Oost-Europa
Van productiemarkt... S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E 06 / 2006
46
Oost-Europese landen, en met name Polen, ontwikkelen zich in hoog tempo tot belangrijke landen waar Nederlandse bedrijven bij hun expansie op de snel groeiende economie in die regio kunnen meeliften. De verst ontwikkelde Oost-Europese economieën zijn aan een razendsnelle inhaalslag bezig. Zo is Polen, met 40 miljoen inwoners en een jaarlijkse economische groei van 4 procent, een afzetmarkt voor Nederland van 4 miljard euro. Andersom blijft het aantrekkelijk arbeidsintensieve productie naar het oosten uit te besteden. Door Marco van der Hoeven
I
n juli organiseerde het ministerie van Economische Zaken een handelsmissie naar de belangrijkste Oost-Europese economische partner, Polen. Meer dan 40 deelnemers verstevigden hun banden met ondernemers in dat land. Een van de deelnemers was Movon Logistics, gevestigd in Hellevoetsluis, en gespecialiseerd in coördinatie van de Supply Chain tussen Westen Oost-Europa. Tijdens de missie heeft commercieel manager Karolina Kornelissen onder meer contact gelegd met een grote meubelfabrikant die de expertise van Movon wil inzetten om de Supply Chain uit te breiden naar Rusland. De reden dat Movon volgens Kornelissen gespecialiseerd is in het logistieke traject van en naar Oost-Europa is een eenvoudige: in die regio zit de grote groei. De West-Europese markt is grotendeels verzadigd, en kent in ieder geval veel lagere
groeicijfers dan Oost-Europese economieën. Zo groeit de Poolse economie met 4 procent zeker twee keer zo snel als de Nederlandse. Kornelissen heeft de laatste jaren duidelijk gemerkt hoe snel die groei is gegaan, met name op de consumentenmarkt. In Polen hebben de consumenten duidelijk meer te besteden, en op een bevolking van 40 miljoen gaat de groei snel. En die consumentenbestedingen gaan niet in de eerste plaats naar goedkope producten uit eigen land, maar juist naar de duurdere en meer prestigieuze Westerse producten. Veel van die goederen worden door of via Nederland aangevoerd. Deze goederenstroom naar Polen is sinds de toetreding van Polen tot de Europese Unie in mei 2004 alleen maar in volume gegroeid: de Nederlandse export is tussen 2004 en 2005 met 20 procent gegroeid tot
naar afzetmarkt Toonbeeld van het nieuwe Polen: de Stary Browar. Voorheen bierbrouwerij, nu luxe shopping mall.
4 miljard euro. De versoepelde regels rond bijvoorbeeld invoerrechten en het vrije verkeer van goederen hebben gezorgd voor een expansie in de regio waar juist veel Nederlandse bedrijven momenteel van profiteren.
Shopping malls
06 / 2006
snel groeiende automobielindustrie. Deze auto’s worden geproduceerd voor de binnenlandse markt. Een bijzonder aspect aan Polen als onderdeel van de Supply Chain is opslag van agrarische producten in Nederland. Zo worden bijvoorbeeld uien verkocht aan Nederlandse bedrijven, die ze vanwege de goede koel- en opslagtechnieken lang kunnen bewaren. Later in het jaar worden die uien dan weer vanuit Nederland verkocht naar Polen. De infrastructuur in Oost-Europa is nog wel een zorgenkindje. Voor een deel van de regio, zeker opkomende economieën als Azerbeidzjan en Kazachstan, is de trein het beste vervoermiddel. Polen is in hoog tempo bezig aan een inhaalslag om de infrastructuur te moderniseren, maar ondanks de EU-subsidies en de vele bouwactiviteiten aan snelwegen zal het nog
S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E
Tekenend voor deze snelle groei van de sector consumentengoederen is een verschijnsel dat in alle grote Poolse steden duidelijk zichtbaar is: overal worden enorme shopping malls Amerikaanse stijl geopend, van Blue City en Galleria Mokotov in Warschau tot het in een voormalige bierfabriek gevestigde Stary Browar in Poznan. Dit laatste illustreert de ingrijpende verandering die de Poolse economie doormaakt. Waar voorheen industrie de belangrijkste sector was, wordt die plaats steeds meer ingenomen door con-
sumentengoederen. Vanuit Polen vinden veel agrarische producten hun weg naar Nederland. Ook komt veel hout uit Polen én de nabij gelegen Baltische staten. Veel houten producten in de Nederlandse tuincentra vinden hun oorsprong in deze regio. En terwijl er in Polen juist vraag is naar westerse consumentengoederen worden snoep, koekjes en andere etenswaren, vaak van huismerken, juist weer geproduceerd in Polen. Zo worden verpakkingen van onder meer Goudse Kaas vervoerd naar Polen, vanwaar ze gevuld weer terug gaan naar de schappen van de Nederlandse supermarkten. Ook grondstoffen voor binnenlandse productie worden veelvuldig afgezet in Polen. Zo is op industrieel gebied bijvoorbeeld metaal, en met name aluminium, een exportproduct dat gretig aftrek vindt. Dat metaal wordt onder meer gebruikt in de
47
Belangrijke partner In Oost-Europa zijn vooral de economische betrekkingen tussen Nederland en Polen intensief. Zowel op het gebied van handel als investeringen speelt Polen een belangrijke rol. De Nederlandse export naar Polen is tussen 2002 en 2005 gegroeid van 2,7 miljard euro naar 4 miljard euro, in het laatste jaar was het groeipercentage 20 procent. De import uit Polen groeit minder snel, maar is nog steeds toegenomen met 5 procent tot 2 miljard euro in 2005. Nederland is de tweede buitenlandse investeerder in Polen, met een bedrag van 6 miljard euro dat direct in de Poolse economie wordt geïnvesteerd. Steeds meer Nederlandse bedrijven nemen Polen op in hun internationale netwerk. Dat geldt bijvoorbeeld voor grote ondernemingen als ABN Amro, Philips en ook Shell heeft onlangs zijn accountancy-afdeling voor continentaal Europa naar Polen verhuisd. Maar ook middelgrote en kleinere ondernemingen verbreden hun activiteiten in de richting van Polen, onder meer in de metaalsector en de tuinbouw. De meest recente handelsmissie van het ministerie van Economische Zaken bestond voor de helft uit bedrijven die in deze sector werkzaam zijn.
S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E 06 / 2006
48
even duren voordat 44 jaar verwaarlozing onder Russische overheersing ongedaan is gemaakt. De staat van de infrastructuur kan er bijvoorbeeld toe leiden dat er op warme dagen in de zomer een rijverbod geldt voor wagens zwaarder dan 12 ton, tussen 11.00 en 22.00 uur. Dit hindert niet alleen de logistiek in, van en naar Polen, maar ook de transporten naar Rusland die door Polen heen gaan.
Slippers afstaan De corruptie die vroeger een extra hindernis was voor de logistiek is in Polen verleden tijd. Transporteurs hoeven er geen rekening meer mee te houden dat hun chauffeurs alleen mogen doorrijden bij de grens als ze snoep, koffie of hun slippers afstaan. Maar nog niet alle Oost-Europese landen zijn zo ver. Met name Wit-Rusland
is een probleemgebied, dat door transporteurs die rijden op Rusland wordt gemeden door een omweg te maken door de Baltische staten. Deze ontwikkeling is ook voor Nederlandse bedrijven van belang, omdat de markt voor transport op Rusland nu interessant begint te worden voor internationale transporten. Vanwege de groei van de binnenlandse Russische markt is er meer behoefte gekomen aan vervoer binnen Rusland. Deze vraag wordt voortvarend opgepikt door Russische chauffeurs die voorheen internationaal reden, wat de weg vrijmaakt voor buitenlandse transporteurs die hun goederen naar Rusland willen vervoeren. De bedreiging die voor Nederlandse ondernemingen uitgaat van Poolse bedrijven in de logistieke sector is beperkt. Veel
Poolse bedrijven beginnen hun transportactiviteiten voor lage prijzen, maar in praktijk gaan die prijzen voortdurend omhoog. Daarnaast gaan veel van die lage kosten-bedrijven snel failliet. De besparingen die in eerste instantie door het inschakelen van deze bedrijven in de logistieke keten worden behaald, worden zo al snel teniet gedaan door de problemen die ze opleveren door gebrek aan professionaliteit en continuïteit. Dit alles betekent niet dat de industrie is afgeschreven, integendeel. Met name in het zuiden van Polen, in de regio Katowice, is de metaalsector een niet te verwaarlozen factor, maar bijna even belangrijk is daar ondertussen de productie van sigaretten. Bovendien neemt het belang van de ICT-sector snel toe. Met enige overdrijving sprak de voormalige
Grootste Poolse transporteur is Nederlands Een deel van de Nederlandse transportwereld klaagt momenteel steen en been over goedkope Poolse arbeidskrachten die de dure Nederlanders vervangen als chauffeur. Maar niet iedereen ziet de Poolse markt als bedreiging. Het grootse succesverhaal in de Poolse transportindustrie is te danken aan Nederlandse handelsgeest.
Sovjetachtige wachtrijen na de komst van Westerse supermarktketens, zoals hier in Slovenië.
S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E 06 / 2006
Poolse premier Marcienkiwicz bij de opening van een nieuwe Philips-fabriek bij Wroclaw over een nieuwe Silicon Valley. En hoewel het nog niet zover is, maken Westerse bedrijven graag gebruik van de hoog opgeleide Poolse IT-ers. Aan de universiteit van Warschau worden momenteel de meeste technische patenten aangevraagd, en waar in Nederland het aantal aanmeldingen voor technische studies dit jaar wederom daalt, komen in Polen en andere Oost-Europese landen onverminderd goed opgeleide en enthousiaste informatici van de universiteit. Een Nederlandse ERP-dienstverlener zet voor internationale projecten zelfs Poolse consultants in die goed Engels spreken. Zij zijn een factor drie goedkoper dan hun Nederlandse collega’s, maar kunnen worden ‘verkocht’ voor Nederlandse bedragen.
Ewald Raben (37) is op zijn 22e naar Polen getrokken om daar een transportbedrijf op te zetten. Nu is de Raben Group met 2500 werknemers, negen vestigingen en 150.000 vierkante meter magazijn het grootse transportbedrijf in Polen. Hij is zijn opmars naar de logistieke top van Polen begonnen met internationale transporten voor de textielindustrie, tot hij op het idee kwam de nationale opslag en distributie in Polen aan zijn activiteiten toe te voegen. Toen de groei van de Poolse markt van start ging met toenemende vraag van consumenten kon hij met zijn bedrijf direct meeliften met die groei. Het Amerikaanse Mars was een van zijn eerste klanten, al snel gevolgd door andere leveranciers van consumentengoederen, zoals Nestlé en Nivea. Ondertussen is Raben zijn concern aan het uitbreiden naar andere Oost-Europese landen, zoals Rusland en de Baltische Staten. Op dit moment werkt hij aan het opzetten van een distributienetwerk in de Oekraïne, waar hij nu vanuit vijf gehuurde depots werkt, terwijl het eerste magazijn van 10.000 vierkante meter in aanbouw is bij Kiev.
49
Raben. Nederlands succes op Poolse bodem.
De Poolse economie groeit met 4 procent zeker twee keer zo snel als de Nederlandse De stevige groei in vooral de sector consumentengoederen in Polen neemt niet weg dat de goederenstroom van oost naar west een belangrijk aandeel behoudt in de economie. Met name in de kapitaalintensieve industriële sector en de elektronicabranche vindt veel productie plaats in OostEuropa. Veruit de belangrijkste reden voor het openen van productievestigingen in die regio vormen de kosten. Het gemiddelde maandinkomen in Polen bedraagt 600 euro, en die bedragen lijken omlaag te gaan naarmate de landen zuidelijker liggen; het gemiddelde maandinkomen in Servië bijvoorbeeld bedraagt 150 euro. De transportkosten die het verlengen van de Supply Chain tot Oost-Europa met zich meebrengt zijn nog steeds lager dan de besparingen die met arbeid en vestigingskosten worden behaald, terwijl het opleidingsniveau in de regio prima is. Zo heeft het Friese Fresenius Hemocare uit Emmer Compascuüm eerder dit jaar 250 mensen ontslagen omdat het de arbeidsintensieve productie van bloedzakjes naar Hongarije verplaatst. De Nederlandse bedrijven die hun terrein hebben uitgebreid met productievestigingen in Oost-Europa maken vooralsnog vrijwel allemaal gebruik van leveranciers uit eigen land om de koppeling te maken met de Supply Chain. ERP-implementaties bij Nederlandse vestigingen bijvoorbeeld zijn overwegend geïnitieerd en uitgevoerd vanuit Nederland, en zeker het beheer wordt vaak centraal geregeld. Een voorbeeld hiervan is het in Nederland gevestigde support center van DaimlerChrysler. Het callcenter in Maastricht S U P P LY C H A I N M A G A Z I N E 06 / 2006
50
heeft een zogenoemd satellite callcenter in Warschau. Dat is geheel opgezet op basis van server based computing-architectuur en voice over IP. Daarom is op de locatie in Polen bijna geen IT aanwezig. Alle software draait centraal op de server in Maastricht, waar tevens het management en de backoffice zitten. Ondernemers die zaken doen in OostEuropa merken wel dat met name de nieuwe EU-landen steeds meer beginnen te lijken op West-Europa. Met name op
logistiek gebied lopen ze tegen dezelfde problemen op, al is het maar omdat de regelgeving die in Brussel is opgesteld door de EU nu ook geldt voor de nieuwe partners als Polen. Dit betekent dat een aantal voordelen, zoals lage kosten, in de loop der tijd zullen verdwijnen. Maar gezien de omvang van de regio en de economische groeipercentages zullen OostEuropese landen nog lange tijd een waardevolle uitbreiding blijven van de Supply Chain.
Oost-Europese software In Oost-Europa zijn de informatica-opleidingen van hoog niveau. Het ontwikkelen van IT-oplossingen in Oost-Europa begint daarom een reëel alternatief te worden voor het Verre Oosten, onder meer door de nabijheid. Een van de pioniers in dit gebied is het Nederlandse Levi9. Dit is in vijf jaar tijd uitgegroeid tot vier delivery centers in Servië en Roeme-
nië, en vestigingen in Duitsland, Engeland, België en Nederland. Er zijn 100 afgestudeerde programmeurs en beheerders fulltime aan het werk. De kern van de activiteiten van de Servische en Roemeense IT-ers is bouw en beheer van applicaties voor Nederlandse opdrachtgevers. Zij kiezen hiervoor vanwege de kwaliteit van de dienstverlening en kostenverlaging.
Volgens Bernhard van Oranje, mede-eigenaar en oprichter van Levi9, scheelt het uitbesteden van projecten naar Oost–Europa al snel meer dan 50 procent, vergeleken met de kosten van standaard IT-dienstverlening in eigen land. En vanwege de afstand en cultuur heeft deze regio een aantal voordelen ten opzichte van verdere bestemmingen.
