i8M«wi;ffiiag«fci«miwiMd«ki
Aan Provinciale Staten
p ? \ ^ ï v r * S i & 3 £ ; ^ t - T l l d ï Martinikerkhof 12
|, " . ' . , V V " . l-K'-r-'N.-i'Postbus 610 F ' ï 1\ . ' 9700 AP [-»*■''.;* .Groningen - i f r j ï C " / ' '£ iT-r- i'i';= 050 316 49 11 ir»'.y
ïi
«I'L* 050 316 49 33
i
UJ
Datum Briefnummer Zaaknummer Behandeld door Telefoonnummer E-mail Antwoord op Bijlage Onderwerp
2 S NOV. 2013 2013-51.553/48/A.10, W 491434 Sinnema H.
(050)316 4522
[email protected]
Maatregelenpakket Regionaal Spoor
Geachte dames en heren. Aanleiding Met deze brief informeren wij u over de maatregelen en tevens over de afspraken die wij gemaakt hebben met Arriva ten aanzien van de afschaffing van de accijnsvrijstelling op de rode diesel en de vervolgafspraken over de extra treinen in het kader van het Groei op het Spoor. Daarmee komen wij tegemoet aan de toezegging die gedeputeerde Boumans heeft gedaan in de vergadering van uw commissie Mobiliteiten E nergie van 20 november jl. Met onze brief van 29 november 2011 met zaaknummer 364435 hebben wij u geïnformeerd over de problematiek ten aanzien van volle treinen. Vervolgens is dit onderwerp nog een aantal keren met u besproken in de commissie Mobiliteit en Energie. Zoals u weet zijn wij al geruime tijd met Arriva in gesprek om dit probleem structureel aan te pakken. Wij zijn dan ook verheugd u te kunnen melden dat wij hier in samenwerking met het ministerie van Infrastructuur en Milieu (lenM) en Arriva, in zijn geslaagd. Leeswijzer In deze brief gaan wij achtereenvolgens in op: o Rode Diesel o Voortzetting groei op het spoor e Volle treinen o Financiën Rode Diesel Het kabinet heeft besloten per 1 januari 2013 het tariefverschil tussen rode diesel en 'gewone' diesel weg te nemen. Het verdwijnen van de accijnsvrijstelling voor rode diesel betekent dat de prijs per liter met € 0,20 is verhoogd. Een gemiddelde dieseltrein rijdt 1 kilometer op 1 liter diesel, waardoor de exploitatiekosten per treinstel-kilometer met hetzelfde bedrag zijn verhoogd. In totaal rijdt Arriva jaarlijks 8,2 miljoen treinkilometers door de provincies Groningen en Fryslan. Dit betekent een structurele lastenverzwaring van € 1,8 miljoen per jaar.
06-HB-SG-001
D.i provtfïtfe * lchtmg;OS0 316«ieo
Een mogelijke oplossing voor het verrekenen van het ontstane exploitatietekort is het verhogen van de prijs van de treinkaartjes. Dit leidt echter tot tariefstijging op het deel van het kaartassortiment waarop regionale beïnvloeding mogelijk is. Zoals vermeld in onze gezamenlijke brief, welke is verstuurd door de provincie Gelderland aan de Tweede Kamer van 1 november 2013 met onderwerp Regionaal treinvervoer en zaaknummer 2012-012651, zal het voor de Groninger lijnen gaan om een prijsstijging van meer dan 30%. Wij vinden een dergelijke prijsstijging onacceptabel. Het verhogen van de treinkaartjes ter compensatie van het verdwijnen van het accijnsvoordeel heeft wat ons college betreft ook een principiële kant. Het gevolg voor reizigers zou zijn dat men op onze spoorlijnen een hoger bedrag per kilometer betaalt dan bij de NS, omdat de regionale spoorlijnen niet geëlektrificeerd zijn. Wij zijn van mening dat wij dit niet aan de reiziger kunnen uitleggen. Daar komt bij dat ter compensatie van de hogere gebruikersvergoeding van het spoor het treinkaartje nog duurder zou moeten worden. Daardoor zouden onze regionale treinreizigers in onze optiek dubbel benadeeld worden. Samen met Arriva en de andere benadeelden hebben wij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu opgeroepen deze, in onze ogen substantiële, lastenverzwaring ongedaan te maken. Hoewel wij nog steeds inzetten op compensatie van de lastenverzwaring van de rijksoverheid, zijn wij van mening dat het afschaffen van het accijnsvoordeel op rode diesel voor Arriva, als exploitant van regionale treindiensten, een lastenverzwaring is die daar zwaar aankomt. Sinds de decentralisatie is er flink geïnvesteerd in reizigersgroei. Linksom of rechtsom leiden de lastenverzwaringen tot een afname van reizigers, terwijl wij de afgelopen jaren juist succesvol geïnvesteerd hebben in het regionale openbaar vervoer. Daar komt bij dat in de concessie is opgenomen dat indien de diesel prijzen buitenproportioneel stijgen de provincie Groningen hierin ook een verantwoordelijkheid heeft. Vandaar dat wij met Arriva zijn overeengekomen dat wij de jaarlijkse bijdrage zullen verhogen ter grootte van de extra brandstofkosten die zijn ontstaan door de afschaffing van de fiscale vrijstelling van rode diesel. Deze afspraak voor compensatie geldt, in combinatie met de hieronder weergegeven afspraken over Groei op het Spoor, van 2013 tot einde 2016. Uiteraard zullen wij samen met Arriva, de andere benadeelde overheden en vervoerders de komende tijd ons best blijven doen om invulling te geven aan de afspraken die wij met de minister in het BO MIRT hebben gemaakt ter compensatie van de afschaffing van de rode diesel. Afgesproken is namelijk dat rijk en regio, samen met de vervoerders en het bedrijfsleven, de mogelijkheden zullen gaan verkennen om de lastenverzwaring voor het regionaal spoor met dieseltreinen te verminderen door middel van vergroeningsmaatregelen, verlaging van de gebruiksvergoeding en/of elektrificatie. Voortzetting groei op het spoor Met onze brief van 10 oktober 2012 met onderwerp "Vervolg actieprogramma Groei op het Spoor" en zaaknummer 418928 hebben wij u geïnformeerd over het vervolg op het actieprogramma Groei op het Spoor, zoals dat is ingevoerd voor de jaren 2010, 2011 en 2012. Op basis van de in deze brief beschreven resultaten, hebben wij destijds geconcludeerd dat het wenselijk is om een vervolg te geven aan het actieplan 5 % Groei op het Spoor. De in deze brief opgenomen vervolgafspraken waren voor 1 jaar, zijnde dienstregelingsjaar 2013. Wij hebben toen aangegeven hierover ten aanzien van de dienstregeling 2014 en verder, nadere afspraken te maken waarbij gekeken zal worden naar de mogelijkheden om een deel van de maatregelen te dekken uit het Programma Beter benutten.
Het gaat om de volgende maatregelen: o
Groningen-Roodeschool frequentieverhoging: Het baanvak Groningen-Roodeschool kende alleen op werkdagen in de spitsen een halfuursfrequentie, daar buiten kon er slechts één keer per uur worden gereisd. Met ingang van dienstregelingjaar 2011 is het aantal treinen uitgebreid waardoor er de gehele dag een halfuursfrequentie wordt aangeboden.
•
Groningen-Zuidhorn spitstoevoeger: Tussen Zuidhorn en Groningen bevindt zich het drukste deel van de stoptrein Leeuwarden-Groningen. Dit geldt vooral in de spits, wanneer de trein al gevuld is met forensen uit Fryslan. Om huidige reizigers meer ruimte en comfort te geven en nieuwe reizigers de mogelijkheid te bieden om met de trein te reizen zijn vanaf dienstregelingjaar 2011 in de spitsen extra ritten tussen Groningen en Zuidhorn toegevoegd.
«
Groningen-Leeuwarden zaterdagsneltrein: De treinverbinding tussen Groningen en Leeuwarden is de drukste van de Noordelijke Lijnen. Op zaterdag waren deze twee grote steden echter slechts verbonden door middel van een stoptrein. Vanaf dienstregelingjaar 2010 is het treinaanbod uitgebreid met sneltreinen op zaterdag.
•
Groningen-Leeuwarden meer en latere reismogelijkheden per sneltrein: In de avonduren zakt de frequentie op de spoorlijn Groningen-Leeuwarden terug tot één keer uur een stoptrein. Dit geldt ook voor de zaterdagavond en voor de zondagen de gehele dag. Vanaf dienstregelingjaar 2011 is door het toevoegen van sneltreinen in de avonduren en op zondag het aantal reismogelijkheden flink uitgebreid.
Afspraak 2014-2016 Voor de periode 2014-2016 zijn wij met Arriva een korting van 37% overeengekomen op het meerwerktarief, zoals opgenomen in de concessie. Deze korting moet u nadrukkelijk zien tegen de achtergrond van ons aanbod waar het gaat om de compensatie van de afschaffing van de accijnsvrijstelling op de rode diesel. Daarnaast levert het ministerie van lenM een bijdrage van 50% van de kosten vanuit het programma Beter Benutten voor de continuering van de spitspendel Groningen-Zuidhorn. Een bijdrage voor de andere treindiensten vanuit Beter Benutten was niet mogelijk. Het programma Beter Benutten richt zich namelijk uitsluitend op de spitsproblematiek. De andere extra ritten in het kader van het programma Groei op het Spoor vallen hier niet onder. Wij zijn blij dat wij met de bijdrage van het ministerie en met de korting van Arriva het mogelijk hebben gemaakt de treinenritten te kunnen continueren. De door Arriva verschafte bezettingscijfers laten namelijk zien dat het gebruik van de ritten nog steeds toeneemt. Niet alleen neemt het gebruik van de extra ritten toe, maar is er ook een toename in het gebruik van de ritten buiten deze periode. Toename van het gebruik bevestigt naar onze mening dat er nadrukkelijk sprake is van een productverbetering. Volle treinen De concessie Noordelijke treindiensten is gestart in december 2005 met een looptijd van 15 jaar. Een belangrijk onderdeel van de aanbesteding was de inzet van nieuw materieel. In de loop van 2006 is Arriva gaan rijden met de nieuwe GTW
van Stadier. Deze kwaliteitsimpuls heeft, samen met verbeterde informatievoorziening, actieve marktbewerking en frequentieverhoging geresulteerd in een forse reizigersgroei. Het aantal reizigers in de spits blijkt daarbij sterker te zijn gestegen dan op andere tijdstippen. En de groei zet gestaag door: voor drie van de vier baanvakken bedraagt deze gemiddeld zo'n 2 tot 3% per jaar. Het baanvak NieuweschansA/eendam geeft een veel hogere groei te zien. Dit is mede een gevolg van de frequentieverhoging vanaf 2011 en de ingebruikname van het baanvak naar Veendam in 2011. Op basis van de bestekseisen en de opgestelde dienstregeling had Arriva 43 treinstellen aangeschaft voor de concessies Groningen en Fryslan (inclusief technische reserve). Het aantal geboden zitplaatsen lag daarmee ruimschoots hoger dan die van de Wadlopers en DM90-stellen die werden vervangen. Vanwege de enorme reizigersgroei en de ingebruikname van het spoor naar Veendam heeft Arriva de vloot vervolgens uitgebreid tot 51 treinstellen (2011). Ook deze capaciteitsuitbreiding is onvoldoende gebleken om de groei te kunnen opvangen, waardoor de kans op een zitplaats bij bepaalde spitsritten lager is, dan wij aanvaardbaar achten. De flankerende maatregelen die Arriva de afgelopen jaren heeft genomen, waaronder businzet en activiteiten voor spitsmijden, hebben eveneens onvoldoende kunnen bijdragen aan het oplossen van de capaciteitsproblemen. Wij hebben samen met Arriva de huidige en toekomstige capaciteitsproblemen in beeld gebracht. Geconcludeerd is dat demografische ontwikkelingen tot 2020 kunnen leiden tot een verdere groei van het spitsvervoer. In het kader van het programma Beter Benutten is samen met het rijk gezocht naar maatregelen met als doel het stijgende OV-gebruik te accommoderen, de spitsdruk beter te verdelen over de dag en het reiscomfort te vergroten. Vanwege de toenemende druk op financiële middelen is het uitgangspunt geweest dat maatregelen ook zonder subsidie van de rijksoverheid betaalbaar moeten zijn. Getracht is kostbare investeringen in materieel zoveel mogelijk te voorkomen. Een maatregel kost dan feitelijk alleen de variabele kosten (brandstof, gebruikersvergoeding en onderhoudskosten). Ook een nieuwe concessiehouder zal dan de ritten tegen beperkte kosten kunnen blijven aanbieden. De maatregelen die (grotendeels) met de bestaande vloot kunnen worden gerealiseerd zijn de volgende: •
NieuweschansA/eendam-Groningen (sneltrein Groningen-Winschoten-Leer) Het toevoegen van een sneltrein aan het treinaanbod, waardoor het aantal treinen naar Groningen in de spits met 50% toeneemt. Het station met het hoogste aantal in- en uitstappers (Winschoten) krijgt een snellere verbinding met Groningen terwijl de druk op de stoptreinen aanzienlijk wordt verlicht. De inzet van een sneltrein is een efficiënte maatregel, omdat het materieel vanwege de korte rijtijden ook weer eerder voor een volgende rit beschikbaar is. Het ontworpen dienstregelingpatroon biedt tevens de mogelijkheid om eenmaal per uur de sneltrein van/naar Leer te laten rijden. De sneltrein neemt van/naar Leer de bediening van Nieuweschans en Weener van de stoptrein over. De reistijd naar Winschoten en Leer neemt ongeveer 7 minuten af. In onze brief van 12 november 2013 met onderwerp "Spoorverbinding GroningenLeer-Bremen" en zaaknummer 487511 hebben wij u geïnformeerd over de infrastructurele maatregelen die nodig zijn om de sneltrein te kunnen toevoegen aan het treinaanbod. Volgens de planning van ProRail kunnen deze maatregelen gereed zijn in 2016.
o
Roodeschool-Groningen Continueren van de spitstoevoegers Warffum-Groningen, tweemaal per ochtendspits. De treinen zijn een succes, doordat deze het dagelijkse 'piekmoment' over meerdere ritten verdelen. De extra ritten worden gereden met treinstellen die 's ochtends vroeg in Groningen aankomen, maar niet meer nodig zijn voor de tegenspitsrichting. Door de treinen non-stop van Groningen naar Warffum te laten rijden is het logistiek passend te maken en wordt het bestaande materieel beter benut. Door deze maatregel zijn er 222 extra stoelen in de ochtendspits beschikbaar.
o
Leeuwarden - Groningen De tweede sneltrein Groningen-Leeuwarden zal te zijner tijd een aanzienlijk deel van de capaciteitsproblemen oplossen. De bestaande spitstreinen Zuidhorn-Groningen blijven van belang om de druk op de stoptreinen uit Leeuwarden richting Groningen te verlichten. Vandaar dat wij deze ritten willen voortzetten.
o
Studentenbussen De studentenbussen die sinds eind 2012 vanaf Appingedam, Winsum en Winschoten naar Zernike rijden, bieden studenten een aantrekkelijk alternatief voor de trein. Deze maatregel is succesvol gebleken, omdat er dagelijks tientallen studenten met de bus zijn gaan reizen in plaats van de drukste trein te nemen. Het is nog niet duidelijk of de bus uit Appingedam wordt voortgezet, omdat lenM de subsidie hiervoor heeft teruggetrokken. In samenspraak met het OV-bureau zal hierover een besluit worden genomen.
•
Vraagbeïnvloeding Tenslotte hebben Rijk en regio een aantal maatregelen op het gebied van vraagbeïnvloeding geïdentificeerd, te weten 'Sparen door spits mijden' (gericht op forenzen op alle decentrale lijnen), afspraken met onderwijsinstellingen (gericht op scholieren en studenten in Groningen) en inzetten e-bikes (bieden vervoersalternatief op de laatste haltes voor Groningen). Deze maatregelen zullen de komende tijd verder worden uitgewerkt, geconcretiseerd en getoetst op hun kosteneffectiviteit.
Hoewel bovengenoemde maatregelen tot een aanmerkelijke vergroting van de capaciteit zorgen is het toch noodzakelijk om in materieel te investeren. Arriva heeft hiertoe een voorstel uitgewerkt om zes treinstellen die nu uit twee bakken bestaan om te bouwen tot een trein van drie bakken. Door het verlengen van de treinen worden er 354 extra stoelen aan de drukste ritten toegevoegd. Volgens planning van de materieel bouwer worden drie van de zes verlengde treinen al per september 2014 opgeleverd. Financiën Kosten Zoals u zult begrijpen brengen bovenstaande maatregelen ook kosten met zich mee. Gezien het feit dat de kosten van de diverse maatregelen met elkaar samenhangen hebben wij met Arriva zo veel mogelijk geprobeerd op pakketniveau afspraken te maken over de dekking. Daarnaast hebben wij afspraken gemaakt met het rijk over de dekking van het Beter Benutten pakket. De vergroting van de vervoerscapaciteit wordt, zoals hiervoor in deze brief is beschreven, gerealiseerd door het verlengen van treinen en het inzetten van extra
sneltreinen, spitspendels en studentenbussen op de lijnenWinschotenGroningen, Delfzijl-Groningen en Leeuwarden-Groningen. In de exploitatiekosten hiervan dragen rijk en regio ieder € 13.295.041 bij voorde periode 2014 t/m 2020. De regionale bijdrage betreft daarmee € 1,9 miljoen per jaar welke gedragen wordt door Arriva en de provincie. Daarnaast hebben wij, zoals aangegeven, aanvullend op bovenstaande afspraak over de vergroting van de vervoerscapaciteit vanuit het programma Beter Benutten, met Arriva afspraken gemaakt over de compensatie voor de afschaffing van de vrijstelling van accijns op rode diesels en het continueren van het Groei op het Spoor-pakket. Over het totaal zijn wij met Arriva overeengekomen dat onze bijdrage voor de periode 2014 t/m 2016 € 2,3 miljoen per jaar bedraagt. Dekking: Vanuit de "BDU Vaste meerjarige afspraken" is structureel € 893.000,beschikbaar. Verder is vanuit de BDU 2013 binnen de gelabelde middelen voor "OV en intensivering regionaal Spoor" € 325.000,- per jaar beschikbaar. Daarnaast is voor de periode 2013 t/m 2016 € 1.100.000,- beschikbaar vanuit de "BDU Reserve Spoor". Deze middelen zijn vrijgevallen met het besluit om de spoorbrug Zuidhorn niet te gaan verdubbelen. De gelabelde middelen voor "OV en intensivering regionaal Spoor" heeft het rijk sinds 2013 extra toegevoegd aan de BDU Verkeer en Vervoer. Met het Lenteakkoord zijn deze middelen per 2014 gehalveerd en heten sindsdien "Lenteakkoordmiddelen" Deze middelen zijn specifiek gelabeld voor het openbaar vervoer. Voor de periode 2017-2020 dienen nog afspraken gemaakt te worden met Arriva over de voortzetting van de extra treinen in het kader van Groei op het Spoor en over de compensatie voor de afschaffing van de accijnsvrijstelling op rode diesel. Wij zullen u te zijner tijd informeren over de afspraken die in dat verband zijn gemaakt alsook over de wijze waarop wij dat in financiële zin hebben afgedekt. Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Hoogachtend, Gedeputeerde Staten van Groningen:
oorzitter.
, secretaris,
