hal. Het filterstof wordt voor verdere verwerking afgevoerd naar andere Umicore-vestigingen. Bij de krasmolens zijn er drie restfracties. De grove ruwe fractie wordt opgevangen in open bakken binnen in het gebouw en ter plaatse terug ingezet in de smelter. De fijnste fractie wordt via een gesloten systeem in een silowagen gebracht en vervoerd naar de hal voor ertsopslag. De midden-fractie wordt ook opgevangen in bakken, opgeslagen in een gesloten hal en vervoerd via een huifwagen naar Rezinal. De oude goethietstortplaats op grondgebied Lommel is in 2005 afgedekt zodat van daar geen stof kan verwaaien naar de omgeving. Het goethietstort dat momenteel in uitbating is, wordt voortdurend vochtig gehouden d.m.v. watersproeiers. Goethiet is het ijzerresidu van de hydrometallische verwerking van zinkertsen en bevat ongeveer 0,1 % cadmium.

III.A.3. Bijkomende maatregelen Om de cadmiumemissies te beperken moet de goede werking van de mouwenfilters verder goed bewaakt blijven. Ook een goed onderhoud van de filters blijft vereist. Het zelfcontroleprogramma van de beide Umicore-zetels moet de garantie bieden dat normoverschrijdingen zich niet kunnen voordoen. Door de bedrijven moet er verder over gewaakt worden dat de meetwaarde van cadmium in neervallend stof lager blijft dan de richtwaarde. De opslag en behandeling van stofrijk materiaal moet zo gebeuren dat verspreiding ervan naar de omgeving zo veel mogelijk wordt voorkomen. Actie 1

Bijkomende controle in het kader van IPPC

Zowel Umicore Balen als Umicore Overpelt (inclusief de stortplaatsen) zullen voor einde 2006 door de afdeling milieuvergunningen doorgelicht worden in het kader van de "Geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging" (IPPC= Integrated Pollution Prevention and Control). Dit gebeurt in uitvoering van de Europese richtlijn terzake. Actie 2

Bijkomende controle op het zelfcontrole programma

Minister Peeters geeft aan de milieu-inspectie de opdracht om een bijkomende controle uit te voeren op het zelfcontrole-programma van beide zetels. Actie 3 Opnieuw opstarten van de bepaling van zware metalen in de lucht op de meetstations van de VMM. Minister Peeters heeft in de loop van januari de opdracht gegeven om opnieuw zware metalen te bepalen in de lucht in de buurt van de Umicore zetels te Balen, Overpelt en Olen. De eerste resultaten zullen reeds in de loop van maart 2006 beschikbaar zijn.

III.B. Bodem III.B.1. Kadering Alle maatregelen en acties worden gekaderd binnen het bodemsaneringsdecreet dat van kracht is sedert 1995. In 1997 werd met Umicore een convenant afgesloten ' Geïntegreerde Uitgangspunten met betrekking tot de bodemsanering van de in het Vlaamse Gewest gelegen Union Minière vestigingen' . In een Addendum I op dit convenant werden duidelijke kaderlijnen uitgeschreven omtrent de sanering op de bedrijfsterreinen en de dichtste woonkernen. Daarnaast werd een akkoord 05/10/2006

20/83


bereikt dat de aanpak van de ruimere omgeving (verder genoemd ‘overige omgeving’) zou gebeuren in onderling overleg tussen OVAM en Umicore. In het Addendum I werd bepaald dat tegen 30 juni 2006 de prioritaire maatregelen in de overige omgeving vastgesteld moeten worden. Eveneens werden bedragen afgesproken voor de komende 15 jaar voor de bedrijfsterreinen van de 4 grote Vlaamse Umicore-vestigingen (Balen, Overpelt, Olen en Hoboken) en hun nabije omgeving (dichtste woonwijk) (maximaal 62 M EUR) en 30 M EUR voor de komende 10 jaar voor de overige omgeving waarvan de helft gedragen door het Vlaams Gewest en de andere helft door Umicore. Dit Addendum I op de convenant werd ondertekend op 23 april 2004 door Umicore, de Vlaamse Regering en de OVAM. Voor alle vestigingen is er telkens een opsplitsing gemaakt tussen 1. Bodemsanering fabrieksterrein 2. Grondwatersanering fabrieksterrein 3. Sanering nabije omgeving (oa cité’s) Samenvattend zijn volgende maatregelen en acties voorzien in het convenant voor wat betreft de Umicore-vestigingen in de Noorderkempen en hun nabije omgeving: a) Umicore Balen • •

•

Bodemsanering fabrieksterrein: circa 800.000 ton werd ontgraven in de periode van 25 augustus 2003 tot 17 augustus 2004. De resterende partij af te graven bedraagt ongeveer 200.000m³. De heropvulling is in uitvoering en gestart op 25 maart 2005; Grondwatersanering: opstellen en goedkeuring bodemsaneringsproject was volgens schema voorzien tegen januari 2006, maar wordt verwacht tegen juli 2006 en loopt mede wegens de hoge complexiteit dus 6 maanden vertraging op; de vervolgfase, namelijk de pre-engineering van de nieuwe waterzuivering nodig om de grondwatersanering te kunnen doorvoeren, is echter al wel opgestart; Sanering van de nabije omgeving: - Woonwijk Glasfabriek: op tijd, bodemsaneringsproject is conform verklaard. De woonwijk wordt ontruimd en afgebroken en ten laatste medio 2008 zal de uitgraving uitgevoerd worden; - Woonwijk Balen Wezel: Gezien de recente opstart en de inhaalbeweging, voorziet Umicore het afgraven van privé-assenwegen in de late zomer en beëindiging van deze fase tegen einde 2006. De rest voorziet Umicore afgewerkt te hebben tegen einde 2007.

b) Umicore Overpelt • •

•

Bodemsanering fabrieksterrein: alle grond werd ontgraven in de periode van 15 februari 2005 tot 13 juli 2005. De heropvulling op het fabrieksterrein is in uitvoering en gestart op 08 juni 2005; Grondwatersanering: opstellen en goedkeuring bodemsaneringsproject was volgens schema voorzien tegen januari 2006, maar wordt verwacht tegen september 2006 en loopt dus 9 maanden vertraging op; de vervolgfase namelijk de pre-engineering van de nieuwe waterzuivering is wel opgestart; Sanering van de nabije omgeving (cité Overpelt): opstellen en goedkeuring bodemsaneringsproject was volgens schema voorzien tegen april 2006 en loopt nagenoeg op schema. Met het afgraven van privé-assenwegen wordt gestart in de late zomer en beëindiging van deze fase is voorzien tegen einde 2006. De rest voorziet Umicore afgewerkt te hebben tegen einde 2007/begin 2008.

Actie 4 De correcte uitvoering – inclusief het respecteren van de timing conform de in het convenant afgesproken tijdstabel – wordt strikt opgevolgd. 05/10/2006

21/83


Minister Peeters geeft de OVAM de opdracht om 3-maandelijks te rapporteren over de voortgang van de verschillende bodemsaneringsprojecten.

III.B.2. Beschrijving historische en huidige toestand a) Historische toestand (1) Bedrijfsterreinen Het grootste deel van de 2 bedrijfsterreinen (Overpelt, Balen) is opgehoogd met slakken/bodemvreemde materialen. Vaak werd vervolgens op deze slakken gebouwd. Deze slakken kunnen ook ter hoogte van het grondwater voorkomen en vormen een belangrijke bron naar grondwaterverontreiniging. Er komen ook kleinere vlekken van andere verontreinigingen voor zoals minerale olie, xyleen, etc. (2) Nabije woonwijken De nabije woonwijken zijn verontreinigd tgv stofopwaai en atmosferische depositie vanuit het bedrijfsterrein. De bovenste 30-50 cm is daardoor verontreinigd met zware metalen. Naarmate de afstand tot het bedrijfsterrein groter wordt, neemt de verontreinigingsgraad af. Voor de vestiging Overpelt is de cité Overpelt als prioritaire woonwijk meegenomen omwille van de onmiddellijke nabijheid van de fabriek, de verontreinigingsgraad en op basis van de gezondheidsstudies die hebben plaatsgevonden in de jaren ‘80-’90 (Cadmibel – Pheecad). In totaal zijn er 270 percelen verontreinigd waarvoor een bodemsaneringsproject noodzakelijk is. Tevens worden er zinkassen aangetroffen in de privétuinen (oa gebruikt voor opritten/paden). Voor de vestiging Balen/Lommel is de woonwijk Balen-Wezel en de Glasfabriek meegenomen omwille van de onmiddellijke nabijheid van de fabriek, de verontreinigingsgraad en op basis van de gezondheidsstudies die hebben plaatsgevonden in de jaren ‘80-’90 (Cadmibel – Pheecad). In deze wijk is niet enkel de bovenste 30-50 cm van de bodem verontreinigd maar tevens het grondwater (grondwaterverontreinigingspluim is in deze zone gesitueerd). In totaal zijn ongeveer 1700 percelen verontreinigd en dient zowel voor bodem als grondwater een bodemsaneringsproject te worden opgesteld. (3) Overige omgeving De problematiek rond de zware metalen in de Kempen is van start gegaan in de jaren 1980. Toen werd een werkgroep zware metalen opgericht. De OVAM heeft actief vanaf 2002 meerdere studies van deze werkgroep kunnen verzamelen ikv de opdracht voor de overige omgeving. Omtrent de problematiek van zinkassenwegen werd een studie uitgevoerd met betrekking tot de risico-analyse en sanering van zinkassenwegen. Eveneens werden stofmetingen uitgevoerd. Conclusies ivm stofmetingen bij zinkassenwegen (studie uit 2000): - Bij bepaalde episodes (periodes met hogere windsnelheid) worden concentraties zwevend stof gemeten (grove stoffractie) die hoger zijn dan de normale achtergrondwaarden. - Bij bepaalde meteorologische omstandigheden kunnen de grof stof concentraties dicht nabij de assenwegen aanleiding geven tot klachten van hinder door vervuiling. - Het gehalte aan zware metalen in het zwevend stof is van dezelfde orde grootte als die van de omgeving. Bij episodes van hogere windsnelheid, gecombineerd met een drukke verkeersdoorgang, worden verhoogde concentraties Cu, Pb en Zn waargenomen. De bestaande normen worden nergens overschreden. - De verhouding tussen de waarden voor de grof stof fractie en de fijn stof fractie is soms meer dan 1,5 x hoger dan de overeenkomende verhouding voor de stofconcentraties. Dit wijst erop dat de zware metalen vooral in de zeer grove fractie van het stof (> 10 µm aërodynamische diameter) aanwezig zijn. 05/10/2006

22/83


Het gehalte zware metalen in het neergeslagen stof is hoger in vergelijking de landelijke concentraties gemeten door de VMM. In het kader van het afsluiten van het addendum van het convenant, werden in 2003 door bodemsaneringsdeskundigen, die werkten in opdracht van Umicore of OVAM een groot aantal bijkomende metingen gedaan. Deze metingen werden uitgevoerd in een zone met een straal van ongeveer 9 km rond iedere vestiging. Uit de resultaten van de oppervlakkige bodemstalen kan afgeleid worden dat er hoge concentraties aan zware metalen (en dan vnl cadmium en lood) worden aangetroffen in de onmiddellijke omgeving van de vestigingen. De concentraties nemen af en afhankelijk van de vestiging is dit 6-8 km voor Balen/Overpelt. Daarnaast werden windafwaarts van iedere vestiging tevens gewasstalen geanalyseerd met de bijhorende bodemstalen. Hieruit blijkt dat de gewasnorm voor cadmium in bladgewassen wordt overschreden in bepaalde zones rond de vestiging. Teneinde na te gaan of de verontreiniging ook via consumptie van dieren in de voedselketen is terechtgekomen werden tevens van een aantal runderen nieren, vlees en vet onderzocht op zware metalen. Hieruit blijkt dat in de nieren een te hoog cadmiumgehalte werd vastgesteld. Dit laatste werd aan de daarvoor bevoegde instantie overgemaakt (FAVV). Reeds meerdere jaren wordt onderzoek verricht naar de mogelijkheden van alternatieve teelten (koolzaad, energiebossen). Naar aanleiding van de eerste gunstige resultaten werd onder meer het BeNeKempen-project opgestart. Eveneens werd gezocht naar alternatieve saneringsmethoden (zoals o.a. immobilisatie door beringiet). Op basis van deze resultaten en de BBT-analyse werd verder onderzoek stopgezet. -

b) Huidige toestand (1) Bedrijfsterreinen (1) i Umicore Balen Een bodemsaneringsproject betreffende de sanering van de bodemvreemde materialen is op 04.06.2004 bij de OVAM ingediend en conform verklaard op 01.09.2004. De werken zijn grotendeels uitgevoerd. (1) ii Umicore Overpelt Het bodemsaneringsproject betreffende de sanering van de bodemvreemde materialen is op 08.10.2004 bij de OVAM ingediend en conform verklaard op 05.01.2005. De werken zijn grotendeels uitgevoerd. (2) Overige Omgeving In het kader van het convenant zijn verschillende erkende bodemsaneringsdeskundigen aangesteld. Zij verzamelen zoveel mogelijk gegevens van zowel milieuadministraties als gemeenten. Deze worden vervolgens geïnventariseerd en indien nodig aangevuld met bijkomende metingen. Eveneens wordt op korte tijd de risico-analyse specifieker gemaakt op basis van de EU-studie d.d. september 2004 voor de verschillende bestemmingsgebieden. Tegen 30 juni 2006 is de studie afgerond. (3) Stortplaatsen (3) i Umicore Balen/Lommel: Het oude goethietbekken is volgestort en afgedekt; de gebruikte druklaag bestaat uit bodem en bodemvreemde materialen afkomstig van bodemsaneringsprojecten. Het nieuwe goethietbekken is in gebruik tot 10 mei 2007. Het flotatiebekken is vergund tot 10 november 2006.

05/10/2006

23/83


In december 2002 werd een bodemverontreiniging vastgesteld op het naburige Balimterrein, veroorzaakt door een stofwolk afkomstig van het ondertussen afgedekte goethietbekken. Het Balim-terrein werd ondertussen gesaneerd. (3) ii Umicore Overpelt In het oude goethietbekken werd van 1974 tot 1982 202 385 ton goethiet als filterkoeken gestort. In het nieuwe goethietbekken werd vanaf 1984 goethiet gestort door verpomping via een leiding. Door stopzetting van de primaire zinkwinning viel de productie van goethiet weg en werd het stort verder gebruikt als monodeponie voor de gipsen, bekomen bij de fysicochemische behandeling van afvalwaters. Dit bekken wordt momenteel afgewerkt. De druklaag bestaat uit bodem en bodemvreemde materialen afkomstig van de bodemsaneringsprojecten op de site Overpelt.

III.B.3. Beschrijving historische en huidige maatregelen a) Historische maatregelen (1) Overige Omgeving Naar aanleiding van de vele onderzoeken, uitgevoerd in opdracht van de Provincie Limburg door de Werkgroep Zware Metalen, werden maatregelen voorgesteld om de belangrijkste blootstellingswegen voor de mens te verminderen. Het drinkwaterleidingnetwerk werd uitgebreid, met als doelstelling 99% van de bewoners erop aan te sluiten. Er werden informatiecampagnes naar de bewoners toe georganiseerd met betrekking tot het gebruik van groenten uit eigen tuin. Er werd een structuur opgesteld waarbij burgers advies over hun groentetuinen konden aanvragen op basis van een bodemanalyse. Naar aanleiding van de studie over zinkassenwegen (2000) werden de blootstellingsrisico’s van het atletiekpleintje (nabij centrum) Palethe in Overpelt weggenomen. De gemeenten werden uitgenodigd op informatievergaderingen over de studie. Er werd gewezen op het risico van opwaaiend stof tijdens infrastructuurwerken. Eveneens werd een procedure opgesteld voor de betrokken gemeentes voor het verwerken van zinkassen in openbare wegen als onderfundering. Dit in het kader van het gebruik van afvalstoffen als secundaire grondstof. Bij het afleveren van de bodemattesten naar aanleiding van de conformverklaringen van de beschrijvende bodemonderzoeken (2002-2003) werden nogmaals een aantal preventieve maatregelen aan de bewoners van verontreinigde gronden gecommuniceerd: - Het grondwater niet gebruiken als drinkwater (voor mens of vee) of voor huishoudelijke doeleinden (vb koken van groenten, wassen van handen…). Het grondwater aanwenden om bijvoorbeeld de auto te wassen of de ramen te poetsen is wel toegestaan; - De handen regelmatig wassen en kinderen aanmoedigen om dikwijls hun handen te wassen; - Stofvorming in de woning vermijden door: - Voeten te vegen; - Woning te reinigen met water; - Kleuters en kinderen bij voorkeur op begroeide terreinen laten spelen; - Niet onnodig verontreinigde grond omwoelen. De bodem best afdekken met bv houtschors, gras of bodembedekkers; - Geen groenten of fruit kweken in de tuin; - Niet roken, tabaksrook bevat immers veel cadmium. In opdracht van OVAM werd een onderzoek uitgevoerd naar de concentratie aan zware metalen in de lever en nieren van runderen. Naar aanleiding van deze resultaten werden de 05/10/2006

24/83


verschillende belanghebbende administraties geïnformeerd. Vervolgens werd door het FAVV bijkomend onderzoek uitgevoerd. Volgende maatregelen werden getroffen. (voor concrete info: website FAVV www.favv.be, luik wetenschappelijk comité): 1) Runderen - exportverbod voor levende runderen die langer dan 18 maand hebben verbleven in de gebieden Overpelt, Neerpelt, Lommel, Balen. - runderen bestemd voor de inlandse markt: bij runderen die geslacht worden en die langer dan 18 maand hebben verbleven in de gebieden Overpelt, Neerpelt, Lommel, Balen, worden de nieren verwijderd (niet voor consumptie aangeboden, is geregeld op niveau van de slachterijen). 2) Gewassen-landbouw - vermits er in de OVAM studie bij particulieren verhoogde waarden in bladgewassen werden aangetroffen, heeft FAVV een inventarisatie uitgevoerd rond de 3 vestigingen van alle landen tuinbouwgewassen die daar werden geteeld in 2004. Van een aantal werden ook analyses genomen. - in samenspraak met de administratie ALT werden in april 2005 informatieavonden verzorgd in de getroffen gebieden om de landbouwers te wijzen op de problemen en hen teeltadviezen aan te rijken. - begin 2005 werd het FAVV op de hoogte gebracht dat in bepaalde gewassen die waren aangeboden bij een conservenbedrijf te hoge cadmiumconcentraties aanwezig waren. Deze schorseneren werden dan ook vernietigd. 3) Varia - momenteel is een studie lopende om na te gaan wat de bronnen van de verhoogde cadmiumgehalte zijn bij de runderen (voeders, gras, drenkwater…). Naar aanleiding van het onderzoek uitgevoerd in 2004 in opdracht van de OVAM, werden niet enkel grondstalen maar ook gewasstalen geanalyseerd. De verschillende betrokken administraties werden op de hoogte gebracht van de resultaten. Naar aanleiding daarvan werd door Volksgezondheid een nieuwe informatiecampagne naar de bewoners opgestart in samenwerking met de OVAM. In het kader van het BeneKempen-project wordt verder onderzocht wat de verschillende mogelijke oorzaken kunnen zijn voor de overschrijding van de gewasnormen Er wordt geprobeerd om op korte termijn duidelijkheid te hebben over de mogelijke mechanismen die opname van Cd bevorderen zodat de boeren nog meer specifiek geïnformeerd kunnen worden. b) Lopende acties (1) Balen (1) i Fabrieksterrein (A) Grond en afvalstoffen: De werken opgenomen in het bodemsaneringsproject omvatten volgende zaken: - Verwijdering van alle bodem met bodemvreemde materialen op niet verharde terreingedeelten of onder niet in gebruik zijnde oppervlakteverhardingen, tenzij op onbereikbare locaties omwille van de stabiliteit van nabijgelegen bedrijfsgebouwen, (spoor)wegen, hoogstambomen, ondergrondse en bovengrondse leidingen en riolen; - Verwijdering van bodem met bodemvreemde materialen op momenteel onbereikbare locaties of momenteel verharde terreingedeelten op het ogenblik dat locaties bereikbaar worden of de verharding wordt weggenomen (bij infrastructuurwerken); - Het afvoeren van verwijderde bodem met bodemvreemde materialen naar een daartoe vergunde bestemming; 05/10/2006

25/83


-

Het periodiek inventariseren en controleren van aanwezige oppervlakteverhardingen; Het periodiek inventariseren van de begroeiing en, zonodig, de kwaliteit ervan; Het zo mogelijk ter plaatse houden van resten (maaisel o.a.) van begroeiing; Het herstellen van oppervlakteverhardingen waar nodig; Het zonodig aanpassen van de bestemming van resten van de begroeiing, in functie van de kwaliteit ervan; Verwijdering van gronden verontreinigd met minerale olie. (B) Grondwater:

-

Rond de storten wordt het grondwater bemaald om de aanwezige pluimen tegen te houden, vanaf installatie waterzuivering; Aan de bedrijfsgrens richting woonwijk en de grens met Balim wordt gepompt. De mogelijkheid tot precipitatie van de zware metalen wordt open gehouden; De grondwateronttrekking dient opnieuw bekeken en geoptimaliseerd zodat de grondwaterverontreiniging tenminste ter plaatse wordt gehouden en verbeterd wordt. Verdere verspreiding naar de diepte is niet aanvaardbaar.

(1) ii Nabije omgeving - woonwijk Balen-Wezel Bijkomende metingen met betrekking tot risico-evaluatie en opstellen van isoconcentratielijnen moeten uitgevoerd worden. De aanpak gebeurt zoals Vinkevelden te Hoboken, (2) Overpelt (2) i Fabrieksterrein (A) Grond en afvalstoffen De werken opgenomen in het bodemsaneringsproject omvatten volgende zaken: - Verwijdering van alle bodem met bodemvreemde materialen op niet duurzaam verharde terreingedeelten; - Het afvoeren van verwijderde bodem met bodemvreemde materialen naar een daartoe vergunde bestemming; - Verwijdering van gronden verontreinigd met minerale olie; - Het heraanvullen en begroeien van ontgraven zones. (B) Grondwater -

De kwel ter hoogte van de Eindergatloop dient opgevangen met bijkomende pompen of andere maatregelen; Alle verontreinigde spots worden gelokaliseerd en actief aangepakt (o.a VOCl en As); Ter hoogte van de storten zal verder bemaald worden; De invloed op/in de zandwinningsputten wordt bekeken; De grondwateronttrekking dient opnieuw bekeken en geoptimaliseerd zodat de grondwaterverontreiniging tenminste ter plaatse wordt gehouden en verbeterd wordt. Verdere verspreiden naar de diepte is niet aanvaardbaar.

(2) ii Nabije omgeving - woonwijk cité Overpelt Geplande maatregelen: - Afgraven van privé-assewegen in de cité Overpelt. - Bijkomende metingen uitvoeren met betrekking tot risico-evaluatie en opstellen van iso-concentratielijnen. De aanpak gebeurt zoals Vinkevelden te Hoboken,

05/10/2006

26/83


(3) Overige Omgeving In juli 2006 zal op basis van de studie, uitgevoerd in het kader van het convenant, een beeld gegeven kunnen worden van de prioritaire gebieden en acties die ondernomen dienen te worden op korte termijn. Verder zal het project BeneKempen de verdere wetenschappelijke onderbouwing van zowel risico’s als mogelijke saneringsalternatieven onderbouwen tegen eind oktober 2007. (4) Stortplaatsen (4) i Stortplaats Overpelt: Momenteel loopt een procedure "wijziging voorwaarden" ter verlenging van de afwerkingstermijn van deze stortplaats (nl. tot 05/06/2008 in plaats van 31/12/2005), en ter uitbreiding van de herkomst van de toegelaten materialen voor de constructie van de druklaag bij de eindafwerking, nl. bodem en bodemvreemde materialen (zinkassen en loodslakken) die uitgegraven worden in het kader van de bodemsaneringsprojecten voor de fabrieksterreinen van niet enkel Umicore Overpelt, maar ook van Umicore Balen en voor de regio rondom beide sites, op percelen van zowel particulieren als overheidsinstanties. (4) ii Stortplaatsen Balen/Lommel: Momenteel is een vergunningsaanvraag in opmaak waarbij het goethietslib zal ontwaterd worden en droog zal gestort worden in de stortplaats voor flotatieslib. Het project-MER voor deze omvorming van de monodeponie werd op 24 november 2005 goedgekeurd.

III.B.4. Bijkomende maatregelen a) Verwijderen van zinkassen in de nabije woonwijken rond (voormalige) fabrieken door Umicore en de OVAM (1) Blootstellingsrisico’s voor mensen Voorafgaande opmerking: Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen de vroegere blootstelling en huidige blootstelling van de bevolking aan cadmium. (Vroeger: hoge puntemissies, diffuse emissiebronnen, tewerkstelling in het bedrijf of familieleden die er te werk gesteld waren, opwaai van stof van nog niet gesaneerde braakliggende terreinen en stortplaatsen, …). In het algemeen kan men stellen dat de huidige blootstelling aan cadmium in het leefmilieu zeer gering is vergeleken met de vroegere blootstelling. (cfr. Bijvoorbeeld evolutie van de meetgegevens van VMM in de omgeving). (2) Blootstelling aan cadmium van de algemene bevolking en risicogrenswaarden Onder normale omstandigheden, is de voeding de belangrijkste bron van Cd. Ongeveer 25 % van de dagelijks toegestane dosis (TDI 1 µg/kg.dag) wordt oraal via voeding opgenomen (achtergrondblootstelling). In vergelijking hiermee is de inhalatoire opname van Cd (bij achtergrondconcentratie van 2,1 ng/m³ VMM 2000&2001) zeer laag: slechts 0.0006 µg/kg.dag. (Meer informatie over blootstelling aan cadmium in milieu: ‘Risk Assessment Cadmiumoxide Cadmium Metal’ EU, september 2004) Recent werd door de EC een streefwaarde voor luchtkwaliteit van 5 ng/m³ overgenomen (in de Directieve 2004/EC van 15/12/2005). Een gemiddelde jaarlijkse concentratie van 5 ng/m³ biedt voldoende bescherming tegen niet-carcinogene effecten na inhalatoire blootstelling. (Meer info in ontwerprapport voor herziening van de bodemsaneringsnorm voor cadmium.) Voor de afleiding van de huidige bodemsaneringsnorm (’95) werd de inhalatoire en orale opname opgeteld en getoetst aan de TDI oraal omdat in 1995 er nog onvoldoende gegevens beschikbaar waren.)

05/10/2006

27/83


(3) Huidige toestand in de regio (3) i Bodem Met het blootstellingsmodel Vlier-humaan kan worden berekend dat bij een concentratie van ongeveer 30 mg/kg ds in de bodem de TDI inhalatoir van 1,43.10-3 µg/kg.dag (overeenkomend met een luchtconcentratie 5 ng/m³) bereikt wordt voor woongebied waarbij geen groenten uit eigen tuin worden gegeten. Dit gaat om een modelmatige benadering die geen rekening houdt met locatiespecifieke gegevens. De orale opname van Cd via ingestie van bodem en stof en de inhalatoire opname van Cd via stof kan hoger zijn dan geschat in het model: - mogelijke accumulatie van stof in huizen in de buurt van het bedrijf (te verifiëren met metingen); - zinkassen op erven en opritten (zie verder); - stofopwaai van openliggende zinkassenwegen en braakliggende verontreinigde terreinen (bijdrage aan de totale blootstelling is moeilijk in te schatten). (3) ii Zinkassen op opritten en erven: Uit de vroegere studie (2000) naar risico’s van zinkassenwegen bleken er geen onmiddellijke risico’s voor de menselijke gezondheid te bestaan (via stof) (conclusies studie zie 1.1.1.3). (opmerking: ‘erven en opritten’ was geen onderwerp van de studie, alleen wegen, maar de situatie is vergelijkbaar aangezien de afvalstof dezelfde is). Bij openliggende erven en opritten kan men er vanuit gaan dat er voor verschillende metalen (Pb, Cu, Cd, …) die in de assen voorkomen een mogelijk risico vormen voor opname via ingestie omwille van de nabijheid van woonhuizen. Er zijn ook verspreidingsrisico’s via uitloging naar het grondwater en verspreiding naar bv. groentetuinen. Bovendien is het voor particulieren – zelfs als ze bereid zijn de hoge (stort)kosten te betalen – praktisch zeer moeilijk om dit materiaal van erven en opritten te laten verwijderen (een aannemer vinden die het materiaal mag vervoeren, zelf voor een container zorgen, …). De overheid is zich altijd bewust geweest dat de aanwezigheid van zinkassen nog steeds een bron van verontreiniging door metalen kan zijn. De vroegere studie (2000) heeft in het verleden aangetoond dat dit veel minder het geval is voor zinkassenwegen die voorzien zijn van een afdeklaag (bijvoorbeeld asfalt, beton, …). Door een afdeklaag aan te brengen zullen metalen minder gemakkelijk verspreid worden naar het grondwater en wordt het verspreiden of opwaaien van zinkassenpartikels vermeden. Wanneer bij werkzaamheden zinkassen vrij komen kunnen deze terug worden aangewend als onderfundering in een zand-cement mengsel. Dit hergebruik past in het kader van hergebruik van afvalstoffen en hiervoor kan een gebruikscertificaat worden aangevraagd. Voor een vlotter verloop en een gegarandeerd veilig omgaan met zinkassen in wegenbouw wordt in kader van het project BeNeKempen hiervoor een standaardprocedure uitgewerkt. Het aanbrengen van een afdeklaag is echter niet altijd mogelijk of niet altijd gewenst. Van niet afgedekte zinkassenwegen gaat uiteraard een groter risico uit voor verspreiding van metalen. De aanwezigheid van zinkassen als erfverharding, in opritten en tuinen in woongebieden is één van de factoren die kan bijdragen tot verhoogde opnamen van Cd bij de inwoners, wat vooral van belang is bij inwoners met reeds een hoge kans op blootstelling zoals bij inwoners van de cité’s van Balen, Overpelt en Lommel. Al de verwijderde zinkassen kunnen gestort worden op de stortplaats van Umicore te Overpelt (vergunning voor bijkomende capaciteit in aanvraag!) voor zover de capaciteit voldoende is. Umicore heeft zich akkoord verklaard dat dit gebeurt in het kader van het convenant. 05/10/2006

28/83


Als eventuele bijkomende maatregelen kan na onderzoek het ontstoffen van woning na het verwijderen van de zinkassen in overweging genomen worden. Voor de zeer nabije omgeving, in de woonwijken in de onmiddellijke omgeving van de vestigingen of de zogenaamde cité’s, werd wel in het convenant vastgelegd dat de zinkassen op privéterreinen verwijderd zouden worden. In het gebied Lommel, Overpelt, Neerpelt en Balen bevindt zich echter ook een derde historische bron nl. de inmiddels verdwenen zinkfabriek van de Maatheide, een terrein dat inmiddels ook is gesaneerd. De nabije woonwijk hier heet ”Werkplaatsen Lommel” en deze ligt als het ware tussen de voormalige fabriek aan de Maatheide en de huidige fabriek van Balen/Lommel (ook windafwaarts deze huidige fabriek volgens de overheersende windrichting). Naar analogie met de andere woonwijken dicht bij een smelter wordt dan ook voorgesteld dat ook in deze woonwijk het dichtst bij de voormalige vestiging, de zinkassen zouden worden verwijderd in het kader van de convenant, maar dan door de OVAM. Umicore heeft zich hiermee akkoord verklaard. De belangrijkste motivatie om enkel deze woonwijk aan te pakken en niet de gehele gemeenten heeft te maken met het feit dat voor de bevolkingsgroep die in het verleden het meest onderhevig is geweest aan vervuiling en waar ook nog hoge bodemgehalten voorkomen, men de bijdragen afkomstig van stof van zinkassen bij deze groep van de bevolking wil minimaliseren. (4) Effect van verwijdering Het risico op verspreiding en blootstelling aan cadmiumstof, afkomstig van de zinkassen, wordt weggenomen. Vanuit het zorgvuldigheidsbeginsel is deze actie dus uitdrukkelijk verdedigbaar. De blootstelling aan cadmium in het milieu in het verleden kan niet meer veranderd worden. Door de preventiemaatregelen, gecommuniceerd in het verleden, is gebleken dat er een positief effect was op de volksgezondheid. Deze preventiemaatregelen blijven belangrijk en prioritair, zelfs na sanering van de zinkassen, om de inname van cadmium te beperken. Dit dient bij de algemene communicatie blijvend benadrukt te worden. Door het wegnemen van de zinkassen in de nabije woonwijken van de verschillende voormalige smelters worden volgende risico’s verminderd - het risico op blootstelling hand/mond gedrag van zinkassen - uitloging naar grondwater - opname door groenten (indien de tuin met zinkassen bedekt is) - verspreiding van zinkassen naar binnenhuisstof (5) Inventarisatie Vandaag kan nog geen inschatting gegeven worden van de hoeveelheid zinkassen die verwijderd dienen te worden in de nabije wijk van de voormalige Werkplaatsen Lommel. De aanwezigheid van zinkassen kan sterk verschillen naargelang de historiek. Naar aanleiding van een inventarisatie, uitgevoerd door Umicore in de cité Overpelt, blijkt dat er op een oppervlakte van 30 ha (200 percelen) ongeveer 48.000 m² niet verharde zinkassen aanwezig zijn. Gemiddeld is de dikte van de zinklaag 40 cm. Dit komt neer op ongeveer 20.000 m³ zinkassen. Vervolgens is Umicore in de loop van week 06 februari 2006 gestart met de inventarisatie in Balen/Wezel. Dit is een wijk met een oppervlakte van 231 ha. Doch er wordt vermoed door de erkende bodemsaneringsdeskundige dat in deze wijk minder zinkassen aanwezig zijn omdat dit vroeger geen onderdeel van de fabrieksterreinen uitmaakte. Daar kon geen inschatting gemaakt worden van de hoeveelheid zinkassen. Tevens hebben we volgende gegevens gekregen uit Nederland naar aanleiding van een campagne die zij uitgevoerd hebben in 4 gemeenten (in volgorde Cranebdonck, Weert, Valkenswaard en Someren) waarbij 37.316 adressen aangeschreven werden met folder en 05/10/2006

29/83


vragenlijst. De zinkassen werden weggehaald waarbij de eigenaar of gemeente zelf cofinancierde. Uiteindelijk werden 30 saneringen uitgevoerd waarbij 37.300 ton zinkassen en ernstig verontreinigde grond verwijderd werd. Dit is 1.200 ton per perceel aan zinkassen en zwaar verontreinigde grond. Uit bovenstaande gegevens blijkt dus dat de hoeveelheid zinkassen moeilijk in te schatten valt. Bij de inschatting van onze berekening werd er uitgegaan dat op 500 percelen zinkassen verwijderd zouden worden. (6) Concrete omkadering van de actie in het bodemsaneringsdecreet (6) i Voorzorgsmaatregelen Umicore is in kader van de sanering van de omliggende terreinen rondom de fabrieksterreinen in de gemeenten Balen en Overpelt gestart met de aanpak van de zinkassenophogingen binnen de welomlijnde cité’s gelegen in de directe invloedsfeer van de fabrieken. Er werd echter aangetoond dat ook buiten de grenzen van deze cité’s ophogingen met zinkassen voorkomen die een potentieel risico vormen naar volksgezondheid. Het lijkt dan ook opportuun op korte termijn het gevaar van de verontreiniging voor mens of milieu zoveel als mogelijk weg te nemen. Het lijkt ons cruciaal dat dit zinkassenverwijdering-project, dat zal getrokken worden door de OVAM, gelijktijdig loopt met of aansluitend aan de aanpak van de nabije woonwijken door Umicore. Aangezien Umicore op relatief korte termijn zal starten met de uitvoering van werken in de cité Overpelt en woonwijk Balen-Wezel lijkt een aanpak volgens de klassieke procedure van het bodemsaneringsdecreet (zijnde: beschrijvend bodemonderzoek, bodemsaneringsproject, bodemsaneringswerken) niet aangewezen gezien de tijd die dergelijke procedure in beslag neemt. Bovendien is het doel van dit project niet een integrale sanering van de terreinen maar een korte, snelle interventie om de ophogingen met zinkassen die een direct gevaar vormen op korte termijn weg te nemen. Het bodemsaneringsdecreet voorziet in een juridisch instrumentarium dat het mogelijk maakt om op relatief korte termijn maatregelen uit te voeren om het gevaar weg te nemen in afwachting van een uiteindelijke sanering. In toepassing van artikel 5, §2 van het Bodemsaneringsdecreet kan de verwijdering van de zinkassenophogingen gebeuren in het kader van voorzorgsmaatregelen. Dit artikel bepaalt dat de OVAM voorzorgsmaatregelen kan opleggen om de mens of het milieu te beschermen tegen de gevaren van bodemverontreiniging in afwachting van de uitvoering van bodemsaneringswerken en dit nadat ze de eigenaar en de gebruiker van de verontreinigde gronden vooraf heeft gehoord. Bij de toepassing van de piste van voorzorgsmaatregelen moeten volgende elementen in acht genomen worden: - de eigenaars en gebruikers van de aan te pakken terreinen moeten vooraf gehoord worden. Dit zal gerealiseerd worden via een duidelijke informatiecampagne met inbreng van een communicatiebureau. Deze informatiecampagne kan o.a. bestaan uit gepersonaliseerde informatiebrieven aan alle eigenaars en gebruikers, informatievergaderingen, en dergelijke. Binnen een welbepaalde termijn kunnen de eigenaars/gebruikers hun opmerkingen mbt de voorgenomen voorzorgsmaatregelen aan de OVAM meedelen. - het beleid van de OVAM inzake voorzorgsmaatregelen is in die zin gevestigd dat in principe de voorzorgsmaatregelen worden opgelegd aan de eigenaar/gebruiker van het terrein. Echter, in voorliggend geval zal in het besluit voorzorgsmaatregelen worden bepaald dat de OVAM, in samenwerking met Umicore zoals bepaald in de convenant, zal instaan voor de uitvoering en bekostiging van de voorzorgsmaatregelen. - de uitvoering van de voorzorgsmaatregelen heeft als finaliteit het wegnemen van het gevaar uitgaande van de bodemverontreiniging en dit in afwachting van de uitvoering 05/10/2006

30/83


van bodemsaneringswerken, en heeft dus niet als doel een integrale sanering te realiseren. (6) ii Planning De uitvoering van de voorzorgsmaatregelen (inventarisatie en verwijdering van zinkassenophogingen) zal uiteraard een zekere medewerking vereisen vanwege de eigenaars/gebruikers van de terreinen. Zo nodig zou de OVAM deze medewerking in toepassing van de bepalingen van artikel 22 van het Bodemsaneringsdecreet met dwangmaatregelen kunnen afdwingen. Het is uiteraard niet de intentie van de OVAM van dergelijke dwangmaatregelen effectief gebruik te maken, maar wel om via een grondige informatiecampagne de eigenaars/gebruikers van de terreinen in kwestie te overtuigen van hun eigen belang bij een adequate uitvoering van de voorzorgsmaatregelen en zo hun vrijwillige medewerking te bekomen. De timing van het OVAM-project zal grotendeels afgestemd worden op de timing van de sanering van de cité’s van Overpelt en Balen die gestuurd wordt door Umicore. Er wordt geopteerd voor een gefaseerde uitvoering van de maatregelen. Aangezien ervoor gekozen wordt om op relatief korte termijn (tegen midden 2006) te starten met werken op het terrein, zal zo spoedig mogelijk opdracht gegeven worden te starten met een inventarisatie van het doelgebied om een beeld te krijgen van de omvang van oppervlakte en hoeveelheid verontreinigd materiaal. Indien uit de studie van de historiek van het gebied blijkt dat er sprake is van een kernzone zal in deze zone gestart worden met de inventarisatie. Op basis van de eerste resultaten van de inventarisatie zal een eerste opdracht gegeven worden voor de ontgraving van de meest risicovolle locaties in het kerngebied. Hierbij wordt gedacht aan het oppervlak liggende zinkassenverharding op opritten, veel gebruikte paden, speeltuinen, etc. Op deze manier dient er niet te worden gewacht op de afronding van de volledige gedetailleerde inventarisatie alvorens er een zichtbare actie op terrein vast te stellen is. Tijdens de eerste werkzaamheden op het terrein kan de inventarisatie verdergezet worden om een nauwkeuriger beeld te krijgen van de verontreiniging in het overige gedeelte van het doelgebied. In functie van de resultaten van de inventarisatie zal de ontgraving in een latere fase (één of meerdere) worden uitgevoerd. Deze tweede fase zal worden uitgevoerd in een nieuwe opdracht. (6) iii Timing -

maart – april: communicatie bewoners begin mei: erkende bodemsaneringsdeskundige aangesteld, start inventarisatie augustus-september: aannemer aangesteld, start 1ste fase werken, gelijktijdig met Umicore

Actie 5 Versnelling verwijdering zinkassen in de woonwijken Balen-Wezel en Overpelt-cité als voorzorgsmaatregel Na bespreking in de Overlegcommissie Umicore/OVAM werd beslist een eerste actie te voorzien in de woonwijken Balen-Wezel en Overpelt-cité bestaande uit verwijdering van de private zinkassen. Dit dient conform het convenant door Umicore te gebeuren en wordt conform het convenant voor 100% gefinancierd door Umicore (betreft het onderdeel “Bodemsanering van de Umicore-vestigingen en van bepaalde omliggende percelen”). Actie 6 Verwijdering zinkassen in de historisch zwaar belaste woonwijk Lommel-Werkplaatsen Daarnaast werd in de Overlegcommissie ook beslist dat in het onderdeel “Bodemsanering van de overige omgeving” of wijde omgeving, die door de OVAM wordt geleid en voor 50% 05/10/2006

31/83


door Umicore en 50% door het Vlaams Gewest wordt gefinancierd, eveneens dergelijke verwijdering van zinkassen op private terreinen zou kunnen gebeuren door de OVAM, namelijk voor cité’s of woonwijken die in het convenant niet onder het onderdeel van Umicore vallen, maar ook dicht bij een fabriek (of voormalige fabriek) gelegen zijn. In dit verband wordt dan ook beslist om de zinkassen in de woonwijk “Werkplaatsen Lommel” te verwijderen. Vooreerst moet ook hier de nodige inventarisatie worden opgestart en kan de verwijdering zelf door de OVAM gelijktijdig worden voorzien kort na de zomer en het najaar van 2006. Actie 7

Aanpak publieke zinkassenwegen in overleg met de lokale overheden

In het recente verleden werden door de lokale overheden reeds vele zinkassenwegen gesaneerd door de als BBT beschouwde techniek waarbij de zinkassen ter plaatse als onderfundering voor verharde wegen gebruikt worden. Er zijn echter nog vele niet verharde publieke zinkassenwegen die aanleiding geven tot stofopwaai en op die manier blijvend een bron zijn van cadmium in de lucht. Samen met de lokale overheden wordt hiervoor een definitieve oplossing uitgewerkt. b) Evaluatie toepasbaarheid procedure grondverzet Actie 8

De procedure in verband met grondverzet moet geëvalueerd worden.

De procedure in verband met grondverzet geeft in nogal wat gevallen in de Noorderkempen aanleiding tot hoge bijkomende kosten voor burgers, bedrijven en overheden. De regelgeving is immers strikt en gaat uit van de hoogste bescherming. Onderzocht moet worden of in de Noorderkempen niet een meer specifieke procedure moet uitgewerkt worden, aangepast aan de noden ter plaatse. c) Gezondheidsstudie Naar aanleiding van de uitgevoerde Pheecad II studie is de vraag gerezen wat de huidige concentraties aan cadmium in bloed en urine is. Eveneens is de vraag wat de concentratie bij de jongere bevolking is die niet gedurende lange tijd blootgesteld is aan vroegere puntemissies en diffuse emissies. Op basis van de uitgevoerde gezondheidsstudies zal de cel Milieu en Gezondheid in samenwerking met de Gezondheidsinspectie een voorstel van een bijkomende gezondheidsstudie uitwerken. Het gaat dan om het opzetten van een specifiek humaan biomonitoringprogramma in de buurt van de betrokken (voormalige) zinkfabrieken. (zie verder). Actie 9 Linken van stofmetingen aan biomonitoringprogramma: een meetprogramma wordt opgestart in de woonwijk Overpelt-cité Om de blootstellingbiomerkerwaarden correct te evalueren, dienen ze geïnterpreteerd te worden op basis van geïntegreerde metingen in de verschillende milieucompartimenten. Hierbij speelt stofproblematiek een belangrijke rol. Bijvoorbeeld binnenhuisstof, straatstof, bodem in de tuin, binnen- en buitenluchtkwaliteit moeten op 1 plaats gemeten worden. De resultaten van deze metingen zijn nodig om een correcte interpretatie van de totale blootstelling van de mensen te kunnen maken. d) Begroening van braakliggende terreinen (1) Probleemstelling Eén van de zaken die een impact kan hebben op het wegnemen van eventuele risico’s voor de volksgezondheid, is de blootstelling via ingestie en inhalatie van bodem en stof. Hierop kunnen immers zware metalen gebonden zijn. Braakliggende verontreinigde terreinen kunnen mogelijke belangrijke bronnen voor deze blootstelling zijn. Het vermijden van het 05/10/2006

32/83


opwaaien van stof, en aldus verdere verspreiding in de omgeving, afkomstig van deze terreinen is een belangrijk aandachtspunt dat de nodige aanpak vereist. Hiermee worden twee doelen bereikt: enerzijds wordt de directe inname van verontreinigde deeltjes tegengegaan, anderzijds wordt vermeden dat de verontreinigde deeltjes zich verder verspreiden. (2) Inventarisatie Inventarisatie “kwetsbare zones” voor blootstelling aan stof is een belangrijk aandachtspunt. - Wat zijn nu juist allemaal kwetsbare zones: volledig braakliggend, scholen, sportterreinen, woonwijken,… Wat is de definitie van een ‘kwetsbare zone’? De meeste terreinen die braak liggen zullen na verloop van tijd terug een pioniersvegetatie vertonen, het is echter niet duidelijk of dit voldoende is om stofopwaai te voorkomen. - Zijn er nog bijkomende metingen nodig om de effectieve blootstelling in kaart te brengen (dit kan vb. nuttig zijn voor grote braakliggende terreinen). - Is het zinvol om al de (potentieel) braakliggende terreinen per gemeente in kaart te brengen? - Wie dient dit in kaart te brengen? Gemeente, groendienst, milieuambtenaar,… - Hoe kan dit best in kaart gebracht worden? Opsomming, luchtfoto’s, kaarten,… Inventarisatie is een belangrijk punt om de omvang van deze mogelijke blootstellingroute te weten, maar even belangrijk is het uitwerken van verschillende concepten hoe eigenaars / gebruikers met dergelijke terreinen kunnen omgaan om het opwaaien van stof zoveel mogelijk te vermijden. Enkele ideeën waar bij inventarisatie naar kan gekeken worden: - De randen van smalle verharde wegen waar auto’s naast de weg rijden; - Het afspoelen van grond op de straat; - Het meesleuren van zand aan auto’s, vrachtwagens en tractoren (niet eenvoudig om dit te vermijden); - Onverharde parkings; - Graafwerkzaamheden (cfr de hopen van afgraving perceel); - Afbraakwerkzaamheden van oude gebouwen; - Verwaaiing van landbouwpercelen en bouwpercelen; - Sport- en speelpleinen in slechte staat; - De intensiviteit waarmee de braakliggende terreinen gebruikt worden (de mate van ‘beroering’ van de grond); - De mate van verontreiniging van het terrein (windop- of afwaarts, afstand tot de bronzone,…); - De geschiedenis van het terrein (werd het terrein in het verleden reeds afgegraven); - Is de bron van de verontreiniging éénduidig te bepalen; - De mate waarin de braakliggende terreinen beschut zijn (tegen vrije toegang, tegen wind,…); Veel terreinen zullen maar tijdelijk windgevoelig zijn (bouw, gesaneerde zinkassenweg, braakligging in kader van landbouw). Het idee dat een terrein maar tijdelijk braak ligt en dus maar een beperkte bijdrage heeft, is mogelijk geen goede opvatting wanneer het merendeel van de “stofbrongronden” tijdelijk windgevoelig is. Als er in een woonzone continu 1 % van het oppervlak stof kan voortbrengen heeft die woonzone daar last van, ook al wisselt dat om de 4 maand van perceel. (3) Aanpak Aandachtspunten bij de aanpak: 05/10/2006

33/83


• •

•

•

•

Wat is het huidige bestemmingstype / is er een toekomstige bestemming reeds voor opgesteld? (cfr. Tijdelijk windgevoelig of permanent karakter) Wie is eigenaar: particulier / gemeente / provincie / bedrijf; voor al deze doelgroepen is een ander model van aanpak gewenst. Zo zal voor een particulier duidelijk omschreven moeten worden wat de gevolgen zijn van het laten braak liggen van een terrein en moeten de voordelen van een aanpak duidelijk gecommuniceerd worden. Voor gemeenten en provincies kan een soort beslisschema opgesteld worden om de juiste aanpak te kunnen selecteren. Opties voor toepassing braakliggende terreinen • Landbouw: terreinen kunnen beplant worden met energiegewassen die tolerant zijn voor Cd. Hierbij kan gedacht worden aan koolzaad, korte omloop houtige gewassen, en dergelijke. Voor landbouw optie moet rekening gehouden worden met het voorbereidende aspect van de grond, het onderhoudsaspect, afzetmarkt voor de biomassa,… Is bestemmingswijziging van het terrein nodig (zijn energiebossen al dan niet bossen cfr. het bosdecreet). Men kan zich de vraag stellen of “stofopwaai” wel beperkt moet/kan worden via energiegewassen; koolzaad heeft ook nadeel dat het geen permanent gewas is; men zou kunnen stellen dat indien er landbouwgewassen worden geteeld die inhouden dat grond tijdelijk bloot blijft liggen, inzaai van groenbemester verplicht/sterk aangeraden worden. Koolzaad kan voor 1 seizoen. Korte omloophout is voor langere termijn. • Recreatie: parken, speeltuinen, terreinen van jeugdbeweging en dergelijke. Om stofopwaai en direct contact met verontreiniging te vermijden, dient er gezocht te worden naar verschillende planten die op verontreinigde terreinen kunnen gedijen en die voldoende bodembedekkend en resistent zijn (vb. sportgras inzaaien i.p.v. gewoon gras). Probleem bij speeltuinen en terreinen van jeugdbeweging is vaak dat betreding mogelijk moet blijven en vaak heel intens is zodat begroeien moeilijk is. Een sterke grasvariëteit zal voor dergelijk gebruik sowieso noodzakelijk zijn. Zeker voor speelterreinen dient bekeken toe worden of het niet opportuun is om toch propere grond aan te brengen. Voor de inrichting van dergelijke terreinen kan een conceptmodel uitgewerkt worden. Verder dient er ook gekeken te worden naar het onderhoud. Liefst dient een concept uitgewerkt te worden waar planten in opgenomen kunnen worden die weinig onderhoud vergen, die weinig groenafval produceren. Het kan ook interessant zijn om te zoeken naar excluder-variëteiten, waarbij de metaalconcentratie in de plant vergelijkbaar is met deze op niet-verontreinigde gronden. Er dient ook reeds gekeken te worden wat er met het groenafval gedaan kan worden. Worden er veel metalen opgenomen in bladeren en twijgen, is verhakselen van het groenafval met uitstrooien een optie? Verhakselen en gebruik van verhakseld materiaal als bodembedekker kan een mogelijke optie zijn, maar dit dient specifiek bekeken te worden. • Andere: terreinen die niet specifiek als recreatie kunnen gedefinieerd worden maar waar begroeiing wel aangewezen is, bv. tuinen. Ook hier is het aspect van onderhoud en groenafval een aandachtspunt. Opties voor toepassing op bestaande terreinen waar delen onbegroeid zijn of waar stofopwaai kan voorkomen: • Voorstel van bodembedekkers, metaal tolerante planten. Voor een aantal locaties zal metaaltolerantie meespelen (bvb op fabrieksterreinen) maar meestal zal dat wel meevallen; momenteel groeit er van alles in de regio. • Percelen kunnen worden beplant maar ook struiken en bomenrijen hinderen de wind en verminderen de opwaai van stof en het afspoelen van grond etc; Voor groenafval kunnen verschillende scenario’s bekeken worden: is composteren en hergebruik een optie? Afzonderlijke selectieve inzameling? Speciale verwerking? Op het eerste zicht lijkt composteren niet evident, tenzij excluder-varieteiten toegepast kunnen

05/10/2006

34/83


•

worden, maar ook dit dient specifiek bekeken te worden i.f.v. de verwachte metaalconcentraties in de planten. Het kan opportuun zijn zoveel mogelijk planten te selecteren die ingezet kunnen worden voor energieproductie. De overheid zou hier een voorbeeldfunctie kunnen vervullen via gerichte aanplanting van het openbaar domein; In functie van de reeds uitgevoerde studies kan een eerste inschatting gemaakt worden naar de duurzaamheid/remediërend karakter van de technieken. (4) Soorten begroeiing

Metallofyten zijn planten die tolerant zijn voor hoge metaalconcentraties waardoor het voor die planten mogelijk is om te overleven op gronden die zeer rijk zijn aan zware metalen. Volgende elementen dienen aan bod te komen: • Opsomming van metallofyten die voornamelijk Cd tolerant zijn; Cd is weinig fytotoxisch in de concentraties die aangetroffen worden in de regio, maar Zn is dat wel. Voor heel wat terreinen zal dit waarschijnlijk geen probleem zijn; • Onderscheid tussen planten voor gewone begroeiing en planten die als energiegewas of ander opbrengstgewas kunnen doorgaan; • Onderscheid tussen planten die metalen in wortelsysteem immobiliseren en planten die metalen accumuleren in de bovengrondse delen. (Indien metalen in wortelsysteem geïmmobiliseerd blijven, is er geen probleem van metaalaccumulatie in het groenafval); • Inpassen van planten die tevens voor fytoremediatie kunnen zorgen; • Zoeken van metallofyten die tevens dienst doen als goede bodembedekker. (5) Incentives Betreffende het financiële luik zullen verschillende opties in overweging genomen worden: • Bestaande subsidiemiddelen -gericht naar landbouw- zijn: braakligging toeslagrecht, gewone toeslagrecht of een premie voor energiegewassen. Deze dienen verder uitgediept te worden en duidelijk gecommuniceerd te worden naar potentieel geïnteresseerden; • Voor landbouw: initiatieven rond energiegewassen, haalbaarheidsstudies, proefvelden, kosten-baten analyses communiceren; • Kan de gemeente extra subsidies geven als incentive om begroeiing te stimuleren naar de niet landbouwgerichte actoren: bv. aanleveren plantmateriaal of compost; • Wat met kost voor aanplanting en onderhoud? (6) Communicatie Communicatie van de verschillende concepten / eindresultaten is belangrijk; maar in eerste instantie is er communicatie nodig naar de noodzaak van aanplanten, zowel naar particulieren als naar de gemeenten als naar de landbouwers. Opstellen van gedragsregels voor diverse groepen mensen die intensief gebruik maken van verontreinigde terreinen (vb. jeugdverenigingen). Cfr. Werking regionaal landschap en activiteiten ter bestrijding van erosie. (7) Interessante studies In kader van het BeNeKempen project zijn er reeds enkele studies/onderzoeken afgerond of lopende met betrekking tot energiegewassen: • Haalbaarheidsstudie voor actieve beheersmaatregelen met behulp van planten voor Zn-, Pb-, en Cd-verontreinigde landbouwgronden in de Kempen; • Onderzoek naar energietoepassingen van energieteelten uit fytoremediatie • Onderzoek naar mogelijk landgebruik van het gebied in de Kempen dat vervuild is met zware metalen (proefveld opzet van 2ha). 05/10/2006

35/83


De universiteit van Gent in samenwerking met de universiteit van Hasselt en INBO, heeft een project ingediend bij het IWT, CLO met als titel ‘Energiegewassen op landbouwgronden aangerijkt met zware metalen: onderzoek naar functionaliteitherstel door middel van fytoextractie en/of biomassateelt als volwaardig alternatief voor klassieke landbouw’. Een veldproef betreffende een omvang van 10 ha, zal hiervoor opgezet worden en gefinancierd worden door het Interreg project BeNeKempen. Resultaten hierover zijn te verwachten tegen eind 2007. Actie 10

Begroening van braakliggende terreinen

In het kader van bijkomende maatregelen wordt gesteld dat begroeningsprojecten op braakliggende terreinen kunnen gerealiseerd worden. De proefprojecten die in het recente verleden werden uitgevoerd, worden op korte termijn geëvalueerd. e) Milieuvergunningen Zowel Umicore Balen als Umicore Overpelt (inclusief de stortplaatsen) zullen voor einde 2006 door de Afdeling Milieuvergunningen doorgelicht worden in het kader van de "Geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging" (IPPC) (zie hierboven). f) Energiegewassen Het telen van landbouwgewassen voor menselijke of dierlijke consumptie op verontreinigde landbouwpercelen is niet gewenst. Cadmium kan via deze weg immers in de voedingsketen terecht komen. Een alternatief voor de landbouw op deze percelen is de teelt van energiegewassen die tegelijkertijd Cd opnemen. Dit is een voorbeeld van fyto-extractie, een techniek waarbij gewassen zware metalen opnemen, zodat de verontreiniging in de bodem geleidelijk aan afneemt. Het grote voordeel van fyto-extractie is dat er geen grond moet afgegraven of verplaatst worden. Bovendien is de techniek minder duur, vermits de planten werken als een pomp op zonne-energie die het Cd uit de bodem zuigt. Om de techniek economisch meer haalbaar te maken, is het meegenomen dat de planten die voor de Cdverwijdering zorgen ook een toegevoegde waarde hebben. Een mogelijkheid voor het realiseren van een toegevoegde economische en ecologische waarde is de teelt van energiegewassen voor fyto-extractie. Vlaanderen is op zoek naar hernieuwbare energiebronnen en naar een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Het telen van energiegewassen voor de productie van biobrandstoffen en elektriciteit is één van de mogelijkheden om dit doel te bereiken. Recent werden verschillende initiatieven genomen om het telen van energiegewassen aantrekkelijker te maken voor landbouwers. Zo werden de biobrandstoffen vrijgesteld van accijnzen en kunnen landbouwers die Europese landbouwsteun ontvangen, onder bepaalde voorwaarden, extra steun krijgen voor het telen van energiegewassen, bovenop de toeslagrechten die ze op deze percelen kunnen activeren. Uit studie blijkt dat voor Vlaanderen olifantengras en korte-omloophout zoals wilg en populier het interessants zijn voor energieproductie. Naar biobrandstof staat de teelt van winterkoolzaad volop in de actualiteit. Bij al deze gewassen zijn er variëteiten die geschikt zijn voor fyto-extractie van Cd. Omwille van de dubbele doelstelling moeten gewassen gekozen worden waarvan zowel de energie-inhoud als de Cd-opname efficiënt kunnen worden aangewend en vervolgens Cd op een veilige manier kan worden geëlimineerd. De bovenvermelde gewassen kunnen in de Kempen verbouwd worden, alhoewel de opbrengst soms lager zal liggen dan in andere streken. Koolzaad kan slechts 1 maal om de 3 jaar geteeld worden, zodat een vruchtwisseling met andere niet-voedingsgewassen moet worden toegepast. Ook de zuurtegraad van de bodems in het betrokken gebied kan beperkend zijn voor koolzaad, alhoewel bekalking hiervoor een oplossing kan bieden. Het telen van energiegewassen is nog geen courante praktijk. Bovendien moet het Cd op een gecontroleerde en efficiënte wijze uit de energiegewassen worden gehaald. Er zal een systeem uitgewerkt moeten worden waarbij de afzet van energiegewassen, gewonnen op 05/10/2006

36/83


verontreinigde bodems, door een ketenmanager wordt gecoördineerd. Ook zal er een compensatie moeten worden voorzien voor landbouwers die aan fyto-extractie doen, door op verontreinigde bodems energiegewassen te verbouwen. De teelt moet minstens financieel rendabel zijn, om landbouwers te kunnen overtuigen om over te stappen op deze alternatieve teelt. Actie 11 Onderzoek naar de teelt van energiegewassen wordt opgestart in overleg met de landbouworganisaties

III.C. Water (afval-, waterbodem, biota)

oppervlakte-,

grond-,

en

drinkwater,

III.C.1. Beschrijving historische en huidige toestand a) Afval- en oppervlaktewater (Milieuvergunningen en milieu-inspectie) (1) Umicore Balen Het lozingsbesluit van 19 januari 1990 verbiedt Umicore Balen industrieel afvalwater te lozen. Het water afkomstig van de waterzuiveringsinstallatie wordt geloosd in het interne ‘koelwatercircuit’ van de fabriek en niet in de openbare riolering of oppervlaktewater. Het afvalwater dat eventueel tijdens de bodemsanering zal geloosd worden, zal moeten voldoen aan de normen opgenomen in het besluit bij het bodemsaneringsproject of er dient een uitbreiding van de milieuvergunning aangevraagd te worden, waarbij dan aan de lozingsnormen opgenomen in deze milieuvergunning dient voldaan te worden. (2) Umicore Overpelt De inrichting is vergund voor de lozing van 420 m³/uur en 10080 m³/dag bedrijfsafvalwater met gevaarlijke stoffen in de Eindergatloop, waterloop met basiswaterkwaliteitsdoelstellingen, die uitmondt in de Dommel, met als bestemming viswater, voor een termijn eindigend op 01/09/2011. Umicore Overpelt loost jaarlijks ongeveer 200 kg cadmium in de Eindergatloop. Deze vracht blijft de laatste vijf jaar ongeveer gelijk. Voor 2003 rapporteerde Umicore Overpelt een gemiddeld geloosd debiet van 90 m3/u en een gemiddelde concentratie voor cadmium van 0,261 mg/l. Het vergunde debiet bedraagt 420 m3/u. De lozingsnorm voor totaal cadmium bedraagt 0,6 mg/l De afdeling Milieu-inspectie nam in 2003 twee en in 2005 één afvalwatermonster. De analyseresultaten toonden aan dat het afvalwater voldeed aan de lozingsnorm voor totaal cadmium. Bij nazicht van de zelfcontrolemetingen van het bedrijf in 2004 bleek dat ook voor 2004 de meetresultaten voldeden aan de lozingsnorm voor cadmium. Uit metingen van de VMM blijkt dat in 2004 de gemiddelde cadmiumconcentratie in de Eindergatloop 39 µg/l bedroeg. Dit is een ernstige overschrijding van de Vlarem II basiskwaliteitsnorm voor cadmium in oppervlaktewater van 1 µg/l. Er zijn aanwijzingen dat naast de lozingen van afvalwater door Umicore Overpelt ook andere factoren (grondwater, afspoeling, ...) de gemeten cadmiumconcentratie in de Eindergatloop bepalen. Dit houdt in dat verdere bodem- en grondwatersaneringen waarschijnlijk ook een invloed zullen hebben op de oppervlaktewaterkwaliteit b) Meetnet oppervlaktewater Om een beeld te geven van de historische toestand werden de concentraties van 1998 bekeken; de huidige toestand wordt geschetst met de cijfers van 2004 en 2005. Hierbij dient benadrukt te worden dat de meetgegevens van 2005 nog niet volledig de strikte kwaliteitscontrole doorlopen hebben.

05/10/2006

37/83


(1) Toetsing aan milieukwaliteitsnormen De situatie in oppervlaktewater wordt geschetst door de cadmiumconcentratie (totaal (Cd t) en opgeloste vorm(Cd o)) af te toetsen aan milieukwaliteitsnormen of richtwaarden. • Toetsing aan de basiskwaliteitsnorm van de Cd totaal (Vlarem). (Voor Cd opgelost bestaan er geen Vlaamse basiskwaliteitsnormen.) De basiskwaliteitsnorm wordt overschreden als de gemiddelde concentratie Cd t hoger ligt dan 1 µg/L. Uit de vergelijking tussen 1998, 2004 en 2005 kan men niet besluiten dat de situatie verbeterd is. De cijfers over meerdere jaren (1996-2005) laten niet toe om eenduidig een trend af te leiden en geven onder andere aan dat klimatologische omstandigheden een belangrijke rol spelen. (Opgelet, de resultaten van 2005 hebben momenteel nog niet de finale kwaliteitscontrole doorlopen, die binnenkort wordt afgerond. Kleine wijzigingen zijn eventueel mogelijk.) Samengevat, de basiskwaliteitsnorm voor cadmium werd in 2004 op ongeveer 5% van de bemonsterde meetplaatsen overschreden. Een te hoge cadmiumconcentratie is - in tegenstelling tot de situatie voor zink - een probleem dat vooral sterk gelokaliseerd in de Kempen voorkomt. Voor cadmium springen de Eindergatloop (Lommel), de Scheppelijke Nete (Mol), de Dommel (Neerpelt) duidelijk in het oog. (2) Bespreking lokale situatie (2) i Molse Nete en Scheppelijke Nete De oorzaak voor deze zeer ernstige verontreiniging is de historische vervuiling van de bodem op en rond de sites van Umicore te Balen. Vooral de toename van grondwaterkwel in het brongebied van de Scheppelijke en de Molse Nete na het verminderen van de grondwaterwinning door Umicore Balen, heeft voor een aanzienlijke uitloging van zware metalen naar het oppervlaktewater gezorgd. (2) ii Eindergatloop te Neerpelt Specifiek voor de metalen is Umicore te Overpelt een belangrijke bron van verontreiniging. De basiskwaliteitsnormen worden in de Eindergatloop stroomafwaarts van het bedrijf (meetplaats 95000) overschreden voor verschillende stoffen waaronder cadmium, lood, zink en seleen. Het bedrijf is vooral gekend om zijn hoge geloosde vrachten aan cadmium en zink. In 2004 bedroegen de gemiddelde concentraties in de waterloop (meetplaats 95000): 1.032 µg/L zink, 39 µg/L cadmium, 98 µg/L lood. Hierbij moet opgemerkt worden dat de grootste vracht aan cadmium en zink niet afkomstig is van de huidige lozing van Umicore, maar wel van het sterk verontreinigde grondwater onder het bedrijfsterrein (de concentratie loopt hier op bepaalde plaatsen op tot meer dan een miljoen µg/L voor cadmium en tot meer dan twintig miljoen µg/L voor zink). In de Dommel, na de monding van de Eindergatloop (meetplaats 91000), werden in 2004 nog steeds de basiskwaliteitsnormen overschreden voor cadmium en zink. De gemiddelde concentraties bedragen er respectievelijk 6,4 en 308 µg/L. c) Cd-onderzoek op MAP-meetpunten van maart 2005 (1) Algemeen In maart 2005 werden in een aantal Kempense gemeenten oppervlaktewateranalyses gedaan in kleine waterlopen. Uit de analyse blijkt het beeld niet rooskleurig te zijn De basismilieukwaliteitsnorm voor totaal cadmium (en Zn en Ni) wordt in de onderzochte Noordlimburgse waterlopen op veel plaatsen overschreden. Op bijna alle meetplaatsen (ook in Balen-Meerhout-Geel) zien we een gevoelig verhoogde concentratie vergeleken met de natuurlijke achtergrondconcentratie voor Zn en Cd.

05/10/2006

38/83


Gezien de hoofdzakelijk opgeloste toestand waarin de metalen zich bevinden, is er een sterke indicatie dat de aanvoer via grondwater gebeurt. Dit bevestigt een aantal overschrijdingen voor zware metalen gemeten in putwateranalyses. De resultaten zijn van die aard dat accumulatie in runderen (drinken van vee) of in groenten (sproeien) niet uit te sluiten valt. (2) Toetsing aan de Vlaamse basiskwaliteitsnormen Met uitzondering van cadmium en kwik zijn de Vlaamse basiskwaliteitsnormen voor zware metalen z.g. absolute normen. Hierbij wordt een oppervlaktewater geacht te voldoen aan de norm indien 90% van de gemeten waarden lager of gelijk zijn aan de norm. Van de 10% monsters die niet conform zijn, mag het water met niet meer dan 50% van de grenswaarde afwijken. De basiskwaliteitsnorm voor cadmium (1 µg/L) en kwik (0,5 µg/L) wordt getoetst aan het gemiddelde van de meetwaarden op jaarbasis. In het kader van dit project worden de basiskwaliteitsnormen echter gebruikt als éénmalige drempelwaarde. Er zijn enkel Vlaamse basiskwaliteitsnormen voor totaalgehalte aan metalen. De gehalten aan opgeloste metalen kunnen dus niet getoetst worden aan Vlaamse normen, met uitzondering van opgelost koper, waarvoor een viswaterkwaliteitsnorm geldt van 40 µg/L. In Noord-Limburg wordt de basiskwaliteitsnorm overschreden voor drie parameters: totaal cadmium (op 6 van de 13 bemonsterde meetplaatsen), totaal zink (6 meetplaatsen) en totaal nikkel (4 meetplaatsen). In totaal wordt op zeven meetplaatsen minstens één van deze normen overschreden. Deze meetplaatsen zijn verspreid gelegen op het grondgebied van de gemeenten Lommel, Overpelt, Neerpelt, Peer en Hamont-Achel. De gemeente HamontAchel lijkt minder getroffen dan de overige gemeenten van de regio, met slechts één overschrijding, voor zink, op één van de vier onderzochte meetplaatsen in deze gemeente. De metalen arseen, boor, barium, chroom, koper, lood en seleen werden ofwel niet gedetecteerd, ofwel in waarden ver onder de basiskwaliteitsnorm. De gehalten aan opgelost koper blijven eveneens ver onder de Vlaamse viswaterkwaliteitsnorm. In de regio Balen-Meerhout-Geel werd op geen enkele van de 5 onderzochte meetplaatsen een basiskwaliteitsnorm overschreden. d) Zwevend stof Hierna volgt een bespreking per gemeente. (1) Gemeente Mol In deze gemeente werd naar aanleiding van de zwevende stof meetcampagne 2002 op 3 meetplaatsen zwevende stof bemonsterd. De meetplaats 333500 op de Scheppelijke Nete vertoont opmerkelijke hoge cadmiumconcentraties die tot 10 maal hoger zijn dan de concentraties in de waterbodem. Hierbij werden in het zwevende stof cadmiumconcentraties vastgesteld tot 692 mg/kg ds in de zomerbemonstering en concentraties in het voorjaar van 357mg/kg ds en 470mg /kg ds in het najaar. De Molse Nete (meetplaats 332000) stroomopwaarts de samenvloeiing met Scheppelijke Nete vertoont eveneens hoge concentraties cadmium die echter lager zijn dan die van de Scheppelijke Nete. Cadmiumconcentraties worden gemeten van 61 mg/kg ds in het voorjaar, 96 mg/kg ds in de zomer en 77 mg/kg ds in het najaar. Stroomafwaarts het centrum van Mol, na samenvloeien van beide waterlopen worden op de Molse Nete (meetplaats 331000) opnieuw opmerkelijk hoge waarden voor cadmium in het zwevende stof genoteerd. Hierbij bedraagt de hoogste concentratie in de zomerbemonstering 625 mg/kg ds. In het voorjaar werd een concentratie van 197 mg/kg ds gemeten en in het najaar een cadmiumconcentratie van 335 mg/kg ds.

05/10/2006

39/83


(2) Gemeente Lommel In de gemeente Lommel werd op het Kanaal van Beverlo (meetplaats 849500) een éénmalige zwevende stof bemonstering gehouden in 2001. Er werden in de waterbodem reeds beduidend hoge concentraties cadmium gevonden en dit werd eveneens bevestigd in de zwevende stof meetcampagne. Cadmiumconcentraties van 440 mg/kg ds werden bepaald. Opmerkelijk is dat voor deze waterloop de cadmiumconcentratie hoger is in de waterbodem dan in het zwevende stof terwijl dit voor de meeste ander meetplaatsen waar beiden werden bepaald net omgekeerd is. In 2004 werd op de Eindergatloop een meetcampagne zwevende stof gehouden waarbij de meest stroomopwaarts gelegen meetplaats zich in de gemeente Lommel bevindt. Meetplaats 96000 werd in 2004 in het voorjaar, zomer en najaar bemonsterd. De gemeten cadmiumconcentraties bedragen respectievelijk 65 mg/kg ds in het voorjaar, 53 mg/kg ds in de zomer en 48 mg/kg ds in het najaar. (3) Gemeente Neerpelt Stroomafwaarts de vestiging Umicore en net voor de monding in Dommel zijn de cadmiumconcentraties van het zwevende stof in de Eindergatloop, meetplaats 95000 opmerkelijk hoog. In het voorjaar werden cadmiumconcentraties gemeten van 636 mg/kg ds, in de zomer 793 mg/kg ds en in het najaar 654 mg/kg ds. De cadmiumconcentraties in de waterbodem waren reeds sterk afwijkend t.o.v. de referentie (klasse 4) maar de concentraties in het zwevende stof bedragen 20 tot 60 maal de concentratie van deze in de waterbodem. Verder stroomafwaarts op de Dommel (meetplaats 91000) zijn de cadmiumconcentraties die worden gemeten in het zwevende stof nog steeds zeer hoog met waarden van 228 mg/kg ds in voorjaar, 402 mg/ kg ds in zomer en 409 mg/kg ds in najaar. (4) Gemeente Overpelt Stroomopwaarts de samenvloeiing Eindergatloop in de Dommel, op meetplaats 92000 de Dommel – Boven Dommel werd eveneens in 2004 een meetcampagne zwevende stof gehouden. Cadmiumconcentraties zijn hier beduidend lager dan in bovenstaande meetplaatsen maar zijn wel nog relatief hoog. Concentraties cadmium van 25 mg/kg ds in de voorjaarscampagne, 28 mg/kg ds in de zomercampagne en 28 mg/kg ds in de najaarscampagne werden bepaald. e) Grondwater Cadmium komt op een natuurlijke manier hooguit in vorm van uiterst lage concentraties in de Vlaamse sedimentaire watervoerende lagen voor. De VLAREBO-parameter-studie van 2003 (Walraevens et al.) bevestigt dat de achtergrondwaarde van 0.1µg Cd/l voor grondwater in 86% van de referentieputten niet wordt overschreden. Bij 97% van de meetgegevens afkomstig van de voorjaarscampagne van 2005 voor het freatisch grondwatermeetnet blijven de waarden beneden de sanerings- en milieukwaliteitsnorm van 5ppb. Bij elke concentratie boven 5ppb Cd moet men er van uitgaan dat deze te wijten is aan een externe verontreinigingsbron. Op 20 plaatsen komt het tot een overschrijding van de cadmiumnorm van 5ppb (zie onderstaande tabel). Deze hogere waarden concentreren zich op het noorden van Limburg. Ook zijn er in deze streek veel putten, die reeds onder invloed zijn van verhoogde Cdconcentraties zonder dat de milieukwaliteitsnorm overschreden is (tussen 2.5 en 5ppb Cd2+). In zuidelijk Vlaanderen worden dan weer nagenoeg geen overschrijdingen van de milieukwaliteitsnorm noch verhoogde Cd-concentraties in het freatische grondwater gemeten. Tabel: Max. cadmiumconcentraties per put in het oostelijke gedeelte van Vlaanderen

05/10/2006

40/83

Actieplan cadmium – oktober 2006 Meetcampagne

Putten bemonsterd

Voorjaar 2005 910 Bron: VMM, Afdeling Water

0 ppb

-<2.5 2.5 ppb

855

-<5.0 >= 5.0 ppb Max. Gemidd Percenta (in ppb) elde ge max. >=5 ppb (in ppb (kwaliteit snorm) op putnive au) 35 20 47.2 0.7 2.2

Gezien er ook binnen de regio van de Kempen een behoorlijke spreiding van vastgestelde hogere concentraties of overschrijdingen kan worden vastgesteld, moet men van een diffuse verspreiding van cadmium uitgaan. Bovendien bevinden de putten zich door de meetnetopzet uitsluitend in landbouwgebied, op grotere afstand van industriële installaties en huishoudens, zodat een verontreiniging door puntbronnen in deze zin niet gegeven is. De contaminatie van het grondwater met zware metalen door diffuse verontreiniging is het gevolg van infiltratie van stoffen, eventueel met lage concentraties, over grote oppervlaktes. Naast de afzet van cadmium op het bodemoppervlak door atmosferische depositie of verspreiding van assen (industriële slakken) hangt de mobilisatie van dit zware metaal van een aantal factoren af. Het transport wordt onder andere bepaald door de uitwisselings- en adsorptiecapaciteit van het bodem- en sedimentmateriaal. Een verzadiging met cadmium kan tot de vrijzetting ervan leiden. Verder hangt de mobilisatie van zware metalen - meestal als transporteerbare complexionen - van de Eh – pH-condities en de buffercapaciteit van de bodem en het water af. Wanneer een metaal als cadmium in hogere concentraties in het grondwater terechtkomt, kan het om reden van een bepaalde toxiciteit een bedreiging voor fauna en flora vormen. Microbiologische reacties in het grondwater worden vertraagd of geïnhibeerd door het afsterven van de aanwezige organismen. Een bedreiging voor de flora ontstaat als toxisch grondwater in oppervlaktewater of onder grondwaterafhankelijke terrestrische ecosystemen (kwelzones, waterbodems) terechtkomt. Een verontreiniging van putwater leidt dan weer tot problemen voor de watervoorziening van mens en dier. Recent onderzoek naar de ‘Anorganische Vlarebo-parameters in het grondwater (K. Walraevens et al. (2003) in opdracht van OVAM) maakt duidelijk dat cadmium op basis van zijn iets grotere mobiliteit tot de groep zware metalen (bvb. Zn en Ni) behoort, die bij externe input in hogere concentraties in het grondwater kunnen worden aangetroffen. Dat vooral in het noordelijke gedeelte van Limburg hogere cadmiumconcentraties in het grondwater kunnen worden gemeten, is in principe niet verbazingwekkend gezien het retentievermogen van de ondergrond hier eerder beperkt is. In deze zone van Vlaanderen bevinden zich namelijk enkele van de meest doorlatende sedimentlagen van heel Vlaanderen, zoals de Hoogterrasafzettingen (middelmatig - grof zand tot grind), de MaasRijn-afzettingen (vooral grind maar ook pakketten van losse stenen) of de middelmatige zanden van Mol. Het retentievermogen beperkt zich hier vooral op de bodemlaag, met name de hier aanwezige organische stoffen of hydroxiden. Eens de bodemlaag gepasseerd is, kan cadmium met infiltrerend water vrij gemakkelijk naar diepere zones doorsijpelen. Gezien cadmium niet conservatief wordt getransporteerd, dient met lange termijn-effecten rekening te worden gehouden, ook en vooral naar het grondwater toe. Cadmium wordt in veel gevallen slechts tijdelijk aan bvb. organische complexen, kleimineralen of hydroxiden gebonden en stapsgewijs naar diepere bodemlagen getransporteerd, zodat in de toekomst een grotere doorslag naar het grondwater mogelijk is. Een toenemende verzuring (lage pH) van de bodemlagen kan tot een bijkomende mobilisatie leiden. (1) Historische toestand Om een inschatting te maken van het grondwaterprobleem dient rekening te worden gehouden met de geologie ter plaatse. 05/10/2006

41/83


(1) i Balen / Overpelt: De kleilaag ligt veel dieper tot soms 150m-mv, de bodem bestaat hoofdzakelijk uit zand. Dit heeft als gevolg dat de verontreiniging zich in het grondwater zowel naar de diepte toe, als horizontaal gemakkelijk verspreid. Ook door de grote en diepe waterwinningen op de terreinen van Umicore gedurende meerdere decennia werd de verspreiding van deze verontreiniging naar de diepte toe versneld. De grondwaterverontreiniging is hoofdzakelijk te wijten aan uitloging door voormalige opslag van ertsen op de naakte grond, de aanwezige afvalstoffen ter hoogte van het grondwater, mogelijke lekkages in de stortplaatsen. De pluim strekt zich uit tot op grote diepte en verspreidt zich dan met de grondwaterstromingsrichting. (1) ii Overpelt Een afsluitende kleilaag bevindt zich op grote diepte, de verontreiniging is doorgezet tot ongeveer 150 m diepte. In het horizontale vlak wordt de verontreiniging ondiep opgevangen door het kanaal, op grote diepte gaat ze onder het kanaal door in noordelijke richting. (1) iii Balen Een afsluitende laag bevindt zich op grote diepte, de verontreiniging is doorgezet tot meer dan 150 m diepte. De grondwaterstromingszin is richting aanpalende woonwijk (BalenWezel). De verontreiniging wordt ingeperkt door De Molse en Scheppelijke Nete. Tevens is er een kwel ter hoogte van de wijk Bankei (opwaartse grondwaterstroming en zo komt daar verontreiniging aan de oppervlakte en zo in de Scheppelijke Nete). (2) Huidige toestand (2) i Balen en Overpelt: Een bodemsaneringsproject voor het grondwater is nog niet bij de OVAM ingediend, onder meer omwille van de complexe waterhuishouding en de beperkte debieten die geloosd kunnen worden. In deze bodemsaneringsprojecten dient ook de impact van de stortplaatsen mee opgenomen te worden. f) Drinkwater (1) Cadmium in leidingwater Richtlijn 98/83/EG van de Raad voor Europa van 3 november 1998 betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water, legt voor cadmium een norm op van 5,0 µg/l. Deze norm is overgenomen in het Besluit van de Vlaamse regering van 13 december 2002 houdende reglementering inzake de kwaliteit en levering van water, bestemd voor menselijke consumptie (omzetting van richtlijn 98/83/EG). Uit de kwaliteitsgegevens die jaarlijks door de drinkwatermaatschappijen gerapporteerd worden, blijkt dat de parameter Cd slechts zeer zelden overschreden wordt. Analyses drinkwaterkwaliteit (gegevens Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening) Limburg, 2004: Cadmium Aantal analyses Conform Niet conform Hoogste Norm gemeten concentratie 196 196 0 1,00 µg/l 5,00 µg/l Het departement LNE beschikt niet over gegevens aangaande Cd-concentraties in flessenwater, aangezien dit een federale aangelegenheid is. 05/10/2006

42/83


(2) Cadmium in drinkwater voor dieren Rekening houdend met de gegevens betreffende de Cd-concentraties die gevonden worden in resp. het grondwater en de waterbodems van bepaalde waterlopen, dienen we rekening te houden met een potentieel risico naar dieren toe. Het is niet ondenkbaar dat vee dat zich in de weilanden van de betreffende regio bevindt, Cd zal opnemen door het drinken van gecontamineerd water. Dit kan in hoofdzaak op twee manieren gebeuren. (1) Op bepaalde plaatsen in de regio staat de grondwatertafel zeer hoog en komt het water in kwelzones aan de oppervlakte. In topografisch iets lager gelegen zones krijgt men dan plassen of poeltjes, waar het vee van kan drinken. Indien dit kwelwater een (te) hoge concentratie aan Cd bevat, komt dit zo in het weefsel van het dier terecht. (2) We zagen reeds dat de Cd-concentraties in de waterbodem van een aantal waterlopen (Kanaal van Beverlo, Dommel, Eindergatloop, Scheppelijke Nete, Molse Nete) zeer hoog ligt. Ook de concentraties aanwezig in zwevende stof in de waterkolom van voornoemde waterlopen liggen te hoog. Het is zo dat er nalevering van contaminanten mogelijk is van de waterbodem naar de waterkolom. Indien dit gebeurt, en er heeft daarna een overstroming plaats, dan komt dit water in de omliggende percelen terecht. Dat zwevende stof, beladen met hoge Cd-concentraties op dezelfde manier de terrestrische ecosystemen in de nabijheid van de waterlopen kunnen bereiken, is evident. Op die manier vormt dit water een potentieel (doch reëel) risico voor het vee dat zich mogelijk op deze landerijen bevindt. Er zijn hiervan evenwel geen kwantitatieve gegevens beschikbaar. g) Waterbodem (1) Algemeen De kwaliteit van de waterbodems in de Vlaamse waterlopen werd jarenlang negatief beïnvloed door de slechte kwaliteit van het oppervlaktewater. Nu door inspanningen op het vlak van afvalwaterzuivering de waterkwaliteit gestaag verbeterd is, stelt zich het omgekeerde probleem door nalevering van polluenten vanuit de waterbodem naar de waterkolom. Daar de waterbodem enerzijds een belangrijk onderdeel is van het aquatisch ecosysteem en anderzijds bij bagger- en ruimingswerken specie vrijkomt, is het belangrijk de kwaliteit van de waterbodems te controleren en beheren. Aangezien polluenten zich vasthechten aan sedimentdeeltjes, kan de bezinking en afzetting van verontreinigd slib op overstroomde landbouwgronden schade berokkenen aan deze gronden en kan het landbouwkundig gebruik ervan voor een langere periode na de overstroming bemoeilijken. De bezinking en afzetting van verontreinigd slib na overstromingen veroorzaakt grote, soms irreversibele effecten op de natuurwaarden. Een sterk verontreinigde waterbodem legt niet enkel een hypotheek op het creëren van actieve overstromingsgebieden, maar kan ook een hypotheek leggen op de kwaliteit van het oppervlaktewater. Verontreinigde waterbodems zorgen immers voor een vertraging van de waterkwaliteitsdoelstellingen na de waterzuivering wegens nalevering van polluenten vanuit de waterbodem naar het oppervlaktewater en staan het ecologisch herstel van de waterloop in de weg. Bij de inschatting van de risico' s verbonden aan hoge cadmiumgehaltes in waterbodems, dient rekening gehouden te worden met de biobeschikbaarheid, m.a.w. de mate waarin de contaminanten die in het sediment aanwezig zijn opgenomen kunnen worden door de biota. Dit is afhankelijk van een aantal parameters, o.a. de korrelgrootteverdeling van het sediment, de aard van de contaminanten etc. Zo is het mogelijk dat een hoge absolute concentratie aan een bepaalde stof relatief weinig schade veroorzaakt door de beperkte biobeschikbaarheid. Daarom is het belangrijk de fysico-chemische gegevens te linken met ecotoxicologische gegevens en bv. concentratiemetingen in vissoorten zoals paling. 05/10/2006

43/83


In de gemeenten Lommel, Neerpelt, Overpelt, Balen en Mol worden in het kader van het routinematig meetnet waterbodems, door de VMM de waterbodems geanalyseerd. Hierbij wordt voor de beoordeling van de waterbodemkwaliteit gebruik gemaakt van de triademethodologie. De triade combineert drie onderzoeken (fysico-chemie, ecotoxicologie en biologie) tot een globale triadekwaliteitsklasse. Op die manier wordt een ecologisch oordeel over de kwaliteit van de waterbodem gevormd. Binnen het fysisch-chemisch luik van het onderzoek wordt een uitgebreid pakket parameters geanalyseerd en beoordeeld waaronder een reeks zware metalen en bijgevolg ook cadmium. Voor de beoordeling van sommige parameters en zo ook voor zware metalen en cadmium wordt voor elke waterbodem een omrekening van de gemeten gehaltes naar een standaard waterbodem met een kleigehalte van 11% klei en 5% organische stof uitgevoerd. Na correctie naar standaard waterbodem worden de concentraties relatief uitgezet t.o.v. een referentie. De referentietoestand wordt aangegeven als het geometrisch gemiddeld van de concentraties van 12 referentiewaterbodems zoals bepaald tijdens de methodologische studie. Voor cadmium bedraagt deze referentieconcentratie 0,38 mg/kg ds. Een log verhouding tot referentie (log VTR) van de gemeten concentraties maakt het mogelijk een classificatie te doen in 4 kwaliteitsklassen (klasse 1= niet afwijkend t.o.v. de referentie, klasse 2= licht afwijkend t.o.v. de referentie, klasse 3= afwijkend t.o.v. de referentie en klasse 4= sterk afwijkend t.o.v. de referentie). Uitgaande van de gegevens in de waterbodemdatabank zien we duidelijk waar de problemen zich situeren. De hoogste concentraties aan cadmium vinden we terug in de waterbodems van de volgende waterlopen: • Kanaal van Beverlo te Lommel • Dommel te Neerpelt • Eindergatloop te Neerpelt • Scheppelijke Nete - Stevensloop te Mol Bij bemonsteringen die genomen werden op verschillende tijdstippen in de periode 20002005, bleek het gehalte aan Cd in de waterbodem op die locaties telkens zeer hoog te zijn. De hoogste pieken werden aangetroffen in het kanaal van Beverlo te Lommel en Leopoldsburg. Hier kwamen in het waterbodemsediment Cd-concentraties voor van meer dan 500 µg/g droge stof. (2) Bespreking lokale situatie (2) i Gemeente Lommel In de gemeente Lommel zijn 4 meetplaatsen van het waterbodemmeetnet VMM gelegen. Meetplaats 848300 op het Kanaal Bocholt-Herentals vertoont een cadmiumconcentratie in de waterbodem van 1,1 mg/kg ds wat overeenkomt met klasse 2 of licht afwijkend t.o.v. de referentie. De waterbodem van meetplaats 849500 (Kanaal van Beverlo) is reeds 3 maal bemonsterd, 2 maal in 2001 in het kader van een zwevende stof campagne, en 1 maal in het kader van het routinematig meetnet waterbodems in 2003. Hierbij werden voor de waterbodem opmerkelijk hoge waarden aan cadmium gemeten van telkens meer dan 500 mg/kg ds wat overeenstemt met een waterbodem klasse 4. De waterbodem van meetplaats 89200 (Kolkgracht) werd in 2000 en 2004 bemonsterd en vertoont telkens niet afwijkende cadmiumconcentraties wat overeenkomt met een triadekwaliteitsklasse voor cadmium van 1. Tenslotte werd voor de waterbodem van meetplaats 89500 (Huttensondersloot – Heuvelse Loop) een cadmiumconcentratie van 1,6 mg/kg ds bepaald, overeenstemmend met klasse 2 (licht afwijkend t.o.v. de referentieconcentratie). (2) ii Gemeente Overpelt In de gemeente Overpelt bevindt zich 1 meetplaats van het waterbodemmeetnet, nl. meetplaats 91900 gelegen op de Dommel -Boven Dommel. Deze meetplaats werd in het kader van het routinematige meetnet waterbodems 2 maal bemonsterd. In het jaar 2000 05/10/2006

44/83


werd geen afwijkende concentratie voor cadmium in de waterbodem gemeten resulterend in een klasse 1. In 2004 werd echter een licht afwijkende concentratie bepaald van 1,8 mg/kg ds of triadeklasse 2. (2) iii Gemeente Neerpelt In de gemeente Neerpelt bevinden zich 2 meetplaatsen van het meetnet waterbodems. Meetplaats 95000 bevindt zich op de Eindergatloop stroomafwaarts de lozing van Umicore net voor de monding in de Dommel. Deze meetplaats werd in 2001 en in 2005 bemonsterd waarbij telkens een sterk afwijkende concentratie voor cadmium (klasse 4) in de waterbodem werd vastgesteld (respectievelijk 10 mg/kg ds en 33 mg/kg ds). Stroomafwaarts op de Dommel ligt meetplaats 91000 die in het kader van het waterbodemmeetnet 2 maal werd bemonsterd. In 2000 werd een cadmiumconcentratie van 29 mg/kg ds bepaald en in 2004 een concentratie van 37 mg/kg ds wat telkens overeenstemt met een sterk afwijkende concentratie t.o.v. de referentie of m.a.w. triadeklasse 4. (2) iv Gemeente Balen In de gemeente Balen liggen 3 meetplaatsen van het waterbodemmeetnet VMM die elk reeds 2 maal bemonsterd zijn (meetcampagne 2001 en meetcampagne 2005). Meetplaats 336000 is gelegen op de Balengracht – Kleine Hoofdgracht en voor cadmium werd in beide meetcampagnes een licht afwijkende concentratie t.o.v. de referentie (klasse 2) gemeten. Een concentratie van 2,2 mg/kg ds werd bepaald in 2001 en een concentratie van 1,6 mg/kg ds in 2005. Hierbij dient opgemerkt te worden dat voor de concentratie gemeten in 2005, nog geen standaardisatie naar standaard waterbodem is gebeurd, maar dat dit voor de berekening van de triadeklasse in dit geval van geen enkele invloed is. Voor cadmium in de waterbodem van meetplaats 335600 (Asdonkbeek – Asbeek – Hanskenselsloop) werden in 2001 en 2005 telkens een afwijkende concentratie t.o.v. de referentie bepaald (triadeklasse 3) met gehaltes van respectievelijk 2,6 en 2,4 mg/kg ds. Meetplaats 333000 bevindt zich op de Molse Nete (Mol Neet – Molnete) en vertoont tevens voor de 2 meetcampagnes afwijkende concentraties (klasse 3) t.o.v. de referentie. In de waterbodem worden cadmiumconcentraties van 3,6 mg/kg ds (2001) en 2,8 mg/kg ds (2005) gemeten. (2) v Gemeente Mol In de gemeente Mol liggen 5 meetplaatsen uit het meetnet waterbodems VMM. De waterbodem van meetplaats 87800 of m.a.w. het Postelvaartje vertoont een cadmiumconcentratie van 0.14 mg/kg ds wat overeenkomt met een triadeklasse 1 of niet afwijkend t.o.v. de referentie. Dit is evenzeer zo voor de waterbodem van het Kanaal van Dessel naar Schoten, meetplaats 842600 waar een cadmiumconcentratie van 0,12 mg/kg ds werd bepaald en de Breiloop met meetplaats 304700 waar een cadmiumconcentratie beneden de detectielimiet werd gemeten. De waterbodem van het Kanaal Bocholt naar Herentals, meetplaats 846000 vertoont net als in Lommel een cadmium triadeklasse 2 (licht afwijkend t.o.v. de referentie) met een overeenkomstige cadmiumconcentratie van 1,9 mg/kg ds. Meetplaats 333500 op de Scheppelijke Neet – Stevensloop vertoont voor alle bemonsteringsdata (2001, 2003 en 2005) sterk afwijkende concentraties voor cadmium (triadeklasse 4). Respectievelijk worden cadmiumconcentraties van 66, 134 en 28 mg/kg ds bepaald. h) Biota Resultaten van het Vlaamse palingpolluentenmeetnet, 1994-2003: de recentste gegevens van concentraties in paling voor het kanaal van Beverlo dateren van 2001. Het kanaal van Beverlo heeft een uitgesproken cadmiumvervuiling. Op twee locaties liggen de recentste gemiddelde concentraties boven de norm en op ‘individueel paling’-niveau 05/10/2006

45/83


wordt de norm zelfs op vier locaties overschreden. Bij de afwijkingen ten opzichte van de referentiewaarde hebben zes van de acht locaties op het kanaal van Beverlo een gemiddelde concentratie die sterk afwijkend is van de referentiewaarde. In de omgeving van het kanaal van Beverlo vinden we nog zeven locaties terug waar de gemiddelde concentratie sterk afwijkend is (kanaal van Dessel naar Schoten in Retie, Wateringen Lommel, Dommel in Neerpelt en kanaal van Bocholt naar Herentals in Lommel(twee locaties), in Overpelt en in Herentals). Actie 42: Palingpolluentenmeetnet van INBO: in het najaar 2006 zijn er op een aantal waters in de Kempense regio afvissingen gepland om de meest recente cadmiumconcentraties te kunnen voorleggen.

III.C.2. Beschrijving historische en huidige maatregelen a) Afval- en oppervlaktewater (1) Meetnet oppervlaktewater (VMM) De verschillende meetpunten van het oppervlaktewatermeetnet van VMM worden maandelijks bemonsterd. Het betreft ca. 640 meetpunten verspreid over Vlaanderen. (2) Umicore Overpelt (Milieu-inspectie) Umicore Overpelt beschikt over een fysico-chemische waterzuivering, waar in verschillende stappen door middel van pH-sturingen (en o.a. met behulp van kalkmelk) achtereenvolgens zware metalen, fluoriden en deels ook sulfaten worden verwijderd. De laatste jaren zijn er procesverbeteringen aangebracht aan de waterzuivering wat o.a. geleid heeft tot een efficiëntere verwijdering van fluoriden. Verder zijn er maatregelen genomen om de cadmiumverwijdering uit het afvalwater te optimaliseren. Maatregelen drongen zich op omwille van dalende debieten. b) Grondwater De maatregelen die door OVAM worden voorzien, worden opgesomd in deel I.B.2. c) Drinkwater Voor wat betreft leidingwater bestemd voor menselijke consumptie worden regelmatige en verregaande kwaliteitscontroles uitgevoerd die kwaliteit van het drinkwater waarborgen. Wanneer putwater als drinkwater wordt gebruikt dient de eigenaar zelf in te staan voor kwaliteitsgarantie en –controle. Maatregelen gericht op het voorkomen van consumptie van door Cd verontreinigd drinkwater door dieren, dienen zich te focussen op de aanpak van de problemen aangaande Cd in grondwater en waterbodems, aangezien de problematiek hier zeer nauw mee gerelateerd is. d) Waterbodem De Dommel en de zandvang aan het wachtbekken werden resp. einde 2002 (Dommel) en in mei 2003 (zandvang) geruimd door de afdeling Water: het ging hierbij om volumes van 570 ton (Dommel) en 3200 ton (zandvang). Deze ruimingen gebeurden omwille van hydraulische redenen. Voorlopig worden ter hoogte van de Dommel geen nieuwe ruimingen gepland. e) Biota In 2002 werd er op basis van de zware verontreiniging (o.a. maar niet uitsluitend van Cd), niet alleen in paling, maar ook in roofvis, een totaal meeneemverbod voor vis uit het Kanaal van Beverlo (en zones uit de andere Kempense Kanalen) uitgevaardigd, teneinde de visser zo goed mogelijk te beschermen. Eind 2005 werd er beslist om dit meeneemverbod niet te verlengen, wel wordt er aan elke visser die in 2006 een visverlof koopt een folder bezorgd over de vervuiling in paling. Met 05/10/2006

46/83


deze folder wordt elke visser gewaarschuwd om voorzichtig om te springen met de consumptie van paling (en andere roofvis).

III.C.3. Bijkomende maatregelen a) Afval- en oppervlaktewater Actie 12

Bijkomende controle op afvalwaterhuishouding Umicore Overpelt

De afdeling Milieu-inspectie zal het cadmiumprobleem in de afvalwaterhuishouding van Umicore Overpelt verder onderzoeken en zo nodig een gemotiveerd voorstel via de afdeling Milieuvergunningen aan de vergunningverlenende overheid formuleren om de lozingsvergunning aan te passen in functie van BBT. b) Grondwater De maatregelen die in het kader van het bodemsaneringsproject worden voorzien, worden opgesomd in deel III.B.3 c) Waterbodems De preventieve aanpak van de verontreiniging van de waterbodems richt zich in de eerste plaats op het zuiverder maken van de waterkolom. Gezien de nauwe interactie tussen waterbodem en waterkolom is het evident dat een verbetering van de oppervlaktewaterkwaliteit een verbetering van de waterbodemkwaliteit met zich meebrengt. Bovendien heeft een sanering van de waterbodems enkel zin als deze wordt gekoppeld aan inspanningen op het vlak van de sanering van vervuilingsbronnen. Naast de brongerichte en de symptoomgerichte maatregelen, die resp. de oorzaken van erosie en de aanvoer van zwevende stoffen via lozingen bestrijden, kan een min of meer regelmatige ruiming van waterlopen noodzakelijk zijn om de invloed van de natuurlijke sedimentatie op het functioneren van het watersysteem te beperken. Omdat het geen zin heeft te dweilen met de kraan open, wordt nagegaan of er opwaarts de te saneren waterbodems één of meerdere ongezuiverde lozingspunten en/of overstorten aanwezig zijn. Indien dit zo is, betekent dit niet dat de sanering van deze waterbodem niet als prioritair kan weerhouden worden. Het betekent wel dat deze vervuilingsbronnen eerst moeten worden gesaneerd vooraleer tot de sanering van de waterbodem kan overgegaan worden. Bijkomende middelen worden voorzien vanuit het FFEU om op systematische wijze de verontreinigde waterbodems aan te pakken. Reeds vanaf dit jaar kan op deze manier dit probleem versneld aangepakt worden. Actie 13 Bijkomende middelen worden vrijgemaakt uit het FFEU voor de ruiming van waterbodems. Reeds in 2006 wordt hiervan 2 M EUR aangewend om versneld de verontreinigde waterbodems te saneren. Een overleg met de waterbeheerders van de onbevaarbare waterlopen, i.e. gemeenten, provincies, wateringen en de Afdeling Water van VMM, wordt opgestart. Naast een aantal waterlopen van 1ste categorie zijn er immers ook nogal waterlopen van 2de en 3de categorie die een matig tot sterk verontreinigde waterbodem hebben. Een globale aanpak is vereist om efficiënt en effectief de waterbodemproblematiek aan te pakken. d) Milieuvergunningen Zowel Umicore Balen als Umicore Overpelt (inclusief de stortplaatsen) zullen voor einde 2006 door de Afdeling Milieuvergunningen doorgelicht worden in het kader van de "Geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging" (IPPC).

05/10/2006

47/83


III.D. Fauna en flora III.D.1. Beschrijving historische en huidige toestand De conclusies rond de Cd-aanrijking van strooisellagen en bosbodems zijn: Wat betreft Cd zijn in de nabijheid van de Umicore vestigingen (in het bijzonder Balen/Overpelt) vooral de strooisellagen verontreinigd en in beperkte mate de onderliggende minerale bosbodem Strooisellagen houden de zware metalen vrij efficiënt vast: in het algemeen is de retentie van Cu en Pb er het sterkst, die van Cd het minst. Mogelijke Cd uitloging verdient dus de meeste aandacht. Zwaar gecontamineerde strooisellagen zijn een potentieel gevaar voor verontreiniging van bodem en grondwater; een specifieke aanpak en beheer dringen zich op; vooral in kwetsbare grondwaterwinningsgebieden Er zijn indicaties dat dunnere strooisellagen (snel afbreekbare mull humus) gepaard gaan met een grotere kans op (Cd) bodemverontreiniging. Eventuele contaminatie van consumeerbare bosproducten (paddestoelen, jachtwild) moet nagegaan worden; voorzichtigheid is geboden Door middel van een gerichte boomsoortenkeuze kan de hoeveelheid in omloop gebrachte Cd enigszins gestuurd worden; in bestaande bossen moet de Cd-flux geminimaliseerd worden.

III.D.2. Bijkomende maatregelen Maatregelen rond bosbeheer- en aanleg situeren zich op 2 vlakken: enerzijds een onderbouwing van het beheer van bestaande bosgebieden om het risico van de metaalverontreiniging te beperken, anderzijds een actieve rol bij het aanleggen van schermbossen als vorm van fytostabilisatie of de aanleg van korte-omloophout in functie van houtige biomassa en fyto-extractie. Dit laatste kan beschouwd worden als een interessant een alternatief voor landbouw op verontreinigde grond. Fyto-extractie in combinatie met teelt van houtige biomassa wordt verder in de tekst besproken. Bos- en natuurbeheerders hebben te weinig voeling met de problematiek van bodemverontreiniging om met dit aspect rekening te houden bij het beheer. Toch kunnen heel wat kleine ingrepen er toe leiden dat de blootstelling van planten en dieren aan metalen drastisch beperkt wordt. Voor bossen bijv. blijkt dat de strooisellaag heel wat metalen kan vastleggen. De boomsoortenkeuze kan hier echter een belangrijke rol spelen. Een aantal potentiële beheersingrepen dienen op lange termijn in veldsituaties getest en beoordeeld te worden. Ingrepen in functie van bodemsanering kunnen meer ecologische schade aanrichten dan dat er winst door een verbetering van de milieukwaliteit bereikt wordt, en dienen goed overwogen te worden. Multidisciplinair onderzoek rond locatiespecifieke ecologische risicobeoordeling in bossen moet hier voor een onderbouwing zorgen Aanplantingen van inheemse boomsoorten op verontreinigde gronden kunnen functioneren als schermbos, waarbij de verontreiniging van de omgeving afgeschermd wordt en de kringloop van metalen binnen het bosecosysteem gecontroleerd kan verlopen. De aanplanting met bomen leidt in bepaalde gevallen tot een verhoogde verdamping, waardoor het neerwaarts watertransport en dus de kans op uitloging van metalen daalt. Centraal staat de stelling dat een schermbos op een verontreinigde site op een dusdanige manier kan beheerd worden dat er geen noemenswaardige negatieve verschijnselen optreden naar de omgeving toe. Via het Bosdecreet wordt de milieubeschermende functie van het bos erkend. Specifieke maatregelen rond het beheer van bestaande bossen: • De metaalverontreiniging van de strooisellagen in de nabijheid van de Umicore vestigingen moet volledig in kaart worden gebracht (concentraties + pools); 05/10/2006

48/83


•

• • • • •

Ongecontroleerde afbouw van metaalgecontamineerde strooisellagen (overschrijding van MAC – maximaal toelaatbare concentratie) door ontbossing of andere perturbaties moet vermeden worden, in het bijzonder in kwetsbare waterwinningsgebieden; Het bosbeheer moet erop gericht zijn de metaalgecontamineerde strooisellagen zoveel mogelijk intact te houden tot een definitieve oplossing is gevonden; In risicogebied dient de boomsoortenkeuze afgestemd te worden op het minimaal in omloop brengen van metalen zoals Cd; Strooisellagen met metaalgehaltes hoger dan de maximaal toelaatbare concentratie (MAC) worden best niet verhandeld of aangewend voor teelten; Er moet nagegaan worden wat de contaminatierisico’s zijn in eetbare bosproducten (paddestoelen, jachtwild, …). In afwachting van een risicobeoordeling is het aangeraden een voorzichtigheidsprincipe te hanteren; De impact van bevloeiing van bossen op de verontreinigingstoestand moet onderzocht worden (mogelijke verontreinigingspaden in kaart brengen) en eventueel bijgestuurd worden.

III.E. Humane gegevens III.E.1. Beschrijving historische en huidige toestand In 1985 werd de CadmiBel (Cadmium in België) studie opgezet. Dit is een grootschalig morbiditeitsonderzoek met als referentiestudiegebied Hechtel-Eksel en de gebieden rond de zinksmelters (Lommel, Balen, Neerpelt en Overpelt) als vervuilde gebieden. In 1991 volgde hierop het PheeCad (Public Health and Environmental Exposure to Cadmium, 1991-1995) bevolkingsonderzoek. Het doel van deze studies was enerzijds het bepalen van de mate waarin cadmium uit de omgeving door de mens wordt opgenomen en anderzijds of het opgenomen cadmium kan geassocieerd worden met het voorkomen van gezondheidseffecten. Urinaire cadmium werd gemeten als merker voor de levenslange blootstelling aan cadmium. Conclusies van de studies: 1. Cadmiumexcretie in de urine bleek 30% hoger te zijn in de vervuilde gebieden. Een hogere cadmiumbelasting werd geassocieerd met een hogere urinaire excretie van calcium wat kan leiden tot verstoorde botontwikkeling. Uit deze resultaten werd besloten dat een urinaire excretie van cadmium lager dan 2 g/24h als de lage risicogrens voor renale effecten kan worden beschouwd (Buchet et al., 1990). 2. De hypothese dat langdurige blootstelling aan cadmium kan leiden tot hypertensie kon niet bevestigd worden (Staessen et al., 1991). 3. Zelfs bij een lage graad van omgevingsblootstelling kan cadmium demineralisatie van het skelet (osteoporose) veroorzaken. Dit kan leiden tot een verhoogde botfragiliteit en een verhoogd risico op fracturen (Staessen et al., 1999). 4. De resultaten uit deze studie duidden aan dat de renale effecten die te wijten waren aan een verhoogde lichaamsbelasting met cadmium, zwak, stabiel of zelfs omkeerbaar zijn na de introductie van maatregelen om de blootstelling te verminderen. Bovendien waren tubulaire effecten niet noodzakelijk geassocieerd met een verandering in de glomerulaire functie (Staessen et al., 1999).

05/10/2006

49/83


Als aanvulling op deze onderzoeken werd cadmiumbelasting van de verschillende blootstellingmedia (water, bodem, groenten en huisstof) nagegaan1. Uit deze studies bleek dat de bodem, plaatselijk geteelde groenten en neervallend huisstof in het vervuilde gebied een hoger cadmiumgehalte hadden. Zowel het cadmiumgehalte in groenten als het cadmiumgehalte in het huisstof droeg significant bij aan de verhoging van het urinair cadmium. Het model toonde dat ook de leeftijd, het rookgedrag en professionele blootstelling significant bijdroegen tot de urinaire cadmiumbelasting. De studie ‘Environmental exposure to cadmium and risk of cancer: a prospective populationbased study’, verschenen in ‘The Lancet’ van januari 2006, toont een associatie aan tussen het risico op longkanker en blootstelling aan cadmium in de leefomgeving. Deze studie bevestigt het belang van de saneringsmaatregelen en van de preventieve campagnes die reeds geruime tijd lopen in de betrokken gemeentes Overpelt, Lommel en Balen, maar ook in andere gemeenten zoals Kruibeke, Hoboken en Hemiksem. Voorzichtigheid is wel geboden bij een al te rechtlijnige extrapolatie van de resultaten van een studie die zich situeert in een welbepaald gebied, voor een welbepaalde leeftijdsgroep, in een welbepaalde tijdsperiode, met een specifieke blootstelling en derhalve met een specifiek risicoprofiel, naar een ander gebied en tijdsperiode, met verschillende blootstellingkenmerken. De resultaten van de studie en de conclusies over het huidige risico moeten dan ook bekeken worden in het licht van de specifieke huidige situatie in de regio, tevens waar nodig rekening houdend met de inmiddels genomen en nog voorziene maatregelen met betrekking tot de cadmiumvervuiling.

III.E.2. Beschrijving historische en huidige maatregelen/acties a) Sensibilisatiecampagnes De sensibilisatiecampagnes met betrekking tot cadmiumpreventie worden georganiseerd vanuit de administratie Gezondheidszorg. De laatste campagne dateert van 2005. Met folders werd de situatie op gezondheidsvlak kenbaar gemaakt bij de bevolking en werden tips gegeven om blootstelling aan dit zware metaal te vermijden. Uit een onderzoek tussen de eerste en de tweede informatiecampagne bleek duidelijk dat deze aanpak effectief werkt om de blootstelling te verlagen. In de laatste campagne is naast algemene informatie via de genoemde folder ook specifieke infoverstrekking gebeurd door de medisch milieukundigen bij de LOGO’s. b) Evaluatie van de geldende cadmiumnormen In opdracht van de cel Milieu & Gezondheid werd onderzocht of de heersende Cd-normen (lucht: vooropgestelde Europese richtwaarde 5ng/m³; water: basiskwaliteitsnorm 1µg/l; bodem: TDI-waarde van 1 µg/kg.d afgeleid op basis van een (WHO, 1989)) voldoende bescherming bieden voor de gezondheid van de bevolking, inclusief die van kwetsbare groepen zoals kinderen. Als algemene conclusie werd gesteld dat de normen voldoende beschermend zijn met betrekking tot niet-carcinogene effecten. Aangezien kanker als effect niet als dusdanig in rekening werd gebracht bij het afleiden van de normen, zijn deze waarschijnlijk onvoldoende beschermend wat betreft carcinogeniteit. Ook voor het optreden van mogelijke neurotoxische effecten bij gevoelige subpopulaties (kinderen op jonge leeftijd) biedt de norm geen volledige bescherming.

1

J. Hoogervorst in 2002; ‘Studie van de transferrouten van cadmium en lood naar de mens in de kempen’ Licentiaatsthesis Michelle Plusquin, 2004. 05/10/2006

50/83


III.E.3. Bijkomende maatregelen/acties a) Opname van cadmium verder blijven verminderen (1) Opname via voedsel Uit wetenschappelijke studies blijkt voor niet-rokers dat 95 % van de cadmiumopname gebeurt via voeding2. Onderzoek in het kader van een licenciaatsthesis3 toonde aan dat voor het vervuilde gebied: (i) regen- en putwater 10 maal meer cadmium bevat dan in een niet vervuild gebied, (ii) meer dan 60 % van de ondervraagde deelnemers van de thesis gebruikten in 2003 regen- en putwater voor irrigatie van tuinen. Dit laatste kan leiden tot een toename van cadmium in plaatselijk gekweekte groenten en bijgevolg tot een hogere cadmiumopname van de plaatselijke bevolking. Actie 14 Aan de bevolking wordt opnieuw de mogelijkheid geboden om een bodemstaal van hun perceel tegen verlaagde kostprijs te laten analyseren. Een algemene prijsvraag wordt hiertoe gedaan door de administratie Volksgezondheid. De inwoners worden geïnformeerd en geadviseerd door de Medisch Milieukundigen. Actie 15

De (professionele) landbouwers krijgen aanvullende teeltadviezen.

O.a. in het kader van het BeNeKempen wordt onderzoek verricht naar de opname van cadmium door gewassen. De administratie ABKL zorgt voor een correcte en tijdige doorstroming van de informatie. Actie 16 Verdere sensibilisatie om geen putwater te gebruiken irrigatiedoeleinden, dit zowel voor de plaatselijke bevolking als landbouwers.

voor

Het gebruik van grondwater om te irrigeren kan pas wanneer het grondwater effectief voldoet aan de normen. Dit moet bevestigd worden door analyse. (2) Opname via ademhaling De recente publicatie in ‘The Lancet’ benadrukt nogmaals het belang van de cadmiumopname via ademhaling. Het verminderen en voorkomen van de aanwezigheid van cadmium in fijne stofdeeltjes in de lucht is bijgevolg van uiterst belangrijk. b) Huidige blootstelling biomonitoring

in

kaart

brengen:

opportuniteiten

van

humane

Er wordt werk gemaakt van een gestructureerde aanpak die het mogelijk maakt om enerzijds op permanente basis een actueel zicht te hebben op mogelijke milieuproblemen die een mogelijk effect hebben op de gezondheid en om anderzijds op basis van gezondheidsinformatie een analyse te kunnen maken die mogelijke verbanden kan achterhalen. Het Steunpunt Milieu en Gezondheid ontwikkelt daartoe tegen eind 2006 een kruispuntdatabank. Dit zal een belangrijk instrument zijn om lokale besturen en bevolking op zeer korte termijn een antwoord te kunnen bieden op hun legitieme vragen naar gezondheidsrisico’s. Actie 17

Opstarten nieuw biomonitoringonderzoek

2

Zowel opname als absorptie van cadmium wordt erg beïnvloed door respectievelijk de hoeveelheid cadmium aanwezig in de verschillende milieucompartimenten en door persoonsgebonden factoren zoals ijzerstatus, geslacht,… 3 uit J. Hoogervorst in 2002; ‘Studie van de transferrouten van cadmium en lood naar de mens in de kempen’ Licentiaatsthesis Michelle Plusquin, 2004. 05/10/2006

51/83


De laatste gegevens met betrekking tot de cadmiumbelasting van de bevolking van de vervuilde gebieden dateren van midden jaren ’90. Om een volledige risico-inschatting te kunnen maken van de huidige situatie, dringt een noodzakelijk inzicht in de huidige blootstelling zich op. De blootstelling kan opgevolgd worden door bewakingsprogramma’s waarbij gebruik wordt gemaakt van humane biomonitoring. Biomonitoring op de mens laat toe risico’s op gezondheidseffecten op te sporen vooraleer er zich herkenbare ziektebeelden voordoen, het beleid preventief te oriënteren en dit beleid op te volgen. Een dergelijk meetnet moet beschouwd worden als complementair ten aanzien van de reeds bestaande meetnetten die de lucht- en watervervuiling in kaart brengen. Door cadmium te bepalen in het bloed krijgt men een idee over de relatief recente blootstelling. Door cadmium te bepalen in de urine krijgt men eerder een idee over de levenslange lichaamsbelasting (body burden). De recente studie in ‘The Lancet’ kent deze urinaire cadmiumbepaling een voorspellende waarde toe t.a.v. longkanker. Actie 18 Umicore evalueert de wetenschappelijke haalbaarheid onderzoek naar de kankerincidentie op zijn (voormalige) werknemers.

van

een

Aanvullend op het biomonitoringonderzoek dat reeds meer dan 20 jaar gebeurt op de eigen werknemers, wenst Umicore de haalbaarheid na te gaan van een onderzoek naar kankerincidentie bij zijn werknemers.

05/10/2006

52/83


IV. Andere ‘hot spots’ IV.A. Cadmiumdossier Hoboken IV.A.1. Lucht (emissie en immisie) a) Beschrijving historische en huidige toestand (1) Emissies (VMM en Milieu-inspectie) Voor Cd bedroeg de drempelwaarde (waarboven de rapportering verplicht is) in de periode 1996-2003 50 kg/jaar, in 2004 werd dit 10 kg/jaar (cfr. EPER). De emissies dalen in de beschouwde periode. De totale jaarlijkse geleide cadmiumemissie van Umicore Hoboken daalde van 800 kg in 1996 tot 10 kg in 2004. In 2005 werd er wegens de slechte werking van een mouwenfilter een sterke verhoging van de cadmiumemissie tot 130 kg genoteerd. De emissiegrenswaarde voor cadmium werd echter bij geen enkele meting overschreden en de mouwenfilter werd in november 2005 vernieuwd. Er zijn 42 geleide emissiepunten op het terrein. Het bedrijf voert zelf de metingen uit in het kader van de zelfcontrole van de luchtemissies. De meetapparatuur en gevolgde methode zijn goedgekeurd door een erkend milieudeskundige. Elke schoorsteen wordt op individuele basis bemonsterd, minimaal in overeenstemming met het zelfcontroleprogramma zoals bepaald in Vlarem. Schoorstenen met potentieel hogere emissies worden op vrijwillige basis meer bemonsterd. De zelfcontrole van de geleide emissies van stof en zware metalen wordt door de afdeling Milieu-inspectie opgevolgd. Voor cadmium werden er zowel in 2001 als in 2002 drie overschrijdingen van de emissiegrenswaarde vastgesteld. In 2001 deden twee overschrijdingen zich voor op de Smelter-ladingsvoorbereiding, de andere op de Ciroldioven. De drie overschrijdingen van 2002 gebeurden telkens bij de Ciroldi-oven. Na het buiten dienst stellen van deze problematische oven werden er in de periode 2003-2005 geen cadmiumoverschrijdingen meer vastgesteld. (2) Immissies (VMM, Milieu-inspectie en cel lucht) (2) i Historische toestand (A) Evolutie in zwevend stof voor 2002 Begin de jaren tachtig werden in de omgeving van Hoboken metingen van zware metalen in zwevend stof opgestart. De glijdende jaargemiddelde Cd-concentraties dalen van begin 1981 tot 1991 van 100 ng/m³ tot 40 ng/m³, op het dichtst gelegen meetstation en in de meest overheersende windrichting. In de meetperiode 1991-1994 stijgen de glijdende jaargemiddelde Cd-concentraties opnieuw tot op niveau van 70 ng/m³. Van af 1994 dalen de Cd-concentraties weliswaar met af en toe een stijging. Voor alle meetstations is de trend quasi gelijklopend. In 2002 wordt een Cd-concentratie niveau van 2 tot 20 ng/m³ als glijdend jaargemiddelde gemeten in de omgeving van Hoboken. (B) Evolutie PM10-stof na 2002 Op het station 00HB23, het dichtst nabij gelegen meetstation daalt de glijdende jaargemiddelde Cd concentratie van ongeveer 35 ng/m³ in januari 2002 naar 5 ng/m³ in juli 2003. Vanaf dan kent de curve een vlak verloop rond 5 ng/m³. Voor de overige stations ligt het glijdend jaargemiddelde beneden 5 ng/m³.

05/10/2006

53/83


(2) ii Huidige toestand Voor de omgeving Hoboken zijn de jaargemiddelden verhoogd tov niet-industriële gebieden. Uit de meest recente meetcijfers kunnen wij echter stellen dat er geen Cd-overschrijdingen zijn in deze regio. De hoogste jaargemiddelde cadmiumconcentratie in PM10 stof werd in 2004 gemeten op het meetstation 00HB17 met 5 ng/m³ (6 ng/m³ in 2003). Op de meetstations 00HB23 en 00HB01 werden cadmiumconcentraties van 4 ng/m³ gemeten terwijl ze in 2003 op beide stations 5 ng/m³ bedroeg. De jaargemiddelde cadmiumconcentratie ligt in 2004 op hetzelfde niveau als in 2003. Cadmium in neervallend stof wordt gemeten via een netwerk van 30 meetkruiken die rond het bedrijfsterrein opgesteld staan. Er gebeuren maandelijkse metingen bij alle kruiken. Het jaargemiddelde voor alle kruiken rond het bedrijf wordt getoetst aan de Vlaremrichtwaarde van 0,020 mg/m2.dag. De jaargemiddelde depositie van cadmium was in 2002 verhoogd t.o.v. de richtwaarde en bedroeg 0,030 mg/m2.dag. In 2003 en 2004 lagen de jaargemiddelden onder de richtwaarde (0,014 resp. 0,015 mg/m2.dag). Ook het gemiddelde voor de eerste zes maanden van 2005 nl. 0,012 mg/m2.dag ligt onder de richtwaarde. Het cadmiumprobleem in de omgevingslucht in Hoboken is momenteel dus onder controle. (3) Milieuvergunningen Als bijzondere voorwaarde in het besluit MLAV1/04-191 dd. 16.09.2004 voor de hermachtiging van de benedenfabriek is als bijzondere voorwaarde opgelegd om binnen een periode van 2 jaar aan de vergunningverlenende overheid een voorstel over te maken waaruit blijkt dat: − de organisatie van de aanvoer, afvoer, verhandeling en opslag van alle potentieel stuifgevoelige gronden afvalstoffen maximaal in afgesloten recipiënten gebeurt − de behandeling van deze producten maximaal in, voor de component niet-geleide emissies van fijn (PM10)stof, afgesloten gebouwen gebeurt. Er wordt tevens vastgelegd dat de impact en evolutie van de diffuse emissies wordt gemeten aan de hand van het immissiemeetnet, waaronder de 26 kruiken conform de Vlaremvoorschriften en de 4 neerslagkruiken aan de Curiestraat verstaan worden, waarvoor de meetgegevens van 2005 het referentiekader wordt voor de komende jaren. b) Beschrijving historische en huidige maatregelen (Milieu-inspectie) Cadmium is in de schouwemissies voornamelijk gebonden op stofdeeltjes. Maatregelen om de stofemissies te beperken, hebben daardoor ook een positief effect op de cadmiumemissies. Bovendien moet ook de goede werking van de stoffilter continu opgevolgd worden en moet de opslag en de verwijdering van het opgevangen filterstof gebeuren onder voldoende gecontroleerde omstandigheden om verspreiding tegen te gaan. Umicore Hoboken heeft, zoals voorzien in het zelfcontrole-programma, telkens sanerende maatregelen en remediëringen uitgevoerd na vaststelling van overschrijdingen van emissiegrenswaarden. Deze maatregelen waren: nazicht en vervanging van filterzakken, reinigen van de apparatuur, betere controle van de vulling van de gaswassers en betere procesopvolging. Daarnaast nam Umicore Hoboken in 2003 de problematische Ciroldi-oven uit dienst. Het stof van de filters van de grote ovens wordt via een gesloten systeem opgevangen in water en als emulsie verpompt naar een andere afdeling voor verdere verwerking. Het stof van de andere mouwfilters wordt droog opgevangen in bakken voorzien van een overvulbeveiliging. Tijdens het vullen van de bakken worden deze met een sluitend deksel afgedicht dat via een gesloten flexibele leiding verbonden is met de mouwfilter-installatie. De bakken worden nadat ze gevuld zijn, getransporteerd met een vrachtwagen die afgedekt is met een zeil en opgeslagen in een gesloten gebouw. In dit gebouw worden de bakken via een gesloten kantellift - die voorzien is met een afzuigsysteem - geledigd in een installatie 05/10/2006

54/83


voor verdere verwerking. Het stof van de procesgassenfilter van de convertor wordt via een gesloten systeem opgevangen. Dit gebeurt ofwel in een citernwagen met afvoer naar Indaver waar het wordt gesolidificeerd en gestort. Ofwel gebeurt de opvang in bigbags, verpakt in stalen kisten. Deze kisten worden afgesloten en afgevoerd naar Duitse zoutmijnen. c) Bijkomende maatregelen Als toekomstige maatregel voorziet Umicore Hoboken de vervanging van de oudste installatie (EMC elektrofilter) door een nieuwe eenheid, waarbij de procesgassen steeds over een mouwenfilter zullen kunnen worden gezuiverd. De opstart hiervan is voorzien voor 2008. De goede werking van de mouwenfilters moet continu bewaakt blijven. De concentratie van cadmium in zwevend PM10-stof en in neervallend stof nabij het bedrijf moet verder gevolgd worden. Actie 19 Hoboken

Bijkomende controle op het zelfcontrole programma van Umicore

Minister Peeters geeft aan de milieu-inspectie de opdracht om een bijkomende controle uit te voeren op het zelfcontrole-programma van Umicore Hoboken. Actie 20

Bijkomende controle in het kader van IPPC bij Umicore Hoboken

Umicore Hoboken (inclusief de stortplaatsen) zal voor einde 2006 door de afdeling milieuvergunningen doorgelicht worden in het kader van de "Geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging" (IPPC= Integrated Pollution Prevention and Control). Dit gebeurt in uitvoering van de Europese richtlijn terzake.

IV.A.2. Bodem a) Beschrijving historische en huidige toestand (1) Convenant met Umicore Voor Hoboken houdt het convenant o.a. volgende maatregelen in: • Woonwijk Moretusburg: De aanvang van de communicatie en inventarisatie is op tijd begonnen. Het indienen van het bodemsaneringsproject heeft een vertraging van 6 maanden opgelopen. • Bodem- en grondwatersanering fabrieksterrein: de aanpak van de grond en het grondwater wordt in 1 project gedaan. Het bodemsaneringsproject wordt verwacht tegen september 2006. Dit is een vertraging van 18 maanden. • De werken aan de geluidswal zijn gestart. (2) Historische toestand (OVAM) (2) i Bedrijfsterreinen De vroegere historische opslag van grondstoffen op volle grond gaf aanleiding tot grondwaterverontreiniging. Het grootste deel van het bedrijfsterrein is opgehoogd met slakken/bodemvreemde materialen. Vaak werd vervolgens op deze slakken gebouwd. Deze slakken kunnen ook ter hoogte van het grondwater voorkomen en kunnen een bron vormen naar grondwaterverontreiniging. Er komen ook kleinere vlekken van andere verontreinigingen voor zoals minerale olie, xyleen, etc.

05/10/2006

55/83


(2) ii Nabije woonwijken De nabije woonwijken zijn verontreinigd tgv stofopwaai en atmosferische depositie vanuit het bedrijfsterrein. De bovenste 30-50 cm is daardoor verontreinigd met zware metalen. Naarmate de afstand tot het bedrijfsterrein groter wordt, neemt de verontreinigingsgraad af. Voor de vestiging Hoboken is dit de aanpalende woonwijk Moretusburg. Deze wijk kan opgedeeld worden in een oud gedeelte zijnde van de Curiestraat tot de Kapelstraat en een nieuwer gedeelte van de Kapelstraat tot de Lenaert De Landerelaan. Deze wijk is geselecteerd omdat daar sinds jaren loodanalyses gebeuren op het bloed van kinderen. In totaal zijn het ongeveer 975 percelen die verontreinigd zijn. Het oude gedeelte, gelegen tegen de fabriek, is het sterkst verontreinigd en daarvoor dient een BSP te worden opgesteld. Voor het nieuwe gedeelte, dient eerst een aanvullend onderzoek te gebeuren om uit te maken of dat er effectief daar ook tot sanering dient overgegaan te worden. (2) iii Overige omgeving In het kader van het afsluiten van het addendum van het convenant, werden in 2003 door bodemsaneringsdeskundigen, die werkten in opdracht van Umicore of OVAM een groot aantal bijkomende metingen gedaan. Deze metingen werden uitgevoerd in een zone met een straal van ongeveer 9 km rond de vestiging. Uit de resultaten van de oppervlakkige bodemstalen kan afgeleid worden dat er hoge concentraties aan zware metalen (en dan vnl cadmium en lood) worden aangetroffen in de onmiddellijke omgeving van de vestiging. De concentraties nemen af op ongeveer 3 km voor Hoboken Daarnaast werden windafwaarts van de vestiging tevens gewasstalen geanalyseerd met de bijhorende bodemstalen. Hieruit blijkt dat de gewasnorm voor cadmium in bladgewassen wordt overschreden in bepaalde zones rond de vestiging. Eveneens werd gezocht naar alternatieve saneringsmethoden (zoals o.a. immobilisatie door beringiet). Op basis van deze resultaten en de BBT-analyse werd verder onderzoek stopgezet. (3) Huidige toestand (OVAM) (3) i Bedrijfsterreinen Reeds in 1998 werd ter hoogte van het vroegere ertsenpark (zonder onder- en bovenafdek) de bovenste meest verontreinigde 30cm afgegraven, aangevuld met steenslag en begroeid. Het afgegraven materiaal werd aangebracht op de vergunde stortplaatsen van Umicore. (3) ii Nabije woonwijken De aanvang van de communicatie en inventarisatie bij de burgers is begonnen in oktober 2004, conform de convenant. Deel tot Kapelstraat: Op basis van de inventarisatie werd vastgesteld dat de saneringskost volgens BBT niet haalbaar was, bijgevolg diende naar aanvaardbare saneringsmogelijkheden gezocht te worden. Een bodemsaneringsproject is bij de OVAM ingediend op 29.11.2005 en is in behandeling. Deel Kapelstraat tot De Landerelaan: vermits de woonwijk kan opgedeeld worden in een oud en een nieuw gedeelte, zijn er aanwijzingen dat het nieuwe gedeelte minder verontreinigd zou zijn dan het andere. Er werden dan ook bijkomende bodemstalen genomen in het nieuwe gedeelte. Over de risico-evaluatie zijn naar aanleiding van de recente EU-studies over blootstelling aan zware metalen nog onduidelijkheden. De vraag om de risico-evaluatie aan te passen met deze studies leidt tot wetenschappelijke discussie. Deze lopen op hun einde.

05/10/2006

56/83


(3) iii Overige Omgeving In het kader van het convenant zijn verschillende erkende bodemsaneringsdeskundigen aangesteld. Zij verzamelen zoveel mogelijk gegevens van zowel milieuadministraties als gemeenten. Deze worden vervolgens geïnventariseerd en indien nodig aangevuld met bijkomende metingen. Eveneens wordt op korte tijd de risico-analyse specifieker gemaakt op basis van de EU-studie d.d. september 2004 voor de verschillende bestemmingsgebieden. Tegen 30 juni 2006 is de studie afgerond. (3) iv Stortplaatsen Voor Umicore Hoboken gebeurt het opslaan van de verontreinigde gronden in het kader van de bodemsanering niet in een stortplaats waarvoor er een milieuvergunning is afgeleverd, maar zullen deze opgeslagen worden in een geluidswal die het onderwerp van het bodemsaneringsproject uitmaakt. Deze geluidswal dient bijgevolg te voldoen aan de bepalingen opgenomen in de besluiten van OVAM aangaande de verschillende bodemsaneringsprojecten. b) Beschrijving historische en huidige maatregelen (1) Historische maatregelen (OVAM) (1) i Hoboken – 25-punten programma In 2002 werd een 25-puntenprogramma opgesteld voor de site te Hoboken waarin o.a. volgende aandachtpunten behandeld werden: de vergunningen van het bedrijf, de lay out van de site, vermindering van stofemissies, de metingen van lood in bloedgehalte. Dit 25puntenprogramma werd echter nooit bekrachtigd. In 1978 werd een 23-punten programma echter wel in een officieel KB gegoten. In opdracht van OVAM werd een onderzoek uitgevoerd naar de concentratie aan zware metalen in de lever en nieren van runderen. Naar aanleiding van deze resultaten werden de verschillende belanghebbende administraties geïnformeerd. Vervolgens werd door het FAVV bijkomend onderzoek uitgevoerd. Volgende maatregelen werden getroffen. (voor concrete info: website FAVV www.favv.be, luik wetenschappelijk comité): 1. Runderen - exportverbod voor levende runderen die langer dan 18 maand hebben verbleven in de gebieden rond Hoboken. - runderen bestemd voor de inlandse markt: bij runderen die geslacht worden en die langer dan 18 maand hebben verbleven in de gebieden rond Hoboken, worden de nieren verwijderd (niet voor consumptie aangeboden, is geregeld op niveau van de slachterijen) 2. Gewassen-landbouw - vermits er in de OVAM studie bij particulieren verhoogde waarden in bladgewassen werden aangetroffen, heeft FAVV een inventarisatie uitgevoerd rond de 4 vestigingen van alle landen tuinbouwgewassen die daar werden geteeld in 2004. Van een aantal werden ook analyses genomen. - In samenspraak met de administratie ALT werden april 2005 informatieavonden verzorgd in de getroffen gebieden om de landbouwers te wijzen op de problemen en hen teeltadviezen aan te rijken 3. Varia - momenteel is een studie lopende om na te gaan wat de bronnen van de verhoogde cadmiumgehalte zijn bij de runderen (voeders, gras, drinkwater…).

05/10/2006

57/83


(2) Toekomstige maatregelen (OVAM) (2) i Fabrieksterrein Voorafgaande bemerking: via gerichte maatregelen op het terrein worden de emissies verder gereduceerd 1. Algemeen: stofopwaai wordt op de site beperkt door op relevante plaatsen de meest verontreinigde laag (min. 30cm van de laag in functie van de plaats) af te graven van de ophooglaag. Nadien wordt steenslag en beplanting aangebracht of grond en beplanting. Naargelang de technische mogelijkheden worden de afgraven gronden en/of afvalstoffen ofwel in de metallurgische installaties verwerkt ofwel in een geïsoleerde geluidswal verwerkt ofwel gebruikt als tussenafdek op het eigen klasse I-stort, mits goedkeuring van de betrokken instanties. 2. De site wordt hydrogeologisch geïsoleerd van de omgeving teneinde verdere verspreiding van het verontreinigd grondwater te voorkomen. Een extra drainage, eventueel gecombineerd met andere maatregelen, wordt voorzien stroomafwaarts het industrieterrein, zowel langs de Schelde als in het verlengde van de Curiestraat. 3. Lokale ‘hot spots’ worden apart gesaneerd – daar waar mogelijk bvb niet onder gebouwen of beton – door ontgraving van de verontreinigde grond of afvalstoffen en oppompen van de verontreinigde grondwaterspots op de site (o.a. voormalige gas/cokes-fabriek, minerale olie) en dit indien oppompen technisch uitvoerbaar is gezien de mogelijke afwezigheid van een watervoerende laag. De afgegraven gronden worden ofwel verwerkt in de metallurgische installaties ofwel in de geluidswal ofwel in een externe vergunde verwerkingsinstallatie in functie van de mogelijkheden en eigenschappen. Verontreinigd grondwater wordt afgevoerd naar de eigen waterzuivering, met inachtname van de geldende lozingsnormen en indien conform het BBT-principe. Actie 21 De correcte en tijdige uitvoering van het bodemsaneringsproject voor het fabrieksterrein van Umicore Hoboken wordt strikt opgevolgd. (2) ii Moretusburg De werken opgenomen in het bodemsaneringsproject omvatten volgende zaken: (a) De sanering van het vaste deel van de bodem ter hoogte van de wijk Moretusburg bestaat uit het afgraven van de bovenste dertig centimeter onder het maaiveld en opnieuw aanvullen met propere grond. Na de heraanvulling wordt er gras gezaaid of het maaiveld wordt bedekt met grasmatten zodat de grond niet bloot komt te liggen en er dus bijgevolg geen kans bestaat voor opwaai van uitgedroogde grond. Ter hoogte van plantenbakken zal de bedekking van de propere grond gebeuren met boomschors. (b) In het bodemsaneringsproject zijn de regels uitgewerkt volgens dewelke de eerder vermelde dertig centimeter zal worden uitgegraven en dit voor de verschillende situaties Alle in de woonwijk voorkomende elementen worden besproken, gaande van bomen en omheiningen tot speeltuigen. (c) Voor aanvang van de saneringswerkzaamheden wordt met elke eigenaar/bewoner een individuele overeenkomst opgemaakt met betrekking tot de uit te voeren werken op zijn perceel zodat deze duidelijk weet wat er op zijn perceel zal gebeuren, wat er precies weggenomen wordt in het kader van de eigenlijke sanering, welke omheiningen er eventueel (tijdelijk) zullen worden verwijderd om doorgang te verschaffen naar aanpalende percelen, enz. (d) Na afgraving van de verontreinigde bodem worden de stofrijke, weinig betreden ruimtes ontstoft door professionele arbeidskrachten. (e) De verontreinigde bodem die vrijkomt door afgraving wordt afgevoerd naar de bedrijfsterreinen van Umicore om te worden verwerkt in de geluidswal die op dit moment in aanbouw is. 05/10/2006

58/83


Actie 22 De correcte en tijdige uitvoering van het bodemsaneringsproject voor de wijk Moretusburg wordt strikt opgevolgd. (2) iii Vinkevelden – Nachtegaelenhof – Hertogenveld - … 1. De grens van de afgraving wordt bepaald door het risico volgend uit hand/mond gedrag, zoals zal blijken uit een risicostudie. 2. Indien risico volgend uit hand/mond gedrag: afgraven. (zie Moretusburg) 3. Indien geen risico uit hand/mond gedrag: voorzorgsmaatregelen opleggen, nl. verbod op telen van groenten en gebruik van grondwater, in afwachting van definitieve maatregelen. 4. Als definitieve beheersmaatregel wordt immobilisatie voorgesteld of andere maatregelen ter voorkoming van uitloging (vb. bekalken), zoniet worden gebruiksbeperkingen opgelegd. 5. Iso-concentratielijnen met risicoaanduidingen van de verontreinigingen dienen nog in kaart gebracht. (3) Afvalwaterlozing Alle afvalwaters van het bedrijf, inclusief hemelwater worden na hergebruik, geloosd via 1 lozingspunt in de Schelde. De waterzuivering bestaat uit 2 secties: enerzijds de inwendige zuivering, waarbij de rioolwaters na zuivering hergebruikt worden in de fabriek en anderzijds de eindzuivering van waaruit geloosd wordt naar de Schelde. Beide zuiveringen verwerken het afvalwater via een fysico-chemisch werkingsproces. Actie 23

Bijkomende controle op afvalwaterhuishouding Umicore Hoboken

De afdeling Milieu-inspectie zal het cadmiumprobleem in de afvalwaterhuishouding van Umicore Hoboken verder onderzoeken en zo nodig een gemotiveerd voorstel via de afdeling Milieuvergunningen aan de vergunningverlenende overheid formuleren om de lozingsvergunning aan te passen in functie van BBT.

IV.A.3. Water (afval-, oppervlakte-, grond-, drinkwater, waterbodem, biota) a) Beschrijving historische en huidige toestand (1) Afvalwater Umicore Hoboken loost zijn bedrijfsafvalwater via één lozingspunt in de Schelde. Het vergunde debiet is 110 m3/u bij droog weer en 300 m3/u bij regenweer. De lozingsnorm voor totaal cadmium bedraagt 0,6 mg/l. De afdeling Milieu-inspectie nam vanaf september 2001 tot nu 19 afvalwatermonsters. De analyseresultaten toonden aan dat cadmium geloosd wordt aan een concentratie die schommelt rond de detectielimiet. Het afvalwater voldeed voor alle metingen ruimschoots aan de lozingsnorm. De door de VMM in 2005 gemeten cadmiumconcentratie in de Schelde stroomafwaarts van Umicore Hoboken voldoet aan de basiskwaliteitsnorm voor cadmium in oppervlaktewater, zijnde 1 µg/l. (2) Oppervlaktewater Om een beeld te geven van de historische toestand werden de concentraties van 1998 bekeken; de huidige toestand wordt geschetst met de cijfers van 2004 en 2005. Hierbij dient benadrukt worden dat de meetgegevens van 2005 nog niet volledig de strikte kwaliteitscontrole doorlopen hebben. In het Beneden-Scheldebekken werden in 2004 in totaal 48 meetplaatsen bemonsterd voor de bepaling van zware metalen, plus 13 meetplaatsen voor totaal zink en opgelost koper in 05/10/2006

59/83


het kader van de normtoetsing voor viswateren. In onderstaande tabel wordt het percentage aan meetplaatsen weergegeven waar er overschrijdingen van de geldende norm optreden: Symbool Omschrijving

Pb t Cd t

Aantal % niet % niet conform meetplaatsen conform BKN Vlaanderen BKN Lood, totaal 48 10 5 Cadmium, totaal 48 2 5

(3) Drinkwater (3) i Cadmium in leidingwater Richtlijn 98/83/EG van de Raad voor Europa van 3 november 1998 betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water, legt voor cadmium een norm op van 5,0 µg/l. Deze norm is overgenomen in het Besluit van de Vlaamse regering van 13 december 2002 houdende reglementering inzake de kwaliteit en levering van water, bestemd voor menselijke consumptie (omzetting van richtlijn 98/83/EG). Uit de kwaliteitsgegevens die jaarlijks door de drinkwatermaatschappijen gerapporteerd worden, blijkt dat de parameter Cd slechts zeer zelden overschreden wordt Het departement LNE beschikt niet over gegevens aangaande Cd-concentraties in flessenwater, aangezien dit een federale aangelegenheid is. (3) ii Cadmium in drinkwater voor dieren Rekening houdend met de gegevens betreffende de Cd-concentraties die gevonden worden in resp. het grondwater en de waterbodems van bepaalde waterlopen, dienen we rekening te houden met een potentieel risico naar dieren toe. Het is niet van ondenkbaar dat vee dat zich in de weilanden van de betreffende regio bevindt, Cd zal opnemen door het drinken van gecontamineerd water. (4) Grondwater (4) i Historische toestand (OVAM) Om een inschatting te maken van het grondwaterprobleem dient rekening te worden gehouden met de geologie ter plaatse. Op 3m-mv komt een kleilaag voor, waardoor de verspreiding en uitloging naar het grondwater toe beperkt is, tevens zijn de metalen hier vooral aan de bodem gebonden. De grondwaterlaag is ook nauwelijks winbaar. De beperkte grondwaterverontreiniging heeft zich verspreid tot onder een deel van de Moretusburgwijk. (4) ii Huidige toestand (OVAM) Er werd een drainage aangelegd ter hoogte van de Moretusburg wijk, zodat het verontreinigd grondwater, afkomstig van het bedrijfsterrein tegengehouden wordt. Dit grondwater komt terecht in de waterhuishouding van het bedrijf. b) Beschrijving historische en huidige maatregelen Umicore Hoboken heeft een fysico-chemische waterzuivering in gebruik. (1) Afvalwater Alle afvalwaters van het bedrijf, inclusief hemelwater worden na hergebruik, geloosd via 1 lozingspunt in de Schelde. De waterzuivering bestaat uit 2 secties: enerzijds de inwendige zuivering, waarbij de rioolwaters na zuivering hergebruikt worden in de fabriek en anderzijds de eindzuivering van 05/10/2006

60/83


waaruit geloosd wordt naar de Schelde. Beide zuiveringen verwerken het afvalwater via een fysico-chemisch werkingsproces. (2) Drinkwater Voor wat betreft leidingwater bestemd voor menselijke consumptie worden regelmatige en verregaande kwaliteitscontroles uitgevoerd die kwaliteit van het drinkwater waarborgen. Wanneer putwater als drinkwater wordt gebruikt dient de eigenaar zelf in te staan voor kwaliteitsgarantie en –controle. Maatregelen gericht op het voorkomen van consumptie van door Cd verontreinigd drinkwater door dieren, dienen zich te focussen op de aanpak van de problemen aangaande Cd in grondwater en waterbodems, aangezien de problematiek hier zeer nauw mee gerelateerd is. Actie 24 Verdere sensibilisatie om geen putwater te gebruiken voor irrigatiedoeleinden, dit zowel voor de plaatselijke bevolking als landbouwers in de regio Hoboken-Hemiksem-Kruibeke. Het gebruik van grondwater om te irrigeren (of als drinkwater) kan pas wanneer het grondwater effectief voldoet aan de normen. Dit moet bevestigd worden door analyse.

IV.A.4. Humane gegevens a) Beschrijving historische en huidige toestand (1) Humane biomonitoring In de regio rond Hoboken (wijk Moretusburg) wordt het loodgehalte in het bloed van peuters en kleuters opgevolgd. Dit halfjaarlijks bloedonderzoek gebeurt in het kader van het 23punten programma voorzien in het K.B. van juli 1978. Het 23-puntenprogramma werd geactualiseerd in 2003. Financiering wordt verzorgd door de Vlaamse Gemeenschap. De collectieve resultaten worden besproken binnen de medische werkgroep Hoboken. Een overzicht van de individuele resultaten wordt bezorgd aan Dr. De Schrijver, gezondheidsinspecteur van de Vlaamse Gemeenschap voor de provincie Antwerpen. Resultaten per onderzoekslocatie worden bezorgd aan de respectievelijke verantwoordelijke artsen. Individuele resultaten worden bezorgd aan de ouders en aan de huisarts. Aan de betrokkenen/inwoners wordt ook informatie gegeven over het terugdringen van de individuele loodblootstelling in deze regio. Deze actie verloopt via de coördinerende Medische Werkgroep Hoboken waarin de academische wereld, de lokale en Vlaamse overheden, de centra voor leerlingbegeleiding, de lokale bewoners en Umicore Hoboken betrokken worden. Lood wordt beschouwd als een gidsstof die ook de evolutie van de blootstelling aan andere stoffen - zoals cadmium - weergeeft. Sinds 1981 daalden de loodconcentraties in het bloed sterk. Toch werden in 2005 nog individuele loodconcentraties in het bloed aangetroffen boven de WHO-grenswaarde van 10 µg/dl. (2) Gewasanalyse Onderzoek naar de concentraties aan cadmium in de bodem en in de lokaal geteelde groenten gebeurde in Hoboken, Hemiksem en Kruibeke. Het meest recente onderzoek gebeurde in 2004. De resultaten van dit onderzoek waren aanleiding voor een aanpassing van de preventiecampagne. Dit hield in dat het risicogebied uitgebreid werd en dat extra advies voor plaatselijke teelt en consumptie van groenten werd opgenomen in de preventiecampagne.

05/10/2006

61/83


b) Beschrijving historische en huidige maatregelen/acties (1) Sensibilisatiecampagnes De bevolking van Kruibeke en Hoboken is opgenomen in de informatiecampagnes die georganiseerd worden door de diensten van mijn collega Minister Vervotte. Vanuit de administratie Gezondheidszorg werd ons meegedeeld dat in het voorjaar 2004 en in het najaar 2005 in respectievelijk Kruibeke en Hoboken nog een informatiecampagne werd georganiseerd. Tijdens deze campagnes werd een folder, met o.a. tips om metaalopname te verminderen, verspreid in de gemeenten Kruibeke, Hoboken en Hemiksem. De folder bood ook de mogelijkheid aan de bevolking om bijkomende vragen te stellen. Hiervoor staan de medisch milieukundigen bij het lokoregionaal gezondheidsoverleg (LOGO) in. Verder zijn in de najaarscampagne van 2005 ook posters verdeeld voor intermediairen zoals bijvoorbeeld apothekers of huisartsen. Naar aanleiding van het recente verschijnen van het artikel rond de link tussen cadmiumvervuiling en het voorkomen van longkanker in ‘The Lancet Oncology’ werden de intermediairen zoals bijvoorbeeld de gemeenten door de medisch milieukundigen van de LOGO’s opnieuw geïnformeerd. De folder kan opnieuw verspreid worden indien er vraag naar is. In geval er zeer veel vragen zouden zijn, bestaat ook de mogelijkheid tot het organiseren van hoorzittingen. (2) Evaluatie van de geldende cadmiumnormen In opdracht van de cel Milieu & Gezondheid werd onderzocht of de heersende Pb-normen voldoende bescherming bieden voor de gezondheid van de bevolking, inclusief die van kwetsbare groepen zoals kinderen. Over de (recente) resultaten van dit onderzoek werd nog niet gecommuniceerd. Als algemene conclusie werd gesteld dat verdere kennis over cognitieve effecten bij loodconcentraties in het bloed < 10 µg/dl nodig zijn. Ook over associaties tussen loodconcentraties in het bloed in het normale bereik met mutatiefrequentie in perifere bloedlymfocyten en mogelijk ook met totale incidentie van kanker is verdere kennis vereist. Tevens is verder onderzoek nodig waarbij effecten in stofneerslag gerelateerd worden aan bloedconcentraties en/of effecten bij mens/dier. c) Bijkomende maatregelen/acties Net als in de gemeentes die onderzocht werden in de Lancet-studie, bestaat ook in Hoboken en Kruibeke een gekende blootstelling aan cadmium in de leefomgeving. Voorzichtigheid is echter geboden bij de extrapolatie van resultaten van een studie die zich situeert in een welbepaald gebied, voor een welbepaalde leeftijdsgroep, in een welbepaalde tijdsperiode, met een specifieke blootstelling en derhalve met een specifiek risicoprofiel, naar een ander gebied en tijdsperiode, met verschillende blootstellingkenmerken. De resultaten van de Lancet-studie moeten dan ook bekeken worden in het licht van de specifieke situatie in de regio, tevens waar nodig rekening houdend met de inmiddels genomen en nog voorziene maatregelen met betrekking tot de metaalvervuiling. Naar de toekomst toe is het belangrijk verdere blootstelling aan zware metalen te voorkomen. Hierbij speelt sensibilisatie een sleutelrol. Actie 25 Het verderzetten van de sensibiliseringscampagne in de regio HobokenHemiksem-Kruibeke in samenwerking met de administratie Volksgezondheid.

IV.B. Cadmiumdossier Olen De koperactiviteiten die voorheen onderdeel uitmaakten van Umicore te Olen, zijn sinds 2005 afgesplitst onder de naam Cumerio. Binnen dit bedrijf zijn er verschillende installaties voor het smelten en gieten van metalen. 05/10/2006

62/83


In de Contimelt wordt secundair koper gesmolten, uitgaande van schroot, anodenresten en blister. De installatie beschikt sinds meerdere jaren over een nageschakelde mouwenfilter, met injectie van kalk en actieve kool. In de Contirod produceert men walsdraad uit zuiver koper. Ook deze installatie is voorzien van een mouwenfilter met injectie van kalk en actieve kool. In de Verticale Gietingen zet men naast koperkathoden ook koperschroot in, dat afkomstig is van restanten koper van klanten. Ook hier is een mouwenfilter geplaatst. Bij het naastgelegen Umicore Olen (dat de niet-koperactiviteiten omvat) produceert men in hoofdzaak kobalt.

IV.B.1. Lucht (emissie en immisie) a) Beschrijving historische en huidige toestand (1) Emissies De totale geleide emissie voor cadmium voor de site Olen (Umicore Olen + huidige Cumerio) is de laatste 10 jaar vrij stabiel gebleven. De vrachten aan cadmium schommelen tussen 20 en 75 kg/jaar. De bijdrage van Umicore Olen is niet significant. Bij Contimelt wordt de emissie van cadmium maandelijks gemeten. Uit de gegevens sinds 1999 blijkt dat er op 81 metingen in totaal 3 overschrijdingen van de emissiegrenswaarde (0,2 mg/Nm³) waren. De hoogste meetwaarde bedroeg 0,95 mg/Nm³ (december 2004). In 2005 werden geen overschrijdingen gemeten. Bij de Contirod zijn er geen significante cadmiumemissies gezien de inzet van zuiver koper als grondstof. Bij de Verticale Gietingen neemt men maatregelen om de aanwezigheid van cadmium in het ingezette schroot te beperken. Verdachte schrootpartijen worden hiertoe bemonsterd en geanalyseerd. De mouwenfilter bij verticale gietingen is eveneens voorzien van een injectie van kalk en actieve kool, naar analogie met de installaties bij Contimelt en Contirod. (2) Immissies (2) i Historische toestand In Olen is er een zeer gevoelige daling in de glijdende jaargemiddelde Cd-concentraties in de periode 1983-1985. De glijdende jaargemiddelde Cd-concentraties dalen van 40 a 45 ng/m³ tot 10-15 ng/m³. Vanaf 1999 dalen de glijdende jaargemiddelde Cd-concentraties onder de toekomstige grenswaarde van 5 ng/m³. Huidige toestand Voor de omgeving Olen zijn de jaargemiddelden verhoogd t.o.v. niet-industriële gebieden. Uit de meest recente meetcijfers kunnen wij echter stellen dat er geen Cd-overschrijdingen zijn in deze regio. De jaargemiddelde Cd-concentraties in PM10-stof op deze meetplaats is 2ng/m³ in 2004, dit is beneden de toekomstige streefwaarde van 5 ng/m³ (tegen 2012). Van 2005 heeft de VMM geen cijfers aangezien de toestellen werden ingezet in de meetcampagne rond de fijn stof problematiek. Eind januari 2006 werden deze meetstations opnieuw opgestart ter bewaking van de luchtkwaliteit rond deze Umicore-bronnen. (A) Cadmium in zwevend PM10-stof De meetpost 00OL01 is geplaatst in functie van Umicore/Cumerio Olen. Het jaargemiddelde voor cadmium in zwevend stof (PM10) lag in 2004 op 2 ng/m³, dus ruim beneden de toekomstige streefwaarde uit de EU richtlijn 2004/107/EG. (B) Cadmium in neervallend stof Er is geen meetpost van VMM in de omgeving.

05/10/2006

63/83


b) Beschrijving historische en huidige maatregelen Het filterstof van Verticale Gietingen en Contirod wordt opgevangen in containers, die worden afgevoerd naar de stofbevochtigingsinstallatie aan Contimelt om daar samen met het stof van Contimelt in de menger/ bevochtiger behandeld te worden. Het wordt vervolgens opgevangen in transportcontainers en afgevoerd naar Hoboken of Indaver. Elke week wordt op één van de 8 verschillende meetpunten een tweedaagse meting van de werkplaatsatmosfeer uitgevoerd. c) Bijkomende maatregelen De emissie van cadmium bij de Contimelt moet verder goed opgevolgd worden. Om de cadmiumemissies naar de lucht te beperken moet de goede werking van de mouwenfilters verder goed bewaakt worden. Door het bedrijf moet een sluitend controlesysteem gehanteerd worden. Actie 26

Controle in het kader van IPPC bij Umicore Olen en Cumerio

Umicore Olen en Cumerio (inclusief de stortplaatsen) zullen voor einde 2006 door de afdeling milieuvergunningen doorgelicht worden in het kader van de "Geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging" (IPPC= Integrated Pollution Prevention and Control). Dit gebeurt in uitvoering van de Europese richtlijn terzake. Actie 27 Bijkomende controle op het zelfcontrole programma van Umicore Olen en Cumerio Minister Peeters geeft aan de milieu-inspectie de opdracht om een controle uit te voeren op het zelfcontrole-programma van Umicore Olen en Cumerio.

IV.B.2. Bodem a) Beschrijving historische en huidige toestand De aanpak van de bodemsanering voor de Umicore en de Cumerio vestigingen te Olen werd vastgelegd in het reeds hoger vermelde convenant. Voor de vestigingen te Olen is er een opsplitsing tussen 1. Bodemsanering fabrieksterrein 2. Grondwatersanering fabrieksterrein De aanpak van de bodem en het grondwater wordt in 1 project gedaan. Het bodemsaneringsproject is ingediend, er is een vertraging van ongeveer 6 maanden voor de grond en 9 maanden voor de grondwatersanering. De termijn voor uitvoering van de werken opgelegd in de conformverklaring is 17 juli 2006. (1) Historische toestand (OVAM) (1) i Bedrijfsterrein Het grootste deel van het is opgehoogd met residues. Deze residues worden, alhoewel ze geen grondwaterverontreiniging veroorzaken, eveneens verwijderd. Er komen ook kleinere vlekken van andere verontreinigingen voor zoals minerale olie, xyleen, etc. (1) ii Nabije woonwijken Voor de vestiging Olen is er geen woonwijk meegenomen omdat gezondheidsstudies aanwezig waren om de noodzaak hiervan te staven.

05/10/2006

64/83

er

geen


(1) iii Overige omgeving In het kader van het afsluiten van het addendum van het convenant, werden in 2003 door bodemsaneringsdeskundigen, die werkten in opdracht van Umicore of OVAM een groot aantal bijkomende metingen gedaan. Deze metingen werden uitgevoerd in een zone met een straal van ongeveer 9 km rond iedere vestiging. Rond Olen kan geen eenduidige relatie worden gelegd met de vestiging op basis van de toen voorhanden zijnde gegevens. (2) Huidige toestand (2) i Bedrijfsterrein Specifiek voor de sanering van de verontreinigde bodem op het fabrieksterrein en het grondwater vetrekkende vanuit het fabrieksterrein is een project bij de OVAM ingediend op 20 oktober 2005 en conform verklaard op 17 januari 2006. De start van de bodemsaneringswerken wordt voorzien tegen juli 2006. (2) ii Stortplaatsen De sanering van het bedrijfsterrein bestaat uit het ontgraven van bodem met chroomresidu’s, het ontgraven van bodem verontreinigd met minerale olie, ontgraving en verwerking van andere bodem met bodemvreemde materialen, waarvoor geen hergebruik mogelijk is en ontgraving bij infrastructuurwerken. De verontreinigde bodem wordt afgevoerd naar een daartoe vergunde of goedgekeurde locatie. Als locatie wordt de eigen Umicore stortplaats aangegeven. b) Beschrijving historische en huidige maatregelen Het bodemsaneringsproject voor de vestigingen te Olen bevat voor de onderdelen bodem, afvalstoffen en grondwater de volgende werken: 1. De verontreiniging met minerale olie strekt zich uitsluitend uit binnen het fabrieksterrein en is hoofdzakelijk beperkt tot de bovenste (niet waterhoudende) laag van het bedrijfsterrein. Voor betreffende verontreiniging wordt, waar mogelijk, een ontgraving voorzien. 2. De verontreiniging met chroomresidu' s bevindt zich eveneens alleen op het fabrieksterrein. Ook voor deze verontreiniging wordt, waar mogelijk, een ontgraving voorzien. 3. De verontreiniging met xyleen en ethylbenzeen bevindt zich eveneens alleen op het fabrieksterrein. Betreffende verontreiniging wordt, voor zover mogelijk in combinatie met de verontreiniging met chroomresidu' s, ontgraven. Resterend verontreinigd grondwater wordt onttrokken via een drain en gezuiverd. 4. De verontreiniging met VOCI strekt zich uitsluitend uit in het ondiep grondwater binnen het fabrieksterrein. Voor betreffende verontreiniging wordt een monitoring van verspreiding voorzien. 5. Voor de grondwaterverontreiniging met metalen en zouten. Doelstelling van de voorgestelde sanering voor betreffende verontreiniging is enerzijds het verwijderen van verontreiniging en anderzijds het tegengaan van de verspreiding van verontreiniging. 6. Het project heeft eveneens betrekking op andere bodem met bodemvreemde materialen op het fabrieksterrein (in volgorde van prioriteit volgens de risico' s die ervan uitgaan) en op ontgraven bodem (al dan niet met bodemvreemde materialen) bij infrastructuurwerken, waarvoor geen hergebruik mogelijk is. Betreffende materialen en bodem worden afgevoerd naar een daartoe vergunde of goedgekeurde locatie. c) Bijkomende maatregelen Op 30/12/92 werd een milieuvergunning afgeleverd door de buitendienst van Antwerpen voor een stortplaats cat I voor industriële, niet gevaarlijke en niet-toxische afvalstoffen voor 05/10/2006

65/83


een aanvoer van circa 17.500 m³/jaar. Op 12/12/95 wordt een besluit afgeleverd waarbij voorwaarden worden gewijzigd en vervangen door de nieuwe bepalingen van Vlarem II. Met het besluit van 27/2/03 wordt met een aanpassingsplan het stort onderverdeeld in twee zones (1 en 2). Hierin wordt gesteld dat de zone 1 wordt afgewerkt conform de oude Vlaremvoorwaarden en zone 2 ingericht en afgewerkt moet worden volgens de nieuwe bepalingen in Vlarem II. Hiervoor werd een afwijking aangevraagd die nog in behandeling is. Actie 28 De correcte en tijdige uitvoering van het bodemsaneringsproject voor het fabrieksterrein van Umicore Olen en Cumerio wordt strikt opgevolgd.

IV.B.3. Water (afval-, oppervlakte-, grond-, drinkwater, waterbodem, biota) a) Beschrijving historische en huidige toestand (1) Afval- en oppervlaktewater Umicore Olen loost via Merenloop en Bankloop in de Kleine Nete. Het afvalwater van Cumerio komt via de Bouwensloop en de Kneuterloop ook in de Kleine Nete terecht. Het vergunde debiet voor Umicore Olen en Cumerio samen bedraagt 850 m3/u of 19.200 m3/dag. De lozingsnorm voor totaal cadmium is voor beiden 0,6 mg/l. Het debiet van de Bankloop en de Kneuterloop wordt grotendeels bepaald door het geloosde debiet van Umicore Olen resp. Cumerio. Umicore Olen loosde in 2005 een gemiddeld debiet van 182 m3/u. De totale hoeveelheid Cadmium die in 2005 in de Bankloop terecht kwam, bedraagt 29 kg. Cumerio loosde in 2005 een gemiddeld debiet van 178 m3/u en een hoeveelheid Cadmium van ongeveer 22 kg. Bij Cumerio Olen heeft de afdeling Milieu-inspectie in 2002, 2003 en 2005 een schepstaal afvalwater laten analyseren op cadmium. Er werden geen overschrijdingen van de lozingsnorm vastgesteld. Bij Cumerio nam de afdeling Milieu-inspectie één afvalwaterstaal in 2005. De cadmiumconcentratie lag onder de detectielimiet. De door de VMM in 2005 gemeten cadmiumconcentratie in de Bankloop bedraagt 5,1 µg/l en in de Kneuterloop 5,7 µg/l, wat in beide gevallen een overschrijding inhoudt van de basiskwaliteitsnorm voor oppervlaktewater, zijnde 1 µg/l. De door de VMM in 2005 gemeten cadmiumconcentratie in de Kleine Nete, waar Bankloop en Kneuterloop in uitmonden, voldoet wel aan de basiskwaliteitsnorm voor oppervlaktewater. (1) i Olen – Bankloop (OVAM) De Bankloop is een natuurlijke waterloop die zich situeert vanaf het bedrijfsterrein van Umicore nv te St. Jozef Olen tot aan de Roerdompstraat. Deze waterloop werd door Umicore nv reeds van bij het begin van de industriële activiteiten in 1912 gebruikt als afvoerweg voor het effluentwater van het bedrijf. Op basis van onderzoeken uitgevoerd door SCK kan gesteld worden dat langs de Bankloop een verontreiniging met zware metalen en radium (van de vroegere radiumproductie) ontstaan is ten gevolge van de lagunering van rivierslib en vroegere baggerwerken. De verontreiniging langs de oevers werd afgebakend over een zone van 5 m. Bij de aanpak van deze verontreiniging moet dus zowel met de louter chemische eigenschappen als met de radiologische eigenschappen van de verontreiniging rekening gehouden worden. (1) ii Meetnet oppervlaktewater (VMM) De basiskwaliteitsnorm voor cadmium werd in 2004 op ongeveer 5% van de bemonsterde meetplaatsen overschreden. Een te hoge cadmiumconcentratie is - in tegenstelling tot de situatie voor zink - een probleem dat vooral sterk gelokaliseerd in de Kempen voorkomt. Voor cadmium springt in Olen de Gerheezeloop duidelijk in het oog.

05/10/2006

66/83


(2) Grondwater (OVAM) (2) i Historische toestand Om een inschatting te maken van het grondwaterprobleem dient rekening te worden gehouden met de geologie ter plaatse. Een kleilaag komt voor op ongeveer 80m diepte. De verontreiniging heeft zich tot die diepte doorgezet en is in het horizontale vlak begrensd door de waterlopen: Bankloop, Kneutersloop en Kleine Nete. Het betreft ongeveer 675 percelen die verontreinigd zijn stroomafwaarts van het fabrieksterrein. (2) ii Huidige toestand Voor de sanering van het grondwater vertrekkende vanuit het fabrieksterrein is een bodemsaneringsproject bij de OVAM ingediend op 20 oktober 2005 en conform verklaard op 17 januari 2006. De bodemsaneringswerken kunnen pas van start gaan nadat voor de aangepaste RWZ-Oost op het bedrijfsterrein een milieu exploitatievergunning wordt afgeleverd. b) Beschrijving historische en huidige maatregelen (1) Afval- en oppervlaktewater (1) i Afvalwater Voor de wijziging en uitbreiding van de zuiveringinstallatie RWZ-Oost Umicore NV – Cumerio Belgium NV, Olen van loopt momenteel een vergunningsaanvraag. Het geloosde water zal moeten voldoen aan de normen uit de milieuvergunning. Voor de grondwatersanering wordt het in-situ principe gehanteerd. Om de verspreiding tegen te gaan wordt er een continue onttrekking van grondwater uitgevoerd. Dit grondwater zal na eventuele voorbehandeling gebruikt worden in het productieproces. Indien het debiet te hoog is voor gebruik in het productieproces, zal een uitbreiding van de milieuvergunning aangevraagd worden voor de lozing van dit overschot aan water aangevraagd worden. Voor het verwijderen van de verontreiniging wordt in zones met een sterk verhoogde concentratie aan verontreiniging een brongerichte grondwateronttrekking uitgevoerd. Dit verontreinigd afvalwater zal in de nieuw te bouwen zuiveringsinstallatie RWZ-Oost behandeld worden, samen met het proceswater van Umicore NV. (1) ii Olen – Bankloop Begin 2005 startte de OVAM samen met Umicore met de voorbereiding van de bodemsaneringswerken voor de verontreinigde terreinen rond de Bankloop in Olen en Geel. Het bodemsaneringsproject werd op 08 september 2005 ingediend en conform verklaard op 6 december 2005. Bij uitvoering van de bodemsaneringswerken zal een deel van de toplaag van delen van aan de Bankloop grenzende percelen ontgraven worden. Na sanering wordt een reconstructie van de Bankloop uitgevoerd en worden de percelen heringericht. De verontreinigde bodem die wordt ontgraven dient geborgen in een in te richten saneringsopslag op het bedrijfsterrein van Umicore nv te Olen. De bodemsaneringswerken werden opgesplitst in volgende aparte luiken: 1. inrichting, uitbating en afwerking van die saneringsopslag; 2. de eigenlijke ontgravingswerken en heraanleg van de Bankloop en de oevers; 3. de herinrichting van de percelen. De aanbesteding van de opdracht “inrichting, uitbating en afwerking van die saneringsopslag” werd in de zomermaanden gestart. De offertes voor deze openbare aanbesteding werden op 30 september 2005 ontvangen. Eind vorig jaar werd reeds een goedkeuring verkregen van minister Peeters voor de aanstelling van een aannemer voor die werken. 05/10/2006

67/83


Tijdens de zomer van 2005 meldde het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle dat, ondanks de gevoerde voorbesprekingen, de saneringsopslag ook een vergunning van het FANC behoeft. Umicore ging als eigenaar van het terrein onmiddellijk over tot de aanvraag van deze vergunning. De huidige vooruitzichten zijn dat een vergunning vanwege het FANC mogelijks tegen mei 2006 kan bekomen worden. Doordat de vergunning van het FANC pas in het voorjaar 2006 kan afgeleverd worden, zal pas tegen de zomer kunnen gestart worden met de inrichting van de opslagplaats voor de verontreinigde gronden. Deze ingerichte opslagplaats is een voorwaarde voor de start van de saneringswerken. Einde 2006 zal aldus pas kunnen gestart worden met de ontgraving van de Bankloop en de oevers. c) Bijkomende maatregelen Umicore Olen zal in juni 2006 een nieuwe waterzuiveringsinstallatie in dienst nemen. Verwacht wordt dat de vuilvracht wordt gehalveerd. In 2007 wordt de Bankloop gereinigd (slibverwijdering) op kosten van Umicore Olen en de Vlaamse overheid. Ook een ruiming van de Kneuterloop is aangewezen. In het kader van de convenant die werd afgesloten tussen Umicore nv en het Vlaams Gewest voor de sanering van de wijde omgeving van de bedrijventerreinen, zullen de historisch verontreinigde bedding en oevers van de Bankloop te Olen afgegraven worden. Daarna volgt een heraanleg van de waterloop met zuiver materiaal. Het waterlooptraject net afwaarts het bedrijfsterrein zal breed uitgevoerd worden, de rest (zeker tot aan de Meirenloop) smaller. Tijdens de werken wordt het water van de Bankloop en de Meirenloop overgepompt naar de Bankloop aan de Roerdompstraat. Het laatste stuk van de Bankloop (van de Roerdompstraat tot aan de Kleine Nete) dient ook te worden gesaneerd maar is niet als dusdanig in de convenant opgenomen. Actie 29 Evaluatie van de lozingsvoorwaarden van Cumerio en Umicore Olen in functie van BBT De afdeling Milieu-inspectie zal het cadmiumprobleem in de afvalwaterhuishouding van Umicore Olen en Cumerio verder onderzoeken en een gemotiveerd voorstel via de afdeling Milieuvergunningen aan de vergunningverlenende overheid formuleren om de lozingsvoorwaarden (lozingsnorm, recyclage afvalwater...) zo nodig aan te passen in functie van BBT.

IV.C. Cadmium in de omgevingslucht in Beerse Op basis van de huidige situatie van Vlaanderen wordt de omgeving van Beerse aangeduid als andere hot spot voor cadmiumvervuiling. Twee non-ferro bedrijven (Campine en Metallo Chimique) liggen hier aan de oorzaak. Hieronder wordt een beeld geschetst van de situatie.

IV.C.1. Cd in zwevend stof a) Historische toestand Begin de jaren tachtig werden in de omgeving van Beerse metingen van zware metalen in zwevend stof opgestart. De glijdende jaargemiddelde Cd-concentraties dalen van begin 1981 tot 1986 van 100 ng/m³ tot 30 ng/m³, op het dichtst gelegen meetstation en in de meest overheersende windrichting. In de meetperiode 1986-1992 schommelen de glijdende jaargemiddelde Cd-concentratie tussen 20 en 30 ng/m³. In de periode 1992-1993 stijgen de glijdende jaargemiddelde Cd-concentraties opnieuw tot op niveau van 60 ng/m³. Vanaf 1994 dalen de Cd-concentraties weliswaar tot op een niveau van 10 ng/m³ om vanaf 1996 tot 05/10/2006

68/83


2000 weliswaar opnieuw te stijgen tot 30 ng/m³. In 2002 wordt een Cd-concentratie niveau van 2 tot 17 ng/m³ als glijdend jaargemiddelde gemeten in de omgeving van Hoboken. b) Huidige toestand (1) Cd in zwevend PM10-stof Voor de omgeving Beerse zijn de jaargemiddelden verhoogd tov niet-industriële gebieden. In 2004 wordt in PM10 stof op het meetpunt 00BE01 – Absheide te Beerse een jaargemiddelde cadmiumconcentratie van 27 ng/m³ gemeten, terwijl op het meetpunt 00BE02 een jaargemiddelde van 1 ng/m³ wordt gemeten. Meetpost 00BE07 ligt verder noordoostwaarts van meetpost 00BE01. De gemeten jaargemiddelde waarde voor cadmium in zwevend PM10-stof voor de eerste maanden van 2005 bedroeg 5,6 ng/m3. Meetpost 00BE01 ligt op 150 à 200 m ten noordoosten (windafwaarts) van Metallo Chimique. Meetstation 00BE02 is gelegen op ongeveer 500 m ten noorden van Campine en op ongeveer 1300 m ten noordwesten van Metallo Chimique. De VMM bracht in haar rapport ' Immissiemetingen te Beerse, jaarrapport 2004' de verhoogde waarden voor cadmium in PM10-stof op de meetpost 00BE01 op basis van pollutierozen in verband met Metallo Chimique. Voor Campine kon die invloed niet bewezen worden. De verhoogde waarde voor cadmium in PM10-stof op de meetpost 00BE07 is eveneens in verband te brengen met Metallo Chimique. De toekomstige EU-streefwaarde van Cd bedraagt 5 ng/m³ in PM10 stof. Deze streefwaarde wordt op het station 00BE01 overschreden. (2) Cd in neervallend stof De VMM heeft één neerslagkruik staan in de buurt van Metallo Chimique. Deze meetpost MN-205 ligt op dezelfde locatie als 00BE01, dus 150 à 200 m ten noordoosten (windafwaarts) van het bedrijf. Er gebeuren maandelijkse metingen. De jaargemiddelde depositie van cadmium bedroeg 0,040 mg/m2.dag in 2002, 0,039 mg/m2.dag in 2003 en 0,047 mg/m2.dag in 2004. Deze waarden liggen ver boven de Vlaremrichtwaarde van 0,020 mg/m2.dag. Metallo Chimique voert ook zelf metingen uit van cadmium in neervallend stof. De depositiekruiken staan op verschillende afstanden t.o.v. het bedrijf. De verhoogde waarden voor cadmium in neervallend stof gemeten op korte afstand tot het bedrijf bevestigen de meetresultaten van de VMM-meetpost MN-205. Er is geen depositiekruik opgesteld windafwaarts van Campine.

IV.C.2. Metallo Chimique a) Activiteiten Het bedrijf is gespecialiseerd in de recyclage van non-ferro metalen en dit gebeurt via de volgende productie-eenheden: − een gieterij toegerust met verschillende smelten raffineerovens. − een elektrolyseafdeling − een lood-tin afdeling Het bedrijfsterrein heeft een oppervlakte van ca. 30 ha waarvan ca. één vierde wordt gebruikt als opslagruimte. Er worden max. 28.000 ton grondstoffen opgeslagen waarvan 22.400 ton in open lucht en 5.600 ton in een overdekte ruimte. In sommige van de opgeslagen grondstoffen kunnen de elementen cadmium en/of arseen in verschillende concentraties aanwezig zijn.

05/10/2006

69/83


b) Emissies naar de lucht In de emissiejaarverslagen m.b.t. de emissies in 2001 en 2002 werd er voor de parameter cadmium een totale jaaremissie van 44 kg respectievelijk 43 kg vermeld voor de emissies in de omgevingslucht. In het kader van de zelfcontrole voert Metallo Chimique jaarlijks emissiemetingen uit aan alle relevante schouwen. De laatste vijf jaar liggen de meetwaarden nagenoeg allemaal rond de detectielimiet. De Vlarem II emissiegrenswaarde van 0,2 mg/Nm3 wordt op elk emissiepunt ruimschoots gehaald. (1) Maatregelen Globaal kan gesteld worden dat de emissies van stof en zware metalen via de geleide emissiepunten worden beperkt door het gebruik van doekenfilters en voor het emissiepunt van de smelter wordt er gebruik gemaakt van een doekenfilter en een adsorptiefilter. In de gieterij zijn alle ovens ingekapseld om stof- en rookemissies te voorkomen in de werkomgeving. Bij elke oven worden de afgezogen rookgassen, na koeling, gefilterd in mouwenfilters. Soms is er voor de koeling ook nog een cycloon geïnstalleerd om gevormde vonken en grof stof op te vangen. Zowel in de cyclonen, in de koelers als in de filters ontstaat er stof. De goede werking van de mouwenfilters wordt continu bewaakt. Hierdoor wordt elke significante toename van stofemissie onmiddellijk gealarmeerd. Het stof dat in de cyclonen opgevangen wordt, gaat via een volledig gesloten systeem naar de silo’s. Indien er een probleem is met dit systeem, dan gaat het stof naar een stofbak, die in een inkapseling is geplaatst, voorzien van een afzuiging naar de filter. Als de bakken vol zijn worden ze gesloten met een deksel en wordt het stof via een kipsysteem pneumatisch naar silo 1 gestuurd. Het filterstof van alle mouwenfilters wordt pneumatisch, dus via een gesloten systeem, getransporteerd naar stockagesilo’s. Vanuit silo 1 wordt het stof terug ingebracht in het vloeibare bad van de smeltoven SO1 voor verdere interne recyclage van metalen die zich nog in het stof bevinden. Het stof dat aan de smeltoven ontstaat, bevat veel zink en wordt opgeslagen in silo 3. Dit stof wordt verkocht aan zinkfabrikanten. Het stof wordt, via een vulsysteem, voorzien van een afzuiging, gevuld in silowagens voor vervoer naar de afnemers. In de droogzeefinstallatie worden binnenkomende materialen gezeefd en gedroogd. De zeer fijne fractie (lood-tinassen en koperassen) die hierdoor ontstaat wordt ook via een pneumatisch systeem naar silo’s geblazen, van waaruit het materiaal verder pneumatisch recht in het vloeibaar bad van de ovens wordt geblazen. De emissies ten gevolge van de opslag van grondstoffen en slakken, de open overslag en het transport worden beperkt door het constant bevochtigen van het grondstoffenterrein en de wegen. Met betrekking tot een verdere reductie van de emissies bevat de milieuvergunning van het bedrijf de volgende bijzondere vergunningsvoorwaarde: De exploitant dient over een milieuzorgsysteem te beschikken met procedures voor: − het bepalen van de frequentie en de intensiteit van de besproeiing van de opslagplaatsen; − de toelaatbare handelingen bij de overslag van grondstoffen en de afvalstoffen; − de identificatie en de rapportering over de mogelijke emissies en de beperking ervan met toepassing van BBT; − een verdere beperking van eventuele niet-geleide procesemissies.

05/10/2006

70/83


(2) Stofactieplan Gezien de lage meetwaarden voor cadmium in geleide emissies, geldt dat de bijdrage van de niet-geleide emissies voor cadmium groter is dan deze van de geleide emissies. De afdeling Milieu-inspectie maande de exploitant eind 2004 aan om zo snel mogelijk gerichte maatregelen te nemen om de niet-geleide emissies naar de omgeving te beperken. Metallo Chimique diende een stappenplan op te maken om deze vereiste emissiebeperking te realiseren. De exploitant stelde in 2005 een stofactieplan op. De volgende maatregelen van het plan zijn momenteel reeds uitgevoerd: optimalisatie en herdefinitie van het sproeisysteem voor het nat houden van het grondstoffenpark en van de rijwegen, installatie van een windvaan om een directe beoordeling van stofverspreiding t.g.v. sorteerbehandelingen op het grondstoffenplan toe te laten, overleg met Umicore Hoboken om de stofbeheersing in beide fabrieken te vergelijken en investeren in een extra ontijzeringsfilter om mogelijke tekorten aan sproeiwater op te vangen. Een aantal meer ingrijpende maatregelen zijn in uitvoering. De aanleg van een nieuw betonplein om voldoende rijruimte op het grondstoffenpark toe te laten, is grotendeels uitgevoerd. De uitvoering van de bouw van een overdekte opslagruimte met nevelsysteem om de emissies door gloeiende tussenproducten van de gieterij te verhinderen is gepland tegen 1 april 2006, de plaatsing van een overdekte stofhal voor lossen, bemonsteren, mengen, behandelen en drogen van stoffige materialen tegen 1 april 2007. Aangezien deze maatregelen in het algemeen gericht zijn op het beheersen van de (diffuse) stofemissie, mag worden verwacht dat ze ook voor andere zware metalen een gunstig effect zullen hebben. Actie 30

Controle op en opvolging van het stofactieplan van Metallo Chimique

Minister Peeters geeft aan de Milieu-inspectie de opdracht om de uitvoering van het stofactieplan nauwgezet op te volgen. Actie 31

Bijkomende controle in het kader van IPPC bij Metallo Chimique

Metallo Chimique zal voor einde 2006 door de afdeling milieuvergunningen doorgelicht worden in het kader van de "Geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging" (IPPC= Integrated Pollution Prevention and Control). Dit gebeurt in uitvoering van de Europese richtlijn terzake. Actie 32 Chimique

Bijkomende controle op het zelfcontrole programma van Metallo

Minister Peeters geeft aan de milieu-inspectie de opdracht om een bijkomende controle uit te voeren op het zelfcontrole-programma van Metallo Chimique. c) Bodem Een beschrijvend bodemonderzoek spitst zich toe op de klassieke afperking van zware metalen in grond en grondwater (verhoogde waarden boven de bodemsaneringsnormen) ter hoogte van het bedrijfsterrein (eigen activiteiten, plus overgrote deel van het eigen terrein is in de loop der jaren opgehoogd met slakken). Het eindrapport van beschrijvend bodemonderzoek zal worden afgerond en ingediend na het uitvoeren van infrastructuurwerken in zone 2 (eigen terrein). Deze infrastructuurwerken zijn gepland in februari 2006. Aansluitend zal het verslag van die infrastructuurwerken opgenomen worden in het eindverslag van het beschrijvend bodemonderzoek (BBO). De OVAM heeft Metallo Chimique gewezen op de verouderde gegevens van het uitgevoerde bodemonderzoek, wat de omgeving betreft, en op de noodzaak om, gelet op meer recente 05/10/2006

71/83


ontwikkelingen, minimaal een nieuw steekproefsgewijs onderzoek te doen van de toplaag thv de beide woonwijken en natuurgebied ten noorden van het kanaal. Er zijn nl. te weinig gegevens opgenomen in huidig uitgevoerde bodemonderzoek zodat het bodemonderzoek niet voldoet aan de meest recente gehanteerde richtlijnen voor bodemonderzoek in het kader van de zware metalen problematiek. d) Afvalwater Metallo Chimique loost in de riolering die naar een RWZI gaat. Het vergund debiet is 60 m3/u. De lozingsnorm voor totaal cadmium bedraagt 0,2 mg/l. De laatste tien jaar werd door de afdeling Milieu-inspectie geen enkele overschrijding van de lozingsnorm voor cadmium vastgesteld. De gemeten cadmiumconcentraties van zes afvalwaterstalen genomen in de periode 2001-2005 lagen allen onder de detectielimiet. In de emissiejaarverslagen m.b.t. de emissies in 2001 en 2002 werd er voor de parameter cadmium een totale jaaremissie van 1,6 kg respectievelijk 2,69 kg voor de emissies via het afvalwater vermeld e) Bijkomende maatregelen Om de cadmiumemissies naar de lucht te beperken moet de goede werking van de mouwenfilters verder goed bewaakt worden. Opvolging van de meetwaarden voor cadmium in PM10-stof en in neervallend stof is vereist. De afdeling Milieu-inspectie zal de verdere uitvoering van het stofactieplan van Metallo Chimique opvolgen. Het effect van de genomen maatregelen op cadmium in PM10-stof en in neervallend stof dient te worden geëvalueerd. Indien nodig, is bijsturing van de maatregelen vereist. OVAM: Het beschrijvend bodemonderzoek voor de bedrijfsterreinen wordt ingediend in de eerste helft van 2006. Op basis van dit rapport dienen de beschikbare onderzoeksgegevens geëvalueerd worden en zal blijken of bijkomende acties naar de ruime omgeving nodig zijn. De OVAM zal een strikte timing opleggen en opvolgen. Actie 33 De OVAM maant Metallo Chimique aan om de nodige aanvulling op het BBO zo snel mogelijk aan te leveren.

IV.C.3. Campine Het bedrijfsterrein van Campine is gelegen in de gemeente Beerse aan de industriezone Kanaal West – Nijverheidslaan 2. De activiteiten van Campine op het terrein dateren reeds van voor 1900. In verband met Campine werden reeds volgende onderzoek uitgevoerd: - mei 1987 “Saneringsonderzoek stortplaats non-ferro slakken te Beerse” uitgevoerd door IWACO - december 1992 “Nader onderzoek greppels en tuinen Campine Beerse” uitgevoerd door IWACO - 1998 “grondwaterkwaliteit periode 1998 door Lisec - 1999-2002 “Grondwatermonitoring periode 1999-2002” door Lisec - mei 2002 “Oriënterend Bodemonderzoek Campine Recycling (percelen 1X56; 1Y78, 1C79 en 1Z78) te Beerse” opgemaakt door Tauw a) Lucht (1) Cadmiumemissies van Campine Het bedrijf voert nagenoeg maandelijks emissiemetingen van cadmium uit aan 8 schouwen horend bij de loodraffinage en -hoogoven en de antimoonraffinage en -productie. Campine voert deze maandelijkse emissiemetingen uit om de performantie van de mouwenfilters te bewaken. De cadmiumconcentraties lagen in de jaren 2002-2005 ver beneden de 05/10/2006

72/83


grenswaarde, behalve in de antimoonraffinage-afdeling in mei, juni en oktober 2002 en in januari 2003. Telkens werden versleten mouwen van de filter de dag zelf of de dag nadien vervangen en werd tegelijk de goede werking van de filterinstallatie gecontroleerd via een nieuwe emissiemeting. De afdeling Milieu-inspectie voerde in mei 2004 een emissiemeting uit aan de schouw van de loodraffinage. De cadmiumconcentratie lag ver beneden de emissiegrenswaarde. (2) Maatregelen van Campine om de cadmiumuitstoot te beperken Ter beperking van de stofemissies en de emissies van stofvormige zware metalen zoals cadmium, installeerde Campine mouwenfilters op de meest relevante emissiepunten. Een stofbeheersplan ter beperking van de diffuse emissies is momenteel in opmaak. Het filterstof van de loodhoogoven en de loodraffinage wordt opgevangen in een big-bag. Zodra die vol is wordt de sleuf van de bigbags dicht gedraaid en met een lint dichtgeknoopt. De bigbags met filterstof van de loodhoogoven worden op een vrachtwagen geladen en naar de omwerker gebracht. Na omwerking wordt het materiaal als loodcarbonaat terug geleverd in de vorm van een stofvrije pasta. De bigbags van de loodraffinage worden geledigd in een overdekte box, bevochtigd met sproeiers en opgeslagen tot het materiaal op een vrachtwagen wordt geladen om naar een verwerker te brengen. De antimoonproductie heeft een gelijkaardig systeem voor filterstofopvang. Omdat het filterstof hier echter een eindproduct is, wordt het grootste deel van het filterstof aan de sluisuitgang niet in bigbags opgevangen maar in een drukvat van waaruit het materiaal met zuig- en blaastransporten naar opvangsilo’s wordt gestuurd. Nadien wordt het antimoonoxide met blaas- of zuigtransporten naar de verschillende inpakmachines getransporteerd. Op de vulmonden zitten afzuigingen die het stof naar een sanitaire stoffilter sturen. Een beperkt deel van het filterstof wordt in bigbags opgevangen voor levering aan klanten. De bigbags worden gewikkeld met een folie en opgeslagen in overdekte magazijnen in afwachting van de levering. Actie 34

Bijkomende controle in het kader van IPPC bij Campine

Campine zal voor einde 2006 door de afdeling milieuvergunningen doorgelicht worden in het kader van de "Geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging" (IPPC= Integrated Pollution Prevention and Control). Dit gebeurt in uitvoering van de Europese richtlijn terzake. b) Afvalwater Campine loost in de Diepteloop. Het vergunde debiet is heel beperkt, nl. 35 m3/u. In 2005 loosde het bedrijf slechts 12.000 m3 afvalwater als gevolg van een ver doorgedreven recyclage van het afvalwater. De lozingsnorm voor totaal cadmium bedraagt 0,03 mg/l. De afdeling Milieu-inspectie nam in de periode 2001-2005 vijf afvalwaterstalen. Er werd één overschrijding van de lozingsnorm voor cadmium vastgesteld nl. in september 2004, dit tengevolge van een calamiteit. De gemeten cadmiumconcentratie in het schepstaal bedroeg dan 0,21 mg/l. In november 2005 werd een concentratie lager dan de detectielimiet gemeten. De door de VMM in 2005 gemeten cadmiumconcentratie in de Diepteloop bedraagt 4,2 µg/l. Actie 35

Bijkomende controle op het zelfcontrole programma van Campine

Minister Peeters geeft aan de milieu-inspectie de opdracht om een bijkomende controle uit te voeren op het zelfcontrole-programma van Campine. c) Bodem Op basis van de gegevens uit bovenvermelde onderzoeken werd Campine aangemaand tot het uitvoeren van een beschrijvend bodemonderzoek voor: 05/10/2006

73/83


De verontreiniging met zware metalen van het vaste deel van de bodem ter hoogte en in de nabijheid van het fabrieksterrein. Op het fabrieksterrein werd vnl. een verontreiniging van de bodem met lood, antimoon en arseen aangetroffen; daarnaast werd er ter hoogte van het fabrieksterrein ook een verontreiniging (zij het in mindere mate) van de bodem vastgesteld met cadmium, chroom en koper. - De grondwaterverontreiniging met antimoon, arseen, lood en zink. - Een verontreiniging met zware metalen van bodem en grondwater ter hoogte van de greppels waarin in het verleden werd geloosd. - Een verontreiniging van de bodem en het grondwater met vnl. antimoon en bij gelegenheid wat lood ter hoogte van de tuintjes ter hoogte van de Lange en Korte Kwikstraat (ten gevolge van atmosferische depositie uit het verleden). De stortplaatsen werden in mei 2000 onder begeleiding van ABO gesaneerd. Convenant met OVAM ivm sanering van bepaalde terreinen beide stortplaatsen (o.a. monitoring grondwater rond beide stortplaatsen) dateert van 01.09.1993 De Lange en Korte Kwikstraat zijn gelegen op ca. 0.6 tot 1.0 km in NW-richting van de site van Campine. De cadmiumvervuiling is eerder beperkt in concentratie en omvang. Wat de atmosferische depositie betreft kan men ondanks dat het onderzoek nog niet volledig is afgerond, stellen dat: - De overschrijding van de BSN voor lood zich vnl. beperkt tot ca 1.0 km rond de Campine site - De overschrijding van de BSN voor antimoon zich vnl. beperkt tot ca 2.0 km (in enkele gevallen tot 3.0 km) rond de Campine site -

d) Bijkomende maatregelen Om de cadmiumemissies naar de lucht te beperken moet de goede werking van de mouwenfilters verder goed bewaakt worden. De afdeling Milieu-inspectie zal de opmaak en uitvoering van het stofactieplan van Campine opvolgen. Een ruiming van de Diepteloop (slibverwijdering) is aangewezen. De afdeling Milieu-inspectie zal het cadmiumprobleem in de afvalwaterhuishouding van Campine verder onderzoeken en een gemotiveerd voorstel via de afdeling Milieuvergunningen aan de vergunningverlenende overheid formuleren om de lozingsvoorwaarden (lozingsnorm, ...) zo nodig aan te passen conform BBT. De OVAM ontving midden januari 2006 de administratieve aanvullingen bij het BBO voor de verontreiniging van het fabrieksterrein en omgeving. De OVAM heeft zich voorgenomen dit dossier te evalueren tegen 20 februari 2006. Indien het BBO in orde is kan de conformverklaring tegen 21 februari 2006 worden verstuurd. Uit het rapport zou nu reeds blijken dat een sanering van de woonzones Lange en Korte Kwilkstraat (op ca 0.6 tot 1.0 km van de site), en de Nijverheidsstraat (enkele huizen naast de site van Campine gelegen) zich opdringt. Onmiddellijk na de conformverklaring zal door het bedrijf een infovergadering voor de bewoners van deze woonwijken worden georganiseerd. (in het verleden werden door het bedrijf in samenwerking met de gemeente Beerse reeds minstens 2 infovergaderingen gehouden) rond deze problematiek. Door de erkende bodemsaneringsdeskundige werd ons meegedeeld dat men voor de afwerking van het BBO voor de atmosferische depositie men zich gaat spiegelen aan de aanpak van de atmosferische depositie van de Umicore vestigingen om het BBO voor de wijdere omgeving te finaliseren. Hierbij moet wel gesteld worden dat de kritische gebieden reeds zijn vervat in het BBO van de verontreiniging van het fabrieksterrein en omgeving dat recent werd ingediend. De rest van het gebied bevinden zich vrijwel geen kritische zones (humaantoxisch en agrarisch) 05/10/2006

74/83


daar het meestal om braakliggende grond, bosgebied en natuurgebied (o.a. vroeger afgewerkte storten betreft die nu als natuurgebied werden ingetekend). Op korte termijn wordt door Campine, in het kader van geplande infrastructuurwerken, een deel van het verontreinigd puin met slakken hetwelk zich bevindt ter hoogte van de op te richten batterijhal uitgegraven en afgevoerd naar een vergunde inrichting (verwijdering van mogelijke naleveringsbron). Actie 36

Controle op en opvolging van het stofbeheersplan van Campine

Minister Peeters geeft aan de Milieu-inspectie de opdracht om de uitvoering van het stofbeheersplan nauwgezet op te volgen.

IV.D. Maatheide te Lommel IV.D.1. Feiten en antecedenten De terreinen ‘De Maatheide’ (circa 180 ha) bevinden zich te Lommel tussen het kanaal Herentals-Bocholt en de oude verbindingsweg tussen Mol-Lommel (N712), ten oosten van de huidige ontginning van de NV. S.C.R-SIBELCO. - Op deze terreinen werd tot 1974 een non-ferro fabriek uitgebaat. De fabriek werd omstreeks 1974 gesloopt en het sloopafval werd op het terrein verspreid. Vervolgens werd het industrieterrein aangekocht door General Motors. - In september 1988 (circa 100 ha) en april 1992 (circa 60 ha) kocht NV S.C.R.-SIBELCO de terreinen van General Motors. - De volgende onderzoeken werden uitgevoerd en gelijkgesteld met een oriënterend bodemonderzoek ‘Verkennend onderzoek van de kwaliteit van bodem en grondwater op de Maatheide te Lommel (tussentijds verslag)’ opgesteld op 28 mei 1991 door IREA vzw en ‘Beschikbare en nog te verwerven kennis omtrent de milieuverontreiniging ter hoogte van voormalige zinkfabriek te Lommel’ opgesteld augustus 1992 door LISEC vzw. - Het gewestplan werd op 28 juli 1995 gewijzigd. De bestemming veranderde van industrie naar ontginning met nabestemming natuurgebied. - In opdracht van de nv S.C.R.-SIBELCO werd een gedeeltelijk beschrijvend bodemonderzoek door de erkende bodemsaneringsdeskundige Lisec vzw. In het verslag van betreffende bodemonderzoek ‘Maatheide te Lommel - nummer JVB-1999-3982-RJVB-SIB901’, opgesteld dd. 16 september 1999, besluit de bodemsaneringsdeskundige dat de betrokken saneringslocatie in erge mate verontreinigd is door de activiteiten van de voormalige zinkfabriek NV Société Métallurgique : enerzijds door atmosferische depositie en anderzijds door de verspreiding van puinafval en zinkassen bij de afbraak van de gebouwen; - Het voormeld beschrijvend bodemonderzoek werd door de OVAM op 6 december 1999 conform verklaard met de bepalingen van het bodemsaneringsdecreet in zoverre het de verontreiniging in het vaste deel van de aarde op de onderzochte kadastrale percelen betreft. Naar aanleiding van een administratief beroep ingediend ex artikel 23 van het bodemsaneringsdecreet door nv S.C.R.-SIBELCO verklaarde de Vlaamse minister van Leefmilieu en Landbouw Vera Dua bij besluit van 11 april 2000 hogervermeld beschrijvend bodemonderzoek in al zijn onderdelen conform aan de bepalingen van het bodemsaneringsdecreet. - In opdracht van de nv S.C.R.-SIBELCO werd op 20 juni 2000 het bodemsaneringsproject “S.C.R.-SIBELCO NV, industrieterrein Maatheide Lommel”, opgesteld dd. 19 juni 2000 onder leiding van de bodemsaneringsdeskundige FDBMilieuadvies, aan de OVAM betekend. Net zoals het eerder ingediende beschrijvend bodemonderzoek heeft het bodemsaneringsproject enkel betrekking op de verontreiniging van het vaste deel van de aarde op de terreinen van de nv S.C.R 05/10/2006

75/83


-

SIBELCO. De OVAM heeft op 14 september 2000, op basis van de technische beoordeling van het bodemsaneringsproject en rekening houdend met de opmerkingen van de adviesverlenende instanties, aanvullingen/wijzigingen op het ingediende bodemsaneringsproject gevraagd. Naar aanleiding van een administratief beroep ingediend ex artikel 23 van het bodemsaneringsdecreet door NV S.C.R.-SIBELCO stelt de Vlaamse minister van Leefmilieu en Landbouw Vera Dua bij besluit dd. 12 januari 2001 dat het bodemsaneringsproject op twee punten dient te worden aangevuld. Op 30 mei 2002 sluiten de OVAM en NV S.C.R SIBELCO een overeenkomst. Conform deze overeenkomst verbindt de NV S.C.R SIBELCO er zich onder andere toe om op haar kosten over te gaan tot een sanering van de bodemverontreiniging overeenkomstig hetgeen is bepaald in het bij ministerieel besluit dd. 11 april 2000 conformverkaarde beschrijvend bodemonderzoek en het bij ministerieel besluit van 12 januari 2001 geëvalueerde bodemsaneringsproject. Het betreft hier de inrichting op het terrein van een saneringsberging waarin het puin, assen en afbraakmateriaal wordt opgeborgen. Indien blijkt dat bovenop de door de NV S.C.R SIBELCO uitgevoerde saneringswerken verdere acties zich opdringen dan zullen deze door en voor rekening van de OVAM worden uitgevoerd. In eerste instantie betekent dit het in kaart brengen van de bodemverontreiniging in de omgeving afkomstig van de voormalige non-ferro fabriek.

IV.D.2. Conclusies van de bodemonderzoeken Op het terrein ‘de Maatheide’ is de bovenste laag van de bodem sterk verontreinigd met zware metalen (Zn: tot 24.400 mg/kg, Pb: tot 7280 mg/kg, Cu: tot 816 mg/kg en Cd: tot 238 mg/kg). Het totaal verontreinigd volume (puin + grond met een te hoge zinkconcentratie) wordt geraamd op 380.000 m³. De verontreiniging van de bovenste laag van de bodem (puin + grond met een te hoge zinkconcentratie) op het terrein ‘de Maatheide’ is voldoende afgeperkt. De genomen grondstalen van het diepere Lommelzand voldoen op enkele uitzonderingen na aan de bodemsaneringsnormen. Doordat de zware metalen uitlogen houdt de verontreiniging van de bovenlaag een risico in voor de kwaliteit van het grondwater (1650 µg/l Cd, 330 maal de bodemsaneringsnorm en 320 mg/l Zn, 3200 maal de bodemsaneringsnorm). Door het ontbreken van de begroeiing, zeker op de sterkst verontreinigde zones, kan door de wind een belangrijk aandeel gepollueerde partikels in de omgeving worden verspreid. Op basis van deze gegevens kan worden geconcludeerd dat de verontreiniging van de bodem een ernstige bedreiging vormt.

IV.D.3. De sanering van de Maatheide In de periode 31 maart 2003 tot 15 november 2004 werd 638 960 m³ verontreinigde grond (onverdicht materiaal) ontgraven en geborgen in de hiervoor ingerichte bovengrondse saneringsberging. Er werd over een gemiddelde diepte van 48,9 cm ontgraven. Uit de controlestalen genomen na de ontgraving in het vaste deel van de aarde bleek dat werd voldaan aan de vooropgestelde saneringsdoelstellingen (bodemsaneringsnorm bestemmingstype 3). Wat betreft het vaste deel van de aarde zijn bijgevolg geen verdere bodemsaneringswerken meer noodzakelijk.

IV.E. Gentse kanaalzone IV.E.1. Cadmium in de omgevingslucht In het VMM-meetstation (00R750) in de Burgemeester Chalmetlaan te Zelzate worden onder meer zware metalen in zwevend PM10-stof gemeten. De concentratie aan cadmium lag in 2004 en 2005 duidelijk beneden de toekomstige streefwaarde van 5 ng/m³, die volgens de EU Richtlijn 2004/107/EG op 31 december 2012 moet bereikt zijn. 05/10/2006

76/83


We merken hierbij wel op dat de meetpost van VMM zich op grote afstand van de belangrijkste geleide emissiebronnen bevindt.

IV.E.2. Sidmar a) Lucht (1) Emissies In het kader van het zelfcontroleprogramma moet cadmium maandelijks gemeten worden indien de massastroom meer dan 1 g/u bedraagt (bijlage 4.4.3. van Vlarem II). De meetfrequentie kan verminderd worden overeenkomstig bijlage 4.4.4. In de milieuvergunning van Sidmar zijn geen bijzondere voorwaarden opgenomen inzake de emissies van zware metalen. Voor Cadmium is bijgevolg de algemene emissiegrenswaarde van 0,2 mg/Nm³ van toepassing. Sidmar voert periodieke emissiemetingen uit van zware metalen. Deze metingen worden uitgevoerd op de emissiepunten van de sinterfabrieken (bakzijde), de hoogovens (ontstoffing gietvloer) en de staalfabriek (convertorfakkels). Sinds eind 2004 vervangen de metingen op de nieuwe secundaire ontstoffing van de staalfabriek de vroegere metingen op de trekschouwen. De meetfrequentie schommelt naargelang het emissiepunt tussen jaarlijks en maandelijks. Uit de jaargemiddelde meetresultaten over de periode 2003-2005 blijkt dat momenteel enkel de emissie van de beide sinterfabrieken hoger ligt dan 1 g/u cadmium. Op geen enkel emissiepunt ligt de concentratie aan cadmium hoger dan 0,2 mg/Nm³. Door de zeer grote afgasdebieten geven deze lage concentraties toch nog relatief belangrijke jaarvrachten. In 2004 bedroeg de jaarlijkse emissie van Sidmar nog 530 kg cadmium. Dit omvat evenwel nog 220 kg Cadmium afkomstig van de trekschouwen van de staalfabriek, waarvan de emissie in de loop van 2004 werd gereduceerd door de ingebruikname van de secundaire ontstoffing. De afdeling Milieu-inspectie liet tussen 1997 en 2002 bij Sidmar 6 emissiemetingen uitvoeren op de sinterfabrieken en 1 op de cokesoven, waarbij telkens ook cadmium werd bepaald. Bij geen enkele van deze metingen werd voor cadmium een overschrijding van de algemene emissiegrenswaarde vastgesteld. (2) Maatregelen van Sidmar om de cadmiumuitstoot te beperken De belangrijkste saneringsmaatregel die recent werd getroffen is de installatie van de secundaire ontstoffing in de staalfabriek in september 2004. Deze ontstoffing heeft ook geleid tot een belangrijke reductie van de geloosde hoeveelheid cadmium. Waar de emissie van de trekschouwen van de convertoren in 2004 ongeveer 25 g/u bedroeg, werd dit na de installatie van de secundaire ontstoffing gereduceerd tot 1 g/u. Op jaarbasis geeft dit een emissiereductie van ongeveer 200 kg cadmium. b) Afvalwater Momenteel is er maar één lozingspunt continu in gebruik, m.n. lozingspunt D. Lozingspunten E en 10 worden slechts sporadisch gebruikt (bv. bij calibratie van de meetinrichting op lozingspunt D). In de milieuvergunning van Sidmar van 18/7/1996 is een lozingsnorm voor Cadmium van 0.01 mg/l opgenomen. Jaarlijks worden door de afdeling Milieu-inspectie enkele afvalwaterstalen aan lozingspunt D genomen ter controle op de naleving van de lozingsvoorwaarden. Uit de resultaten blijkt dat sinds 1999 (16 monsters) in het afvalwater geen cadmiumgehaltes boven de bepalingsdrempel worden aangetroffen. Voor cadmium geldt een driemaandelijkse meetverplichting indien deze parameter is opgenomen in de milieuvergunning en een debiet groter dan 50 m³ per uur wordt geloosd (art.4.2.5.3.1. en bijlage 4.2.5.2. van Vlarem II). Sidmar voert deze zelfcontrole uit met een hogere frequentie (14-daagse analyse van cadmium). De gemiddelde concentratie cadmium in 2004 lag ruim lager dan de emissiegrenswaarde. Het afvalwater van Sidmar wordt geloosd in het kanaal Gent-Terneuzen, waarvoor de basiskwaliteit oppervlaktewater geldt. De basiswaterkwaliteitsnorm voor Cadmium bedraagt 05/10/2006

77/83


1 µg/l. VMM heeft op dit kanaal een meetpunt te Zelzate (Vredekaai), stroomafwaarts van Sidmar. Uit de meetgegevens van VMM voor dit meetpunt blijkt dat de basiskwaliteitsnorm voor cadmium hier niet meer werd overschreden sinds 1991.

IV.E.3. Maatregelen Actie 37

Controle in het kader van IPPC bij Sidmar

Sidmar (inclusief de stortplaatsen) zal voor einde 2006 door de afdeling milieuvergunningen doorgelicht worden in het kader van de "Geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging" (IPPC= Integrated Pollution Prevention and Control). Dit gebeurt in uitvoering van de Europese richtlijn terzake. Actie 38

Bijkomende controle op het zelfcontrole programma van Sidmar

Minister Peeters geeft aan de milieu-inspectie de opdracht om een controle uit te voeren op het zelfcontrole-programma van Sidmar. Actie 39 In uitvoering van het actieprogramma fijn stof wordt een bronnenonderzoek gedaan in de Gentse kanaalzone. Ook de samenstelling van het fijn stof wordt daarbij geanalyseerd. In de Gentse kanaalzone wordt de problematiek van de diffuse emissies en de problematiek van fijn stof verder onderzocht. Er is een onderzoek lopende in opdracht van de dienst Lucht en Klimaat van het departement LNE.

05/10/2006

78/83


V.

Federale bevoegdheden

V.A. Slachtofferfonds Het oprichten van een slachtofferfonds in analogie met een slachtofferfonds voor asbest wordt onderzocht. Meer informatie werd door minister Peeters formeel gevraagd aan de bevoegde federale ministers (Van Velthoven en Demotte). Er kwam nog geen officiële reactie. Actie 40 Minister Peeters dringt verder aan bij zijn federale collega’s om werk te maken van een slachtofferfonds.

V.B. Radioactiviteit Op 20 januari 2006 vertrok een brief van Minister Peeters naar Minister Dewael met het verzoek om op de hoogte te worden gebracht over de huidige stand van zaken betreffende de aanpak van de berging en sanering van het radioactief materiaal (Umicore Olen). Minister Dewael laat de problematiek door de bevoegde administratie onderzoeken en houdt minister Peeters op de hoogte van de stand van zaken. Actie 41 opgevolgd.

Het dossier in verband met de radio-activiteit wordt verder van nabij

De sanering van het radioactiviteitsprobleem betreft: - Intra-muros: tijdelijke opslag van de resten van de radiumfabriek in sarcofaag - Extra muros: - D1 stort St Jozef Olen - Bankloop (slib en oevers): bijkomende informatie is terug te vinden onder deel IV.B.3 - Besmetting in bepaalde straten als gevolg van gebruik van besmet materiaal voor wegenaanleg Basisgedachte bij de sanering: omdat het een gemengde vervuilingsproblematiek betreft dient een geïntegreerde aanpak nagestreefd te worden waarbij niet enkel het radioactiviteit probleem wordt behandeld. Studiewerk hieromtrent is lopende. Tevens is met betrekking tot de geïntegreerde aanpak een begeleidingscommissie werkzaam waarin naast FANC en NIRAS ook OVAM zetelt. Op de laatste vergadering van deze commissie werd voorgesteld het gemeenschappelijk standpunt dat eerder werd ingenomen te actualiseren in de nabije toekomst.

05/10/2006

79/83


VI. Overzicht acties ACTIE 1

BIJKOMENDE CONTROLE IN HET KADER VAN IPPC

20

ACTIE 2

BIJKOMENDE CONTROLE OP HET ZELFCONTROLE PROGRAMMA 20

ACTIE 3 OPNIEUW OPSTARTEN VAN DE BEPALING VAN ZWARE METALEN IN DE LUCHT OP DE MEETSTATIONS VAN DE VMM. 20 ACTIE 4 DE CORRECTE UITVOERING – INCLUSIEF HET RESPECTEREN VAN DE TIMING CONFORM DE IN HET CONVENANT AFGESPROKEN TIJDSTABEL – WORDT STRIKT OPGEVOLGD. 21 ACTIE 5 VERSNELLING VERWIJDERING ZINKASSEN IN DE WOONWIJKEN BALEN-WEZEL EN OVERPELT-CITÉ ALS VOORZORGSMAATREGEL 31 ACTIE 6 VERWIJDERING ZINKASSEN IN DE HISTORISCH ZWAAR BELASTE WOONWIJK LOMMEL-WERKPLAATSEN 31 ACTIE 7 AANPAK PUBLIEKE ZINKASSENWEGEN IN OVERLEG MET DE LOKALE OVERHEDEN

32

ACTIE 8 DE PROCEDURE IN VERBAND MET GRONDVERZET MOET GEËVALUEERD WORDEN.

32

ACTIE 9 LINKEN VAN STOFMETINGEN AAN BIOMONITORINGPROGRAMMA: EEN MEETPROGRAMMA WORDT OPGESTART IN DE WOONWIJK OVERPELT-CITÉ

32

ACTIE 10

36

BEGROENING VAN BRAAKLIGGENDE TERREINEN

ACTIE 11 ONDERZOEK NAAR DE TEELT VAN ENERGIEGEWASSEN WORDT OPGESTART IN OVERLEG MET DE LANDBOUWORGANISATIES 37 ACTIE 12 BIJKOMENDE CONTROLE OP AFVALWATERHUISHOUDING UMICORE OVERPELT

47

ACTIE 13 BIJKOMENDE MIDDELEN WORDEN VRIJGEMAAKT UIT HET FFEU VOOR DE RUIMING VAN WATERBODEMS. REEDS IN 2006 WORDT HIERVAN 2 M EUR AANGEWEND OM VERSNELD DE VERONTREINIGDE WATERBODEMS TE SANEREN. 47

05/10/2006

80/83


ACTIE 14 AAN DE BEVOLKING WORDT OPNIEUW DE MOGELIJKHEID GEBODEN OM EEN BODEMSTAAL VAN HUN PERCEEL TEGEN VERLAAGDE KOSTPRIJS TE LATEN ANALYSEREN. 51 ACTIE 15 DE (PROFESSIONELE) LANDBOUWERS KRIJGEN AANVULLENDE TEELTADVIEZEN. 51 ACTIE 16 VERDERE SENSIBILISATIE OM GEEN PUTWATER TE GEBRUIKEN VOOR IRRIGATIEDOELEINDEN, DIT ZOWEL VOOR DE PLAATSELIJKE BEVOLKING ALS LANDBOUWERS. 51 ACTIE 17

OPSTARTEN NIEUW BIOMONITORINGONDERZOEK

51

ACTIE 18 UMICORE EVALUEERT DE WETENSCHAPPELIJKE HAALBAARHEID VAN EEN ONDERZOEK NAAR DE KANKERINCIDENTIE OP ZIJN (VOORMALIGE) WERKNEMERS. 52 ACTIE 19 BIJKOMENDE CONTROLE OP HET ZELFCONTROLE PROGRAMMA VAN UMICORE HOBOKEN 55 ACTIE 20 BIJKOMENDE CONTROLE IN HET KADER VAN IPPC BIJ UMICORE HOBOKEN 55 ACTIE 21 DE CORRECTE EN TIJDIGE UITVOERING VAN HET BODEMSANERINGSPROJECT VOOR HET FABRIEKSTERREIN VAN UMICORE HOBOKEN WORDT STRIKT OPGEVOLGD. 58 ACTIE 22 DE CORRECTE EN TIJDIGE UITVOERING VAN HET BODEMSANERINGSPROJECT VOOR DE WIJK MORETUSBURG WORDT STRIKT OPGEVOLGD.

59

ACTIE 23 BIJKOMENDE CONTROLE OP AFVALWATERHUISHOUDING UMICORE HOBOKEN

59

ACTIE 24 VERDERE SENSIBILISATIE OM GEEN PUTWATER TE GEBRUIKEN VOOR IRRIGATIEDOELEINDEN, DIT ZOWEL VOOR DE PLAATSELIJKE BEVOLKING ALS LANDBOUWERS IN DE REGIO HOBOKEN-HEMIKSEMKRUIBEKE. 61 ACTIE 25 HET VERDERZETTEN VAN DE SENSIBILISERINGSCAMPAGNE IN DE REGIO HOBOKEN-HEMIKSEM-KRUIBEKE IN SAMENWERKING MET DE ADMINISTRATIE VOLKSGEZONDHEID. 62 ACTIE 26 CONTROLE IN HET KADER VAN IPPC BIJ UMICORE OLEN EN CUMERIO 64

05/10/2006

81/83


ACTIE 27 BIJKOMENDE CONTROLE OP HET ZELFCONTROLE PROGRAMMA VAN UMICORE OLEN EN CUMERIO 64 ACTIE 28 DE CORRECTE EN TIJDIGE UITVOERING VAN HET BODEMSANERINGSPROJECT VOOR HET FABRIEKSTERREIN VAN UMICORE OLEN EN CUMERIO WORDT STRIKT OPGEVOLGD. 66 ACTIE 29 EVALUATIE VAN DE LOZINGSVOORWAARDEN VAN CUMERIO EN UMICORE OLEN IN FUNCTIE VAN BBT 68 ACTIE 30 CONTROLE OP EN OPVOLGING VAN HET STOFACTIEPLAN VAN METALLO CHIMIQUE 71 ACTIE 31 BIJKOMENDE CONTROLE IN HET KADER VAN IPPC BIJ METALLO CHIMIQUE 71 ACTIE 32 BIJKOMENDE CONTROLE OP HET ZELFCONTROLE PROGRAMMA VAN METALLO CHIMIQUE 71 ACTIE 33 DE OVAM MAANT METALLO CHIMIQUE AAN OM DE NODIGE AANVULLING OP HET BBO ZO SNEL MOGELIJK AAN TE LEVEREN. ACTIE 34

72

BIJKOMENDE CONTROLE IN HET KADER VAN IPPC BIJ CAMPINE 73

ACTIE 35 BIJKOMENDE CONTROLE OP HET ZELFCONTROLE PROGRAMMA VAN CAMPINE 73 ACTIE 36 CONTROLE OP EN OPVOLGING VAN HET STOFBEHEERSPLAN VAN CAMPINE 75 ACTIE 37

CONTROLE IN HET KADER VAN IPPC BIJ SIDMAR

78

ACTIE 38 BIJKOMENDE CONTROLE OP HET ZELFCONTROLE PROGRAMMA VAN SIDMAR 78 ACTIE 39 IN UITVOERING VAN HET ACTIEPROGRAMMA FIJN STOF WORDT EEN BRONNENONDERZOEK GEDAAN IN DE GENTSE KANAALZONE. OOK DE SAMENSTELLING VAN HET FIJN STOF WORDT DAARBIJ GEANALYSEERD. 78 ACTIE 40 MINISTER PEETERS DRINGT VERDER AAN BIJ ZIJN FEDERALE COLLEGA’S OM WERK TE MAKEN VAN EEN SLACHTOFFERFONDS. 79 ACTIE 41 HET DOSSIER IN VERBAND MET DE RADIO-ACTIVITEIT WORDT VERDER VAN NABIJ OPGEVOLGD. 79 05/10/2006

82/83


05/10/2006

83/83

2006

Recommend Documents