2006

Datum raadsvergadering / Nummer raadsvoorstel

23 februari 2006 / 34/2006 Onderwerp

Notitie sportaccommodatiebeleid "Kiezen voor kwaliteit" Programma / Programmanummer

Sport / 4410

Portefeuillehouder

P. Depla

Voorstel van het College van Burgemeester en Wethouders d.d.

17 januari 2006 Samenvatting

Dit voorstel heeft betrekking op de notitie sportaccommodatiebeleid “Kiezen voor kwaliteit”. De notitie vloeit voort uit de in 2002 vastgestelde nota “Breedtesport op topsportniveau”. Doelstelling van de notitie sportaccommodatiebeleid is: “Het vergroten van de bijdrage van sportaccommodaties ten behoeve van de geformuleerde doelstellingen in de nota Breedtesport op topsportniveau”. De focus is dus nadrukkelijk gericht op het rendement van sportaccommodaties voor sport. Met de titel “Kiezen voor kwaliteit” wordt expliciet aangegeven dat de komende jaren het accent zal worden gelegd op het vergroten van de kwaliteit van de Nijmeegse binnen- en buitensportaccommodaties. Door de voorgestelde beleids- en beheersmaatregelen en het wegwerken van achterstallig onderhoud kan de bijdrage die sportaccommodaties kunnen en moeten leveren aan de realisatie van de doelstellingen die met sport worden beoogd verder worden versterkt. Voorstel om te besluiten

1. De beleidsnotitie sportaccommodaties gemeente Nijmegen ‘Kiezen voor kwaliteit” en de hierin geformuleerde beleids- en beheersmaatregelen vast te stellen. (zie vervolgvel)

Raadsvoorstel Kiezen voor kwaliteit 16-1-2006.doc

2

Beleidsmaatregelen a. Beleidsmaatregel kwaliteit, kwantiteit, renovatie en gebruik - Vaststellen van de Nijmegen Norm als maatstaf waarin kwantiteit, kwaliteit en gebruik van Nijmeegse sportaccommodaties moet voldoen; - Investeren in de kwaliteit van bestaande sportaccommodaties en accommodaties voor de Nijmegen sporten in alle stadsdelen, e.a.a. gericht op de verhoging van het gebruik en het sportieve rendement van sportaccommodaties. Nadere besluitvorming hierover op basis van een (meerjaren) uitvoeringsvoorstel, e.e.a. met inbegrip van een kosten en dekkingsparagraaf. b. Beleidsmaatregel tarieven - Indien alle buitensportaccommodaties voldoen aan de Nijmegen Norm een gefaseerde verhoging van de sportveldtarieven naar een niveau dat vergelijkbaar is met de omliggende gemeenten zodat er financiële ruimte ontstaat om o.a. de kwaliteit van de sportaccommodaties op het niveau van de Nijmegen Norm te houden; - Gedifferentieerde tarieven en de invoering van een daltarief om de sportdoelstellingen te realiseren. - In overleg met de voetbalverenigingen komen tot invoering van een bonus/malus systeem waardoor er een zekere relatie wordt gelegd tussen goed gedrag en de verkapte indirecte- subsidie die voetbalclubs krijgen in de vorm van een maatschappelijk tarief voor de huur van hun sportaccommodatie. c. Beleidsmaatregelen ingebruikgeving Om het maatschappelijk rendement van sportaccommodaties te vergroten wordt bij de verhuur van de sportaccommodaties prioriteit gegeven aan het aanbod voor voor jeugd door sportverenigingen Beheersmaatregelen - Meer keuze voor gebruikers hetgeen betekent het aanbieden van additionele diensten en/of besparingen op basis van de vraag van sportverenigingen en andere gebruikers. En een flexibel beheer zodat er meer wordt voldaan aan de vraag uit de markt.

3

Aan de Raad van de gemeente Nijmegen 1

Inleiding

In 2002 is de nota “Breedtesport op topsportniveau” vastgesteld. Als uitwerking van deze nota is de afgelopen jaren stevig geïnvesteerd in de Nijmeegse sportinfrastructuur. Enerzijds is geïnvesteerd in de sportverenigingen. Sportverenigingen vormen immers de sociale ruggengraat van de lokale Nijmeegse samenleving waar 50.000 inwoners elkaar wekelijks ontmoeten en op die manier een bijdrage leveren aan de leefbaarheid van de samenleving. Primaire doel van deze investering was dat inwoners van Nijmegen plezier en voldoening beleven aan deelname aan sport en secundair doel was de realisatie van maatschappelijke doelstellingen. Anderzijds is in de afgelopen 4 jaar veel geïnvesteerd in sportaccommodaties. Sportaccommodaties vervullen in het kader van het Nijmeegs sportbeleid immers een belangrijke faciliterende en randvoorwaardelijke rol. Voorbeelden van deze investeringen zijn de herinrichting van het sportpark De Kluis, de verplaatsing van de VV Orion naar de d’Almarasweg, de realisatie van sporthal De Ark, het sportpark Vossenpels, sportzaal De Klif in Oosterhout, de renovatie van het openluchtzwembad De Goffert en de gefaseerde aanpak van de renovatie/groot onderhoud van de gemeentelijke natuurgrassportvelden. Bijgevoegd is de notitie sportaccommodatiebeleid ‘Kiezen voor kwaliteit”. Deze notitie is een vervolg op de nota “Breedtesport op topsportniveau” . Met de titel “Kiezen voor kwaliteit” wordt expliciet aangegeven dat de komende jaren het accent zal worden gelegd op het vergroten van de kwaliteit van de Nijmeegse binnen- en buitensportaccommodaties. De kwantiteit is in Nijmegen -uitgezonderd in de Waalsprong- op orde, zo blijkt uit een uitgevoerde analyse. In aanvulling op de in de afgelopen 4 jaar gedane investeringen kan nu het beleid feitelijk worden afgerond met het wegwerken van achterstallig onderhoud aan gemeentelijke gebouwen en installaties. Hierdoor wordt de bijdrage die sportaccommodaties kunnen en moeten leveren aan de realisatie van de doelstellingen die met sport worden beoogd verder versterkt.

2

Doelstelling

De vaststelling van de notitie sportaccommodatiebeleid “Kiezen voor kwaliteit” en de uitvoering hiervan moet er toe leiden dat sportaccommodaties een grotere bijdrage leveren aan de doelstellingen zoals geformuleerd in de nota “Breedtesport op topsportniveau”.

4

3

Argumenten

Analyse De huidige situatie m.b.t. de Nijmeegse binnen en buitensportaccommodaties is op een aantal aspecten geanalyseerd; - kwantiteit - kwaliteit ic. waardering door gebruikers, het voldoen aan sporttechnische normen en het onderhoudsniveau - bezettingsgraad d.w.z. de mate waarin de sportaccommodaties worden gebruikt Resultaten analyse: - De kwantiteit van sportaccommodaties in Nijmegen is voldoende. Met uitzondering van de aanleg van nieuwe sportaccommodaties in de Waalsprong, is op lange termijn geen uitbreiding van capaciteit noodzakelijk. - Ook met betrekking tot de kwaliteit (zowel in waardering als het voldoen aan sporttechnische eisen) kan de huidige situatie als ruim voldoende worden beoordeeld. De gemiddelde waardering van bezoekers en huurders van binnensportaccommodaties ligt tussen de 6,8 en 7,5. Het rapportcijfer voor de sportvelden ligt gemiddeld op een 6,5. - De sportbezetting in de binnensportaccommodaties kan nog omhoog. Dit heeft vooral betrekking op de gymzalen (60% bezetting van de “sporturen”). - Bij de verbeterpunten van alle sporthallen en sporten gymzalen worden hygiëne, horeca, bereikbaarheid, parkeermogelijkheden het vaakst genoemd. Bij de oudere accommodaties (m.n. sporthallen en gymzalen) komt daar uitstraling en geschiktheid bij. - Met betrekking tot de sportparken die het laagst worden gewaardeerd is een verbetertraject (renovatie, herinrichting) gestart. - De kwaliteit van de sportparken (m.n. natuurgras) is een voordurende zorg van de gemeente. Op basis van het onderzoek van ISA sport in 2005 is het regulier onderhoud aangepast en zijn incidentele maatregelen genomen ter waarde van € 15.800. - Investeringen in de buitensportaccommodaties zijn in de toekomst nodig om de kwaliteit van deze voorzieningen in Nijmegen te upgraden en vervolgens te continueren. - Ca. 70% van de jaarlijkse kosten (€ 5.7 miljoen) voor aanleg, beheer en onderhoud van de binnen- en buitensportaccommodaties worden bekostigd door de gemeente. Ca. 30% van deze kosten wordt gedekt door de gebruikers. - M.b.t. de huurtarieven voor het gebruik van binnen- en buitensportaccommodaties blijkt dat voor de sportvelden in vergelijking met omliggende gemeenten een laag tarief wordt gehanteerd. Conclusie vertaald naar sportaccommodatiebeleid voor de komende jaren: Voor de komende jaren zal het zwaartepunt moeten liggen op het optimaliseren van (het gebruik) van de bestaande accommodaties. Centrale vraag is hoe het gebruik kan worden bevorderd en daarmee samenhangend hoe sturing kan plaatsvinden. “Kwaliteits-ambitie” vertaald in Nijmegen norm 2005-2009 Er zijn een aantal factoren die van invloed zijn op het gebruik van accommodaties. Naast het aantal accommodaties zijn er ook meer kwalitatieve factoren zoals onderhoud, spreiding ed. De betreffende factoren zijn vertaald in een zogenaamde Nijmegen norm. De Nijmegen norm

5

is een objectief profiel dat het ambitieniveau beschrijft voor de periode 2005-2009, zowel kwantitatief als ook kwalitatief. In 2009 moeten alle sportaccommodaties op alle onderdelen voldoen aan deze norm, waarbij geldt dat de gemiddelde waarde van vandaag de ondergrens is van 2009. Het belang van het beschrijven van een Nijmegen norm wordt onderschreven door de sportverenigingen; kwaliteit en kwantiteit worden meetbaar. Bouwstenen om de Nijmegen norm te realiseren Het nieuwe beleid wordt vormgegeven via een aantal bouwstenen. Realisatie hiervan kan gefaseerd doch dient wel in samenhang (synergie) plaats te vinden. Onderstaand zijn de bouwstenen en hun belangrijkste elementen -samengevat- weergegeven, voor een nadere detaillering wordt verwezen naar de beleidsnotitie. In de bouwstenen is onderscheid gemaakt tussen zogenaamde beleidsmaatregelen en beheermaatregelen. Beleidsmaatregelen sluiten aan bij de doelstellingen zoals beschreven in de nota “Breedtesport op topsportniveau”. Beheersmaatregelen hebben betrekking op het zogenaamde ondernemersschap van de gemeente als eigenaar en verhuurder van accommodaties. Binnen vastgestelde beheerskaders bestaat ruimte om d.m.v. ‘ondernemersschap’ sportaccommodaties optimaal maatschappelijk en financieel te laten renderen. Beleidsmaatregelen a. Beleidsmaatregel kwaliteit, kwantiteit, renovatie en gebruik - Vaststellen van de Nijmegen Norm als maatstaf waarin kwantiteit, kwaliteit en gebruik van Nijmeegse sportaccommodaties moet voldoen; - Investeren in de kwaliteit van bestaande sportaccommodaties en accommodaties voor de Nijmegen sporten in alle stadsdelen, e.a.a. gericht op de verhoging van het gebruik en het sportieve rendement van sportaccommodaties. Nadere besluitvorming hierover op basis van een (meerjaren) uitvoeringsvoorstel, e.e.a. met inbegrip van een kosten en dekkingsparagraaf. b. Beleidsmaatregel tarieven - Indien alle buitensportaccommodaties voldoen aan de Nijmegen Norm een gefaseerde verhoging van de sportveldtarieven naar een niveau dat vergelijkbaar is met de omliggende gemeenten zodat er financiële ruimte ontstaat om o.a. de kwaliteit van de sportaccommodaties op het niveau van de Nijmegen Norm te houden; - Gedifferentieerde tarieven en de invoering van een daltarief om de sportdoelstellingen te realiseren. - In overleg met de voetbalverenigingen komen tot invoering van een bonus/malus systeem waardoor er een zekere relatie wordt gelegd tussen goed gedrag en de verkapte indirecte- subsidie die voetbalclubs krijgen in de vorm van een maatschappelijk tarief voor de huur van hun sportaccommodatie. c. Beleidsmaatregelen ingebruikgeving Om het maatschappelijk rendement van sportaccommodaties te vergroten wordt bij de verhuur van de sportaccommodaties prioriteit gegeven aan het aanbod voor voor jeugd door sportverenigingen

6

Beheersmaatregelen - Meer keuze voor gebruikers hetgeen betekent het aanbieden van additionele diensten en/of besparingen op basis van de vraag van sportverenigingen en andere gebruikers. En een flexibel beheer zodat er meer wordt voldaan aan de vraag uit de markt. Kwaliteit als noodzakelijke randvoorwaarde - Gezamenlijke verantwoordelijkheid; gemeente en sport Sportaccommodaties hebben in het kader van het Nijmeegs sportbeleid en de daarin geformuleerde doelstellingen een faciliterend en randvoorwaardelijk karakter. De ambitie hierbij is dat de accommodaties een grotere bijdrage te vervullen aan de realisatie van deze doelstellingen. Zowel de gemeente alsook de sportverenigingen en andere gebruikers hebben hierin een verantwoordelijkheid. De sportverenigingen onderkennen ook dat van hen een inspanning mag worden verwacht, zowel een inhoudelijke (‘aanbod van activiteiten’) als ook een financiële (‘huur als vergoeding voor kwaliteit’). Voorwaarde hierbij is wel dat dan sprake is van een zogenaamd basiskwaliteitsniveau. - Geplande investeringen In afwachting van de voorliggende notitie hebben de afgelopen jaren reeds een aantal investeringen plaatsgevonden (bv. verplaatsing Orion, realisatie De Ark van Oost, herinrichting sportpark De Kluis). Deze investeringen vonden hun oorsprong in eerdere besluiten van de raad en/of het jaarlijkse uitvoeringsprogramma Sport. Op grond hiervan zijn reeds een aantal investeringen gepland die worden bekostigd uit het budget dat bij stadsbegroting beschikbaar is gesteld voor het programma Sport. In de bijlagen is een overzicht opgenomen van reeds geprogrammeerde investeringen. Op grond hiervan wordt vanuit de Stadsbegroting en het Investeringsprogramma voor de jaren 2006 t/m 2009 een totaalbedrag van ca. € 17.5 miljoen geïnvesteerd. - Meer keuzevrijheid voor de exploitant én de gebruiker Binnen de vastgestelde kaders ontstaat ruimte om meer marktgericht en als ondernemer te exploiteren. Dit ondernemersschap kan resulteren in een investering of besparing in een accommodatie. De investering kan gebeuren op initiatief van de exploitant zelf, in die situatie is de exploitant binnen haar eigen budget ook verantwoordelijk voor de financiering. De gebruiker zelf heeft ook de keuzevrijheid om ‘diensten/producten’ in te kopen bij de exploitant. Voorbeelden: Gekozen kan worden voor investeringen in de accommodatie en/of het beschikken over meer accommodatie als op grond van de normeringen nodig is. Bijvoorbeeld: Een voetbalvereniging wenst 2 velden terwijl men op grond van de normen maar 1 veld nodig heeft. Een ander voorbeeld is het intensiveren van bv. schoonmaak of beheer/toezicht. In de genoemde voorbeelden is de gebruiker als opdrachtgever van aanvullende dienstverlening zelf verantwoordelijk voor de kostprijs-bekostiging hiervan.

7

- Noodzakelijke -aanvullende- Vastgoedinvesteringen Ten aanzien van de buitensportaccommodaties moet worden geconcludeerd dat er sprake is van achterstallig onderhoud. In 2002 is een onderzoek uitgevoerd naar het noodzakelijke onderhoud van exterieur, installaties ed. op 11 gemeentelijke buitensportaccommodaties. Conclusie hiervan was destijds dat er sprake was van achterstallig onderhoud waarvoor een budget nodig was van € 2.2 miljoen. Als gevolg van investeringen in de buitensportaccommodaties vanuit het programma Sport in de periode 2002-2006 is het noodzakelijke budget voor het wegwerken van het achterstallig onderhoud inmiddels teruggebracht naar € 1.6 miljoen. Voor het vervolgens uit te voeren onderhoud is een jaarlijks budget nodig van € 484.000. Voor het op peil brengen van de binnensportaccommodaties is uitgaande van 17 gymnastieklokalen, 3 sporthallen een totale investering nodig van € 1.3 miljoen. Als vervolg op de voorliggende notitie sportaccommodatiebeleid “Kiezen voor kwaliteit” werken de Afdelingen Vastgoed en Accommodaties van de Directie Stadsbedrijven een (meerjaren) uitvoeringsvoorstel uit voor het wegwerken van de noodzakelijke investeringen, e.e.a. met inbegrip van een kosten en dekkingsparagraaf. - Tariefsverhoging Hierboven is reeds gemeld dat sportverenigingen als huurder van gemeentelijke sportaccommodaties ook een financiële verantwoordelijkheid hebben. Naar aanleiding van een vergelijking van tarieven moest worden geconcludeerd dat het Nijmeegse huurtarief van de sportvelden achterblijft bij de tariefstelling in de omgeving. Op grond hiervan wordt een verhoging voorgesteld die wordt doorgevoerd nadat alle buitensportaccommodaties voldoen aan de Nijmegen norm. De extra opbrengsten hiervan worden mede ingezet om de gerealiseerde kwaliteit te kunnen handhaven. Alsdan wordt een voorstel over de concrete tariefsverhoging ter besluitvorming voorgelegd. Breedte- en topsporthal Eerder is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor de realisatie van een breedte- en topsporthal. Vooralsnog is in dit kader een locatieonderzoek uitgevoerd. Uit dit onderzoek is gebleken dat de locatie Jan Massinkhal de meest geschikte locatie hiervoor zou zijn. Op dit moment wordt door een externe partij een haalbaarheidsstudie uitgevoerd, bij dit onderzoek zijn ondermeer NEC, ROC, Magixx Matrixx en de Turn- en gymnastiekvereniging De Hazenkamp betrokken. Alsdan zal een separaat voorstel ter besluitvorming worden voorgelegd. Bezuinigingstaakstelling buitensportaccommodaties Op het programma Sport rusten nog een tweetal bezuinigingstaakstellingen nl. 6-11 van € 64.000 (Efficiënt gebruik buitensportvelden) en 4-12 van € 190.000 (Efficiënter gebruik van sportaccommodaties). Totale taakstelling: € 254.000. Van deze taakstellingen is in 2005 € 64.000 a-structureel gerealiseerd binnen de exploitatie buitensportaccommodaties 2005.

8

In 2006 wordt de bezuiniging van € 64.000 structureel gerealiseerd door het buitengebruik stellen van voetbalvelden op grond van overcapaciteit. Dit levert een besparing op van € 150.000. Hierdoor wordt van de andere taakstelling ook een bedrag van € 86.000 structureel gerealiseerd. Totaal: € 64.000 +€ 86.000= € 150.000. Na deze bezuiniging resteert nog een taakstellend bedrag van ca. € 104.000. Het laatstgenoemde bedrag zal worden gerealiseerd in 2007. In de loop van 2006 wordt een voorstel gedaan waarin wordt aangegeven op welke wijze de resterenden taakstelling ad. € 104.000 voor 2006 wordt opgevangen binnen het programma Sport. Financiën 4 Er is straks sprake van een drietal typen van investeringen: - Reeds geplande investeringen - Investeringen op verzoek van de exploitant en/of gebruiker - Noodzakelijke -aanvullende- Vastgoedinvesteringen

Geplande investeringen 2006 t/m 2009 Voor de komende jaren zijn, vooruitlopend op de notitie sportaccommodatiebeleid, reeds een aantal investeringen gepland. Een gedetailleerde beschrijving is als bijlage bij de beleidsnotitie opgenomen. De kosten van de geplande investeringen zijn geraamd op € 17.5 miljoen. Dekking van deze kosten vindt plaats binnen de middelen die bij Stadsbegroting en Meerjarenbegroting beschikbaar zijn voor het programma Sport.

- Investeringen op verzoek van de exploitant en/of gebruiker Indien vanuit het ondernemersschap wordt geïnvesteerd door de exploitant vindt bekostiging hiervan ook plaats binnen het budget van de exploitant zelf. Indien investering danwel aanvullende dienstverlening plaats heeft op verzoek van de gebruiker is deze ook verantwoordelijk voor de bekostiging hiervan. - Noodzakelijke -aanvullende- Vastgoedinvesteringen In aanvulling op de hierbovengenoemde investeringen kan het beleid worden afgerond door te investeren in het kader van onderhoud en installaties van gemeentelijke gebouwen, de investering heeft betrekking op zowel de binnen- als de buitensportaccommodaties. Door de investering wordt de bijdrage die sportaccommodaties kunnen en moeten leveren aan de realisatie van de doelstellingen die met sport worden beoogd verder versterkt. * Achterstallig onderhoud buitensportaccommodaties. De éénmalige kosten hiervan zijn vastgesteld op € 1.6 miljoen (éénmalig), om het onderhoud op niveau te houden is een jaarlijks budget nodig van € 484.000. * Met betrekking tot de binnensport is een éénmalig investeringbedrag gemoeid van € 1.3 miljoen.

9

Als vervolg op de voorliggende notitie sportaccommodatiebeleid “Kiezen voor kwaliteit” werken de Afdelingen Vastgoed en Accommodaties van de Directie Stadsbedrijven een (meerjaren) uitvoeringsvoorstel uit voor het wegwerken van het achterstallig onderhoud, e.e.a. met inbegrip van een kosten en dekkingsparagraaf. 5 Juridische aspecten Niet van toepassing

6 Communicatie Proces De ontwikkeling van de beleidsnotitie Sportaccommodatie gemeente Nijmegen “Kiezen voor kwaliteit” is begeleid door een klankbordgroep binnensport en een klankbordgroep buitensport. In deze klankbordgroepen participeerde ook het Instituut voor Sportaccommodaties (NOC*NSF), de Nijmeegse Sportraad en een vertegenwoordiger van het Universitair Sportcentrum Gymnasion. De sportverenigingen zijn door middel van een tweetal (discussie)bijeenkomsten in de gelegenheid gesteld bij te dragen aan de notitie. De conceptversie van de nota is aan de sportverenigingen toegezonden waarbij zijn in de gelegenheid zijn gesteld zowel mondeling als schriftelijk te reageren. Inhoud De gezamenlijke sportverenigingen zijn van mening dat het zwaartepunt van het sportaccommodatiebeleid moet liggen op het optimaliseren van (het gebruik van) de bestaande accommodaties. De huidige kwaliteit en kwantiteit diende hierbij minimaal te worden gehandhaafd. Verenigingen onderschrijven het belang van een objectieve(meetbare) Nijmegen norm. Ook onderschrijven de verenigingen het feit dat accommodaties een sturingsinstrument zijn voor het sportbeleid en/of de sportverenigingen. In dit kader stellen de verenigingen dat ingezet moet worden op sterke sportverenigingen, de Nijmegen sporten in het bijzonder en de jeugd. De inmiddels opgerichte Belangenvereniging Voetbal Nijmegen onderschrijft het belang van het ontwikkelen van een bonus-malus regeling. Met hen is de afspraak gemaakt dat de regeling in belangrijke mate door henzelf wordt ingevuld. Naar verwachting wordt de regeling geëffectueerd met ingang van het seizoen 2006-2007. Een aantal sportverenigingen hebben schriftelijk gereageerd op de beleidsnotitie. In het algemeen wordt de notitie als duidelijk en verhelderend omschreven. Van de binnengekomen reacties heeft een aantal betrekking op de inhoud van de notitie. In onderstaand schema is de inhoud hiervan en het standpunt weergegeven:

10

Vereniging Voetbalvereniging Sint Jan

Voetbalvereniging Sint Jan

•

•

Samenvatting Reactie De referentiegemeente waarmee wordt vergeleken bij verhoging van de huurtarieven. De bonus malus regeling is genoemd als mogelijk instrument, maar wordt in de notitie als een voldongen feit neergezet.

• • •

• Voetbalvereniging Blauw Wit

Hockeyvereniging Union

•

•

Een uitgebreidere investering in sportpark de Schoonhorst (naast het aanleggen van een kunstgrasveld) naar aanleiding van de plannen voor het aanleggen van een tweede Stadsbrug.

•

Voor het halen van de Nijmegen norm door de geprivatiseerde kleedkamers en clubhuis is een substantiële investering van de gemeente nodig.

•

•

•

• Hockeyvereniging NMHC

•

Het realiseren van één topsport hockey accommodatie in Nijmegen, inclusief substantiële investering van de gemeente in kwaliteit van (topsport) kunstgrasvelden.

•

•

• Badmintonclub Mariken

Voetbalvereniging Orion

•

•

De wens tot nadere definiëring van de Nijmegen sporten (BC Mariken).

•

De principiële vraag of een Cruijf court gelieerd is aan een

•

•

Standpunt Vooralsnog niet specifiek benoemen. De notitie op dit punt niet wijzigen en/of aanpassen. In de notitie opnemen dat door de Nijmeegse voetbalverenigingen zelf voorstellen worden gedaan voor concretisering en het moment van invoering. De notitie op dit punt aanpassen. In overleg treden met de voetbalvereniging en effecten ontwikkeling tweede Stadsbrug vertalen in herinrichting sportpark de Schoonhorst. De notitie op dit punt niet wijzigen en/of aanpassen. De Nijmegen norm heeft niet direct betrekking op kleedkamers en/of clubhuizen. In overleg treden met Union om knelpunten te inventariseren en bezien binnen de huidige afspraken die zijn gemaakt bij de privatisering. De notitie op dit punt niet wijzigen en/of aanpassen. Vooralsnog handhaven van de Nijmegen norm op dit punt, n.l. de bestaande twee topsport hockey accommodaties in 2009. Als vervolg op het Masterplan hockey een Topsporthockey Nijmegen Plan ontwikkelen waarin topsport hockey accommodatie(s), privatisering en samenwerking belangrijke onderdelen zijn. De notitie op dit punt niet wijzigen en/of aanpassen. De Nijmegen sporten zijn formeel geaccepteerd. De notitie op dit punt niet wijzigen en/of aanpassen. De lijn handhaven dat een Cruijff court gelieerd is aan een

11

Vereniging

Samenvatting Reactie sportvereniging en/of aan een wijk.

• Nijmegen Atletiek

7

•

Aanleg atletiekvoorziening in de Waalsprong

•

Standpunt wijk, waarbij wel afspraken gemaakt kunnen worden over het gebruik door sportverenigingen. De notitie op dit punt niet wijzigen en/of aanpassen. Conform notitie onderzoeken welke voorziening en wat de omvang hiervan zou moeten zijn in de Waalsprong.

Uitvoering

- De reeds geplande investeringen worden conform uitgevoerd. - Aan DSB Afd. Accommodaties wordt opdracht verstrekt tot het realiseren van een structuele bezuiniging van € 150.000 in 2006, e.e.a. door het buiten gebruik stellen van voetbalvelden op grond van overcapaciteit. In de loop van 2006 wordt een voorstel gedaan waarin wordt aangegeven op welke wijze de resterenden taakstelling ad. € 104.000 voor 2006 wordt opgevangen binnen het programma Sport. Tevens wordt de opdracht verstrekt aan DSB Afd. Accommodaties om voor 2007 ev jaren een structurele bezuiniging te realiseren van € 104.000. - Aan de afdeling Vastgoed en de Afdeling Accommodaties van de Directie Stadsbedrijven wordt opdracht verstrekt voor het opstellen van een (meerjaren) uitvoeringsvoorstel uit voor het wegwerken van het achterstallig onderhoud, e.e.a. met inbegrip van een kosten en dekkingsparagraaf.

Bijlage(n): - Beleidsnotitie “Kiezen voor kwaliteit - Nijmegen norm - Overzicht buitensportaccommodaties - Overzicht binnensportaccommodaties - Geplande investeringen 2006 t/m 2009 - Aanbevelingen Directie Stadsbedrijven, Afdeling Accommodaties

12

College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester,

De Secretaris,

mevr. dr. G. ter Horst

ir. H.K.W. Bekkers

Beleidsnotitie sportaccommodaties Gemeente Nijmegen “Kiezen voor kwaliteit”

Januari 2006

Notitie “Kiezen voor kwaliteit” 16 januari 2006

1

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 2 Inleiding ................................................................................................................................................... 3 1. Context............................................................................................................................................ 4 2. Huidige situatie ............................................................................................................................... 5 3. Nijmegen norm................................................................................................................................ 6 4. Beleid en beleidsmaatregelen ........................................................................................................ 7 A. Bouw/aanleg, renovatie en gebruik ............................................................................................ 7 B. Tarief, tariefsdifferentiatie en bonus/malus ................................................................................ 9 C. In gebruikgeving ....................................................................................................................... 10 5. Beheer en beheersmaatregelen ................................................................................................... 11 6. Samenhang beleid en beheer....................................................................................................... 13 7. Investeringen ................................................................................................................................ 14 Besluiten op basis van beleidsnota sportaccommodaties..................................................................... 16 Bijlage: Belangrijkste conclusies onderzoek ISA sport ......................................................................... 18


2

Beleidsnota sportaccommodaties Inleiding Voor u ligt de beleidsnota sportaccommodaties van de gemeente Nijmegen. Een nota die is ontstaan om de consequenties voor de ambitieuze sportnota “breedtesport op topsportniveau” (2002 – 2006) duidelijk te maken. De titel van de nota “Kiezen voor kwaliteit” is expliciet van toepassing op de sportaccommodaties in Nijmegen. Uitgezonderd de toename van het aantal accommodaties in de Waalsprong, kan worden vastgesteld dat in de komende jaren geen nieuwe sportaccommodaties in Nijmegen noodzakelijk zijn. Ook kan worden vastgesteld dat niet alle accommodaties voldoen aan het kwaliteitsniveau dat noodzakelijk is om onze sportdoelstellingen in deze stad te realiseren. Dit ondanks de substantiële investeringen van de afgelopen vier jaar. Deze beleidsnota houdt zich daarom vooral bezig met de vraag hoe de kwaliteit van de sportaccommodaties kan worden verhoogd. Hiervoor wordt de Nijmegen norm geïntroduceerd als indicator om alle accommodaties, zowel binnen – als buitensport, op een hoog kwaliteitsniveau te krijgen. Er zijn ook de komende jaren investeringen nodig om de bestaande accommodaties op een aanvaardbaar kwaliteitsniveau te krijgen. Echter dit is nog niet alles. De gerealiseerde kwaliteit dient voortdurend in stand te worden gehouden. Hiervoor is het anticiperen op ontwikkelingen noodzakelijk die in de sport en/of de sportverenigingen spelen. In deze nota wordt ook meer aangesloten bij de wensen en behoeften van sportverenigingen bij het beheer van sportaccommodaties. Sportverenigingen kunnen extra dienstverlening inkopen en/of zelf taken overnemen al naar gelang de wens van de individuele sportvereniging. Wel is het zo dat altijd de garantie moet worden gegeven dat de Nijmegen norm wordt gehaald. Deze basiskwaliteit mag niet worden aangetast door de keuze van de club.


3

1. Context De beleidsnota sportaccommodaties is een uitwerking van de beleidsnota sport “breedtesport op topsportniveau” (2002 – 2006) zoals die in 2002 is vastgesteld. De sport in het algemeen en de sportvereniging in het bijzonder zijn sinds jaar en dag een platform waarop maatschappelijke participatie in zijn volle breedte wordt geëtaleerd. Zij vormen de “sociale ruggengraat” van de lokale samenleving waar 50.000 inwoners elkaar wekelijks ontmoeten en op die manier een bijdrage leveren aan de leefbaarheid van de samenleving. De missie van het Nijmeegs sportbeleid luidt: “De gemeente Nijmegen richt zich op het bevorderen van een sterke organisatorische sportinfrastructuur (m.n. sportverenigingen) en een kwalitatief hoogwaardig sportaanbod. Dat met als uiteindelijk primair doel dat inwoners van Nijmegen plezier en voldoening beleven aan het beoefenen van sport en secundair om maatschappelijke doelstellingen te realiseren” Om sport in te kunnen zetten als ‘middel’ binnen andere gemeentelijke beleidsterreinen, dient de sport zelf sterk genoeg te zijn. De primaire functie van sport is gelegen in het plezier dat mensen eraan beleven (sport als ‘doel’). Een kwalitatief hoogwaardig sportaanbod en een organisatorische sportinfrastructuur, bestaande uit vitale sportverenigingen, zijn hiervoor de eerste vereisten. Sport heeft het primaat, het maatschappelijke rendement blijft van belang maar staat dus niet meer centraal. Centraal staat dus de programmasturing, bestaande uit sportdeelname/stimulering en verenigingsondersteuning, vanuit de beleidsnota sport. De doelstellingen van deze programma´s luiden als volgt: Doelstellingen verenigingsondersteuning op maat In 2006 moet er een structurele kwaliteitsverbetering plaats hebben gevonden binnen het Nijmeegse sportaanbod en de sportverenigingen. Deze verbetering zal blijken uit: • Toename van het aantal verenigingen met een stabilisatie of toename van het ledenaantal met 8% (van 63%1 naar 70%); • Afname van 5%(van 70%1 naar 65%) van het aantal verenigingen met een vrijwilligerstekort; • Toename van het aantal verenigingen dat tevreden is over de accommodaties met 10%.

• •

• •

Doelstellingen verhogen van de sportdeelname Het percentage inwoners dat sport zal in 2006 gestegen zijn 53 % (niveau eind jaren negentig) naar 58%. De sportdeelname van de doelgroepen: senioren, jeugd/jongeren, allochtonen, minima en mensen met een verstandelijke en/of fysieke beperking is in 2006 met minimaal 5 % verhoogd.

Doelstellingen Topsportbeleid In 2006 presteren tien Nijmeegse sportverenigingen op de hoogste klasse van de competitie van de betreffende tak van sport. In 2006 worden zes topevenementen ondersteund, die bij voorkeur een jaarlijks terugkerend karakter hebben. Het gaat dan om sportevenementen van het niveau NK, EK, WK of evenementen met een internationaal topdeelnemersveld.

Op basis van deze doelstellingen van de programma´s kan de doelstelling van het accommodatiebeleid worden geformuleerd als: Doelstelling accommodatiebeleid: Het vergroten van de bijdrage van sportaccommodaties ten behoeve van de geformuleerde doelstellingen in de beleidsnota sport.


4

2. Huidige situatie Voor het beoefenen van sport zijn goede sportaccommodaties nodig. De gemeente Nijmegen investeert daarom veel in sportaccommodaties. Zo’n 70% van de totale kosten voor aanleg, beheer en onderhoud komen voor rekening van de gemeente (€ 5.700.000)1. De gebruikers van de sportaccommodaties (m.n. sportverenigingen) staan per jaar garant voor 30% van de accommodatiekosten, ruim € 2,5 miljoen. Tabel 3 geeft een concreet overzicht van de kosten en baten van sportvelden, sporthallen (inclusief Jan Massinkhal), sportzalen en gymzalen. Nijmegen

Baten

Lasten

Bijdrage gebruikers

Dekkings Bijdrage gemeente

percentage 11%

Sportvelden

€ 3.745.984

€

396.986

€

3.348.998

Sporthallen

€ 2.252.497

€

836.936

€

1.415.561

37%

Sportzalen

€ 1.281.334

€

600.725

€

680.609

47%

Gymzalen

€ 1.007.365

€

668.974

€

338.391

66%

Totalen

€ 8.287.180

€

2.503.621

€

5.783.559

30%

De belangrijkste conclusies uit de analyse van de huidige situatie luiden: • De kwantiteit van sportaccommodaties in Nijmegen is voldoende. Met uitzondering van de aanleg van nieuwe sportaccommodaties in de Waalsprong, is op lange termijn geen uitbreiding van capaciteit noodzakelijk. • Ook met betrekking tot de kwaliteit (zowel in waardering als het voldoen aan sporttechnische eisen) kan de huidige situatie als ruim voldoende worden beoordeeld. De gemiddelde waardering van bezoekers en huurders van binnensportaccommodaties ligt tussen de 6,8 en 7,5. Het rapportcijfer voor de sportvelden ligt gemiddeld op een 6,5. • De sportbezetting in de binnensportaccommodaties kan nog omhoog. Dit heeft vooral betrekking op de gymzalen (60% bezetting van de “sporturen”). • Bij de verbeterpunten van alle sporthallen en sporten gymzalen worden hygiëne, horeca, bereikbaarheid, parkeermogelijkheden het vaakst genoemd. Bij de oudere accommodaties (m.n. 2 sporthallen en gymzalen) komt daar uitstraling en geschiktheid bij. • Met betrekking tot de sportparken die het laagst worden gewaardeerd is een verbetertraject (renovatie, herinrichting) gestart. • De kwaliteit van de sportparken (m.n. natuurgras) is een voortdurende zorg van de gemeente. Op basis van het onderzoek van ISA sport in 2005 is het regulier onderhoud aangepast en zijn incidentele maatregelen genomen 2005 ter waarde van € 15.800. • Investeringen in de buitensportaccommodaties zijn nu in de toekomst nodig om de kwaliteit van deze voorzieningen in Nijmegen te upgraden en vervolgens te continueren.

Wat is gerealiseerd 2002 - 2005? De gemeente Nijmegen heeft de afgelopen vier jaar substantieel geïnvesteerd in de kwaliteit van de sportaccommodaties. Het totaaloverzicht is bijgevoegd in de bijlage (overzicht binnensport en sportparken). De kwaliteitsinvesteringen hebben bijvoorbeeld betrekking op: • • • • • •

De realisatie van sportzaal de Klif in de Waalsprong. De omvorming van de gymzaal aan de Heidebloemstraat (Grootstal) naar een mono functionele topsport trainingsaccommodatie voor taekwondo vereniging Yoo Sin. De aanleg van beregeningsinstallaties op sportparken de Dennenstraat, D’almarasweg, Brakkenstein, de Kluis, Schoonhorst, Staddijk, Vossendijk, Lindenholt, Vossenpels en Luciaweg. De realisatie van anderhalf kunstgrasveld, twee natuurgrasvelden en één kunstgras combiveld op het sportpark aan de D’almarasweg. Realisatie van één kunstgrasveld en één natuurgrasveld (pupillen) op sportpark Brakkenstein. Verbetering clubhuis en kleedkamers VV Trekvogels op sportpark Luciaweg.

1

Uitgezonderd het ijssportcomplex Triavium en de zwembaden Ter bevordering van de geschiktheid van nieuw te bouwen binnensportaccommodaties heeft de afdeling accommodaties van DSB voorstellen gedaan voor de noodzakelijke afmetingen (zie bijlage). 2


5

• • • •

Verbetering infrastructuur en parkeervoorzieningen en de realisatie van één kunstgrasveld, anderhalf kunstgrasveld, één natuurgrasveld, de renovatie van twee natuurgrasvelden en de realisatie van één kunstgras hockeyveld op sportpark De Kluis. De realisatie van twee kunstgrasvelden, één natuurgrasveld, clubhuis met kleedkamers, tien hardcourt tennisbanen, clubhuis met kleedkamers op sportpark Vossenpels. Sporthal de Ark van Oost in Oud-Oost is gerealiseerd. Multifunctioneel centrum de Eendracht is gerealiseerd.

Concluderend Het zwaartepunt van het toekomstige accommodatiebeleid ligt dus niet in het ontwikkelen van nieuwe maar meer in het optimaliseren van (het gebruik van) de bestaande accommodaties. Deze conclusie is in lijn met de uitspraken van sportverenigingen in de bijeenkomst op 23 februari 2005. “De huidige kwaliteit en kwantiteit van sportaccommodaties minimaal handhaven” was een belangrijke voorwaarde en werd gedragen door het overgrote deel van de aanwezigen. Samenvattend luidt de concrete vraag op welke wijze de gemeente het gebruik van sportaccommodaties kan bevorderen? Zwaartepunt van accommodatiebeleid gericht op de vraag: Op welke wijze kan de gemeente het gebruik van sportaccommodaties bevorderen dan wel sturen op bezetting?

In deze notitie worden de bouwstenen van het nieuwe sportaccommodatiebeleid nader beschreven. Deze bouwstenen zijn: 1. Nijmegen norm 2. Beleid en beleidsmaatregelen • Bouw/aanleg, renovatie en gebruik • Tarieven • Ingebruikgeving / prioriteit 3. Beheer en beheersmaatregelen 4. Samenhang beleid en beheer 5. Investeringen

3. Nijmegen norm De sportverenigingen waarderen de huidige kwantiteit en kwaliteit aan accommodaties en wensen deze minimaal te behouden. Eigenlijk praten zij over een z.g. Nijmegen norm. De Nijmegen norm is een objectief profiel van de huidige sportaccommodaties in Nijmegen dat als richtlijn gaat dienen voor het accommodatiebeleid naar 2009. Naast het vaststellen van de kwantiteit aan accommodaties bevat dit profiel ook belangrijke kwalitatieve indicatoren als onderhoud, spreiding, etc. De definitie van de Nijmegen norm wordt nader omschreven in bijlage I. In 2009 moeten alle sportaccommodaties voldoen op alle onderdelen aan de Nijmegen norm, waarbij geldt dat de gemiddelde waarde vandaag de ondergrens is voor alle sportaccommodaties in 2009. Nijmegen norm: Een objectief profiel van de huidige en toekomstige kwaliteit en kwantiteit van sportaccommodaties in Nijmegen. In 2009 voldoen alle sportaccommodaties op alle onderdelen aan de Nijmegen norm, waarbij geldt dat de gemiddelde waarde vandaag de ondergrens is van 2009.


6

4. Beleid en beleidsmaatregelen Zoals aangegeven zijn de doelstellingen van de beleidsnota sport leidend voor het accommodatiebeleid. Voorts werd onderkend in de bijeenkomst van 23 februari dat accommodaties een instrument is om sturing te geven aan het sportbeleid en/of de sportverenigingen. Op 24 mei 2005 heeft de klankbordgroep over de concrete invulling gesproken. Mede ingegeven door beide discussie worden de volgende speerpunten van beleid gekozen: • Sterke sportverenigingen, • In het bijzonder de Nijmegen sporten (conform de uitwerking van de beleidsnota sport): basketball, vechtsporten, voetbal, lopen/atletiek, turnen, hockey. • Jeugd (conform de beleidsnota sport): 6-18 jarigen. Beleid: Sterke sportverenigingen, de Nijmegen sporten in het bijzonder en jeugd zijn speerpunten van beleid. Om dit beleid te realiseren worden de volgende beleidsmaatregelen voorgestaan.

A.

Bouw/aanleg, renovatie en gebruik

Nijmegen kent een combinatie van mono en multifunctionele sportaccommodaties. Onder de mono functionele accommodaties vallen de kleinere sportparken (meestal alleen voetbalvelden) en gymzalen die overdag door het onderwijs en ’s avonds door de sport worden gebruikt. Onder multifunctionele accommodaties vallen de grotere sportparken waar meerdere takken van sport beoefend kunnen worden (meestal een combinatie van voetbal met een andere tak van sport) en sportzalen en/of -hallen. De genoemde combinatie van mono en multifunctionele accommodaties voldoet aan de uiteenlopende vraag van sportverenigingen in de stad en dient gehandhaafd te blijven. Wel wordt in deze nota een typering gegeven van het gebruik van deze verschillende sportaccommodaties: Type accommodatie Typering van het gebruik Gymlokalen

Wijk (soms zelf een buurt) functie Drijvende kracht is het onderwijsgebruik (overdag) Mono functioneel gebruik door sport daar waar dat mogelijk en wenselijk is (afweging t.o.v. gebruik door de wijkbewoners)

Sportzalen

Wijk en/of stadsdeel functie Drijvende kracht is het onderwijsgebruik (overdag) Aansluiting bij de wijk (stadsdeel) visies Gebruik door sport voor training en competitie zonder (of beperkte) toeschouwerscapaciteit

Sporthallen

Stadsdeel en/of stadsfunctie Gebruik door sport voor training en competitie met substantiële toeschouwerscapaciteit Bij voorkeur spreiding van competitie over verschillende hallen in de stad

Jan Massinkhal

Stads of zelfs regiofunctie Landelijke competitie met grote toeschouwerscapaciteit Sportevenementen met (grote) aantrekkingskracht


7

Sportparken

Wijkfunctie (vooral voetbal) Stadsdeelfunctie Stadsfunctie, indien slechts een soort accommodatie in Nijmegen aanwezig is (b.v. atletiekbaan, wielrenbaan) Naar eigen keuze van de vereniging zijn de opties: • In de wijk • In de wijk samen met andere verenigingen • In het stadsdeel met andere verenigingen

De inzet op kwaliteitsverbetering van sportaccommodaties gaat onverminderd door. Er bestaan nog knelpunten zowel bij de binnensport accommodaties als bij de sportparken. Deze zijn opgenomen in de bijlage (overzicht binnensport en sportparken). Uitgaande van deze knelpunten staan verschillende projecten op de planning voor zowel de binnen als de buitensport accommodaties. In de bijlage (overzicht binnensport en sportparken) is het totaaloverzicht opgenomen. Voorbeelden van noodzakelijke investeringen zijn: • • • • • • • •

De realisatie van de atletiekbaan op locatie spoorlaan/scheidingsweg. De renovatie van één voetbalveld op sportpark de aan de Luciaweg. De indikking en inpassing van sportpark aan de Rivierstraat in kader van Park West. De herinrichting van sportpark Schoonhorst a.g.v. het tracé Stadsbrug. De uitbreiding met één hockeykunstgrasveld op sportpark aan de D’almarasweg. De omvorming van de Jan Massinkhal tot een breedte- en topsportaccommodatie. De realisatie van een sportzaal in Hatert Het uitvoeren van specifieke onderhoudsmaatregelen voor twee natuurgrasvelden op sportpark Staddijk

Voor de (oudere) gymzalen en sporthallen worden uitstraling en geschiktheid frequent genoemd als zorgpunten in de waardering van gebruikers. Voor deze accommodaties is, ook in het perspectief van de Nijmegen norm, voor het sportgebruik een kwaliteitsimpuls noodzakelijk. De financiële betekenis van de investeringen in de bestaande (binnen en buiten) sportaccommodaties worden weergegeven in de paragraaf investeringen van deze notitie. Jaarlijkse wordt via het uitvoeringsprogramma sport de te renoveren accommodaties nader bepaald. Ten slotte blijkt uit de analyse dat slechts 60% van de beschikbare uren voor de sport in de gymzalen daadwerkelijk gebruikt worden. Gezien de wens om de Nijmegen sport in principe in alle stadsdelen te willen aanbieden krijgen de sportverenigingen in deze takken van sport de gelegenheid vrije uren in te vullen. Daarbij kunnen zij naast (verenigings)ondersteuning gebruik maken van het daltarief (zie tariefsdifferentiatie en subsidies). Ook kan dit betekenen dat de huidige programmering van gymzalen wordt aangepast. Wel is het zo dat de huidige gebruikers een gelijkwaardig alternatief krijgen aangeboden.

Beleidsmaatregel I: Beleidsmaatregel kwaliteit, kwantiteit, renovatie en gebruik - Vaststellen van de Nijmegen Norm als maatstaf waarin kwantiteit, kwaliteit en gebruik van Nijmeegse sportaccommodaties moet voldoen; - Investeren in de kwaliteit van bestaande sportaccommodaties en accommodaties voor de Nijmegen sporten in alle stadsdelen, e.a.a. gericht op de verhoging van het gebruik en het sportieve rendement van sportaccommodaties. Nadere besluitvorming hierover op basis van een (meerjaren) uitvoeringsvoorstel, e.e.a. met inbegrip van een kosten en dekkingsparagraaf.


8

B.

Tarief, tariefsdifferentiatie en bonus/malus

De prijs/kwaliteit verhouding van alle sportaccommodaties is nader vastgesteld. Dit betekent dat naar een juiste balans is gezocht tussen de aangeboden voorziening en het daarvoor gehanteerde tarief. Voor de sportvelden wordt in vergelijking met omliggende gemeenten een laag tarief gehanteerd. De gemeente Nijmegen streeft naar gelijkmatige tarifering en subsidiering van binnen- en buitensport. Onderstaand zijn 2 tabellen weergegeven waaruit blijkt dat deze balans nog niet is gevonden. Tarieven binnen- buitensport Nijmegen vs. andere gemeenten Verenigingsgebruik per uur

Verenigingsgebruik per jaar Gemeente

Inwoners

Sporthal

Sportveld (jaar) overdag

s avonds

Nijmegen

157.473

€

1.320,00

€ 26,60

€ 26,60

€ 26,60

Apeldoorn

156.000

€

6.705,00

€ 26,00

€ 32,00

€ 35,00

€ 36,70

€ 36,70

€ 36,70

Arnhem

141.514

€

5.270,00

Wijchen

39.878

€

6.000,00

Over Betuwe

40.604

€

3.653,00

Sportzaal

Gymzaal

€

€

9,60

€

9,10

weekend

€

20,80 18,90

geprivatiseerd € 35,30

€ 35,30

€ 35,30

€

17,65

€

9,60

€

13,00

€

8,90

Financieel effect bezetting voetbalvelden bij 5 voetbalverenigingen (peildatum november 2005) Aantal spelende leden Kosten per lid Vereniging 1

2 velden = 145.000

ca. 50

€ 2.900

Vereniging 2

2.5 velden =181.250

ca. 500

€ 362

Vereniging 3

4.5 velden = 326.250

ca. 1.000

€ 326

Vereniging 4

2.5 velden = 181.250

ca. 350

€ 518

Vereniging 5

3.5 velden = 253.750

ca. 700

€ 362

Voort kan worden opgemerkt dat behoudens jaarlijkse indexering de tarieven in de gemeenten Nijmegen in de laatste negen jaar niet zijn verhoogd, terwijl de kwaliteit nadrukkelijk is toegenomen en er nog steeds investeringen worden gedaan om de kwaliteit van alle sportvelden te verbeteren. Accommodatiesoort

Tarief 1996

Tarief 2005

Percentele tariefsstijging

CBS index 1995=100 raming 2005

voetbalveld per seizoen sporthal per uur sportzaal per uur gymzaal per uur

€ 1.062,00 € 21,00 € 16,00 € 7,30

€ 1.320,00 € 26,60 € 20,80 € 9,60

24% 26% 30% 31%

127 127 127 127

Op basis van genoemde overwegingen wordt het tarief van de sportvelden gefaseerd verhoogd tot aan het niveau van de omliggende gemeenten. Deze verhoging wordt pas ingezet als alle sportvelden voldoen aan de kwaliteit die is omschreven in de Nijmegen norm. Voorts worden in tegenstelling tot vandaag de tarieven voor het gebruik van sportaccommodaties gedifferentieerd op basis van gebruik door sportverenigingen en overige gebruikers. Voor het verhogen van de bezetting wordt een daltarief ingevoerd. Dit daltarief wordt ingezet op uren die (structureel) geen of een lage bezetting kennen.


9

In het kader van het convenant tussen de gemeente, de KNVB, NEC en negentien Nijmeegse voetbalverenigingen worden verschillende maatregelen getroffen om de voetbalsport en de voetbalverenigingen te versterken. Daarnaast moeten negatieve ontwikkelingen in de voetbalsport (agressie, intimidatie) een halt worden toegeroepen. Onderdeel van deze maatregelen is de invoering van een bonus/malus systeem op grond van het uitgangspunt “goed gedrag (b.v. toepassen van de gedragscode) wordt beloond en slechts gedrag wordt gestraft”. Indien verenigingen goed gedrag vertonen wordt een korting gegeven op het huurtarief. Indien slechts gedrag (gestaakte wedstrijden, aantal “kaarten”) wordt vastgesteld is een verhoging van het huurtarief aan de orde3. Beleidsmaatregel II: Tarieven - Indien alle buitensportaccommodaties voldoen aan de Nijmegen Norm een gefaseerde verhoging van de sportveldtarieven naar een niveau dat vergelijkbaar is met de omliggende gemeenten zodat er financiële ruimte ontstaat om o.a. de kwaliteit van de sportaccommodaties op het niveau van de Nijmegen Norm te houden; - Gedifferentieerde tarieven en de invoering van een daltarief om de sportdoelstellingen te realiseren. - In overleg met de voetbalverenigingen komen tot invoering van een bonus/malus systeem waardoor er een zekere relatie wordt gelegd tussen goed gedrag en de verkapte indirecte- subsidie die voetbalclubs krijgen in de vorm van een maatschappelijk tarief voor de huur van hun sportaccommodatie.

C.

In gebruikgeving

Sportverenigingen krijgen prioriteit bij het in gebruikgeving van uren (verhuurkader) in (vooral) binnen sportaccommodaties, conform onderstaande volgorde: • Scholen (conform wettelijk eisen) • Sportverenigingen met een sportaanbod voor jeugd • Sportverenigingen met een sportaanbod voor andere doelgroepen • Recreatieve sportbeoefening Beleidsmaatregel III: In gebruikgeving Om het maatschappelijk rendement van sportaccommodaties te vergroten wordt bij de verhuur van de sportaccommodaties prioriteit gegeven aan het aanbod voor voor jeugd door sportverenigingen

3

Door een werkgroep vooral bestaande uit voetbalverenigingen wordt de bonus/malus regeling nader geconcretiseerd en wordt een voorstel gedaan voor de start van deze regeling.


10

Beleidsmaatregelen Nijmegen norm 2009

Bouw/aanleg, renovatie en gebruik

Tarieven

Accommodatiefonds

In gebruikgeving

Nijmegen norm 2005

5. Beheer en beheersmaatregelen In de discussie over accommodatiebeleid is veelvuldig de wens uitgesproken om als gemeente en verhuurder meer ondernemend te zijn. Dit is ook wel verwoord in de zinsnede “van beheren naar exploiteren”. Juist door het vaststellen van duidelijke beheerskaders krijgt de exploitant/verhuurder van de sportaccommodaties (DSB) meer vrijheidsgraden om optimaal maatschappelijke en financieel rendement te halen uit enerzijds de gemeentelijke financiële bijdrage en anderzijds de mogelijkheden die in de markt liggen. In de praktijk betekent dit dat de budgetsubsidie voor de Nijmegen norm wordt gefixeerd (indexering daargelaten). Beheer: Meer vrijheidsgraden voor het beheer van sportaccommodaties voor een optimaal maatschappelijk en financieel rendement van sportaccommodaties. Vervolgens kunnen sportverenigingen inkopen en/of zelf taken overnemen al naar gelang de wens van de individuele sportvereniging. Indien sportverenigingen bovenop deze norm meer dienstverlening van de gemeente willen (b.v. een parkbeheerder of investeringen in veiligheid) dan is het beheer toegestaan deze afspraken te maken. Omgekeerd kan het zijn dat sportverenigingen onderdelen (b.v. onderhoud en schoonmaak) van het basispakket voor eigen rekening willen nemen. Wel is het zo dat altijd de garantie moet worden gegeven dat de Nijmegen norm (o.a. ISA en POG) wordt gehaald. Deze basiskwaliteit mag niet worden aangetast door de keuze van de club. Keuzevrijheid voor sportverenigingen: Extra dienstverlening inkopen en/of zelf taken overnemen op basis van eigen wensen en behoeften.

Ook hier kan DSB afzonderlijke afspraken maken, zonder dat de budgetsubsidie veranderd. Eigenlijk worden de financiële kaders van beleid en beheer ontvlochten. Het spreekt voor zich dat DSB eveneens in staat is om de markt te bedienen en hieruit inkomsten te genereren. De omzet van DSB is een optelsom van gemeentelijke subsidie, tarieven van sportverenigingen en inkomsten uit de markt.


11

Beheersmaatregelen: Meer keuze voor gebruikers hetgeen betekent het aanbieden van additionele diensten en/of besparingen op basis van de vraag van sportverenigingen en andere gebruikers. En een flexibel beheer zodat er meer wordt voldaan aan de vraag uit de markt.

Voorbeeld Vereniging A stelt vanuit de beheerskant aanvullende eisen aan de door hun gebruikte accommodatie. Zij willen graag kinderopvang aanbieden en faciliteiten voor de oudere jeugd om de tijd te overbruggen tussen school en sportvereniging. Zij maken hiervoor nadere afspraken met DSB inclusief de extra kosten. Mede door de gunstige tarieven zijn zij in staat deze extra faciliteiten te financieren. Sportvereniging C kenmerkt zich door echte topsportambities. De Nijmegen norm betekent dat zij hun sportaanbod kunnen realiseren binnen de bestaande accommodaties. Echter de wensen gaan verder dan de basisaccommodatie. Zij wensen een eigen accommodaties waarin zij al hun ambities kunnen verwezenlijken. DSB maakt hiervoor een eigen gymzaal vrij die zij zelf beheren.

Beheersmaatregelen Meer toezicht

Meer faciliteiten

Marktbenadering

Additionele diensten (extra inkomsten)

Wenselijke besparingen (verlagen van kosten)

Eigen beheer

Beperkte faciliteiten

Nijmegen norm


12

6. Samenhang beleid en beheer Daar waar de wens is om beleid en beheer in financiële zin te ontvlechten beïnvloeden zij elkaar voortdurend. Indien bijvoorbeeld aan de beheerskant wordt vastgesteld dat de vraag naar extra veiligheidsmaatregelen toeneemt, kan een collectieve (beleidsmatige/politieke) afweging actueel worden. Zo kan besloten worden de vastgestelde accommodatiebasis te herzien en hieraan een aantal veiligheidsmaatregelen toe te voegen. Het spreekt voor zich dat hiervoor dan ook de benodigde middelen beschikbaar worden gesteld, dan wel andere onderdelen uit de basisaccommodatie verwijdert. BEHEER

BELEID

Beheersmaatregelen

Beleidsmaatregelen

Nijmegen norm


13

7. Investeringen Er is straks sprake van een drietal typen van investeringen: • • •

Al geplande investeringen 2006 t/m 2009 Investeringen op verzoek van de exploitant en/of gebruiker Noodzakelijke -aanvullende- Vastgoedinvesteringen

Geplande investeringen 2006 t/m 2009 Voor de komende jaren zijn, vooruitlopend op de notitie sportaccommodatiebeleid, reeds een aantal investeringen gepland. Een gedetailleerde beschrijving is als bijlage bij de beleidsnotitie opgenomen. De kosten van de geplande investeringen zijn geraamd op € 17.5 miljoen. Dekking van deze kosten vindt plaats binnen de middelen die bij Stadsbegroting en Meerjarenbegroting beschikbaar zijn voor het programma Sport. Investeringen op verzoek van de exploitant en/of gebruiker Indien vanuit het ondernemersschap wordt geïnvesteerd door de exploitant vindt bekostiging hiervan ook plaats binnen het budget van de exploitant zelf. Indien investering dan wel aanvullende dienstverlening plaats heeft op verzoek van de gebruiker is deze ook verantwoordelijk voor de bekostiging hiervan. Noodzakelijke -aanvullende- Vastgoedinvesteringen In aanvulling op de hierboven genoemde investeringen kan het beleid worden afgerond door te investeren in het kader van onderhoud en installaties van gemeentelijke gebouwen. Deze investering heeft betrekking op zowel de binnen- als de buitensportaccommodaties. Door de investering wordt de bijdrage die sportaccommodaties kunnen en moeten leveren aan de realisatie van de doelstellingen die met sport worden beoogd, verder versterkt. Voor het achterstallig onderhoud van de buitensport accommodaties is een éénmalige investering noodzakelijk van € 1.6 miljoen. Om het onderhoud op niveau te houden is een jaarlijks budget nodig van € 484.000. 4 Met betrekking tot de binnensport is een éénmalig investeringsbedrag gemoeid van € 1.3 miljoen . Als vervolg op de voorliggende notitie sportaccommodatiebeleid “Kiezen voor kwaliteit” werken de Afdelingen Vastgoed en Accommodaties van de Directie Stadsbedrijven een (meerjaren) uitvoeringsvoorstel uit voor het wegwerken van het achterstallig onderhoud, e.e.a. met inbegrip van een kosten en dekkingsparagraaf.

Investeringen Vooral vastgoedinvesteringen zijn additioneel noodzakelijk om de kwaliteit van de sportaccommodaties te realiseren. Hierbij gaat het om een éénmalige investering van € 1.6 miljoen. Om het onderhoud op niveau te houden is een jaarlijks budget nodig van € 484.000. Met betrekking tot de binnensport is een éénmalig investeringsbedrag gemoeid van € 1.3 miljoen

4

Voor de kwaliteitsimpuls van de binnensportaccommodaties wordt uitgegaan van een investering van € 50.000 per zaaldeel. Concreet betekent dit (op basis van 17 gymzalen, 3 sporthallen) een totale investering van € 1.300.000.


14

Bijlagen: • Nijmegen norm (geactualiseerd) • Overzicht van de acties 2002 – 2006, huidige karakteristiek, en ontwikkelingsrichting van de sportparken en binnen sport accommodaties per stadsdeel. • Belangrijkste conclusies ISA sport • Geplande investeringen 2006 – 2009 • Sportaccommodatiebeleid, directie stadsbedrijven/afdeling accommodaties


15

Besluiten op basis van beleidsnota sportaccommodaties 1. De doelstelling van het accommodatiebeleid luidt: Het vergroten van de bijdrage van sportaccommodaties ten behoeve van de geformuleerde doelstellingen in de beleidsnota sport. 2. Met uitzondering van de aanleg van nieuwe sportaccommodaties in de Waalsprong en de vervanging van sporthal de Meijhorst, is op lange termijn geen uitbreiding van sportaccommodaties noodzakelijk. 3. Om sturing te geven aan het sportaccommodatiebeleid worden de volgende instrumenten onderscheiden: • De Nijmegen norm • De bouw/aanleg en gebruik van sportaccommodaties • De tarieven • Het accommodatiefonds • In gebruikgeving / prioriteitstelling 4. De Nijmegen norm is een objectief profiel van de huidige en toekomstige kwaliteit en kwantiteit van sportaccommodaties in Nijmegen. 5. In 2010 voldoen alle sportaccommodaties op alle onderdelen aan de Nijmegen norm, waarbij geldt dat de gemiddelde waarde vandaag de ondergrens is van 2009. 6. Speerpunten van het sportbeleid en dus ook van het accommodatiebeleid zijn: • Sterke sportverenigingen, • Jeugd: 6-18 jarigen • In het bijzonder de Nijmegen sporten 7. De Nijmegen sporten zijn: basketball, vechtsporten, voetbal, lopen/atletiek, turnen, hockey. 8. Nijmegen handhaaft de combinatie van mono en multifunctionele sportaccommodaties. 9. Per type accommodatie wordt een karakteristiek gegeven dat leidend is voor het gebruik van de verschillende sportaccommodaties. 10. De Nijmegen sporten krijgen voorrang om in gymzalen een sportaanbod aan te bieden. 11. Er wordt een daltarief ingevoerd. Dit daltarief wordt ingezet op uren die (structureel) geen

of een lage bezetting kennen. 12. Nijmegen wil groeien naar een gelijkmatige tarifering van binnen – en buitensport. 13. Het tarief van de sportvelden wordt gefaseerd verhoogd tot aan het niveau van de omliggende gemeenten. Deze verhoging wordt pas ingezet als alle sportvelden voldoen aan de kwaliteit die is omschreven in de Nijmegen norm. 14. Er wordt voor voetbalverenigingen een bonus/malus systeem ingevoerd op grond van het uitgangspunt “goed gedrag wordt beloond en slechts gedrag wordt gestraft.


16

15. De inkomsten die worden gegenereerd door de tariefsverhoging van de sportvelden komen weer ten goede aan de sport zelf. Hiervoor wordt een accommodatiefonds opgericht om de bestaande kwaliteit te handhaven. 16. De tarieven voor het gebruik van sportaccommodaties gedifferentieerd op basis van gebruik door sportverenigingen en overige gebruikers. 17. Sportverenigingen krijgen prioriteit bij het in gebruikgeving van uren (“het verhuurkader”) in binnen sportaccommodaties, conform onderstaande volgorde: • Scholen (conform wettelijk eisen) • Sportverenigingen met een sportaanbod voor jeugd • Sportverenigingen met een sportaanbod voor andere doelgroepen • Recreatieve sportbeoefening 18. Sportverenigingen krijgen meer keuzevrijheid bij het beheer van sportaccommodaties. Sportverenigingen kunnen extra dienstverlening inkopen en/of zelf taken overnemen al naar gelang de wens van de individuele sportvereniging 19. De Directie Stads Bedrijven (exploitant/verhuurder van de sportaccommodaties) krijgt meer vrijheidsgraden om optimaal rendement te halen uit enerzijds de gemeentelijke financiële bijdrage en anderzijds de mogelijkheden die in de markt liggen. 20. Er doen van vooral vastgoedinvesteringen is noodzakelijk om de kwaliteit van de sportaccommodaties te realiseren. Hierbij gaat het om een éénmalige investering van € 1.6 miljoen. Om het onderhoud op niveau te houden is een jaarlijks budget nodig van € 484.000. Met betrekking tot de binnensport is een éénmalig investeringsbedrag gemoeid van € 1.3 miljoen 21. De afdelingen Vastgoed en Accommodaties van de Directie Stadsbedrijven maken een (meerjaren) uitvoeringsvoorstel voor het wegwerken van het achterstallig onderhoud, e.e.a. met inbegrip van een kosten en dekkingsparagraaf. .


17

Bijlage: Belangrijkste conclusies onderzoek ISA sport Het onderzoek van ISA sport had betrekking op de kwaliteitsverbetering van de natuurgras sportvelden inclusief voorstellen voor maatregelen 2006 en verder: Aanleiding Naar aanleiding van de droogte in 2003 is er besloten om: • Tot aanleg van automatische beregeningsinstallaties over te gaan. • Tot een keuringsronde door ISA-sport (NOC-NSF) met als doel een objectief inzicht te krijgen in de kwaliteit van de voetbalvelden. • Op basis van dit onderzoek overgaan tot daadwerkelijke verbeteringen De uitgevoerde acties op dat moment waren: • Alle voetbalvelden zijn voor de winter van 2005/2006 voorzien van automatische beregeningsinstallaties • Rivierstraat uitgesteld a.g.v. fusie West • Het ISA onderzoek is in mei 2004 afgerond. Dit heeft geleid tot een zogenaamde nulmeting (2004). • Het verwerken van ISA-aanbevelingen in het (reguliere) onderhoudsbestek van de voetbalvelden 2005 e.v. • Het uitvoeren van een aantal incidentele maatregelen in 2005, zoals: Alle velden een vertiedrain behandeling, diverse velden een schudfrees behandeling en daar waar nodig is de drainage doorgespoeld. Huidige stand van zaken • Helaas hebben beide maatregelen niet voor alle velden het gewenste optimaliseringeffect. Voor 4 velden op de Staddijk zal totale reconstructie en renovatie in de komende jaren nodig zijn. • De aanbevelingen van de ISA voor renovatie zullen in 2006 en 2007 en volgende jaren leiden tot een totaalaanpak van een aantal velden. • Voor de totale renovatie van één veld is ca € 35.000,- nodig. • Gemeente Nijmegen heeft voor 2006, 2007 en volgende jaren € 70.000,- structureel ter beschikking voor kwaliteitsverbetering van de velden. • Dit betekent dat a.d.h.v. de voorgestelde pakketten van maatregelen prioriteiten worden gesteld in de volgorde van de te hanteren aanpak. • Deze volgorde van aanpak zal in samenwerking met ISA worden vastgesteld Uitvoering najaar 2005, 2006 en 2007 • In 2006/2007 komen de 4 voetbalvelden op Staddijk in aanmerking voor renovatie. De ontoereikende waterdoorlatendheid moet worden verholpen. • Ter voorbereiding hiervan zal in het najaar 2005 ISA-sport een afgerond plan (incl. prioritering) en technische werkomschrijving leveren voor de uit te voeren maatregelen op de velden van Staddijk. 2007 en verder • In 2007 vindt eveneens de volgende kwaliteitsmeting/keuringsronde van ISA-sport plaats • ISA-sport doet een aanbeveling welke velden na 2007 in aanmerking komen voor renovatie. • Jaarlijks wordt bezien worden welke velden in dat jaar voor reconstructie in aanmerking komen.


18

Bijlage I: Nijmegen norm De Nijmegen norm is een objectief profiel van de huidige sportaccommodaties (2005) in Nijmegen dat als richtlijn (ondergrens) gaat dienen voor het accommodatiebeleid in de toekomst (2009). Onderdelen Nijmegen norm

2005

2009

30%

35%

Sportvelden

11%

15%

Sporthallen

37%

40%

Sportzalen

47%

47%

Dekkingspercentage accommodaties (gem) Financieel dekkingspercentage per type accommodatie

Gymzalen Bezetting sport (totaal aantal uren)

66%

71%

69.238

75.000

Bezetting sport (t.o.v. landelijke norm van 1.400 uren) Sporthallen

90%

95%

Sportzalen

91%

91%

Gymzalen

60%

70%

Sporthallen

4

4

Kwantiteit per accommodatietype Sportzalen

5

5

Gymlokalen

17

17 43

Wedstrijdvelden (voetbal)

43

Wedstrijdvelden (hockey)

3

0

Kunstgrasvelden (hockey, geprivatiseerd)

10

13

Wedstrijdvelden (korfbal)

7

7

Atletiekbaan

1

1

Wedstrijdvelden (rugby, honk/softbal, overig)

5

5

Trainingsvelden

26

26

Tarieven (per uur danwel jaar) Sporthallen €

26,60

indexering

(Jan Massinkhal) €

54,30

indexering

Sportzalen €

20,80

indexering

Gymzalen €

9,60

Gras €

1.320,00

Kunstgras €

3.960,00

Trainingsveld €

332,00

indexering €

1.650,00 indexering

€

415,00

Gebruikerskwaliteit (waardering verenigingen) Sportparken

6,5

7,5

Sporthallen

7,5

8,0

Sportzalen

7,4

7,5

Gymzalen

7,1

7,5

Hygiëne

25%

20%

Horeca

10%

10%

Bereikbaarheid

20%

20%

Parkeermogelijkheden

20%

20%

Uitstraling

20%

10%

Geschiktheid

20%

10%

Kwaliteitskenmerken (ontevreden!)

Onderdelen Nijmegen norm

2005

2009

Gebruik (overwegend) Sportvelden

Monofunctioneel

Wijk/staddsdeelfunctie

Sporthallen

Multifunctioneel (sport)

Stads/stadsdeelfunctie: training en comp.

Sportzalen


Wijk/staddsdeelfunctie: training en comp.

Gymzalen


Wijkfunctie en monofunctioneel

Sportvelden

Ad hoc

Ad hoc

Sporthallen

Permanent

Permanent

Sportzalen

Ad hoc

Ad hoc

Gymzalen

Geen

Geen

Beheer (aanwezigheid beheerder)

Kwaliteit (sporttechnisch) ISA norm

Allen voldoen

Allen voldoen

"Evenwichtig"

"Evenwichtig"

wijk/stadsdeel/stad

wijk/stadsdeel/stad

Binnensportaccommodaties

Conform programma

Conform programma

Buitensportaccommodaties

Conform programma

Conform programma

Spreiding Onderhoudsniveau

In renovatie

De Kluis d'Almarasweg Rivierstraat Luciaweg Voetbalstadion

Voetbalstadion

Hockeycomplex, NMHC

Hockeycomplex, NMHC

Hockeycomplex, Union

Hockeycomplex, Union

Topsportaccommodaties

Saldo sportaccommodaties Saldo t.o.v. totaalbegroting

€

Turnhal

Turnhal

Basketballhal

Basketballhal

Ijssportcomplex

Ijssportcomplex

Golfcomplex

Golfcomplex

Atletiekbaan

Atletiekbaan

Zwembad

Zwembad

Jan Massinkhal

Jan Massinkhal

5.783.559,00 86%

Investering + indexering 86%

Toelichting: De Nijmegen norm is een objectief profiel van de huidige sportaccommodaties in Nijmegen dat als richtlijn gaat dienen voor het accommodatiebeleid 2006 – 2009. Naast het vaststellen van de kwantiteit aan accommodaties bevat dit profiel ook belangrijke kwalitatieve indicatoren als onderhoud, financiële dekking, bezetting, spreiding, etc. In de kolom 2005 zijn belangrijkste parameters opgenomen die iets zeggen over het beheer, de exploitatie, de kwaliteit, de kwantiteit en de waardering van de sportaccommodaties. Voor de parameters geldt dat zij het gemiddelde vertegenwoordigen van de sportaccommodaties. Zo is het dekkingspercentage van de sportvelden 11%. Dit is een gemiddelde van alle sportvelden. Het spreekt voor zich dat bij het ene veld de dekking hoger is en bij een ander veld de dekking lager. De Nijmegen norm heeft naast de functie van een objectief profiel tevens een norm voor de afzonderlijke accommodaties. Dit is vooral belangrijk in het perspectief van 2009. De ambitie is dat de gemiddelde normen van vandaag, de ondergrens is voor 2009 per sportveld, sporthal, sportzaal en gymzaal.

Voorbeeld: Een gymzaal kent in 2005 gemiddeld een financieel dekkingspercentage van 66%, een bezetting door sport van 60%, een tarief van € 9,60 en een waardering van 7,1. De beleidsmaatregelen die worden genomen – waaronder een daltarief, kwaliteitsimpuls van de gymzalen, Nijmegen sporten in gymzalen, etc. – moeten ervoor zorgen dat bijvoorbeeld de gymzaal in Zwanenveld in 2009 een financiële dekking kent van minimaal 70%, de sportbezetting minimaal 60% bedraagt, het tarief alleen door indexering mag toenemen en de gebruikers minimaal een waardering geven van 7,1. Door de stijging van de parameters van de individuele accommodaties stijgen vanzelfsprekend de waarden van de collectieve Nijmegen norm.

Toelichting parameters: Voor verschillende parameters van de Nijmegen norm zijn hogere waarden opgenomen. De reden is dat de beleids- en beheersmaatregelen in deze notitie moeten zorgen voor een betere bezetting van de sportaccommodaties. Dit heeft weer zijn effect op andere parameters. Door een hogere bezetting worden er meer inkomsten gegenereerd waardoor het financiële dekkingspercentage wordt verbeterd. Onderstaand worden de belangrijkste stijgingen toegelicht: 9

9 9

9

9

9

De bezetting, het dekkingspercentage per type en algemeen nemen toe omdat de investering in de kwaliteit van accommodaties een hogere bezetting oplevert. Voorts wordt deze toename gestimuleerd door de invoering van het daltarief en de activiteiten van de Nijmegen sporten in de gymzalen. De kwantiteit per accommodatietype neemt iets toe, vooral door accommodaties in de Waalsprong. Elders in Nijmegen worden geen nieuwe sportaccommodaties aangelegd. Wel vinden er vervangingen/renovaties plaats (b.v. atletiekbaan, velden). De tarieven worden, door indexering, iets verhoogd. De tariefsverhoging voor sportvelden (wedstrijd en training) wordt pas geëffectueerd als de gehele kwaliteitimpuls is afgerond. Effecten op de tarieven worden pas in 2008 of 2009 verwacht, vandaar een 25% tariefsverhoging. De waardering van de verenigingen (gebruikerskwaliteit) moet toenemen, eveneens als gevolg van de investering in de kwaliteit van accommodaties. Deze toename wordt het meest verwacht bij de sportparken en gymzalen gezien de grootste kwaliteitsimpuls en beleidsmaatregelen. Bij sportzalen worden geen grote investeringen voorzien, vandaar een kleine toename van de tevredenheid. Bij de kwaliteitskenmerken neemt het aantal ontevreden gebruikers vooral af bij uitstraling en geschiktheid. Ook hier het op basis van de kwaliteitsimpuls. De horeca, bereikbaarheid en parkeermogelijkheden worden door de voorgestelde beleids- en beheersmaatregelen nauwelijks beïnvloed. Door de kwaliteitsimpuls is de verwachting dat de hygiëne wel toeneemt. Per type accommodatie is het gebruik aangepast op basis van de indeling in paragraaf 4.a.

Stadsdelen

Sportpark

Stadscentrum

Geen sportpark aanwezig

Oud Oost

- Sportpark Luciaweg

Acties 2002-2006

Huidige Karakteristiek

Ontwikkelingsrichting

Nieuw West

Verbetering clubhuis en kleedkamers VV Trekvogels (2005)

- 2 natuurgrasvelden - 1 grasmasterveld - 1 trainingshoek

-

renovatie 1 veld

-

renovatie/vervanging hekwerk Omvorming bestaand veld naar kunstgras

- Sportpark Rivierstraat 1

- 1 natuurgrasveld - 1 trainingsveld

-

Indikking en inpassing in kader Park West


- 3 natuurgrasvelden - 1 trainingsveld/hoek

-

Indikking en inpassing in kader Park West


- 3 natuurgrasvelden - 1 trainingsveld

-

Facilitering SV Nijmegen: * kleedkamers * kunstgras

- 5 natuurgrasvelden (medegebruik cricket) - 2 trainingsvelden

-

Afstoten van 2 velden

- Sportpark Dennenstraat

Aanleg beregeningsinstallatie (2005)

2007

2006/2007 2008


- 4 natuurgrasvelden - 1 half kunstgrastrainingsveld - 1 trainingsveld

- Kleedkamers (Blauw Wit) - Kunstgras (Blauw Wit) - Herinrichting a.g.v. tracé Stadsbrug; * optimaliseren parkeersituatie e mogelijk in combinatie met 2 kunstgrasveld

Uitvoering in 2007. Financiering uit budget 2008 Op basis van alsdan aan te tonen noodzaak! Realisatie in 2008, financiering in 2009.

2006 2007

2007/2008

- tennisaccommodatie Quick - Sportpark Schoonhorst

Opmerking

n.v.t.

Aanleg beregeningsinstallatie (2005) Oud West

Realisatie

2006 2006 na 2007

??

Beheersovereenkomst

Stadsdelen

Sportpark

Acties 2002-2006



Realisatie

Opmerking

- Mogelijke inpassing sportzaal Dominicus College -

Midden Zuid

- Sportpark D’Almarasweg

tennisaccommodatie Tachys

Geprivatiseerde accommodatie

Realisatie van 1 kunstgrasveld 1/2 kunstgrasveld 2 natuurgrasvelden (2005)

Voetbal (Orion): - 1 kunstgras-veld - ½ kunstgrasveld - 2 natuurgrasvelden

Realisatie van 8 hard-court tennisbanen (2005-2006)

Tennis (TV Quick): - 8 hard-court tennisbanen

Realisatie van 1 kunstgrascombiveld (2005)

Hockey/korfbal: - 4 kunstgrasvelden - 1 kunstgrascombiveld

- Uitbreiding met 1 hockeykunstgrasveld


Voetbal (KD): - 1 natuurgrasveld - 1 trainingsveld

- verplaatsing naar Sportpark Brakkenstein

- omvorming ½ kunstgrasveld naar 1 kunstgrasveld

- Realisatie atletiekaccommodatie Scheidingsweg/spoorlijn

2007/2008

Na 2006


2008

2006/2007

- Tennisaccommodatie Rapiditas


- Tennisaccommodatie van Haapstraat


Stadsdelen

Sportpark

Acties 2002-2006

- Sportpark de Goffert

- Sportpark Brakkenstein



Realisatie

- 2 kunstgrasvelden - 3 natuurgrasvelden


- Tennisaccommodatie De Goffert


- Atletiekaccommodatie

- 1 kunstgrasveld - 1 natuurgrasveld - natuurgraspupillenveld

Verplaatsing atletiekaccommodatie naar hoek Scheidingsweg/spoorlijn

2006/2007

- sloop atletiekaccommodatie en realisatie vervangende accommodatie voor KD

2007/2008

Realisatie van 1 - Tennisaccommodatie kunstgrasveld en 1 Brakkenstein natuurgraspupillen veld (2004)


Aanleg beregeningsinstallatie (2005) Zuidrand

Dukenburg

- Sportpark Vossendijk


- Sportpark Staddijk Aanleg

Opmerking

- 5 natuurgrasvelden - 2 trainingsvelden - trainingshoek

- Indikking met 1 veld/herontwikkeling - Fusie SV Hatert en Am. Football

- tennisaccommodatie

Mogelijke herontwikkeling

Voetbal:

Na 2007

Stadsdelen

Sportpark

Acties 2002-2006 beregeningsinstallatie (2005)

Huidige Karakteristiek - 6 natuurgrasvelden - 2 trainingsvelden

Ontwikkelingsrichting Voor het gehele park: Verhogen toezicht Renovatie 4 velden


Korfbal: - 1 natuurgrasveld voor 4 korfbalvelden


Rugby: - 1 natuurgrasveld - 1 trainingsveld

Realisatie

Opmerking

2006 2006/2007

H&S: - 1 honkbalveld - 1 softbalveld Hockey: - 2 kunstgrasvelden - 1 natuurgrasveld

Herinrichting accommodatie fusieclub QZ

2006

Boogschieten: 1 boogschietbaan Hondensport: - 2,5 natuurgrasvelden Tennis: - Tennisaccommodatie TV Smash Lindenholt

- Sportpark Lindenholt

Aanleg beregeningsinstallatie

Voetbal: - 5 natuurgrasvelden - 2 trainingsvelden


Indikken met 2 velden

2006/2007

Stadsdelen

Sportpark

Acties 2002-2006 (2005)


Hockey: 2 kunstgrasvelden



Realisatie

Voor het gehele park: Herontwikkeling i.v.m. fusie HV Quick en HV ZOW, en het eerdere opheffen van honkbalaccommodatie en de wielercrossvereniging en de exploitatieproblematiek van zowel voetbal als wielercircuit

2007

Opmerking

- Korfbal: 1 natuurgrasveld

- Wielercircuit:

Tennisaccommodatie TV Lindenholt “Malden”

Sportpark De Kluis


Gehele park: Verbetering infrastructuur en parkeervoorzieningen

Aanleg beregeningsinstallatie (2005) Realisatie van - 1 kunstgrasveld - 1/2 kunstgrasveld - 1 natuurgrasveld

2006

Voetbal: - 3 natuurgrasvelden - 1 kunstgrasveld - ½ kunstgrasveld

- Realisatie kleedkamers

- Gedeeltelijk geprivatiseerd

Stadsdelen

Sportpark

Acties 2002-2006



Realisatie

Opmerking

Renovatie van: - 2 natuurgrasvelden

Realisatie van 1 kunstgrasveld

Hockey: - 4 kunstgrasvelden

- Tennisaccommodatie Union Waalsprong

- Sportpark Oosterhout - Sportpark Vossenpels


Voetbal: - 2 kunstgrasvelden - 2 natuurgrasvelden

Realisatie van: - 2 kunstgrasvelden - 1 natuurgrasvelden - clubhuis met kleedkamers (2005) Realisatie van: - 10 hard-court tennisbanen - clubhuis met kleedkamers (2005)

Tennis: - 10 hard-court tennisbanen - clubhuis met kleedkamers

- Geprivatiseerde accommodatie

Stadsdelen

Sportpark

Acties 2002-2006 Realisatie van: clubhuis (2005)


Dammen: 1 clubhuis


Realisatie

Opmerking

Stadsdelen Stadscentrum

Binnensport accommodatie Onder St. Steven

Acties 2002-2006



Realisatie

Opmerking

Sportzaal Bottendaal Oud Oost

Sporthal De Ark van Oost

Realisatie van: - 1 Sporthal - 1 gymnastieklokaal (2005)

- 1 Sporthal - 1 gymnastieklokaal

Gymzaal Dominicanenstraat 53 Recreatie- en instructiebassin

Vervangende nieuwbouw

2009

Jan Massinkhal

Evenementen en breedtesporthal

Omvorming naar breedte- en topsporthal

????

Zwembad West

- 50 meter bassin - recreatiebassin - instructiebassin

Zwembad Oost Oud West

Eigendom , beheer en exploitatie door SFN

Gymzaal Uranusstraat 18 Sportzaal De Zwaluw

Nieuw West

Sporthal VoCaSa

Gymzaal Florence Nighttingale 3

Eigendom , beheer en exploitatie door SFN

Stadsdelen Midden/Zuid

Binnensport accommodatie Gymzalen: Dobbelweg 7a Tollenstraat 81 Palembangstraat 1

Acties 2002-2006



Realisatie

Opmerking

Sportzaal SSGN Zuidrand

Hatert: Thorbeckestr. 77 Thorbeckestr. 79

Planontwikkeling

Grootstal: Heidebloem 201 Heidebloem 75 Marie Curiestr. 15

Omvorming gymnastieklokaal naar monofunctionele topsporttrainingsaccommodatie t.b.v. Yoo Sin (2005)

2 gymnastieklokalen

Sanering 2 gymnastieklokalen

2008

Realisatie 1 sportzaal

Sporthal Grootstal

Sporthal

Racketcentrum Nijmegen

tennishal

Brakkenstein: Gymnasion

Realisatie van multifunctioneel binnen- en buitensportcomplex (2003)

- 2 sporthallen - div. multifunctionele ruimten - 1 kunstgrashockeyveld - 2 natuurgrasvelden

Sanering en projectontwikkeling

Accommodatie in eigendom en beheer van particuliere exploitant

Realisatie van 1 kunstgrasveld

Accommodatie in eigendom en beheer van de Radboud Universiteit Nijmegen

Kan. Faberstr. 65

MFC Eendracht

Dukenburg

1 gymnastieklokaal

Realisatie van multifunctioneel centrum

Sporthal Meijhorst

Renovatie of Vervangende nieuwbouw

nog niet bekend

Ontwikkeling in kader Hart voor Dukenburg

Gymnastiekzalen: Weezenhof 30-03 Malvert 33-57 Zwanenveld 21-42 Tolhuis 44-46

Lindenholt

Zwembad Dukenburg

- Recreatiebassin - Instructiebassin

Eigendom gemeente, beheer en exploitatie door SFN

IJsbaan Triavium

- ijsbaan - ijshockeyvloer - recreatievloer

Eigendom, beheer en exploitatie door .........

Sporthal Gildekamp 60-18

Sporthal geschikt voor breedte- en topsportgebruik

Op basis van overeenkomst in gebruik door Matrixx Magixx

Gymzaal Leuvensbroek 20-02 Sporthal Lindenholt College 30-01 Waalsprong

Sportzaal De Klif

Sportzaal De Spil

Realisatie van sportzaal (2004)

Sportzaal voor onderwijs en breedtesport

Geplande investeringen Accommodatie/vereniging

Kosten

Opmerking

2006 MIS-binnensport MIS-buitensport Renovatie Goffertbad Atletiekbaan Fusieclub hockey QZ SV Nijmegen VV Blauw Wit Jeu de Boules Valkatties Sportpark Luciaweg VV Blauw Wit ISA en kwaliteit buitensportvelden Totaal

€ 150.000,00 Flexibel werkbudget dat jaarlijks wordt geprogrammeerd € 150.000,00 Flexibel werkbudget dat jaarlijks wordt geprogrammeerd € 1.600.000,00 € 3.000.000,00 Nieuwe atletiekbaan + bijdrage in verenigingsgebouw € 790.000,00 Renovatie kunstgrasveld/bijdrage in nieuwe clubhuis/verbetering infrastructuur/kleedkamers € 150.000,00 Bijdrage in kleedkamers € 150.000,00 Bijdrage in kleedkamers € 10.000,00 a-structurele investering € 70.000,00 Realisatie Cruijff Court € 400.000,00 Realisatie 1 kunstgrasveld € 70.000,00 Geplande renovatie natuurgrassportvelden op basis ISA rapport € 6.540.000,00

2007 MIS- binnensport Kwaliteitsimpuls binnensport MIS-buitensport ISA en kwaliteit buitensportvelden SV Nijmegen VV PGEM Herinrichting Schoonhorst Herinrichting Sportpark Lindenholt Herinrichting Sportpark Staddijk Sportpark Oosterhout Totaal

€ € € €

150.000,00 430.000,00 150.000,00 70.000,00

Flexibel werkbudget dat jaarlijks wordt geprogrammeerd 1/3 deel van het totaal benodigde bedrag. Jaarlijks te programmeren Flexibel werkbudget dat jaarlijks wordt geprogrammeerd Geplande renovatie natuurgrassportvelden op basis ISA rapport

€ 400.000,00 n.n.b. n.n.b. n.n.b.

Realisatie 1 kunstgrasveld Uitplaatsing als gevolg van tracé Stadsbrug Als gevolg van tracé Stadsbrug Als gevolg van vertrek HV Quick, H&S De Hazenkamp, overcapaciteit VV SCE

n.n.b.

In kader Hart van Dukenburg en geluidsoverlast A73

n.n.b. € 1.200.000,00

2008 MIS- binnensport

€

150.000,00 Flexibel werkbudget dat jaarlijks wordt geprogrammeerd

Kwaliteitsimpuls binnensport MIS-buitensport ISA en kwaliteit buitensportvelden VV PGEM Herinrichting Schoonhorst Herinrichting Sportpark Lindenholt Herinrichting Sportpark Staddijk Herinrichting Sportpark Winkelsteegh VV Orion VV Kolping Dynamo Totaal

€ € €

430.000,00 1/3 deel van het totaal benodigde bedrag. Jaarlijks te programmeren 150.000,00 Flexibel werkbudget dat jaarlijks wordt geprogrammeerd 70.000,00 Geplande renovatie natuurgrassportvelden op basis ISA rapport (prioriteit velden VV Trekvogels; realisatie in 2007, financiering uit budget 2008) n.n.b. Uitplaatsing als gevolg van tracé Stadsbrug n.n.b. Als gevolg van tracé Stadsbrug n.n.b. Als gevolg van vertrek HV Quick, H&S De Hazenkamp, overcapaciteit VV SCE n.n.b.

In kader Hart van Dukenburg en geluidsoverlast A73

n.n.b. €

200.000,00 Omvorming 1/2 kunstgrasveld naar volledig veld Verplaatsing van d'Almarasweg naar Sportpark Brakkenstein € 1.000.000,00

2009 MIS- binnensport Kwaliteitsimpuls binnensport MIS-buitensport ISA en kwaliteit Sportpark Luciaweg buitensportvelden Zwembad Oost Totaal

€ € € €

150.000,00 430.000,00 150.000,00 70.000,00 € 400.000

Flexibel werkbudget dat jaarlijks wordt geprogrammeerd 1/3 deel van het totaal benodigde bedrag. Jaarlijks te programmeren Flexibel werkbudget dat jaarlijks wordt geprogrammeerd Geplande renovatie natuurgrassportvelden op basis ISA rapport Omvorming bestaand veld naar kunstgras (op basis van alsdan aan te tonen noodzaak) (realisatie in 2008, financiering uit budget 2009) € 7.900.000,00 Realisatie nieuw zwembad (prijspeil 2002) € 9.100.000,00

Aanbevelingen Directie Stadsbedrijven Afdeling Accommodaties i.h.k.v. sportaccommodatiebeleid

Vooraf

In 2002 is de Nota Breedtesport op topsportniveau vastgesteld. Naast Sportstimulering en Verenigingsondersteuning is Sportaccommodatiebeleid een van de drie pijlers van het sportbeleid. Nijmegen wil een stad zijn met een breed, gevarieerd en bij voorkeur geclusterd accommodatieaanbod, passend bij de sportieve ambities in de stad. Dit betekent concreet: flexibel inzetbare multifunctionele sportaccommodaties voor de breedtesport op stadsdeelniveau (voor recreatief gebruik, trainingen en competitiewedstrijden). De gemeente gaat uit van het continuüm tussen spelen, bewegingsonderwijs, sportieve recreatie en lesuren als uitgangspunt bij de invulling van het sportbeleid in Nijmegen. Dat betekent dat het accommodatiebeleid een bredere invalshoek krijgt dan tot nu toe het geval is. De -

Nijmeegse Sportnota 2002-2006 spreekt zich m.b.t. sportaccommodaties als volgt uit: Nijmegen wil sportaccommodaties van goede kwaliteit Multifunctionaliteit als streven naar optimalisatie en het verhogen van sportparticipatie Accommodaties op wijken buurtniveau met een uitgesproken breedtesportkarakter.

Bij het ontwikkelen van een juiste visie op de ontwikkeling van het sportaccommodatiebeleid is de praktijkkennis en ervaring van de werkers in deze accommodaties, onontbeerlijk. De beheerders die werken bij afdeling Accommodaties hebben deze kennis en ervaring met enthousiasme ingebracht tijdens een aantal bijeenkomsten. Deze notitie is een weergave van deze kennis en ervaring, omgezet in adviezen. De notitie is opgesplitst in adviezen ten aanzien van binnen- en buitensport/pleinen. Aandacht wordt besteed aan: - de vereiste kwaliteit en infrastructuur van de binnensport,

-

de vereiste kwaliteit en infrastructuur van de buitensport, de trends en ontwikkelingen in de sport die hun weerslag hebben op het gebruik en dus de exploitatie van de accommodaties, de sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen die hun invloed hebben op het gebruik en dus de exploitatie van de accommodaties.

De adviezen ten aanzien van de gewenste afmetingen van binnensportaccommodaties zijn eveneens opgenomen in deze nota. Ontwikkelingen. Het gebruik van zowel binnen- als buitensportaccommodaties wordt sterk beïnvloed door maatschappelijke en sociale ontwikkelingen. De beheerders zijn in veel situaties de primaire watchers hiervan. Zij geven signalen af die een positieve bijdrage leveren aan het volgen van deze ontwikkelingen in de bedrijfsvoering en inrichting van de sportaccommodaties. Ontwikkelingen die op dit moment spelen: - Steeds meer optredend vandalisme en geweld. Maatregelen hiertegen worden niet gevonden in omheiningen en daardoor verminderde toegankelijkheid. Samenwerking met Sportservice Nijmegen en sportverenigingen om de jongeren binnen te halen en te stimuleren zijn betere oplossingen. - Sociale veiligheid m.b.t. aankleding van sportparken en inrichting: beveiligde fietsenstallingen en goede (goed verlichte) parkeergelegenheid moeten worden aangelegd. . - Toegangssystemen om het aantal bezoekers te registreren maar ook om de veiligheid te bevorderen. - Het efficiënt multifunctioneel en ruimtebesparend inzetten van de sportvelden. De ontwikkeling van kunstgrasvelden levert hieraan een positieve bijdrage. - Inzet van personeel in relatie tot de kantine-exploitatie. Het soort dienstverband is van invloed op de exploitatie van de kantine. Ambtenaren zijn gebonden aan werktijden binnen het Arbeidstijdenbesluit. Verpachten van de horeca bevordert een meer flexibele bedrijfsvoering, ruimere openingstijden en “werken voor eigen toko”. Dit komt uiteindelijk ten goede aan de hele accommodatie. - De kwaliteiten van het beherend personeel zijn van directe invloed op de sfeer in het gebouw. Beheerders met affiniteit voor sport zijn een must. - Gymzalen moeten ook voldoen aan de moderne kwaliteitseisen. Onderzoek of de gymzalen verbouwd moeten worden tot sportzalen en daardoor uitbreiding van mogelijkheden. - De kwaliteit van de accommodaties wordt steeds belangrijker: uitstraling “een smoel” hebben die recht doet aan de functie van de accommodatie. Ook de inrichting speelt in belangrijke rol in het multifunctioneel inzetten van de accommodatie. - ISA-normen: worden nog gehanteerd maar zijn volgens aanwezigen volstrekt onvoldoende in relatie tot toekomstige ontwikkelingen en daaraan gekoppelde eisen in inrichting van sportaccommodaties. Het ontwikkelen van een Nijmeegse norm moet de ISA-norm overstijgen om betere kwaliteit te bieden. Daarmee wordt voldaan aan de huidige behoeften van bewegingsonderwijs en sport. - Terugloop van de competitiesport. Steeds minder sporters willen de verplichting van een regelmatige competitie aangaan. Ondanks dit is het zinvol om de competitiesport te verdelen over de diverse sporthallen. Het bevordert de veiligheid in de wijk en het gebruik van de accommodatie. Tevens is het aantrekkelijk voor wijkbewoners om te bezoeken. - Het spanningsveld tussen de voorkeur van de gemeente voor multifunctionele, breed inzetbare accommodaties en de voorkeur van de verenigingen voor een mono-functionele accommodatie maakt het maken van een keuze hierin noodzakelijk. - Het afnemen van het aantal voetbalteams in de afgelopen vijf jaar. Dit wordt veroorzaakt door sterke afname bij de seniorenteams door onder meer individualisering en een minder sterke toename bij de juniorenteams. Het inspelen op aangepaste speeltijden en een breder aanbod van activiteiten voor senioren kan een oplossing hiervoor bieden. Het opzetten van sportstimuleringsprojecten voor de jeugd in samenwerking met voetbalverenigingen moet leiden tot een grotere toeloop. Ook het omzetten van de, meestal op zaterdag werkende A-jeugd, in een zondagscompetitie zou een terugloop van het aantal jeugdteams beperken.

-

Logistieke consequenties: geeft de aanwezigheid van een sportaccommodatie wel of geen overlast aan de buurt? Op te lossen door de buurt in te zetten bij activiteiten, het aanbieden van gereduceerde lidmaatschapsprijzen enz.

Hoofdstuk I. Binnensport. I.1.

Gymzalen en sportzalen.

Breedtesport en/of topsport. De gymzalen en sportzalen moeten in eerste instantie beschikbaar zijn en blijven voor scholen, zowel basis als voortgezet onderwijs. Daarnaast is de inzet voor breedtesport, recreatieve activiteiten en beperkte privé-activiteiten (w.o. ook kinderfeestjes) mogelijk. Sociale functie. De gym- en sportzalen moeten laagdrempelig blijven voor sociaal gebruik en gericht op het gebruik door wijkbewoners en daarnaast alle andere inwoners van Nijmegen. Eigendomsverhouding. De Gemeente Nijmegen is bij voorkeur eigenaar van de gymzalen. Dit geeft zekerheid in de exploitatie en in de te betalen huurprijs waardoor de laagdrempeligheid in stand gehouden en bevorderd wordt. Gewenste beheersituatie. De gewenste beheervorm is exploitatie door de Gemeente Nijmegen. Partnership met scholen wordt echter niet uitgesloten. Ook samenwerking met commerciële exploitanten als sportscholen en fysiotherapeuten, behoort tot de mogelijkheden. Horeca. De aanwezigheid van horeca is in de gymzalen niet noodzakelijk. Wel zou gedacht kunnen worden aan het plaatsen van automaten waarbij serviceverlening en onderhoud moet worden uit besteed. In sportzalen is de aanwezigheid van (beperkte) horeca gewenst. Invulling hiervan door automaten moet als een reële optie worden gezien. Verhuurstructuur. De verhuur moet zoveel als mogelijk centraal afgehandeld worden. Huuraanvragen worden ingediend en verwerkt bij de verhuurbalie. In de toekomst moet dit digitaal en interactief afgehandeld kunnen worden. In vergelijking met andere steden hebben we hierin al een grote achterstand. Het streven blijft dit zo snel mogelijk te realiseren. Normering kleedkamers. Per 30 personen dient er een kleedkamer beschikbaar te zijn. Deze kleedkamer dient voorzien te zijn van 2 douche units met 5 douchekoppen. Openingstijden. Voor een zo groot mogelijke uitnutting van de accommodaties zijn ruime openingstijden noodzakelijk. Uitgangspunt is dan ook van 08.00 – 24.00 uur, zeven dagen per week, met uitzondering van de zomervakantie. Hierbij wordt ook verwezen naar een mogelijke samenwerkingsvorm met commerciële exploitanten sportscholen/fysiotherapeuten. Onderhoudsnormen. De onderhoudnormen zijn opgenomen in het overzicht POG. (Periodiek Onderhoud Gebouwen). Het verdient aanbeveling deze norm te blijven hanteren. Situering/spreiding. De aanwezigheid van gym- en sportzalen in de onmiddellijke omgeving van scholen, is belangrijk. Korte reistijden en veilige heen- en terugreis voor de leerlingen.

De aanwezigheid van deze accommodaties in woonwijken bevordert de sociale samenleving in de wijk en geeft een positieve bijdrage aan de veiligheid. Een ander positief effect is besparing op kosten en betere indeling van de lesuren. Grotere afstanden leiden tot meerkosten voor vervoer en uitzetting van lesuren. Multifunctionaliteit: Multifunctionaliteit betekent dat een zo breed mogelijk aanbod van sporten / bewegingsvormen plaats kan vinden in een sportzaal. In Nijmegen zijn er drie universele zaalvormen; -

de conventionele gymzaal + 21 X 12 X 5,5 meter de sportzaal (+ grootte van 2 gymzalen) de sporthal (+ grootte van 3 gymzalen)

Als we conventionele sporten in een schema brengen hebben we een beeld van de multifunctionaliteit. Hierbij gaat het zowel om het kunnen spelen van wedstrijden als oefenvormen van de sport. Sport

Multifunctionele

Specifieke

accommodatie

accommodatie

Sport

Multifunctionele

Specifieke

accommodatie

accommodatie X

Badminton

X

Schermen

X

Basketbal

X

Skaten

X

Biljart

X

X

Squash

X

Tafeltennis

X

X

Tennis

X

X

Turnen

X

X

Dansen/Aerobicsvormen

X

verdedigingssporten

X

X

Gymnastiek

X

Volleybal

X

Boksen

X

Bowling Bowls

X

Fitness

X

Wielrennen

X

Indoor atletiek

X

Zaalhandbal

Jeu de boules

X

Zaalkorfbal

X

Kegelen

X

Zaalhockey

X

Schaatssporten

X

Zaalvoetbal

X

X

Zwemmen

I.2.

Sporthallen.

Breedtesport en/of topsport De sporthallen moeten eveneens beschikbaar blijven voor zowel het basis- als voortgezet onderwijs. Het mag duidelijk zijn dat multifunctionaliteit voor het onderwijs van groot belang is om de leerlingen een zo breed mogelijk pakket van diverse sporten aan te kunnen bieden. Sociale functie. De sporthallen moeten een laagdrempelig karakter hebben. Daarnaast moeten inrichting en outillage geschikt zijn voor zowel wijkoverstijgende activiteiten tot en met internationale wedstrijden. Eigendomsverhouding. Ook voor de sporthallen geldt dat de voorkeur uitgaat naar het in eigendom houden van de sporthallen bij de Gemeente Nijmegen. Gewenste beheersituatie. Ook hier gaat de voorkeur uit naar de Gemeente Nijmegen als beheerder. Privatiseren binnen contracten is een mogelijkheid. Dit betekent dat door middel van een contract een private

X

organisatie de exploitatie voor haar rekening neemt. In dit contract moet dan wel vastgelegd worden of de uitgangspunten zoals deze door de overheid worden gehanteerd, als voorwaarden blijven gelden of dat er andere maatstaven worden aangelegd. Denk hierbij aan openingstijden en mogelijke verdringingseffecten: scholen hebben nu overdag voorrang, competitiewedstrijden boven individueel enz. Horeca. In de sporthallen is de aanwezigheid van horeca een vereiste. De voorkeur gaat hierbij uit naar verpachten: de inzet van eigen personeel weegt in de meeste gevallen niet op tegen de winst op de omzet. Bij verpachten is de pachtprijs gegarandeerd en is bedrijfsrisico vrijwel uitgesloten. Verhuurstructuur. Rechtstreekse verhuur, verzorgd door het beheer, al dan niet digitaal, geniet de voorkeur. Centrale verwerking kan ondersteunend werken en van belang zijn voor de managementrapportage. Normering kleedkamers. Bij de sporthallen gelden identieke criteria als bij de gym- en sportzalen met een uitbreiding in het aantal douche-units. Geen 5 maar 6 douchekoppen per kleedkamer van 30 personen. De aanwezigheid van publieke toiletunits is een voorwaarde. Openingstijden. Voor sporthallen geldt in feite hetzelfde als voor gymzalen en sportzalen. Ruime openingstijden: van 08.00 – 24.00 uur, 7 dagen per week, vergroten de mogelijkheid tot inzet van de accommodaties en dus betere exploitatiecijfers. Samenwerking met commerciële exploitanten kan in een dergelijke situatie uitzetting van personeelskosten voorkomen. Onderhoudsnormen. Ook in de sporthallen is het groot onderhoud geregeld via het POG-systeem (Periodiek Onderhoud Gebouwen). Situering/spreiding. De grotere sporthallen mogen buiten het directe woongebied liggen. Goede parkeervoorzieningen en goede aan- en afvoerwegen zijn een voorwaarde. Dit geldt eveneens voor de bereikbaarheid met openbaar vervoer.

I.3.

Jan Massinkhal

Breedtesport of topsport. De Jan Massinkhal moet breed inzetbaar blijven maar zal zeker aangepast moeten worden voor topsport. Sociale functie. Laagdrempelige toegankelijkheid. Daarnaast inzetbaar voor nationale en internationale sportactiviteiten en evenementen. Eigendomsverhouding. Bij de Jan Massinkhal wordt een partnership met provincie en/of eventueel met ondernemingen, niet uitgesloten. Gewenst beheer. De Gemeente Nijmegen kan voor het beheren van de JM Hal een partnership aangaan met bedrijven. Ook de provinciale overheid behoort tot de mogelijkheden. Horeca. Professionele horeca is een vereiste. Niet in eigen beheer maar zeker verpachten. Verhuurstructuur. Rechtstreekse verhuur, ter plekke geregeld oor het beheer. Digitaliseren van de mogelijkheden moet voorop staan. Centrale verwerking moet ondersteunend werken. Normering kleedkamers. Ook hier kleedkamers voor max. 30 personen. Het hieraan gerelateerde aantal douche-units moet voorzien zijn van 8 douchekoppen per 30 personen. De aanwezigheid van publieke toiletunits volgens de bestaande wettelijke normen is voorwaarde. Openingstijden. Voor de JM Hal geldt een bedrijfstijd van 24 uur per etmaal. Dit is feitelijk al aan de orde bij verhuur voor evenementen. In de zgn. “nachturen” worden evenementen opgebouwd. Onderhoudnormen. Volgens bestaand POG. Situering/spreiding. Een evenementenhal als de Jan Massinkhal moet bij voorkeur aan de rand van de stad of in een industriegebied gevestigd zijn. Bij voorkeur goed bereikbaar vanaf snelwegen en met openbaar vervoer.

1.4. Normen binnensport Voor wat betreft de grootte van binnensportaccommodaties zijn normen vastgesteld. Deze zijn o.a. te vinden het handboek “Sportaccommodaties “ van de NOC*NSF. Normen zijn vastgesteld voor alle onderdelen van sportaccommodaties; normen voor wedstrijdruimte, verlichting, scheidsrechterhokken, ventilatie, enz. Het nadeel van normen is echter dat ze altijd gedateerd zijn. De minimale grootte van een gymzaal is 252 m2 en 5 meter hoog. Alle in de inleiding genoemde organisaties zijn van mening dat deze norm te klein is.

Landelijke aanbevelingen: Alle toonaangevende organisaties (NOC*NSF, KVLO, ISA, LC) adviseren grotere afmetingen van sportaccommodaties als het gaat om multifunctionaliteit. Dit geldt zowel voor de grootte van vloeroppervlak als de hoogte, zowel voor de sportvloer als de berging. Afmetingen

Bestaande afm.

Huidige Norm

Aanbeveling

in Nijmegen en

volgens ISA

NOC*NSF / ISA / KVLO

Accommodaties

betreffende

Gemeente Nijmegen

voormalige norm

Aanbeveling afdeling

multifunctionaliteit (inclusief onderwijs) Lxbxh

Lxbxh

Lxbxh

Lxbxh

Gymzaal

21x12x5.5

22x13x5.5

26x14x7 (5,5*)

26x14x7

Oppervlakte zaal

252 m2

286 m2

364 m2

364 m2

berging 1x

10x4x2.7

10x4x2.7

10x4x2.7

12x6x3

Oppervlakte berging

40 m2

40 m2

40-60 m2

72 m2

Totaal

292 m2

326 m2

404-424 m2

436 m2

Sportzaal (2 zaaldelen)

28x22x7

28x22x7

28x22x7

29x26x7

2

Oppervlakte zaal

616 m

616 m2

616 m

754 m2

berging 2x

9x4.5x2.7

10x4x2.7

10x4x2.7

12x6x3

Oppervlakte berging

81 m2

80 m2

80 m2

144 m2

Totaal

697 m2

696 m2

696 m2

898 m2

sporthal 3 zaal delen

45x28x7

44x24x7

44x24x7

45x28x9

2

2

2

Oppervlakte zaal

1260 m

1056 m2

1056 m

1260 m2

berging 3x

9x4.5x2.7

10x4x2.7

10x4x2.7

12x6x3

Oppervlakte berging

121,5 m2

120 m2

120 m2

216 m2

Totaal

1381,5 m2

1176 m2

1176 m2

1476 m2

*KVLO advies zaalhoogte i.v.m. ringzwaaien = 5,5 meter.

Toelichting op de aanbevelingen van afdeling Accommodaties op de afmetingen binnensport. 1. Gymzalen 2. Sportzalen 3. Sporthallen ad • • • • •

1. Gymzalen Oppervlakte sportvloer: 26 X 14 meter Hoogte: 7 meter Oppervlakte berging: 12 x 6 Hoogte 3 meter

Geografische ligging: zo dicht mogelijk bij basisscholen / Open Wijk Scholen

Argumenten betreffende dit advies: - afmetingen sluiten aan bij de sportnota-ambitie van de gemeente Nijmegen zoals beschreven in de Sportnota; Breedtesport op Topsportniveau. - afmetingen komen tegemoet aan de multifunctionaliteit - afmetingen komen tegemoet aan de huidige en toekomstige eisen van het moderne bewegen binnen onderwijs, sportverenigingen en andere sportgroepen. - Aansluiting zoeken bij scholen op wijkniveau en bij Open Wijk Scholen. Zo kort mogelijke afstand tussen gymzaal en school: elke verplaatsing kost tijd, zeker met jonge basisschoolkinderen. Deze verplaatsing gaat ten koste van de kwaliteit van het onderwijs omdat hierdoor minder tijd overblijft voor het (bewegings)onderwijs. - bij de aanbevolen afmetingen is er plaats voor 3 badmintonvelden (binnen de bestaande zalen/normgymzaal is er maar plaats voor 1 badmintonveld) - de aanbevolen hoogte van de zaal - 7 meter - is nodig voor vrijwel alle bal- / sportspelen: volleybal, badminton, voetbal, basketbal, enz. - de genoemde grootte van de berging is nodig om alle materialen een plaats te geven in de berging. Dit is ook een verplichting onder invloed van arbo-regelgeving die voorschrijft dat sportzalen obstakelvrij dienen te zijn. De diepte van 6 meter is nodig voor het onderbrengen van banken en evenwichtsbalk (5,5 meter lang). De aanbevolen hoogte van de berging - 3 meter - is nodig i.v.m. volleybalpalen / rekstokpalen en ander hoog materiaal (In huidige zalen veelal aan de wand geplaatst. Nu niet meer toegestaan i.v.m. arbo-wetgeving) * Bij een afstand van 1000 meter tussen school en gymzaal is de verplaatstijd van een basisschoolgroep gemiddeld; 15 minuten X 2 (heen en terug) X 2 (verplichte lessen bewegingsonderwijs) = 60 minuten per week X 40 weken = 2400 minuten = 60 uur per jaar (!) ten koste van de onderwijstijd. Bijna altijd kiest een school dan voor verkorting van bewegingsonderwijstijd met alle negatieve gevolgen van dien. ad • • • • • •

2. Sportzalen Oppervlakte sportvloer: 29 X 26 meter Hoogte: 7 meter 2 bergingen Oppervlakte berging: 12 x 6 Hoogte 3 meter


Argumenten betreffende dit advies: - Idem ad. 1 Gymzalen - Een sportzaal heeft de dubbele afmetingen van een gymzaal. Dit betekent dat er twee volwaardige gymzalen naast elkaar liggen. - Elk zaaldeel heeft een eigen berging. Hierdoor hoeven materialen tijdens de lessen niet van de berging in zaal 1 naar zaal 2 gesleept te worden. ad • • • • • •

3. Sporthallen Oppervlakte sportvloer: 45 X 28 meter Hoogte: 9 meter 3 bergingen Oppervlakte berging: 12 x 6 Hoogte 3 meter


Argumenten betreffende dit advies: - Idem ad. 1 Gymzalen - Een sporthal heeft een drievoudige afmeting van een gymzaal. Dit betekent dat er drie volwaardige gymzalen naast elkaar liggen. - Elk zaaldeel heeft een eigen berging. Hierdoor hoeven materialen tijdens de lessen niet van de berging in zaal 1 naar zaal 2 of 3 gesleept te worden. Moderne functionaliteit: Bij de inrichting en inventaris van de zaal dient verder rekening gehouden te worden met; Wandrek elke zaal 2x Klimtouwen Ringen Gladde wand voor beoefening balspelen Klimwanden (gymzaal 1 / sportzaal 1 of 2 Sporthal 1/2/3

Hoofdstuk II. Buitensport. II.1

Sportparken. Breedtesport of topsport? Bij een sportpark moet primair gekeken worden voor welke doelgroepen in combinatie met de situering het park meest geschikt is: - topsport, – breedtesport, - schoolsport of breedtesport, - schoolsport. Dit onder meer i.v.m. de infrastructuur, bereikbaarheid van en door scholen, ontsluitingswegen, dichtheid van bebouwing van de omliggende wijk, veiligheid en sociale samenstelling. Sociale functie Een sportpark moet uitstraling hebben, functioneel en compact zijn. De hoofdingang en de infrastructuur moet uitnodigend zijn en zo gesitueerd dat de veiligheid van gebruikers en bezoekers niet in gevaar komt. De uitstraling moet recht doen aan de functie en het moet zichtbaar zijn dat het hier gaat om een accommodatie van de Gemeente Nijmegen. Eigendomsverhouding In de meeste situaties is de Gemeente Nijmegen eigenaar van de velden. Dit geeft de Gemeente Nijmegen de mogelijkheid om controle uit te oefenen op het (effectief) gebruik van de velden in relatie tot de normeringen die hiervoor zijn vastgesteld. De kleedkamers zijn meestal in eigendom overgedragen aan de verenigingen. Veiligheid. Het sportpark moet een afgesloten, overzichtelijk karakter hebben. De rijwielstalling en de parkeerplaatsen moeten voldoende verlicht zijn en zodanig gesitueerd dat het inbraak/diefstalrisico tot een minimum beperkt wordt. Daarnaast is de bouw van woningen in de bestaande sportparken aan de rand van de stad een goede mogelijkheid om de sociale veiligheid in deze sportparken te verbeteren. Het openbaar groen moet minimaal zijn en zodanig gesitueerd dat de openbare veiligheid niet in het geding komt. Bovendien moet dit openbaar groen onderhoudvriendelijk zijn. Efficiency en exploitatie. Om efficiency te verhogen en de exploitatie te verbeteren kan men het clubhuis integreren met de kleedkamers en deze zo dicht mogelijk bij het hoofdveld situeren. De kleedkamers moeten zo gebouwd worden dat de douches en toiletten gecentraliseerd in het complex liggen en goed bereikbaar vanuit alle kleedkamers. Hierdoor kan het gebruik geïntensiveerd worden waardoor ook het legionella-risico verminderd wordt. Het aantal kleedkamers per speelveld moet vergroot worden in relatie tot de huidige KNVB-norm: - 1 veld 2 + 2 - 2 velden 4 + 2 - 3 velden 6 + 2 Alternatief is de m2 inhoud aan te passen. Ook dit bevordert snelheid en meer intensief gebruik. We stellen voor de bergruimten op te nemen in het verhuurassortiment en de prijs vastte stellen per m2.

Normering kwaliteit en velden. De kwaliteit en facilitering van de trainingen wedstrijdvelden moet centraal staan en minimaal aan de ISA-normen voldoen. Waar dat mogelijk is de velden multifunctioneel aanleggen. M.a.w. kunstgras in verband met schoolgebruik (intensiever bespeelbaar). Combinaties van gebruik is ook mogelijk. Bijv. zaterdagvoetbal en korfbal op zondag om het rendement te verhogen waardoor de exploitatie verbetert. Buitensportaccommodaties voor wijkgebonden clubs moeten worden teruggebracht in kleinschaligheid. Op deze manier krijgen zij een functie in het sociaal maatschappelijk leven in de wijk. De normbezetting per speelveld aanpassen. Het aantal sportvelden aan verenigingen verhuren op basis van 9 normteams per wedstrijdveld (KNVB/NOC/NSF norm). Het vaststellen van één tarief per normteam waardoor een beleidsmatig en sociaal maatschappelijk betere verdeling ontstaat van de indirecte subsidiestroom van sportvelden. Verenigingen met jeugdteams (gemeentelijke doelgroep) gaan dan minder betalen en verenigingen met slechts seniorenteams meer. Ons uitgangspunt is de huidige totale huurinkomsten van sportvelden. Clubs met slechts senioren hebben: - meer contributie per lid, - aanzienlijk minder kader nodig, - geen vervoer van kinderen naar wedstrijden. Clubs met jeugdteams hebben: - aanzienlijk minder contributie per lid, - minder inkomsten in het clubhuis, - veel jeugdkader nodig, - veel vervoer van jeugdteams, - beperkte jeugdsportsubsidie. Tarifering en subsidie. Een club dient minimaal over 1 trainingsveld op speelveldformaat te beschikken. Bij trainingsvelden moet een tarief vastgesteld moeten worden op basis van het aantal vierkante meters veld. Het huidige tarief voorziet niet in een differentiatie in prijs op basis van het aantal vierkante meters.

II.2 Atletiekbaan. Situering en uitstraling. Een atletiekbaan moet een professionele uitstraling hebben. Bovendien moet de baan een gesloten karakter hebben i.v.m. weersinvloeden, beheerbaarheid en sociale veiligheid. De atletiekbaan moet multifunctioneel zijn en goed bereikbaar voor alle groepen (scholen). Ligging in de nabijheid van een bos is aan te bevelen i.v.m. crosstrainingen. Normering. De atletiekbaan dient een B-status te hebben om er topsporttrainingen te kunnen geven maar ook om wedstrijden van zowel nationaal als internationaal niveau te kunnen houden. De norm en kwaliteit van attributen en facilitering zijn hoog zodat topsport, breedtesport en schoolsport hun activiteiten kunnen organiseren. Beheervorm. Voor de beheervorm zijn verschillende opties mogelijk. Privatiseren, stichtingbestuur of totaalbeheer door de Gemeente Nijmegen. Aanwezigheid van horeca is noodzakelijk, in beheer bij de club of verpacht.

II.3

Wielerparcours

Exploitatie Het wielerparcours is niet multifunctioneel en dus moeilijk te exploiteren. Mogelijke alternatieven zijn onderzocht maar hebben nog niet geleid tot een afdoende oplossing. Gesprekken met de wielerclub lopen: medio januari voorstel in PO. Bijlagen: - Overzicht aantal teams per vereniging seizoen 2004/2005 - Overzicht ontwikkeling aantal voetbalteams 1999/2000 t/m 2004/2005 en benodigde wedstrijdvelden.

Hoofdstuk III Sportpleinen Inleiding Onderzoek in Nijmegen toont aan dat kinderen en jongeren in afnemende mate lid zijn van sportverenigingen. Over het ongeorganiseerde sporten en bewegen; het sporten op straat en plein, bestaan echter weinig tot geen onderzoekgegevens. Ervaringsdeskundigen zijn van mening dat deze groepen in toenemende mate relatief veel ongeorganiseerd spelen en sporten op straten en pleinen. Tevens zien we landelijke initiatieven zoals de Johan Cruyff Foundation-KNVB velden met de Cruyff-Courts de Richard Krajicek Foundation met de multifunctionele (tennis)Playgrounds, om het sporten weer terug in de (binnen)stad te krijgen. De laatste decennia zien we immers dat sportverenigingen, met name buitensporten, zich steeds verder naar de randen van de gemeente verplaatst hebben. Hierdoor wordt het voor kinderen en jongeren minder aantrekkelijk om lid te worden van een sportvereniging. Tevens zien we de laatste jaren een sterke toename en ontwikkeling van ongeorganiseerde “straatsporten”. Streetbasketball, Skaten en “Boarden” zien we naast Streetsoccer-activiteiten zoals “Panna”, “Ringsoccer”en “2VS2”. Bovenstaande ontwikkelingen sluiten naadloos aan bij de gedachte van de landelijke sportstimuleringsimpuls van het Ministerie van VWS, de BOS-impuls (Buurt-Onderwijs-Sport) die de komende jaren 2005-2010 in Nijmegen uitgevoerd wordt. In deze impuls zijn tevens financiële middelen gereserveerd voor de ontwikkeling en inrichting van sportpleintjes. Gezien de toekenning van de BOS-impuls aan de Gemeente Nijmegen en bovenstaande argumenten is het zeer sterk aan te bevelen sportpleinen te erkennen als serieuze sportfaciliteiten naast de traditionele binnen- en buitensportaccommodaties. Breedtesport De sportpleinen dienen optimaal ingericht te zijn voor multifunctionele recreatieve breedtesport voor kinderen en jongeren. Er zullen keuzes gemaakt dienen te worden of kinderen en jongeren gecombineerd kunnen worden als doelgroep op ėėn plein, dan wel dat er accenten op 12+ of 12- per plein gelegd moeten worden. Sociale functie Sportpleinen hebben een grote sociale functie omdat deze faciliteiten kinderen en jongeren aantrekken en daarmee belangrijke ontmoetingsplaatsen zijn. Gezien de jongerenproblematiek is het aanstellen van sportbegeleiders/beheer zeer aan te bevelen. Tevens dienen de pleinen als sportstimuleringsplekken. De samenwerking met Sportservice Nijmegen en sportverenigingen dient geïntensiveerd te worden. Eigendomsverhouding De Gemeente Nijmegen is eigenaar van de pleinen. Dit geeft zekerheid in de inrichting, de kwaliteit en het onderhoud. Gewenste beheersituatie. De gewenste beheersituatie is exploitatie door de afd. Openbare Ruimte. Partnership met externen (o.a. Johan Cruyff Foundation/KNVB velden/Krajicek Foundation) wordt echter niet uitgesloten. Verhuurstructuur Openbaar en gratis. Openingstijden. De openingstijden zijn gerelateerd aan de mogelijkheid tot begeleiding. Onderhoudsnormen De onderhoudsnormen moeten nader worden vastgesteld.

Situering/spreiding De aanwezigheid van deze accommodaties in woonwijken bevordert de sociale samenleving in de wijk en geeft een positieve bijdrage aan de veiligheid. AAW Wijken hebben prioriteit bij de inrichting/aanleg van sportpleinen. Multifunctionaliteit Multifunctionaliteit betekent dat een zo breed mogelijk aanbod van sporten/bewegingsvormen plaats kan vinden op de sportpleinen. Tot slot. Diverse afdelingen, bureaus en individuen binnen de Gemeente Nijmegen houden zich momenteel bezig met Sportpleinen. Veelal gebeurt dit zonder elkaar te raadplegen en dus zonder draagvlak en krachtenbundeling. Het is sterk aan te bevelen om sportpleinen te ontwikkelen en te erkennen als een serieuze sportfaciliteit; als nieuw onderdeel. Sportaccommodatiebeleid dient zich dan niet te beperken tot sportzalen en buitensport in traditionele zin, maar ook sportpleinen. Mogelijk kan het te starten onderzoek; recreatieve sportvoorzieningen van Agnes Coumans een significante bijdrage leveren aan de volwassenwording van Sportpleinen. Nijmegen, maart ’05

2006

Recommend Documents