2. Begrotingsprogramma s

2. Begrotingsprogramma’s 2.1

Inleiding

In dit hoofdstuk wordt verantwoording afgelegd over de in 2008 uitgevoerde activiteiten en geleverde producten. De verantwoording is gecategoriseerd volgens de door de Raad vastgestelde indeling naar programma’s en thema’s. Het jaarverslag vormt daarmee de ‘spiegel’ van de programmabegroting 2008. De verantwoording in onderstaande programmaparagrafen is opgebouwd volgens de drie W-vragen: 1. Wat wilden we bereiken in 2006-2010 en wat hebben we bereikt tot nu toe? 2. Wat hebben we ervoor gedaan in 2008? 3. Wat heeft het gekost in 2008? De eerste W-vraag heeft betrekking op de ambities (gewenste maatschappelijke effecten) zoals die in outcome tabel zijn opgenomen. Per begrotingsprogramma vindt u een beschrijving van wat we willen bereiken in de periode tot 2010. Vervolgens maken we de balans op door de ‘meest recente meting’ (dat zijn de cijfers die in 2008 beschikbaar zijn gekomen) uit de outcome tabel te bespreken. Hiermee beantwoorden we de vraag ‘wat hebben we bereikt tot nu toe?’ Bij het lezen van de begrotingsprogramma’s valt u op dat slechts een beperkte hoeveelheid nieuw cijfermateriaal beschikbaar is. De reden hiervoor is dat de onderzoeksprogrammering (OCD) is afgestemd op de afronding van het MJP voor de verkiezingen in 2010. Bij de begroting 2010 en later bij de eindverantwoording beschikken we over nieuwe cijfers voor de outcometabel. Bij de tweede W-vraag bespreken we per thema van de begroting de specifieke output (acties, prestaties, projecten) die in 2008 is gerealiseerd. We geven daarbij per thema aan welke activiteiten we hebben ondernomen om de gewenste maatschappelijke effecten (outcome) te bereiken. Tot slot treft u per programma een financieel overzicht aan over 2008. In hoofdstuk 4 zijn deze cijfers uitgesplitst per thema en voorzien van een analyse conform het Besluit Begroten en Verantwoorden (BBV). Outcome overzicht Door middel van de outcome tabellen van de programma’s willen wij de ontwikkeling ten aanzien van de gewenste maatschappelijke effecten in beeld brengen. Om die reden monitoren wij de effecten van ons beleid aan de hand van verschillende onderzoeken. In bijlage 7 treft u de ‘legenda outcome tabel’. In deze tabel is meer informatie opgenomen over de gebruikte bronnen van onderzoek, onderzoeksdefinities en het jaar waarin de nulwaarde van meting is vastgesteld.

2.2

GSB

Het Dordtse Grotestedenbeleid is in dit jaarverslag op verschillende plekken terug te vinden. De GSB-doelstellingen zijn immers integraal verwerkt in het beleid dat we met het MJP voeren. Een totaaloverzicht van alle doelstellingen is terug te vinden in de bijlage (bij de SISA-verantwoording). 2009 is het laatste jaar van de GSB-periode. Dit betekent, dat nu we met het jaarverslag terugkijken op 2008, conclusies moeten trekken over de mate waarin afspraken op koers liggen. Als we niet tijdig voldoen aan het realiseren van onze prestatieafspraken, zullen wij een deel van ons budget moeten terugbetalen aan het Rijk. Hierbij houdt het Rijk wel rekening met het principe van ´verwijtbaarheid´; alleen als de gemeente invloed heeft op realisatie van afspraken en onvoldoende extra inzet heeft gepleegd om alsnog tot het gewenste resultaat te komen, moet er worden terugbetaald. Als het buiten de macht van de gemeente ligt, of het logisch verklaarbaar is dat vertraging is ontstaan die we niet hadden kunnen voorkomen, hoeft er geen geld te worden terugbetaald. Wel kan het Rijk dan vragen om op een aantal onderdelen afspraken te maken voor realisatie ná 2009. In 2009 wordt bovendien gewerkt aan vormgeving van het nieuwe (Rijks)Stedenbeleid na 2009. De budgetten voor de pijler Sociaal, Integratie en Veiligheid blijven naar verwachting qua omvang gelijk. De pijler ISV wordt gekort met ongeveer eenderde. De economische pijler komt te vervallen. In algemene zin liggen we op koers met GSB-afspraken. Aandachtspunten zijn: - Fysieke pijler: de middelen uit BDU ISV worden met name ingezet op de herstructurering van Dordrecht West. De uitvoering ligt grotendeels op koers. Soms is er sprake van verlate oplevering. Het aantal op te leveren appartementen ligt duidelijk achter (zie toelichtende tekst in bijlage). Risico voor Dordrecht-West is wel de terugloop van ISVmiddelen na 2009.

Jaarverslag 2008 Raad

Pagina 15 van 211

- Pijler Sociaal, Integratie en Veiligheid: ligt op koers. Er is specifieke aandacht voor de doelstelling maatschappelijke opvang. Er wordt momenteel door de instellingen gewerkt aan het leveren van benodigd cijfermateriaal over verblijfsduur en doorstroom. Bij de inburgering was in 2007 een grote achterstand opgelopen. SDD levert nog aanvullende cijfers om te bezien of het nieuwe Deltaplan Inburgering tot het gewenste resultaat leidt. Hierover zal nog worden overlegd met de rijkscoördinator SIV. Overigens is dit een landelijk probleem. - Economische pijler: De doelstelling om tot realisatie van 17 hectare herstructurering in de zeehaven te komen wordt waarschijnlijk niet helemaal tijdig gehaald. De ontwikkeling van het nieuwe bestemmingsplan leidt tot vertraging. Hierover zal gesproken worden met het ministerie van EZ. Een ander aandachtspunt is de beveiliging van bedrijventerreinen. De prestatieafspraak was om op Louter Bloemen, de Zeehaven en de Dordtse Kil III het Certificaat Keurmerk Veilig Ondernemen (KVO-B) te behalen. Voor Louter Bloemen en de Zeehaven is dit gerealiseerd. Naar verwachting lukt dit ook in 2009 met Dordtse KIl III. Gezien het feit dat ook de bedrijventerreinen Dordtse Kil I en II voorzien zijn van het Certificaat Keurmerk Veilig Ondernemen zijn daarmee alle bedrijventerreinen aan de Westelijke Dordtse Oever daadwerkelijk beveiligd.


Pagina 16 van 211

2.3

Veiligheid

Wat willen we bereiken in 2006-2010? Veiligheid is een kernwaarde voor een goede kwaliteit van leven en een voorwaarde voor een aantrekkelijke stad. Het Integrale Veiligheidsprogramma (IVP2) vormt daarbij het kader van het veiligheidsbeleid dat de gemeente Dordrecht voert. Met dit programma willen we samen met de veiligheidspartners de subjectieve en objectieve veiligheid verbeteren; minder criminaliteit en een afname van het persoonsgebonden slachtofferschap, maar ook een toename van de verkeersveiligheid en externe veiligheid. De zorg voor veiligheid is een kerntaak van de overheid. Het College blijft daarom in haar Meerjarenprogramma 2006-2010 streven naar een toenemende veiligheid in de stad. Wat hebben we bereikt tot nu toe? Uit de resultaten van de monitor leefbaarheid en veiligheid 2007 komt over het algemeen een positief beeld naar voren. Ten opzichte van de Leefbaarheid en Veiligheid monitor 2005 blijkt bijvoorbeeld een verbeterd rapportcijfer voor veiligheid in de buurt en een positieve ontwikkeling van het algemene gevoel van onveiligheid (van 32% naar 27%). Gevoelens van veiligheid hangen onder meer samen met vervelende gebeurtenissen als vermogensdelicten en verschillende vormen van dreiging. Het verbeterde gevoel van veiligheid laat zich daarom onder meer verklaren door een daling in het slachtofferschap. Minder Dordtenaren zijn slachtoffer geworden van vermogensdelicten en / of geweldsdelicten. Gecombineerd met de stijging van het ophelderingspercentage geeft deze ontwikkeling een goede verklaring voor een verbeterd veiligheidsgevoel. De scores laten ook enkele aandachtspunten zien. Zo is bij de indicatorscore verkeersveiligheid de gewenste ontwikkeling nog niet zichtbaar. De indicator meet het oordeel van bewoners van 18 jaar en ouder over de mate waarin in hun buurt bepaalde verkeersproblemen voorkomen. De score was bij de nulmeting van 2005 een 3,9. De monitor leefbaarheid en veiligheid gaf een 4,0 aan en de inzet is om bij de meting van dit jaar uit te komen op een 3,6. Uitzonderingen daargelaten, kunnen we stellen dat het positief gesteld staat met de veiligheid en veiligheidsbeleving in Dordrecht. Op de vraag ‘voelt u zich in het algemeen veilig’, antwoord 82% van de Dordtenaren positief. Het beeld dat Dordrecht veiliger wordt is met het verschijnen van de Misdaadmeter van het Algemeen Dagblad in mei 2008 bevestigd. Met een 25ste plaats kwam Dordrecht beter uit de bus dan het jaar daarvoor, toen nog een 19e plaats werd bezet. Inzet van het beleid is de positieve veiligheidsbeleving te handhaven en waar mogelijk te verbeteren. Veel delicten worden gepleegd door een relatief kleine groep veelplegers. Eind 2008 stonden in Dordrecht 89 actieve volwassen veelplegers geregistreerd. Het aantal jeugdige veelplegers in Dordrecht was eind 2008 19. Nieuwe cijfers over het aantal verkeersslachtoffers per jaar zijn beschikbaar. Inclusief de rijkswegen A16, N3 en N217 (dit zijn wegen die buiten het beheer van de Gemeente Dordrecht vallen) is het totale aantal verkeersslachtoffers afgenomen van 189 naar 170. Voor de wegen onder het beheer van de gemeente Dordrecht nam het aantal slachtoffers af van 161 naar 144. Het aantal jeugdige verkeersslachtoffers (4 t/m 15 jaar) is toegenomen van 39 naar 46. In 2009 participeert de gemeente voor de eerste keer in de nieuwe landelijke veiligheidsmonitor. De eerste gegevens daarvan komen in 2010 beschikbaar. De inzet is om jaarlijks op stedelijk niveau de gegevens beschikbaar te krijgen. Daarnaast kan om het jaar op wijkniveau gerapporteerd worden. Het voordeel van deze veiligheidsmonitor is de betere vergelijkbaarheid van gegevens tussen de verschillende gemeenten.


Pagina 17 van 211

Veiligheid O ut co me d o el st e l l i ng e n i nd i c at o r e n

Ve rbete re n subje ctie v e v e ilighe id onveilig heid sgevo el algemeen (% wel eens o nveilig)

Jaarverslag 0-waard e 20 07

M eest act uele met ing

St reef waard e 2 00 8

20 09

2 010

A mbit ie

3 2%

2 7%

25%

6 ,7

6 ,9

7,0

Licht

2 3%

22 %

2 0%

Licht

indicat orsco re vermog ensdelict en in de b uurt

4,3

3,7

3 ,7

Licht

indicat orsco re d reig ing in d e buurt

1,2

1,2

1,0

Licht

rap po rt cijf er veilig heid in d e buurt onveilig heid sgevo el buurt (% wel eens o nveilig)

Zwaar

veiligheidsg evoel alg emeen (% in het alg emeen veilig)

Nieuw

82 %

PM

Nieuw

veiligheidsg evoel b uurt (% algemeen veilig in buurt )

Nieuw

83 %

PM

Nieuw

- o verd ag

35%

2 5%

3 0%

Licht

- nacht

6 2%

55%

55%

Zwaar

3,9

4 ,0

3,6

Licht

onveilig heid sgevo el jong eren

indicat orsco re verkeersveilig heid

Ve rbete re n obje ctie v e v e ilighe id aant al aangif t es - % op held ering en

Jaarverslag 0-waard e 20 07 8.0 80


St reef waarde 2 00 8

20 09

2 010

A mbit ie

8 .00 0

8.0 00

8 .00 0

Gelijk

8 .077

7.70 5

2 4%

2 7%

2 4%

4 2%

34 %

3 4%

7%

5%

5%

28 %

3 0%

30 %

Zwaar

slacht o f f erschap - vermogensd elict en - g eweldsdelict en

1.157

1.18 9

1.14 7

aant al jeugd ige veelp legers

38

29

19

aant al volwassen veelp legers

91

91

89

- aant al eerst e meld ingen

450

- aant al herhaalde meld ingen aant al verkeersslacht o f f ers t ot aal pj

Licht Gelijk

9 00

Zwaar

36

34

Licht

86

81

Licht

72 8

525

550

60 0

Licht

3 00

22 8

2 70

2 60

2 50

Licht

2 08

18 9

170

19 8

188

Licht

36

39

46

34

32

Licht

- sp oo r

4

4

6

4

4

3

Licht

- weg

3

0

0

3

3

3

Gelijk

aant al jeugd ige verdacht en (a)

melding en huiselijk g eweld

- aant al jeug dig e slacht o f f ers mat e o verschrijd ing g ro epsrisico t ransp .ro ut es p er kmvak

Ve rbete re n v e ilighe id op schole n

Jaarverslag 0-waard e 20 07



2 010

A mbit ie

rap po rt cijf er veilig heid scho olp lein (b )

7,9

8 ,2

8,3

7,9

20 09

7,9

Gelijk

rap po rt cijf er veilig heid in scho ol (b)

8,3

8 ,0

8,1

8 ,3

8 ,3

Gelijk

(a) cor r ecti e waar de j aar ver sl ag 2007 was 1216 i s 1189 (b) cor r ecti e waar de j aar ver sl ag 2007, eer der opgenomen waar de j aar ver sl ag 2007 i s 'meest actuel e meti ng'.


Pagina 18 van 211

Wat heeft het gekost? In hoofdstuk 4 is een uitgebreide financiële analyse per thema opgenomen. Programma Veiligheid Thema

Bedragen x € 1,000 Lasten

Baten

Begroot Werkelijk Verschil


Sociale veiligheid

3.567

3.290

Fysieke veiligheid

10.901 2.147 422

Verkeersveiligheid Integrale veiligheid

17.037

277

633

668

35

10.913

-12

0

0

0

670

1.477

0

0

0

287

135

0

0

0

15.160

1.877

633

668

Resultaat voor bestemming

Mutaties in reserves Mutaties in reserves Resultaat na bestemming

35 1.911

Stortingen in reserves

Onttrekkingen uit reserves



1.910

572

1.338

3.375

480

-2.894 -1.556 355

1. Thema Sociale Veiligheid Wat hebben we ervoor gedaan? De convenantsafspraken Nazorg Veelplegers zouden in relatie tot de evaluatie PersoonsgebondenAanpak (PGA) door OM en gemeente worden geëvalueerd. De opdracht voor de evaluatie is eind 2008 door de gemeente, mede namens het OM, verstrekt aan het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving. De resultaten worden in 2009 verwacht. Met de partners vindt een permanente evaluatie plaats binnen het nazorgoverleg dat driemaal heeft plaatsgevonden in 2008. Sinds mei 2008 neemt de SDD als accounthouder voor de gemeente Dordrecht (weer) deel aan het casusoverleg volwassen veelplegers. Tevens is de SDD voor één dag per week aanwezig in de Ketenkamers. Voor jeugdige veelplegers vertegenwoordigt het regionaal Bureau Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten (BLVS) de gemeente. Voor drie nazorgtrajecten waarvoor geen casemanagement op grond van een justitiële titel mogelijk was, is gemeentelijke financiering toegezegd. Hierdoor is in alle gevallen sprake geweest van casemanagement voor nazorgtrajecten. De gemeente ondersteunt de aanpak door middel van accounthouders ten behoeve van nazorg en draagt bij in de kosten van administratieve ondersteuning van ketenaanpak. Sinds medio 2008 is een doorstart gemaakt met de ontwikkeling van het Veiligheidshuis. Hier werken verschillende (regionale) ketenpartners aan een persoonsgerichte aanpak van overlastgevende jeugd, criminaliteit en huiselijk geweld. Het Veiligheidshuis Dordrecht biedt een platform voor informatie-uitwisseling en overleg. De gezamenlijke aanpak moet de regio ZuidHolland Zuid veiliger maken. Minister van Justitie heeft op 9 maart 2009 de officiële opening van het Veiligheidshuis verricht. Om te voorkomen dat de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor de nazorg veelplegers, op grenzen stuit ten aanzien van de beschikbaarheid van adequate huisvesting en capaciteit van maatschappelijke instellingen, is het project ‘Herstart’ ook in 2008 gecontinueerd. De financiering van het Jeugd Preventie Team is enkele jaren geleden overgedragen aan de regio Zuid-Holland Zuid en wordt via de lijn van het jeugdbeleid aangestuurd. Met het zogenaamde Kindspoor is de aandacht voor slachtoffers toegenomen. Het Kindspoor voorziet in een traject voor kinderen die slachtoffer zijn geworden van kindermishandeling en/of kinderen uit een gezin waar huiselijk geweld plaatsvindt. De afdeling Openbare Orde en Veiligheid heeft voorbereidende werkzaamheden ten behoeve van de bestuurlijk-juridische implementatie tijdelijk huisverbod gecoördineerd. Begin 2009 zijn alle gemeenten in Zuid-Holland Zuid gereed voor de toepassing van het preventief huisverbod.


Pagina 19 van 211

De totstandkoming van een actieplan tegen geweld is vertraagd. Het hiervoor ingeschakelde adviesbureau heeft inmiddels een plan opgeleverd waaruit voor Dordrecht geen bijzondere aandachtspunten naar voren komen. Wij verwachten dat voor de zomer van 2009 nadere besluitvorming aan de hand van het plan zal plaatsvinden. Bureau Halt heeft regionaal 770 geslaagde afdoeningen verzorgd. Door de Jeugdreclassering zijn 11 Individuele Traject Begeleidingen en 12 ITB-Criemtrajecten verzorgd, nadat deze door de rechter waren opgelegd. De evaluatie van de vorig jaar gehouden pilot signalering Radicalisering heeft geleid tot voorzetting van de werkwijze. Het regionaal BLVS functioneert als meldpunt voor eventuele signalen en ook in 2008 zijn professionals getraind in het herkennen en duiden van mogelijke signalen van radicalisering bij jongeren. De aanpak van vernielingen is opgenomen in het plan van aanpak voor de campagne “Gewoon doen” waarvan de uitvoering in 2008 is gestart. Speerpunten hierin zijn de aanpak van vernielde abri’s en het verhalen van schade bij de daders. De gemeente is tevens betrokken geweest bij de voorbereiding van het regionale project Jeugd en Alcohol en de regionale BIBOB-werkgroep onder voorzitterschap van de burgemeester van Leerdam. De besluitvorming tot wijziging van art. 2.4.8 APV (drankgebruik openbare weg) is voorbereid ten behoeve van beoogde invoering in het eerste kwartaal 2009. Het collegebesluit ‘gebiedsaanwijzing verblijfsontzeggingen’ in verband met alcohol en/of drugs is in 2008 voorbereid, gepubliceerd en wordt inmiddels toegepast. In het kader van de handhaving openbare orde hebben onder meer aanschrijvingen plaats gevonden met betrekking tot overlastgevende panden, sluiting van een growshop en tijdelijke sluiting van een coffeeshop. In verband met demonstraties tegen de G8-top en de detentieboot is samen met de politie ad-hoc overleg gevoerd met de organisatoren van deze demonstraties. In verband met een risicowedstrijd bij FC Dordrecht heeft de burgemeester een noodbevel uitgevaardigd. De invoering van de bestuurlijke boete of strafbeschikking is op initiatief van het Drechtstedenbestuur op regionaal niveau verder opgepakt. De burgemeesters hebben hun voorkeur voor de strafbeschikking inmiddels uitgesproken. In regionaal verband wordt onder voorzitterschap van het hoofd Toezicht van de gemeente Dordrecht, de besluitvorming en invoering voorbereid ten behoeve van een uniforme aanpak binnen ZuidHolland Zuid. Het handhavingsbeleid (sanctiestrategie) horeca is eind 2008 ter inzage gelegd en zal in het eerste kwartaal van 2009 vastgesteld worden. In oktober 2008 ging, na een lange tijd van voorbereiding, de door de politie gewenste proef met agressiemicrofoons van start. Het Netwerk Dordt Veilig (een informeel netwerk van sleutelfiguren van diverse Dordtse allochtone gemeenschappen en vertegenwoordigers van professionele organisaties op het gebied van Jeugdhulpverlening en politie) heeft een training verzorgd voor de nieuwe leden, waaronder dertig buurtvaders. Het Netwerk heeft tevens een aantal bijeenkomsten rond het verschijnen van de film Fitna georganiseerd. Vrijwilligers hebben in het kader van het project Buurtbemiddeling in 2008 bemiddelingen uitgevoerd. Meer breed is vanuit de gemeente preventief actie ondernomen om adequaat te kunnen reageren op eventuele maatschappelijke spanningen rondom de film Fitna. Er is onder meer een draaiboek en een ‘telefoonboom’ ontwikkeld om snel en adequaat te kunnen reageren op maatschappelijke spanningen. De werkgroep ‘Oud en Nieuw’ is tweemaal bijeen gekomen om te zorgen voor een samenhangend draaiboek met afspraken om de veiligheid rond de jaarwisseling zoveel mogelijk te borgen. Tevens is uitvoering gegeven aan de jaarlijkse inzamelingsactie van vuurwerk (vuurwerkcampagne) en kerstbomen. Daarnaast is een bijdrage geleverd aan het landelijk rapport met aanbevelingen voor een rustige jaarwisseling. We kijken terug op een relatief rustig verlopen jaarwisseling. Uitzondering was een brand die in een school annex kinderopvangvoorziening woedde en waarvan de daders inmiddels bekend zijn. De uitvoering van het Lokaal Veiligheid Arrangement voor de stationsgebieden is conform afspraken verlopen. De werkgroep en de stuurgroep zijn driemaal respectievelijk éénmaal bij elkaar gekomen. Daarbij is het jaarlijkse inzetplan vastgesteld. De jaarlijkse evaluatie cameratoezicht stationsgebieden is aangeboden aan de gemeenteraad. Naast het lokaal Veiligheids Arrangement participeert de gemeente in het project Merwede-Linge-Lijn, waarin gemeenten en vervoerders in het kader van het aanvalsplan so-


Pagina 20 van 211

ciale veiligheid openbaar vervoer gezamenlijke activiteiten uitvoeren. Zo worden alle stations langs deze lijn uitgerust met cameratoezicht. Diverse acties zijn gehouden om het Politiekeurmerk Veilig Wonen (PKVW) voor bestaande bouw te stimuleren. Alle Dordtse hypotheekverstrekkers zijn aangeschreven en kregen een infomatiepakket. De bijdrage in de kosten voor aanpassingen aan de woning ten behoeve van het PKVW voor woningeigenaren zijn gecontinueerd en er is een voorlichtingsbijeenkomst gehouden over de vernieuwde PKVW-bedrijven. Gedurende 2008 is in drie gebieden de zogenaamde Beke-aanpak, gericht op hinderlijke en overlastgevende jeugdgroepen, toegepast. In deze gebieden is het aantal overlastmeldingen met 30 à 40% gedaald. 2. Thema Fysieke veiligheid Dordrecht behoort tot de meest risicovolle gemeenten voor wat betreft de externe veiligheid. Dit komt door de ligging van de stad aan een druk knooppunt van weg-, spooren waterverbindingen, met gevaarlijke transporten en industriële risico’s vlakbij woonwijken en de oude Binnenstad. De activiteiten binnen het thema Fysieke veiligheid dragen bij aan het voorkomen, reduceren en beheersen van fysieke veiligheidsrisico’s. Wat hebben we ervoor gedaan? Externe veiligheid is één van de grootste gemeentelijke lobbydossiers van 2008 geweest. De problematiek rond externe veiligheid in Dordrecht komt steeds prominenter op de rijksagenda’s te staan. Dordrecht levert daar direct een bijdrage aan door deelname aan de projecten werkgroepen Basisnet transport gevaarlijke stoffen. Nieuwe ontwikkelingen die in 2008 langs de transportassen plaatsvonden, zijn op basis van het toetsingskader externe veiligheid beoordeeld en van veiligheidsadviezen voorzien. Voorbeelden hiervan zijn de Deltos hal, Oostpoort en het Maasterras. In de concept structuurvisie Dordrecht 2020 is planoverschrijdend risicobeleid geformuleerd. Ook is het Bestuurlijk overleg B5-gemeenten 1 en de taskforce Brabantroute voorbereid. Het transport van gevaarlijke stoffen over het spoor heeft grote gevolgen voor de leefbaarheid en ontwikkelingsmogelijkheden van de stad. Het Rijk wil de belangen van vervoer, ruimtelijke ontwikkeling en veiligheid in evenwicht brengen. In het kader van de externe veiligheid neemt Dordrecht dan ook actief deel aan het zogenoemde rijksproject basisnet. Hiermee wordt beoogd de permanente spanning tussen externe veiligheid en ruimtelijke ontwikkeling weg te nemen. In het verlengde daarvan is het actieprogramma van de regionale Brandweer Zuid-Holland Zuid voor het basisnet gevaarlijke stoffen ook in 2008 gebruikt om de gevaren voor Dordrecht tot een minimum te kunnen beperken. Het gemeentelijke oefenprogramma (jaarlijks 5 oefeningen) rampenbestrijding werd, met uitzondering van een ingeplande oefening voor het nieuw te organiseren Informatieen adviescentrum Nazorg (IAC), uitgevoerd. In verband met het implementatietraject Nazorg is de oefening IAC verschoven naar 2009. Een alarmeringsoefening leverde de conclusie op dat de afgesproken procedures voldoen. Tegelijkertijd is geconstateerd dat de persoonlijke bereikbaarheid van de sleutelfiguren constante aandacht behoeft. In het kader van de landelijke oefening Waterproof heeft de gemeente Dordrecht een beperkte bijdrage geleverd in de voorbereiding en tijdens de oefening in de responsecel. Aandachtspunten waren verder de vormgeving en invulling van de veiligheidsregio. In het bijzonder gaat het dan om de verantwoordelijkheden en bevoegdheden in relatie tot gemeentelijke rampenbestrijding en de besluitvorming die op regionaal niveau plaatsvindt. De doorvertaling van het beleid van de veiligheidsregio naar gemeenten en de gemeentelijke invulling van de regionaal afgesproken GRIP-regeling is in 2008 geïmplementeerd. 2008 is het eerste volledige jaar waarin de lokale brandweerzorg wordt ‘ingekocht’ bij de regio op basis van een dienstverleningsovereenkomst (DVO). Wij hebben dit jaar nadere afspraken gemaakt om de aansturing van de Brandweer door de gemeente verder vorm te geven. In dat kader is ook een financiële benchmark uitgevoerd. De resultaten daarvan worden in 2009 verwacht. In 2008 is een paraatheid van 100% geleverd. De brandweer is 1.645 keer uitgerukt, waarvan 1.341 keer voor een brandmelding en 304 keer voor een technische hulpverlening. Er was 6 maal sprake van een GRIP-alarmering (Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijding Procedure).

1

gemeenten Tilburg, Eindhoven, Breda, Helmond, Den Bosch


Pagina 21 van 211

De besluitvorming over de realisering van de tweede uitrukpost op het Leerpark heeft in 2008 plaatsgevonden, waarna de planvoorbereiding van start is gegaan. Volgens de huidige planning zal de post in maart 2011 in gebruik kunnen worden genomen. 3. Thema Verkeersveiligheid Wat hebben we gedaan De inzet op de verkeersveiligheid blijft van groot belang. In 2008 hebben wij gewerkt aan een verkeersveiligheidsplan dat de komende jaren als basis dient voor de activiteiten op het gebied van verkeersveiligheid. In juni 2008 hebben wij de gemeenteraad daar met de notitie “Tussenbalans Verkeersveiligheid” over geïnformeerd. Zo blijft er aandacht voor eenduidigheid in de uitvoering van fysieke maatregelen en inrichting van verblijfsgebieden. Maar ook voor veiligheid rondom scholen en op fietsroutes. Gedragsbeïnvloeding blijft een belangrijk aandachtspunt. Niet alleen door verkeerseducatie op scholen aan te bieden, maar ook door cursussen voor senioren. Met betrekking tot de wijkverkeersplannen ligt de nadruk de komende jaren op de verdere uitvoering van de wijkverkeersplannen Binnenstad en de 19e eeuwse schil. In 2008 zijn de laatste maatregelen uit de andere wijkverkeersplannen afgerond. Uit een ongevallenanalyse uit 2008 blijkt dat er geen blackspots meer zijn, maar wel een aantal locaties waar de afgelopen jaren meerdere slachtofferongevallen hebben plaatsgevonden. In 2008 is op de kruising Spuiboulevard / J. de Wittstraat een rotonde aangelegd, waardoor een van de belangrijkste knelpunten is aangepakt. Voor de andere locaties geldt dat de komende jaren maatregelen staan gepland om de situatie te verbeteren. Zo staat de aanpak van de kruising Marisstraat – Israëlplein voor begin april 2009 op de planning. De aanpak van de Mijlweg staat voor april 2010 gepland. In het kader van de permanente verkeerscampagne hebben wij in 2008 deelgenomen aan de landelijke campagne “De scholen zijn weer begonnen”. Daarnaast is ook een actieve bijdrage geleverd aan de “Week van de Vooruitgang”. In het kader van de uitvoering van de wijkverkeersplannen zijn in verschillende wijken de verkeersontsluitingswegen voorzien van veilige fietsstroken. In Sterrenburg is alleen de Leeuwstraat nog niet gereed als gevolg van rioleringswerkzaamheden. In het Reeland moet de Reeweg-Oost nog worden voorzien. In Krispijn is het niet gebleven bij de geplande voorbereidingen maar zijn de Brouwersdijk, Jan Vethkade en Viottakade ook al voorzien van veilige fietsstroken. Daarnaast is de verkeersveiligheid verbeterd van drie kruispunten op de Brouwersdijk; de Krispijnseweg, de Jacob Marisstraat en de Frans Lebretlaan. Ook in Wielwijk Crabbehof en Dubbeldam is een aantal ontsluitingswegen voorzien van veilige fietsstroken. 4. Thema Integrale veiligheid Wat hebben we gedaan Het jaarplan Integrale Veiligheid 2008 is in het eerste kwartaal vastgesteld. Accenten in het jaarplan liggen onder meer op het verbeteren van de gezamenlijke informatiepositie, het versterken van de ketensamenwerking en het bevorderen van de eigen verantwoordelijkheid. De gebiedsgerichte veiligheidsaanpak maakt onderdeel uit van de gebiedsplannen. In het Integraal Veiligheidsprogramma 2 (IVP2) hebben wij afgesproken in 2008 een zogenaamde midtermreview op te stellen van het IVP2. In het vierde kwartaal van 2008 is intern en met veiligheidspartners teruggekeken op de thema’s, doelstellingen en activiteiten van het IVP tot nu toe. De resultaten daarvan zijn verwerkt in het jaarplan Integrale Veiligheid 2009. De algehele conclusie is, dat het plan en de daarin geformuleerde doelstellingen vooralsnog geen bijstelling behoeven. Tegen de verwachtingen in werd de gemeentelijke regierol voor veiligheid in 2008 niet wettelijk verankerd, de verwachting is dat dit in 2009 gebeurt. Als gevolg daarvan bestaat ook nog geen verplichting tot het hebben van een gemeentelijk integraal veiligheidsplan. In 2009 wordt de monitor veiligheid voor het eerst uitgevoerd. In 2008 hebben wij deelgenomen aan de landelijke benchmark veiligheid van SGBO. In 2009 verwachten wij de uitkomsten van deze pilot (in het kader van het bestuursakkoord rijk-gemeenten). Het ‘project informatiegestuurde veiligheidszorg’ heeft nog niet geleid tot afgeronde voorstellen. Op het terrein van informatievoorziening en informatie-uitwisseling zijn tal van ontwikkelingen aan de gang die bijdragen aan een beter beeld en een efficiëntere


Pagina 22 van 211

aanpak van veiligheidsvraagstukken. Inmiddels worden op veel plaatsen informatiebestanden opgezet en voor elkaar ontsloten, zoals binnen het Veiligheidshuis. In het bestuursakkoord hebben VNG en rijk afgesproken dat de nazorg voor exgedetineerden versterkt moet worden. Hoewel eind 2008 nog niet duidelijk was op welke wijze dit principe-akkoord nader uitgewerkt zou worden, is de verwachting dat medio 2009 hier meer over bekend is. Mede in het verlengde daarvan hebben wij eind 2008 een extra impuls gegeven aan de voorbereidingen om te komen tot een gemeentelijk coördinatiepunt nazorg ex-gedetineerden. Het coördinatiepunt wordt mede in relatie tot de bestaande nazorgtrajecten, waaronder veelplegers, opgezet. In het derde kwartaal 2008 heeft de ondertekening van het convenant Integrale overheidshandhaving met (veiligheids)partners plaatsgevonden. De Sociale Dienst Drechtsteden, Belastingdienst/FIOD, openbaar ministerie, politie Zuid-Holland Zuid en de gemeente kunnen in dit verband gezamenlijk informatie uitwisselen en handhavingsacties bespreken en inzetten.


Pagina 23 van 211

2.4 Sociale en Culturele infrastructuur De kwaliteit van het leven van mensen wordt in belangrijke mate bepaald door de mate waarin ze meedoen aan de samenleving. De sociale en culturele infrastructuur van de stad, het geheel van organisaties, diensten, voorzieningen en betrekkingen die het mogelijk maken dat mensen in sociale en culturele verbanden kunnen leven en participeren in de samenleving, is hiervoor een belangrijke voorwaarde. Dat is het onderwerp van dit programma. In de komende periode houden we vast aan de uitgangspunten van het sociaal beleid in onze stad: • De gemeente is niet als enige verantwoordelijke voor maatschappelijke ondersteuning. We kiezen voor aanscherping van de grondgedachte dat het Dordtse beleid een gezamenlijke verantwoordelijkheid is van overheid, maatschappelijke instellingen én de mensen zelf. • Burgers zijn verantwoordelijk voor hun eigen maatschappelijke participatie. Mensen zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor het vinden van werk en inkomen en hun persoonlijke welbevinden. De gemeente faciliteert haar inwoners in het nemen van hun eigen verantwoordelijkheid. • Versterking van de civil society. Dit gaat uit van betrokkenheid bij de publieke zaak en gemeenschapszin van alle burgers. Versterking van de civil society is een voorwaarde voor het behoud en het versterken van vrijwilligerswerk en mantelzorg en ook voor verbetering van het woon– en leefmilieu. • Het aanbod van uitvoeringsorganisaties dient aan te sluiten bij door de gemeente gelegitimeerde vragen en behoeften van bewoners. De activiteiten t.b.v. de doelgroepen en de versterking van de civil society vallen onder de verantwoordelijkheid van de uitvoeringsorganisaties voor maatschappelijke ondersteuning. Hierbij staat de kwaliteit van de te leveren diensten en producten voorop en niet de instandhouding van de betreffende uitvoeringsorganisatie. Wij verwachten dat bewoners hun verantwoordelijkheid nemen voor een eigen leven en leefomgeving en zullen als gemeente investeren in het aanbieden van een goede sociale en culturele basisinfrastructuur, het scheppen van kansen en waar nodig het bieden van ondersteuning. Wij werken hieraan met twee hoofddoelstellingen die richtinggevend zijn voor onze activiteiten zoals genoemd onder de begrotingsthema’s in dit programma: meer Dordtenaren doen mee aan de samenleving en het verbeteren van de voorzieningenstructuur. Wat hebben we tot nu toe bereikt? Binnen dit programma staan twee effecten centraal die we willen bereiken: 1) Meer Dordtenaren doen mee aan de samenleving en 2) het verbeteren van de voorzieningenstructuur. Zoals af te lezen valt uit de outcometabel, hebben wij voor het jaar 2008 slechts drie streefwaardes gedefinieerd. De meeste streefwaarden zijn voor 2009 geformuleerd omdat in 2009 veel metingen plaatsvinden. Veelal heeft de laatste meting plaatsgevonden over het jaar 2007. De verantwoording daarover vindt u terug in het jaarverslag over 2007 en herhalen wij hier niet. Meer Dordtenaren doen mee in de samenleving De streefwaarde voor het aantal deelnemers aan culturele educatie was voor 2008 gesteld op 2.000. De tussenmeting in cursusjaar 2007/2008 laat zien dat er 1.895 deelnemers waren in 2008. Voor muzikale educatie was het streven om 1.600 te hebben in 2008. Dit zijn er in realiteit 1.323. In het jaarverslag 2007 hebben we het voorstel gedaan om - met terugwerkende kracht - breder te meten omdat op diverse plaatsen in de stad aan culturele en muzikale educatie wordt gedaan. Wij zijn dit vergeten om daadwerkelijk te doen. We stellen voor om voor de resterende periode van het MJP de oorspronkelijke cijfers aan te houden, namelijk de meting bij To Be. Bij schuldhulpverlening was het streven voor 2008 om 15% geslaagde schuldhulpverleningstrajecten te bieden aan jongeren in Dordrecht. Dit was bepaald bij het opstellen van het MJP en outcomedoelstellingen in 2006. De SDD had voor de Drechtsteden in 2008 de doelstelling geformuleerd dat van de door SDD in behandeling genomen aanvragen voor schuldbemiddeling, 50% zou leiden tot een schuldregeling. Informatie over percentage geslaagde schuldhulpverleningstrajecten onder jongeren in Dordrecht is inmiddels niet meer exact te geven: het percentage geslaagde hulpverleningstrajecten wordt nu alleen nog gemeten op niveau van Drechtsteden en geldt voor zowel jongeren als ouderen. Wel is bekend dat het merendeel van mensen in een schuldhulpverleningstraject, in Dordrecht woont. Het percentage bedroeg in 2008 22%. In 2007 was dit 28%.


Pagina 24 van 211

Het aantal bezoekers aan culturele instellingen is een optelsom van bezoekers aan het Dordrechts Museum, Museum Van Gijn, Hof en Grote Kerk. In 2007 werden er 137.900 bezoekers geregistreerd. Streefwaarde voor 2008 was gesteld op 149.400 bezoekers. In realiteit was dit 118.600. Dit verschil is te verklaren door de tijdelijke sluiting van het Dordrechts Museum. Dit museum ontving in 2007 23.692 bezoekers, in 2008 9.471. In 2007 ontving de Grote Kerk 69.025 bezoekers, in 2008 68.905. ’t Hof bleef stabiel op 15.700 bezoekers. Museum Simon van Gijn steeg van 23.692 in 2007 naar 24.459 bezoekers in 2008. In 2008 is het aantal bezoekers aan overige instellingen als DiEP, CBK en Kunstmin wederom toegenomen. CBK had in 2006 13.000 bezoekers, in 2007 20.100, en in 2008 21.400. DiEP 20.600 in 2006, 22.061 in 2007, en 22.030 in 2008. Kunstmin ten slotte 58.200 in 2006, 67.654 in 2007, en 69.690 in 2008. Behalve deze informatie kunnen wij, hoewel geen onderdeel van de outcometabel, nog melden dat uit de Mantelzorgmonitor (OCD, 2008) als belangrijkste conclusie naar voren komt dat 24% van de Dordtenaren mantelzorg verleent; 5% van de Dordtenaren ontvangt mantelzorg. Mantelzorgers zijn overwegend vrouw en in de leeftijd tussen 18 en 34 jaar en 50 tot 54 jaar. Het soort mantelzorg dat het meest wordt gegeven is oppassen en gezelschap (59%) en huishoudelijke zorg (54%). Huisartsen en de thuiszorg worden gezien als de belangrijkste informatiebron voor mantelzorgers. Om de ontwikkelingen in de stad op het gebied van integratie te volgen heeft OCD de Integratiemonitor Dordrecht ontwikkeld. De nulmeting vond plaats in 2005. Voor 2009 staat de 1-meting gepland. De uitkomsten van deze vervolgmeting zullen richtinggevend zijn voor het Dordtse integratiebeleid en de bijbehorende speerpunten. In het najaar 2008 zijn de uitkomsten van de jongerenmonitor bekend geworden. Over het algemeen blijkt dat de kloof tussen allochtone en autochtone jongeren kleiner is geworden. Uit de jongerenmonitor blijkt dat meer jongeren positiever staan tegenover de aanwezigheid van allochtonen in Dordrecht en er komen meer jongeren in contact met jongeren uit een andere bevolkingsgroep. Qua leefstijl scoren de allochtone jongeren beter dan hun autochtone leeftijdgenoten: er zijn minder allochtone jongeren die roken, drinken of drugs gebruiken. In tegenstelling tot 2003 sporten nu evenveel allochtone jongeren als autochtone jongeren, met die nuance dat minder allochtone jongeren dat in verenigingsverband doen. Desalniettemin blijven er aandachtspunten. Zo vertonen veel Surinaamse en Antilliaanse kinderen spijbelgedrag en komen te laat op school. Ook kunnen naar verhouding veel allochtone jongeren nergens aankloppen bij problemen thuis of op school. En voorts komen overgewicht en schulden vaker voor bij allochtone dan autochtone jongeren en maken allochtone jongeren minder gebruik van culturele voorzieningen. Deze aandachtspunten n.a.v. de juegdmonitor leiden tot aanscherping van staand beleid op punten waar nodig. Het Dordtse integratiebeleid is vooral ook een facetbeleid. Dat wil zeggen dat naast de doelstellingen in het integratiebeleid ook wordt gekeken naar de doelstellingen en resultaten ten aanzien van allochtone Dordtenaren op andere beleidsterreinen, zoals jongeren, de Wmo, onderwijs, ouderen, sport en arbeidsmarkt. Versterking voorzieningenstructuur In de outcometabel is de tevredenheid over voorzieningen opgenomen. Hoewel geen expliciet onderdeel van de tabel kunnen wij op basis van de Vrijetijdsmonitor (OCD, 2008, cijfers over 2007) nadere informatie bieden over het aanbod en bezoekersaantallen aan recreatieve voorzieningen. Dordrecht heeft 5 campings met 125 toeristische staanplaatsen en 656 vaste staanplaatsen. Er zijn 18 watersportverenigingen en 2 watersportbedrijven die met elkaar circa 2000 ligplaatsen voor de pleziervaart aanbieden. Dordrecht heeft 11 parken die bij elkaar een oppervlakte hebben van circa 940.000 m2. Er is 117 km aan natuurwandelroutes, 384 km aan fietsroutes en 30 km skateroutes. Er zijn 8 speeltuinen, 302 speelterreinen, 60 trapvelden, 3 zwembaden, 1 ijsbaan, 1 sterrenwacht en 2 zwemvijvers. Voornoemde is niet uitputtend maar geeft een beeld van de variatie in het recreatieaanbod. Ruim 140.000 mensen bezochten de drie zwembaden. Vergeleken met 2004, met een bezoek van 187.000 mensen, is dit een afname. De monitor geeft aan dat dit voornamelijk voor rekening komt van Aquapulca, maar de slechte zomer in 2007 is tevens een verklaring ten aanzien van de beide zwembaden met een buitenbad. De bezoekersaantallen bij het Natuur- en milieucentrum Weizigt, de ijsbaan en de Volkssterrenwacht is jaarlijks redelijk stabiel met respectievelijk circa 60.000, 50.000 en 10.000 bezoekers. Weizigt kende een dipje in 2006, maar dit had te maken met de herinrichting van de tuin in die periode. De parken zijn populair. Zeven op de tien Dordtenaren bezoekt wel eens een park. De parken die het meest werden bezocht zijn het Weizigtpark (24%), het Park Merwestein (19%) en het Sterrenburgpark (11%). Dordtenaren waarderen de parken met een ruime voldoende of meer. Het Merwesteijnpark krijgt het hoogste rapportcijfer: 7,9.


Pagina 25 van 211

Sociale en culturele infrastructuur O ut c o me d o el st e l l i ng e n i nd i c at o r e n

Mee r Dordte na re n doe n me e in de sa me nle v ing % lid van o rg anisat ies

Jaarverslag 0 -waard e 20 07



20 09

2 010

A mbit ie

82 %

85%

- allocht onen

51%

55%

Licht

% spo rt en in het af gelo pen jaar

51%

54%

Licht

- allocht onen

3 5%

45%

Zwaar

7%

5%

Licht

16 %

13%

Licht

5%

4%

Licht

13 %

11%

Licht

- aut o cht o nen

41%

50%

Zwaar

- allocht onen

81%

8 1%

Gelijk

% jo ng eren met schulden

18 %

12 %

15%

Licht

% jo ng eren met go ede ervaren g ezond heid

77%

77%

8 1%

Licht

7%

9%

7%

Gelijk

% d at zelf aang eef t onvo ldo ende maat schapp .t e p art iciperen - allocht onen % sociaal g eï so leerd % (enig szins) so ciaal geï soleerd

Licht

% int eret nische vriendschap / kennissen

% jeugd ige zware drinkers % jo ng eren met meer d an 1 keer pm sp ort % g eslaag de schuld hulpverleningst raject en jong eren

68 %

72 %

11%

28 %

72%

Licht

15%

2 5%

Zwaar

aant al deelnemers cult urele educat ie

1.8 67

1.74 9

1.89 5

2 .00 0

2 .050

2 .10 0

Zwaar

aant al deelnemers muzikale educat ie

1.50 2

1.34 2

1.3 23

1.60 0

1.650

1.750

Zwaar

mat e van cult urele part icip at ie - g een/ weinig int eresse

38 %

3 2%

Licht

- g emid deld e int eresse

2 7%

27%

Gelijk

- veel/ heel veel int eresse

3 5%

4 2%

Licht

% vrijwillig erswerk

42 %

4 2%

Gelijk

act ieve inzet in d e eigen b uurt

16 %

19%

Licht

Verste rking v a n de v oorzie ninge nstructuur rap port cijf er vo orzieningenniveau in d e buurt

16 %

Jaarverslag 0 -waard e 20 07 6,7



20 09

2 010

A mbit ie

6 ,8

7,0

Licht

Gelijk

t evred enheid vo orzieningen: - winkels dag elijkse bo od schap

84 %

8 5%

8 4%

- sp eelmo gelijkhed en kinderen

41%

44 %

45%

Licht

- o penbaar vervo er

77%

66 %

77%

Gelijk

- b asiso nderwijs

79 %

81%

8 2%

Licht

- b uurt huis / wijkcent rum

46 %

46 %

50%

Licht

- vo orziening en oud eren

43 %

4 5%

45%

Gelijk

- sp ort voo rziening en

54 %

56 %

6 0%

Zwaar

- in de b uurt

58 %

48 %

58%

Gelijk

- in Dordrecht

3 7%

2 7%

3 3%

Licht

jongeren die vind en dat er niet geno eg t e do en is:

t evred enheid o ver cult uuraanb od in Dordrecht - Dordt enaren

55%

70%

Zwaar

- Drecht st ed elingen

60 %

70%

Zwaar

bezoekersaant allen cult urele inst ellingen


152 .006 149 .40 0

118.6 00

16 7.20 6

Zwaar

Pagina 26 van 211

Wat heeft het gekost In hoofdstuk 4 is een uitgebreide financiële analyse opgenomen. Programma Sociale Infrastructuur


Thema

Begroot

Werkelijk

25.961

Integratie en Interculturalisatie

2.289

2.647

-358

Gezondheid

3.266

3.567

-300

Zorg

16.732

17.194

-462

0

61

61

Inkomen

64.938

64.346

593

46.504

46.493

-11

Cultuurvoorzieningen

21.408

22.780

-1.373

6.834

6.291

-543

2.671

2.045

626

361

349

-11

11.046

9.364

1.682

2.468

4.199

1.731

Sport

148.313

146.632

1.273


Maatschappelijke voorzieningen

Vrijetijdsvoorzieningen

24.688

Baten Verschil

1.681

2.950

4.303

1.353

200

495

295

1.303

1.399

97

60.620

63.591

Resultaat voor bestemming Stortingen in reserves Begroot Mutaties in reserves

2.972 4.653

Werkelijk

Verschil

12.707

13.197

25.904

Mutaties in reserves Resultaat na bestemming

Onttrekkingen uit reserves Begroot Werkelijk Verschil 27.603

14.849

-12.754 443 5.095

1. Thema Maatschappelijke Voorzieningen Wat hebben we ervoor gedaan? Wmo In 2007 hebben wij het Meerjarenbeleidplan Wmo 2008-2011 vastgesteld waarin het gemeentelijke beleid op de negen prestatievelden is vastgelegd. De implementatie van (onderdelen van) vond plaats in 2008. Een belangrijke doelgroep binnen de Wmo vormen mensen met een beperking, waaronder gehandicapten en ouderen. Het beleid voor deze groep richt zich op het zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen van de doelgroep en het toepassen van 'inclusief beleid'. Dit beleid betekent dat de belangen van mensen met beperkingen in de reguliere beleidsvorming en –uitvoering worden meegenomen. In 2008 begon een ambtelijke werkgroep binnen de gemeentelijke organisatie met de invoering van inclusief beleid. In 2008 is een aanvang gemaakt met de ontwikkeling van woonservicezones in een vijftal wijken ten behoeve van de doelstelling om mensen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen. Gestart is met een behoeftenonderzoek van bewoners en een inventarisatie; in 2009 volgt een jaarplan. Een andere doelgroep van de Wmo zijn de mantelzorgers. In 2008 is de nota Hulp voor de Helpers vastgesteld, waarin onder meer als doelen zijn gesteld het versterken van de structuur van de mantelzorgondersteuning en de ketenregie en het verbeteren van informatie en advies. In regionaal verband zijn vijf pilotprojecten uitgevoerd – waarvan de resultaten in maart 2009 bekend worden – en is regionale afstemming bereikt over mantelzorgondersteuning. De ondersteuning door het algemeen maatschappelijk werk (AMW) is in 2008 versterkt, door een extra financiële bijdrage die wordt besteed aan het wegwerken van wachtlijsten en het verwerken van het groeiend aantal aanmeldingen in verband met huiselijk geweld. Met de inwerkingtreding van de Wmo werd de druk op het vrijwilligerswerk groter; reden om in 2008 extra aandacht te besteden aan het vrijwilligerswerkbeleid en de ondersteuning van vrijwilligersorganisaties. Concreet hebben wij in 2008 in een uitvoeringsovereenkomst vastgelegde afspraken gemaakt met SSKW (Samenwerkingsverband Sociaal Kultureel Werk) over o.a. het in 2009 subsidiëren van een kortingpas voor vrijwilligers. Ook is aangesloten bij het landelijk project 1001kracht, met de doelstelling (meer) allochtone vrouwen te interesseren voor het vrijwilligerswerk. Na de vaststelling van de nota Participatie Allochtone Vrouwen hebben wij projectplannen opgesteld en opdrachten verstrekt aan externe uitvoerders. Met ingang van 2009 zullen gedurende drie jaar 150 vrouwen per jaar richting vrijwilligerswerk of een ander traject (bv. inburgering) worden bemiddeld. Wmo wordt financieel verantwoord in paragraaf 4.7.3.


Pagina 27 van 211

Maatschappelijke opvang Het vroegtijdig signaleren en adequaat toeleiden naar zorg van kwetsbare groepen vermindert de noodzaak voor maatschappelijke opvang en verslavingszorg en bevordert doorstroom en samenwerking in de keten van maatschappelijke opvang, vrouwenopvang, bestrijding huiselijk geweld, verslavingszorg en –preventie en de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ). In 2008 heeft Dordrecht sterk ingezet op de samenhang binnen de keten en op uitvoeringsniveau. In 2008 hebben wij het beleidsplan Zorg voor Elkaar vastgesteld en zijn wij gestart met de uitwerking van de ambities. Eén van de voornaamste ambities is de ontwikkeling van een regiemodel, waarin de Centrale Toegang een coördinerende rol in de integrale hulpverlening aan dak- en thuislozen vervult. De Centrale Toegang is geen fysiek loket, maar een ketensamenwerking van zorgaanbieders onder regie van de GGD, waarbinnen interdisciplinaire zorg wordt afgestemd voor daklozen met meervoudige problematiek. De opvangcapaciteit voor dak- en thuislozen en verslaafden is in 2008 gehandhaafd. In 2008 hebben we veel energie gestoken in het zoeken van een geschikte locatie voor het hostel. De voorgestelde locatie Eulerlaan stuitte eind 2008 op grote weerstand bij buurtbewoners. Besloten is een time-out in te lassen. De definitieve locatiekeuze staat gepland voor het 2e kwartaal 2009. De totale opvangcapaciteit vrouwenopvang is in 2008 gehandhaafd op: • 27 plaatsen Blijf van mijn Lijf, geheim adres • 32 plaatsen Blijf van mijn Lijf, begeleid wonen • 16 appartementen Blijf van mijn Lijf, Wijnie Jabaaij Centrum • 7 plaatsen vrouwenopvang, Rivas Zorggroep • 8 plaatsen vrouwenopvang, Leger des Heils De gemiddelde verblijfsduur is voor opvang geheim adres teruggebracht van 81 dagen (2007) naar 68 dagen (2008), waardoor de doorstroming van de opvang naar een zelfstandige woonsituatie met begeleiding kon toenemen. Met het extra budget dat het Rijk vanaf het 4e kwartaal van 2008 beschikbaar heeft gesteld, wordt o.a. ingezet op een kwaliteitsverbetering in de vrouwenopvang en het realiseren van crisisopvang voor vrouwen met kinderen. Het meldpunt Zorg&Overlast van de GGD coördineert de hulpverlening aan OGGZcliënten. Deze functie zal de komende jaren worden versterkt door de invoering van de Centrale Toegang (zie eerder). Welzijnswerk In 2008 hebben wij een aantal stappen gezet richting een verbeterde structuur van het welzijnswerk. Zo is in 2008 een zgn. offertetraject welzijnswerk 2009-2012 voorbereid en uitgevoerd voor de welzijnsonderdelen Jongerenwerk, Bewonersondersteuning en Steunpunt Vrijwilligers. Dit heeft geresulteerd in het besluit om met ingang van 2009 de eerste twee onderdelen in te kopen bij een voor Dordrecht nieuwe welzijnsaanbieder: De Twern. Daarnaast werken wij aan het verbeteren van de kwaliteit van welzijnsaccommodaties. In oktober 2008 is de bouw van wijkcentrum Wielwijk gestart (oplevering 2010). De vaststelling en uitwerking van het nieuwe beleid voor welzijnsaccommodaties is vanwege andere beleidsprioriteiten en onvoldoende capaciteit uitgesteld naar het 2e kwartaal 2009. Jeugd De uitbreiding van de Zorg Advies Teams (Multi Disciplinaire Team’s) draagt er toe bij dat kinderen en jongeren sneller hulp krijgen die is afgestemd met de instellingen. Het digitaal signaleringsysteem Zorg voor jeugd is medio 2008 van start gegaan, er wordt nu vooral proefondervindelijk gewerkt . Het doel van het systeem is dat er meer afstemming en coördinatie plaatsvindt in de jeugdketen. In 2008 is de Communities that Care/GGD monitor afgenomen onder Dordtse jongeren. De uitkomsten verwachten wij in 2009. Ouders hebben in alle wijken gebruik kunnen maken van het aanbod aan opvoedingsondersteuning door de medewerkers van Opmaat en de GGD. Ook is gezinsondersteuning geboden aan Multi probleem gezinnen. Voorzieningen voor kinderen zoals de speeltuinen en scouting gingen onverkort door met het aanbieden van hun activiteiten voor de jongste Dordtenaren. De DWO heeft haar vraaggerichte aanpak van het jongerenwerk uitgevoerd. Het pilotproject By Way 23 (leef-leer-werk instituut) is van start gegaan om jongeren met meerdere problemen door middel van een persoonsgerichte begeleiding weer op weg te helpen.


Pagina 28 van 211

In het kader van onze taak om toezicht te houden op de kwaliteit van de kinderopvang hebben wij alle geregistreerde kindercentra en gastouderbureaus geïnspecteerd. In 2008 zijn we een verkenning gestart naar de mogelijkheid om in Dordrecht Brede Scholen te realiseren Op deze manier willen we de opdracht om tot een pedagogische basisvoorziening van 0-12 jaar te komen, invullen. Aan de regionale jongerenwebsite Cilio (de opvolger van Dordt Rocks) hebben wij een financiële bijdrage geleverd. Hetzelfde geldt voor het activiteitenbudget Cilio, bedoeld voor het organiseren van activiteiten door en voor Dordtse jongeren. Zie voor de activiteiten die gedaan zijn in 2008 op het gebied van jongeren - gezondheid en jongeren – sport de themateksten over respectievelijk Gezondheid en Sport. Bibliotheek De Openbare Bibliotheek Dordrecht (OBD, centrale vestiging en wijkfilialen) vormt een belangrijke en gewaardeerde voorziening in de stad. Uit onderzoek door OCD naar bekendheid en gebruik van de bibliotheek bleek dat respondenten vinden dat de bibliotheek voor iedereen iets te bieden heeft (94%), met haar tijd meegaat (89%) en klantgericht is (86%). Het in 2005 met de bibliotheek overeengekomen implementatieplan, gericht op innovatie enerzijds en financiële besparingen (ter dekking van deze innovatie) anderzijds is in 2008 tussentijds geëvalueerd. De aanleiding lag vooral in het financiële knelpunt van de huisvestingstaakstelling, die bij nader onderzoek door het Vastgoedbedrijf te optimistisch bleek ingeschat. De taakstelling is inmiddels gecompenseerd. De Openbare Bibliotheek Dordrecht is een fusieproces ingegaan met de bibliotheken van Ridderkerk, Alblasserdam en Zwijndrecht, met als doel verbetering van de kwaliteit van dienstverlening en vergroting van de innovatiekracht. De gemeente heeft een aantal randvoorwaarden aan dit fusieproces gesteld. Media Een andere bedrijfstak die bijdraagt aan de sociale en culturele infrastructuur betreft het mediabeleid en de lokale publieke omroep in het bijzonder. Na een financieel zorgelijke periode blijkt het toezicht op de bedrijfsvoering van RTV Dordrecht een positieve invloed te hebben. Eind 2008 is, als reactie op het bedrijfsplan van RTV Dordrecht, een financieel kader geschetst voor subsidieverlening tot en met 2010. Uit de in 2008 uitgevoerde herhalingsmeting Bereik en Waardering TV Dordrecht bleek het bereik afgenomen te zijn; de waardering blijft licht onder het niveau van RTV Rijnmond. Overig 2008 was het laatste jaar van de overgangsregeling Dordtpas. De Wielborgh, zwembad De Dubbel, ToBe en de bibliotheek hebben in het kader van deze regeling subsidie ontvangen waardoor met korting deelgenomen kon worden aan activiteiten. 2. Thema integratie en interculturalisatie Wat hebben we ervoor gedaan? Actieprogramma Integratie In 2008 is verder gegaan met uitvoering geven aan het Actieprogramma Integratie (uitvoeringsstrategie 2007-2008). Van de 17 ingeplande reguliere projecten van het Actieprogramma 2008 is er één project halverwege de uitvoering stopgezet, te weten het jongerenpromotieteam. Dat is zo verlopen omdat de deelnemers aan het project veronderstelden door deel te nemen ook een baan te verkrijgen en dat was niet het geval. De overige 16 projecten zijn in uitvoering of conform planning afgerond. 6 Projecten zijn gericht op het versterken van de sociaal economische positie van allochtonen, de overige 10 projecten op sociaal culturele integratie. Navolgende projecten verdienen speciale aandacht: de Integratiedatabank heeft navolging gekregen in Amsterdam; Zwolle en Schiedam overwegen een soortgelijk instrument; de festivalaanpak van het Ramadan is zeer succesvol gebleken in het ongedwongen bij elkaar brengen van bewoners; het project “Bruggenbouwers” geeft een breder perspectief aan mensen in de stad over tegenstellingen tussen Islam en de westerse wereld; met de empowermenttrainingen wordt ontwikkeling van talent ondersteund dat in verschillende (sociale) verbanden wordt ingezet in de stad. Naast de 17 geplande projecten is geanticipeerd op actuele ontwikkelingen en kansen van het Rijksbeleid. Dit heeft geleid tot het ontwikkelen van 4 nieuwe projecten namelijk:


Pagina 29 van 211

Stimuleringsprijs integratie 2007 en 2008. Deze prijs is een onderdeel van de vrijwilligersprijs en wordt jaarlijks toegekend aan een project dat aantoonbaar heeft bijgedragen aan integratie. Het organiseren van een stedelijke werkconferentie met als doel: contacten tussen zelforganisaties en reguliere instellingen te bevorderen rol en positie van Migranten Zelforganisaties in lokaal integratiebeleid herdefiniëren. als hulpmiddel een ‘Wegwijzer migrantenzelforganisaties’ uitgeven ervaringen over het subsidiebeleid te bespreken Het project “Eten is weten”. Het betreft hier een ontmoetingsproject in het kader van de regeling Ruimte voor Contact. Dit project is begin 2008 opgestart in Sterrenburg in samenwerking met het Wijkgericht Werken en de DWO. Participatie allochtone vrouwen Het doel van de extra aandacht voor de Participatie van Allochtone Vrouwen is om met het bestaande beleid en inspanningen betere resultaten te behalen en die verbindingen te leggen die noodzakelijk zijn voor het verbeteren van de uitvoering qua participatie van allochtone vrouwen (behalen van succes). De notitie is in 2008 vastgesteld en de inburgeringsagenda opgesteld. In deze agenda staan de maatregelen, die genomen worden om betere resultaten te behalen. Het aantal mensen dat met een inburgeringstraject start, moet worden verhoogd. Er zijn extra maatregelen getroffen om de drempel naar het inburgeringstraject te verlagen zoals b.v. het project MENS (thuis taalles organisatie); het alfabetiseren van analfabete vrouwen en de taalmaatjes die vrouwen helpt de stap te zetten. Het project Startende Onderneemsters is eind 2008 afgerond. Zeven vrouwen hebben hun ondernemersplan afgerond en vier vrouwen zijn inmiddels gestart. Migranten Zelforganisaties (MZO) Het doel van de subsidievoorwaarden voor integratieactiviteiten 1 van MZO is dat er meer dan voorheen contact tot stand wordt gebracht tussen bevolkingsgroepen. In 2008 hebben 12 zelforganisaties subsidie ontvangen voor 31 projecten. Er is extern advies aangevraagd over de rol van migrantenzelforganisaties in het Dordtse integratiebeleid. In dat kader zijn 6 functies beschreven: signaalfuncties, entreefuncties, activeringsfuncties, agenderings- en dialoogfuncties en beleidsfuncties. Niet al deze functies worden tot nu optimaal benut. Om dat te bereiken, zijn investeringen nodig om tot kadervorming te komen en om de sociale en fysieke infrastructuur in orde te maken. De aanbevelingen uit het advies worden verwerkt in een afzonderlijk beleidsvoorstel over migranten zelforganisaties. Het voornemen is om voor juli 2009 een beleidsvoorstel naar de Raad te laten gaan. Dordtse Integratie Adviesraad (DIA) Na een verandertraject is het doel van de DIA te omschrijven als: het signaleren en initiëren van ontwikkelingen en activiteiten die bijdragen aan de maatschappelijke en sociale positie van Dordtenaren. Als middel worden daarvoor creatieve vormen van advisering richting gemeente ingezet. De zichtbaarheid van de DIA is langzamerhand verbeterd; er worden diverse activiteiten georganiseerd die input leveren over het debat over integratie en samen leven in de stad. In 2008 heeft DIA 3 stadsdebatten georganiseerd: “Hoe verbonden voel jij je met Nederland”, met Paul Scheffer “Kinderen: een lust of een last voor de samenleving”, met Mohammed Benzakour “Samen in actie tegen onderwijssegregatie in Dordrecht”, met Zeki Arslan. Antillianenprogramma Het in 2007 vastgestelde vervolgprogramma ‘Antilliaanse Dordtenaren doen mee!’ is volop in uitvoering. Dit programma is geënt op twee speerpunten: zelfstandig in de samenleving en delen met de samenleving. Speciale aandacht wordt gegeven aan het bestrijden van (jeugd)werkloosheid, voortijdig schoolverlaten en criminaliteit. Een eerste impressie van de maatschappelijke outcome en de kerncijfers/output van de belangrijkste projecten wordt hieronder gegeven.

Via het project Routecoaches worden Antilliaanse jongeren intensief begeleid. In 2008 zijn meer dan 85 jongeren in begeleiding genomen. Dit project begeleidt Antilliaanse jongeren naar werk, opleiding en persoonlijke motivatie. Het arrangement voor de periode 2005-2008 is daarmee volledig ingezet. SIBAD: In 2008 is dit pilot project van start gegaan waarbij (jonge) Antilliaanse exgedetineerden worden begeleid bij de terugkeer in de maatschappij. In het najaar

1 Om voor subsidie in aanmerking te komen moeten de activiteiten gericht zijn op participatie, ontmoeting en dialoog of het bevorderen van emancipatie. Activiteiten die primair gericht zijn op het versterken van de eigen identiteit worden slechts onder bepaalde voorwaarden gesubsidieerd. Hierbij gaat het om emancipatie in eigen kring als opstap naar integratie in de samenleving.


Pagina 30 van 211

van 2008 zijn al ruim 40 cliënten begeleid. De ervaringen met dit project tonen aan dat er nog veel intensiever samengewerkt kan worden met partners en reguliere instellingen om de terugkeer van ex/gedetineerden soepeler te laten lopen. Dit is niet alleen een aandachtspunt op uitvoeringsniveau, maar vraagt ook om een gemeentelijke visie rondom de hulpverlening van ex/gedetineerden. Deze wordt in 2009 ontwikkeld. Betrokkenheid Antilliaanse gemeenschap: verschillende sociaal/culturele en informerende activiteiten (10) zijn in 2008 voor en door de Antilliaanse sleutelfiguren en zelforganisaties georganiseerd. Deze activiteiten kennen over het algemeen een hoge opkomst en zijn een manier om Antilliaanse Dordtenaren te bereiken. Een kanttekening hierbij is dat in de praktijk het voor deze organisaties vaak moeilijk blijkt om te voldoen aan de financiële en inhoudelijke verantwoordingsvereisten. In 2009 wordt met deze organisaties gekeken op welke manier zij begeleidt kunnen worden bij deze twee organisatorische punten. Via Sentro di Mama wordt het sociaal netwerk van Antilliaanse (groot) moeders versterkt, waardoor zij beter binnen de samenleving participeren. Dit is een ontmoetingsplek voor moeders waar ook aandacht wordt besteed aan emancipatie, de weg vinden in de maatschappij etc. Binnen het project Foyer Dordrecht worden 40 Antilliaanse jongeren begeleid rondom wonen en een zinvolle dagbesteding in de vorm van werk of scholing. Vanuit het Antillianenprogramma wordt ook ingezet op sport. Antilliaanse jongeren worden gestimuleerd om gebruik te maken van sportfaciliteiten. Daarnaast worden activiteiten in de wijken georganiseerd rondom sport. Hiermee worden zo’n 100 Antillianen per jaar bereikt. Met betrekking tot kunst en cultuur zijn onder andere een dramacursus georganiseerd door een Antilliaanse zelforganisatie. Ook heeft een vijftal Antilliaanse jongeren onder begeleiding van stichting ToBe een Anti-debat voor jongeren georganiseerd. Het Anti-debat had tot doel het bespreekbaar maken van de vooroordelen die over Antillianen bestaan. Daarnaast heeft de groep een “flirtworkshop” ontwikkeld. In deze workshop wordt gedrag met betrekking tot omgangsnormen bespreekbaar gemaakt. Verwijsindex Antillianen: De invoering van een registratiesysteem voor Antillianen (VIA) is niet gebeurd in 2008; dit is vervallen naar aanleiding van een rechtszaak over het registreren van Antillianen. Eind 2008 heeft de minister voor Wonen, Wijken en Integratie een brief gestuurd naar de Tweede Kamer waarin hij als oplossing voor de implementatie van de VIA voorstelt om deze ineen te schuiven in de Verwijsindex Risicojongeren. In 2009 wordt nader onderzocht wat de consequenties voor de gemeente Dordrecht zijn. Vanuit het landelijk overleg 21 Antillianengemeenten heeft Dordrecht deelgenomen aan een werkbezoek aan Curaçao. De delegatie van Dordrecht bestond uit twee beleidsmedewerkers en een algemeen maatschappelijk werker. Op Curaçao is afgesproken dat de gemeente Dordrecht, in de vorm van twinning, in 2009 gedurende 6 weken een (senior) maatschappelijk werker naar Curaçao zal sturen ter ondersteuning van werkzaamheden in een aantal wijken/40 gezinnen. Ten behoeve van de deskundigheidsbevordering zijn vijf netwerkbijeenkomsten georganiseerd. Het doel van deze bijeenkomsten is het bij elkaar brengen van instellingen, diensten en Antilliaanse sleutelfiguren. Behandelde thema´s in 2008 waren: tienermoederschap, ouderschap, emancipatie. Tevens heeft de voorzitter van de Taskforce Antilliaanse Nederlanders hun rapport over de toekomst van het Antillianenbeleid toegelicht. De netwerkbijeenkomsten van 2008 worden nu intern geëvalueerd ten behoeve van het vervolg in 2009. In 2008 is een factsheet ontwikkeld. De factsheet geeft een goed overzicht over de cijfers met betrekking tot Antilliaanse Dordtenaren. Daarnaast is in de factsheet een verdiepingsstudie uitgevoerd op het onderwerp jeugdwerkloosheid. De factsheet en de verdiepingsstudies blijken een prima middel om in gesprek te gaan met verschillende partners binnen het Antillianenprogramma.

3. Gezondheid Wat hebben we ervoor gedaan? Het Meerjarenbeleidsplan Gezondheid in Dordrecht 2008-2010 is vastgesteld, met als speerpunten: alcoholgebruik bij jongeren, psychosociale problematiek, overgewicht, binnenmilieu, preventie en onderwijs, preventie en eerstelijnszorg, wijkgerichte aanpak van gezondheidsverschillen, integrale jeugdgezondheidszorg. De meeste activiteiten in het kader van het gezondheidsbeleid worden uitgevoerd door de GGD in samenwerking met andere partners. Als gemeente voeren wij de regie, al dan niet als onderdeel van de regio ZHZ. Alcoholgebruik bij jongeren In 2008 heeft de gemeenteraad ingestemd een pakket aan maatregelen uit te werken voor het terugdringen van alcoholgebruik bij jongeren in de jaren 2009 en 2010. Dit


Pagina 31 van 211

pakket bevat concrete maatregelen op het gebied van preventie en handhaving/regelgeving. Daarnaast is er een programmaplan in ontwikkeling vanuit de regio ZHZ. Met deze plannen en de hieronder bij het speerpunt Preventie en onderwijs beschreven activiteiten, willen we het percentage jeugdige drinkers terugbrengen naar 7% in 2009, overeenkomstig onze MJP doelstelling. Psychosociale problematiek, Overgewicht en Binnenmilieu 2008-2010 In 2008 zijn de regionale uitvoeringsprogramma’s “Depressiepreventie”, “Overgewicht” en “Binnenmilieu” vastgesteld voor de periode 2008 tot en met 2010. De GGD ZHZ voert de plannen uit in samenwerking met de verschillende partners. De activiteiten zijn gericht onder meer gericht op kennisvermeerdering, gedragsverandering, signalering, advies en deskundigheidsbevordering. Daarnaast heeft de GGD in 2008 voor Dordrecht het GSB programma Overgewicht uitgevoerd. Preventie en onderwijs De GGD is in 2008 gestart met de invoering van de Gezonde School Methode bij 4 basisscholen in Dordrecht in de wijk Krispijn. Met de invoering van de methode De Gezonde School en Genotmiddelen is in 2008 gestart op 4 scholen voor Voortgezet Onderwijs in de regio, waaronder 2 VO scholen met in totaal 3 locaties in Dordrecht. Onder andere hiermee beogen we bij te dragen aan de MJP doelstelling dat 81% van de jongeren hun gezondheid als goed ervaart in 2009. Preventie en eerstelijnszorg Met de Stichting Koel (de regionale ondersteuningsorganisatie van de eerstelijnszorg) is in 2008 het eerste overleg opgestart. Dit heeft geresulteerd in de afspraak dat er in 2009 een scholingsaanbod wordt georganiseerd voor huisartsen over Huiselijk Geweld in samenwerking met de GGD. Daarnaast zijn wij in 2008 betrokken geweest bij de ontwikkeling van het project “Centrum voor Geïntegreerde Zorg”. In 2008 zijn de voorbereidingen getroffen voor een zorgdebat over de verbetering van de eerstelijnszorg voor allochtonen in Dordrecht. Met beide activiteiten realiseren we in het preventieve gezondheidsbeleid onder meer extra aandacht voor de doelgroep allochtone vrouwen. Wijkgerichte aanpak van gezondheidsverschillen De GGD heeft in 2008 een wijkprofiel opgesteld over de gezondheidsituatie in Crabbehof. Met ingang van 2010 zal het thema Gezondheid meer aandacht krijgen in de Sociale Programma’s Crabbehof en Wielwijk. Daarmee willen we bijdragen aan het bereiken van de MJP doelstelling dat 85% van de mensen in Dordt West de gezondheid als positief ervaart. Integrale Jeugdgezondheidszorg In 2008 hebben de gemeenten in de regio ZHZ overeenstemming bereikt om de structuur van de Jeugdgezondheidszorg de komende jaren niet te wijzigen, maar de ontwikkeling van Centra voor Jeugd en Gezin leidend te laten zijn voor de toekomst van een integrale JGZ. In 2008 is afgesproken dat er een plan wordt voorbereid voor optimalisatie van de inhoud (meer aandacht voor risicokinderen en flexibele overdracht) en aansturing van de JGZ voor de periode tot en met 2011. 4. Thema Zorg Met ingang van 1 januari 2007 is de Wet maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) in Nederland van kracht geworden. De Wmo is te kenmerken als een kaderwet waarin verschillende wetten en regelingen zijn ondergebracht: Welzijnswet, Wet voorzieningen gehandicapten (Wvg), een deel van de AWBZ (Hulp bij het Huishouden), enkele subsidieregelingen uit de AWBZ en Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) Wat hebben we ervoor gedaan? De hulp bij het huishouden is aanbesteed en op 1 juli in de Drechtsteden gegund aan 25 aanbieders. Er is een mantelovereenkomst gehanteerd (het Zeeuwse model) waarbij vaste tarieven zijn gehanteerd. Er is dus niet geconcurreerd op prijs, maar op kwaliteit. Dit had ook tot gevolg dat de zorg kon worden gecontinueerd. Dit tot grote tevredenheid van de zorgvragers. Ook de keuzemogelijkheden voor de burgers bleven groot. Eind 2008 is het fysieke WMO-loket verhuisd van de SDD naar de stadswinkel aan de Spuiboulevard. Aanvragen voor individuele voorzieningen worden behandeld door de backoffice van de uitvoeringsorganisatie (SDD). In het beleidskader werden de volgende, meetbare doelstellingen voor de individuele voorzieningen geformuleerd: a. De tevredenheid van de cliënten met betrekking tot de individuele voorzieningen scoort in de Drechtsteden boven het landelijke gemiddelde. De meting uit april 2008 laat zien dat landelijk een cijfer van 7,4 wordt gescoord, en in Dordrecht 7,6.


Pagina 32 van 211

b. Er is in de loop van vier jaar een opgaande lijn te zien als het gaat om klanttevredenheid. Dit kan pas in de loop van de jaren worden vastgesteld als we over meerdere onderzoeken beschikken. Er is in 2008 door het landelijke onderzoeksbureau SGBO een tevredenheidonderzoek uitgevoerd die als nulmeting dient. Er is een vergelijking gemaakt met andere steden met meer dan 100.000 inwoners (referentiegroep). Wij hebben de gemeenteraad hierover geïnformeerd in januari 2009. Over het algemeen bestaat zowel in Dordrecht als in de andere Drechtstedengemeenten een positief beeld als we vergelijken met andere gemeenten in het land (2007). Voor de meeste cliënten voldoet de ondersteuning aan de verwachtingen (93%). Ook zijn veel cliënten positief over de mate waarin ondersteuning helpt bij het zelfstandig wonen en meedoen aan de maatschappij (92%). Dordrecht scoort bij de hulp bij het huishouden een 7,6. Dit is een gemiddeld cijfer over de gehele kwaliteit. Dat is lager dan het gemiddelde in de referentiegroep (8,1). Het verschil met de referentiegemeenten is te verklaren door de relatief grote ontevredenheid onder Dordtse cliënten over het onderdeel “vervanging bij ziekte en verlof”. Sociale Dienst Drechtsteden heeft een gesprek hierover gehad met de betreffende aanbieders om tot een oplossing te komen. Cliënten zijn tevreden over de keuzemogelijkheden tussen aanbieders (89%). Wat betreft de organisatie van de hulp bij het huishouden zijn zij tevreden over de planning van de hulp (90%). Minder tevreden zijn cliënten over de vervanging bij ziekte en verlof (68%). De SDD heeft de aanbieders die relatief laag scoren te verstaan gegeven dat hun prestaties op dit vlak verbeterd moeten worden. Het gemiddelde rapportcijfer over de ex-WVG voorzieningen (rolstoelen, scootmobielen en woningaanpassingen) is 7,3; dit is net boven de referentiegroep (7,2). Relatief het meest tevreden zijn cliënten over de woningaanpassing (96%). Relatief het minst tevreden is men over de tegemoetkoming vervoerskosten (71%). In mei 2009 worden de resultaten bekend over 2008. Op dat moment kan er een vergelijking worden gemaakt met de nulmeting. 5. Thema Inkomen Bijstand Gedurende 2008 is het aantal klanten WWB gedaald van 4.644 per 1 januari naar 4.266 per 31 december. Dat is dus een afname van 378 (8,14%). Landelijk was dit 5%. De SDD presteert hier dus 3,14% beter dan landelijk gemiddeld. In totaal zijn 578 van de 2.147 klanten op traject naar werk uitgestroomd naar regulier werk op basis van een individuele loonkostensubsidie aan de werkgever. Dit is 27% en inclusief de verloningstrajecten 38%. Het streven was 35%. Van de WWB klanten zonder ontheffing zat in 2008 91% op een traject naar werk (2.594 van de 2.856 personen). Het streefcijfer was hierbij 75%. Qua algemene bijstandsverlening voeren we de diverse wettelijke regelingen uit in samenwerking met de Drechtsteden via de intergemeentelijke Sociale Dienst. In 2008 is de mogelijkheid van samenwerking met de Sociale Verzekeringsbank onderzocht, zodat (de sterk groeiende groep) ouderen met een onvolledige AOW voor hun maandelijkse inkomen nog maar met één instantie te maken hebben. In 2009 wordt deze werkwijze toegepast. Het handhavingsbeleid van de sociale dienst is gericht op het vergroten van het (spontane) nalevingsgedrag van uitkeringsgerechtigden en het daarmee voorkomen van misbruik van voorzieningen en uitkeringen. Dit betekent inzet op preventie: goede voorlichting over rechten en plichten en de gevolgen van het niet nakomen van deze verplichtingen. Maar ook adequate dienstverlening, zonder overbodige procedures en informatie-uitvragen en inspelend op de eigen verantwoordelijkheid van de klant. Aan de andere kant is ons beleid erop gericht snel en efficiënt misbruik te signaleren en te bestrijden. Hiermee kan zowel de (financiële) schade voor de klant als voor de dienst en de maatschappij worden beperkt. Schuldhulpverlening In 2008 is er toename van schulden bij jongeren onder de 23 jaar en eveneens een toename van problematische schulden bij ouderen ontstaan. Dit gebeurde ondanks dat cursussen werden georganiseerd en een voorlichtingscampagne werd gehouden. De economische situatie aan het eind van 2008 en vooruitzichten voor 2009 geven aanleiding tot extra zorg. Het aantal problematische schulden is stijgende in 2008 en zal verder toenemen in 2009. Zoals vermeld in de inleiding van dit hoofdstuk waren er in 2008 22% geslaagde schuldhulpverleningstrajecten in de Drechtsteden, voor jongeren en ouderen. De doelstelling van de SDD om 50% van de aanvragen voor schuldhulpverlening in


Pagina 33 van 211

behandeling te nemen en een regeling te treffen (minnelijk of wettelijk) is niet geheel gerealiseerd. De 22% is overigens wel gelijk aan het landelijk gemiddelde. Er is in 2008 wel fors geïnvesteerd in een nieuwe werkwijze die zeker in 2009 positieve resultaten zal opleveren maar de al eerder vermelde economische situatie zal deze resultaten overschaduwen. Het kernaanbod van de afdeling Budgetadvies en schuldbemiddeling van de SDD is al in 2008 uitgebreid met een stabilisatietraject voor klanten waarvan de verwachting is dat ze binnen een jaar, al dan niet met behulp van derden, in staat zijn hun inkomsten en uitgaven in evenwicht te brengen en te houden. Hiervoor is een claim gedaan in het najaar van 2008 bij alle Drechtsteden die vervolgens is gehonoreerd. Er wordt voorgesteld de uitbreiding en de daarvoor benodigde middelen te laten evalueren in 2010, zodat een afgewogen beslissing kan worden genomen over de structureel vanaf 2011 benodigde middelen voor het aanbod schuldhulpverlening. Hierover is de Drechtraad bij de begrotingsbehandeling van de SDD geïnformeerd. Armoedebestrijding (SMS kinderfonds) Het SMS-kinderfonds is een succesrijk onderdeel van het minimabeleid. De verstrekkingen voor School-, Muziek- en Sportactiviteiten voor kinderen uit gezinnen met een minimuminkomen, namen in 2008 met €126.000 toe, dat is 43% meer dan in 2007. De SDD wil (ook namens Dordrecht) in 2009 de maatschappelijke participatie van arme kinderen vergroten en daarvoor door het Rijk beschikbaar gestelde middelen aanwenden. Hiervoor zijn in 2008 extra middelen van het Rijk via de Drechtstedengemeenten beschikbaar gesteld aan de SDD. Het accent ligt daarbij op het leveren in natura van een bijdrage voor de vaste kosten van internet, en het versterken van de bestaande SMS voorziening. Daarom is de gemeenteraad in het najaar van 2008 verzocht in te stemmen met een vergoeding van maximaal € 240 voor de vaste kosten van een internetaansluiting per jaar per huishouden voor gezinnen met schoolgaande kinderen vanaf 2009. Tevens werd de Dordtse raad, na behandeling in de Drechtraad, verzocht (najaar 2008) in te stemmen met ophoging van de vergoeding SMS fonds in 2009 van € 250 naar € 300 per kind. Door laagdrempelige intermediairs te benaderen, waarmee de Sociale Dienst Drechtsteden tot heden weinig contacten heeft onderhouden, proberen we ook kinderen in sociaal geïsoleerde gezinnen te bereiken. Hiervoor werden in dit kader ondersteunende maatregelen (informeren laagdrempelige intermediairs en bestandsvergelijking bestaande voorzieningen) getroffen in de tweede helft van 2008. 6. Thema culturele voorzieningen In 2008 is breed geïnvesteerd om van Dordrecht een aantrekkelijkere stad te maken. Het culturele profiel is van belang om als aantrekkelijke stad te boek te staan voor bewoners bedrijven en bezoekers. De investeringen in cultuur hadden zowel betrekking op de gebouwen als op de programmering. Daarnaast heeft de gemeentelijke organisatie op het gebied van cultuur belangrijke veranderingen ondergaan. Over dit laatste is informatie terug te vinden in het hoofdstuk over bedrijfsvoering Gebouwen Als het gaat om de investeringen springen vooral de projecten Hofkwartier (inclusief Dordrechts Museum) en Energiehuis in het oog. Beide projecten hebben in de planvorming vooruitgang geboekt. De raad heeft bovendien in 2008 besloten delen van ToBe en Bibelot in het Energiehuis te huisvesten, alsmede om over te gaan tot de bouw van een Middenzaal. Het Energiehuis wordt het huis van de podiumkunsten en de invulling is gericht op publieksactiviteiten. In de Middenzaal kunnen producties plaatsvinden die niet passen in Schouwburg Kunstmin of daar minder goed tot hun recht komen. Hoofdgebruikers van de Middenzaal worden Schouwburg Kunstmin en theatergezelschap OMSK. De herontwikkeling van het Hofkwartier is in 2008 voortgezet. De herinrichting van de Kloostertuin is afgerond en de ingrijpende verbouwing van het Dordrechts Museum is inmiddels in volle gang. Lopende de uitvoering van het programma dienden zich echter onvoorziene problemen aan. Zo bleek de fundering van de Berckepoort niet te voldoen aan de eisen die de geplande nieuwbouw van DiEP op deze plek stelt en werd allengs duidelijker dat de geraamde budgetten voor meerdere onderdelen in het programma tekort schoten. De raad besloot in het najaar tot een pas op de plaats en gaf opdracht tot het uitwerken van drie mogelijke scenario’s voor het gebied. Daar wordt nu aan gewerkt; op basis van de keuzes die in de loop van 2009 worden gemaakt, wordt het programma geherdefinieerd. Dit alles betekent echter niet dat het werk aan het


Pagina 34 van 211

Hofkwartier nu stil ligt; vooral in de inhoudelijke ontwikkeling van het gebied worden belangrijke stappen gezet met aantrekkelijke exposities (DiEP) en de laagdrempelige programmering van de Kunstkerk, dat daarmee is uitgegroeid tot een aansprekend podium voor concertante muziek. Programmering Naast de investeringen in gebouwen, is er in 2008 breed ingezet op de programmering van de verschillende culturele instellingen. Het Dordrechts Museum was in 2008 gesloten wegens de verbouwing. De organisatie is in 2008 wel zichtbaar gebleven voor de Dordtse bevolking door tentoonstellingen en presentaties elders in de stad, de zogenaamde Tussenstops, onder andere in Nieuwe Haven 26. Daarnaast genereerde de aanschaf van ‘Het Gezicht op Dordrecht’ van Jan van Goyen veel publiciteit voor Dordrecht en het Dordrechts Museum. Het Centrum voor Beeldende Kunst heeft in 2008 uiteenlopende activiteiten georganiseerd, waaronder het Urban Explorers Festival dat het afgelopen jaar verder is uitgebreid met meer kunstdisciplines en cross-overs. Daarnaast heeft het CBK in 2008 de inspiratiebijeenkomsten en de ontwikkeling naar een debatcentrum verder uitgebouwd en vormgegeven. De activiteiten van Het Huis van de Democratie zijn gestaakt omdat de organisatie onvoldoende fondsen en sponsoren aan zich wist te binden. De debatavonden die het Huis voor de Democratie organiseerde met het CBK zijn derhalve ook gestopt, maar in samenspraak met DiEP wordt gezocht naar een andere invulling rondom dit thema. Het aantal voorstellingen in Schouwburg Kunstmin is afgenomen van 201 in 2007 naar 196 in 2008. Wel zijn er 44 voorstellingen op locatie vertoond, waardoor het totaal aantal professionele voorstellingen op 236 uitkomt. De structurele verhoging van het budget voor filmhuis Cinode heeft ertoe geleid dat er in 2008 616 filmvertoningen zijn geweest. Dit zijn er beduidend meer dan het begrote aantal van 580. Ook de bekende festivals Werk in Uitvoering (amateur theater), Factor (gericht op jongeren) en BIES, (theaterfestival in de Biesbosch) zijn wederom georganiseerd en kenden goede publieksaandacht. Erfgoedcentrum DiEP heeft in 2008 de beschikking gekregen over een eigen ruimte voor het programmeren van publieksactiviteiten (Hof 10-12), zoals tentoonstellingen, filmvoorstellingen en educatieve projecten. Hiermee is na de zomer een begin gemaakt. Ook is de ontwikkeling naar een virtuele studiezaal voortgezet door het digitaal beschikbaar stellen van een groot aantal bestanden. In 2008 zijn er net als voorgaande jaren verschillende particuliere initiatieven door de gemeente ondersteund, onder andere op het gebied van de amateurkunst, de concerten klassieke muziek en de podiumkunsten. Te denken valt aan het Korenfestival, waarbij diverse koren uit Dordrecht en de andere Drechtsteden waren betrokken. Daarnaast zijn de contouren van het Bachfestival (in de begrotingstekst aangeduid als het klassieke muziekfestival) in 2008 verder ontwikkeld. De voorbereidingen zijn erop gericht het festival tweejaarlijks te organiseren en de eerste editie in 2010 te laten plaatsvinden. Op het gebied van de productie van Podiumkunsten heeft Dordrecht in 2008 belangrijke slagen gemaakt. In de eerste plaats herbergt de stad voor het eerst twee gezelschappen, OMSK en Muziektheater Hollands Diep, die structureel worden ondersteund door het Nederlands Fonds van de Podiumkunsten+. Dit betekent dat er jaarlijks € 534.874,- uit landelijke budgetten voor de productie van podiumkunsten richting Dordrecht komt. In de tweede plaats is er in 2008 geïnvesteerd in een productiehuis cq. kantoor- en repetitieruimte voor Dordtse theatergezelschappen aan de Wijnstraat. De evaluatie van de extra gelden voor stichting ’t Hof is uitgesteld tot 2009. Over de toekomst van de concertprogrammering zal in 2009 duidelijkheid komen, mede in relatie tot DiEP, de ontwikkeling van het Dordrechts Museum en de toekomst van de Kunstkerk. In 2008 zijn diverse mogelijkheden voor een Nationaal Instituut op het gebied van Cultuur bekeken en nader onder de loep genomen. De planontwikkeling van een Nationaal Instituut op het gebied van een Museum van de Verbeelding staat vooralsnog op een laag pitje. Het Rijk vond de aanvraag van de gemeente en het Theater Instituut Nederland nog onvoldoende uitgekristalliseerd. Het Programma Cultuur Participatie 2009-2012 is in 2008 ontwikkeld. Het beschikbare budget ter hoogte van € 100.000,- per jaar wordt gematcht door het Rijk. Dit programma is de opvolger van het Actieplan Cultuurbereik en zal in 2009 van start gaan. Het programma is gericht op het (actief) betrekken van nieuwe doelgroepen bij kunst en cultuur. Waar het Actieplan Cultuurbereik vooral was gericht op toename van het bereik, ligt de komende periode het accent op actieve deelname. Het Programma Cultuur


Pagina 35 van 211

Participatie bestaat uit drie programmalijnen: Amateurkunst, Cultuureducatie en Volkscultuur. Ten slotte is in 2008 een voorzichtig begin gemaakt met de programmering van Villa Augustus/ Watertoren op Stadswerven, een co-productie van de eigenaren en de sector Cultuur (budget Brede Programmering). Het programma bestond uit lezingen, workshops en gerichte excursies onder leiding van een gids. In 2008 is gestart met de voorbereidingen van een grote expositie over Calvijn die de koningin in 2009 zal openen. 7. Thema vrijetijdsvoorzieningen Wat hebben we ervoor gedaan? In 2008 hebben 2 circussen de stad bezocht. Er is een wintercircus geweest en een groot circus (Belly Wien). Het Groot Russisch Staatscircus had op het laatste moment afgezegd door het terugtrekken van een sponsor, anders hadden we het beoogde aantal van drie circussen gerealiseerd. In 2008 is de zomerkermis ook in de stad geweest; we hebben ruim 6% meer aan pachten binnengehaald dan in 2007. Het bieden van bestaande, voldoende en aantrekkelijke mogelijkheden voor openluchtrecreatie in Dordrecht vinden we belangrijk. De nadruk lag in 2008 op de uitvoering van het projectprogramma Watersport, recreatieschap de Hollandse Biesbosch en de ontwikkeling van twee recreatieve knooppunten (Nieuwe Dordtse Biesbosch). In 2008 is gestart met het ontwikkelen van een integrale recreatievisie die halverwege 2009 wordt afgerond. De recreatievisie richt zich op het verbinden en integraal beschouwen van afzonderlijke recreatieonderwerpen om zo de recreatieve mogelijkheden in Dordrecht verder te benutten. In de tweede helft van 2008 heeft het Overlegorgaan Nationaal Park de Biesbosch een visie ontwikkeld op het Biesboschgebied met de naam ‘Ondergedompeld in de Biesbosch’. Met de visie wordt de Biesbosch als totaalgebied als uitgangspunt genomen. Dit biedt kansen ten aanzien van gezamenlijke “branding” van het gebied en afstemming ten aanzien van aanbod binnen deelgebieden. In 2009 en 2010 zal een uitvoeringsprogramma worden uitgevoerd. De gemeente is hierbij betrokken via een tijdelijke bestuurscommissie. Organisatorisch wordt beoogd om vanaf medio 2010 te komen tot een Parkschap, waarin de huidige recreatieschappen (waaronder het Natuur en recreatieschap De Hollandse Biesbosch) opgaan. Eind 2008 heeft de gemeenteraad ingestemd met de inhoudelijke aspecten van de visie en aangegeven positief te staan tegenover de ontwikkeling van een Parkschap. Definitieve gemeentelijke besluitvorming ten aanzien van het Parkschap zal later plaatsvinden (naar verwachting eind 2009/begin 2010), nadat meer duidelijkheid is ten aanzien van de inhoudelijke ambities, financiën en organisatie. De gemeente participeert in de gemeenschappelijke regeling Natuur- en recreatieschap de Hollandse Biesbosch. Vanuit het schap wordt een recreatief aanbod geboden en recreatieve activiteiten neergezet. Jaarlijks bezoeken 850.000 mensen het beheergebied van het schap. In 2008 is uitvoering gegeven aan het projectprogramma watersport. In het kader van de subsidieverordening watersport hebben verenigingen subsidies ontvangen om de steigerstructuur te verbeteren. Van de verenigingen die subsidie hebben aangevraagd heeft een derde de werkzaamheden in 2008 afgerond. Circa 40% heeft een aanvang gemaakt met de werkzaamheden en 20% moet nog beginnen. Het programma en de subsidiemogelijkheden lopen tot 2011. Gesprekken zijn gevoerd met de watersportverenigingen over nieuwe verhuurcontracten; de huidige contracten lopen af per 31 december 2009. Medio 2008 heeft de gemeente besloten om de contracten voor de duur van 15 jaar aan te gaan. De subsidieverlening richting twee zwembaden, een schaatsbaan en een sterrenwacht zijn uitgevoerd. In 2008 is een evaluatie uitgevoerd naar de Sterrenwacht. Enkele jaren geleden heeft de gemeente de Sterrenwacht structureel subsidie beschikbaar gesteld. De evaluatie richtte zich op het al dan niet realiseren van de beoogde effecten van de subsidie: verruiming openingstijden en vergroten bereik. De Sterrenwacht heeft de openingstijden verruimd en bereikt circa 10.000 bezoekers per jaar. De Sterrenwacht is daarmee de grootste in Nederland.


Pagina 36 van 211

8. Thema Sport Wat hebben we ervoor gedaan? Sportbeleid en sportmonitor Medio 2008 is het uitvoeringsprogramma ‘De Demarrage’ van het gemeentelijke sportbeleid vastgesteld door de raad. Het uitvoeringsprogramma is tot stand gekomen na een participatietraject waarin diverse partijen in de stad zijn gevraagd om mee te denken. Hiervoor zijn 3 bijeenkomsten in de eerste helft van 2008 gehouden waarin aansprekende sprekers inleidingen hebben gehouden en waarin lokale partijen zienswijzen en ideeën naar voren konden brengen. Dit is als input meegenomen in het uitvoeringsprogramma. In het uitvoeringsprogramma wordt langs 5 lijnen uitvoering gegeven aan diverse acties, met als centrale doel om meer Dordtenaren aan het sporten te krijgen. Het uitvoeringsprogramma wordt gesymboliseerd door een wiel. De 5 uitvoeringslijnen zijn de spaken van het wiel: sportieve en gezonde wijken, sterke sportverenigingen, aantrekkelijke sportaccommodaties, ruimte voor talent en topsport en aansprekende evenementen. Binnen elke spaak staan acties/innovaties opgenomen die in de periode tot 2011 worden uitgevoerd. Zo gaan we sportverenigingen fundamenteler en structureel in de wijken positioneren; de verenigingsondersteuning meer gericht inzetten door de soort ondersteuning te verbinden aan typen verenigingen; de sportaccommodaties meer aan laten sluiten op de vraag van de bevolking (kwaliteit van accommodaties); topsport en talenten meer faciliteren en de inzet hiervan (als rolmodellen) in de wijken en de breedtesport; en het ontwikkelen van een sportevenementen-kalender waarin Dordtse sportevenementen staan opgenomen. Met de Sportraad is overleg opgestart over de toekomstige rol van de Sportraad. In 2008 is de sportmonitor uitgevoerd door het OCD. De resultaten komen begin 2009 beschikbaar. Op basis van de ruwe cijfers en met in achtneming dat de vergelijking met de cijfers uit het MJP niet 1 op 1 is te maken (andere leeftijdscategorieën, andere antwoordcategorieën, e.d.) kunnen we voorzichtig concluderen dat het de goede kant opgaat met de sport. Uit de ruwe cijfers van de sportmonitor komt naar voren dat 58% van de Dordtenaren, in de leeftijd van 4 jaar en ouder, meer dan 12 keer per jaar sport. Het streefgetal uit het MJP voor 2009 is 54%, maar dit heeft betrekking op een leeftijdscategorie waarin de allerjongste jeugd niet wordt meegenomen (4-12 jaar). Van de allerjongste jeugd is bekend dat met name zij (in verhouding) veel sporten en daarmee het percentage van de sportparticipatie in de sportmonitor hoger doet uitvallen. In 2009 zal de doelstelling uit het MJP worden gemeten en dan is definitief de vergelijking te maken. Neemt niet weg dat de ruwe cijfers van de sportmonitor ons sterkt dat we op de goede weg zijn met de sport in de stad. Uit de jongerenmonitor 2007 blijkt ook dat 72% van de jongeren meer dan 1 keer per maand sport. Sportondersteuning Er is in 2008 samenwerking met drie sportclubs/-centra op het gebied van topsportfaciliteiten, talentontwikkeling en evenementen tot stand gebracht. De rijksregeling om professionals gecombineerd aan te stellen in het onderwijs en bij sportverenigingen is uitgewerkt naar de Dordtse situatie. De eerste combinatiefunctionarissen zijn inmiddels actief. In 2008 is een wervingstraject gestart om verschillende sportprojecten/activiteiten ‘sponsorbaar’ te maken. Accommodaties In 2008 is een businesscase ontwikkeld door het Sportbedrijf t.b.v. exploitatie van de Sportboulevard. Deze businesscase vormde een referentiekader in de aanbesteding van de exploitatie van de Sportboulevard. Verder zijn er voorbereidingen getroffen t.b.v. de privatisering van de Sportboulevard. Spelzaal Koloriet is in 2008 geopend en in gebruik genomen. De voorbereidingen voor de nieuwbouw van de tweede sporthal bij Oranje Wit zijn getroffen. De hal wordt momenteel gebouwd. De voorbereidingen voor de renovatie van de Deetoshal zijn eveneens in een vergevorderd stadium. Korfbalvereniging Snel is uit de exploitatie van sporthal De Dijk. Momenteel wordt gewerkt aan de overeenkomsten met de vernieuwde exploiterende stichting van De Dijk. De eerste planvorming voor herinrichting van sportpark Schenkeldijk is in concept gereed voor bespreking met gebruikers. Besluitvorming volgt in 2009. In samenwerking met de Sportraad en de voetbalverenigingen is een plan ontwikkeld voor de verdere introductie van voetbalkunstgras op de sportparken in Dordrecht. Het plan is in 2008 uitgewerkt en in 2009 zullen er vijf velden worden aangelegd. Het opstellen van het masterplan sportparken is gestart in het vierde kwartaal van 2008. Besluitvorming volgt in 2009. Op sportcomplex Reeweg heeft De Jeugd Olympiade 2008 plaatsgevonden. In opdracht van het Samenwerkingsverband Aangepast sporten Drechtsteden (SAD) hebben sportverenigingen of andere aanbieders van sporten bewegingsactiviteiten met


Pagina 37 van 211

aangepast aanbod, ondersteund door Tandem Support en het Sportbedrijf Dordrecht, deze dag georganiseerd. Alle speciaalscholen uit de provincies Noord-Brabant, Utrecht, Zeeland en Zuid-Holland hebben op 17 juni daardoor met 1500 kinderen kunnen deelnemen aan een voetbaltoernooi, 29 verschillende workshops en een kinderdorp Sportstimulering Bij Sportstimulering zijn de volgende activiteiten uitgevoerd: Het opzetten en uitvoeren van 4 projecten met diverse activiteiten op het gebied van het bevorderen van gezond leefgedrag (BOS projecten Staart, Noordflank, Krispijn en Wielwijk, de projecten “Doe FF gezond”). Daarnaast is er een vijfde project op gebied van het bevorderen van gezond leefgedrag opgezet (Crabbehof, doorstart o.b.v. financiën uit sociaal programma) Het coördineren van het project Meedoen Allochtone Jeugd door Sport. Het opzetten en uitvoeren van diverse wijksportactiviteiten. Het opzetten van 10 activiteiten in het kader van het Antillianenproject in de stad. Het coördineren van 12 in plaats van 10 schoolsporttoernooien voor alle basisschoolkinderen in de stad. Maar liefst 86% van het aantal basisscholen heeft aan 1 of meer toernooien meegedaan. Omdat het een Olympisch jaar betrof is er ook een schoolsport Olympiade georganiseerd. Het coördineren van ten minste 10 buitenschoolse commerciële clinics voor alle basisschoolkinderen in de stad. In het kader van ouderensport zijn in twee wijken DALM projecten (fittest en sportadvies) georganiseerd. Verder is er een nieuw plan van aanpak ouderensport in 2008 in ontwikkeling gegaan. In 2008 heeft sportstimulering ook het coördineren van de activiteiten op het Cruyff Court in Stadspolders op zich genomen.


Pagina 38 van 211

2.5

Wonen en Leefbaarheid

Wat willen we bereiken in 2006-2010? De inzet in het programma wonen en leefbaarheid is gericht op vier hoofddoelstellingen: het handhaven van de kwaliteit van de (leef)omgeving, het verbeteren van de leefbaarheid in Dordrecht West, het binden van midden en hoge inkomens aan de stad en het verbeteren van de milieukwaliteit. Het is belangrijk dat het onderhoud van onder andere groen, straten, stoepen, speelvoorzieningen en riolering op een goed niveau is. Deze zogenaamde ‘kleine kwaliteit’ is van belang voor de beleving van de leefbaarheid in de buurt en de stad. Deze beleving is voor ons een belangrijke indicator voor de mate waarin we erin slagen om de tevredenheid vast te houden. Over het algemeen staat het goed gesteld met de kwaliteit van de openbare ruimte. Handhaven van het kwaliteitsniveau van de openbare ruimte is dan ook de inzet, dit draagt bij aan een behoud van een prettige woonomgeving en een positieve beeldvorming van de stad. Het college zet zich in voor een verbetering van de leefbaarheid in Dordrecht West. Dit gebied omvat de wijken Oud Krispijn, Nieuw Krispijn, Wielwijk en Crabbehof. Het gebied biedt huisvesting aan een kwart van de Dordtse bevolking (30.000 inwoners) in 14.500 woningen, waarvan 75% tot de huursector behoort. Samen met woningbouwcorporaties en het Rijk investeren we in het vernieuwen van de sociale woningvoorraad. Naast deze fysieke investering, beoogt het college ook via sociale programma’s de leefomgeving in Dordt West te verbeteren. Het college zet in op het binden en aantrekken van midden en hoge inkomens aan de stad. Deze effect doelstelling is weliswaar geformuleerd binnen het programma wonen en leefbaarheid, het mag duidelijk zijn dat diverse dwarsverbanden met de overige programma’s bestaan. Het gaat uiteindelijk om een gunstig vestigingsklimaat in onze stad, óók voor de midden en hoge inkomens. Een gedifferentieerde bevolkingssamenstelling zorgt voor een beter economisch en sociaal-cultureel draagvlak. Daarom werken we aan de kwaliteit van woonmilieus, vooral door variatie aan te brengen. We willen een goede mix van woningen in de verschillende marktsegmenten met specifieke aandacht voor ouderenhuisvesting en rekening houdend met inwoners met een zwakke(re) sociaaleconomische positie. We werken dan ook - binnen de verstedelijkingsgrens van voorgaande jaren - aan een gevarieerd woningaanbod met bouwprojecten in het duurdere segment om nu en in de toekomst aan de woningbehoefte te voldoen. Omdat de woningmarkt bij uitstek een regionale markt is, maken we woningbouwafspraken steeds in regionaal verband. Het woningaanbod in de Drechtsteden voldoet op dit moment onvoldoende aan de marktvraag en de voorraad is ongelijkmatig verdeeld. Hogere inkomens vestigen zich bovengemiddeld buiten Dordrecht. Vertrekkers noemen vaak het niet meer voldoen van de woning of woonomgeving als reden. Het uiteindelijke resultaat van onze beleidsinzet zal zich pas over een aantal jaar manifesteren in het totale woningaanbod. In de komende periode willen we een goede start maken met deze transitie. De groeiende vraag naar economische ruimte en woningbouwlocaties in combinatie met een toenemende mobiliteit rechtvaardigen specifieke aandacht voor het milieu. Luchtkwaliteit, geluidsoverlast en risico’s als gevolg van gevaarlijk goederenvervoer hebben onze specifieke aandacht. Kenmerkend aan milieuvraagstukken is de beperkte invloed van het lokale bestuur. De problematiek die bijvoorbeeld wordt veroorzaakt door de A16, de N3 en het spoor lossen we niet zelfstandig op. De inzet blijft echter onveranderd, verbeteren van de milieukwaliteit en tegelijkertijd de ontwikkeling van de stad mogelijk blijven maken. Wat hebben we bereikt tot nu toe? De monitor leefbaarheid en veiligheid wordt tweejaarlijks uitgevoerd. De laatste editie dateert uit 2007. In de loop van 2009 komen dan ook nieuwe cijfers beschikbaar op basis waarvan de meest recente ontwikkelingen in de stad kunnen worden beschreven. De beschikbare cijfers geven een goed beeld wat tot op heden is bereikt. We slagen er in de kwaliteit van de leefomgeving te handhaven. De tevredenheid over de openbare ruimte en de rapportcijfers over de leefbaarheid en veiligheid in de buurt en woonomgeving zijn op voldoende niveau. Aandachtspunt is de indicatorscore verloedering, deze score blijft achter bij de overige positieve resultaten bij de outcomedoelstelling handhaven kwaliteit (leef)omgeving. De indicatorscores die betrekking hebben op de leefbaarheid van Dordt West laten voorlopig niet het gewenste beeld van ontwikkeling zien. Een specificatie van de cijfers over


Pagina 39 van 211

de vier wijken maakt duidelijk dat Crabbehof (incl. Zuidhoven) bijzondere aandacht vraagt. Uit de cijfers van 2007 blijkt dat het rapportcijfer voor de woonomgeving ten opzichte van 2005 is gedaald. Dat komt onder meer tot uiting in de indicatorscore sociale kwaliteit en overlast in de buurt. Hier ligt een duidelijke taak voor ons en onze wijkpartners. Deze extra impuls voor Crabbehof (en Dordt West) verwachten wij vanuit het Actieplan Krachtwijken van de minister van Wonen, Wijken en Integratie. Ten aanzien van het binden en aantrekken van midden en hoge inkomens kunnen we vaststellen dat de gemiddelde woningwaarde zich positief heeft ontwikkeld. Met een gemiddelde woningwaarde van 179.000 euro is de streefwaarde gerealiseerd. Het aandeel woningen in de duurdere categorie (woningen met een WOZ-waarde van € 250.000 of meer) is dan ook gestegen. De kwaliteit van de woningvoorraad in de Drechtsteden is toegenomen van 117,2 in 2004 naar 121,5 in 2007. In Dordrecht is de kwaliteit van de woningvoorraad (minder hard) gestegen van 106,3 naar 108,9. Dordrecht heeft in vergelijking met de andere Drechtstedengemeenten nog steeds een laag aandeel koopwoningen, eengezinswoningen en grote woningen in haar woningvoorraad. Zowel woningen als de bijbehorende woonmilieus zijn vaak van middelmatige kwaliteit. De woningvoorraad in Dordt West bevat relatief gezien aanmerkelijk meer sociale huurwoningen en meergezinswoningen dan de rest van Dordrecht. De woningen zijn veelal klein en van matige kwaliteit, waardoor ze niet meer voldoen aan de huidige eisen. De samenstelling van de woningvoorraad in Dordt West vertaalt zich ook in sociaal opzicht, het gemiddelde inkomen ligt er beduidend lager dan in Dordrecht als geheel. Uit het rapport van de Taskforce Woningbouw Drechtsteden blijkt de taakstelling voor de Drechtsteden te ambitieus te zijn. Het niet volledig kunnen realiseren van het Woningbouwprogramma Drechtsteden wordt voor een groot deel veroorzaakt door vertragingen in de bouwproductie. De vraag is in hoeverre de kredietcrisis hier nog verdere invloed op heeft. De beschikbare cijfers laten echter zien dat de opgave rondom de woningvoorraad en het binden en aantrekken van midden en hoge inkomens dezelfde blijft. Dit is dan ook precies de reden dat we óók blijven inzetten op het bouwen van woningen in het hogere segment. Op deze manier willen we mensen met hogere inkomens en hoger opleidingsniveau vasthouden en aantrekken. Daarnaast blijft het college investeren in de leefomgeving en andere vestigingsfactoren (zoals culturele voorzieningen). De inzet voor het verbeteren van de milieukwaliteit blijft ongewijzigd. In de thematoelichting wordt uitgebreid ingegaan op de output die op dat punt is geleverd. Helaas beschikken we nog niet over nieuw materiaal om de effecten van dit beleid te laten zien.


Pagina 40 van 211

Wonen en Leefbaarheid O ut c o me d o el st e l l i ng e n i nd i c at o r e n

Ha ndha v e n kwa lite it (lee f)omge v ing rap port cijf er wo ono mgeving

JaarM eest verslag act uele met ing 0 -waard e 20 07 7,0 7,1


20 09 7,0

2 010

A mbit ie Gelijk

rap port cijf er leef baarheid in d e buurt

6 ,9

7,0

6,9

Gelijk

indicat o rsco re so ciale kwalit eit in de b uurt

6 ,1

6 ,0

6,1

Gelijk

indicat o rsco re verloed ering in de b uurt

4 ,9

5,2

4,9

Gelijk

indicat o rsco re o verlast in de b uurt

3 ,0

3 ,1

3,0

Gelijk

rap port cijf er veilig heid in d e buurt

6,7

6 ,9

7,0

Licht

leef baarheidssco re (lbs) st ad

6 ,8

6 ,9

7,0

Licht

minimale waarde lb s per wijk

nvt

6 ,3

6,4

Gelijk

t evred enheid o ver o penb are ruimt e - st raat verlicht ing

79 %

81%

79%

Gelijk

- g roenvo orzieningen

6 5%

66 %

65%

Gelijk

- o nderho ud f iet sp aden/ wegen

59 %

58 %

59%

Gelijk

- p arkeerg elegenheid

4 5%

46 %

45%

Gelijk

indicat o rsco re verkeerso verlast in de b uurt

3 ,4

3 ,6

3,4

Gelijk

Verbe te re n Le e fba a rhe id Dordre cht West % huishoud ens midd en/ ho og inkomen

JaarM eest verslag act uele met ing 0 -waard e 20 07 38 % 41% 4 1%


20 09 4 1%

2 010

A mbit ie Zwaar

rap port cijf er wo ono mgeving

6 ,6

6,5

7,0

rap port cijf er leef baarheid in d e buurt

6,5

6 ,4

6,9

Licht

indicat o rsco re so ciale kwalit eit in de b uurt

5,7

5,6

6,1

Licht

indicat o rsco re verloed ering in de b uurt

4 ,9

4 ,9

4,4

Licht

indicat o rsco re o verlast in de b uurt

3 ,4

3,5

3,0

Licht

rap port cijf er veilig heid in d e buurt

6 ,3

6 ,3

6 ,7

Licht

rap port cijf er vo orzieningen in d e buurt

6 ,3

6 ,3

6 ,7

Licht

rap port cijf er wo ning

7,2

7,2

ervaren g ezond heid

20 %

Binde n/a a ntre kke n v a n midde n/hoge inkome ns ont wikkeling gemid deld e woning waard e aandeel woning en duurdere cat eg orie v/ h t ot aal

x

Jaarverslag 0 -waard e 20 07 14 7.000 159 .00 0 9,2 %

8,9 %

kwalit eit sind ex woning voo rraad

106 ,3

108 ,9

% huishoud ens midd en/ ho og inkomen

55,4 %

55,5%


Licht

7,6

Licht

15%

Licht


179.0 00 15,0%

20 09 170.0 00

2 010

9,5%

A mbit ie Licht Licht Gelijk

54 ,6%

57,0 %

57,0 %

Licht

migrat iesaldi huisho udens naar inkomen - laag - midd en - ho og - o nbekend - t ot aal

Verbe te re n v a n milie u/milie ukwa lite it aandeel bevo lking d at vaak o verlast geluid wegverkeer ervaart

-8 0 -15

+34 4 +30 3

-8 8 -10

Licht Licht

-24 0 0 -3 35

-44 3 -13 0 +74

-22 0 0 -318

Licht

Jaarverslag 0 -waard e 20 07 16 %


Licht


16 %

20 09

2 010

16%

A mbit ie Gelijk

aant al lucht g ehinderden b innenst ed elijk - st ikst of dio xide - f ijn st of aant al lucht g ehinderden A 16 st ikst o f d ioxid e aandeel best . woning en met energie p rest at ie


4.6 50

11.06 8

2.3 25 4 25

8 50

0

2.500

775

0

0

Zwaar

0

Zwaar

0

Zwaar

0 ,5%

16 %

2 4%

30 %

Zwaar

scheid ingsresult aat huishoud elijk af val

39 %

42 %

4 7%

47%

53 %

Zwaar

voo rzieningenniveau af valinzameling

55%

x

60 %

6 0%

6 5%

Zwaar

Pagina 41 van 211

Wat heeft het gekost In hoofdstuk 4 is een uitgebreide toelichting opgenomen waarin de belangrijkste financiële afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting worden verklaard. Programma Wonen en Leefbaarheid


Thema

Begroot

Werkelijk

Baten Verschil

Begroot

Werkelijk

Verschil

Beheer van de openbare ruimte

34.461

32.217

2.243

4.023

3.497

-525

Afvalinzameling en -verwerking

12.262

11.784

478

12.250

11.999

-252

Riolen

8.521

8.611

-89

9.339

9.404

65

Milieu

17.263

9.408

7.855

7.627

4.007

-3.620

Vergunningverlening

2.640

3.330

-690

3.417

4.247

830

Handhaving

1.185

1.241

-56

131

208

76

Ontwikkelen en herstructureren woonwijk 120.332

100.768

19.563

102.216

84.760

-17.456

196.665

167.360

29.305

139.003

118.122


8.423

Stortingen in reserves Mutaties in reserves

Begroot

Werkelijk

15.581

25.519

Mutaties in reserves Resultaat na bestemming

1.

-20.882

Verschil -9.937

Onttrekkingen uit reserves Begroot

Werkelijk

33.987

33.900

Verschil -87 -10.024 -1.601

Thema Beheer van de openbare ruimte

Wat hebben we ervoor gedaan? Onderhoud wegen Behalve de reguliere onderhoudswerkzaamheden zijn in 2008 (middel)grote onderhoudsprojecten conform het meerjarenonderhoudsplan en de ‘10 miljoen lijst’ uitgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn de herinrichting van het Joke Smits Erf, de Burgemeester Jaslaan, de Copernicusweg en –brug, de Zuidendijk en Kinkelenburg. In de zomer van 2008 is op de hoek van de Johan de Wittstraat en de Spuiboulevard een rotonde aangelegd. In 2008 is extra aandacht besteed aan de asfaltverhardingen in met name het Wantijpark en Dubbelmondepark. Deze paden zijn in 2008 boomwortelvrij gemaakt (geasfalteerd en slijtlaag / split aangebracht). Uit de inspecties van april/mei 2008 blijkt wederom dat de kwaliteit van het wegennet sneller achteruit gaat. Met name de kwaliteit van de asfaltwegen is hier en daar zorgwekkend. Mede om die reden heeft in 2008 op dertien asfaltwegen een draagkrachtonderzoek plaatsgevonden. De resultaten van deze en andere onderzoeken worden meegenomen in de Integrale Wegennota. Ook in 2008 zijn er in heel de stad weer samen met bewoners, politie, corporaties en andere gebruikers diverse ‘schouwronden’ gelopen. In november 2008 heeft er een schouwronde plaatsgevonden in het kernwinkelgebied van de Binnenstad (met o.a. de Horeca en Stichting Centrummanagement). Deze schouw is positief ontvangen en zal vanaf 2009 2 maal per jaar georganiseerd worden om een positieve bijdrage te kunnen leveren aan de gewenste kwaliteit van de Binnenstad. Onderhoud groen In 2008 is voor het eerst de onderhoudskwaliteit van het groen objectief gemeten. Deze kwaliteitsbeoordeling toont aan dat de uitvoering van het regulier groenonderhoud nagenoeg conform planning en afgesproken kwaliteit is verlopen. Om dit voor elkaar te krijgen is veel aandacht besteed aan het bijsturen van aannemers. Door krapte op de arbeidsmark voor zowel WSW bedrijven als de groenbedrijven, was op cruciale momenten in het jaar te weinig personeel beschikbaar waardoor soms de kwaliteit onder druk kwam te staan. In 2008 is veel aandacht uitgegaan naar het bomenbestand van Dordrecht. In december heeft het College de nota Boomziekten behandeld. Deze nota geeft inzicht hoe het met zieke bomen (waaronder de kastanjeziekte) is gesteld en hoe hier in de toekomst mee


Pagina 42 van 211

wordt omgegaan. Om bij de uitvoering van de projecten in de stad zorgvuldig een besluit te kunnen nemen is ‘de bomenparagraaf’ ontwikkeld. Hierin wordt weergegeven hoe binnen projectgrenzen met bomen wordt omgegaan. Zowel voor te kappen, te handhaven als nieuw te planten bomen. Voor het planmatig onderhoud, of soms helaas het vellen, van bomen is een boomonderhoudsprogramma gemaakt dat gedetailleerd aangeeft welke maatregelen nodig zijn. Om de belangen van bewoners en maatschappelijke organisaties (Bomenstichting en de Natuur en Vogelwacht Dordrecht) in het onderhoud zorgvuldig te kunnen afwegen, is de procedure voor het tot stand komen van het boomonderhoudsprogramma verbeterd. Voor de bomen in het Dubbelsteynpark is een beheerplan opgesteld en uitgevoerd. Voor het Wantijpark is dit in voorbereiding. Boomstructuren zijn versterkt en/of hersteld in de Dubbelsteynlaan Oost, Hertschelstraat en de Copernicusweg. De bomen aan de Mijlweg zijn voorzien van betere groeiomstandigheden waardoor bestaande bomen in de toekomst een stevige structuur kunnen vormen. De verbetering van de boomstructuur in de Assemburg is door inspraak vertraagd. Het project “Samen een buurt beheren” dat er op gericht is om de zelfwerkzaamheid en betrokkenheid van bewoners te verhogen, heeft in 2008 ongeveer dezelfde omvang gehad als in 2007. Er zijn in overleg met bewoners en buurtcomités 16 aanpassingen in het groen gedaan, 47 bloembakken en geveltuintjes aangelegd en 54 bladkorven verstrekt. Openbare verlichting In 2008 zijn alle geplande onderhoudswerkzaamheden aan de openbare verlichting uitgevoerd. Er zijn diverse verbeterprojecten (donkere plekken) uitgevoerd, zoals het St. Jacobsplein, Vredenburg/Lunenburg, Wolwevershaven, Vlak, Wega, parkeerplaats Stadspolderring, Damplein, Stadhuisplein en Grote Kerksplein (tuin). Masten zijn geschilderd in de wijken Oudelandshoek, de Merwedepolder, Middenhoeve en een deel van de binnenstad. Er zijn in 2008 ca. 3200 lampen vervangen Het percentage straatvakken dat voldoet aan de Nederlandse Praktijkrichtlijn (NPR) is in 2008 met ruim 3% gestegen. Dit is lager dan verwacht, maar te verklaren doordat het relatief grote straatvakken betrof. Het percentage lichtpunten is namelijk wel met 4,35% gestegen. Op dit moment voldoet 60% van de straatvakken aan de NPR en 32 % van de straatvakken voldoet aan de NSVV aanbeveling (de voorloper van de NPR). Verkeersregelinstallaties en verkeers- en stadsmeubilair In 2008 zijn de reguliere onderhoudswerkzaamheden aan de verkeersregelinstallaties (VRI) en het verkeers- en stadsmeubilair uitgevoerd. In de rayons Centrum en Oost zijn VRI masten geschilderd. De verkeersregelautomaat Krispijnseweg – Mauritsweg is in 2008 vervangen. De verkeersregelautomaat M.H. Trompweg – Copernicusweg is omgebouwd. Voor het project Stationsomgeving zijn in 2008 de nodige voorbereidingen getroffen. Constructies Onder het beheer en onderhoud van constructies vallen onder andere hekwerken, vangrails, rozenbogen, afscheidingsmuren en trappen, fonteinen, constructieve duikers, stuwen Voorstraathaven en kunstwerken CBK. In 2008 zijn onder andere diverse damwanden vervangen, zijn de betonnen vleugels van de brug Reeweg Oost vervangen, alle fonteinen in het beheersysteem ingevoerd en geïnspecteerd, de pylonen / verlichtingselementen op de drie bruggen over de Spuihaven hersteld en werkzaamheden aan de gootconstructie tunnel Smitsweg / Kilweg uitgevoerd. Het vervangen van de brug Rijksstraatweg is uitgesteld. Dit hangt samen met de noodzakelijke verwijdering van (hoogspannings)kabels, voor aanvang van vervanging van de brug. Technische inspectie heeft aangetoond dat uitstel van het werk verantwoord mogelijk is. Speelvoorzieningen In het kader van het Meerjarenbeleidsprogramma 2006-2010 zijn er in 2008 2 grote speelvelden gerealiseerd. Op 19 april is het Cruijfcourt geopend. De jeugd van Dordrecht heeft er een fraaie voetbalvoorziening bij. Bij de opening waren ook BVO Dordrecht 90 en bureau Sportstimulering betrokken. Het schoolplein van de Meridiaan in de Kinkelenburg is na de renovatie van de school in zijn geheel heringericht. Ook hier heeft de oudere jeugd er een fraaie sport-spelvoorziening bij. Dit veld is mede door samenwerking tussen de school en de gemeente tot stand gekomen. In 2008 stonden 15 speelplekken op de planning om gerenoveerd te worden en 12 plekken daarvan zijn ook daadwerkelijk uitgevoerd. De vertraging van de overige 3 plekken is ontstaan door het inspraaktraject of de koppeling aan een geplande herbestrating in


Pagina 43 van 211

2009. Bij de renovaties wordt gebruik gemaakt van duurzame en fraai ogende materialen. De kwaliteitsverbetering is daarmee ook duidelijk zichtbaar. Om dergelijke renovaties versneld door te kunnen zetten heeft de Gemeenteraad voor 2009 en 2010 € 200.000 per jaar extra beschikbaar gesteld. Bij de renovatie van de speelplekken wordt veel gebruik gemaakt van kunst- cq veiligheidsgras. Als één van de eerste gemeenten in Nederland heeft Dordrecht een raamcontract met een leverancier afgesloten voor de aanleg en het onderhoud. Ten slotte zijn op alle 410 speelplekken, met daarop zo’n 1600 sport en speeltoestellen, de reguliere onderhoudswerkzaamheden en veiligheidsinspecties nagenoeg conform planning uitgevoerd. Water In 2008 is er in combinatie met het Waterschap Hollandse Delta 10.000 m3 baggerspecie uit voornamelijk waterpartijen in Wielwijk, Crabbehof en Zuidhoven verwijderd. Dit verbeterd de waterkwaliteit waardoor waterpartijen fraaier worden. Daarnaast is het goed voor de visstand en neemt de kans op botulisme af. In 2008 zijn tevens voorbereidingen getroffen voor het tweede Stedelijk Waterplan. Dit zal in het voorjaar van 2009 worden afgerond. Kaderrichtlijn water De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) is bedoeld om de ecologische kwaliteit van het water te verbeteren. De deadline voor het bereiken van de doelstellingen is 2015 met een mogelijke uitloop naar 2027. Gebleken is dat de kwaliteit van het oppervlaktewater in de gemeente Dordrecht nog niet overal voldoet aan de eisen. Op 28 oktober 2008 hebben wij het maatregelenpakket vastgesteld. Extra middelen zijn daar niet voor nodig, de kosten van de maatregelen zijn reeds gedekt in andere plannen (Gemeentelijk Rioleringsplan, de Nieuwe Dordtse Biesbosch) of vallen onder de reguliere werkzaamheden. Eén van de maatregelen is een onderzoeksmaatregel. Onderzocht zal worden in hoeverre de vuil- uitworp van het gemeentelijk rioolstelsel invloed heeft op de kwaliteit van het oppervlaktewater. Het onderzoek wordt in 2009 opgestart. Havens In de zeehavens is vanwege de kredietcrisis de overslag, met name in het derde en vierde kwartaal van 2008, gedaald. Dit heeft geresulteerd in een vermindering van de totale overslag over 2008 van 8%. De verwachting is dat deze trend zich in de eerste helft van 2009 voortzet. In de Zeehaven werden in 2008 1100 zeeschepen ontvangen (t.o.v. 966 in 2007). Deze stijging heeft te maken met 241 meer klarende zeeschepen ten opzichte van het vorige jaar aan de Handelskade. De ladende en lossende schepen zijn afgenomen tot 807, in 2007 waren dit er nog 914. Het aantal binnenschepen waarvoor Dordrecht het nautisch beheer heeft uitgevoerd, inclusief de gemeenten Papendrecht en Zwijndrecht, is 7715 (t.o.v. 8067 in 2007). Deze daling heeft te maken met de verminderde overslag in 2008, waardoor ook minder is overgeslagen met binnenvaartschepen. Wat betreft Port Security is in 2008 gestart met het faseren van de hercertificeren van bedrijven in het kader van de verplichting in de Havenbeveiligingswet om iedere 5 jaar het havenbeveiligingscertificaat te vervangen. Dit zijn in totaal 19 bedrijven, inclusief de regiogemeenten, welke in augustus 2009 opnieuw gecertificeerd moeten zijn. Het reguliere onderhoud (waaronder baggerwerk) is conform de meerjarenplanning Zeehaven en binnenhavens uitgevoerd. De gebaggerde havens voldoen weer aan de streefdiepte en de omliggende (watergebonden) bedrijven zijn bereikbaar voor de scheepvaart. De overige (haven)voorzieningen voldoen aan de kwaliteitseisen. De gemeente Dordrecht heeft in 2008 voor het baggerprogramma ook samengewerkt met Papendrecht. 2. Thema Afvalinzameling en –verwerking Het hoofddoel van ons milieubeleid is een duurzame ontwikkeling van Dordrecht mogelijk te maken met behoud van onze aantrekkelijke leefomgeving. Waar nodig treffen we maatregelen om de inzamelvoorzieningen te verbeteren en bevorderen we milieubewust handelen. We streven ernaar dat in 2010 53% van het huishoudelijk afval aan de bron wordt gescheiden. De gemeente Dordrecht heeft een Afvalprogramma 2005-2010 opgesteld. Het Afvalprogramma beschrijft de maatregelen die de komende jaren genomen worden om de doelstellingen meer afval scheiden, betere inzamelvoorzieningen en een schone straat te bereiken.


Pagina 44 van 211

Wat hebben we ervoor gedaan? Naast de reguliere afvalinzameling is het omvangrijkste project uit het Afvalprogramma 2005 – 2010 het aanbrengen van ondergrondse containers in de stad (m.u.v. de Binnenstad). In Krispijn en Reeland zijn de containers geplaatst. De voorbereiding voor de overige wijken zijn in volle gang. De locatieplannen voor delen van de Noordflank en Crabbehof zijn vastgesteld zodat ook daar de plaatsing kan starten. Als onderdeel van het project zijn ook de communicatie en handhaving op bijvuil geïntensiveerd. Het resultaat is zichtbaar, het bijvuil is in de wijk Krispijn sterk verminderd. De aanleg van de nieuwe milieustraat is vertraagd. De oorzaak hiervan ligt in de geluidsproblematiek op industrieterrein De Staart. De voorbereiding gaat door in de verwachting dat de geluidsproblematiek halverwege 2009 is opgelost. De registratie en vervanging van de minicontainers is in 2008 voorbereid en wordt in 2009 uitgevoerd. Ook de mogelijkheden voor de overige handhaving op foutief aangeboden huisvuil is verbeterd. Door verkeerd aangeboden afval op straat te merken kan effectiever worden nagegaan wie de overtreder is en kan de pakkans worden vergroot. Handhaving alleen is echter bij afval nooit voldoende. De gedragsbeïnvloeding die gedeeltelijk door handhaving wordt beoogd, wordt ondersteund door extra communicatie. De communicatie wordt door NETWERK en het Natuur en Milieu Centrum Weizigt (NMC) zijn georganiseerd. Mooie voorbeelden hiervan zijn de georganiseerde wedstrijden rondom een schone schoolomgeving, de “blije bij”waarbij op scholen de principes van afvalscheiding en afvalverwerking wordt uitgelegd, en het burgerparticipatie traject “Krispijn Schoon”. De afvalcontainers in de Binnenstad zorgden op enkele plaatsen, door een groot afvalaanbod in relatie tot de beschikbare capaciteit van de containers, voor veel overlast. Op de locaties Visstraat, Lombardstraat, Stadshuisplein, ’s Heer Boeijenstraat zijn de containers vervangen door containers met een grotere capaciteit waardoor dit knelpunt is opgelost. Naast deze projecten is het project ‘vervangen en opknappen van afvalbakken’ op enkele parken na in zijn geheel afgerond. In het kader van dit project is het aantal afvalbakken vergroot, zijn de afvalbakken op zichtbaardere plaatsen geplaatst en schoongemaakt / geverfd of vervangen, waardoor de uitstraling is verbeterd. De voorbereiding van de aanleg van de nieuwe milieustraat (in combinatie met de nieuwbouw van de bedrijfsruimten NETWERK) bevindt zich in het stadium van voorbereiding en de te volgen vergunningenprocedures. Inmiddels lijkt nieuwbouw op de beoogde locatie langs de Baanhoekweg binnen de kaders van de weten regelgeving mogelijk. Een van de laatste projecten uit het meerjarenafvalprogramma is het project ‘het chippen en vervangen van de minicontainers’. Het plan van aanpak van dit project is inmiddels gereed. In november 2008 is de Gemeenteraad over dit project geïnformeerd. In 2009 wordt dit project door NETWERK verder uitgevoerd nadat begin 2009 de aanpassing van de verordening Afvalstoffenheffing is vastgesteld. Tot slot is er op regionaal niveau verkennend gesproken over het afvalbeleid van de toekomst. Er is ambtelijk oriënterend gesproken over de mogelijkheden voor een afvalprogramma 2010-2015 dat in 2009 wordt opgesteld. 3. Thema Riolen Wat hebben we ervoor gedaan? Onderhoud Het onderhoud aan riolen behoort tot de reguliere werkzaamheden van de gemeente. Dit betekent dat in 2008 het onderhoud aan riolen en gemalen volgens het meerjaren onderhoudsprogramma heeft plaatsgevonden. Bij de keuze van de onderhoudsprojecten is ook voor 2008 het aandachtsgebied funderingen een belangrijke prioriteit geweest. Conform de MOP 2008 zijn onder andere werkzaamheden uitgevoerd in de Dubbeldamseweg Zuid, het Sumatraplein, de Nicolaas Maassingel, de Van Strijsingel, de Reeweg Oost, de Krommedijk en de K. Onnesweg. Er is in 2008 conform planning ruim 35 km riolering gereinigd en geïnspecteerd. Ook zijn gemalen, straatkolken en lijngoten gereinigd om wateroverlast op straat zoveel mogelijk te voorkomen. Beheersysteem en areaal Er is in 2008 meer dan 10 km riolering in het beheersysteem bijgekomen. Dit komt voornamelijk doordat alle duikers zijn geïnventariseerd en in het beheersysteem ingevoerd. Ook zijn de rioleringen op en rond de sportparken geïnventariseerd en ingevoerd.


Pagina 45 van 211

Beleidsplan hemel- en grondwater Sinds 1 januari 2008 is de Wet gemeentelijke watertaken van kracht. Met de komst van deze wet hebben de gemeenten naast de bestaande zorgplicht voor afvalwater ook zorgplichten gekregen voor de inzameling en verwerking van overtollig hemelwater en grondwater. Gemeenten moeten beleid ontwikkelen hoe deze zorgplichten in te vullen. Om die reden is in 2008 het Beleidsplan hemelwater en grondwater 2009-2010 opgesteld. Begin 2009 wordt dit plan ter vaststelling aan de gemeenteraad aangeboden. Benchmark rioleringszorg De gemeente Dordrecht heeft in 2008 voor de derde maal deelgenomen aan de benchmark rioleringszorg, georganiseerd door de stichting Rioned. De conclusie is dat de prestaties van de gemeente Dordrecht bij zeven indicatoren vergelijkbaar zijn met andere gemeenten. Bij twee prestatie indicatoren is dat niet het geval. De klachtenafhandeling gaat beter dan gemiddeld, maar het inzicht in het functioneren en de toestand van het stelsel is relatief gering. Deze constatering was reeds onderkend. In nauwe samenwerking met het waterschap wordt een meetplan voor het gemeentelijk rioolstelsel opgesteld. 4. Thema Milieu Wat hebben we ervoor gedaan? Communicatie en bewustwording In 2008 is door middel van een groot aantal projecten en educatie gewerkt aan het vergroten van de milieubewustwording. Het gaat hierbij met name om energie, natuur, afval en water. NMC Weizigt speelt hierbij natuurlijk een belangrijke en centrale rol. Daarnaast hebben ook andere natuur- en milieuorganisaties zoals De Hollandse Biesbosch en de Natuur- en Vogelwacht een belangrijke rol vervuld. In 2008 was de belangstelling voor en behoefte aan (praktische) milieu-informatie groot. We merken dat duurzaamheid voor veel inwoners en bedrijven in onze stad een belangrijk thema is. Projecten als ‘Milieu op maat’, de ‘EPA’ campagne en de ‘Week van de vooruitgang’ konden op veel belangstelling rekenen. Verder is er ook veel belangstelling, zowel vanuit het binnen- als buitenland, voor de manier waarop Dordrecht omgaat met water. Met name onze betrokkenheid bij het project UFM (Urban Flood Management) en het floodproof bouwen levert veel (professionele) bezoekers op uit onder andere China en de VS. We zien nog wel een kans meer synergie te bereiken door communicatie rond energie, klimaat en water meer te integreren. Water en Klimaat Het belang van een goed water- en klimaatbeleid is in Dordrecht groter dan in de meeste andere steden. Dit is ook de reden waarom er in 2008 stevig is gewerkt aan een actualisatie van beide beleidskaders. In 2008 is stedelijk waterbeleid vanuit de sector Stadsbeheer overgebracht naar de afdeling Beleid van Stadsontwikkeling. Achtergrond hiervan is dat water een steeds belangrijkere rol moet krijgen bij de ontwikkeling van de stad. Water moet bij alle nieuwe ontwikkelingen een integrale opgave zijn die vanaf het begin wordt meegenomen. In 2008 is een start gemaakt met het steviger verankeren van water in projecten, ondermeer in het project Stadswerven. Daarnaast is ook gewerkt aan het verstevigen van de afstemming tussen waterbeleid en energiebeleid. Het energiebeleid (reductie van broeikasgassen die bijdragen aan klimaatverandering) en het waterbeleid (aanpassen aan klimaatveranderingen) zullen elkaar goed aanvullen en zijn afgelopen jaar in de voorbereiding ook nadrukkelijk op elkaar afgestemd. Water In 2008 is het internationale project UFM succesvol afgerond. De pilot floodproof bouwen in Stadswerven was hier een belangrijk onderdeel van. Met dit project heeft Dordrecht een belangrijke bijdrage geleverd aan de kennisontwikkeling. Het was eveneens de bedoeling om in 2008 het nieuwe gemeentelijke waterplan af te ronden, dat is niet gelukt. Doelstelling is afronding in het eerste kwartaal 2009. Het waterplan gaat op een integrale wijze in op alle aspecten van water. Van kwaliteit tot veiligheid. Hierbij wordt een koppeling gelegd tussen stedelijke ontwikkeling, ruimtelijke ordening en water. Het plan wordt uiteraard voorzien van een meerjarig uitvoeringsprogramma water. Het gaat daarbij om beheer, ontwikkeling, communicatie en kennisontwikkeling. Zoals gezegd is er in 2008 hard gewerkt aan de pilot floodproof bouwen in de Stadswerven. Deze pilot zit inmiddels goed verankerd in het masterplan. Door ontwikkeling in de bouwplanning te prioriteren bestaat er een goede kans op co-financiering en dit zal naar verwachting ook leiden tot veel media aandacht. Tot slot is het nog van belang om te melden dat in 2008 het rapport van de Deltacommissie is uitgekomen. In het voortraject heeft Dordrecht intensief met de commissie samengewerkt. Als gevolg hiervan neemt Dordrecht een belangrijke plek in het rapport van de commissie Veerman in.


Pagina 46 van 211

Klimaat Naar aanleiding van het in 2008 afgeronde haalbaarheidsonderzoek naar het gebruik van restwarmte is gestart met een marktverkenning. Hierbij is gezocht naar een warmteleverancier, een exploitant van een warmtenet en afnemers. HVC (huisvuilcentrale) heeft i.s.m. Eneco een concept businesscase opgesteld. De concept businesscase zal in het eerste kwartaal van 2009 verder worden uitgewerkt tot een (mogelijke) aanbieding aan gemeente, ontwikkelaars en corporaties. Hoewel dit geen eenvoudig traject is, lijkt de businesscase kansrijk. Wanneer dit project in 2009 van de grond komt, heeft dat een positief effect op de CO2 emissie. Daarnaast is ook gewerkt aan het project schone brandstoffen (aardgas-transitie). Dit project heeft twee doelen: realisatie van aardgasvulpunten door de markt en de introductie van aardgas in de (gemeentelijke) wagenparken. Voor de aardgasvulpunten is EFRO-subsidie beschikbaar. De provincie stelt per 1 januari 2009 een regeling open. Eind 2008 is gestart met een actieve (communicatie) campagne richting pomphouders en wagenparkbeheerders. In 2009 wordt dit voortgezet. Naast bovenstaande projecten is ook doorgewerkt aan de uitvoering van het lopende gemeentelijke programma Klimaatbeleid. Het gaat daarbij ondermeer om het nemen van energiebesparingsmaatregelen en het stimuleren van de toepassing duurzame energie. Zo worden in 100 (middel)grote gemeentelijke gebouwen energiebesparende maatregelen getroffen, wordt voor alle gemeentelijke gebouwen energiebeheer ingevoerd en is gewerkt aan een EPA-campagne voor particuliere en huurwoningen (8% bestaande bouw treft energiebesparende maatregelen). Voor de openbare verlichting is een energiescan uitgevoerd. Dordrecht heeft volgens de energiescan nog een besparingspotentieel voor de aankomende 20 jaar van 12%. Landelijk is er sprake van een gemiddeld besparingspotentieel van 20%. Een drietal pilots met nieuwe technieken zijn voorbereid, in het eerste kwartaal van 2009 wordt de gemeenteraad nader over deze scan geïnformeerd. Voor 30 gemeentelijke gebouwen zijn energieonderzoeken uitgevoerd. Vastgoed beoordeelt de geadviseerde maatregelen en verwerkt deze het eerste kwartaal 2009 in onderhoudsplannen en in een financieringsvoorstel via huur of anderszins. De gebouwen hebben ook energiebeheer op afstand gekregen. Het project ‘Energie op Maat’ heeft bij meer dan 750 huishoudens energiebesparende maatregelen aangebracht. Het project was dermate succesvol dat het in samenwerking met het Da Vinci College en de woningcorporaties wordt voortgezet als leerwerkbedrijf. Tot slot heeft het college besloten tot het opstellen van energiebeleid voor de periode 2009-2013 met een stevig ambitieniveau. Inmiddels is ook een start gemaakt met het daarbij behorende ‘Uitvoeringsprogramma Energie 2009-2013’. Met dit programma sluiten we aan bij het ‘Klimaatakkoord Gemeenten en Rijk 2007-2011’ en de Decentrale Uitkering Lokaal Klimaatbeleid (DULK). De doelstellingen daarin zijn een energiebesparing van 2% per jaar, een aandeel van hernieuwbare energiebronnen van 20% in 2020 en 30% reductie van broeikasgassen in 2030. Natuur In 2008 hebben wij het voorontwerp bestemmingsplan voor de Nieuwe Dordtse Biesbosch in procedure gebracht. Een belangrijke mijlpaal omdat het bestemmingsplan de ambitie ook ruimtelijk en juridisch mogelijk maakt. De planprocedure heeft meer tijd gekost dan verwacht, de vaststelling van het ontwerp bestemmingsplan vindt hierdoor in 2009 plaats. Hiermee in samenhang is onder andere ook de procedure voor de inrichting van de Tongplaat en de start van de aanleg van de landbouwweg vertraagd. De uitvoering hiervan start in 2009. De voorbereidingen voor de uitvoering van de Louisapolder, van het opstellen van het inrichtingsplan tot en met de aanbesteding, zijn afgerond. Begin 2009 start de uitvoering. De aanpak van de Elzen Zuid stond gepland voor eind 2008; uitvoering van het speelbos is in december gestart, het overige deel start begin 2009. Tenslotte is in 2008, met het terugbrengen van de getijdennatuur de herinrichting van twee polders in de Sliedrechtse Biesbosch mogelijk gemaakt. In 2008 is het beleidsplan SES (stedelijke ecologische groenstructuur) met bijbehorend uitvoeringsprogramma geschreven. Door de uitvoering van de hierin genoemde projecten wordt de stedelijke ecologische structuur versterkt. Dat geeft de flora en fauna in Dordrecht de mogelijkheid zich te versterken. Dit verbetert de kwaliteit van de leefomgeving van de bewoners en bezoekers van Dordrecht. De belangrijkste elementen uit de SES zijn ook opgenomen in de structuurvisie. Het gemeentelijke implementatieplan ‘gedragscodes Flora en Fauna’ heeft flinke vertraging opgelopen. De eerste versie van de gedragscodes heeft ruim een jaar bij het Ministerie van LNV gelegen ter beoordeling. Eind 2008 is de tweede (herziene) versie ingediend. Na een goedkeuringsbesluit kan met de implementatie in de gemeentelijke organisatie worden begonnen. Anticiperend op dit besluit starten wij op onderdelen al. Voor de planontwikkeling de Vlaming (onderdeel Dordtwijkzone) is gestart met de voorbereiding van de aankoop van de grond (het hele gebied wordt dan eigendom van de gemeente). In 2009 wordt het gebied gesaneerd. Verder is in 2008 gestart met het op-


Pagina 47 van 211

stellen van een plan van aanpak voor de ontwikkeling van het gebied, afronding hiervan vindt begin 2009 plaats. Deze ontwikkeling vindt plaats binnen de uitgangspunten van het beleidsdocument Dordwijkzone op de kaart. Uitvoeringsprogramma Groenblauw Netwerk Drechtsteden 2008- 2013. In 2008 heeft de Drechtraad het uitvoeringsprogramma vastgesteld. Het programma kent dezelfde tijdshorizon als die van het Investeringsbudget Landelijk gebied (ILG). In 2009 verschijnt er een voortgangsrapportage waarin de stand van zaken wordt weergegeven. Daarin wordt ingegaan op de stand van zaken, de knelpunten en de te nemen (versnellings)acties. Deze rapportage zal jaarlijks verschijnen. Bodem In 2008 is uitvoering gegeven aan het Bodemsaneringsprogramma 2005-2009. Het ging daarbij ondermeer om de volgende projecten: Vervolg Polder Stededijk: concept-samenwerkingsovereenkomst. Dit project is vertraagd door problemen met de verwerving van de locatie. Kilkade: vertraging wegens niet naar tevredenheid afronden van de onderhandelingen met de externe partij over het in erfpacht nemen van het terrein. Uitgevoerde saneringen zijn: o.a. “Oude Veerweg” en de “creosootverontreiniging Stadswerven”. Vervolgonderzoek verdachte locaties. De helft van de 300 oriënterende onderzoeken is uitgevoerd. De rest volgt in 2009. In het voorjaar van 2009 wordt een eindrapportage opgemaakt. Geluid In 2008 is gestart met de noodzakelijke RO-procedures inzake de wijziging van de (geluids)zonegrens voor de industrieterreinen Dordt-West en De Staart. Voor beide terreinen geldt dat in 2009 de procedures worden afgerond. Daarmee komt voor de Zeehaven de bij de revitalisering beoogde geluidsruimte voor onder meer de PWA-kade en het NSterrein volledig beschikbaar. Vorig jaar is eveneens gestart met het opstellen van een Actieplan geluid. Aan het einde van het eerste kwartaal 2009 zal dit plan gereed zijn. Het opstellen is door capaciteitproblemen en de noodzaak van extra geluidberekeningen vertraagd. Lucht Uitvoering is gegeven aan het Programma Luchtkwaliteit Drechtsteden 2006-2015. Dit programma, dat opgenomen is in het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL), bevat maatregelen ten behoeve van de verbetering van de luchtkwaliteit en vermindering van het aantal luchtgehinderden. Ook de maatregelen die Dordrecht moet nemen zijn in dit programma opgenomen. De realisatie van de tunnel Laan der VN en de fietsenstalling Achterom kunnen in dit kader als successen genoemd worden. Verder is in 2008 het haalbaarheidsonderzoek walstroom afgerond. Het blijkt dat aanleg van een walstroomvoorziening op de locatie Achterhakkers/Wilgenbos in Dordrecht noodzakelijk is om in de toekomst luchtkwaliteitsproblemen te voorkomen. Voor de overige kades is walstroom effectief om als generieke maatregel de achtergrond concentratie (van fijnstof) in de Drechtsteden te verlagen. We gaan dan ook tot aanleg over. Ten behoeve van de aanleg van walstroomvoorzieningen is gestart met een programma van eisen. De aanbesteding zal naar verwachting in 2009 gereed zijn. Feitelijke aanleg moet uiterlijk 2011 gereed zijn. 5. Thema Vergunningverlening en Handhaving Wat hebben we ervoor gedaan? Vergunningen In 2008 werd het verwachte hoge aantal bouwaanvragen (849 stuks) nagenoeg gehaald. Als gevolg van de kredietcrisis ligt de verwachting voor aankomend jaar lager, de terugloop in aanvragen was eind 2008 al zichtbaar. Voor 2008 is een lichte stijging ten aanzien van het aantal sloopaanvragen en onttrekkingsvergunningen en een daling van het aantal splitsingsvergunningen en aanlegvergunningen geregistreerd. Verder is opvallend dat het aantal ingediende schetsplannen aanzienlijk lager was dan verwacht en dat de in 2008 verwachte vraag naar bestemmingsplan- en objectinformatie en vastgoedgegeven is uitgebleven. In het aantal verleende APV-vergunningen is eveneens een lichte dalingen waarneembaar. Alleen in het aantal vergunningen voor kleine evenementen trad een stijging op. Ook op het gebied van de Drank-en Horecavergunningen bleef het aantal aanvragen/vergunningen achter bij de raming. Het aantal vergunningen op basis van bijzondere wetten laat een sterke daling zien; vooral op het gebied van winkeluitstallingen en in-


Pagina 48 van 211

formatiestandplaatsvergunningen. Het aantal aanwezigheidsvergunningen voor speelautomaten is echter weer boven verwachting gestegen. Het aantal gebruiksvergunningen is afgenomen ten opzichte van de prognose, maar dat houdt verband met de invoering van het gebruiksbesluit, waardoor in veel gevallen de vergunningsplicht is vervangen door een meldingsplicht. Handhaving Het aantal klachten op het gebied van woningtoezicht en daarmee samenhangend het aantal inspecties en aanschrijvingen is ten opzichte van de prognose fors toegenomen. De voorraad bouwplannen waarbij nog inspectie nodig is, is verminderd. Datzelfde geldt voor de voorraad te controleren sloopvergunningen. Het project controle illegale kamerverhuur en huisvesting buitenlandse werknemers heeft een aanzienlijk grotere inzet vereist. Het aantal panden dat in het kader van dit project wordt gecontroleerd is bijna driemaal zo groot geworden als geraamd en het aantal aanschrijvingen en inspecties dat hiermee gemoeid is, is met bijna de helft van de raming toegenomen. 6. Thema Ontwikkelen en herstructureren woonwijken Wat hebben we ervoor gedaan? Van 2006 tot en met 2009 worden naar verwachting zo’n 1.600 woningen opgeleverd. Voor de periode na 2010 worden in 2009 afspraken met de corporaties gemaakt. Na vaststelling van de Structuurvisie 2020 zal het onderzoek naar de bouwmogelijkheden in de Zuidpolder ter besluitvorming worden voorgelegd. Voor Stadswerven zal begin 2009 een Masterplan aangeboden worden. Projecten als Leerpark, Gezondheidspark en Wilgenwende kunnen in 2009 in de verkoop komen. De invloed van de kredietcrisis op deze projecten wordt nauwlettend gevolgd. Wijkgericht werken De inzet van wijkgericht werken is gericht op het vergroten van de leefbaarheid en veiligheid. In 2009 zullen de cijfers uit de monitor Leefbaarheid en Veiligheid zicht geven op de behaalde effecten van de gerealiseerde inspanningen. Dordrecht-West In 2008 zijn in Dordrecht-West verschillende projecten gereed gekomen. Denk onder meer aan de vaststelling van de nieuwe sociale programma’s in Nieuw Krispijn en Crabbehof, de uitvoering van een groot aantal bouwplannen in Oud Krispijn en de opening van de multifunctionele accommodatie de Koloriet. Een andere belangrijk moment was de ondertekening van het charter voor Wielwijk en Crabbehof. In dit charter staat de gezamenlijke fysieke en sociale inzet van het rijk, de gemeente en de corporaties vastgelegd. Daarnaast is veel aandacht geweest voor communicatie en participatie. Dordrecht Oost Mede door ‘de aanpak overlastgevende jeugd’ is het aantal meldingen jeugdoverlast in Sterrenburg en Stadspolders in 2008 afgenomen t.o.v. 2007. Vanuit Grote stedenbeleid middelen is in Oost een impuls gegeven aan jongerenwerk en sportstimulering. Hierdoor zijn o.a. meer contacten gelegd met jongeren, meer activiteiten met hen georganiseerd en is er meer begeleiding geweest. De projecten ‘Stadspolder, een buurt om mooi te houden’, ‘Sterrenburg III, een buurt om mooi te houden’, ‘Kwaliteitsimpuls Sterrenburg I’ zijn volgens opdracht uitgevoerd. Daarnaast hebben in Oost nog de volgende activiteiten plaatsgevonden: informatieavonden over het toekomstige hostel in Sterrenburg, aanleg en opening Cruyff Court (incl. wekelijks drukbezochte sportactiviteiten op het veld), aanleg eerste sportieve speelplein in Dordrecht op schoolplein Meridiaan (opening in januari) en twee goedbezochte netwerkbijeenkomsten voor professionals over de thema’s ‘jeugd’ en ‘alcohol en vernielingen’. Dordrecht Centrum Het TOG-team heeft onder aansturing van de gemeente een aanpak voor hulpverlening aan dak- en thuislozen ontwikkeld. Dit om de overlast in het Kasperspadgebied tegen te gaan. Dat bleek onvoldoende. In het najaar is daarom met gebiedsontzeggingen gewerkt en een alcoholverbod voor het gebied in voorbereiding genomen. Daarnaast is een sportprogramma voor jongeren in het gebied gestart. Ten behoeve van de veiligheid en veiligheidsbeleving op het Leerpark heeft een procesmanager van Wijkgericht samen met bewoners, docenten, leerlingen en bezoekers werken een aanpak ontwikkeld. Deze aanpak moet uitmonden in regulier parkmanagement. Voor de Vogelbuurt heeft Woonbron samen met de gemeente, bewoners en maatschappelijke partners een breed geaccepteerde visie ontwikkeld. In de Verzetsbuurt is het Plein ’40-’45 en omgeving, en het


Pagina 49 van 211

van der Giessenplein integraal verbeterd waarbij de bewonersparticipatie is vormgegeven volgens het concept van de Proefstraat in het Noorderkwartier. Gebiedsoverstijgende projecten Het project Gewoon Doen, gericht op het tegengaan van verloedering en verkeersoverlast is in 2008 ontwikkeld en van start gegaan. Het implementatieplan voor Burgers aan Zet is gemaakt. Het project is gericht op nieuwe vormen van burgerparticipatie en kan in 2009 uitgevoerd worden. De Beke-aanpak zoals die wordt toegepast is een zeer effectief instrument bij de aanpak van overlast door groepen jongeren. Het werkt om meer informatiegestuurd en op methodische wijze de overlast gericht aan te pakken. Dat blijkt uit de resultaten. In de wijken waar de Beke-aanpak is ingezet is sprake van 30 tot 40% daling van het aantal overlastmeldingen. In 2008 zijn in drie gebieden Beke-groepen actief geweest. Overlastgevende panden In 2008 is na een inventarisatie en een aantal acties, het aantal overlastgevende panden teruggedrongen van 29 naar 5. De samenwerking van Wijkgericht werken met Stadsontwikkeling (illegale kamerverhuur) heeft vorm gekregen. Straat en winterfeesten Het aantal straaten winterfeesten in 2008 bedroeg 141. Eind 2008 is er een zeer druk bezochte feestelijke kennisuitwisselingsbijeenkomst voor alle organisatoren van straaten winterfeesten geweest in de Compagnie. Woonwagens In het kader van de deconcentratie is er in 2008 flinke voortgang geboekt. Na het Quickterrein zijn ook de standplaatsen op de Brandts Buijsstraat aangelegd. Helaas is tot eind 2008 met 5 gezinnen nog geen overeenstemming bereikt over de verhuizing naar decentrale locaties. Bij deze families wordt daarom niet meer uitgegaan van vrijwillige verplaatsing maar van gedwongen verplaatsing. Dit kan aanzienlijk meer tijdsbeslag gaan betekenen. Met het oprichten van een nieuwe beheerorganisatie wordt gewacht totdat in 2009 beleid voor de woonwagenlocaties (na afronding van de deconcentratie) is vastgesteld. Funderingen In het aandachtsgebied zijn de funderingen van 397 woningen hersteld verklaard. De prognose is dat eind 2009 het aantal van 600 herstelde funderingen zal worden gehaald, wat aanzienlijk meer is dan de te leveren VROM-prestatie van 500 herstelde funderingen. Monumenten & archeologie Het aantal panden in de binnenstad en 19 eeuwse Schil dat voor aanwijzing tot gemeentelijk monument in aanmerking komt is veel groter dan verwacht. De daadwerkelijke aanwijzing is daardoor vertraagd en wordt nu gefaseerd uitgevoerd. De archeologische verwachtingskaart is in december 2008 aangeleverd. In 2009 zal op basis hiervan een beleidsplan en beleidskaart voor archeologie opgesteld worden. Binnen het motto Cultuur, water en historie is onderzocht of conservering en presentatie van het scheepswrak De Jacob binnen Dordrecht haalbaar zou zijn. Na nader onderzoek is hiervan afgezien. In opdracht van het Waterschap heeft Landschapsbeheer ZuidHolland in samenwerking met de gemeenten Dordrecht, Zwijndrecht, IJsselmonde en Albrandswaard een cultuurhistorische inventarisatie van dit gebied opgesteld. De kaart is in 2008 gerealiseerd. In 2008 is DiEP Magazine 3 keer verschenen. In het Hof zijn twee tentoonstellingen gerealiseerd: ‘Preek en Pannengekletter’ en ‘Gevonden!’. Voor de laatste is ook een boek geschreven en gepubliceerd. In Huis Scharlaken is in samenwerking met DiEP een nieuwe presentatie rond de locatie en beerkelder gerealiseerd. Eind 2008 is de cursus ‘Dordtologie’ van start gegaan. Planologisch juridisch instrumentarium De bestemmingsplannen Belthurepark, Copernicusweg, Stadspolder, Vissershoek en Oudelandshoek, artikel 11 WRO HTS-Oranjelaan zijn goedgekeurd en in werking getreden. Voor de Nieuwe Dordtse Biesbosch, Historische Binnenstad, Smitsweg, gebied Oostpoort e.o., herziening geluidzone Dordt-west, is de inspraak gestart en voor de gebieden Amstelwijck, Zeehavens is gestart met de voorbereidingen voor een nieuw bestemmingsplan. Per 1 juli 2008 is de nieuwe Wet ruimtelijke ordening in werking getreden. Voor- en na die datum zijn de nodige initiatieven genomen om tot implementatie te komen. Er is o.a. een Plan van Aanpak opgesteld alsmede verschillende beleidsvoorstellen, en raadsvoorstellen/besluiten. Tevens zijn er interne cursussen georganiseerd. In 2008 is aan planschadeclaims gewerkt voor de projecten Moskee, Iroko, Stevensweg, Smitsweg, Eras-


Pagina 50 van 211

mus, Brederodestraat, Vest 108, Elzenlaan, Koningstraat, Vlietweg, DubbelsteynlaanWest 47. In de meeste gevallen waarin geadviseerd wordt planschade toe te kennen gaat het om relatief kleine bedragen (tot € 2.500). Exploitatie bouwgronden en gemeentelijke eigendommen De bestaande exploitaties bouwgronden zijn geconsolideerd in de prognose Grondbedrijf 2008. Voor de nieuwe projecten zijn exploitaties opgesteld. In 2008 is ook een groot aantal canonherzieningen doorgevoerd en daarmee is toepassing gegeven aan de in de erfpachtovereenkomsten opgenomen contractuele bepalingen. Ook is voortgegaan met de conversie van erfpachten woningbouw uit de dertiger jaren naar nieuwe rechten op grond van huidige prijzen en voorwaarden. In 2009 zullen de laatste rechten uit deze groep voor conversie in behandeling worden genomen. Tenslotte is de complete doorlichting van het erfpachtbestand en de vergelijking daarvan met de financiële administratie afgerond. Dit en de enkele jaren geleden doorgevoerde strakkere controle en sturing op betaalgedrag van erfpachters heeft inmiddels tot een situatie geleid waarbij geen grote achterstandsgevallen meer aan de orde zijn. Als gevolg hiervan zijn de opbrengsten van erfpachtcanons € 480.000 hoger uitgevallen. Verwacht wordt dat de opbrengsten de komende jaren structureel hoger zijn. Deze extra inkomsten worden rechtstreeks gestort in de algemene reserve van het grondbedrijf.


Pagina 51 van 211

2.6 Werk en Scholing Het hebben van werk is een belangrijke voorwaarde voor een volwaardig bestaan. Om zo veel mogelijk inwoners aan het werk te krijgen en te houden, streven wij er naar om de vraag naar en het aanbod van werknemers met elkaar in evenwicht te brengen. Dit programma draagt bij aan het beter afstemmen van vraag en aanbod van arbeid, het uitbreiden van werkgelegenheid en de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Het benodigde flankerend economisch beleid dat zich bezig houdt met de vraagzijde van de arbeidsmarkt staat beschreven bij het programma ondernemerschap en bereikbaarheid. Sociale zekerheid en Onderwijs zijn beide van invloed op de aanbodzijde van de arbeidsmarkt. Een samenspel van maatregelen op deze terreinen is noodzakelijk om meer mensen aan de slag te krijgen. Wat hebben we bereikt? Versterken onderwijsinfrastructuur De toekomstige arbeidmarkt van Dordrecht vraagt niet zozeer om een kwantitatieve, maar kwalitatieve benadering, met andere woorden: een beroepsbevolking met de juiste kwalificaties voor de banen in de regio. Dit vraagt in Dordrecht zowel om een meer divergente als een hoger opleidingsniveau van de beroepsbevolking. Een adequate onderwijsinfrastructuur draagt bij aan deze kwalitatieve benadering van de arbeidsmarkt waarbij vraaggericht onderwijs, vermindering van schooluitval en de inzet van kennisinfrastructuur onder meer van belang is. Van de totale Dordtse bevolking beschikte in 2008 66% over een middelbaar of hoger opleidingsniveau. Het streefpercentage van 2009 (65% van de Dordtse bevolking heeft een middelbaar of hoger opleidingsniveau) is daarmee reeds gerealiseerd. Van de Dordtse beroepsbevolking was in 2008 74% middelbaar of hoger opgeleid, één procent meer dan in 2007. Daarmee is het streefcijfer voor 2009 al gehaald. We hebben ons voorgenomen het aantal MBO- leerlingen in Dordrecht te laten toenemen van 6.614 in 2006 naar 7.000 in 2010. In 2008 waren er 6.756 MBO-leerlingen in Dordrecht. De verwachting is dat met de opening van het Leerpark het aantal MBO-ers de komende jaren nog verder zal stijgen en de streefwaardes gerealiseerd worden. Het aantal techniekleerlingen op het MBO is in 2008 minder hard gestegen dan gewenst. De nulwaarde was 1.068, terwijl in 2008 1.029 leerlingen zijn geteld. Het aantal is dus iets gedaald ten opzichte van de nulwaarde. Een exacte verklaring voor deze daling is niet te geven, maar mogelijk is er vanuit onderwijsinstellingen niet maximaal ingespeeld op de verschuiving in technische beroepen. Daarnaast gaat 55% van de middelbaar scholieren naar een vervolgopleiding buiten Dordrecht. In 2008 is geïnvesteerd in het aantrekken van het hoger onderwijs om de discrepantie tussen het sterke aanbod (V)MBO-opleidingen en het beperkter aanbod aan HBO-opleidingen in Dordrecht te verkleinen. Dit is noodzaak wil onze regio op termijn concurrerend blijven. Een positieve tendens is hierbij reeds ingezet: het aantal HBO-studenten in Dordrecht kent een stijgende lijn (1.189 in 2008 ten opzichte van 1.049 in 2005). Door onder meer het afgesloten convenant met de Christelijke Hogeschool Ede is de verwachting dat het aantal HBO studenten in Dordrecht zal blijven toenemen. Terugdringen structurele werkloosheid In de begroting 2008 hebben wij ons de ambitie gesteld om met betrekking tot het aantal niet-werkzoekenden (NWW-ers) een lager aantal te hebben dan gemiddeld in de G27. Deze ambitie willen we realiseren door adequate begeleiding van werkzoekenden: het koppelen van NWW-ers aan een snelle vacaturevervulling via individuele werkgeverscontracten of vraaggerichte re-integratietrajecten. In 2008 waren er 2.491 NWW-ers (tegen 2.651 in 2007). Meer mensen zijn dus actief aan een baan geholpen sinds 2007. Van het aantal NWW-ers is 60% laagopgeleid en 50% is minder dan een jaar werkloos. Het aantal mensen met een WW-uitkering in Dordrecht is in 2008 gedaald van 1.581 personen naar 1.235. Hiermee zit het aantal al onder het streefcijfer voor 2009 (2.230 WW’ers). Procentueel betekent dit dat 1,5% van de beroepsbevolking in Dordrecht in 2008 een WW-uitkering ontving. Ook hiermee doet Dordrecht het relatief goed ten opzichte van de G27. In deze gemeenten bedraagt het aantal WW-ers gemiddeld 2% in 2008. De verwachting is dat als gevolg van de kredietcrisis het aantal uitkeringen toeneemt. Het aantal mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering is licht toegenomen: van 5.628 in 2007 naar 5.635 in 2008. Ondanks deze lichte stijging, hebben we een voorsprong op de


Pagina 52 van 211

G27: 7% van de beroepsbevolking heeft in Dordrecht een arbeidsongeschiktheidsuitkering. In de G27 is dit gemiddeld 8%. Voor wat betreft het aantal bijstandsuitkeringen is een daling waarneembaar van 3.200 uitkeringen in 2007 naar 2.915 verstrekte uitkeringen in 2008. De bovenvermelde cijfers zijn een weergave van het totale jaar 2008. Aan het eind van 2008 heeft een omslag plaatsgevonden op de regionale arbeidsmarkt. Kort samengevat is sprake van een daling van de export, het producentenvertrouwen holt achteruit, de productie in de industrie neemt hard af en het aantal faillissementen stijgt. De gevolgen van de kredietcrisis zijn ook direct merkbaar geworden voor bedrijven in onze regio. In de Drechtsteden hebben 9 bedrijven goedkeuring gekregen voor de regeling WerkTijdVerkorting (WVT); de omvang betreft totaal 1500 werknemers. De branche waarin deze bedrijven zitten zijn de metaal, de chemie en de zakelijke dienstverlening. In het laatste kwartaal van 2008 bleek in tegenstelling tot eerdere prognoses ook in de horecasector sprake te zijn van krimp in plaats van groei. Uit een onderzoek dat Ecorys in opdracht van het CWI heeft uitgevoerd (Vacatures in Nederland 2008) komt naar voren dat in 2008 een daling is ingezet in het aantal vacatures. In de periode juli 2007 tot juni 2008 is het aantal vacatures met 15% gedaald tot 106.400 in de regio Rijnmond. Door het dalende aantal openstaande vacatures is de krapte op de arbeidsmarkt in Rijnmond aan het afnemen. Dit doet zich vooral voor bij sectoren als de bouw, de industrie, de zakelijke dienstverlening (uitzendkrachten) en transport. In tegenstelling tot de prognoses is niet alleen sprake van een kwalitatief probleem op de arbeidsmarkt; de arbeidsmarkt in de Drechtsteden heeft nu ook met een kwantitatief probleem te maken. Vergroten ontwikkelingskansen jeugd en terugdringen jeugdwerkloosheid We proberen voortijdig schoolverlaten en onderwijsachterstanden zoveel mogelijk te voorkomen en te beperken. Als leerlingen voortijdig hun opleiding verlaten is de kans op mismatch op de arbeidsmarkt en kans op werkloosheid groter. Vandaar dat wij hier stevig op inzetten opdat het aantal voortijdig schoolverlaters daalt en we de jeugdwerkloosheid kunnen bestrijden. Voorschoolse en Vroegtijdige Educatie (VVE, doelgroep tot vijf jarigen) helpt om kinderen beter voor te bereiden op hun schoolloopbaan. Vooral leerlingen met een leerachterstand (gewichtenleerlingen) kunnen hiermee een inhaalslag maken zodat ze het basisonderwijs met een hoger niveau kunnen starten. Dit helpt hen ook in latere fasen van hun onderwijscarrière beter te presteren, wat uiteindelijk invloed kan hebben op de positie op de arbeidsmarkt. In 2006 namen 396 peuters en kleuters deel aan een VVE-traject, op peuterspeelzalen en/of kinderdagverblijven. Eind 2009 moet dit zijn toegenomen tot 453. Onderdeel van de doelstelling is dat 80% van alle zogenaamde gewichtenleerlingen is bereikt eind 2009. Uit de VVE monitor blijkt dat in 2008 70% van de VVE doelgroep is bereikt. De inzet van de Voor en Vroegschoolse Educatie in de peuterspeelzalen en de eerste leerjaren van het basisonderwijs draagt bij aan de bestrijding van taalachterstand in een vroeg stadium. Taal is de sleutel tot een positieve ontwikkeling van de schoolloopbaan. De inzet op Voor- en Vroegschoolse educatie heeft op dit terrein zijn vruchten afgeworpen. Uit de onderwijsmonitor 2008 blijkt dat de taalscore 1 van de Dordtse scholen een stijgende lijn vertoont. Het percentage scholen met een score beneden het landelijk gemiddelde is van 8% teruggebracht naar 5%. Het percentage scholen met een taalscore rond het landelijk gemiddelde is gestegen van 81% naar 83%. Het percentage scholen met een score boven het landelijk gemiddelde is gelijk gebleven op 8%. De bestrijding van vroegtijdige schooluitval was in 2008 speerpunt van het onderwijsbeleid. Dit heeft zijn effect gehad. Uit het jaarverslag van Bureau Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaters blijkt dat het voortijdig schoolverlaten met 39% is gedaald ten opzichte van schooljaar 2006-2007. Uit de jongerenmonitor (oktober 2008) blijkt dat het spijbelgedrag afnam ten opzichte van 2003. Het aantal gespijbelde uren is 4,8 per maand. In 2003 lag dit aantal op 6,89 uren per maand. De meerderheid van jongeren gaat niet met tegenzin naar school. Het aandeel jongeren van 16 tot 22 jaar dat nog op school zit is 72%. Het aantal bijstandsgerechtigden onder de 25 jaar is gedaald van 207 in 2007 naar 200 in 2008. Dit is boven het streven van 2009 (310). Binnen de beroepsbevolking van 15-24 jarigen betekent dit een afname van 1,9% naar 1,4%. In de G27 was er afname van 1,4% naar 1,1%. Dordrecht doet het in absolute percentages dus minder goed dan G27, maar het 1

Scores overgenomen van CITO


Pagina 53 van 211

streven om de achterstand ten opzichte van G27 te dichten en maximaal 0,35% te laten zijn, is gerealiseerd; deze afstand was bij de nulmeting 0,7%, en in 2008 0,3%. Voor wat betreft het aantal niet-werkende werkzoekenden onder de 23 jaar zijn geen actuele cijfers beschikbaar.

Werk en Scholing O ut c o me d o el st e l l i ng e n i nd i c at o r e n

Verste rke n onde rwijsinfra structuur

Jaarverslag 0 -waard e 20 07



20 09

2 010

A mbit ie

aandeel midd elbaar of hog er o pleid ingsniveau - b evo lking (a)

64 %

66 %

6 6%

65%

Licht

- b eroep sbevo lking

72 %

73 %

74%

73%

Licht

aant al leerling en/ st udent en in Dordrecht - M BO

6 .614

6.59 2

6.756

6 .80 0

6.9 00

7.00 0

Licht

- HB O

1.04 9

1.13 0

1.189

1.150

1.2 00

1.2 50

Zwaar

% laag o pg eleiden (max basiso nderwijs)

7%

5%

- aut o cht o nen

4%

2%

Licht

- allocht onen

2 7%

2 3%

Licht

aant al t echniek leerlingen M B O aant al t echniek leerlingen V M B O

Terugdringe n structure le werklooshe id/ v e rgrote n werkge le ge nhe id t o t aal aant al niet werkend e werkzo ekenden (NW W )

1.06 8

1.0 37

1.0 29

1.175

Licht

30 8

30 8

30 7

3 39

Licht

JaarM eest verslag act uele met ing 0 -waard e 20 07 6.557 2.6 51 2.4 91

% lager dan 1 jaar

61%

42 %

50%

% laago pg eleiden

53 %

61%

6 0%

% b evo lking 15-6 4 jaar

Licht

8,2 %


20 09

2 010

A mbit ie Licht Licht

50%

Licht

3,3 %

Licht

(G27 5,4%)

voo rsp r o ng o p G27

perso nen met ww-uit kering: - aant al - % bevolking 15-64 jaar

2.3 52 2,9 %

1.58 1 2,0 %

G27: 3 ,5%

1.23 5

Licht

1,5%

Licht

G2 7: 2 ,0%

voo rsp r o ng o p G27

perso nen met arbeid song eschikt heid suit kering: - A bso luut - % bero epsb evolking 15-64 jaar

6 .10 8 7,6 %

5.62 8 7,0 %

G27: 9,2 % % W W B -uit k. op t o t aal aant al huishoud . (nulwaarde 2 00 5)


8,4 %

5.63 5

Licht

7,0%

Licht

G2 7: 8 ,0% 7,2 %

6,5%

G27: G27: 6 % 6 ,7%

G2 7: 5,4%

uit st roo m W W B naar regulier werk

30 %

% b et aald werk van niet -schoo lgaand en t ussen 18-64 jaar

69 %

40 %

voo rsp r o ng o p G27 Zwaar

33 %

3 3% 72%

3 5%

Licht Licht

Pagina 54 van 211

Vergroten ontwikkelingskansen jeugd/ terugdringen jeugdwerkloosheid totaal aantal voortijdig schoolverlaters (nulwaarde 2006) aantal peuters en kleuters met een (leer)achterstand

Jaarverslag 0-waarde 2007

Meest actuele meting

Streefwaarde 2008

2009

1.236

1.112

2010 Ambitie

1.526

1.329

1.001

396

nb

453

Zwaar

Zwaar

64%

nb

80% (b)

Zwaar

672 5,7%

157 (a) 1,4%

640

Licht Licht

G27: 4,2%

G27: 1,4%

Cfm G27

die deelnemen aan een VVE traject (nulwaarde 2004) - % van doelgroep gewichtenleerlingen niet-werkende werkzoekenden onder 23 jaar - aantal - % van totaal mensen <23 (nulmeting 2006)

aantal bijstandsgerechtigden <25 jaar: - aantal - % bevolking 15-24 jaar

400

270

200

310

2,7%

1,9%

1,4%

2,0%

G27: 2,0%

G27: 1,4%

G27 : 1,1%

(halv G27)

Licht

Licht

(a) correctie waarde jaarverslag van 64% naar 66%

Wat heeft het gekost Voor een analyse van de verschillen tussen begroting en realisatie wordt verwezen naar hoofdstuk 4. Programma Werk en Scholing Bedragen x € 1,000 Thema

Lasten

Baten



Opgroeien en onderwijs

12.098

11.923

175

580

1.065

485

Onderwijshuisvesting

13.291

15.505

-2.214

7.761

14.698

6.937

Arbeidsmarkttoeleiding

51.509

49.662

1.847

46.483

46.328

-155

76.898

77.090

-192

54.824

62.091

7.267


Mutaties in reserves

7.075





10.343

14.059

-3.716

6.997

5.097

-1.899

Mutaties in reserves

-5.616

Resultaat na bestemming

1.460

Wat hebben we ervoor gedaan? 1. Thema Opgroeien en onderwijs In dit thema staan de diverse maatregelen centraal die de gemeente neemt rondom het begeleiden van opgroeien van kinderen en onderwijs, van voorschools tot en met voorgezet onderwijs. Dordrecht voert regie op het leggen van verbindingen tussen de consultatiebureaus voor vroegsignalering voorschoolse voorzieningen, die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het voorschoolse deel van het VVE-programma, én de basisscholen die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het vroegschoolse deel van het VVE-programma. In 2008 stond de uitbreiding van het VVE doelgroepbereik centraal. Om dit te realiseren is o.a. de Dordtse Felicitatiedienst gestart met huisbezoeken bij jaarlijks 850 ouders van een 2-jarige peuter. Ook hebben we met de kinderopvangondernemers met locaties in wijken met een lage sociaal economische score gesproken over het aanbieden van een VVE-programma. Vijf


Pagina 55 van 211

locaties hebben besloten een VVE-programma te willen uitvoeren. Zij hebben voor 2009 een subsidieaanvraag ingediend voor scholing van de pedagogisch medewerkers en aanschaf van materialen voor het uitvoeren van een VVE-programma. Voor de intensieve begeleiding van kinderen met een taalachterstand zijn in het schooljaar 2007-2008 op een vijftal basisscholen 5 schakelklassen en een kopklas ingericht (totaal 6). In het kader van het GSB is met het Rijk afgesproken dat 390 leerlingen gedurende de GSB periode intensief worden begeleid op taalgebied. Op basis van de eigen tellingen blijkt dat dit doel gerealiseerd wordt. De bestrijding van vroegtijdige schooluitval is in 2008 tot speerpunt van het onderwijsbeleid gemaakt. Er zijn tal van maatregelen genomen om voortijdig schoolverlaten te voorkomen en te verminderen. Met name de samenwerking tussen het VO en MBO is versterkt zodat er gewerkt kan worden met een gezamenlijk actieplan. We zijn gestopt met het verstrekken van afzonderlijke subsidies voor vsv projecten. Er is verder gewerkt aan de implementatie van ZAT teams op het MBO. Bureau Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten houdt consequent toezicht op de naleving van de leerplichtwet en voortijdig schoolverlaters worden snel bezocht en begeleid naar een opleiding of werk. Bij het voorkomen van voortijdig schoolverlaten en om mensen naar de arbeidsmarkt te geleiden is het van belang dat voldoende uitdagend onderwijs wordt aangeboden waarbij leerlingen hun talenten ontdekken en ontwikkelen. Één van de methoden hierbij is stimulering van een ondernemende houding en ondernemerschap bij docenten en leerlingen. In 2008 is geregeld dat in 2009 hiermee een start kan worden gemaakt door maatschappelijke stages in het voortgezet onderwijs. Maatschappelijke stages worden uiterlijk in 2011 een verplicht onderwijsonderdeel in het Voortgezet Onderwijs waarbij leerlingen minimaal 72 uur een stage lopen. Uitgaande van de 7.705 VO-leerlingen betekent dit dat in Dordrecht jaarlijks ongeveer 2.000 stageplaatsen gecreëerd moeten worden met voldoende begeleiding en goede aansluiting op het interessegebied van de leerling. In 2008 is met de voortgezet onderwijsinstellingen afgesproken dat de - via de Algemene Uitkering ter beschikking gestelde middelen voor maatschappelijke stages ingezet worden voor de planvorming en organisatie van een leerbedrijf waar de makelaarsfunctie is ondergebracht en van waaruit de ondersteuning aan onderwijsinstellingen en stagebiedende partijen wordt verzorgd. Tevens krijgt dit leerbedrijf de functie om te zorgen voor voldoende maatschappelijke stages in Dordrecht. Het leerbedrijf zal volledig operationeel zijn in het schooljaar 2011-2012. Begin 2008 is het onderwijsportaal operationeel geworden. De profielen van alle scholen voor voortgezet onderwijs in Dordrecht zijn daarin opgenomen. Via een link kunnen geïnteresseerden inzage krijgen in de toezichtskaarten van de rijksinspectie over de betreffende school. Naast de onderwijskundige activiteiten werken wij in 2008 net als in 2007 met 14 basisscholen aan het realiseren van de doelstelling van School in de Samenleving (SIS): vergroten van de ontwikkelingskansen van kinderen van 2 tot en met 12 jaar. Elf SiSscholen (14 locaties) hebben samen met partners als de DWO en de stichting ToBe een veelheid aan verlengde schooldagactiviteiten georganiseerd voor kinderen. Vooral aan activiteiten op het gebied van cultuureducatie was de deelname van leerlingen groot. De inzet van het schoolmaatschappelijk werk op het basis- en voortgezet onderwijs is in 2008 gehandhaafd. Hiermee wordt de zorgstructuur binnen de scholen van basis- en voortgezet onderwijs versterkt en de samenwerking met jeugdhulpverlening geïntensiveerd. Verder is in 2008 het Aanvalsplan Laaggeletterdheid voor de regio Drechtsteden opgesteld en door het Drechtstedenbestuur vastgesteld. In samenwerking met RTV-Dordrecht en het Da Vinci College is voor de zomer gestart met werving van laaggeletterden cursisten via TVDordrecht reclamespotjes. In totaal hebben 231 anderstalige laaggeletterden de cursus gevolg. Ook hebben 156 anderstalige laaggeletterden een soortgelijke cursus gevolgd in het kader van een voortraject Wet Inburgering. Een viertal cursisten zijn ambassadeur geworden. Van hen zijn portretten gemaakt die zijn uitgezonden op de regionale tv-zender. In de begroting 2008 is aangegeven dat in de loop van 2008 het handhavingsbeleid met betrekking tot de kwaliteit van het peuterwerk zou worden ontwikkeld. Dit is vertraagd omdat het Rijk heeft aangekondigd dat in de loop van 2009 de Wet Harmonisering Kinderopvang en Peuterwerk gereed zal komen. Deze Wet zal handvatten bieden voor het te ontwikkelen handhavingsbeleid.


Pagina 56 van 211

2. Thema Onderwijshuisvesting In 2008 zijn de volgende onderwijsgebouwen gereed gekomen: Koloriet (De Fontein, De Mondriaan), Wantijschool Maasstraat, Pius X, Vrije School, Polyanderschool, Ammanschool, Samenwerkingsgebouw Leerpark, Stedelijk Dalton Lyceum, Kompas (SBO-school). Voor de evangelische basisschool Eden, de openbaar basisonderwijs Dubbeldam en de Blije Gaarde SO is tijdelijke huisvesting gerealiseerd. De bouw van de volgende scholen is van start gegaan: Kennedyschool Bosstraat, Blije Gaarde VSO, Sportgebouw Leerpark. De volgende gebouwen zijn, om verschillende redenen, niet opgeleverd in 2008: Ikra, Vest, Statenschool, Albatros/Fontein, Ds. Bogermanschool, Blije Gaarde VSO, Geert Grootte, Bever, Johan Friso, Pr. Julianaschool, Kennedyschool, Griffioen, Oranje Nassau, RMPI Het Tij. Bij de herijking IHP 2010 in het voorjaar van 2009 zal hier uitvoeriger op worden ingegaan. Deze herijking wordt aan de raad voorgelegd. Een ander belangrijk onderdeel binnen dit thema is het Leerpark. In 2005 is gestart met de fysieke bouw van het Leerpark. Het Insula College is in 2006 gereed gekomen, het Da Vinci College in 2007 en het Samenwerkingsgebouw en het Stedelijk Dalton College in 2008. Het Sportgebouw wordt in de zomer van 2009 opgeleverd en Leonardo Experience, tenslotte, in 2010. De onderwijsgebouwen op het Leerpark worden dus volgens planning gerealiseerd en opgeleverd. De reacties op de onderwijsgebouwen op het Leerpark zijn positief. Dit werd ondersteund door de toekenning van de “omgevingsprijs” voor het Insula College door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen begin 2009. 3. Thema Arbeidsmarkttoeleiding Het thema arbeidsmarkttoeleiding is in de regio belegd. Meer specifieke informatie over dit thema vindt u in het jaarverslag van de Sociale Dienst Drechtsteden (SDD). Inburgering De SDD levert een belangrijke bijdrage aan onze inburgeringsagenda. Dit is een actieprogramma voor de uitvoering van de Wet Inburgering (WI) waarmee in september 2008 werd gestart. Het is een omvangrijk programma om meer mensen te laten inburgeren. Hieraan vooraf ging het Deltaplan inburgering dat al vanaf februari 2008 tot de zomer leidde tot de eerste verbeteringen bij de uitvoering van de WI. Voor 2011 is de inzet dat 2100 mensen zijn ingeburgerd. Omdat de jaarlijkse inburgeringresultaten achter blijven bij de streefresultaten vindt een extra inspanning plaats. Kinderopvang blijkt een belangrijke ‘bottleneck’ te zijn bij de uitvoering van de WI. Daarnaast is in 2008 gestart met de voorbereiding van invoering van het participatiebudget. Dit is een samenvoeging van drie budgetten: WI (inburgering), WEB (educatie) en WBBwerkdeel (reïntegratie). Het betreft een landelijke pilot waaraan de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden heeft meegedaan. Deze pilot moet leiden tot meerwaarde bij de participatiemogelijkheden van burgers door een flexibele inzet van middelen die elkaar aanvullen (bijvoorbeeld alfabetisering in combinatie met inburgering, gebruik van WEB- en WI-middelen). Op 1 januari 2009 is het participatiebudget landelijk en wettelijk ingevoerd. De Drechtsteden hebben hierop geanticipeerd en de noodzakelijke voorbereidingen getroffen voor de definitieve invoering ervan. Reeds in 2008 kon bij de uitvoering van de WEB en in het geval van voortrajecten van de WI (alfabetisering) worden geprofiteerd van het bestaan van een (pilot) participatiebudget: bij de WEB uitvoering was sprake van een overbesteding die tot wachtlijsten kon leiden, indien niet vanuit de WI extra middelen zouden zijn bijgepast. Werk Het kenniscentrum van het Leerpark heeft in 2008 de regie gevoerd over samenwerkingsprojecten tussen onderwijs en bedrijfsleven. De coördinatiebemiddeling van stagiaires naar het bedrijfsleven is opnieuw onmisbaar gebleken. Het gaat daarbij niet alleen om jongeren in opleiding, maar ook om klanten van de Sociale Dienst die reïntegreren op de arbeidsmarkt. Het stagebureau van de VMBO scholen is in 2008 geen succes gebleken en is als project gestopt. ‘It’s learning’ is als nieuw project een opvolger van dit stagebureau. De gemeentelijke organisatie heeft op het gebied van stageplaatsen en trainees haar voorbeeldfunctie behouden: in 2008 bood onze eigen organisatie 100 stage- en werkervaringsplaatsen aan. Daarbij heeft het Transferpunt ‘Hoger Onderwijs Drechtsteden’ zich in 2008 ingespannen om voor 200 HBO-studenten projecten, stages en afstudeeronderzoek in publieke en private organisaties aan te bieden. Met betrekking tot het transferpunt hoger onderwijs is subsidie verleend voor twee projecten voor onderwijsinhoudelijke aspecten die noodzakelijk zijn voor de samenwerking met het


Pagina 57 van 211

bedrijfsleven en waarbij aangesloten wordt bij de bestaande projecten in het Leerpark specifiek en de regio in het algemeen. Het opzetten van een Ondernemershuis is één van deze projecten. De Sociale Dienst Drechtsteden heeft samengewerkt met het Centrum voor Werk en Inkomen met de methode ‘Work First (kortste weg naar werk)’. Per werkzoekende (in totaal 2147) werd op maat een traject aangeboden. Daarvan stroomde er 578 uit op een traject naar werk. De afstand tot de arbeidsmarkt was daarbij bepalend voor het instrument dat werd ingezet. Naast de gewone arbeidsbemiddeling konden de instrumenten werkplaats, arbeidsmarktgericht uitstroomtraject (AGU), springplank, of Brug (sociale activering) worden ingezet. De ambitie van de Sociale Dienst Drechtsteden was om minimaal 35% van de werkzoekenden door één van deze instrumenten weer naar werk toe te geleiden. 27% is gerealiseerd. Voor jongeren is opnieuw gewerkt met het integrale arbeidsmarkt toeleidingstraject Route 23. Het is niet duidelijk in hoeverre men in 2008 erin is geslaagd om tenminste 300 extra werkervaringsplaatsen te realiseren voor (jonge) bijstandsklanten. Het werkgeversservicepunt heeft de doelstelling om 270 werkzoekenden naar werk te plaatsen gerealiseerd. 394 personen zijn geplaatst. Het instrument Social Return on Investment, dat een betaalde baan aan werklozen zonder starkwalificatie biedt, leverde hieraan een bijdrage met 41 plaatsingen (het streefcijfer was 60). Van deze 41 plaatsingen betreft het circa voor de helft leerbanen. Voor het matchen van deze klanten wordt in eerste instantie gekeken in de klantenbestanden van de Sociale Dienst Drechtsteden. Lukt dat niet dan wordt gezocht in de bestanden van CWI, UWV en Sociale Werkplaats. Op dit moment komt SROI in de praktijk vooral terecht in de bouw. In 2008 is daarom meer diversiteit gegenereerd in het soort banen dat wordt gevraagd. De SROI wordt ook ingevoerd bij andere aanbestedende diensten zoals woningcorporaties, onderwijsinstellingen. Verder zijn als gemeente meer en vaker Wsw’ers ingezet. Hiervoor is een convenant met Drechtwerk gesloten. Met ingang van 1 januari 2008 beheren de gemeenten het budget voor de Sociale Werkvoorziening. Aldus wordt de gemeente nauwer betrokken bij het proces van wachtlijst en plaatsing in de SW. Het Regiebureau WSW is per die datum opgericht om de taken hieromtrent voor de deelnemende gemeenten in de Gemeenschappelijke Regeling Sociale Werkvoorziening (Drechtwerk) uit te voeren. Dit bureau is verantwoordelijk voor het maken en voeren van beleid ten aanzien de uitvoering van de WSW. De SDD heeft in 2008 het reïntegratiebeleid herzien en zal daar in 2009 uitvoering aan geven. Verwacht mag worden dat de reïntegratie in 2009 op basis van een nieuw geformuleerde visie en andere strategische keuzes anders zal worden vormgegeven dan nu het geval is. In 2008 is de eerste aanzet gedaan tot de ontwikkeling van een integraal arbeidsmarktbeleid voor de regio. Daarnaast is vanwege de actuele problematiek op de arbeidsmarkt ingezet op preventie van werkloosheid door bemiddeling van werk naar werk. In samenwerking met het UWV werkbedrijf zijn voorbereidingen voor een Mobiliteitscentrum voor de Drechtsteden getroffen. Dit is een publiek-privaat samenwerkingsverband om snel en tijdig de dienstverlening aan bedrijven die de regeling WVT toepassen en de dienstverlening aan met werkloosheid bedreigde werknemers te intensiveren, zodat gedwongen ontslagen zoveel mogelijk worden voorkomen. Onder regie van de gemeente is gewerkt aan het opzetten van een infrastructuur op het gebied van leren en werken. Elf partijen in de regio hebben hiertoe een intentieverklaring getekend. Eind december was de stand van zaken rond leren en werken Drechtsteden als volgt: van de kwantitatieve doelstelling 600 duaal zijn er 206 (34%) gerealiseerd en van de 300 EVC 2 -trajecten zijn er 148 (49%) gerealiseerd. De verwachting is dat eind 2009 de afgesproken taakstelling met het ministerie van SZW wordt gehaald. De tweede doelstelling van het project Leren en Werken, het opzetten van een loket met scholingsmakelaar op de beursvloer is inmiddels gerealiseerd. Het college heeft besloten een pilot van een jaar uit voeren voor het Werkcafé. De voorbereidingen hiervoor zijn in 2008 afgerond; het project zelf wordt in 2009 uitgevoerd. Het Werkcafé betreft een internetcommunity voor cliënten met een bijstandsuitkering en mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Via de website kunnen deze mensen elkaar helpen bij het vinden van een baan door tips en ervaringen uit te wisselen. Het project biedt mensen tevens de mogelijkheid werkervaring op te doen als webredacteur.

2

EVC: Ervaring Verworven Competenties


Pagina 58 van 211

2.7

Ondernemerschap en bereikbaarheid

Wat willen we bereiken in 2006-2010? De Randstad is onderverdeeld in een Noord- en Zuidvleugel. Dordrecht is onderdeel van het stedelijk netwerk De Zuidvleugel. Dordrecht heeft ook een unieke ligging; ze verbindt de Randstad met het zuiden van Nederland. Dordrecht is voor het zuiden de Poort naar de Randstad en andersom voor de Randstad de Poort naar Zuid-Nederland en Antwerpen. Verschillende onderzoeken tonen aan dat de Zuidvleugel een relatieve achterstand heeft in zijn ontwikkeling ten opzichte van de Noordvleugel. Ten aanzien van de leefbaarheid, de economische structuur en de kwaliteit van het wonen is de Deltapoort - waarin de Drechtsteden liggen - een zwakke schakel in de Zuidvleugel. Dit heeft te maken met een onbalans tussen de kwaliteit van de leefomgeving en de economie/infrastructuur in het gebied. Daarom moeten we investeren in die elementen die deze ”Poort”-positie versterken, zoals de mobiliteit en gebiedsontwikkelingen als de Zeehavens, Amstelwijck, Dordtse Kil en Maasterras. In Zuidvleugelverband (o.a. in het Programmadocument Zuidvleugel) worden in het bijzonder het Maasterras in de Spoorzone, de Zeehaven, het baggercluster en woningbouw in hogere segmenten genoemd als groeimogelijkheden of kansen van Dordrecht voor de verdere ontwikkeling van de Zuidvleugel. In potentie biedt de regio Drechtsteden een goed vestigingsklimaat aan bedrijven en ondernemers. De historische binnenstad van Dordrecht, de ligging aan multimodale transportassen over de weg (A15, A16 en N3), water en spoor, de goede bereikbaarheid en beschikbaarheid van uitgeefbare bedrijventerreinen en kantorenlocaties, dragen hieraan bij. Belangrijke knelpunten zijn de toenemende opstoppingen op de hoofdwegen en de luchtkwaliteit langs de snelwegen. Deze knelpunten vormen een risico bij de ontwikkeling van bedrijventerreinen in de regio. De hoofddoelstelling van het programma Ondernemerschap en bereikbaarheid was en is nog steeds dat de economie in Dordrecht en de Drechtsteden groeit en concurreert met andere steden. De gemeente heeft in het MJP de ambitie geformuleerd om de economische concurrentiepositie te stimuleren. Hierbij is onze binnenstad een belangrijke troef en in regionaal verband sinds kort ook een ‘piek’. We streven naar meer bezoekers. Daarbij richten we ons zowel op reguliere bezoekers, die komen winkelen in de binnenstad, als op toeristische bezoekers, die soms maar één dag in de stad verblijven. We richten ons niet alleen op bezoekers van buiten de Drechtsteden, maar ook op bezoekers uit de Drechtsteden zelf. Wij streven ernaar dat meer Drechtstedelingen hun kleding en andere niet dagelijkse boodschappen in onze stad doen, ook in de wetenschap, dat Dordrecht in toenemende mate moet concurreren met andere aantrekkelijke winkelgebieden binnen en buiten de eigen regio. Het is onze ambitie om de koopkrachtbinding tenminste gelijk te houden. Daarnaast streven wij ook een verbetering na van het innovatief vermogen van het bedrijfsleven in Dordrecht en de Drechtsteden. Voor ondernemers en bedrijven is de bereikbaarheid en beschikbaarheid van voldoende en kwalitatief goede vestigingslocaties een belangrijke reden om zich in Dordrecht of in de Drechtsteden te vestigen danwel hier te blijven. Door de ontwikkeling van de binnenstad, bedrijventerreinen, kantorenparken, het Leerpark, het Gezondheidspark, de Sportboulevard, de Biesbosch neemt ook de verkeersstroom toe. Daarom waren en zijn investeringen in de infrastructuur, het openbaar vervoer en een aantrekkelijk fietsklimaat noodzakelijk om nieuwe ontwikkelingen in de stad mogelijk te maken. Tot slot streven we naar verbetering van de veiligheid op bedrijventerreinen (een belangrijke vestigingsfactor) en het benutten van sterke punten van de stad op het terrein van historie, cultuur en natuur. Wat hebben we bereikt tot nu toe?

Stimuleren economische concurrentiepositie en verbreden economische structuur Sinds 2006 is de landelijke economie flink aangetrokken. Dit was ook in 2008 nog het geval, ondanks de eerste tekenen van de internationale (krediet)crisis. Ook Dordrecht heeft geprofiteerd van de gunstige economie. In combinatie met de hoge prioriteit die Dordrecht heeft gegeven aan de versterking van de economische structuur en het stimuleren van de economische concurrentiepositie is de totale werkgelegenheid vanaf 2006 gestegen. In de Drechtsteden hebben we per 1-1-2008 bijna 100.000 banen (> 12 uur per week). In Dordrecht zijn er bijna 51.000 personen werkzaam (> 12 uur per week) in alle sectoren. Voor ondernemers en bedrijven is de bereikbaarheid en beschikbaarheid van voldoende en kwalitatief goede vestigingslocaties een belangrijke reden om zich in Dordrecht of in de Drechtsteden te vestigen. De ligging van Dordrecht/Drechtsteden aan transportassen


Pagina 59 van 211

over de weg, het water en het spoor en de bereikbaarheid en beschikbaarheid van bedrijventerreinen maken dat deze regio een goed vestigingsklimaat kan bieden. In 2005 wisten de ondernemers in Dordrecht dit te waarderen met een 6,5. Uit de meest actuele meting van 2007 blijkt dat het rapportcijfer ondernemersklimaat 6,6 bedraagt; een fractie onder de score van de G27 (6,7). De ambitie van Dordrecht is om de waardering van het ondernemingsklimaat in Dordrecht op het G27 gemiddelde te houden. De bezoekcijfers aan Dordrecht laten geen onverdeeld gunstig beeld zien. Reeds eerder is geconstateerd dat het aantal bezoekers per week aan de Dordtse (binnen)stad dalende is. In 2004 waren dit er nog 280.000 per week; in de laatste meting bedroeg dit 265.000 (peildatum 2006) bezoekers per week. In Dordrecht stagneert de tevredenheid van de bezoekers over het winkelaanbod (7,1) en over de openbare ruimte van de binnenstad (6,9). Dit heeft indirect ook een negatief effect op de bestedingen in de binnenstad en op de werkgelegenheid. Al met al is het beeld, dat de streefcijfers voor het MJP 2010 onder druk staan. Uit een diepere analyse blijkt het om een combinatie van factoren te gaan: kwaliteit en omvang winkelaanbod en de bereikbaarheid. Dit leidt ertoe dat Dordrecht als minder aantrekkelijk wordt ervaren om te winkelen; vooral door Dordtenaren en regiobezoekers. Zij werden namelijk in hun herhalingsbezoek geremd door bouwen wegwerkzaamheden in de stad. Door deze ontwikkelingen is de gemeenteraad eind 2007 akkoord gegaan met een mix van maatregelen (Urgentieprogramma Binnenstad), bedoeld om de loop naar de stad, vooral vanuit de stad en regio, in gang te houden ten tijde van grote verbouwingen en om de waardering op peil te houden. In 2008 zijn wij gestart met de nadere uitwerking en implementatie van dit urgentieprogramma. In 2009 zou dit tot positieve resultaten moeten leiden. De huidige economische situatie kan daar wel spelbreker zijn. Overigens is de waardering van bezoekers over de horeca in de stad na het winkelen flink gestegen: van 6,3 in 2005 tot 6,8 in 2007. De streefwaarde van 2010 (6,6) wordt hiermee behaald.

Verbeteren van het innovatieve vermogen Net als in heel Nederland is ook in Dordrecht en de Drechtsteden het aantal startende ondernemers gestegen. In Dordrecht stond de teller in 2008 op 819 en dat is ruim boven de streefwaarde van 700 voor deze periode. De verwachting is echter, dat deze trend in 2009 door de economische situatie minder gunstig zal zijn. De Atlas voor Gemeenten meet het aantal banen in de creatieve bedrijfstakken en in groeisectoren en plaatst dit in een rangorde van de 50 grootste steden van Nederland. Dordrecht stond in 2006 op de 39e plaats wat betreft creatieve en op de 42e wat betreft groeisectoren. Het streven is om in 2010 op respectievelijk de 35e en de 38e plaats te staan. Beide streefwaarden heeft Dordrecht in 2008 bereikt: de 34e plaats voor creatieve bedrijfstakken en de 37e plaats voor groeisectoren! Het Dordtse programma Impuls werpt zijn vruchten af. Dat is opmerkelijk, omdat vrijwel alle grote gemeenten streven naar groei in genoemde branches.

Vergroten van de aantrekkingskracht van de stad Het aantal toeristische bezoeken en bezoekers aan Dordrecht laat een dalende trend zien, terwijl dit volgens de ambitie een stijgende lijn zou moeten zijn 1 . De nulwaarde bedroeg 2,8 miljoen toeristische bezoeken in 2004, terwijl de meest actuele meting 1,5 miljoen in 2007 bedraagt. Ook ten opzichte van een jaar eerder was dit een flinke daling. Ook het totaal aantal bezoekers daalt, maar minder heftig. Dit duidt erop, dat het herhalingsbezoek aan Dordrecht afneemt. In de meetmethode worden alle (binnenlandse) bezoekers van buiten Dordrecht meegeteld. Het eerder genoemde Urgentieprogramma Binnenstad moet de negatieve trend ombuigen. Een lichtpuntje vormen de ruim één miljoen bezoekers aan evenementen in Dordrecht. Dit was hoger dan in 2007 en hoger dan de streefwaarde. Grote en bekende evenementen als ‘Dordt in Stoom’ en de Kerstmarkt trokken veel bezoekers, maar ook nieuwe en kleinschaliger evenementen, zoals bijvoorbeeld het Internationaal Poppentheaterfestival, droegen bij aan dit succes. Het aantal riviercruiseschepen dat in Dordrecht aanmeert, is volgens verwachting in 2008 gedaald tot onder de streefwaarde. De verklaring hiervoor is dat door geluidsoverlast niet alle schepen worden toegelaten. Het aanbrengen van walstroomvoorzieningen in de komende jaren moet daarvoor een oplossing bieden (zie Wonen & Leefbaarheid).

Verbeteren van de bereikbaarheid Consumenten, bedrijven en werknemers stellen steeds hogere eisen aan de bereikbaarheid van voorzieningen en bedrijvenlocaties. Bedrijven vestigen zich het liefst daar waar de bereikbaarheid het best is, zowel met openbaar vervoer als via het 1 Eerder is reeds besloten de streefwaarde op dit terrein uit het oorspronkelijke MJP (namelijk 3,4 miljoen toeristische bezoeken in 2020) naar beneden bij te stellen tot 2,8 miljoen toeristische bezoeken. Gezien de trend was de oorspronkelijke streefwaarde geenszins realistisch.


Pagina 60 van 211

wegennet. Dit is daarmee essentieel voor een gezond economisch klimaat. Hoewel de gemiddelde reisduur per auto in de spits en in de daluren de afgelopen jaren is toegenomen, geven de ondernemers toch aan dat de bereikbaarheid per auto goed is. In 2004 waardeerden Dordtse ondernemers de bereikbaarheid van Dordrecht met de auto met een 6,8. In 2007 steeg deze waardering door naar een 7,0. Dit in tegenstelling tot de waardering van de bereikbaarheid van de stad per openbaar vervoer en de waardering van de parkeermogelijkheden. Deze lieten in 2007 juist een dip zien. Er zijn nog geen nieuwe metingsgegevens beschikbaar, waardoor het onduidelijk is of het beeld op dit punt veranderd is. Het nieuwe parkeerbeleid moet zijn vruchten gaan afwerpen in de waardering van de bereikbaarheid en parkeermogelijkheden. Daarnaast is het fietsbeleid erop gericht om een aantrekkelijk en veilig fietsklimaat te creëren.

Verbeteren van de veiligheid op bedrijventerreinen Ten slotte vinden wij het belangrijk dat onze bedrijventerreinen veilig zijn. Voor ondernemers is dit een belangrijke factor om hier te blijven, danwel -indien er veel onveiligheid is- om te vertrekken. De ondernemers in Dordrecht waarderen de veiligheid op bedrijfslocaties in 2006 (rapportcijfer 6,6) hetzelfde als in 2004. Het aantal aangiftes op de bedrijventerreinen Louter Bloemen, Zeehaven en Dordtse Kil III tezamen is in de afgelopen jaren afgenomen van 87 naar 51.

Ondernemerschap en Bereikbaarheid O ut co me d o el st e l l i ng e n i nd i c at o r e n

Stimule re n e conomische concurre ntie positie


Streefwaarde 2 010

A mbit ie

6 ,5

6 ,6

G27

G27

Gelijk

aant al bezo ekers b innenst ad per week

28 0.0 00

2 65.00 0

2 80 .00 0

3 10 .00 0

Licht

verd eling bezo ekers b innenst ad Dordrecht / reg io/ rest in %

67/ 17/ 16

62 / 16/ 2 2

6 0/ 20 / 2 0

60 / 17/ 2 3

Zwaar

- winkelaanbo d

7,2

7,1

7,8

Licht

- o penbare ruimt e

7,0

6 ,9

7,3

Licht

- sf eer

6,9

7,1

7,2

Licht

- ho reca t ijd ens winkelen1

6,9

7,1

7,0

Gelijk

- ho reca na winkelen

6,3

6 ,8

6 ,6

Licht

rap port cijf er o ndernemingsklimaat = G27

0-waard e

Jaarverslag 2 00 7

2 00 8

2 00 9

t evred enheid b ezoekers binnenst ad

koo pkracht best eding s % niet -d agelijks - Drecht st ed en-Drecht st eden

8 0%

80 %

Gelijk

- Drecht st ed en-Do rd recht

4 0%

40 %

Gelijk

- Drecht st ed en-Do rd t Cent rum

2 4%

24 %

Gelijk

- Do rdrecht -Dordrecht

75%

75%

Gelijk

- Do rdrecht -Dordrecht Cent r.

4 9%

49 %

Gelijk

Ve rbre de n e conomische structuur

0-waard e

Jaarverslag 2 00 7


2 00 8


2 010

A mbit ie

aant al werkzame p erso nen t o t aal en naar alle sect o ren - t ot aal - landb ouw

4 9.4 08

50.0 58

50 .64 2

50 .44 8

50 .96 8

51.48 8

Licht

161

19 2

18 8

=

=

=

g elijk

- ind ust rie

7.09 7

7.14 1

7.24 6

=

=

=

g elijk

- b ouwnijverheid

4.2 19

4 .16 6

4.165

=

=

=

g elijk

- reparat ie/ hand el

7.956

7.89 1

8.0 73

=

=

=

g elijk

- ho reca

1.0 09

99 0

9 45

+

+

+

Licht

- vervo er/ op slag/ communicat ie

3 .46 5

3 .550

3 .112

=

=

=

g elijk

- zakelijke dienst verlening

6.4 60

6 .818

7.12 3

++

++

++

zwaar

- o penbaar best uur en o nderwijs

7.458

7.32 2

7.43 0

=

=

=

g elijk

- g ezo ndheid szorg/ welzijn

9.3 68

9 .89 8

10 .36 2

++

++

++

zwaar

2 .215

2 .09 0

1.99 8

+

+

+

licht

- o verige d ienst verlening (o.a. t oerisme)


Pagina 61 van 211

Verbeteren van het innovatief vermogen

0-waarde

Jaarverslag 2007


2008

Streefwaarde 2009

2010 Ambitie

ranking in atlas m.b.t. banen creatieve bedrijfstakken

39

36

34

37

36

35

ranking in atlas m.b.t. banen in groeisectoren

42

38

37

40

39

38

Licht

679

811

900

700

700

700

gelijk

aantal startende ondernemers

Vergroten aantrekkingskracht Dordrecht

0-waarde

Jaarverslag 2007


2008

Streefwaarde 2009

2010 Ambitie

Aantal toeristische bezoeken

2,8 mln

aantal toeristische bezoekers

820.000

2 mln (06) 690.000

aantal bezoekers evenementen

900.000

800.000 1.082.000 1.065.000 1.065.000 1.065.000

aantal overnachtingen in logiesaccommodaties

195.000

aantal riviercruiseschepen toeristische recreatieve bestedingen

Verbeteren van de bereikbaarheid

205

301

1,5 mln

2,3 mln

2,5 mln

0-waarde

2,8 mln

zwaar

670.000

245

zwaar

260


licht

200.000

210.000

licht

280

300

zwaar

270 mln

zwaar

244 mln Jaarverslag 2007

Licht

Streefwaarde 2008

2009

2010 Ambitie

rapportcijfer ondernemers over - bereikbaarheid per auto

6,8

7,0

6,9

7,0

Licht

- bereikbaarheid per ov

6,6

6,2

6,6

6,8

Licht

- parkeermogelijkheden

6,2

6,1

6,4

6,4

Licht

rapportcijfer bezoekers niet-dagelijkse sector binnenstad - bereikbaarheid per auto

6,4

6,6

Licht

- bereikbaarheid per ov

7,4

7,6

Licht

- parkeermogelijkheden

6,4

6,8

Licht

gemiddelde reisduur per auto in spits

21,7

22,4

21,6

21,6

21,5

Licht

gemiddelde reisduur per auto in daluren

20,5

21,3

20,5

20,5

20,5

Gelijk

bezettingsgraad parkeergarages BS op zaterdag1

85%

Zwaar

96

96

96

Gelijk

6,0

6,0

6,1

Licht

84%

79%

bereikbaarheid per fiets

96

100

rapportcijfer fietsklimaat

5,8

Verbeteren van de veiligheid op bedrijventerreinen rapportcijfer veiligheid op bedrijfslocaties aantal aangiftes (Louterbloemen, DK3, Zeehaven) (a)

0-waarde

Jaarverslag 2007

6,6

6,6

87

71


Streefwaarde 2008

2009

7,0 51

2010 Ambitie 7,0

48

Licht Zwaar

a) Met terugwerkende kracht is definitie indicator aangepast (zie legenda tabel), als gevolg aanpassing van nulwaarde (was 60) en waarde jaarverslag 2007 (was 64).

Wat heeft het gekost? In hoofdstuk 4 is een uitgebreide analyse van de verschillen tussen de gewijzigde begroting en de realisatie 2008 opgenomen. Programma Ondernemerschap en Bereikbaarheid Thema Ontw., beheer en herstruct. Bedr.terreinen


Baten



32.519

9.347

23.173

27.350

6.722

-20.628 -1.088

Verbeteren bereikbaarheid

23.563

15.726

7.837

13.796

12.708

Economische structuurversterking

10.710

10.184

526

2.312

2.986

66.792

35.256

31.536

43.458

22.416




674 -21.042 10.494





6.837

2.634

4.204

23.283

8.511

-14.772 -10.568 -74

Pagina 62 van 211

1. Thema Ontwikkelen, beheer en herstructurering bedrijventerreinen De activiteiten binnen het thema ‘ontwikkelen, beheer en herstructurering bedrijventerreinen’ dragen bij aan het stimuleren van de economische concurrentiepositie van de regio en het verbeteren van de veiligheid op bedrijventerreinen. Indirect dragen de activiteiten bij aan het vergroten van de werkgelegenheid. Wat hebben we ervoor gedaan? Bedrijfsterreinen De bedrijventerreinenstrategie van de Drechtsteden, genaamd ‘De Drechtse Poort’, vormt het beleidsmatig kader. De regio heeft in 2008 gewerkt aan de uitwerking hiervan. De Drechtsteden hebben een omvangrijke herstructureringsopgave. Het betreft voor Dordrecht onder meer de herstructurering en/of revitalisering van de Zeehavens en Dordtse Kil I en II. Daarnaast worden de komende jaren nieuwe bedrijventerreinen uitgegeven, zoals Dordtse Kil III en daarna Dordtse Kil IV. Het bedrijventerrein Dordtse Kil III omvat totaal 100 hectare (bruto). Uitgifte van het terrein verloopt via de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Drechtsteden (ROM-D). De uitgifte is in het eerste deel van 2008 aangetrokken. Dordtse Kil III is het eerste bedrijventerrein met parkmanagement. Dit houdt in dat de daar gevestigde ondernemers collectief verantwoordelijk zijn voor het beheer. Daarnaast zet de Stichting Beveiliging Bedrijventerreinen Dordrecht (SBBD) zich in voor de collectieve beveiliging van bedrijventerreinen in het gebied Dordrecht West. Het werkterrein van de stichting richt zich met name op de bedrijventerreinen Dordtse Kil I + II/Amstelwijck-West, Zeehaven en Louter Bloemen. SBBD heeft het initiatief genomen om samen met de gemeente te komen tot een vorm van parkmanagement voor alle bedrijventerreinen in Dordrecht-West. Voor het Zeehavengebied/Mijlweg is het certificaat Keurmerk Veilig Ondernemen (KVO-B) verkregen. Een plan van aanpak is opgesteld en de komende 2 jaren wordt gewerkt aan het realiseren van maatregelen om de veiligheid in het gebied te verbeteren. Westelijke Dordtse Oever (WDO) In 2008 is onder de vlag van het ministerie van Economische Zaken gestart met een businesscase Westelijke Dordtse Oever. Dit project was niet gepland, maar is uiteindelijk een van de grotere projecten van 2008 geworden. Deze case heeft betrekking op het hele gebied van de Zeehaven tot en met Dordtse Kil IV. De bedoeling van de businesscase is om te onderzoeken of er in deze bedrijfsterreinen een alternatief kan worden gevonden voor het, door het kabinet, geschrapte bovenregionale bedrijfsterrein in de Hoeksche Waard. In dat geval zal een deel van de geplande FES-gelden (€ 25 mln) overgeheveld worden naar Dordrecht. Versnelde ontwikkeling is hierbij een belangrijk aspect. Het Zeehavengebied en de daar gelegen onbenutte terreinen zijn hier op uitdrukkelijk verzoek van de gemeente bij betrokken. Eveneens is gekeken of de verbinding tussen de terreinen verbeterd kan worden en of er ruimte kan worden gewonnen door intensief grondgebruik, zowel bij herstructurering als bij nieuwe ontwikkelingen. De dijkverzwaring in het gebied is hierbij nadrukkelijk als kans betrokken. Er is bij deze businesscase ook gekeken naar de consequenties van een grotere bovenregionale vraag voor de lokale en regionale behoefte en beschikbaarheid aan bedrijfsterreinen. Wanneer de businesscase succesvol blijkt, betekent dit een versnelling van de ontwikkeling van Dordtse Kil IV en de Zeehaven. Mogelijk biedt het ook een impuls voor de herstructurering van andere bedrijventerreinen in Dordrecht West. Begin 2009 neemt het kabinet een besluit over de (financiële) rijksbijdrage. Los van het kabinetsbesluit kan in ieder geval al worden geconcludeerd dat de Dordtse aanpak enorme bijval heeft gekregen. Havenbedrijf Rotterdam, KvK, VROM, EZ, provincie, maar ook het lokale en regionale bedrijfsleven zijn unaniem positief over de aanpak en de inhoud van de plannen. Naast de businesscase Westelijke Dordtse Oever is in 2008 ook gewerkt aan een businesscase voor een containerterminal in de Drechtsteden. Hierbij wordt gekeken naar zowel Alblasserdam (Polder Nieuwland) als Dordrecht (Zeehaven). Vanuit de Drechtsteden is de voorkeur uitgesproken voor de Zeehaven. Deze containerterminal voor de binnenvaart moet de Rotterdamse haven ontlasten. Dit project maakt onderdeel uit van het Urgentieprogramma Randstad. Ook dit project stond niet in de planning voor 2008. In januari 2009 heeft een bestuurlijke conferentie plaatsgevonden. Een optimale economische benutting van het Zeehavengebied blijft (ook binnen de businesscases) centraal staan. Sinds 2004 heeft de Zeehaven te kampen met forse beperkingen door geluidhinderproblematiek. Om dit probleem aan te pakken heeft de gemeente het programma Revitalisering Zeehavengebied opgesteld. Op basis van het masterplan Zeehavens is in 2008 de revitalisering van het gebied samen met belanghebbenden gestart. Wij zijn gestart met het bestemmingsplan, de voorbereidingen voor de reconstructie Wieldrechtseweg, Kilkade en Kreekweg.


Pagina 63 van 211

Er is een contract getekend met de eerste private partij voor de PWA-kade, ondertekening door een tweede partij wordt verwacht. Kilkade 6 is uitgegeven aan het naastliggende bedrijf. Voor Kilkade 7 wordt overleg gevoerd met de partij waarmee in het verleden een overeenkomst is getekend. Kilkade 2-4 wordt op de markt gebracht. Voorts hebben wij ten behoeve van de herontwikkeling van de Eerste Tolstraat een subsidieaanvraag voor UHB (Uitvoeringssubsidie Herstructurering Bedrijventerreinen) bij de provincie Zuid-Holland gedaan. Tot slot is er in 2008 intensief overleg geweest met het Havenbedrijf Rotterdam om te komen tot nieuwe vormen van samenwerking in de Dordste Zeehaven/ de westelijke Dordtse Oever. In vergelijking tot eerdere gesprekken is er nu sprake van een ‘mindshift’ bij beide partijen: denken op hoger schaalniveau (schaarse ruimte noopt tot herverdeling markt), niet meer denken in termen eigen belangen maar hoe gezamenlijk belang meerwaarde voor beiden kan hebben. Voorbeeld: Zestienhoven – Schiphol. Gebiedsvisie Merwedehavens De afgelopen jaren hebben onderzoeken en besprekingen plaatsgevonden over de beoogde invulling van het gebied Oostpoort. In de ontwerp-Structuurvisie Dordrecht 2020 is voor deze poort van de stad vanwege de ligging onder meer de gewenste ontwikkeling tot een knooppunt voor vrijetijdsvoorzieningen genoemd. Op dit moment streven wij naar verdere invulling van het Oostpoortgebied (onder andere functioneel/beleidsmatig, qua milieu- en verkeersaspecten, maar ook voor wat betreft de markttechnische en financiële haalbaarheid). Dit gebeurt in samenwerking met de eigenaar van het gebied Oostpoort. In dat kader is ook sprake van andere onderzoeken naar invullingsmogelijkheden van het gebied. Dit betreft bijvoorbeeld het initiatief van FC Dordrecht tot verplaatsing van het stadioncomplex Krommedijk naar het Oostpoortgebied. Er bestaat op dit moment nog onvoldoende duidelijkheid over de invulling van het gebied en over de financiële haalbaarheid of de bestuurlijk/juridische mogelijkheden. Zolang de invulling niet bekend is, is onderzoek naar en uitwerking van de relevante milieuaspecten en -effecten nog niet mogelijk. Om deze redenen is het opstellen van de Gebiedsvisie Merwedehavens en aansluitend een nieuw bestemmingsplan nog niet aan de orde. De gemeenteraad heeft op 15 april 2008 een voorbereidingsbesluit genomen om ongewenste ontwikkelingen binnen het gebied te voorkomen. Om de beschermende werking van het voorbereidingsbesluit te continueren is besloten een "tussenbestemmingsplan" op te stellen. In dit tussenbestemmingsplan wordt uitgegaan van de bestaande functie die op grond van het geldende bestemmingsplan mogelijk is: bedrijvigheid. Kantoren Naast de bedrijventerreinenstrategie hebben de Drechtsteden ook een regionaal kantorenbeleid vastgesteld. Prioritering, profilering en programmering zijn nodig om de aantrekkende markt goed te bedienen. Het Maasterras is één van de te ontwikkelen locaties. Met het project Maasterras worden bijzondere en aantrekkelijke woonwerkmilieus gecreëerd, die ruimte bieden voor werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening. Het Maasterras is een beeldbepalend project dat bijdraagt aan de ontwikkeling van de Deltapoort: de zone tussen Rotterdam en Dordrecht. In dit omvangrijke project werken we samen met onze buurgemeente Zwijndrecht. De gemeenteraden van Dordrecht en Zwijndrecht hebben het Masterplan Maasterras in 2005 vastgesteld en in 2007 een ontwikkelingsstrategie. In 2008 hebben wij een visiedocument op het Maasterras opgesteld. Deze visie wordt in 2009 verder in concrete producten uitgewerkt: een structuurvisie voor het desbetreffende gebied, een realisatiestrategie en grondexploitatie. Een andere kantorenlocatie in Dordrecht is het Businesspark Amstelwijck. Naast kantoren vindt gronduitgifte voor bedrijven plaats. Tot 2023 wordt er 70.000 m2 bvo (bruto vloeroppervlak) kantoren en 35.000 m2 bvo bedrijven uitgegeven. Nieuwe vestigingen in 2008 op het businesspark zijn De Bruyn Intergips, Cegelec, Looije, Delta en een vier sterren hotel (Van der Valk) Acquisitie en Ondernemersloket Het MJP 2006-2010 stelt het volgende ten aanzien van de acquisitiefunctie: “Met actieve acquisitie door een speciaal daarvoor aangewezen acquisiteur zullen wij vanaf 2007 nieuwe bedrijvigheid in de groeisectoren (zakelijke dienstverlening, horeca, toerisme) naar Dordrecht halen. We streven naar de uitgifte van 6.000 vierkante meter bruto vloeroppervlak per jaar in Amstelwijck en naar tenminste drie nieuwe horecavestigingen per jaar”. Resultaat in 2008 was drie nieuwe horecavestigingen en bij acht vestigingen


Pagina 64 van 211

was sprake van een doorstart na overname. Op Amstelwijck was sprake van 5 nieuwe vestigingen. Naast de zakelijke dienstverlening en de horeca zijn de speerpunten creatieve economie en toerisme. In het kader van de creatieve economie onderhoudt het Ondernemersloket contacten met creatieve ondernemers en fungeert het loket als aanspreekpunt, specifiek in de Voorstraat Noord. Het festival dat in augustus in de Voorstraat Noord is georganiseerd oogstte veel waardering. In het kader van de professionalisering van het Ondernemersloket heeft Dordrecht deelgenomen aan het project VIP-EZ (Verbeter- en Innovatie Programma - Economische Zaken). Dit project richt zich op uitwisseling van kennis met name op het gebied van klantvolgsystemen. In 2008 is het zaakvolgsysteem van het Ondernemerloket operationeel geworden. Hiermee kunnen ondernemers 24 uur per dag contact opnemen met de gemeente, en via internet hun zaak volgen. Dit is een stap in het proces om het Ondernemersloket aan te sluiten bij het Klant Contact Centrum. ROM-D In 2007 en 2008 hebben de Drechtstedengemeenten en provincie gezamenlijk gewerkt aan de ontwikkeling van een bedrijfsplan voor de vernieuwing van de ROM-D. Dit heeft geleid tot de notitie “Bouwstenen Bedrijfsplan ROM-D“ (takenpakket, aansturing en juridische vormgeving ROM-D) en een groslijst met potentiële projecten die in aanmerking komen voor overdracht aan de ROM-D. De groslijst bestaat uit nieuwe ontwikkelingen en herstructureringsprojecten die vanuit regionaal perspectief prioriteit hebben. Deze groslijst was verbonden aan de regionale bedrijventerreinenstrategie en de kantorenvisie. Op basis van de groslijst is een mogelijke portefeuille opgesteld. Deze kent in eerste instantie zes terreinen (vanuit Dordrecht Maasterras, Dordtse Kil III en Dordtse Kil IV). De Drechtraad is in december 2008 akkoord gegaan met de bouwstenen notitie en hoopt in 2009 de vervolgstappen te zetten om te komen tot een orderportefeuille voor de ROM-D. De ROM-D zal dan vervolgens een definitief bedrijfsplan opstellen. Op basis hiervan kan het overleg met de gemeenten over de structuur en de overdracht worden gestart. Voor de terreinen Maasterras en Dordtse Kil IV betekent dit dat een overdrachtsdocument zal worden voorbereid. Voorts wordt nagedacht over de gevolgen van deze besluitvorming voor de positie van het Grondbedrijf. 2. Thema Verbeteren bereikbaarheid De activiteiten binnen het thema ‘verbeteren bereikbaarheid’ zijn gericht op goede voorzieningen voor auto, fiets en openbaar vervoer en op goede parkeervoorzieningen voor auto en fiets. Met name de economische bereikbaarheid moet hiermee vergroot worden als belangrijke randvoorwaarde voor het versterken van de concurrentiepositie. Daarnaast draagt de waterbus, als uniek concept van een nieuwe vorm van openbaar vervoer in Nederland, ook bij aan het verbeteren van het innovatief vermogen van de stad. In het mobiliteitsplan Dordrecht 2006-2015 zijn maatregelen opgenomen. Met een vastgestelde agenda wordt het werk nog niet daadwerkelijk uitgevoerd. Er is daarom per jaar een uitvoeringsprogramma. Wat hebben we ervoor gedaan? Door de ligging van Dordrecht aan transportassen over de weg, water en spoor is de bereikbaarheid van de stad een sterk punt. Dat willen we zo houden. De bereikbaarheid van Dordrecht en in het bijzonder de binnenstad, willen we verbeteren met het uitvoeren van maatregelen ten behoeve van het optimaal benutten van het hoofdwegennet, het bieden van voldoende parkeerruimte, het versterken van het openbaar vervoer (vooral richting Binnenstad), het versterken van de positie van fietser en voetganger en het verbeteren van de verkeersveiligheid. Deze maatregelen staan uiteengezet in het Mobiliteitsplan Dordrecht 2006-2015. In 2008 is gewerkt aan de volgende projecten: Verbeteren bereikbaarheid A15/N3 In 2008 is met Rijkswaterstaat onderhandeld over de nut en noodzaak om de knoop A15/N3 aan te pakken. Dit heeft in december 2008 geresulteerd in een positieve houding van de minister Verkeer & Waterstaat en gedeputeerde Provincie Zuid-Holland om tot een co-financiering van de knoop te komen. De afspraken zijn gemaakt in het kader van het MIRT. De condities en verantwoordelijkheden rond de uitvoering van de werken worden begin 2009 vastgelegd in het convenant programma aansluitingen. Ook de aansluiting A16/Mijlweg en de A16/N3 maken deel uit van het convenant. Schil In 2008 is gewerkt aan het opstellen van de maatregelkaart van het wijkverkeersplan Schil. De invoering van een regime van 30 kilometer per uur in grote delen van de Schil vraagt nog wel nader overleg met politie en Openbaar Ministerie.


Pagina 65 van 211

Provinciale weg De bereikbaarheid van de oostelijke stadsdelen Dubbeldam en Stadspolders staat in de spits onder druk. Er is sprake van stagnerend verkeer op de Provinciale weg en de rotonde Hastingsweg – Groene Zoom. Naast deze bestaande problemen werkt de gemeente aan plannen voor het nieuwe recreatieknooppunt “de Nieuwe Biesbosch” en heeft het college in de Structuurvisie het voornemen vastgelegd om in de Zuidpolder woningbouw te plegen. Om de bereikbaarheid van de oostelijke stadsdelen op niveau te krijgen moet geïnvesteerd worden in het versterken van de bestaande structuur. Met verschillende benuttingsmaatregelen moet voldoende ruimte ontstaan om extra verkeer te kunnen verwerken. Als de “Nieuwe Dordtse Biesbosch” en/of de Zuidpolder worden gerealiseerd, hoeft er alleen in de directe aansluiting van het bewuste project op de Provincialeweg geïnvesteerd te worden. Het wegbeeld nabij de open afritten met de N3 zal niet veranderen. Voldoende parkeerruimte Parkeren Met het vaststellen van de egalisatiereserve parkeervoorzieningen heeft het college invulling gegeven aan de prognose van de ontwikkeling van het parkeerareaal in Dordrecht. Uitbreiding van het aantal parkeerplaatsen in het verlengde van het Mobiliteitsplan is daarbij gekoppeld aan de tariefstelling en de financiering. De egalisatiereserve vormt het kader voor de parkeervoorzieningen die jaarlijks in een prognose geactualiseerd gaat worden. In de binnenstad is in 2008 de parkeergarage Riedijkshaven opgeleverd en startte de bouw van de parkeergarage Achterom. Eind 2008 is voorgesteld om, naast de voorbereiding van de parkeergarage Steegoversloot, het Kromhout als de locatie voor een extra parkeergarage in het oostelijk deel van de binnenstad aan te wijzen. Uit milieu-, verkeer-, en grondonderzoek blijken deze garages beide gerealiseerd en via de Noordendijk ontsloten te kunnen worden. De uitbreiding van het parkeerterrein Weeskinderdijk met 210 tot in totaal 480 plaatsen wacht op duidelijkheid van de provincie over het verzoek om subsidie. Met de vervanging van 33 oude parkeerautomaten door 50 nieuwe zijn meerdere doelen bereikt. De vindbaarheid is beter en de loopafstand kleiner. Het aantal storingen neemt af en de stromingen worden door het op afstand aflezen, eerder geconstateerd en sneller verholpen. De parkeermogelijkheden voor minder validen zijn tevens verbeterd. In 2009 worden de resterende automaten inclusief die in de parkeergarages Veemarkt en Spuihaven vervangen. Met EasyPark is een nieuw vergunningenbeheersysteem geïmplementeerd. Naast het invoeren van parkeerregulering zijn de parkeervoorzieningen in het Gezondheidspark in beheer genomen. De parkeergarage Sport wordt de komende jaren als stallingsgarage voor het ziekenhuis gebruikt. Voor de bezoekers is het tijdelijk maaiveldparkeren ingericht en in uitvoering genomen. Het stimuleren van het openbaar vervoer De werkzaamheden aan het openbaar vervoer waren het afgelopen jaar voor veel mensen duidelijk zichtbaar. Het meest in het oog springend zijn daarbij de werkzaamheden in de stationsomgeving Dordrecht Centraal. In 2008 hebben wij doorgewerkt aan de planvorming voor het definitieve ontwerp. Ook in 2008 is de oude stalling gesloopt en opende een tijdelijke fietsenstalling op het voorplein. Daarnaast werd een busstation aangelegd op het Gezondheidspark. Bij een tijdelijke voorziening halteert het lokale busvervoer nabij de ingang van het ziekenhuis en het interlokale vervoer nabij de rotonde Overkampweg. Tot slot startte de invoering van het Dynamisch Reis Informatie Systeem (DRIS). In 2008 zijn in de Drechtsteden de eerste 24 DRIS-panelen geplaatst. Hierop is steeds de meest actuele reisinformatie zichtbaar. In 2009 komen er nog circa 90 panelen bij en in 2010 naar verwachting nog eens 110. Het stimuleren van fietsverkeer Fietsnota “Dordt fietst door De gemeenteraad heeft het nieuwe fietsbeleid “Dordt fietst door” in 2008 vastgesteld. In de nota is een helder kader aangegeven op welke wijze de fiets in alle Dordtse projecten een plaats krijgt. Hierdoor is de positie van de fiets verstevigd. De ervaring van het afgelopen jaar leert dat deze extra aandacht voor de fiets positief uitpakt. Voorbeelden hiervan zijn het ontwerp voor het stationsplein, maar ook de onlangs opgeleverde rotonde aan de Johan de Wittstraat – Spuiboulevard. Met de recent geopende bewaakte


Pagina 66 van 211

fietsenstalling Achterom verwacht het college meer bezoekers van de binnenstad uit de auto op de fiets te krijgen. Uit de inspraakreacties en uit de behandeling van de conceptnota in de adviescommissie kwam naar voren dat vele burgers een extra inspanning wensen; in het bijzonder kleine aanpassingen in de openbare ruimte. Het college geeft gehoor aan deze behoefte en heeft een fietsactieplan opgesteld om 10 kleinschalige problemen in 2009 aan te pakken. In de loop van 2009 wordt een actieplan voor 2010 opgesteld. In de komende twee jaar investeert het college op deze manier € 350.000 extra voor fietsers. Deze investering wordt gedekt vanuit de “Meerjarenplanning stadsbeheer/ stadsontwikkeling (aanvullende maatregelen in de openbare ruimte in het kader van het meerjarenbeleidprogramma Dordrecht 2006 – 2010”). Thema Verkeersveiligheid De inzet op de verkeersveiligheid blijft van groot belang. In 2008 is gewerkt aan een verkeersveiligheidsplan dat de komende jaren als basis dient voor de activiteiten op het gebied van verkeersveiligheid. Zo blijft er aandacht voor eenduidigheid in de uitvoering van fysieke maatregelen en inrichting van verblijfsgebieden. Maar ook voor veiligheid rondom scholen en op fietsroutes. Gedragsbeïnvloeding blijft een belangrijk aandachtspunt. Niet alleen door verkeerseducatie op scholen aan te bieden, maar ook door cursussen voor senioren. Met betrekking tot de wijkverkeersplannen ligt de nadruk de komende jaren op de verdere uitvoering van de wijkverkeersplannen Binnenstad en de 19e eeuwse schil. In 2008 zijn de laatste maatregelen uit de andere wijkverkeersplannen afgerond.Uit een ongevallenanalyse die in 2008 is uitgevoerd blijkt dat er geen blackspots meer zijn, maar wel een aantal locaties waar meerdere slachtofferongevallen hebben plaatsgevonden de afgelopen jaren. In 2008 is op de kruising Spuiboulevard / J. de Wittstraat een rotonde aangelegd, waardoor één van de belangrijkste knelpunten is aangepakt. Voor de andere locaties geldt dat de komende jaren maatregelen staan gepland om de situatie te verbeteren. De aanpak van de kruising Marisstraat – Israelplein staat voor 2008/2009 op de planning en de aanpak van de Mijlweg een jaar later. 3. Thema Economische structuurversterking Maatregelen om de economische structuur te versterken hebben betrekking op het aantrekken en stimuleren van innovatieve/creatieve economie en focus op ontwikkeling van de sectoren zakelijke dienstverlening, horeca, toerisme en zorg. Verder rekenen we tot de economische structuurversterking ook de ontwikkeling van het toeristisch aanbod inclusief marketing en promotie om meer bezoekers te trekken én het werken aan versterking van de kennisinfrastructuur. Wat hebben we daarvoor gedaan? Binnenstad Ook in 2008 hebben wij gewerkt aan de ontwikkeling van de binnenstad door het vergroten van het winkelaanbod en horeca-aanbod, versterking van de belevingsfunctie door evenementen en cultuur en het verhogen van de veiligheid en leefbaarheid. Het grote aantal investeringsinitiatieven toont aan dat er vertrouwen is in de stad (Drievriendenhof, Sucade, Zest, Zoete Belofte, Villa Augustus, Paradium, Post 120). Veel ingrepen zullen echter pas over enige tijd gerealiseerd worden, in en na 2009. In 2008 is na de vertraging door de fijnstofproblematiek de eerste paal geslagen voor het project Achterom/Bagijnhof. Dit moet leiden tot een aanzienlijke verbetering van het winkelaanbod in de Binnenstad. Uitbreiding van de winkelstrook (met fietsenstalling) aan de westzijde Achterom is voltooid. De oplevering van het nieuwe winkelaanbod bij Achterom/Bagijnhof staat gepland voor begin 2010. Verder wordt het Dordrechts Museum verbouwd, zijn de contracten voor de verbouwing van HCR Bellevue getekend en zijn we bezig met de ontwikkeling van Stadswerven. Juist omdat deze grote verbeteringen tijd kosten, is het belangrijk alle mogelijke maatregelen te nemen, zodat verdere daling van bezoekersaantallen wordt voorkomen c.q. meer bezoekers worden getrokken. Daarom is in 2008 in samenspraak met de partners in de binnenstad het Urgentieprogramma uitgevoerd. Marketing en Toerisme Het bezoek aan de (binnen)stad staat onder druk en daarom is er een Urgentieprogramma Binnenstad 2008/2009 ingesteld en uitgevoerd. Vanuit Binnenstad en MTS is ingezet op maatregelen die inwoners van stad en regio verleiden naar de binnenstad te komen. Dit richt zich op het verbeteren van de bereikbaarheid (o.a. openbaar vervoer), het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte, het vergroten van de aantrekkingskracht (activiteiten en evenementen) en een overkoepelende communicatie. Er is ééndrachtig samengewerkt met Dordrecht Marketing, winkeliers, horeca ondernemers, de cultuursector en alle andere partijen die de binnenstad ‘maken’. De eerste projecten zijn zichtbaar: de ‘sterke punten’ campagne,


Pagina 67 van 211

aansprekende doeken die de bouwput Achterom opfleuren, de smaakstraat Nieuwstraat, de loyaliteitspas voor de binnenstad (DASpas), aanpassing van het Rondje Dordt, specials met oplagen van meer dan 200.000 ex. tijdens Dordt in Stoom en de Kerstmarkt, de sfeerverlichting Bagijnhof/Visstraat, de introductie van Museum op het Water en de uitbreiding van de vaartijden van de Waterbus. De gemeenteraad heeft in het najaar 2008 het nieuwe beleidskader evenementen ‘Het blijft feest’ vastgesteld. De raad heeft extra budget beschikbaar gesteld om het bestaande programma met bestaande doelstellingen uit te kunnen voeren. Geconstateerd is onder andere dat bezoekersaantallen belangrijk zijn, maar dat het niet het enige criterium is voor succesvol beleid. Er is meer ruimte gecreëerd voor vernieuwing. Nader onderzoek op onderdelen van het beleid zal de ambities en mogelijkheden voor 2009 en verdere jaren bepalen. Daarnaast hebben wij gewerkt aan de voorbereiding voor nieuw toeristisch beleid, dat wij in 2009 in de besluitvorming brengen. Met het toeristische regionale concept Hollands Glorie werken we aan het verbinden van de iconen Werelderfgoed Kinderdijk, Historische Binnenstad Dordrecht en Nationaal Park De Biesbosch. Het water is hierbij de verbindende factor. Het maritieme icoon (onder andere scheepsbouw) en de relatie met Rotterdam dienen verder ontwikkeld te worden. Sinds 2007 is de stichting Dordrecht Marketing operationeel. Zij voert de regie over de corporate marketing van de stad en de marketing en promotie van wonen, werken, cultuur en bezoek aan de stad. De stichting heeft aan het einde van het jaar het zogenaamde merkkader gepresenteerd aan onder andere directieraad en college. Het kader beschrijft het merk ‘Dordrecht’, het geeft aan waar Dordrecht voor staat, waar de stad in gelooft en wat het betekent voor bewoners, bezoekers, ondernemers en partners. Het kader is bedoeld als leidraad voor de marketing van en de communicatie over Dordrecht en moet bijdragen aan een heldere positionering en een eenduidig beeld van de stad. Wijkeconomie Begin 2008 zijn de plannen voor de wijkeconomie van Oud-Krispijn, Wielwijk en Crabbehof tot uitvoering gekomen. Op wijkniveau helpen extra medewerkers om ondernemerschap te versterken en economische initiatieven te bevorderen. De wijkeconoom in Crabbehof signaleert economische kansen en moedigt ondernemers aan te komen met concrete ideeën voor onder meer het winkelcentrum Crabbehof. De winkelstraatmanager in Oud-Krispijn heeft een uitbreiding van zijn takenpakket gekregen voor het vergroten van de organisatiegraad onder ondernemers in Wielwijk. Beiden zijn zeer succesvol in het verbeteren van het vestigingsklimaat en de levendigheid in de betreffende wijken en voorzien in een duidelijke behoefte. Het subsidieproject Dordtse Diamanten is opgezet in het kader van het geven van impulsen aan ondernemerschap. Voor dit project zijn extra middelen ter beschikking gesteld, zodat ook Nieuw-Krispijn kan deelnemen. De voorzitter van MKB Nederland, de heer L. Hermans, heeft de Diamanten uitgereikt aan acht kansrijke ideeën op 10 december 2008. Deltapoort Niet alleen op stedelijk en wijkniveau is gewerkt aan structuurversterking, maar ook op (boven)regionaal niveau. In 2006 is gestart met de samenwerking tussen partners binnen het gebied Deltapoort (tussen Rotterdam en Dordrecht). Deltapoort heeft zich ook in 2008 vooral gericht op het verbeteren van de kwaliteit van de (leef)omgeving, op het stimuleren van de economische concurrentiepositie en op het vergroten van de aantrekkingskracht van het gebied. De inzet tot nu toe is uitermate succesvol gebleken. Het gezamenlijk optrekken heeft er toe geleid dat Deltapoort nadrukkelijk en ruim aandacht heeft gekregen in de door het kabinet vastgestelde structuurvisie Randstad 2040. Ook het gezamenlijk optrekken rond het zoeken naar een alternatief voor het niet doorgaan van een bedrijfsterrein in de Hoeksche Waard lijkt succesvol. Om de gesignaleerde problemen binnen het Deltapoort-gebied aan te pakken, is een intensieve samenwerking tussen de verschillende regio’s en gemeenten noodzakelijk. De problemen in het Deltapoort-gebied zijn door de regio’s afzonderlijk niet op te lossen. De Deltapoortpartners willen deze samenwerking ook aangaan, omdat zij de noodzaak om het gebied te versterken zien. In 2008 is concreet gewerkt aan: • Het sturen op voortgang en samenhang tussen de projecten van Deltapoort. • Het ontwikkelen vanuit bestaande visies van een ambitiedocument en een uitvoeringsstrategie. Onderdelen hiervan zijn ondermeer: Eo Wijers prijsvraag en het eventuele vervolg, de alternatieven voor de Hoeksche waard (Dordtse Kil IV en herstructurering van bestaande terreinen) en de aanleg van een Containerterminal. • De uitwerking van een metropolitaan park op het eiland IJsselmonde, inclusief procesafspraken.


Pagina 68 van 211

2.8

Bestuur, participatie en dienstverlening

Wat willen we bereiken in 2006-2010? In het Meerjarenbeleidsprogramma 2006-2010 hebben wij aangegeven wat naar onze overtuiging de sleutel is voor een goed stadsbestuur: open, zichtbaar, resultaatgericht en klantgericht ons werk doen. Het vertrouwen van de burger in het gemeentebestuur staat voor ons centraal. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de gemeenteraad, het college en de ambtelijke organisatie. Onze ambitie is er voor te zorgen dat het vertrouwen van de burger in het gemeentebestuur toeneemt van 67% in 2005 naar 72% in 2010. Vertrouwen moet je verdienen. Dit betekent in de eerste plaats dat we transparant en zorgvuldig communiceren over de plannen en keuzes die worden gemaakt. Vaak betekent dit maatwerk in de communicatie. Immers, kwetsbare groepen in de stad vragen om een andere benadering dan ondernemers. Bij elk vraagstuk zoeken we naar een passende aanpak van communicatie waarbij (het bevorderen van) vertrouwen centraal staat. Inwoners, partners in de stad en de gemeente hebben een gedeelde verantwoordelijkheid voor de aanpak van de vraagstukken van de stad. Daarom streven we naar een aanpak waarbij we, op thema’s die zich daarvoor lenen, de interactie met inwoners, bedrijven en instellingen opzoeken, om in samenwerking tot beleid en uitvoering te komen. Betrokkenheid aan de voorkant van een beleidsproces vinden we noodzakelijk om tot doordachte, creatieve, passende en acceptabele oplossingen te komen. We vinden het belangrijk dat inwoners tevreden zijn over de mogelijkheden tot burgerparticipatie. Concreet betekent dit dat we streven naar een stijging van het percentage burgers dat tevreden is over het besluitvormingsproces naar 25% in 2009 (huidige waarde: 20%) en een stijging van het percentage burgers dat zich serieus genomen voelt naar 35% in 2009 (huidige waarde: 31%). Ook op het gebied van dienstverlening zetten we forse stappen om de relatie tussen gemeente en inwoners en bedrijven te verbeteren. Inwoners zijn immers vooral tevreden over de gemeente als de ‘gewone dingen’, zoals het ophalen van een paspoort of rijbewijs of het verlenen van vergunningen, goed geregeld zijn. Het meten van de tevredenheid van inwoners over de dienstverlening is voor ons een continu proces, gekoppeld aan het direct doorvoeren van verbeteringen. Ook het benutten van nieuwe mogelijkheden van elektronische dienstverlening maakt hiervan onderdeel uit. We blijven investeren in ons totaalpakket van dienstverlening en het behoud van de tevredenheid van de inwoners over de dienstverlening. De kwaliteit van de dienstverlening en het verder verbeteren daarvan, is een belangrijke factor bij het vergroten van het vertrouwen. Wat hebben we bereikt tot nu toe? Het vertrouwen van de inwoners in het gemeentebestuur is de afgelopen jaren toegenomen. De meest recente meting (2007) geeft aan dat 71% van de inwoners een redelijk tot volledig vertrouwen in de gemeente heeft. In 2004 en 2005 waren deze percentages nog respectievelijk 62% en 67%. Onze ambitie is ervoor te zorgen dat het vertrouwen van de burger in het gemeentebestuur toeneemt tot 72% in 2010. De tevredenheid van de inwoners over de dienstverlening van de gemeente is volgens de meest actuele meting (2008) licht gestegen. Dit betekent dat inwoners een rapportcijfer van 7,8 geven voor de dienstverlening (in 2007 was dit een cijfer 7,7). Over het rapportcijfer dat ondernemers geven voor de kwaliteit van dienstverlening zijn geen recente cijfers beschikbaar. We streven ook een toename van de tevredenheid over burgerparticipatie na, waarbij we meten welk aandeel van de participanten en insprekers tevreden is over besluitvorming en zich serieus genomen voelt door de gemeente. In de eerste helft van 2009 vindt een nieuw onderzoek naar de tevredenheid over burgerparticipatie plaats.


Pagina 69 van 211

Bestuur en participatie Outcomedoelstelling en indicatoren Meest actuele meting

Jaar0- verslag waarde 2007

Vergroten vertrouwen van de burger aandeel bewoners met redelijk tot volledig vertrouwen in de gemeente

67%

% geen stemintentie

Streefwaarde 2008

2009

71%

2010 Ambitie 72%

licht

13%

11%

Licht

77% 6.2

82% 6,5

Licht Licht

rapportcijfer tevredenheid stadsbestuur - rapportcijfer 6 of hoger - rapportcijfer

81% 6,4 Meest Jaar0- verslag actuele meting waarde 2007

Vergroten tevredenheid over de dienstverlening van de gemeente rapportcijfers tevredenheid bewoners over dienstverlening

7,3

7,7

rapportcijfer ondernemers over kwaliteit gem. dienstverlening rapportcijfer klanttevredenheid gemeentelijke sociale dienst

5,8

6,0

2009

7,7

7,7

7,8

6,0

7,1

6,9

Jaar0- verslag waarde 2007

Toename tevredenheid over burgerparticipatie

Streefwaarde 2008


2010 Ambitie 7,7

licht

6,2

Licht

7,5

Licht

Streefwaarde 2008

2009

2010 Ambitie

aandeel participanten dat tevreden is over beleidprocessen - tevreden over besluitvorming

20%

25%

Licht

- voelt zich serieus genomen

31%

35%

Licht

Wat heeft het gekost? In onderstaande tabel is per thema weergegeven wat de realisatie in 2008 geweest is, afgezet tegen de gewijzigde begroting. In hoofdstuk 4 van dit jaarverslag worden de verschillen uitgebreid toegelicht. Programma Bestuur, Participatie en Dienstverlening Thema Algemeen bestuur Dagelijks bestuur Dienstverlening Communicatie en voorlichting

Bedragen x € 1,000

Lasten

Baten



3.460

3.150

310

60

77

17

11.085

19.339

-8.254

3.112

5.419

2.307

4.488

4.432

56

2.277

2.739

462

0

459

-459

0

114

114

19.033

27.380

-8.347

5.449

8.349

2.900



-5.447





4.399

6.650

-2.251

0

1.520

1.520 -731 -6.178

1. Thema Algemeen bestuur Het thema Algemeen bestuur heeft betrekking op de rol van de griffie en de Rekenkamer bij de ondersteuning van de raad bij haar kaderstellende en controlerende rol. Beide instanties dragen bij aan een meer effectieve en efficiënte uitvoering van het gemeentebeleid en daarmee aan het vertrouwen van de burger in de gemeente. Wat hebben we ervoor gedaan? De gemeenteraad, commissieleden, college, ambtenaren en inwoners van Dordrecht zijn gewend geraakt aan de manier waarop raad en commissies tijdens de Dordtse Kamers vergaderen. Van de mogelijkheid voor burgers om tijdens de programmakamers gebruik te maken van het spreekrecht is geregeld gebruik gemaakt. Een bijzonder Sprekersplein vond in oktober 2008 plaats. Om de omwonenden in de gelegenheid te stellen hun opvatting over de locatiekeuze voor een hostel kenbaar te maken, is het Sprekersplein over dat onderwerp ‘op locatie’ aan de Eulerlaan gehouden. Daarnaast zijn in 2008 diverse themabijeenkomsten en werkbezoeken georganiseerd. Als vervolg op de motie ‘Raad aan zet’ heeft de raad tijdens een tweedaagse werkconferentie


Pagina 70 van 211

in september gesproken over en gewerkt aan zijn eigen functioneren. De verbouwing van de vergadervleugel is in 2008 van start gegaan en zal in mei 2009 worden voltooid. Aan de doorontwikkeling van het Raadsinformatiesysteem (RIS) is in 2008 hard gewerkt. Het nieuwe RIS is in januari 2009 de lucht in gegaan. In 2008 is door de Rekenkamer Dordrecht gewerkt aan vijf onderzoeken. In juni 2008 is het rapport ‘Mensenwerk’ door de Rekenkamer gepubliceerd, als resultaat van een onderzoek naar de sociale werkvoorziening Drechtwerk. Deze rapportage is een coproductie van Dordrecht, Ridderkerk, Alblasserdam, Graafstroom en NieuwLekkerland. Daarnaast is in 2008 gewerkt aan het onderzoek naar de funderingsproblematiek in Dordrecht. Dit onderzoek is afgerond met een nota van bevindingen, die begin januari 2009 voor ambtelijke hoor en wederhoor is aangeboden. Het 213a onderzoek is eind december 2008 afgerond met een nota van bevindingen en aangeboden voor ambtelijke hoor en wederhoor. Het Rekenkameronderzoek naar het bestuurlijk netwerk van Dordrecht heeft heel 2008 gelopen. Tussentijds is een notitie over het verloop van het onderzoek gepresenteerd aan de raadsleden. Aan het onderzoek wordt nog doorgewerkt in 2009. Eind 2008 zijn de Rekenkamers van Alblasserdam, Sliedrecht, Hendrik-Ido-Ambacht en Dordrecht gestart met de voorbereidingen voor het gezamenlijk uit te voeren onderzoek naar Regionalisering Drechtsteden. Medio december is de startnotitie verzonden naar de gemeenteraad, het onderzoek vindt plaats in de eerste helft van 2009. 2. Thema Dagelijks bestuur De activiteiten binnen het thema Dagelijks Bestuur worden uitgevoerd door het bestuur, de Directieraad, het Stadsbestuurscentrum, de Programmadirecteuren en het Kabinet. De activiteiten zijn gericht op het integraal plannen, beheersen en verantwoorden van beleid, lasten en baten die verbonden zijn met het besturen van de stad. Ook Projectmanagement levert hieraan een bijdrage. Wat hebben we ervoor gedaan? In 2008 zijn geen verkiezingen of referenda georganiseerd. Wel is de voorbereiding op de verkiezing van leden van het Europese Parlement (in juni 2009) gestart. Omdat de stemcomputers niet meer mogen worden gebruikt zijn deze alvast vervangen door stembussen en stemhokjes. Verder is een nieuwe indeling van stemdistricten gemaakt, omdat bij het stemmen met potlood met meer locaties gewerkt wordt. Op die manier wordt voorkomen dat de belasting per stembureau te hoog wordt en de doorstroming wordt belemmerd. Projectmanagement (PM) is in 2007 vormgegeven als intern bedrijf in de organisatie. In 2008 is naast de verdere ontwikkeling van de eigen organisatie ook nadrukkelijker de externe samenwerking gezocht. Daarbij stond de verdere professionalisering van PM centraal. In dat kader wordt via een verbeterprogramma gewerkt aan het verder optimaliseren van de processen en het verbeteren van de kwaliteit. De meeste acties op dit terrein zijn in 2007 en 2008 afgerond en waar nodig geïmplementeerd in de werkwijze van PM. Voor wat betreft de externe samenwerking is in 2008 de behoefte aan projectmanagement ook in de andere regiogemeenten groter geworden. In dat verband heeft PM voor een aantal nieuwe projecten binnen de regio opdrachten gekregen en wordt gewerkt aan het gezamenlijk ontwikkelen en delen van kennis binnen de regio. In 2008 is in verschillende processen gewerkt volgens de uitgangspunten van de Dordtse Aanpak, de aanpak die in 2004 is gestart vanuit de wil om te werken aan het vertrouwen van burgers en andere partners in de stad via een bestuursstijl die open, zichtbaar, resultaat- en klantgericht is. Dit sluit aan bij de gezamenlijke verantwoordelijkheid van burgers, partners en gemeente voor de ontwikkeling van de stad. Steeds beter zijn we in staat om een beargumenteerde, professionele afweging te maken van de wijze waarop we kunnen samenwerken met burgers en andere belanghebbenden. De Training Dordtse Aanpak geeft ambtenaren de mogelijkheid om hierover kennis op te doen en ervaringen uit te wisselen. In 2008 is deze training geactualiseerd, zodat in 2009 een nieuwe serie trainingen van start kan gaan. In 2008 hebben we bovendien een bijzonder project in de steigers gezet: ‘Burgers aan Zet’. Onder deze naam zijn twee experimenten met burgerinitiatieven voorbereid die verder gaan dan wat tot nu toe in Dordrecht (en deels ook elders in het land!) bekend is. De twee experimenten – één in een deel van Nieuw Krispijn en één in de buurt Stadspolder – zetten in op het verleggen van invloed van de gemeente naar burgers, daar waar het om de leefomgeving in de buurt gaat. Het instrument wijkbudgetten is bij uitstek geschikt om hier ervaring mee op te doen. Kort door de bocht: bewoners krijgen


Pagina 71 van 211

zeggenschap over een buurtbudget en bepalen zélf aan welke activiteiten zij dit willen besteden om hun buurt mooier, veiliger, leefbaarder en socialer te maken. In 2009 gaan beide experimenten van start. De uitvoering van de experimenten wordt ook vanuit andere gemeenten met belangstelling gevolgd. Dit blijkt onder andere uit het feit dat ‘Burgers aan Zet’ als ‘koplopergemeente’ is aangemerkt in het VNG/BZK-programma ‘In Actie met Burgers’. Het afgelopen jaar is verder invulling gegeven aan de ambitie uit het MJP om in 2008 de tijd te nemen verder in de toekomst te kijken. Onder de noemer “Toekomst van Dordrecht. Dordtse Dialogen” is gekozen voor een aanpak waarbij we in 2009 en 2010 vier maal per jaar een debat organiseren in de stad, met partners, over ontwikkelingen en trends die in de toekomst op ons afkomen. Het selecteren van thema’s voor de dialogen en de interne voorbereiding (analyse van trends) op basis van de themaselectie (de eerste twee stappen van het toekomsttraject) stonden centraal in 2008. Het Onderzoekscentrum Drechtsteden heeft een inventarisatie van trends gemaakt die naar verwachting op Dordrecht afkomen in de toekomst. Op basis van statistisch materiaal is een inschatting gemaakt van de mate waarin de trend zich in Dordrecht zal voordoen. De resultaten van de trendanalyse, diverse ambtelijke workshops en gesprekken binnen en buiten de organisatie (met bijvoorbeeld sleutelpartners uit de stad en trendwatchers) zijn samengevat in een groslijst met thema’s voor de dialogen. Deze thema’s zijn besproken met directieraad, college en tijdens de Dordtse Kamers (in november 2008). Eind 2008 zijn de voorbereidingen voor de eerste twee Dialogen in 2009 gestart, met als thema’s ‘Duurzaamheid’ en ‘Binding aan de stad’. In 2009 worden in totaal vier dialogen georganiseerd. Voor Dordrecht is het denken in termen van netwerken en public affairs (PA) nog belangrijker geworden, om strategische samenwerking met andere overheden te zoeken. Het is van groot belang om tijdig zicht te hebben op de mogelijkheden voor het verknopen van de agenda’s van hogere overheden (EU, Rijk, Zuidvleugel en Provincie). In 2008 is twee keer een lobbyscan uitgevoerd en verwerkt in een positionpaper lobbydossiers. Daarnaast is geïnvesteerd in de aanwezigheid van mensen uit de Dordtse organisatie bij belangrijke (landelijke) overleggen en bijeenkomsten. Op deze manier zijn we in staat om, zowel vanuit Dordrecht als vanuit Drechtsteden, in te spelen op toekomstige ontwikkelingen. De bestuurlijke samenwerking in regionaal verband wordt steeds intensiever. Zowel in Drechtstedenverband als binnen de regio Zuid-Holland Zuid en in Zuidvleugelverband bleef de netwerksamenwerking doorgroeien. Binnen de regio Drechtsteden hebben met name organisatorische ontwikkelingen aandacht gevraagd. Sinds 1 april 2008 is het Service Centrum Drechtsteden (SCD) operationeel. Een andere belangrijke ontwikkeling die heeft plaatsgevonden is de reorganisatie van de afdeling Belastingen. Deze afdeling is per 1 juli 2008 in zijn geheel overgegaan naar de Belastingdienst Drechtsteden (BDD). In 2008 hebben de contouren van de ontwikkelingsagenda van de Drechtsteden verder vorm gekregen, door de uitwerking van “Pieken in de Drechtsteden”. Deze op het Meerjarenprogramma geënte agenda draagt bij aan de ambitie toe te werken naar een hoogwaardige regio Drechtsteden, zoals beschreven in het streefbeeld ‘samen stad aan het water’. In december heeft de Drechtraad ingestemd met het centrale uitgangspunt om de sterke karakteristieke kenmerken in de Drechtsteden te stimuleren, kansen te benutten en kwaliteit hieraan toe te voegen. De drie pieken zijn: • maritieme/water technologie, innovatie en binnenvaart; • unieke (landschappen in de) omgeving; • de historische binnenstad. Het realiseren van ‘Pieken in de Drechtsteden’ zal de komende jaren het nodige vragen van zowel de GRD als de individuele gemeenten. Regionaal denken en handelen zal van essentieel belang zijn. Beoogd wordt in de eerste helft van 2009 voor “Pieken in de Drechtsteden” met een gedragen (inhoudelijke) investeringsagenda te komen, die per piek inzichtelijk maakt waar kansen liggen, welke projecten daarvoor nodig zijn en met welke partners deze gerealiseerd gaan worden. Dit zal de gemeenteraden in staat stellen te bepalen welke koers zij de komende periode met de Drechtsteden willen inslaan. In de tweede helft van 2008 zijn de voorbereidingen voor de bestuurlijke evaluatie van de samenwerking in de Drechtsteden gestart. De evaluatie van de gemeenschappelijke regeling en de bestuurlijke samenwerking zal in 2009 plaatsvinden, zodat de resultaten van de evaluatie beschikbaar zijn voor de nieuwe raadsperiode.


Pagina 72 van 211

3. Thema Dienstverlening Betere dienstverlening aan burgers en bedrijven staat al jaren hoog op de agenda van gemeenten. Burgers, bedrijven en instellingen hebben recht op een goede, tijdige en zorgvuldige dienstverlening. Naast de traditionele dienstverlening aan het loket wordt steeds meer gebruik gemaakt van elektronische dienstverlening. De activiteiten binnen het thema dienstverlening dragen bij aan het klantgericht afhandelen van verzoeken met betrekking tot het verstrekken van inlichtingen en documenten en verzoeken tot het verkrijgen of afstand doen van de Nederlandse nationaliteit. Wat hebben we ervoor gedaan? Het jaar 2008 kenmerkte zich door een hoge dynamiek in werkzaamheden en ontwikkelingen bij de Stadswinkel. Met name de ontwikkeling van het Klant Contact Centrum (KCC) is in een stroomversnelling terecht gekomen. Op dit moment is helder hoe de organisatie er uit gaat zien, hoe de producten, verantwoordelijkheden en formatie in de nieuwe organisatie verdeeld worden over de bureaus en welke functies er in het KCC komen. Formele besluitvorming vindt begin 2009 plaats. Daarmee schaart de gemeente Dordrecht zich bij de voorhoede gemeenten wat betreft de ontwikkeling van een KCC. Regionaal is een platform Dienstverlening opgericht, dat zich bezig houdt met visievorming en de regionale opzet van het telefoniekanaal. De vorming van een regionale backoffice is voorlopig van de baan. Wel is er draagvlak voor het invoeren van het 14078-nummer in de regio. De aanvraag voor dit nummer is eind november ingediend, de implementatie is voorzien medio 2009. Begin 2008 zijn de receptieen telefonietaken van het Stads- en Regiokantoor overgenomen van de Stafdiensten in verband met de vorming van het SCD. De receptieen telefonietaken op het Regiokantoor leverden weinig synergiewinst op en bleken lastig aan te sturen vanuit het Stadskantoor. Daarom wordt de taak begin 2009 overgeheveld naar de GR Drechtsteden (SCD). Op bijna alle servicenormen zijn de prestaties over 2008 verbeterd ten opzichte van 2007. De meeste aandacht was gericht op de afhandeling van de burger- en bedrijfsbrieven. In 2007 was 66% van zo'n 10.000 brieven binnen 6 weken beantwoord. Bij degene waar dat niet lukte werd zelden een tussenbericht gestuurd. In 2008 is dat al behoorlijk verbeterd. Van de 8.000 brieven die geregistreerd werden is 74% op tijd beantwoord. Daarnaast is in zo'n 100 gevallen een tussenbericht gestuurd, waardoor de totaalscore op 75% uitkomt. De laatste maanden van het jaar lag dat percentage zelfs al op 80%. Bij een aantal brieven is de termijn van 6 weken moeilijk haalbaar. Dat heeft enerzijds te maken met het proces, waarbij bepaalde brieven via de gemeenteraad en college worden beantwoord. Deze brieven worden geagendeerd voor de raad en ook het antwoord loopt via college en/of raad. Anderzijds gaat een aantal brieven over onderwerpen die op dat moment nog politiek worden besproken. Het antwoord kan in die gevallen niet altijd binnen 6 weken worden gegeven. Begin 2009 wordt een nieuw postregistratiesysteem in gebruik genomen. Hierdoor is betere sturing mogelijk en kan elke medewerker direct zijn werkvoorraad en voortgang monitoren. Wat betreft de andere normen zijn forse verbeteringen gerealiseerd op het gebied van Awb bezwaarschriften. Daar werd in 90% van de gevallen binnen 10 weken antwoord gegeven óf een tussenbericht gestuurd. In 2007 was dat slechts 35%. Ook op het gebied van vergunningverlening zijn de scores een stuk verbeterd. Aanvragen voor kleine evenementen zijn in 93% van de gevallen binnen 3 weken afgehandeld, tegenover 60% in 2007. Jaarlijks neemt de gemeente Dordrecht deel aan de VNG benchmark ‘Publieke Dienstverlening’. In deze benchmark worden gemeenten op criteria als openingstijden, bereikbaarheid, wachttijden en levertijden beoordeeld en vergeleken. Van de 102 gemeenten die in 2008 hebben deelgenomen is Dordrecht op de tweede plaats geëindigd. De kwaliteit van de telefonische dienstverlening liet in het voorjaar en de zomer van 2008 veel te wensen over. Door invoering van nieuw beleid (o.a. integrale aanslag belastingen), uitbreiding van het productenaanbod (bijvoorbeeld wijklijn en bouwen) en een krappe arbeidsmarkt kreeg onze externe partner het niet meer voor elkaar om de telefoontjes binnen 20 seconden te beantwoorden. Lange wachtrijen waren het gevolg. Door enkele aanpassingen in de organisatie van het callcenter is deze vorm van dienstverlening weer op het gewenste niveau. Deze ervaring riep wel de vraag op of uitbesteding op dit moment (nog) de beste keuze is. Deze vraag zal worden meegenomen bij de inrichting van de regionale telefonie en de invoering 14078, waar gekozen is om de mogelijkheid te onderzoeken van een eigen callcenter in de regio Drechtsteden.


Pagina 73 van 211

Ook de aangekondigde landelijke ontwikkelingen zijn onderhevig geweest aan voortschrijdend inzicht. Zo is de foto-opname voor het paspoort aan de balie gesneuveld, maar de vingerafdruk gaat wel door (uiterlijk op 28 juni 2009), evenals het schrappen van de mogelijkheid om kinderen bij te schrijven in het paspoort van de ouders. Een oproep van de minister van Verkeer en Waterstaat om de prijs van het rijbewijs te verlagen is niet overgenomen, met terugmelding dat dit een lokale bevoegdheid betreft. Daarnaast lijkt een doorstart plaats te gaan vinden van de modernisering van de GBA. Langzaam maar zeker vordert ook de vorming van het stelsel van basisregistraties, hoewel dat nu nog niet veel extra werk oplevert. Per 1 september heeft de Stadswinkel het WMO loket van de Sociale Dienst Drechtsteden overgenomen en is gestart met de integratie van de producten en diensten in de Stadswinkel. Op 1 oktober is de Wijklijn in productie gegaan met een onder regie van het KCC ontwikkelde beslisboom en Mozaiek als voertuig voor het opvoeren en afhandelen van meldingen. Op 1 januari 2009 wordt gestart om de dienstverlening van de voormalige afdeling Bouwen, die nu in het Regiokantoor zit, ook vanuit de Stadswinkel te verzorgen. Toezicht en Kadaster volgen in de loop van 2009. 4. Thema Communicatie en voorlichting Communicatie en voorlichting betreffen hier de concernactiviteiten; uitgifte van in- en externe media, bestuursvoorlichting, rampencommunicatie en internationaal samenwerking. Door een goede informatievoorziening over het gemeentelijke beleid en profilering van bestuurders, dragen deze activiteiten bij aan een vergroting van het vertrouwen en een actiegerichte benadering van onder andere de pers. Bovendien draagt het bij aan meer betrokkenheid bij de stad en aan meer participatie. Activiteiten binnen dit thema zijn continue processen. Stadspromotie draagt daarbij bij aan een positieve beeldvorming in en over de stad. Het beleid op het gebied van internationale samenwerking moet bijdragen aan het op peil houden van de internationale contacten met de partnersteden en het tot stand brengen van mondiale voorlichtings- en bewustwordings-activiteiten in Dordrecht. Een goede voorbereiding op rampen en crises en excellente communicatie daaromheen is van groot belang. Niet alleen om ten tijde van rampen de burgers goed te informeren, maar ook omdat de beeldvorming over de aanpak van een ramp sterk afhankelijk is de communicatie. De interne media zijn erop gericht om medewerkers van de gemeente te informeren en te betrekken bij algemene ontwikkelingen en de doelstellingen van de organisatie (in- en extern) en personele aangelegenheden. Wat hebben we ervoor gedaan? In het afgelopen jaar is veel energie van de gemeentelijke afdeling communicatie gaan zitten in de overgang naar de service-eenheid Communicatie Advies en Middelen (SE CAM) als onderdeel van het Service Centrum Drechtsteden. De regionale communicatieafdeling werkt voor zes gemeenten, de Drechtstedenorganisaties en de gemeenschappelijke regelingen Drechtsteden en Zuid-Holland Zuid. Die opgave is nog niet helemaal afgerond. De vorming van de regionale afdeling heeft vertraging opgelopen, enerzijds door een aantal lastig te vullen vacatures en anderzijds doordat de definitieve huisvesting van de nieuwe afdeling langer duurde dan voorzien. Om de beoogde kostenreductie te realiseren is het aantal voorlichters in de Drechtsteden met ongeveer eenderde verminderd en wordt op allerlei manieren getracht de voordelen van schaalvergroting in te boeken. De startproblemen zijn inmiddels grotendeels overwonnen en er wordt hard gewerkt aan de ontwikkeling van een communicatiebeleid, dat op meer regionale leest is geschoeid, waarbij vanzelfsprekend rekening wordt gehouden met de eigenheden van de betrokken gemeenten en organisaties. In 2008 is een nieuwe huisstijl voor de gemeente Dordrecht gepresenteerd en geïmplementeerd. Door alleen te werken met vormgevers, die goed ingevoerd zijn in de huisstijl, kunnen belangrijke kostenbesparingen worden bereikt. De huisstijl is inmiddels consequent doorgevoerd in alle communicatie uitingen; de aandacht wordt nu verlegd naar het beheren en bewaken van de huisstijl. In het kader van de actieve informatieplicht van de overheid zijn in 2008 259 persberichten verzonden en tientallen persbijeenkomsten gehouden. Daarenboven bereikten de gemeente dagelijks vragen van de media, die de communicatieadviseurs van een antwoord of woordvoerder hebben voorzien. Het maandelijkse personeelsblad Binnenuit werd gerestyled tot magazine, evenals de gemeentegids Dordt in ’t Kort, waarvoor samenwerking met een nieuwe uitgever werd gevonden. Samenwerking met De Stem van Dordt resulteerde in de wekelijkse publicatie van één of meer pagina’s


Pagina 74 van 211

Gemeentenieuws, af en toe aangevuld met katernen, waarin bijzondere thema’s werden toegelicht. Er zijn tientallen communicatieplannen geschreven, zoals rond de Structuurvisie 2020 en rond diverse interne campagnes zoals de Maand van de Innovatie. Communicatie coördineert het beheer van de website www.Dordrecht.nl en van het intranet. Deze digitale media zijn niet meer weg te denken uit de mix van middelen, die de communicatieadviseurs inzetten om gemeentelijke boodschappen bij interne en externe doelgroepen over te brengen. Naast de massamediale uitingen is er veel aandacht voor doelgroepgericht werken, waarbij de burgerschapsstijlen van Motivaction een goed hulpmiddel blijken. Persoonlijk contact – de dialoog - blijft een belangrijk communicatiemiddel. Informatiebijeenkomsten, discussieavonden en rondetafelgesprekken zijn middelen om vorm te geven aan dat persoonlijk contact. De service-eenheid CAM heeft in het afgelopen jaar een regionaal model ontwikkeld voor regionale crisiscommunicatie. Een model dat snel in de praktijk kon worden getest toen zich in de regio incidenten voordeden. Er is een begin gemaakt met de gestructureerde aanpak van de regionale risicocommunicatie. De afhandeling van subsidie aanvragen in het kader van mondiale voorlichting en bewustwordingsactiviteiten is overgedragen aan het centrale subsidiebureau van de gemeente. Hiermee is een meer uniforme en transparante afhandeling van deze aanvragen gegarandeerd. De stedenband met Dordrecht (Emalahleni) in Zuid-Afrika is in 2008 officieel bekrachtigd met de ondertekening van een Stedenbandovereenkomst. In deze overeenkomst verklaren beide gemeenten samen te werken aan de promotie van de stedenband in beide gemeenten en is vastgelegd op welke manier men gaat samenwerken. Verder zijn met succes enkele nieuwe grote partijen bij de stedenbanden betrokken zoals onder andere het Wellant College en het Da Vinci college. Als laatste heeft een externe evaluatie plaatsgevonden van de stedenbandrelaties en zijn de uitkomsten van deze evaluatie besproken met de gemeenteraad. De uitkomsten van de evaluatie worden verwerkt in een nieuwe beleidsnota voor internationale samenwerking. Deze nota wordt in het begin van 2009 vastgesteld.


Pagina 75 van 211

2.9

Algemene dekkingsmiddelen

Wat wilden we bereiken? Het waarborgen van een optimale inzet en daarmee afweging door het bestuur van deze –niet aan een inhoudelijk programma gerelateerde en daarmee vrij afweegbare en inzetbare- middelen. Wat hebben we ervoor gedaan? De algemene dekkingsmiddelen betreffen voornamelijk die gemeentelijke baten (en daaraan gerelateerde lasten) die vrij besteedbaar en dus vrij afweegbaar zijn, zoals de algemene uitkering en belastingen. Om de optimale inzet te waarborgen, wordt continu zicht gehouden op relevante ontwikkelingen die de hoogte van deze middelen beïnvloeden. Daartoe is het bestuur periodiek geïnformeerd via zowel de planning & controlcyclus als afzonderlijke nota’s. Gezien het technische karakter van dit programma wordt hier niet nader ingezoomd op de verschillende thema’s. Voor een nadere, vooral financiële toelichting, wordt verwezen naar hoofdstuk 4.12. Wat heeft het gekost? Programma Algemene Dekkingsmiddelen Thema Gemeentefonds Lokale belastingen Bedrijfsvoering


Baten



0

0

2.822

2.671

151

19.142

19.188

47

24.644

18.406

6.238

74.291

79.330

5.039

27.465

21.077

0 131.447 131.535

6.388 224.879 230.053




88

5.174 11.562





70.695

63.761

92.131

-21.436

74.580

10.819 -10.618 945

Pagina 76 van 211

2. Begrotingsprogramma s

Recommend Documents