D N
1999
N
A L U
700 JAAR
2
Inleiding Deze fietsroute zien wij als een symbolische band tussen de drie dorpen Nuland, Vinkel en Geffen. Omdat alle drie dorpen in 1998 en 1999 het 700-jarig bestaan herdachten is het idee van deze fietsroute ontstaan; om niet alleen festiviteiten in de drie afzonderlijke dorpen te organiseren, maar om ook één gezamenlijke 700 actie te starten. Een fietsroute is hiervoor heel geschikt, omdat deze gezien kan worden als een blijvend verbindingslint tussen de drie dorpen. Speciaal voor de ‘doop’ van deze route is de voorliggende routebeschrijving gemaakt, waarin veel aandacht besteed wordt aan hoe het vroeger was in Maasdonk. Daarnaast leert u de mooie natuur rondom de drie dorpen kennen. Onbekend maakt onbemind luidt het spreekwoord. Begin daarom met een plezierige kennismaking via deze route door elkaars woonomgeving. Op de fiets dus, met de neus in de wind. Geef uw oren en ogen goed de kost. Wij wensen u veel plezier met de Maasdonk 700 fietsroute. Deze route is circa 45 kilometer lang. Op enkele punten zijn aanwijzingen gegeven voor het volgen van een kortere route.
3
Routebeschrijving: 1. U start bij het Gemeentehuis van Maasdonk aan het Dorpsplein te Geffen. Aan het Dorpsplein treft u het gemeentehuis aan, in z’n oorspronkelijke vorm gebouwd in 1964. Voorheen was dit alleen bedoeld voor Geffen, maar na de gemeentelijke herindeling van 1992 is het flink uitgebreid en doet nu dienst voor de nieuwe gemeente Maasdonk. De officiële opening van het gebouw (een ontwerp van architect Dick Boersma) vond plaats op 23 september 1995. Op het plein staat een kiosk die in 1998 gerealiseerd is door een groep enthousiaste vrijwilligers. Voor veel Geffenaren is het Dorpsplein ook de plaats waar op 18 en 19 juli van datzelfde jaar het openluchtspel “Cis Den Dove” plaatsvond en waarbij het plein verbouwd werd tot een gigantisch openluchttheater. 2. Vanaf het Dorpsplein gaat u rechtsaf de Dorpstraat in. 3. Bij de dorpspomp passeert u de mooie, historische kern van Geffen. De oude dorpspomp heeft een aantal jaren op het plein voor het gemeentehuis gestaan. Sinds de renovatie van straten in de dorpskern staat hij weer hier op de plek waar hij van oudsher thuishoort. Aan de linkerkant ziet u de R.K. Mariaschool.
Gedenksteen Simon vd Bergh In 1819 werd op deze plek Simon vd Bergh geboren. Hij was een zoon van Zadok Daniël v/d Bergh, een rijke joodse Geffenaar. Hij verdiende zijn geld met de handel in boter. Later ging ook zoon Simon werken als boterhandelaar. Na de Franse uitvinding van de kunstboter ging ook Simon v/d Bergh kunstboter maken en breidde zijn fabriekje in Oss zeer snel uit. In 1888 vervoerde hij niet minder dan 30 miljoen kilo kunstboter ! In 1889 verhuisde v/d Bergh zijn bedrijf naar Rotterdam en later ging zijn bedrijf met andere bedrijven samen werken en ontstond er een wereldbedrijf: Unilever. In 1953 werd deze steen geplaatst in het geboortehuis van Simon v/d Bergh, wat toen dienst deed als burgemeesterswoning. In 1985 werd het gebouw afgebroken en de gedenksteen in dit muurtje ingemetseld. 4. U volgt de Kloosterstraat, die overgaat in de Bredeweg. Achter de houten woning links van u ligt een “wiel” Doordat de Maas soms teveel water kreeg te verwerken liet men vroeger het water expres over de dijken lopen. Het water stroomde zo over het land en bereikte ook Geffen regelmatig. Om ons dorp te beschermen had men een aantal dijken gebouwd die het water moesten tegenhouden. Ook op deze plek lag een dijk. maar soms braken de dijken door .... Het water sijpelde door de dijk en begon achter de dijk te draaien. Door de kracht van het water ontstond er zo een diep gat. Doordat het gat zich vulde met water ontstond o.a. deze waterplas. De naam “wiel” is afgeleid van het draaien van het water achter de dijk. 5. De Bredeweg gaat na een tweetal bochten over in de Bergstraat. De Bergstraat is een van de oudste straten van Geffen. In de zestiende eeuw was de Bergoyense Rot (ROT = wijk) een van de 6 oude wijken waaruit Geffen bestond. 6. U volgt de Bergstraat tot het einde en daar gaat u linksaf.
4
7. We fietsen nu een stukje in Oss. Bij de rotonde gaat u rechtsaf richting Heesch. 8. Na een paar 100 meter volgt u rechtsaf de verharde fietspad door de Geffense Bosjes. 9. Aan het einde van het fietspad gaat u rechtsaf en daarna meteen weer links het fietspad volgen. 10. Aan het einde van dit fietspad rechtsaf. U ziet dan rechts het joden- of smousenkerkhof van Geffen. Het jodenkerkhof, ook wel smousenkerkhof genoemd was in 1693 waarschijnlijk de enige joodse begraafplaats in Brabant. De oudste nog aanwezige grafsteen dateert uit 1760. In 1908 is voor het laatst iemand op dit kerkhof begraven. Er liggen families uit heel noord-oost Brabant begraven, waaronder de bekende families van den Bergh en Zwanenberg; de grondleggers van het Unilever-concern.
11. Aan het einde van deze weg oversteken en linksaf de Heesterseweg volgen richting Geffen.
12. Bij het kapelletje gaat u rechtsaf (Eikenwal) Een sprekend plaatje uit “het Rijke Roomse Leven” Vroeger kwamen ze in Brabant en Limburg vaak voor: de veldkapelletjes. Nu zijn ze in de loop der tijd vaak in verval geraakt of verdwenen. Dit veldkapelletje werd gebouwd met materialen die afkomstig waren van restauraties en sloopwerken. In 1953 werd het door pastoor v/d Pas ingewijd. Het stond toen nog op een plek waar men het dorp uitreed, inmiddels is het door uitbreiding van Geffen helemaal ingebouwd. Opvallend aan het kapelletje is het klokgeveltje en de twee terracotta kopjes. 13. U neemt de eerste weg rechts (Kastanjehof); einde weg links (Elzendreef). U ziet dan rechts Molen de Zeldenrust. De Zeldenrust, bij vele ouderen beter bekend als “de meule van Daniëls” en voor de iets jongere generatie als “de meule van de Schuf”. Hoewel hij waarschijnlijk in 1621 gebouwd is, duurde het nog enkele eeuwen voordat hij in Geffen verscheen. Hij kwam terecht aan de zuidkant van Geffen. De verbetering van de Rijksweg maakt het noodzakelijk dat de molen daar verdween en werd opgebouwd aan de Molenstraat. Nadat de spoorlijn Den BoschNijmegen aangelegd was, stond de molen op een ongunstige plek en wederom moest de molen verhuizen. De toenmalige molenaar (die Driek den Mulder werd genoemd) bouwde hem weer op, aan wat nu hoek Mulderstraatje-Willibrordusstraat is. In 1975 kocht de Gemeente Geffen, de inmiddels in zeer slechte staat verkerende molen voor Hfl. 1,-. De molen werd afgebroken en in 1981 op de huidige plek weer opgebouwd.
5
14. Aan het einde van de Elzendreef gaat u rechtsaf. Links ziet u nu het vredesmonument. ‘Opdat wij hen niet zullen vergeten’ Op 11 mei 1940 passeerden Duitse troepen Geffen over de Rijksweg. In 1944 werd Geffen op 22 oktober door de Engelsen bevrijd. Ondanks dat het in Geffen betrekkelijk rustig bleef vielen er toch 7 doden te betreuren. Bovendien werden 8 Geffense joden in Duitse concentratiekampen vermoord, liet 1 Geffenaar het leven als Duits soldaat en werd 1 persoon gedood tijdens een Engels (vergissings-) bombardement op Nijmegen. Na de bevrijding van ons land raakte Nederland betrokken in een nieuw conflict; de Indonesië-kwestie. Ook daar vond 1 Geffenaar de dood. Voor al deze gevallenen werd in 1991 een monument opgericht. Het kunstwerk, dat ontworpen werd door de Geffense beeldhouwster Inez Oerlemans-Hegeman, stelt een vogelfiguur voor. Deze vogel symboliseert de vrijheid. Bij dit kunstwerk vindt jaarlijks op 4 mei een herdenking plaats voor de eerder vernoemde gevallenen. Voorbij het vredesmonument staat links in de tuin van het bejaardencentrum de Geffen 700-boom, die geplant is tijdens de officiële viering van het 700-jarig bestaan van Geffen op 4 oktober 1998. 15. Einde weg gaat u linksaf de Kloosterstraat in. Rechts ziet u de pastorie en links “Het Oude Klooster”. Het oude Klooster, momenteel parochiecentrum en bejaardentehuis, is het gerestaureerde overgebleven deel van een groot nonnenklooster met boerderij en weilanden, dat hier in de vorige eeuw werd gebouwd. De nonnen werkten in Geffen in het onderwijs en de bejaardenzorg. In het klooster was vroeger ook een kostschool voor meisjes uit gegoede families gevestigd. In de zeventiger jaren zijn de laatste 4 nonnen uit het klooster van Geffen vertrokken. Het kapelletje is nog helemaal intact. 16. Bij de dorpspomp gaat u rechtsaf de Kerkstraat in. Bij het monumentale pand rechts van de kerk was tot 1935 een bierbrouwerij gevestigd. Al vanaf 1688 werd op deze plek in Geffen bier gebrouwen. In 1964 werd de brouwerij gesloopt en in het mooie pand is nu een antiquiteitenzaak gevestigd. Vanaf 1794 werd door de familie Schouten het Geffense bier gebrouwen. Harrie Schouten, die in 1955 overleed, was de laatste brouwer. Het mooiste en oudste monument van Geffen is de prachtige Gotische kerk. In 1450 is de kerk gebouwd en heeft in de loop der eeuwen heel wat doorstaan vanwege blikseminslag, brandstichting en oorlog. De toren is nog in zijn oorspronkelijke staat maar het middenschip is in de loop der eeuwen herbouwd. In 1893 werd het priesterkoor eraan gebouwd en sindsdien is het gebouw dan ook een kruiskerk. In de toren is een museum gevestigd; genaamd “De Peperbus”. Rechts van de hoofdingang kunt u het glas-in-loodraam zien, dat in het jubileumjaar 1998 gerealiseerd is met diverse activiteiten. In het raam treft u onder andere Maria Magdalena, Sint Trudo, de vlag en wapen van Geffen het het logo van Geffen 700 aan. Het thema van het raam is:”Geffen 700 jaar bruisend in broederschap” en is een ontwerp van H. Curvers. 17. U volgt de Kerkstraat en steekt het spoor over. Daarna linksaf, de Elst volgen.
6
Voormalig station Op 4 juni 1881 werd deze spoorlijn in gebruik genomen en kreeg Geffen een eigen station. Op het station in Geffen stopte dagelijks verscheidene treinen om personen te laten in- en uitstappen en om goederen af te leveren of in te laden. In de jaren vijftig werd het station gesloten . De Elst U bent nu aangekomen bij een uniek stukje Geffen. In de Elst zien we nog verscheidene huizen op donken staan. De naam Maasdonk is hiervan afgeleidt. Door de Beersche Maas stroomden de Geffense en Nulandse polder iedere winter bij hoog water onder. Deze overlast verdween pas bij het dichten van de Beersche Overlaat in 1942. Aan de linkerkant ziet u een langgevelboerderij uit 1875. Opmerkelijk aan de boerderij is dat de deeldeuren wat terugstaan, waardoor de hoge karren er ook ingereden konden worden. In het woongedeelte zijn nog enkele onderdelen authentiek, waaronder een bedstede. Aan de rechterkant ziet u een kortgevelboerderij die nu ingericht is als bedrijfsruimte. Het is een 17e eews gebouw, helaas sterk vervallen. 18. Einde van de Elst rechtsaf de Kepkensdonk op. De naam Kepkensdonk herinnert aan de familie Kepkens, die in deze omgeving op een verhoging (donk) woonde. Vast staat dat ze er in 1525 hun bezitting hadden. De weg loopt verder de polder in richting Lithoijen. Na de val van Den Bosch in 1629, toen de katholieke kerken in deze regio waren geconfisceerd, liepen de gelovigen over deze weg naar de kerk van Teeffelen, dat in de graafschap Megen lag. Dat hoorde, evenals het aangrenzende Land van Ravenstein, niet bij Staats Brabant. In die gebieden was godsdienstvrijheid. 19. Neem de eerste weg links (de Polderweg). Aan het einde van de weg links af de Kerkdijk volgen. De polderweg was een onverharde karweg, die tijdens de ruilverkaveling is verhard en rechtgetrokken. Sinds het gebied voor agrarische bebouwing is vrijgegeven, zijn langs deze en andere nieuwe wegen boerderijen gebouwd. Ze hebben, samen met de ruilverkaveling het beeld van de wijdse, open polder grondig en onherroepelijk veranderd. De naam Kerkdijk herinnert aan het dijkje dat het de kerkgangers mogelijk maakte met droge voeten de Polderkerk te bereiken. In de hooitijd was het druk. Boeren uit Nuland en ver uit de Meijerij, die in de polder of op de uiterwaarden langs de Maas hooiland gepacht hadden, trokken, vaak in konvooien, in beide richtingen over deze karweg. 20. Neem de eerste weg rechts: daarna de tweede weg links en aan het einde van de weg weer links (Heeseind). Het Heeseind is een van de oudste wegen van Nuland. De meeste boerderijen zijn wederopbouwboerderijen. De oorspronkelijke bebouwing werd grotendeels verwoest in oktober 1944. Gedeeltelijk loopt het Heeseind over de zogenaamde zomerdijk; van hieruit hebt u een mooi uitzicht over het polderlandschap.Om de dorpen te beschermen werd er van Rosmalen tot aan Oss een dijk aangelegd. Men noemde deze de Zomerdijk en hij leidde van de Bergstraat, tussen de Broekstraat en Bredeweg naar Nuland en sloot aan op de Zomerdijk die nu nog in Nuland te vinden is. In Geffen kreeg men niet alleen overlast van water uit de Beersche Maas maar ook van het water uit de Maas zelf. In 1880 braken de dijken 2 keer door, een keer in december en een keer in januari. 21. U gaat aan het einde van de weg rechts (Kerkdijk) 22. Eerste weg linksaf ( de Nulandsestraat.) U kunt hier ook rechtdoor gaan en over het spoor rechts af (u begint weer bij 26) .
7
Meteen in de bocht staat een zogenaamde schutskooi. In het verleden, toen de afrasteringen in de polder slecht waren, brak veel vee los. Dat werd dan in zo’n soort kooi gejaagd in afwachting van de eigenaar. Het weiland rechts ligt duidelijk wat hoger t.o.v. de omliggende percelen. Op deze plek heeft vroeger de polderkerk gestaan. Tot 1635 was deze 13de eeuwse kerk de parochiekerk toen kwam ze in protestantse handen.Na een jarenlang juridisch gevecht konden de Nulandse katholieken in 1846 de kerk geheel leeg terugkopen. Omdat er in toenemende mate sprake was van wateroverlast (de kerkvloer was al zeven keer opgehoogd) werd ze niet als kerk in gebruik genomen, maar in 1857 gesloopt Langs de Nulandsestraat hebben enkele buitenhuizen van vermogende Bossche families gestaan; daar rest echter niets meer van. Ook hier zie je boerderijen op donken. 23. Volg de Nulandsestraat en neem de tweede weg rechts (Klompstraat). 24. Over het spoor en aan het einde van de weg rechtsaf de Singel volgen tot Nuland. Vanaf de Singel heeft u een mooi beeld van Nuland. Links zien we achter de wei- en akker-landen een houtwal. Dit zijn resten van de oude zomerdijk, Aan het einde van de Singel is een grote bocht met een brede sloot. Deze situatie herinnert ons aan het kasteel van Geffen te Nuland. De brede sloot is het enige overblijfsel van de gracht die het kasteel om”singel”de. Het kasteel werd o.a. bewoond door de familie van Vladeracken. Het kasteel zelf had bij de franse inval in 1795 veel geleden en het is in latere jaren geleidelijk gesloopt. Het tot boerderij verbouwde poortgebouw moest in 1900 plaatsmaken voor nieuwbouw, die verwoest werd door oorlogshandelingen in oktober 1944. 25. Aan het einde van de Singel steken we over en volgen de Achtersteweg. Deze weg gaat over in een zandweg. Voor de korte route hier links naar de kerk. Lees verder bij nr. 28. Langs de Achterseweg lagen akkers en boomgaard van het kasteel. De weg vormde vroeger de verbindingsweg tussen kasteel en Heeseind.De klinkerverharding gaat over in grint. De prachtige zandverstuiving die u aan de rechterkant ziet, is ontstaan tijdens de laatste IJstijd. Door wind en stormen is het zand o.a. in Nuland terecht gekomen. Links is nog de verlaging te zien van “De Oude Karreput”. Het zand van deze afgraving is tussen 1877 en 1881 met karren naar de toen aangelegde spoorlijn Nijmegen-Den Bosch gereden. 26. Na de zandverstuiving gaat u bij de eerste grote kruising links af de Elzenstraat in. Oversteken naar fietspad aan de overzijde. Aan de rechterkant liggen de Nulandse Duinen. Door aanplant zijn ze helemaal begroeid. Ze horen bij Sint Jozefoord en zijn niet vrij toegankelijk. Sint Jozefoord is een rusthuis voor bejaarde zusters voorheen alleen van de Zusters van liefde, sinds enige jaren ook voor die van andere congregaties. In deze omgeving lag het buiten “Duyn en Daal” Een laatste herinnering is een gedenksteen, die ingemetseld is in de gevel van pand 8/8a.
8
27. Volg de eerste weg links: de Marie Trompstraat. Aan het einde linksaf (Heuvelstraat) en meteen weer rechts de Korte Kerkstraat volgen. We rijden nu door Heiduinen, een stukje Nuland dat tot 1992 deel uitmaakte van de Gemeente Rosmalen. De grens van Rosmalen reikte tot midden in de kern van Nuland. Ook Café Kerkzicht, tegenover de kerk, stond op Rosmalens grondgebied. 28. Aan het einde van de straat gaan we rechtsaf de Kerkstraat in. Recht voor u ziet u de Nulandse kerk van de H. Johannes Onthoofding. De kerk( 1951) en toren (1958) zijn een ontwerp van de Helmondse architect Jan Magis. Zij kwam in de plaats van de in oktober 1944 verwoeste parochiekerk van de bekende architect Hendrik van Tulder. In de toren hangen drie klokken en is het parochiemuseum gevestigd. Links tegen de kerk, vlak bij de oude kerkhofmuur, staat het in 1998 gerestaureerde grafmonument voor de slachtoffers van het bombardement van 11 mei 1940. Dit bombardement kostte twee Nulanders en elf evacuees uit Grave het leven. Rechtsachter staat de pastorie die in 1861 werd gebouwd en daarmee het oudste gebouw van Nuland is.Het is eveneens een ontwerp van Hendrik van Tulder. Naast de kerk en pastorie staat het voormalig zusterklooster het Martinushuis. Dit klooster dateert van 1913/1914 en Pastoor van Iersel was de bouwheer. De kloosterzusters “Zuster van Liefde, Dochters van Maria en Jozef”, zorgden voor de opvang van bejaarde- en zieke mensen en ze waren werkzaam in het onderwijs. Toen er een nieuw bejaardenhuis gebouwd werd, werd het klooster gelukkig niet gesloopt en gaat nu door het leven als “Villa Maasdonk”.
29. We volgen de Kerkstraat en gaan linksaf de Kloosterstaat in. Links op de hoek stonden een aantal scholen, die zijn vervangen door aanleunwoningen en het nieuwe bejaardenhuis “Martinushuis’. Achter jeugdgebouw “D’n Hazenkamp”ligt het zogenaamde “Bos van de pastoor” met schietbaan en de kantine van Gilde Sint Anthonius Abt, dat in 1999 het 400-jarig bestaan viert. Links valt het oude politiebureau op, dat met veel ophef geopend is door Dries van Agt, toemalig commissaris van de koningin; daarna geruisloos gesloten en verkocht is. 30. Aan het eind van de straat rechtsaf de Zandstraat in. Aan het eind van de straat linksaf de Dorpstraat in. Aan de rechterkant ligt het Prins Bernhardplein. Het plein is ontstaan na de oorlog, toen de boerderij die er eerst stond niet meer op dezelfde plaats herbouwd werd. Aan de overkant van het plein is de kiosk te zien, die in 1997 werd gebouwd, vooral dankzij de inzet van Harmonie Union.Het dak wordt gesierd met een windvaan in de vorm van een schip, welke verwijst naar de polderkerk, waar eveneens een schip de windrichting aangaf. Links van de kiosk staat gemeenschapshuis “de Meent”.
9
Verderop zien we links een prachtig herenhuis “Terra Nova” genaamd. Het is in het begin van deze eeuw gebouwd door de toenmalige gemeentesecretaris Josephus During, die later van 1911 tot 1915 burgemeester van Nuland werd. Na During nam burgmeester Teunissen zijn intrek in “Terra Nova”. Even voorbij “Terra Nova” zien we aan de rechterkant het voormalige gemeentehuis van Nuland. Dit fraaie gebouw liet Burgemeester Teunissen in 1938 bouwen. Het is van de architecten J. van den Bosch en G. Schutz. Later werd er aan de achterzijde nog een groot stuk aangebouwd, maar dit heeft de voorkant niet aangetast. Na het gereedkomen van het gemeentehuis van Maasdonk dreigde verkoop, maar een geslaagde handtekeningenactie voorkwam dit. Nu wordt het verhuurd, onder andere aan de heemkundewerkgroep “Nuwelant”. Huisnummer 5 is de oude gemeenteschool en heeft ook nog gefungeert als patronaats-gebouw en noodkerk (tussen 1945 en 1951). 31. Voorbij het Gemeentehuis nemen we de eerste straat rechts: de Heiweg. Op de hoek met de Dorpstraat staat een smeedijzeren schip boven de naam Nuland. Deze kunstwerken staan bij alle belangrijke invalswegen en zijn het werk van Antoon van Amelsvoort. Rechts in de hoek van het plantsoen staat het oorlogsmonument ter herinnering aan alle oorlogsslachtoffers.Hier was in 1944 een tijdelijke begraafplaats voor militairen. Verderop komt u langs Het Heike, een prachtig rustpunt voor jong en oud. Een speeltuin met zwembadje en kinderboerderij maken Het Heike voor de hele omgeving een trekpleister, vooral voor gezinnen met kleine kinderen. 32. Aan het einde van de Heiweg gaat U linksaf. U steekt de Rijksweg over en volgt het fietspad langs de Coppensdijk. Parallel aan de Coppensdijk, ongeveer 150 meter in oostelijke richting, loopt het Kerkdèkske. Voordat Vinkel een eigen parochiekerk had, gingen de Vinkelse mensen in Nuland ter kerke en liepen dan over het Kerkdèkske. Hiervan is nog een gedeelte over en geniet gemeentelijke bescherming. 33. Voorbij recreatiepark Vinkeloord gaat u rechts het fietspad op. Vinkeloord bestond veertig jaar terug uit een zevental boerderijen die eigendom waren van de firma Lips uit Drunen. In de oorlog hadden de Duitsers er zich verschanst en verdedigden vandaar uit Den Bosch tegen de geallieerden. Het was een bijna onneembare barricade. Omdat de Engelsen langs de spoorlijn Oss-Den Bosch en vanuit Berlicum Den Bosch naderden, waren de Duitsers op Vinkeloord bijna ingesloten. Toen dan op 25 oktober 1944 ‘s-morgens om 5 uur de aanval vanuit Vinkel ingezet werd, was er niet veel verzet meer en ‘s-avonds waren de Engelsen al in Den Bosch.
34. Einde fietspad links af, het bruggetje over en daarna weer linksaf. 35. Einde fietspad rechts, meteen oversteken. Volg rechts het fietspad door het bos. U bevindt zich nu in het stadsgewestelijk recreatiepark Engelenstede. U kunt aansluitend diverse fietspaden volgen, een eind wandelen of gebruik maken van de picknickplaatsen.
10
36. Waar het fietspad de verharde weg kruist gaat u rechtdoor. Fietspad volgen tot aan kruising. Hier links af gaan. 37. Einde fietspad gaat u links af en bij de volgende kruising rechts. Het gehucht Kaathoven Naar alle waarschijnlijkheid is het gehucht Kaathoven meer dan 650 jaar oud. Omstreeks 1340 is op die plaats sprake van een landgoed van wijlen Heer Bock, De Boxhoeve. De eigenaren daarvan blijken in de 16e eeuw het recht te hebben een geestelijke te benoemen voor de Kaathovense kapel, die wellicht al voor 1500 is gesticht. Tot het landgoed behoorde ook de Hoeve Engelenstede, die genoemd kan zijn naar de Engel van Volckel, eigenaresse van het geheel omstreeks 1440. 38. Voordat we linksaf de Brugstraat inslaan, even rechtdoor rijden om rechts de oude Cunerakapel te bewonderen. Nog voor 1500 werd de Kaathovense Cunerakapel gesticht. In de 16de eeuw was dit een bedevaartsoord waar de Heilige Cunera werd aangeroepen tegen keelziekten en ziekten onder het vee. In 1674 moest de kapel dicht omdat er te weinig kerkgangers waren. De kapel deed daarna lange tijd dienst als schoolgebouw. Daarvoor werden de kerkramen dichtgemetseld en nieuwe ramen op ooghoogte aangebracht. Een deel van de kapel werd tot woning verbouwd voor de schoolmeester. In 1888 kochten de Norbertijnen uit Heeswijk de kapel. In 1937 trok de familie Brouwers erin. Sindsdien heeft de kapel een woonbestemming. 39. Weer terug op de route volgen we de Brugstraat richting het dorp Vinkel. Voordat u de brug passeert kunt u een stukje rechtsaf langs de wetering wandelen. Van hieraf heeft u een mooi uitzicht op het dorp. En wanneer u recht vooruit langs het water kijkt ziet u het gebouw van sterrenwacht Halley met de helderwitte koepels. Het oudste Vinkel Op 1 oktober van het jaar 1298 gaf Jan II, Hertog van Brabant, aan de inwoners van Geffen gemeenschappelijke gronden. Deze lagen vlakbij ‘Vinckel’, waarmee mogelijk Heesch-Vinkel werd bedoeld. De parochie Vinkel werd gesticht in 1884 en in 1984 werd op grootse wijze dit eeuwfeest gevierd. 40. Over de brug fietst u het dorp binnen. We volgen de Brugstraat. De Brugstraat van de brug naar de school en de Rijckevorselweg waren de eerste verharde wegen van Vinkel, aangelegd in 1933. Has van den Elzen, die daar woonde, kwam met de aanleg van deze verharde weg op een mooi punt te zitten en stichtte daar Café Den Driehoek.
11
De boerderij naast de Mariaschool, genaamd “Den Clijnen hoef den Acker” stamt uit 1688. Oorspronkelijk was het een pachtboerderij van de familie Costerius, grootgrondbezitters uit de omgeving van Weert. In 1837 werd de boerderij gekocht door een “vrije boer”. Sinds 20 jaar heeft de boerderij geen boerenbestemming meer.
41. We zijn aangekomen in de kern van Vinkel en zien rechts de kerk met daarnaast de oude pastorie. De kerk van Onze Lieve Vrouw van de Rozenkrans is in 1954 gebouwd. De toren was aanvankelijk lager, maar omdat het klokkengelui niet ver genoeg reikte werd de toren in 1959 met 8 meter verhoogd. Sindsdien kunnen de beminde gelovigen het gebeier van verre horen. In 1998 is de kerk grondig gerestaureerd en werd er een deur aangebracht die vrije toegang geeft tot de Mariakapel. In het centrum van Vinkel, tussen de huidige kerk en Café De Linde stond vroeger een torenkerk in Gotische stijl. In 1884 toen de parochie Vinkel werd gesticht, werd er eerst een pastorie gebouwd en in 1889 de eerste Vinkelse kerk. In de oorlog, en wel in de nacht van 3 op 4 oktober 1944, spookten het in en rondom de kerk. De Engelsen hadden er een observatiepost ingericht. Door de Duitsers werd in die nacht de kerk opgeblazen. Tijdens de gevechten zijn er een tiental doden gevallen. De oude pastorie is bewaard gebleven. Op het kerkplein, het Pastoor Vogelsplein, ziet u een beeldengroep “d’n Blije mens”. Dit beeld is een initiatief van pastoor Remmen en siert sinds 1990 het kerkplein. Pastoor Remmen is in 1991 overleden. Hij schreef ook een boekje met als titel “d’n blije mens”. Dit plein is in 1998 prachtig venieuwd.
Aan de linkerzijde van de pastorie ligt het kerkhof. Hier ligt ook het graf van Petrus van der Lee, die in de tweede werelddoorlog in het verzet zat en in 1944 daarbij om het leven kwam. Op 4 mei wordt in deze omgeving de dodenherdenking gehouden.
42. Als u voorbij de kerk en pastorie fietst ziet u rechts achterin een wit gebouw genaamd “De Den” staan. Aan dit witte gebouw zien we duidelijk dat het ooit als kerkgebouw dienst heeft gedaan. Uit het puin van de oude kerk werd na de oorlog deze noodkerk gebouwd. Toen de nieuwe kerk klaar was werd de noodkerk als gemeenschapsgebouw in gebruik genomen. Momenteel hebben jeugdverenigingen het gebouw in gebruik en op de zolder is de studio van de lokale omroep Vladeracken gevestigd.
12
43. U volgt de Lindenlaan en in de bocht naar rechts gaat u het fietspad op: de Vinkelsestraat in. Voor de korte route kunt u in de bocht linksaf de Koksteeg volgen. Lees verder bij punt 51. 44. Volg de Vinkelsestraat tot de driesprong. Even voorbij het sportpark De Zwaan ligt Munnekesvinkel, dat zijn naam te danken heeft aan de toenmalige bevolking; de monikkenorde De Baselaars. Omstreeks 1150 woonde in Toscanië (Italië) de kluizenaar Willem van Malavalle. De stichter van de latere monikkenorde de Wilhelmieten. Door de Boschenaars werd aan deze Wilhelmieten de naam Baselaars gegeven. Ook in de geschiedenis van Vinkel komen we deze Baselaars tegen. In 1195, wanneer er sprake is van kluizenaars in Monicks- of Munnekensvinkel en op de Papendijk bij Geffen/Nuland. 45. Bij de driesprong blijft u links aan houden, het fietspad volgen langs de Vinkelsestraat. 46. Na de Centra neemt u de tweede weg links: de Berktweg 47. Rechts tussen oude bomen staat het Heesch kasteeltje De Berkt. De familie v.d.Bogaard, eigenaren van het kasteel van Heeswijk, bouwde eind 15de eeuw het jachthuis De Berkt. Later werd het verkocht aan de familie de Laat uit Vinkel die er een café van maakte. Vele vinkelnaren hebben hier nog gezellig een pintje gedronken. De Berkt is een aantal keren gerestaureerd en wordt nog steeds bewoond door de familie de Laat. 48. Aan het einde van de Berktweg linksaf.
49. De Holtkampstraat volgen en daarna de eerste verharde weg links: de Kievit 50 Aan het einde rechtsaf de Koksteeg in. 51. U volgt nu het eerste zandpad links: de Ruitersdam. Op oude kaarten zien we dat de Ruitersdam een onderdeel is van een lange weg, de Ruiterweg, die liep van Heesch tot iets vóór Maliskamp waar hij weer aansloot op de Rijksweg. Over deze weg hebben de legers van Napoleon getrokken en wel over de dam. De weg die nu berijdbaar is, was toen voor het gewone volk. 52. U fiets over de Ruitersdam die uitkomt op de Weerscheut. Rechtsaf het fietspad langs de Weerscheut volgen. De Weerscheut is heel oud en heeft waarschijnlijk gediend als verbindingsweg van de papen op de Papendijk en de monnikken op Munnekesvinkel. 53. U steekt de Rijksweg over en fietst via de Papendijk naar Geffen. 54.Vóór de rotonde ziet U links Molen de Vlijt.
13
De oudste molen van Geffen. Deze Geffense molen is bijna 400 jaar oud. In 1601 stond hij al in Boxtel en in 1870 verhuisde hij vanuit Nistelrode naar Geffen. In 1875 werd de molen verplaatst vanaf de Rijksweg naar de Molenstraat en in 1899 verkocht aan de familie De Kinderen. In 1973 kocht de Gemeente de, in verval geraakte, molen. De molen werd afgebroken en gerestaureerd. In 1976 werd De Vlijt opgebouwd en op de huidige plek neergezet en daarbij hoorde natuurlijk een groot feest. De ‘Molenfeesten’ waren een groot succes en er werd besloten om elk jaar zo’n feest te houden.Een nieuwe naam voor deze feesten werd gekozen en het jaarlijkse terugkerende evenement ‘Effe noar Geffe’ werd geboren. 55. Via de Papendijk en de Dorpstraat eindigen we deze fietsroute op het Dorpsplein vóór het Gemeentehuis van Maasdonk.
14
Totstandkoming fietsroute: Deze fietsroute is een uitgave van de drie stichtingen die in de gemeente Maasdonk het 700-jarig bestaan van de drie dorpen Geffen, Nuland en Vinkel georganiseerd hebben. Zij hebben daarbij veel steun gekregen van de drie heemkundeverenigingen. De basis van deze fietsroute is - in 1994 - gelegd door de VPM. In 1998 is de route aangepast en zijn de beschrijvingen sterk uitgebreid. Leny Romme heeft in 1994 het overgrote deel van de gepubliceerde foto’s gemaakt. Deze foto’s tonen een sfeervol evenwicht tussen natuur en cultuur en zijn daarom in deze routebeschrijving opgenomen. Omdat er inmiddels vier jaar verstreken zijn kunnen er een aantal details veranderd zijn. De foto van de Cunerakapel is gemaakt door Albert van den Elzen. De gemeente Maasdonk heeft een zeer positieve bijdrage geleverd door het financieren en plaatsen van de routebordjes. Meer informatie: Door middel van deze fietsroute willen we u in het kort een aantal historische ontwikkelingen doorgeven. Indien u geïnteresseerd bent geraakt in de geschiedenis van de drie Maasdonkse dorpen bevelen wij u de volgende literatuur aan: - Waar land en water elkaar ontmoeten Drs HGJ Buijks - 1993 (n.a.v. de nieuwe gemeente Maasdonk) - Historische Wandelroute in en om Geffen, ter gelegenheid van de wandelvierdaagse Hr Ruud Verhagen - 1998. - Geffen: Beeld van een veranderend dorp Heemkundekring Vladerack Geffen- 1998 - Nuwelant over Nuland (uitgave van heemkundekring Nuwelant) -Een beeld van een dorp (een boek over Nuland door Gert-Jan van Zoggel) - Vinkel 100 jaar kerkdorp 1884-1984 - Vinkel vijf jaar in oorlog 1940-1945
Deze uitgave is mede tot stand gekomen door een financiële bijdrage van Recreatiepark Vinkeloord, Van Lee Tweewielers uit Nuland, wielerhuis van de Meulenreek uit Geffen en wielerhuis/taxibedrijf Tonny Jansen uit Geffen. Drukwerk: WIHABO, Geffen
15
