700 jaar Joods Nederland

EN MET EEN AD VOOR IEDERE BL AL TA AR GA NG 27 • NR . 99 KW GR AT IS CH 2015 • JA AR SA PE • D ON GR JOODSE ACHT ER

Een andere kijk op Nederland / 16 De open mentaliteit van Nederland is heel aantrekkelijk

Van toen naar nu / 13 Met harde hand werd de omschakeling van Jiddisch naar Nederlands afgedwongen

Bart Wallet / 22 De Joodse belangstelling is me niet met de paplepel ingegeven

700 jaar Joods Nederland Geschiedenis van de Nederlandse Joden

1

ANTISEMITISME IN DE 21e EEUW HET JMW ACTUA TEAM KOMT NAAR U TOE Film, discussie en gesprekstechnieken Ongerustheid om de antisemitische golf is de afgelopen tijd binnen de Joodse gemeenschap toegenomen. Wat kan je zelf doen om deze gevoelens van bezorgdheid te beperken? Film Uiteenzetting over antisemitisme in de 21e eeuw door Dr. Remco Ensel, universitair docent cultuurgeschiedenis aan de Radboud universiteit en auteur van het boek ‘Haatspraak. Antisemitisme – een 21e eeuwse geschiedenis’ (2014). Deze film nodigt uit tot een nagesprek. Tips en Tricks Hoe kun je je weerbaar opstellen tijdens een gesprek? Het JMW A-Team komt naar... Den Haag 12 mei middag Bloemendaal 12 mei avond Heerenveen 13 mei middag Breda 13 mei ochtend Almere 20 mei ochtend Hilversum 21 mei ochtend

Zaandam Den Bosch Arnhem Heiloo Amsterdam Rotterdam

27 mei 2 juni 4 juni 10 juni 11 juni 17 juni

ochtend ochtend ochtend avond ochtend ochtend

Informatie en aanmelden tel 020 577 65 66 e-mail [email protected]

Schrijf je online in op de website en ontvang GRATIS op jou afgestemde informatie en het kwartaalblad de Benjamin!

www.joodseactiviteiten.nl

HELP HELPEN!

HELP HELPEN!

ISRAEL zijn vele armeHELP gezinnen die geen HELPgeldInHELPEN! HELPEN! hebben om eenHELPEN! mooie PESACH te vieren. HELP

Daarom bieden wij graag een “helpende hand” In ISRAEL zijn vele arme gezinnen die geen geldInhebben om een mooie PESACH te vieren. In ISRAEL zijn vele arme gezinnen die geen ISRAEL zijn vele arme gezinnen die geen InPESACH ISRAEL zijn vele arme gezinnen dieom geen Voedselpakket kost €18,geld hebben om eenEen mooiePesach te vieren. geld hebben een mooie PESACH te vieren.

hebben om mooie PESACH vieren.hand” bieden wijeen graag een “helpende CHAIDaarom heeftgeldde getalswaarde 18 en teCHAI betekent Daarom bieden wij graag een “helpendeDaarom hand” bieden wij graag een “helpende hand” LEVEN, dus daarom een voedselpakket van €18,Daarom bieden wij graag een “helpende hand”

Een Pesach Voedselpakket kost €18,-

Een Pesach Voedselpakket kost €18,Pesach Voedselpakket CHAI heeft deEen getalswaarde 18 enEen CHAI betekent LEVEN,kost €18,Pesach Voedselpakket kost €18,CHAI heeft de getalswaarde 18 en CHAI betekent CHAI heeft de getalswaarde 18 en CHAI betekent Doet U mee met 1 ofvoedselpakket (veel) meer pakketten? CHAI heeft de een getalswaarde 18 en CHAIvan betekent dus daarom €18,LEVEN, dus daarom een voedselpakket van €18,LEVEN, dus daarom een voedselpakket van €18,LEVEN, dus daarom een voedselpakket van €18,-

In ISRAEL zijn vele arme gezinnen die geen geld Doneer hebben mooie PESACH te vieren. danom uw een bijdrage op rekeningnummer

Umeer mee met meer pakkett Doet U mee met 1 ofDoet (veel) pakketten? Doet U mee met 1 ofen? (veel) meer pakketten? Doet U mee met11of of (veel) (veel) meer pakketten? NL90ABNA0452878845 Doneer dan uwdan bijdrage op rekeningnummer danNL90ABNA0452878845 uw bijdrage op rekeningnummer Doneer uw bijdrage opuwrekeningnummer Doneer dan bijdrage Doneer op rekeningnummer NL90ABNA0452878845 NL90ABNA0452878845 NL90ABNA0452878845

Daarom bieden wij graag een “helpende hand” HELP ELKAAR

HELP ELKAAR HELP ELKAAR HELP ELKAAR Een Pesach Voedselpakket kost €18,www.bnaibrith-amsterdam.org www.bnaibrith-amsterdam.org www.bnaibrith-amsterdam.org www.bnaibrith-amsterdam.org

CHAI heeft de getalswaarde 18 en CHAI betekent LEVEN, dus daarom een voedselpakket van €18,2 Doet U mee met 1 of (veel) meer pakketten?

INHOUDSOPGAVE ARTIKELEN Wat bezielt mij / Patrick Sternfeld 6 Joodse achternamen

8

Kleurrijk & divers: Joods NL

10

Andere kijk op Nederland

16

Mediene / Sifria bibliotheek, Breda 18 Mijn leven / Yanai te Winkel 26

Bart Wallet / 22

Koken / Sefardische charoset 31

De Joodse belangstelling is me niet met de paplepel ingegeven

RUBRIEKEN Benjamin actueel

5

Joods 6 Human Interest

20

Van toen naar nu / 13

Cultuur & Wetenschap

28

Met harde hand werd de omschakeling van Jiddisch naar Nederlands afgedwongen

Eitzes van Esther

32

JMW kalender

34

JMW op Facebook

35

JMW activiteiten Sjoekertjes & Oproepen

36-39 41

Jonet 42 Jingles 44

foto: Alexander Schipper

JMW

3

Columnist bij Jonet.nl / 42 ‘Opvattingen en visie worden bepaald door opvoeding en omstandigheden. Iedereen is anders'.

De Canon van 700 jaar Joods Nederland in 100 vensters

1656

Saul Levi Morteira (circa 1596-1660)

rabbijn van de gemeente) en David

In 1656 was het Saul Levi Morteira, die vanuit zijn zetel in de bet din (rabbinale rechtbank) de ban over Spinoza uitsprak. Hij was een Asjkenazische jood geboren in Venetië en had daar gestudeerd onder de beroemde rabbijn Leone Modena. In 1616 was hij in Amsterdam terechtgekomen toen hij de stoffelijke resten van Elijah Montalto, lijfarts van de Franse koningin, begeleidde naar diens laatste rustplaats op de Portugees-joodse begraafplaats te Ouderkerk. Morteira deed als rabbijn dienst in Bet Jacob en later in de verenigde Talmud Torah gemeente. Hij stond bekend om zijn kritische houding tegenover Conversos, die Spanje en Portugal verkozen boven een leven in een open joodse wereld. Veel van zijn indrukwekkende preken zijn in het Hebreeuws gedrukt onder de titel Givat Sha’ul.

ben Aryeh Leib uit Lida.’

Als Morteira waren de eerste rabbijnen binnen de Amsterdamse

‘De gemeente stond vaak onder leiding van rabbijnen uit Duitsland, Bohemen en Polen, zoals Mozes ben Jacob Weile uit Praag (de eerste

Alles wat u moet weten over de geschiedenis van Joden in Nederland

Synagogedienst in de Grote Synagoge ter gelegenheid van het driehonderdjarig bestaan van de Amsterdamse Hoogduitse Gemeente op 14 november 1935 Martin Monnickendam, 1935 COLLECTIE JOODS HISTORISCH MUSEUM AMSTERDAM: JHM 03250.

Isaac Aboab da Fonseca was als kind geboren in Portugal, en als Converso met zijn ouders naar Amsterdam getrokken. Hij werd de student van Isaac Uziel en was al op 21-jarige leeftijd chacham van de Amsterdamse Bet Israel gemeente. In 1642 trok hij naar Brazilië, om in Recife leiding te geven aan de Portugese gemeente. Daarom kan hij de eerste rabbijn op Amerikaanse bodem genoemd worden. Ook schreef hij daar in 1646 een Hebreeuws werk, Zecher Asiti le-Nifla’ot El als uiting van dank na het afslaan van een aanval op de stad, de eerste Hebreeuwse compositie in de Nieuwe Wereld.

Terug in Amsterdam, in 1654, was hij niet alleen als rabbijn betrokken bij het uitspreken van Spinoza’s ban, maar werd hij in 1665-66 ook aanhanger van de mystieke messias Sjabtai Tsvi. Hij vertaalde kabbalistische werken van Abraham Cohen de Herrera vanuit het Spaans naar het Hebreeuws en gaf in 1688 een Spaanse vertaling van de Pentateuch uit. Hij was een belangrijke initiator tot de bouw van de beroemde Portugese synagoge. In de gevel van de entree staat nog steeds in de bijbelpassage uit Psalm 5:8 een zinspeling op zijn naam. De tekst op zijn grafsteen op Ouderkerk herinnert eraan dat hij in 1693 op 88-jarige leeftijd is overleden en zeventig jaar lang de Amsterdamse Portugese gemeenschap heeft gediend. Met hem is één van de belangrijkste chachamiem van de Portugese gemeente Amsterdam heengegaan.

‘Het ‘Israëlitisch kerkgenootschap’ had een

Kan dat, heel kort uitleggen wat iedereen zou moeten weten over de geschiedenis van Joden in Nederland? Veel mensen weten wel iets over de Nederlands-Joodse geschiedenis, maar veelal zijn dat fragmenten: de Portugese Joden van Amsterdam, het Joodse socialisme en de fatale oorlogsjaren. Maar wat was nu de doorgaande lijn? Hoe is het Joden in Nederland vergaan vanaf het eerste moment dat ze zich hier blijvend wisten te vestigen? Precies dat wil De Joodse Canon doen: kort en bondig de centrale punten van 700 jaar Joodse geschiedenis in een lopend verhaal presenteren. Bestaande en nieuwe donateurs van de Benjamin ontvangen deze uitgave als dank voor de bijdrage. De Joodse Canon is een initiatief van JMW en Crescas.

gematigd orthodox profiel.’

26

‘Niet alleen zionisten, maar ook vele anderen deden aan de acties van het JNF mee.’

Sinds 1817 verkreeg het Israëlitisch kerkgenootschap het recht om een eigen wapen te voeren, met daarbij het rijkswapen in het klein opgenomen. Het gaat om een gouden gekroonde leeuw op een rood veld, in de ene klauw voerend een bundel pijlen en de andere klauw vasthoudend

In tal van joodse huiskamers stond het JNF-busje. In de loop van de tijd waren er

een hemelsblauw schild met daarop in wit de davidster. Sinds het

verschillende ontwerpen, maar de kleur was steevast blauw. Hier een art deco-

tweehonderdjarig bestaan in 2014 voert het NIK het wapen opnieuw.

exemplaar uit 1926.

SCHILDERING PIET BULTSMA 2013, COLLECTIE NEDERLANDS-ISRAËLITISCH

COLLECTIE JOODS HISTORISCH MUSEUM AMSTERDAM: JHM 6448

KERKGENOOTSCHAP AMSTERDAM

CANON VAN 120

160

7OO JAAR

JOODS

NEDERLAND

‘De gemeente stond vaak onder

‘Het land dreigde in de ogen

leiding van rabbijnen uit Duitsland,

van de aanvragers door

Bohemen en Polen, zoals Mozes ben Jacob Weile uit Praag (de eerste rabbijn van de gemeente) en David

joden overspoeld te worden.’

1945 Verzoek gericht aan het stadsbestuur uit

naam van christelijke diamantslijpers om een

ben Aryeh Leib uit Lida.’

diamantgilde op te richten. Amsterdam 1748

COLLECTIE STADSARCHIEF AMSTERDAM, SAA 5061, INV.

Synagogedienst in de Grote Synagoge ter gelegenheid van het driehonderdjarig bestaan van de Amsterdamse Hoogduitse Gemeente op 14 november 1935 Martin Monnickendam, 1935 COLLECTIE JOODS HISTORISCH MUSEUM AMSTERDAM: JHM 03250.

NO. 694, 1747-1748, P. 77.

TIRTSAH LEVIE BERNFELD EN BART WALLET 26

CANON VAN

7OO JAAR

JOODS

NEDERLAND

TIRTSAH LEVIE BERNFELD EN BART WALLET

WILT U DEZE UNIEKE UITGAVE BESTELLEN? De Canon is in een luxe uitvoering (met harde kaft) verkrijgbaar voor € 14,95 en bijkomende portikosten. Ga hiervoor naar www.joodsecanon.nl. Op deze site treft u ook een lijst met losse verkooppunten aan.

96

kwamen ook veel joodse jeugdbewegingen bij elkaar.

Het begon met nummer 18 en daarna breidde de aanwezigheid van joodse organisaties in de Vermeerstraat zich snel uit. In 1945 werd er de Contact-Commissie der Joodse Coördinatie-Commissies gevestigd, die de wederopbouw van joods Nederland coördineerde. Ook werd hulp verleend bij rechtsherstel, het vinden van familieleden en pogingen tot emigratie. De sociale afdeling, die later zelfstandig werd als Joods Maatschappelijk Werk, bleef in het pand gevestigd. Nummer 22 moest, zo werd bij de opening in 1947 gezegd, ‘bij gebrek aan beter vast een klein stukje Erets [Israël] zijn’. Het was een voorportaal van de joodse staat (in opbouw) voor iedereen die nog niet kon emigreren. Het fungeerde als het centrale gebouw van de Nederlandse Zionistenbond, het Joods Nationaal Fonds, de Collectieve Israël Actie en de Hachsjara & Alija.

‘De Nederlandse nationaliteit werd omhelst,

Staat Israël. Daar konden Nederlandse joden praktische zaken regelen zoals het zenden van geld naar familie in Israël of handelscontacten met Israëlische bedrijven, maar zich ook voorbereiden op emigratie. Een speciale afdeling, het Tarboetressort, organiseerde in het pand maar ook elders in het land Hebreeuwse lessen. In tijden van crisis en oorlog in Israël, bruiste de Vermeerstraat van activiteiten. Vrijwilligers kwamen zich aanmelden om in Israël te werken, er werd bloed gedoneerd en grote demonstraties eindigden steevast in de Vermeerstraat. Tot in de jaren 1990 was de Vermeerstraat onbetwist een van de centrale locaties van joods Nederland. De meeste organisaties verplaatsten sindsdien hun zetel naar andere panden.

de liefde voor het Oranjehuis was groot en er werd bewust gepoogd een eigen Nederlands-joodse identiteit te vormen.’ Fotobijschrift

Op nummer 24 kwam een ‘Beth Am’, een ‘volkshuis’, bedoeld om alle Amsterdamse joden een thuis te bieden. Alle verenigingen en

181

114

Red Pesach in Lunteren! Door overheidsbezuinigingen staat de toekomst van ‘Pesach in Lunteren’ op de tocht. Deze pesachweek wordt al 41 jaar georganiseerd door JMW.

Geef, met sterke hand en uitgestrekte arm Steun samen met Cefina Pesach in Lunteren zodat JMW dit kan blijven organiseren.

geef Geef aan Stichting Cefina, Amsterdam onder vermelding van ‘Lunteren 2015’

IBAN NL91 INGB 0000 1918 00

STEUNT

4

jongeren zorg en beveiliging in Joods Nederland

Amsterdam 020 442 07 82 [email protected] www.cefina.nl

ACTUEEL

C

Bij Leven en Welzijn was zeer actief en trok samen met het CJO op. Overleg met diverse overheidorganen leidde tot intensieve beveiligingsmaatregelen bij Joodse gebouwen. De situatie in 2014-2015 had meer effecten: Jarenlang had de politiek erop gehamerd dat Joodse categorale welzijns- en gezondheidsorganisaties niet in het politiek- en welzijnsbestel pasten. De nieuwe ontwikkelingen in Nederland maakten dat nu ook de leden van de Tweede Kamer zich –na gesprekken met leden van het Joods Zorgcircuit- realiseerden dat Joodse organisaties gesteund dienden te worden omdat alleen deze organisaties zowel de fysieke veiligheid konden bieden als de mentale veiligheid waarop alle Nederlandse burgers, en dus ook degenen met een Joodse achtergrond, recht hebben. De Joodse gemeenschap trad mondig en zelfbewust op in moeilijke tijden.

entraal in deze Benjamin staat het Joodse leven in Nederland. JMW en Crescas presenteren de Canon van 700 jaar Joods Nederland van Bart Wallet en Tirtsah Levie Bernfeld. De Canon is werkelijk prachtig geworden en biedt naast de dieptepunten die wij hebben gekend en die het leven in Joods Nederland zo sterk hebben beïnvloed met name een beeld van de enorme rijkdom van het Joodse leven In Nederland. De Canon doorbladerend kwam de vraag bij mij op hoe een uitgave over 20 jaar naar de huidige tijd zou kijken. Hoe zou men naar 2014-2015 kijken in het perspectief van de tijd. 2014-2015 Zelfbewustheid en onveiligheid in roerige tijden De hernieuwde strijd rond Gaza in de zomer van 2014 leidde in Nederland tot een golf van openlijke antiJoodse uitingen. Het waren niet alleen allochtone Nederlanders die zich de vreselijkste uitingen permitteerden, maar ook autochtonen. Mensen met een Joodse achtergrond begonnen zich onveilig te voelen. Kon je nog wel met een Magen David (Davidster) over straat, kan je wel een mezoeza aan de deur laten hangen? De gevoelens van onveiligheid werden versterkt door aanslagen van teruggekeerde Jihadstrijders uit Syrië in Brussel, Parijs en Kopenhagen. Staat ons dit ook te wachten was de vraag. De Joodse gemeenschap liet het echter niet zomaar over zich heen komen. Opnieuw bleek dat een zeer pluriforme en vaak sterk verdeelde gemeenschap in moeilijke tijden eensgezind kan optreden. Het Centraal Joods Overleg (CJO) stond constant in contact met bewindslieden. Het Kabinet veroordeelde onverbloemd het antisemitisme dat op straat aanwezig was bij anti-Israëlische demonstraties en dat de social media overspoelden. De eigen Joodse beveiligingsorganisatie

Zou deze periode zo in de annalen komen? De tijd zal het leren! Ik wens u - zoals elk jaar - een gut, een goede, Pesach met lekkere matzes met boter, bruine suiker en koffie erover heen (een oud Joods recept van mijn vader dat u echt eens moet proberen!)! Hans Vuijsje Algemeen directeur JMW

Zoals u ziet is de vormgeving van de Benjamin gewijzigd. De afgelopen periode is, in samenwerking met onze nieuwe vormgever Luna 3, hard gewerkt aan deze nieuwe vormgeving. Wij presenteren u met trots het resultaat en zijn benieuwd wat u er van vindt! Email [email protected]

5

Joods • Wat bezielt mij?

Een gesprek met

Patrick Sternfeld TEKST JOANNE NIHOM FOTO PATRICK STERNFELD

“Wat betekenen al die papieren die mijn vader me heeft nagelaten? Waarom doen de familieportretten in mijn studeerkamer me zoveel? Wat is het toch met de Tweede Wereldoorlog? Alles moet ik zien, alles wil ik erover weten. Waarom kwel ik mezelf zo met die verschrikkelijke beelden?”

W

aarom wil ik, als ik op reis ben, langs alles wat met Joodse cultuur en geschiedenis te maken heeft, van begraafplaats tot synagoge, van museum tot restaurant. Waarom voel ik me zo betrokken als er iets is in Israël of als er iets gebeurt met Joden, waar dan ook in de wereld. Waarom heb ik die gevoelens, terwijl ik zo weinig van het Jodendom mee heb gekregen. Waarom moest ik tegen de vijftig jaar worden om mezelf al deze vragen te stellen. Wat jammer eigenlijk… want als ik deze gevoelens eerder had gekregen? Ja, wat dan? Was ik dan naar Israël geëmigreerd? Had ik Joodse lessen gevolgd? Nee, waarschijnlijk niet. Het is meer dat het proces me verbaast. Er moet een bepalende onderstroom zijn geweest. Een bewustzijn dat zich pas later is gaan manifesteren. Zoiets als zwaartekracht. Je staat er niet bij stil, maar het is er wel.

begreep ik niet echt. Alleen van moeders kant waren er grootouders, neven, ooms en tantes. Ik wist dat er een ‘oorlog’ was geweest en dat mijn ouders daarin ‘veel hadden geleden’. Ook dat de moffen ons ‘alles hadden afgenomen’. Tijdens mijn jeugd was er niet veel aandacht voor het ‘Joodse element’. Groningen, Limburg, Den Haag, Joods, half-Joods.. voor mij waren het gelijkwaardige begrippen. Ik herinner me goed dat als me wel eens gevraagd werd of ik van Joodse afkomst was, die vraag nooit heel prettig aanvoelde. Het waren de jaren van ‘wie was goed en wie

MIJN ACHTERGROND Ik ben geboren in 1950 in Den Haag waar ik ook ben opgegroeid. Ik ben enig kind. Van mijn achtergrond wist ik lange tijd alleen dat ik een Joodse vader had die oorspronkelijk uit Limburg kwam, en een niet-Joodse moeder met haar wortels in Groningen. Ik wist dat ik door die combinatie ‘half-Joods’ was. Wat dat betekende

6

Joods • Wat bezielt mij? nooit hebben verteld. Vanaf de middelbare school tot halverwege mijn dertigste was het gevoel een Joodse achtergrond te hebben niet meer dan latent aanwezig. Alsof het nauwelijks iets met mijn identiteit te doen had.

was fout geweest’ in de oorlog. ‘Wie was waar geweest’, ‘wie had waar gezeten’ en vooral ‘wie had wat gedaan’. Dit in ‘goed of fout’ denken kon soms op volstrekt misplaatste wijze zijn uitwerking hebben. Zo gebeurde het dat ik op een dag op het schoolplein, te midden van andere spelende kinderen, getuige was van een ruzie met een vader, vermeend NSB’er, die werd beslecht door de vuisten van de hoofdonderwijzer.

NIEUWE GENERATIE Het waren eerder momenten waarop ik me ‘iets’ realiseerde. Zo konden meubels, boeken, een klok en wat andere voorwerpen die nog van vóór de oorlog en dus ‘gered’ waren, een soort van melancholie oproepen. Dan na jaren, mijn vader en ik beiden in nieuwe rollen: hij opa en ik vader, ontstaat er een traditie om samen met elkaar, een paar keer per jaar, een dag er op uit te gaan en ergens te dineren. Het worden gelegenheden, waarin we elkaar meer te vertellen hebben en dingen toevertrouwen. Maar als ik er op terugkijk, nog veel te weinig! Op enig moment krijgt hij sterk de behoefte, of beter gezegd, hij wil er aan toegeven dat hij naar Auschwitz wil gaan. Hij zal dan zo’n 75 jaar zijn geweest. Misschien dat mijn eerder hiervoor beschreven verzuchting: ’zonde eigenlijk dat ik dit niet eerder heb gevoeld‘ op deze situatie nog het meest slaat. Want ik laat hem gaan en weet nog steeds niet of hij het op prijs zou hebben gesteld als ik was meegegaan. Hij kwam ouder terug dan toen hij ging. Hij heeft daarna nog twee keer die tocht gemaakt en evenzovele keren heb ik het voor me uitgeschoven. Tot het niet meer hoefde.

BESCHERMING In die tijd en in die sfeer kon ik zonder blikken of blozen antwoorden en ik hoor het mezelf nog zeggen: “De hele

NAGELATEN Na het overlijden van mijn vader in 1996 veranderde er iets in me. Zijn nalatenschap bestond uit allerlei documenten, maar ook uit meer. Zo waren er papieren over het verzet waar hij in had gezeten, ‘LIRO’ documenten, verklaringen van erfrecht en notariële stukken. Maar er waren ook spullen uit zijn ouderlijk huis. De oorlog vormde een soort markeringspunt in alles wat hij me naliet: van ervoor, van tijdens en van als gevolg ervan. Zo kregen een lepel, een vaasje of een doorslagvelletje papier, omdat het met ‘vroeger’ en met ‘verlies’ te maken had, voor mij een diepere betekenis. Steeds meer realiseerde ik me dat de oorlog weliswaar een centrale rol had gespeeld in het leven van mijn vader, maar dat dat bij mij niet aanvoelde of daarmee alles was gezegd. De symboliek van zijn nalatenschap reikte veel verder voor me. Mijn Joods bewustzijn werd er door geraakt. Ik was toch niet de enige die zoiets had meegemaakt? Ik wilde wat met die vragen en gevoelens doen. Een gevoel van ‘verplicht zijn’, niet te verwarren met een gevoel van verplichting. Ik kreeg de behoefte om in een Joodse omgeving te zijn. Zo ben ik, alweer 10 jaar geleden, met JMW in contact gekomen en sindsdien actief als vrijwilliger. Aanvankelijk in de context van een project om leeftijdsgenoten regelmatig bij elkaar te brengen, om ervaringen te delen en verbinding te bevorderen. En sinds kort maak ik deel uit van de redactie van de Benjamin. Het voelt als thuis. •

Patrick in studeerkamer, omgeven door wat de oorlog is doorgekomen: een ets van Roermond, paperassen, een dressoir met familieportret. familie van mijn vader is in de oorlog weggevoerd en is vergast door de Duitsers en: “Mijn moeder heeft haar eerste man zien ‘weghalen’”. Door de reacties van anderen begon ik langzaam te begrijpen dat Groningen of Roermond toch niet helemaal van dezelfde orde waren als Joods zijn. Pas later begreep ik dat mijn ouders me, bewust of onbewust, ter bescherming, ook van henzelf, veel dingen

7

Joods • Achtergrond van Joodse achternamen

Bijzondere situaties en omstandigheden Sarphati, zijn invloed in Amsterdam is geweldig geweest TEKST RUDIE CORTISSOS FOTO WWW.GEHEUGENVANNEDERLAND.NL

In dit derde, en tevens laatste, deel

maar voor de lezer misschien wel aardig om te weten. Op de grafstenen wordt een aantal talen gebruikt: Spaans, Portugees, Latijns en Hebreeuws. Veelal taalgebruik van honderden jaren geleden en dus, als er al vertalingen bestaan, moeten die altijd met elkaar worden vergeleken. De invloed van het Iberisch schiereiland komt wel vaker voor. Wat dacht u van een zandloper of een half gekapte gebeeldhouwde boomtak. Typisch christelijke symbolen. Maar bij beide groeperingen worden grafstenen van Kohaniem en Levi’iem vaak gesierd door hun specifieke symbolen: handen/gespreide vingers op de manier alsof zij de zegen geven, respectievelijk een waterkan en bord om dat water na wassing van de handen van de Kohaniem (hoge priesters) op te vangen.

van de genealogie van Portugese (Sefardische) en Hoogduitse Joden (Asjkenazische) Joden in Nederland laat ik u kennismaken met een paar anekdotes en wat bijzonder situaties en omstandigheden. Bij het onderzoeken van -en het zoeken

De schrijfwijze van de familienamen kan nog wel eens voor problemen zorgen. Daarin is geen verschil tussen Asjkenaziem en Sefardiem. Immers, dezelfde ambtenaar die de namen in 1812 moest registreren deed dit vaak op gehoor: zo zien wij Rodriguez en Rodrigues, Kohen, Cohen en Cahen, Peereboom en Pereboom, Cortissos en Cortizos. Dat betekent dat daar bij onderzoek naar familiegegevens rekening mee moet worden gehouden. Dat zijn zowel gegevens bij de burgerlijke stand als de registraties bij de Joodse gemeenten. Wat betekent dit? Dat bij broers als voorbeeld hun familienaam op verschillende manieren werd geschreven. En wat dacht u van de naam die een jongetje bij zijn briet mila (besnijdenis) krijgt en de civiele registratie van diezelfde naam? Kan totaal verschillend zijn.

naar- gegevens om een genealogie samen te stellen spelen deze een rol.

W

aarom hebben we het soms over ‘mesjoggene Portugezen’? Om kapitaal, aanzien en familienamen veilig te stellen werd er in het verleden altijd op aangedrongen dat een Portugese jongen met een Portugees meisje zou trouwen, en andersom. En dat resulteerde vroeger wel vaker in huwelijken tussen oom en nicht, of tussen nicht en neef. Alom bekend is dat kinderen uit een dergelijk huwelijk soms bepaalde afwijkingen vertoonden. Vandaar die uitdrukking. Het was zelfs zo dat (Joodse liefdadigheidsinstelling) Dotar een huwelijksgift deed om het jong getrouwde stel financieel een ruggensteuntje te geven. Alles moest er dus aan gedaan worden om familiekapitaal en familienamen in stand te houden. Voor de aspirant-genealoog kan het zeer verwarrend zijn en is nauwkeurigheid belangrijk.

Een heel apart fenomeen dat zijdelings te maken heeft met genealogie is de heraldiek. De heraldiek heeft als doel de weergave of voorstelling van de wapens. Wapens zijn gekleurde, meest erfelijke of blijvende kentekens van bijvoorbeeld een familie met als grondslag het afweerwapen van een middeleeuwse krijgsman. Namelijk: schild en eventueel helm, dekkleden en schildhouders, oorspronkelijk om de strijdende partijen van elkaar te kunnen onderscheiden. Heraldische kleuren worden gebruikt, wapens van verschillende families worden wel samengevoegd, een deel van de familienaam wordt soms afgebeeld en binnen de Joodse heraldiek is natuurlijk

In tegenstelling tot de Asjkenazim zult u op de begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel veelal liggende matsewot (=grafzerken) aantreffen en geen staande. De exacte reden is niet bekend maar er wordt sterk vermoed dat dit al een gebruik op het Iberisch schiereiland was. Geen genealogisch gegeven

8

Samuel Sarphati het Emanuel? Sarphati en Abigael Mendes de Leon. Uit dit dubbel Portugese huwelijk werden geen kinderen geboren. De arts en ondernemer Sarphati, overleden op 53-jarige leeftijd, werd op Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel begraven. Hij werd in Amsterdam geboren op 31 januari 1813.

de Magen David (Davidster) het voorbeeld. Vandaag de dag wordt de heraldiek van families vrijwel uitsluitend in zegelringen uitgebeeld en in veel mindere mate als teken bij verzegelde brieven. Het is leuk om de stamboom te versieren met een familiewapen; het staat kleurrijk. Overigens zijn het meer de Portugese Joden die een familiewapen hebben dan de Asjkenaziem; maar let op, veel Iberisch-Joodse familiewapens zijn doorspekt met inquisitoriale symboliek, met andere woorden, delen van de familiewapens behoren toe aan christelijke families.

Sarphati’s ouders waren van eenvoudige komaf en behoorden tot de armste bevolkingsgroep van Amsterdam. Dat hij ondanks deze situatie ondernemer/broodfabrikant en met zijn studie geneeskunde in Leiden weldoener is geworden verdient het grootste respect. Niet in de laatste plaats heeft hij zich verdienstelijk gemaakt door een abattoir in te stellen, vuil in te laten zamelen en prestigieuze gebouwen in Amsterdam te laten bouwen zoals het paleis voor Volksvlijt en het Amstel Hotel. Zijn invloed in Amsterdam en daarmee in het Nederland van de 19e eeuw is geweldig geweest. Sarphati had kennelijk een vooruitziende blik dat is vastgelegd in een behoorlijk aantal verschenen boeken waarvan het onlangs gepubliceerde boek van Lydia Haagoort toonaangevend is. •

Graag eindig ik deze driedelige reeks over genealogie met een korte samenvatting en beschrijving van een van de meest vooraanstaande Amsterdamse Joden, Samuel Sarphati. Het is frappant dat er een aantal facetten zijn die ik beschreven heb die hierbij terugkomen. De familienaam Sarphati is de naam die op de meeste manieren geschreven wordt: met een “y”op het eind, met een “f” in plaats van “ph”, met een “e” in plaats van een “a” als tweede letter en in bijna elke denkbare combinatie. Samuel of Semuel was een zoon van Imanuel of was

9

Joods • Joods leven in Nederland

Kleurrijk & divers Joods leven in Nederland TEKST MARIANNE FUCHS EN KARIEN ANSTADT

W

Nieuwe religieuze ontwikkelingen leiden tot • De onafhankelijke Progressief Joodse Gemeente Beith Ha Chidush in Amsterdam met een ruim toelatingsbeleid. • De Reconstructionistische Gemeente in Delft Klal Israël, een progressief-Joodse gemeente • Masorti Almere – Weesp, een conservatieve Gemeente • Chabad, een Chassidische stroming • Daarnaast worden door alle kerkgenootschappen steeds meer culturele en politiek maatschappelijke activiteiten georganiseerd.

ie had in 1945 kunnen bedenken dat er in Nederland weer een bloeiende Joodse gemeenschap zou ontstaan? Toch is dat gebeurd. Demografische ontwikkelingen spelen hierbij een rol. In 2000 kwam het boek De Joden in Nederland anno 2000 uit, de neerslag van een uitgebreid demografisch onderzoek. Het onderzoek en de update van het onderzoek in 2009 gaan uit van 53.000 Joden in Nederland, onder wie ongeveer 10.000 Israëli’s. Vaderjoden, in dit onderzoek meegerekend, eisen de laatste decennia hun plaats op. Vanaf de jaren ‘80 kwam het Joodse leven in een stroomversnelling. Voor een deel heeft dat te maken met de bewustwording van de goed opgeleide babyboomgeneratie. Zij gaat niet alleen op zoek naar de positieve kanten van het Jodendom maar geeft er ook nieuwe vormen aan.

Op cultureel gebied dienen zich aan • Joods Cultureel Kwartier, waaronder het Joods Historisch Museum, de Snoge en de Hollandsche Schouwburg, een samenwerkingsverband dat o.a. tot doel heeft het Joodse erfgoed onder de aandacht te brengen • Stichting Uilenburgersjoel die ruimte biedt voor diverse culturele evenementen zoals concerten, theater, recepties • Dierense sjoel met culturele activiteiten • Nederlandse kring voor Joodse Genealogie • Dr. L. Fuks Bibliotheek en Studiecentrum in Leeuwarden met een Jiddische Bibliotheek en een afdeling Hebreeuwse taal- en letterkunde, die tot op heden nog steeds worden aangevuld • Afdeling Joodse activiteiten van JMW die in het hele land bijeenkomsten organiseert met de feestdagen, over Joodse identiteit en actuele onderwerpen • Tsavta, dat deel uitmaakt van de afdeling Joodse activiteiten van JMW organiseert activiteiten voor Israëli’s • Jiddisch koor, Ivriet koor en kinderkoor

Amos, een Amsterdamse modern orthodoxe sjoel Amos werd opgericht in 2011 op initiatief van rabbijn Menachem Sebbag en Doron Sanders, voorzitter van het sjoelbestuur. De bedoeling was om een sjoelgemeenschap te creëren waarbij iedereen zich welkom voelt, onafhankelijk van de wijze waarop men zijn/haar Jodendom beleeft of in praktijk brengt. Laagdrempeligheid, daar gaat het om en iedereen dient zich op zijn gemak te voelen. Amos zorgt voor een sfeer waarin iedereen er mag zijn, zich betrokken voelt en mensen elkaar ook opvangen. Amos is aangesloten bij de NIHS, maar vaart binnen de grenzen van de halacha zijn eigen koers. Zo zitten bijvoorbeeld mannen en vrouwen in dezelfde ruimte, afgescheiden door een mechietse (scheidswand), maar in dit geval door een doorzichtig gordijn. Het resultaat is dat mannen en vrouwen even ver van de bima afzitten en zo een gelijkwaardiger positie hebben. Er wordt veel gezongen en kinderen worden bewust bij de diensten betrokken. Ook is er de afdeling Young Amos (voor Joodse jongeren), die activiteiten organiseert en even laagdrempelig is.

Nieuwe media zien het licht • Joodse Omroep belicht het Jodendom in alle facetten • Joodsmonument.nl, een website die als doel heeft de herinnering levend te houden aan alle Joden die tijdens de Sjoa zijn omgekomen. • Joods.nl, biedt vooral nieuws over Israël en ‘het’ conflict • Hallojoods.nl, een ontmoetingsplaats voor iedereen die iets Joods uit te wisselen heeft. • Benjamin, kwartaalblad van JMW.

Joodse revival Wat is er de laatste dertig jaar gebeurd in Joods Nederland? Te veel om op te noemen, maar we doen een greep:

10

Joods • Joods leven in Nederland

Crescas, een onafhankelijk Joods educatief centrum, dat lezingen en cursussen verzorgt

• Restaurant Gaia, Israëli cuisine in Tiel • Restaurant Jerusalem of Gold in Meerssen • Vos, kosjere catering en events

Crescas werd in 1999 opgericht op initiatief van Irma Dessaur, criminologe en schrijfster bekend onder de naam Andreas Burnier (1931 – 2002). Irma Dessaur moest als kind onderduiken en ging zich pas op latere leeftijd in het Jodendom verdiepen. Zij realiseerde zich dat er binnen de Joodse gemeenschap een groot gat aan Joodse kennis was geslagen ten gevolge van de Sjoa. Zij kwam in contact met politicus Gerrit Zalm, die bereid was om een aanzienlijke startsubsidie te verstrekken om het mogelijk te maken om dit Joods educatief centrum op te richten. Jurist Joop Al (1947 – 2002), met een brede kennis van het Jodendom en halacha werd bij de plannen betrokken en mede met zijn hulp kwam de stichting Crescas tot stand. Crescas is toegankelijk voor iedereen met een Joodse achtergrond en biedt de mogelijkheid kennis te nemen van Joodse cultuur in de meest brede zin.

Jaarlijkse evenementen: Jom Ha voetbal Joods filmfestival Joods muziekfestival Limmoed, samen leren Tsavta, ontmoetingsdag met een Israëlisch karakter Europese dag van het Joods Cultureel Erfgoed Joodse korendag Open Joodse huizen dag, we vertellen elkaar verhalen over het Joodse leven in en om de Tweede Wereldoorlog • Kunst voor Israël • Joodse boot op Gay Pride Amsterdam • • • • • • • •

Joodse boot op de gay pride / Foto: www.zaplog.nl

Joods Zorgcircuit

• Op Facebook: Jonet, JMW, Joodse activiteiten, NIW, Crescas, JHM, etc.

Het Joods Zorgcircuit is opgericht door de Joodse zorginstellingen met als doel een op elkaar afgestemd zorgaanbod te ontwikkelen (zorg van de wieg tot het graf), toegesneden op de vragen en behoeften van de Joodse doelgroep in Nederland. Tot het Joods Zorgcircuit behoren: Beth Shalom/ Cordaan, Sinai centrum/ Arkin, JMW, mr. L.E. Visserhuis, Joods Hospice Immanuel, Etrog/ Amerpoort, Maccabiadelaan, Beth Shemesh/ Zonnehuisgroep Amstelland, Ziekenhuis Amstelland.

Op culinair gebied kunnen we ons hart ophalen bij • Bakkerij Laromme Amsterdam • David’s Corner • Restaurants H’Baron en Carmel • Broodjeszaak Maccabi Amsterdam • Jacob’s kosjere catering, maaltijden en recepties • Joseph Pasternak, kosjere producten -at home

11

Joods • Joods leven in Nederland

Jonet.nl, is een samenwerkingsverband tussen zeven organisaties met als doel het aanbieden van een online portal voor Joods Nederland

Dierense Sjoel (foto André van Dijk, Veenendaal)’

Jonet, voluit Stichting Landelijk Joods Netwerk, is ontstaan op initiatief van JMW en de site ging in 2012 de lucht in. Het netwerk bestaat uit de volgende organisaties: Joods Maatschappelijk Werk, JONAG, Crescas, Joodse Omroep, Maccabi Nederland,Joods Historisch Museum en het NIW. Jonet biedt: één agenda met Joodse activiteiten in heel Nederland, beoogt het laatste nieuws over de gemeenschap en de Joodse wereld te brengen, geeft een overzicht van alle Joodse organisaties die in Nederland actief zijn en last but not least, biedt een platform op Facebook om met elkaar in gesprek te gaan, te discussiëren of nieuwe contacten aan te gaan. Jonet richt zich op iedereen met interesse in Joodse cultuur en Jodendom. Iedereen met een Joodse achtergrond in de ruimste zin of degene die zich op welke manier dan ook verbonden weet met Joodse cultuur, wordt uitgenodigd deel te nemen aan Jonet

Centraal Joods Overleg vervult een belangrijke maatschappelijke functie. In het CJO werken de voornaamste Joodse organisaties samen met als doel de belangen van de Joodse gemeenschap te behartigen bij de overheid en in de samenleving. Voorbeelden van belangenbehartiging zijn: Joodse tegoeden, Claims Conference, Maror en beleid rond bestrijding antisemitisme. De volgende organisaties maken deel uit van dit overleg: Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap, Portugees Israëlitisch Kerkgenootschap, Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom, Federatie Nederlandse Zionisten, Joods Maatschappelijk Werk, Centrum Informatie en Documentatie Israël, Nederlands Joodse Jeugd. •

Voetnoot: Voornoemde opsomming is allerminst compleet maar beschrijft op hoofdlijnen belangrijke ontwikkelingen op naoorlogse aanbod. Voor het complete aanbod van georganiseerd Joods Nederland verwijzen wij u graag naar de Joodse Gids op www.jonet.nl Winnaars op Jom Ha Voetbal, editie 2009

12

Joods • Wat bezielt mij?

Lemma’s van toen naar nu TEKST ESTHER SCHOLTENS EN PATRICK STERNFELD FOTO’S COMMUNITY JOODS MONUMENT

Binnenkort verschijnt de canon van 700 jaar Joods Nederland. Aanvankelijk was de canon opgezet als een nuttig hulpmiddel om inzicht in de feiten en ontwikkelingen van de Joodse geschiedenis in Nederland te helpen vergroten. Maar, diezelfde canon blijkt geen droge opsomming te zijn van feiten die zich vroeger hebben voorgedaan. Hij biedt juist een brug met onze tijd.

E

en tijd, waarin intolerantie en dreiging soms absurde proporties hebben aangenomen; waarin het nieuws zelf zo heftig binnenkomt, dat dit niet eens meer bijdraagt aan een afgewogen mening. Emotie wint het van verstand. “In wat voor tijd leven we eigenlijk”. Sla je de canon er op na , dan zie je weer dat de generaties voor ons met vergelijkbare emoties “hun tijd” (moeten) hebben beleefd. Hoe ze zich hebben moeten aanpassen aan maatregelen, wetten en (al dan niet opgelegde) veranderingen. De zgn. vensters, van de canon behandelen onderwerpen op het gebied van religie, politiek en sociaal-economische vraagstukken.

Thema’s, die nog altijd onveranderd in het brandpunt staan. De canon geeft daardoor de mogelijkheid kwesties in perspectief te zetten. In de loop van de tijd zullen we hier vensters uit de canon, die een raakvlak hebben met actuele thema’s, voor u openen en de vensters en actualiteit, letterlijk naast elkaar zetten. Het is aan de lezer om te bepalen of je kunt spreken van ontwikkelingen ten goede of ten kwade. Het nu gekozen thema is integratie, toegespitst op scholing en taal. De bijbehorende vensters zijn het onderwijsbesluit van 1817 en de onderwijswet van 1857.

13

Joods • Van toen naar nu

1817 Onderwijsbesluit: Joden moeten Nederlands leren

J

oden waren op papier dan wel gelijkberechtigde burgers geworden. Om ervoor te zorgen dat Joden ook daadwerkelijk volop mee zouden gaan doen in de Nederlandse samenleving ontwikkelde de overheid samen met de Joodse elite een integratiebeleid. Taalpolitiek was daarbij de voornaamste sleutel. Joden moesten van het Jiddisch op het Nederlands overstappen. Die ‘wartaal’ zou Joden alleen maar isoleren en een slechte invloed op hun ‘beschaving’ hebben, vond minister Repelaer van Driel.

meeste leraren kenden geen Nederlands, want ze waren uit Polen en Duitsland afkomstig. Bovendien was er nauwelijks goed Nederlandstalig lesmateriaal. Eerst werd daarom hard gewerkt aan de scholing van nieuwe Nederlands-Joodse leerkrachten en werd de uitgave van Nederlandstalige schoolboekjes gestimuleerd. Pas daarna, zo rond 1835, werd met harde hand de omschakeling van Jiddisch naar Nederlands afgedwongen. Een speciale inspecteur, Samuel Israël Mulder, moest dit controleren. Het schoolbestuur, dat de instructies niet goed opvolgde kreeg een strenge brief. Bij een volgende inspectie moest de school volledig Nederlandstalig zijn. Zo niet, dan werd de subsidie ingetrokken. Dat dreigement trof doel. De veelal arme Joodse gemeenschappen konden zonder overheidssubsidie onmogelijk eigen scholen in standhouden. De taalpolitiek was een groot succes. De nieuwe Joodse generatie was volledig Nederlandstalig. Slechts woorden en zinnetjes opgenomen in het Nederlands en het taaleigen van Nederlandse Joden herinneren er nog aan. De wil om te integreren en het verlangen om de kinderen een betere toekomst te geven, zorgden ervoor dat er van verzet tegen de taalpolitiek nauwelijks sprake was.

Het voornaamste middel tot integratie was het Joodse onderwijs. Daarom werd in een wet van 10 mei 1817 vastgelegd dat op de Joodse armenscholen voortaan alleen nog maar Nederlands en Hebreeuws zouden klinken. Het Jiddisch werd verboden. Ook veranderde het lesprogramma. Naast Joodse vakken als Tora-lezen en Hebreeuwse gebeden leren, kwamen de maatschappelijke vakken Nederlands, aardrijkskunde en rekenen. Alleen zo zou een nieuwe generatie als echte Nederlandse burgers zijn plaats in de samenleving kunnen innemen. Toch werd een verstandig beleid gevoerd. Hoewel er op papier geen Jiddisch meer op school mocht klinken, was dat in de praktijk een onhaalbare doelstelling. De

Joodse school in de van Ostadestraat, Amsterdam, 1939

14

Integratie anno 2015 Voor hen die zich hier willen vestigen biedt, volgens de overheid, beheersing van het Nederlands, kennis van de samenleving en betaald werk het beste perspectief op een succesvolle integratie. Inburgering werd onlangs verder aangescherpt; dat geldt zowel voor nieuwkomers als ook hier reeds gevestigde allochtonen. Voorbereiding op het inburgeringsexamen in Nederland (bijvoorbeeld i.v.m. gezinshereniging) moet al in het buitenland plaatsvinden door het volgen van een basiscursus. Het wordt als een zelfstandige verantwoordelijkheid van betrokkene zelf beschouwd. Ondersteunend beleid hierbij is nagenoeg afgeschaft. Mensen met een asiel-status kunnen een “aanbod” krijgen, terwijl anderen een sociaal leenstelsel geboden kan worden. Inburgeringsinspanningen worden consequent en vanaf het begin gevolgd. Wie zich onvoldoende inzet verliest de verblijfsvergunning, met uitzondering voorlopig van de erkende asielzoeker. Toch zal iedereen, “vrijwillige” nieuwkomer, asielzoeker, maar ook bijvoorbeeld de eerste generatie allochtoon, zich in moeten zetten om belemmeringen voor werk weg te nemen. Alleen dan kunnen zij namelijk in aanmerking komen voor een bijstandsuitkering. Vanaf dit jaar geldt dan ook wie het Nederlands niet beheerst krijgt geen bijstand; (voor de goede orde) daar wordt aan toegevoegd, dat dit geldt voor vreemdelingen uit derde landen, EU-onderdanen en ook Nederlanders. Een maatschappelijk discussiepunt is dat de strenge eisen, die de overheid aan naturalisatie stelt meer bedoeld lijken te zijn om illegaliteit te voorkomen dan dat ze aan integratie van immigranten en vluchtelingen een bijdrage leveren. Zo hebben de meeste vluchtelingen ook te maken met problemen van sociaaleconomische en/of psychische aard. Voldoen aan de gestelde regels staat onder druk en een vicieuze cirkel kan ontstaan. Integratie kent nog verdere speerpunten, die hier wel aangeduid worden maar buiten beschouwing blijven: Onderwijs en jeugd, arbeidsparticipatie minderheden, leefsituatie eenzijdig samengestelde wijken, positie vrouwen minderheden, (anti)discriminatie, positie moslims.

Joods • Van toen naar nu

1857 Onderwijswet Van der Brugghen

T

erwijl in heel Europa in 1848 revoluties uitbraken, werd in Nederland uit angst daarvoor snel een nieuwe liberale grondwet ingevoerd. Daarin stond dat er een striktere scheiding moest komen tussen ‘kerk en staat’. Dat had grote consequenties, ook voor de Joodse gemeenschap. Niet alleen moest het ‘Israëlitisch kerkgenootschap’ op eigen benen gaan staan, los van het Haagse departement, ook de belangrijke subsidies voor het Joods onderwijs kwamen te vervallen.

Herman Elte school, mei 1928

In 1857 nam de Tweede Kamer een wet op het lager onderwijs aan, ingediend door minister Van der Brugghen. In 1861 trad die in werking. De overheid zou alleen nog de openbare scholen ondersteunen. Iedere gemeenschap die eigen scholen wilde, stond dat vrij te doen, maar moest dan wel zelf de kosten dragen. De Joodse gemeenschap koos, hoewel financiële argumenten zeker een rol speelden, vooral uit overtuiging voor het openbaar onderwijs. Als alle Joodse kinderen naar openbare scholen zouden gaan, dan werd een grote stap gemaakt met de integratie in de Nederlandse samenleving. Bovendien zou dat betere banen gaan opleveren. In snel tempo verdwenen vanaf 1861 de Joodse scholen. In 1915 waren er nog slechts drie over. De Joodse kinderen op de openbare scholen moesten zich aanpassen. Tot die tijd was het onderwijs nog sterk christelijk gekleurd. Nu werd naar een neutrale invulling gezocht. Wat dat betekende, verschilde echter per plaats. In Rotterdam, bijvoorbeeld, werd wèl het vak ‘bijbelse geschiedenis’ op de openbare school gegeven, inclusief de verhalen over Jezus, in Amsterdam werd het hele vak er juist om die reden uit gehouden. Naast de openbare scholen richtten de Joodse Gemeenten speciale godsdienstscholen op, die na de reguliere schooltijd nog aanvullende Joodse les gaven. Daar werd Hebreeuws, Bijbel en gebedenboek onderwezen. Omdat het openbare lesrooster met steeds nieuwe vakken werd uitgebreid, drukte dat de Joodse les steeds meer weg. Terwijl de vorming tot Nederlandse burgers prima verliep, stokte de Joodse scholing van veel kinderen. Tot frustratie van bestuurders en rabbijnen die juist vol overtuiging voor het openbaar onderwijs hadden gekozen. Pas begin twintigste eeuw zou een klein deel van de gemeenschap de draai maken en voor de opbouw van eigen Joods bijzonder onderwijs kiezen. •

15

Joods • Een andere kijk op Nederland

Een andere kijk op N TEKST WOUTER VAN DER SCHAAF FOTO’S PATRICK STERNFELD

Ze komen uit vier verschillende landen. De Verenigde Staten, Engeland, Israël en België. Werk en liefde brachten hen naar Nederland. Alle vier hebben zij een zeer uiteenlopende Joodse achtergrond. Van zeer liberaal tot religieus traditioneel. Zij verhuisden naar hier en maakten kennis met Joods Nederland. Vardit, voedingsdeskunde, en Richard Kohn, company director en founder, Sheryl Goldberg, senior immigration consultant en Igor Rooselaar, sales director. Een blik van buiten op de Nederlands-Joodse samenleving.

Bussum. “Het maakte grote indruk op mij dat we vijftien jaar geleden werden verwelkomd door de Joodse gemeente hier. We voelden ons direct Vardit Kohn thuis”, zegt Vardit. Woorden die door Igor worden bevestigd. Hij en Sheryl kwamen via Amsterdam in Bussum. “Het is een kleine gemeente. Met een informele en open sfeer.” “Ik ben opgegroeid in het noorden van Engeland. In een religieus behoudende omgeving”, vertelt Richard,” en voor mij was de sjoel in Bussum een verademing. Zeker in vergelijking met de muffige sfeer van de sjoel in Londen, de stad waar Vardit en ik een aantal jaren hebben gewoond.”

Een hartelijk welkom

Het beeld en de werkelijkheid

“Ik was van plan een paar jaar te blijven. Maar ik woon hier nu al dertig jaar”, zegt Sheryl. Het idee van de tijdelijkheid van hun verblijf in Nederland geldt voor alle vier. “Wij kwamen hier een weekend om ons te oriënteren, maar waarschijnlijk blijven we hier voor de rest van ons leven”, vult Vardit aan. “Weet je, voor mij was het heel aantrekkelijk dat Nederland altijd een toegankelijke samenleving was. Met een open mentaliteit”, zegt Richard. Nederland kon hen alle vier veel bieden. Genoeg om hier een nieuw bestaan op te bouwen.

Maar wat voor beeld hadden zij van Nederland voordat zij hier kwamen wonen? Sheryl en Vardit geven aan dat zij op school leerden dat Nederland zich heldhaftig had gedragen tijdens de Tweede Wereldoorlog. “Het verhaal van Anne Frank kregen we allemaal vaak te horen. Nederland was een soort ‘gold star’ waar het ging om verzet tegen de Duitsers. “En pas hier in Nederland hoorden we dat het percentage vermoorde Joden vrijwel nergens zo hoog lag als juist hier. Dat was voor mij echt een schokkende ervaring”, zegt Vardit. De beleving die Richard en Sheryl in de UK en USA uit hun jeugd meekregen van de Holocaust was wezenlijk anders dan voor Vardit in Israël en Igor in België. “In Israël en België vormde de Holocaust een deel van onze opvoeding. Het was eigenlijk altijd aanwezig”, concluderen zij. Igor: “Zelfs al mocht er thuis niet over worden gesproken, ik was mij ook als kind heel bewust van de aanwezigheid.” “Die beleving was bij

Sheryl Goldberg

“En datzelfde, die openheid, geldt eigenlijk ook voor de Joodse gemeenschap waar we nu deel van uitmaken”. Alle vier wonen zij in Naarden en zijn lid van de Joodse gemeente

16

Joods • Een andere kijk op Nederland

Nederland zen. Richard: “Het is een samenleving waarin mensen hun verantwoordelijkheid nemen. En dat zie ik ook in de Joodse gemeente Bussum waar we een minjan-rooster hebben en waar we - hoe klein we ook zijn - proberen een gemeenschap in stand te houden.”

ons in Engeland en de Verenigde Staten heel anders. De Holocaust heeft bij ons niet direct een gat geslagen binnen onze families. Dat maakt echt een verschil uit in de beleving”, vult Sheryl aan. En wat zagen zij bij aankomst in Nederland? “Ook hier ervaren we het stempel van de Holocaust op de Joodse gemeenschap. Het is altijd aanwezig. Iedereen draagt op de een of andere manier altijd die bagage met zich mee,” zegt Sheryl. Een indruk die Igor onderstreept. “Ik associeer de Joodse gemeente in Brussel uit mijn jeugd als een opeenstapeling van beveiligingsmaatregelen. Pas toen ik een aantal jaren werkte in Amerika - in Los Angeles - en daar in aanraking kwam met de Joodse gemeente, ervoer ik een heel andere sfeer. Een sfeer van: “Hey, it’s fun to be Jewish. Niet die zware bagage”.

Igor Rooselaar

Niet op een eiland wonen Alle vier hebben ze bewust gekozen voor een Joods leven binnen een niet-Joodse omgeving. “We hebben in Nederland er voor gekozen geen geïsoleerd bestaan te willen leiden”, zegt Igor. “Een leven in een eilandcultuur met alleen Joodse winkels, scholen, verenigingen en vrienden is niet aantrekkelijk voor ons”, zeggen alle vier in koor. En die vrijheid is mogelijk in Nederland. “Sterker, die vrijheid hebben we zelf gecreëerd. Een bewust Joods leven. Dat is voor ons alle vier mogelijk gebleken.” •

De overstap vanuit New York naar Nederland maakte voor Sheryl een groot verschil. “In New York was Joods leven als vanzelfsprekend. Winkels, feestdagen, de samenleving als geheel maakten het makkelijk. Toen ik naar Nederland kwam, was het niet alleen zoeken naar Joodse aanknopingspunten, het betekende ook keuzes maken. Je Joodse leven anders inrichten. Het betekende opnieuw inhoud geven aan je Joodse identiteit.”

Alle vier wonen zij nu met hun kinderen in Nederland. Sommigen studeren al in Engeland of Israël. “Maar elke keer wanneer zij terug komen naar Nederland, zien ook zij dezelfde grote voordelen van wonen in dit land, die wij destijds zagen.” Alle vier noemen zij vrij eensgezind de Richard Kohn openheid en de ‘common sense’ mentaliteit. Eigenlijk dezelfde waarden en atmosfeer die zij zelf aantrekkelijk genoeg vonden om een fiks aantal jaren geleden naar Nederland te verhui-

17

Joods • Joods leven in de mediene

De Sifria bibliotheek van Breda De verborgen schatten van de mediene TEKST BARBARA TANENBAUM FOTO’S PATRICK STERNFELD

I

ïnteresseerden. De culturele commissie is een solofunctie geworden. Hiervoor verzorgt ze lezingen van prominente Joodse auteurs, muziekoptredens en andere culturele bijeenkomsten. Daarnaast bemant ze samen met haar echtgenoot en de heer Bader (historicus en reeds betrokken bij sjoel Breda) de bibliotheek die huist in de sjoel en elke woensdagmiddag toegankelijk is voor Joods en niet-Joods publiek.

n de ontvangstruimte van de oude sjoel vertelt de enthousiaste en betrokken Rotie Heertje (1937) over de synagoge van Breda. “Ies, mijn man, en ik verhuisden veertig jaar geleden met onze twee zonen uit Spijkenisse naar Alphen in Brabant, waar we een nieuwe start moesten maken. De Joodse gemeente in Breda was ons aangeraden door een kennis. Hij kreeg gelijk: het voelde direct als een warm bad. In Spijkenisse en ook in de Joodse gemeente Rotterdam, hadden we ons niet op ons plaats gevoeld, maar Alphen en Breda bevielen zo goed dat we er nooit meer weg zijn gegaan.”

Sifria De ruimte waarin de bibliotheek, de Sifria, is ondergebracht deed voor de oorlog dienst als vrouwensjoel. De vrouwen zaten hoger en hadden zo goed zicht op de dienst. Na de oorlog was de gemeente zo geslonken dat een aparte vrouwensjoel niet meer nodig was; de vrouwen zitten nu achterin.

Joodse gemeente Breda Het gebouw van de Joodse gemeente Breda stamt uit 1845 en telde tijdens de bloeitijd voor de oorlog 250 leden. Na de oorlog is het gebouw in onbruik geraakt en zetelden er kleine bedrijfjes en kunstenaars. In 1992 is de synagoge gerestaureerd en opnieuw in gebruik genomen als sjoel.

“De Sifria deed voor de oorlog dienst als vrouwensjoel.” Op initiatief van onder andere Ies Heertje is de stijlvolle bibliotheek in de jaren na de restauratie gevuld. Vaak zijn het particuliere donateurs, maar de boeken komen ook van religieuze instellingen. Toen de synagoge van Den Bosch een aantal jaar geleden dicht ging, werd de collectie aan de Sifria geschonken. De bibliotheek heeft inmiddels de grootste collectie Joodse werken in de mediene en omvat romans over Joodse onderwerpen of Joodse auteurs, naslagwerken over Nederland, Israël en antisemitisme evenals antiquarische geschriften. Alles is te leen, behalve de antiquarische boeken. Die zijn te waardevol. En de collectie blijft maar groeien. Rotie: “De boeken blijven maar komen. Er zijn niet genoeg muren om de boekenkasten tegenaan te zetten. We hebben er al een halve verdieping in laten bouwen, maar dat is niet genoeg. Ook krijgen we regelmatige dubbele exemplaren, maar daar hebben we wat op gevonden. Tijdens onze jaarlijkse bibliotheek dag, met lezingen over Joodse onderwerpen, verkopen we de doubletten. De opbrengst is dan voor de aanschaf van nieuwe boeken.”

Rotie Heertje zet zich al jaren samen met haar man in voor de kleine, maar actieve gemeente. Ies Heertje is zeventien jaar lang voorzitter geweest. Rotie geeft, naast haar taken als bestuurslid, rondleidingen in de sjoel aan scholen, studenten, bijbelgroepen, toeristen en andere ge-

18

Joods • Joods leven in de mediene

Rotie Heertje in de Sifria

Op de grens van orthodox en liberaal

“De rabbijn bezocht de zieke gemeenteleden thuis, maar als er zo’n schwartze figuur voor de deur stond die nog geen kopje thee nam omdat het niet kosjer was…”

Hoewel de gemeente bloeit, is het niet altijd eenvoudig om een orthodoxe gemeente te zijn in de mediene. Van de huidige 42 leden zijn de meeste op leeftijd. De jongeren zijn druk met hun eigen leven en komen slechts sporadisch. Elke zes weken is er een sjabbatdienst die wordt geleid door de leden die dat nog kunnen, maar vaak is er ook net geen minjan. De laatste rabbijn is een jaar geleden vertrokken vanwege de kosten én omdat de rabbijn niet goed aansloot bij de wensen van de gemeente. Rotie: “Want hoewel we aangesloten zijn bij het NIK (=orthodox asjkenazich kerkgenootschap), leiden de leden hoofdzakelijk een liberaal leven. Je wilt je wel houden aan de ge- en verboden, maar soms is dat ingewikkeld. Komen lopen vanuit plaatsen zoals Bergen op Zoom voor een sjabbatdienst gaat niet, en hoewel ik tijdens een dienst een rok en een hoedje op heb, draag ik nu een broek. De meeste dames doen dat. Het is hypocriet, maar het is een moeilijk punt. Orthodox zijn in de mediene maakt het leven moeilijk.”

Orthodoxe gemeente in de mediene Hoewel de meeste leden een voornamelijk liberaal Joods leven leiden, blijft de gemeente toch orthodox. Er is een kosjere keuken en de gemeente beheert een grote begraafplaats bij Oosterhout. Er komt nu eens per maand een man uit Antwerpen om les te geven aan de volwassenen en een vrouw uit Rotterdam geeft les aan de kinderen vanaf zes jaar tot de leeftijd van bar- of bat mitswa leeftijd. De fundamenten van de soeka staan in de binnentuin en in de vitrines liggen liturgische voorwerpen van diensten en Joodse feestdagen.

Hard werken

“Hoewel de gemeente aangesloten is bij het NIK, leiden de leden hoofdzakelijk een liberaal leven.”

Rotie: “Joods leven in de Mediene mag dan wel anders zijn dan in Amsterdam en minder in aantal, de mensen zijn betrokken en werken hard om hun mooie, rijke gemeente in stand te houden.” “Wat maakt de gemeente van Breda voor mij zo bijzonder? De band met het Jodendom die als een rode draad door mijn leven loopt. Ik doe mijn uiterste best deze band levend te houden en blijf me inzetten voor mijn gemeente.” •

Ook de aansluiting met de NIK-rabbijnen verliep hierdoor niet altijd soepel. “We hadden een rabbijn aangesteld voor het lesgeven aan de kinderen en voor pastorale bezoeken, maar als een ziek gemeentelid dan thuis bezocht werd en er stond zo’n schwartze figuur voor de deur die nog geen kopje thee nam omdat het niet kosjer was, was dat niet waar men op dat moment behoefte aan had. Wat we nodig hebben is iemand die betrokken is en die mensen weet te enthousiasmeren, maar ook iemand die begrijpt hoe moeilijk het kan zijn om in de mediene een Joods leven te leiden.”

De Sifria bibliotheek is elke woensdag van 13.00 – 17.00 uur open voor belangstellenden. Bezoekadres: Schoolstraat 16 te Breda. www.joodsbreda.nl. Tevens komt de JMW ontmoetingsgroep Finjan Breda iedere tweede woensdag van de maand bijeen in de koffieruimte van de sjoel. U bent van harte welkom. Meer informatie? [email protected]

19

Human interest • 10 grootste ergernissen

op het terras Het is weer lente en dus wordt het terrasjesweer. Jolan Toff ergert zich al bij voorbaat aan een aantal zaken op de verschillende terrassen. Als het laatst beschikbare tafeltje wordt ingenomen door mensen die vlak voor je een sprintje inzetten. Het is extra frustrerend omdat ik meestal onopvallend probeer te versnellen zodat ik er eerder ben dan zij...

Er is alleen een, nog niet afgeruimde, kleverige tafel beschikbaar. Je hoopt dat de ober afruimt maar die doet of hij je niet ziet. Eén persoon aan een tafeltje met vier stoelen zodat je er niet bij durft te gaan zitten. Het is nog erger als dat terras vier tafels heeft waar aan elke tafel één persoon zit.

Alle stoelen zijn bezet. Je komt na een kwartier terug en ze zijn nog steeds bezet door dezelfde gasten. Ik ga meestal onmiddellijk weg als mijn koffie op is.

Naast mensen die stom zitten te kletsen of eindeloos luidkeels aan het telefoneren zijn. Iemand die een plaats bezet houdt voor een persoon die nooit blijkt te komen.

Als ik mij, voor mijn werk, door de stad spoed en ik zie overdag al die terrassen bezet. Waarmee verdienen al die mensen hun brood?

Een roker naast je. Nog erger: als er aan de andere kant ook iemand zit te roken.

Mensen die hun voeten op een stoel leggen of hun tas op een lege stoel neerzetten. Terrassen die zo vol zijn dat je bovenop de andere gasten zit en met je benen in de knel zit. •

20

Human interest • Column

DE KINDEREN VAN MIJN OUDERS

Simone Cohen de Lara

W

Laatst was Moos wat neerslachtig en direct werd de noodlijn van de hondenpsycholoog gealarmeerd. Hij kon meteen terecht, tegen het weekendtarief. Dat mijn broer en ik al jaren in psychische nood verkeren is minder belangrijk, maar dat het beestje depressief is, daar moet direct wat aan gedaan worden. Ze mogen ook altijd op schoot en ik al een paar jaar niet meer. En omdat Ruthy zo dik is, hoeft madam niet te lopen en wordt door mijn vader als een koningin overal naartoe gedragen. Mijn moeder overwoog laatst een buggy voor dat luie sekreet aan te schaffen, maar doordat dit idee door de buurtbewoners werd weggehoond en als belachelijk bestempeld, waggelt mijn bejaarde vader met die dikzak onder zijn arm van boom naar boom. Gelukkig hebben mijn broer en ik elkaar nog en kunnen samen lekker klagen over de voortrekkerij van Moos en Ruthy, ja, wat hebben wij een hondenleven. •

ij komen niets tekort mijn broer en ik. Elke vrijdagavond zijn wij welkom voor kip met patat en appelmoes, onderdak tijdens relatiecrises en de vele gaten in onze begroting worden met grote regelmaat weer vol geschept. Toch zijn wij jaloers en voelen ons achtergesteld. Mijn ouders hebben namelijk nog twee kinderen en deze zijn duidelijk favoriet. Zo weet ik me als de dag van gisteren te herinneren dat ik voor mijn zevende verjaardag een standaard voor mijn fietsje cadeau kreeg en mijn broer meent dat hij een aantal verjaringen zelfs met lege handen stond. Voor hun andere kinderen worden Beverly Hills achtige taferelen georganiseerd; partijtjes met echte clowns, een fototaart en goodybags voor de gasten. Moest ik jarenlang voor mijn A diploma in mijn eentje door weer en wind naar het zwembad, moeders gaat met haar jongste telg twee keer per week aquajoggen en pappa doorkruist het halve land; voor de één naar de diëtist en voor de ander naar de psycholoog. Ik hoor u denken: “ze hebben toch twee kinderen?” U heeft het mis; ze hebben er vier, waarvan twee maltezer leeuwtjes. Die staan hoger in de pikorde en dat steekt. Zo heb ik in groep drie een half jaar met hoofdluis rondgelopen voordat mammie de moeite nam bij de drogist zo’n shampootje te halen, en dat alleen omdat de directie van de basisschool dreigde mij te schorsen wanneer ik voor de vierde keer dat schooljaar iedereen jeuk zou bezorgen. Die twee blaffende stinkdieren gaan eens per maand naar de kapsalon en krijgen na afloop ook nog een koekje. Tijdens Sinterklaas worden die gasten stierlijk verwend; speeltjes, pakjes en snoepjes, compleet verstopt in een surprise (inclusief gedicht) staan prachtig verpakt op de cadeautafel en het interesseert ze geen moer, ondankbare honden.

80 van Simones leukste columns zijn in boekvorm verkrijgbaar via haar website www.metmijvaltnietteleven.nl. Een gesigneerd exemplaar kost slechts €10 exclusief verzendkosten. 21

Human interest • Interview

Een beknopt overzicht van de rijke geschiedenis van de Nederlandse Joden

J

MW en Crescas hebben de handen ineengeslagen om een canon te maken van de rijke geschiedenis van de Joden in Nederland. Met het verschijnen van deze Benjamin is ook de Canon voor iedereen verkrijgbaar, niet alleen als boek maar ook digitaal (zie www. joodsecanon.nl). We gaan in gesprek met Bart Wallet, één van de auteurs van de Canon.

onderzocht Wallet een aantal Jiddische kronieken en geschiedwerken die in de achttiende eeuw (1743 - 1812) in Amsterdam zijn geschreven. Sommige daarvan zijn nooit daadwerkelijk gedrukt en alleen als manuscript bewaard gebleven. Eén boek werd echter een bestseller in de hele Joodse wereld: Sheyris Yisroel (1743) van Menachem Amelander. Tirtsah Levie Bernfeld kreeg bekendheid door haar bijzondere boek over de armenzorg bij de vroegmoderne Amsterdamse Sefardiem. Hun persoonlijke achtergrond is verschillend, Tirtsah Levie Bernfeld is Joods en Wallet groeide op met de bijbel in een protestants gezin en is nog steeds belijdend. Hij studeerde aan de Universiteit van Amsterdam, maar geeft nu les aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. We spreken elkaar aan de vooravond van zijn vertrek naar Oxford waar hij dankzij een fellowship twee maanden lang onderzoek gaat doen. Waarom deze belangstelling voor de Joodse geschiedenis? Kreeg u die van huis uit mee? ‘Ik ken de verhalen uit de bijbel zoals wij die allemaal kennen, maar de Joodse belangstelling is me niet met de paplepel ingegeven. Er was thuis wel een positieve voedingsbodem.’

TEKST MARGALITH KLEIJWEGT FOTOGRAAF PATRICK STERNFELD

Wat was dan de motivatie voor uw ambitieuze zoektocht naar de Joodse geschiedenis? ‘Mijn eerste ontdekking was dat ik historicus wilde worden, op de lagere school vond ik geschiedenis al fantastisch en las ik alles wat los en vast zat. Op de middelbare school spitste zich dat verder toe naar Joodse geschiedenis.’

Eerder maakten Wallet en Levie Bernfeld de Canon van Joods Amsterdam. Tirtsah Levie Bernfeld nam de vroege eeuwen voor haar rekening en Bart Wallet de negentiende en twintigste eeuw. Zijn Joodse kennis wordt geroemd, in het NIW werd hij de ‘wandelende encyclopedie van de Nederlands-Joodse geschiedenis’ genoemd. Voor zijn proefschrift

Hoe ging dat in zijn werk? ‘Eigenlijk vrij toevallig, ik las boeken over de geschiedenis

22

Joods • Wat bezielt mij?

Bart Wallet, historicus, schreef samen met historica Tirtsah Levie Bernfeld de Canon van 700 jaar Joods Nederland 23

Human interest • Interview wel wat maken. Trouwens, in het geval van de Canon is Tirtsah de expert op gebied van Portugese Joden, daar is ze op gepromoveerd. Ik weet meer van de Asjkenazische geschiedenis. Zo vullen we elkaar mooi aan.’

van Israël, heel interessant natuurlijk. Ik was destijds dertien, veertien jaar en ik had een enorme leeshonger. Op een bepaald moment vroeg ik me af: hoe zit het eigenlijk met de geschiedenis van de Joden in Nederland. Ik wist wel van de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog, maar zelf was ik nog nauwelijks met Nederlandse Joden in aanraking gekomen, zeker niet in Alblasserwaard waar ik toen woonde. Tijdens een herfstvakantie in Nijkerk is het begonnen. Ik logeerde daar bij een tante en oom. Zij vertrokken ‘s ochtends naar hun werk, dus ik moest iets verzinnen om de dag door te komen. Ik besloot het archief in Nijkerk te bezoeken, per slot van rekening wilde ik historicus worden. De aanwezige archivaris was een hartelijke man en hij nodigde me uit hun archieven in te zien. Ik vroeg naar materiaal over de Joodse gemeenschap in Nijkerk. Er bleek genoeg te zijn en ik kon meteen aan de gang. ‘s Middags kwam er een gezette man binnen, die nieuwsgierig over mijn schouder keek naar wat ik aan het doen was. Hij bleek de voorzitter te zijn van de lokale historische vereniging. Hij wilde dat ik een artikel voor hun blad zou schrijven, dat werden er drie. Er kwam veel respons op, zowel van Joden als van de lokale bevolking. Bij mij was de vonk overgesprongen. Ik vond het echt fantastisch, in archieven zitten, ontdekken, schrijven. Langzamerhand kwam ik er achter dat er op het terrein van Joodse geschiedenis nog veel te ontginnen was. Daarom heb ik niet alleen geschiedenis, maar ook Hebreeuws en Jiddisch gestudeerd, op die manier kreeg ik nog beter toegang tot de geschiedenis. Joodse archieven puilen letterlijk uit, er zijn hier nauwelijks historici die al die documenten kunnen lezen. Gaandeweg realiseerde ik me dat ik mijn niche wel had gevonden.’

Hoe raakte u betrokken bij projecten die een groter publiek bereiken? ‘Vier jaar geleden kreeg ik een telefoontje van het Joods Historisch Museum, ze wilden praten over een project betreffende de naoorlogse periode. De tentoonstelling waar dat in uitmondde: ‘Wie niet weg is, is gezien’ was in 2010. Dat was mijn eerste museumervaring, ik leerde mijn onderzoek te vertalen naar een groter publiek. Daarna belde de Nederlands Israëlitische Hoofd Synagoge, die bestond driehonderdvijfenzeventig jaar en ze wilden een boek uitbrengen over hun geschiedenis. Ik ben daar ingestapt met oud NIH- secretaris Hans Polak z.l. en mijn collega historicus Paul van Trigt. Een unieke ervaring, want ik kreeg volledig toegang tot het archief van de Joodse Gemeente Amsterdam, een heel mooi en rijk archief. Natuurlijk is er ook een pijnlijk deel van de Joodse geschiedenis. Als je bezig bent met rechtsherstel of de terugkeer van het Joodse leven na de oorlog, daar heeft iedereen zijn eigen verhaal bij en ontzettend veel emotie. Mijn strategie is om goed te luisteren en veel te praten, maar uiteindelijk wil ik de bronnen laten beslissen. Ook al heb ik heel veel aan wat mensen aan mij vertellen. Ik kruip in het materiaal en na een tijdje probeer ik met mijn opgedane kennis een perspectief schetsen. Vervolgens ga ik bijvoorbeeld tijdens een lezing terug naar Joods Nederland. De respons en aanvullingen die ik daar dan krijg, zijn heel waardevol en kan ik weer verwerken.’

U was niet belast met een oorlogsgeschiedenis. ‘Dat is tot op de dag van vandaag relatief mijn voordeel.’

Hoe kwam deze Canon van 700 jaar Joods Nederland op uw pad? ‘In 2013 werd het bestaan van vierhonderd jaar grachtengordel feestelijk herdacht. In aansluiting daarop werd bedacht dat het leuk zou zijn om de Canon van Joods Amsterdam te maken. Tirtsah en ik zijn samen gaan zitten en we hebben toen in een mum van tijd een Canon van Joods Amsterdam geschreven voor de Benjamin. Dat werd een enorm succes, er was zoveel belangstelling voor! We kregen daarnaast veel mediaaandacht en er werden talloze nummers nabesteld. Kennelijk voorzag het in een behoefte.’

Ervaart u dat ook zo? Vertel eens. ‘Ik sta open in dit hele onderwerp. Ik werk in Joods Nederland met iedereen samen die met mij wil samen werken. Ik heb geen belangen, noch aan orthodoxe, noch aan liberale kant, noch aan zionistische of anti-zionistische kant. Mijn visitekaartje is dat ik historicus ben. Ik heb maar één opdracht, het gaat mij erom een eerlijk en getrouw beeld van het verleden te geven. Mensen uit het verleden recht te doen. Een stem te geven.’ Is het makkelijk om samen te werken met Joods Nederland? Bevalt het? Ik ben tien jaar geleden begonnen met het geven van lezingen in Joods Nederland en het ging altijd goed. Het belangrijkste is dat je weet waarover je praat. Ik geloof erg in kennis. Bovendien beheers ik verschillende talen, naast Jiddisch en Hebreeuws lees ik ook Spaans, Portugees...’

Kunt u dat verklaren? ‘Er bestaan dikke boeken over het Nederlandse Jodendom, maar deze Canon was heel handzaam, eigenlijk gaf het een beknopt overzicht. Dus ook heel praktisch voor mensen met weinig tijd die wel geïnteresseerd zijn. Zo neem je kennis van de highlights die een kapstok kunnen vormen voor je eigen verhalen en die van je familie. Dat werkt kennelijk goed.’

Leerde u die laatste twee talen expres erbij? ‘Mijn vrouw is Argentijnse, zo leerde ik Spaans. Via Latijn, Frans en Spaans kan ik inmiddels van Portugees ook

Hoe werkten jullie samen? ‘Tirtsah onderzocht en beschreef de vroege geschiedenis

24

Human interest • Interview een netwerk gecreëerd van Den Helder tot Ootmarsum. Er is een deel van hun brievencollectie bewaard, Hebreeuwse brieven. Hebreeuws is de sleutel tot nieuwe verhalen.’

en ik de meer recente. We zijn eerst bij elkaar gaan zitten om een groslijst te maken. De spreiding moest goed zijn, zowel in tijd als in onderwerpen. Sociaal, economisch, cultureel, politiek en religieus. We bepaalden samen welke vensters we zouden maken en lazen elkaars teksten om zo in stijl niet teveel te verschillen. We moesten ervoor zorgen dat het niet té Amsterdams zou worden en dat is volgens mij goed gelukt.’

‘Wat viel u op toen de Canon af was? Wat is de lijn? ‘De grote culturele rijkdom door de eeuwen heen. Velen in Joods Nederland beseffen maar half hoe rijk die Joods Nederlandse geschiedenis is.

Moest u aanvullend onderzoek doen of kwam u uit met wat u had? ‘Ik heb wel nieuw onderzoek gedaan, al heb ik zo langzamerhand al heel veel materiaal, ik adem het bijna. Maar voor deze Canon heb ik me ook in de economie verdiept. En bijvoorbeeld een venster geschreven over fabrieken van de familie Salomonson in Nijverdal.’ Wallet wordt enorm enthousiast als hij over zijn ontdekking vertelt. ‘De geschiedenis gaat over die van de textiel. Het begon met de marskramers in de achttiende eeuw die de boerderijen langsgingen met lapjes en stofjes, zich er vervolgens vestigden en een kledingwinkel begonnen. Blijdesteijn in Tiel is zo’n voorbeeld van een marskramer die zich daar vervolgens vestigt. Salomonson is een voorbeeld van de steeds belangrijker wordende textielindustrie, de katoenindustrie zoals bij de Enschedese firma’s Menko en Van Dam, ook de firma Spanjaard in Borne was ongelofelijk succesvol. Meer dan vijftig procent van de bevolking van Borne werkte bij Spanjaard. Een vergelijkbaar percentage werkte in Nijverdal bij fabrieken van Salomonson, het dorp was in economisch opzicht volledig rond de fabriek gecentreerd.

Portret van de vijf kinderen van Francisco Lopes Suasso, 1709-1710, Netscher Constantijn Collectie: Joods Historisch Museum, Amsterdam

De oude Salomonson liet een stoommachine uit Engeland importeren en dat was het begin van de industriële revolutie in Nederland. In 1852 stapte het bedrijf over op stoomaandrijving. En dat gebeurde bij een Joodse ondernemer. Dat is interessant, er wordt meteen iets verteld over een klassiek Joods beroep. Uit de marskramer die langs de deuren ging ontstond de Joodse industrieel. Vernieuwend en tot op de dag van vandaag succesvol. Het bedrijf van Salomonson is opgegaan in Ten Kate en is nog steeds een goed scorend beursgenoteerd bedrijf.’

Waarom beseffen we dat niet? ‘Het verhaal van de oorlog is zo dominant, dat heeft zo’n grote schaduw geworpen. Maar achter die oorlog kom je de stoommachine tegen uit Nijverdal. In de 19e eeuw zie je de drive om mee te willen doen, de gemeenschap zegt zelf: we geven de Joodse scholen op. We willen dat onze kinderen goed Nederlands spreken, zodat ze erbij kunnen horen en hogerop komen. Dat was riskant zo bleek, want het (west) Jiddisch is hier in honderd jaar uitgestorven, maar men koos ervoor om vooruit te komen. Er bestond een enorme drive en ambitie.’ •

Een ander venster maakte Wallet over de organisatie Pekidim en Amarkaliem, die in Nederland geld ophaalde voor Palestina. Daar is volgens Wallet nog nauwelijks onderzoek naar gedaan. ‘De 19e eeuw is er een waarin de Nederlandse Joden zich steeds meer Nederlander gaan voelen, waarin ze nationalisten worden en Orangisten, men was helemaal dol op Nederland. Tegelijkertijd blijft er echter nauwe betrokkenheid bij het Heilige Land. Er moest geld komen, nu met nieuwe, moderne fundraisingtechnieken. Het waren niet langer de bedelaars uit Jeruzalem die hun hand ophielden en van gemeenschap naar gemeenschap trokken. Die sjlichiem hebben we niet meer nodig was de opvatting. Nu werd er

Abonnees die tevens donateur zijn van de Benjamin ontvangen een gratis exemplaar van de Canon. Voor bestellingen van de Canon zie www.joodsecanon.nl. De Canon wordt verkocht in een speciale luxe editie met harde kaft. Haast u snel als u belangstelling heeft, want er zijn slechts een beperkt aantal stuks beschikbaar. Nieuwe Benjamin donateurs ontvangen bij opgave de Canon als dank voor de financiële ondersteuning van de Benjamin. Verkoopprijs zonder verzendkosten bedraagt € 14,95.

25

Human interest • Mijn leven

Yanai te Winkel, winkelmanager AH to go, 32 jaar, geboren in Amsterdam in het Burgerziekenhuis. “Daar is ook Johan Cruyff geboren” (en ook schrijver dezes). Woont in Amsterdam West. TEKST JOLAN TOFF FOTO’S PATRICK STERNFELD

Beroep

vaak een minuut voor het werk begint binnen. Volgens AH dien je vijf minuten van te voren te komen. Je moet bespreken dat dit niet kan maar niet meteen volgens de regel handelen. Dit verwachten zij namelijk niet en hierdoor groeit hun motivatie om voor jou te werken. Ik werk op het station Duivendrecht, de producten zijn specifiek voor de snelle verkoop, voor onderweg. Voorverpakte broodjes, frisdranken, vers gemalen koffie maar ook het zogenaamde ‘good food’, gezond eten zoals quinoa, spelt en bulgur. Je bent constant bezig je assortiment aan de wensen van de klant aan te passen. Sinds kort staan hier in Duivendrecht de Eurolinesbussen. Je weet dat de mensen die hier aankomen lang in de bus hebben gezeten, of een lange reis gaan maken. Je gaat dus nadenken wat zij graag willen kopen. Stroopwafels, chips, water, cola en cappuccino zijn populair’.

‘Na de middelbare school heb ik kort culturele antropologie gestudeerd. Dat was niets voor mij. Ik heb daarna vrijetijds-management bij de Hogeschool Inholland gedaan met als specialisatie kunst en cultuur en pop podia. In 2008 ben ik afgestudeerd, net toen de crisis begon. Dit hield in dat ik moeilijk een baan kon vinden omdat mijn gebied afhankelijk is van subsidies. Tijdens mijn studie werkte ik al bij Albert Heijn en daar ben ik toen verder ingerold. Ik wilde zekerheid, ook omdat ik toen net een huis ging kopen samen met mijn toenmalige vriendin. AH to go was een culture shock. Ik kwam terecht

Mijn mooiste herinnering ‘Het juichen toen Bergkamp in 1998 die schitterende goal maakte tegen Argentinië’.

Sport in de wereld van financiën waar het behalen van targets op de eerste plaats komt. Ik ging met veel jongeren uit verschillende culturen werken. Ik ben opgegroeid in de Bijlmer en kon mijn kennis/ervaring goed gebruiken. Mijn stijl van managen is mensgericht. Je kan op deze manier een team meer laten doen dan dat je alleen op cijfers let. Je staat tussen de medewerkers, je werkt net zo hard mee, toont interesse, gaat met ze in discussie en leert ze dingen. Jongeren zijn kneedbaar en dat vind ik prettig’.

‘Ik doe krachttraining en werk aan spierontwikkeling; goede vetten eten en veel witte rijst. Het was 3 keer per week nu iets minder. Verder zwem ik en wil ik tennis gaan oppakken’.

Eten ‘Vooral functioneel maar het mag ook lekker zijn. Ik eet graag in een goed restaurant. Indisch, Thais of een biefstuk bij Loetje’.

‘Ik was het enige blanke jongetje in een klas met voornamelijk Hindoestanen en Surinamers. Ik kwam in aanraking met verschillende geloven en etniciteiten en deed kennis op over gebruiken en tradities. Ze komen

TV ‘Ik kijk weinig. Het moet licht of komisch zijn. Bijvoorbeeld de serie ‘the big bang theory’ of ‘House’.

26

Krant Mijn nieuws haal ik bijna alleen van nu.nl’.

Joods ‘Met het geloof in zijn algemeenheid heb ik weinig. Ik weet er wel veel van af. Ik vier de feestdagen zoals Pesach bij mijn oma en oom. Het gaat mij om de traditie en er moet vooral veel gelachen worden’.

Boek ‘Ik lees graag wetenschappelijke boeken. Nu over singulariteit. En specifiek over wanneer de mens in staat is computerintelligentie in het menselijk lichaam toe te passen’.

Mop ‘Een vrouw zit aan de bar met een biertje. Een man naast haar kijkt wat op en neer en bestelt ook een biertje en zegt “jij bent zeker single”. Zij reageert verontwaardigd. “Gewoon omdat ik hier alleen aan

de bar zit denk jij dat”. Zegt de man “nee gewoon omdat je lelijk bent”’.

Winkel ‘Ik houd niet van winkelen. Ik probeer zo snel mogelijk door de Kalverstraat te rennen. Ik word vrolijk van een game shop’.

Hekel aan ‘Kortzichtigheid, als je met iemand discussieert die totaal niet luistert of ergens voor openstaat’.

Bewondering voor ‘Mensen die het avontuur aandurven, die hun baan opzeggen en gaan reizen. Of bijvoorbeeld een accountant die een hotel begint of fietsenmaker wordt’.

Uitzicht ‘Tijdens mijn sky dive (parachutesprong) in Queenstown, Nieuw Zeeland. Terwijl ik naar beneden viel en de bergen en blauwe meren

27

zag. Je hebt dan een Zen moment. Je bent totaal niet met vallen bezig. Ik kwam helemaal tot rust’.

Markt ‘Kom ik niet vaak’

Komt graag ‘In een uitgaansgelegenheid die veel uitstraling en sfeer heeft zoals Trezor in Berlijn. Een oude fabriek omgetoverd tot een club. Je hebt ook echt het gevoel dat je in een oude fabriek zit. Ook Club 11 in het oude PTT gebouw naast het Centraal Station in Amsterdam had een goede sfeer’.

Grootste wens ‘Het ontdekken van mijn passie. Ik doe dingen die ik leuk vind maar ben er nog niet achter waar ik voor de volle 100 % voor wil gaan’.

JMW ‘Ik zit niet zo in de Joodse wereld. Ik weet dat jij daar werkt’. •

Cultuur & Wetenschap • Gemengde relaties

Kinderen uit gemengde r Onderzoek JMW naar jongeren met een Joodse ouder en een niet-Joodse ouder TEKST BARBARA TANENBAUM ILLUSTRATIE: ELJA POLAK

G

emengde relaties in Nederland zijn een feit. In 2009 had 55% van de Joodse gemeenschap in Nederland een Joodse ouder en een niet-Joodse ouder. Als je uitgaat van 53.000 Joden in Nederland hebben 28.000 personen dus één Joodse ouder. Niet alleen is dit een hoog aantal, de manier waarop het Jodendom een rol speelt in het leven van een kind uit een gemengde relatie zal ongetwijfeld anders zijn dan voor mensen met twee Joodse ouders.

kinderen. Hoe zien deze kinderen zichzelf? Voelen ze zich Joods? Op welke manier voelen ze zich verbonden met het Jodendom? En voelen ze zich onderdeel van de Joodse gemeenschap? Voor het onderzoek spraken Barbara Tanenbaum en Riki Kooyman met 50 personen tussen de 20 en 40 jaar uit heel Nederland om een beeld te krijgen van deze groep. Een van de belangrijkste conclusies is dat kinderen uit een gemengde relatie zich op een of andere manier Joods voelen, maar dat hun Joodse identiteit afhangt van hun persoonlijke situatie. Je zou verwachten dat mensen met een Joodse moeder een duidelijke Joodse identiteit hebben, maar dit is niet altijd het geval. Een mooi voorbeeld hiervan is John, 40 jaar oud.

Dit is een van de redenen waarom het JDC International Centre for Community Development (JDC-ICCD) JMW opdracht heeft geven onderzoek te doen naar deze

Elja Polak: “Jodendom bestaat voor mij uit twee delen: de religieuze kant en het gevoel van thuiskomen, in culturele zin. Bovenin is het schilderij donker en dreigend. Dit is het deel van het Jodendom dat verbonden is met de familieleden die vermoord zijn in de oorlog. Maar de barsten in het duister geven ook hoop. De kleurrijke onderkant staat voor kracht, gezelligheid en schoonheid. Mijn favoriete instrument (de viool) is voor mij de stem van het Joodse volk en raakt me elke keer. De omgekeerde menorah staat symbool voor het Jodendom. Het doosje dat open staat is het doosje waar mijn oma haar oorlogsherinneringen in bewaarde. Ze heeft het een keer laten zien aan mij en mijn zus, en het heeft zo’n indruk gemaakt dat ik geprobeerd heb dat beeld vast te houden. Er straalt een enorme kracht uit dat al het gevaar verslaat. Joods zijn is je Joods voelen en dat vind ik heel krachtig.”

28

Cultuur & Wetenschap • Gemengde relaties

relaties vanuit de eigen familie. Dina (38 jaar, Israëlische vader), beschrijft dit als volgt: “Meestal antwoord ik dat ik niet Joods ben. Ik heb het gevoel dat ik geen recht heb om mezelf Joods te noemen. Ik ben altijd bang dat mensen denken dat ik mezelf naar binnen dring omdat ik mijn hele leven al hoor: jij hoort er niet bij. Na de middelbare school wilde ik graag naar Israël, maar dat mocht niet van mijn vader. Hij zei dat ik toch niet geaccepteerd zou worden, omdat ik geen Joodse moeder heb. Ik heb dit inmiddels zo vaak gehoord dat ik het zelf begin te geloven.”

“Mijn Joodse identiteit is niet vanzelfsprekend omdat ik niet Joods ben opgevoed. Ik voel me vaak een buitenstaander en moet me regelmatig verantwoorden. Ik heb altijd het gevoel dat mensen denken dat ik niet Joods ben en dan heb ik het gevoel dat ik mezelf moet verdedigen: ja, ik ben wel Joods, ook al heb ik geen typisch Joodse naam of zie ik er niet heel Joods uit.” Ook kan het zelfbeeld in de loop der jaren veranderen. Er zijn zelfs specifieke gebeurtenissen aan te wijzen die ervoor zorgen dat de respondenten zich meer of minder Joods voelen of zich door deze gebeurtenissen anders gaan gedragen. Noah (29 jaar, Joodse vader) afkomstig uit een dorp in het zuiden van Nederland zegt hierover: “Toen ik terugkwam van een birthright reis naar Israël viel alles op zijn plaats. De mensen die mee waren op die reis hebben allemaal op Joodse scholen gezeten. Zij vertelden mij over Joodse dingen op een manier dat ik het begreep. Dat was voor mij echt een ‘eye opener’. Ik raakte veel sneller bevriend en de vriendschap was gelijk zoveel hechter dan met de mensen die ik mijn hele leven al ken uit het dorp waar ik vandaan kom.”

Het grote verschil is dat mensen met een Joodse moeder de keuze hebben of ze wel of niet willen deelnemen. De mensen met een Joodse vader hebben die keuze niet, omdat de halacha ze niet als Joods erkent. Dat is pijnlijk voor ze want ze voelen zich wel Joods en hebben vaak ook interesse in het Jodendom.

Oorlog De laatste opvallende conclusie gaat over de rol die de oorlog speelt in het leven van de respondenten. Vanwege de leeftijdsverdeling binnen het onderzoek behoort de grootste groep deelnemers tot de derde generatie. Opmerkelijk hierbij is dat voor de meerderheid van deze groep de oorlog de enige band is met het Jodendom. Joodse cultuur en tradities of een band met Israël speelt in hun leven dus nauwelijks een rol. Fred (23, Joodse vader) vat dit kort samen: “Jodendom in mijn familie gaat over wat er tussen 1939 en 1945 is gebeurd.” Maar hoe moet het verder? De kinderen uit gemengde relaties voelen zich dus wel Joods, maar voelen zich niet altijd welkom bij Joodse organisaties. Vooral mensen met een Joodse vader voelen zich vaak buitengesloten. Over dit onderwerp in discussie gaan zou een mooi begin zijn. •

Je Joods voelen of er dagelijks mee bezig zijn Het feit dat de kinderen uit gemengde relaties zich Joods voelen zegt echter niets over hoe actief ze zijn binnen de Joodse gemeenschap. Er is een groot verschil tussen je Joods voelen en er daadwerkelijk iets mee doen. De meeste mensen die de onderzoekers spraken, deden niet veel met het Jodendom in hun dagelijkse leven. Het Jodendom speelde echter een belangrijke rol in hun beleving. Kim, 24 jaar oud met een Joodse grootmoeder (van vaders kant) benoemt dit als volgt: “Als je kijkt naar de rol die het Jodendom in mijn dagelijks leven speelt, dan geef ik mezelf misschien een 2 op een schaal van 1 tot 10 want ik doe er nauwelijks iets aan. Maar als je kijkt naar hoe ik me voel en hoe ik over het Jodendom denk en hoe ik mijn Joods-zijn ervaar, dan zou ik mezelf een 7 geven.”

Download het volledige rapport: www.jdc-iccd.org/ en/article/62/children-of-intermarriage-in-threeeuropean-countries

Dit verschil tussen je Joods voelen en iets met het Jodendom doen geldt zowel voor mensen met een Joodse moeder als mensen met een Joodse vader. Ook is de drempel hoog om actief te worden binnen de Joodse gemeenschap. De Joodse gemeenschap wordt vaak gezien als gesloten en weinig gastvrij. Dit geldt voor mensen met een Joodse moeder, maar vooral mensen met een Joodse vader voelen zich vaak buitengesloten. Ook heeft deze groep vaak negatieve ervaringen gehad, soms zelfs

Herken je jezelf in dit artikel en zou je hier graag met anderen over willen praten? Bel of e-mail Roos van den Berg (coördinator groepswerk) via [email protected] of 020-5776566 en bespreek met haar de mogelijkheden om hier wat mee te doen.

29

Cultuur & Wetenschap • Eten & opeten

Brood der smarten?

TEKST LEA VAN COEVERDEN RECEPT: RAYA LICHANSKY ILLUSTRATIE: SHUTTERSTOCK.COM

L

aten we het eens hebben over Pesach. Een jaarlijks terugkerend feest. Van geen tijd om deeg te laten rijzen, over Farao, de uittocht uit Egypte, 40 jaar door de woestijn, plagen, vragen, de hagada en een week lang matzes eten.

De afgelopen maanden is er zoveel gebeurd in de wereld dat je hollend en hijgend achter alle feiten aanloopt. En sommige mensen vergeten dat er ook meer is in het leven dan narigheid. Intermenselijke relaties die zich verdiepen. Communicatie die nu zoveel makkelijker verloopt dan nog maar een jaar of 15 geleden. Er wordt heel vaak iets negatiefs gezegd over sociale media en alle mogelijkheden om met elkaar in contact te zijn en te blijven. Maar het zorgt er wel voor dat we veel meer een kijkje krijgen en geven in elkaars leven. Waardoor er een continue uitwisseling is. En daar ben ik heel blij mee.

Over de sederavond waarin het hele verhaal eeuwenlang opnieuw wordt verteld. Over het jongste kind dat ieder jaar weer vier belangrijke vragen moet stellen. Dat jongste kind dat bij mij al heel lang dezelfde is, inmiddels 33, maar aangezien er geen kleinkinderen zijn is het mijn jongste. De oudste, die er nog steeds spijt van heeft dat we vergeten zijn ‘het beste matzeballenrecept ever’ te vragen aan mijn lieve moeder. Nu hebben we dus sinds een jaar of vijf een moeder-dochter-matzeballen-project. We maken vorderingen, maar langzaam.

Matze, ook wel het brood der smarten genoemd. Waar je overigens wel heel erg veel lekkere gerechten mee kunt bereiden. Smart is er genoeg. Maar kracht ervaren en gebruiken om verder te gaan en als goed mens te leven is sterker dan wat dan ook.

Laten we het eens hebben over hoe het is om Joods te zijn. In deze barre tijd. Ik zou zelf niets of niemand anders willen zijn. Ondanks alles wat er bij hoort. En dat is lang niet altijd makkelijk. Maar met rechte rug en opgeheven hoofd door het leven gaan en je niet overgeven aan angst zorgt dat je in je kracht komt te staan.

Laat het ongerezen brood met het bitterkruid, gedoopt in de zoute tranen en verzacht met het zoete cement van de charoset vooral smaken. Want elke dag is een nieuwe kans om er wat moois van te maken. Dat zijn we verplicht. Aan zij die ons voorgingen en aan hen die na ons komen. Eet de matzes in gezond, nog veel jaren Pesach.

30

Cultuur & Wetenschap • Eten & opeten

Sefardische charoset

• • • • • • • • • • • •

250 gram gedroogde vijgen 200 gram donkere rozijnen 200 gram ontpitte dadels 2 eetlepels sinaasappelsap 200 gram blanke amandelen 1 theelepel geraspte gember 1/2 theelepel gemalen cardamon 1/2 theelepel gemalen koriander 1/2 theelepel gemalen nootmuskaat 1/2 theelepel gemalen kaneel mespunt gemalen kruidnagel 2 eetlepels granaatappelpitjes

1. Maal in de keukenmachine de vijgen, rozijnen, dadels, amandelen en geraspte gember met het sinaasappelsap tot een kleverige, niet te fijne pasta 2. Doe de pasta in een wijde kom en strooi er de gedroogde specerijen over 3. Kneed met vochtiggemaakte handel alles door elkaar, gebruik eventueel nog wat sinaasappelsap als het mengsel te droog is 4. Werk er als laatste de granaatappelpitjes door 5. Vorm, net wat u wilt, balletjes van deze charoset, of maak hem hem smeerbaar met wat kiddoesjwijn

31

JMW • Eitzes van Esther

GETTO FONDS? ARTIKEL 2 FONDS? CHILD SUVIVOR FONDS! HET BOMEN EN HET BOS VERHAAL Een willekeurig telefoongesprek tijdens het spreekuur van JMW: Cliënt: Ik hielp soms mee in de bakkerij van mijn opa.

Cliënt: Ja, hallo, ik heb een aanvraag ingediend bij een fonds, maar heb al heel lang niets gehoord. Weet u misschien wat er gaande is?

Ik: Helaas telt werk in een familiebedrijf weer niet. Het wordt beschouwd als ‘normaal’ dat kinderen hun ouders/grootouders in een eigen bedrijf bijstonden. Cliënt: Het Getto Fonds valt dus af.

Ik: Bij welk fonds heeft u de aanvraag ingediend? Cliënt: Eh…. Nou…bij een fonds in Duitsland, geloof ik.

Ik: Tja. Ik: Het Getto Fonds? Cliënt: welk fonds kan het dan geweest zijn? Cliënt: Getto Fonds? Nee volgens mij niet, wat is dat? Kom ik daar ook voor in aanmerking?

Ik: Nou, er zijn veel mensen die in januari van dit jaar een aanvraag voor het Child Survivors Fonds hebben ingediend. Dat is een relatief nieuw fonds van de Claim Conference. U weet wel, de organisatie van het Artikel 2 Fonds. Het Child Survivors Fonds is speciaal voor mensen (na 1 januari 1928 geboren zijn).

Ik: Het Getto Fonds wordt beheerd door de Bundesamt für zentrale Dienste und offene Vermogensfragen, het ministerie van financiën in Duitsland, zeg maar. Om ervoor in aanmerking te komen moet u tussen 15 september 1941 en 30 september 1943 in het open getto in Amsterdam (Transvaalbuurt, Oude Joodse Wijk of de Rivierenbuurt) hebben gewoond én in Amsterdam hebben gewerkt.

Cliënt: Het Artikel 2 fonds ken ik, ja. Ik heb twee jaar geleden een aanvraag ingediend, maar die is afgewezen. Ik hoor van zoveel mensen dat ze het wel krijgen en ik niet! Ik begrijp er niets van…..

Cliënt: Maar ik was pas 8 jaar in die tijd. Wat voor een werk kan ik in hemelsnaam gedaan hebben? Ik: Dat moet op loondienstgelijkend werk zijn geweest. Er zijn mensen die als kind in een winkeltje onder hun woning meehielpen of bijvoorbeeld in een atelier werkten….

Ik: Waren uw ouders gemengd gehuwd? Cliënt: Ja, maar ik heb wel ondergedoken gezeten en ik heb een WUV-uitkering! Ik: Dat kan, maar als uw ouders gemengd gehuwd waren, bent u niet zelf erkend als vervolgde, maar gelijkgesteld met de vervolgde, zoals ze dat bij de SVB

32

JMW • Eitzes van Esther

Ik: Geeft niets. Het is ook allemaal nogal verwarrend. Er zijn zoveel fondsen en uitkeringen! Het is dat ik er dagelijks mee werk, maar anders zou ik ook de draad kwijtraken.

zeggen. De Claim Conference neemt zo’n gelijkstelling niet over als bewijs van vervolging. Er zijn meer mensen die om die reden zijn afgewezen voor Artikel 2. Cliënt: Wat een onzin! Ik heb toch ondergedoken gezeten?

Cliënt: Wanneer denkt u dat ik dat geld ga ontvangen? Hoeveel was het ook alweer?

Ik: Ja, en de Nederlandse overheid heeft ook erkend dat die onderduik grote gevolgen heeft gehad voor de rest van uw leven. De Claim Conference heeft nou eenmaal als regel dat u zelf erkend moet zijn. Daar is niet zoveel tegen te beginnen, vrees ik.

Ik: 2500 euro. In februari werd duidelijk dat het ongeveer vier maanden zou duren voordat de Claims Conference het geld daadwerkelijk uit zou keren. Als u eind mei nog niets op uw rekening ontvangen heeft, belt u dan nog eens. Wellicht weten wij meer of kunnen we even voor u informeren.

Cliënt: Nu herinner ik me ineens dat ik een formuliertje van die Conference opgestuurd heb gekregen! Dat was inderdaad in januari. Ik ben nog bij jullie geweest voor hulp bij het invullen en een stempel. Ik: Dan hebben we het dus over het Child Survivors Fonds! We zijn eruit! Ook aanvragers die zijn afgewezen voor het Artikel 2 Fonds, maken kans op een uitbetaling uit het Child Survivors Fonds. De criteria komen namelijk grotendeels overeen. Client: Kan ik dan naar u vragen? Cliënt: Ja! Maar hoe kan het dat ik nog steeds niets van dit fonds heb terug gehoord?

Ik: U kunt gewoon naar het spreekuur bellen. Alle maatschappelijk werkers van JMW doen hetzelfde werk en we kunnen u allemaal even goed helpen.

Ik: Ook geen ontvangstbevestiging? Die hebben ze in februari naar alle aanvragers opgestuurd.

Client: Dat is goed. Dat zal ik doen. Dank u wel voor de inlichtingen!

Cliënt: Oh ja, wacht eens even, hier heb ik hem. Wat dom zeg! Ik had wel iets beter kunnen kijken, voordat ik u belde.

Ik: Graag gedaan. Dag! •

33

JMW • Activiteiten

ACTIVITEITENLADDER JOODSE ACTIVITEITEN, TSAVTA EN OUDERENWERK Maart 29 maart

20 21 27 31

Inloopcafé voor Israëli’s Amsterdam

April 3 t/m 12 7 19 21 26

Traditioneel verzorgde Pesachweek in Lunteren Pesach maaltijd (50+) in Amsterdam Cursus Joodse cultuur in één dag Jom Hazikaron Inloopcafé Israëli’s Amsterdam

JMW Actua team Almere met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ JMW Actua team Hilversum met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ JMW Actua team Zaandam met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ Inloopcafé Israëli’s Amsterdam

Mei/ juni Jom Tsavta in de mediene

Mei

Juni

4 4 mei herdenking met lezing Guus Luijters ‘Kind in de sjoa’ in Verzetsmuseum Amsterdam 12 JMW Actua team Den Haag met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ 12 JMW Actua team Bloemendaal met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ 13 JMW Actua team Heerenveen met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ 13 JMW Actua team Breda met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ 17 Lezing over de Joodse kunstschilder Felix Nussbaum en de Joodse architect Daniel Liebeskind, door schilder en fotograaf Peter-Frans de Graaf bij de ontmoetingsgroep Jo-Oost Zwolle

2 3 4 10 11 17 28

JMW Actua team Den Bosch met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ Dagtocht 50+ naar Giethoorn JMW Actua team Arnhem met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ JMW Actua team Heiloo met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ JMW Actua Amsterdam met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ JMW Actua team Rotterdam met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ Inloopcafé Israëli’s Amsterdam

Informatie over activiteiten of cursussen via [email protected] of 020 5776566 (ma t/m do 9.00-17.00)

Doorlopende wekelijkse cursussen: Maandag 13.00 uur - 15.00 uur

Teken- en Schilderclub in Amsterdam Buitenveldert

Dinsdag 10.30 uur - 12.00 uur

Joodse Geschiedenis in Amsterdam Buitenveldert

Dinsdag 12.30 uur - 13.15 uur

Meer bewegen voor Ouderen in Amsterdam Buitenveldert

Dinsdagochtend

Koffieochtend Amstelveen in Open Hof in Amstelveen

Dinsdag vanaf 17.00 uur

Eettafel (in de eetzaal van Beth Shalom) in Amsterdam Buitenveldert

Woensdag 14.00 uur - 15.30 uur

Jiddisje conversatie in Amsterdam Buitenveldert

Donderdag 10.00 uur - 13.00 uur

de Open Inloop in Amsterdam Buitenveldert

34

JMW • Activiteiten

JMW op Facebook TEKST BARBARA TANENBAUM

J

e kunt er tegenwoordig niet meer omheen. Facebook. Overal waar je kijkt, is het aanwezig. Het is als medium laagdrempelig en daarom erg geschikt als toevoeging van de bestaande kanalen, zoals een website, een digitale nieuwsbrief et cetera. JMW is daarom nu ook te vinden op Facebook en wel in verschillende vormen.

regio? Onlangs plaatste Erna Houtkooper een oproep in de groep Noord-Holland waarbij de langgekoesterde wens uitgesproken werd aanwezig te mogen zijn bij een Bar Mitzwah. Mw. Houtkooper vertelt: “hoewel mijn verwachtingen om hierop enig respons te krijgen vrij laag waren, ben ik werkelijk overstelpt met adviezen hoe ik dat zou kunnen bereiken. Tot mijn grote verrassing ontving ik zelfs een e-mail van Rabbijn Zwi Spiero, die mij persoonlijk uitnodigde om bij de Bar Mitswa van zijn 13-jarige zoon Jisroel aanwezig te zijn. Vanaf het begin van de dienst was ik onder de indruk van de sfeer en de stemmen van de mannen, waaronder een jongeman van ongeveer 14 jaar, die prachtig de gebeden zong. De dienst duurde ruim 3 uur, maar zowel de dienst als de toespraken aan het slot van Rabbijn Spiero en de grootvader van Jisroel hebben mij vanaf het begin tot het eind geboeid. Ik ben Rabbijn Spiero dankbaar dat hij mij in de gelegenheid heeft gesteld de Bar Mitzvah van zijn zoon mee te maken. En dat komt allemaal door de opening van de speciale Facebookgroep Joodse Activiteiten Noord-Holland.” •

Bent u op zoek naar informatie over sociaal-culturele activiteiten en projecten van JMW? Dan kunt u terecht bij de JMW Joodse Activiteiten Facebook pagina. Deze pagina kunt u ‘liken’ ofwel ‘leuk vinden’. Zo blijft u op de hoogte van cursussen, films, herdenkingsbijeenkomsten, uitstapjes, nieuwe gespreksgroepen, ontmoetingsgroepen, activiteiten rond de Joodse feestdagen en meer. Wilt u zelf een actieve rol spelen en andere mensen met een Joodse achtergrond bij u in de regio digitaal ‘ontmoeten’? Dan zijn er op dit moment drie Facebookgroepen waar u lid van kunt worden: de Facebookgroep Joodse Activiteiten Noord-Holland, de Facebookgroep Joodse Activiteiten Friesland, Groningen, Drenthe en de Facebookgroep Zuid-Holland en Zeeland. Hier kunt u discussies voeren of vragen stellen zoals: waar kan ik de Joodse feestdagen vieren in de buurt van Hoorn? Waar kan ik matzes kopen in Friesland? Ik wil naar Tel Aviv in de zomer, heeft iemand tips? Ik wil bij een Joodse leesclub, zit dat bij mij in de buurt? Waar kan ik falafel eten in mijn

Woont u niet in Noord-Holland, Friesland, Groningen, Drenthe of Zuid-Holland en Zeeland? Heb geduld! In de loop van 2015 zullen er ook Facebookgroepen voor de regio’s Midden en Oost Nederland, Zuid-Holland en Zeeland, en Brabant en Limburg opgestart worden.

NIEUWE FACEBOOKGROEP FRIESLAND, GRONINGEN, DRENTHE FACEBOOK

JOODSE ACTIVITEITEN

Op de hoogte blijven van Joodse Activiteiten in uw omgeving? Contact maken met mensen met een Joodse achtergrond in uw regio?

Word nu lid van de besloten Facebookgroep Joodse Activiteiten Friesland, Groningen, Drenthe

Wat kan ik vinden in de Facebook groep? • Wie heeft er een lekker recept voor gremseliesj? • Waar kan ik Israëlisch volksdansen in de buurt van Assen? • Wie komt er bij mij sjabbat vieren?

• Wie wil er met mij meerijden naar de ontmoetingsgroep Heerenveen? • Waar kan ik de Joodse feestdagen vieren in de buurt van Groningen?

• Ik heb oude foto’s gevonden op zolder. Wie kan mij helpen met genealogisch onderzoek?

www.joodseactiviteiten.nl

35

JMW • Activiteiten

AGENDA

Amsterdam

Ouderenwerk Open Inloopochtend Iedere donderdagochtend van 10.00 tot 13.00 uur bent u van harte welkom op de Open Inloop. Er is gelegenheid elkaar te ontmoeten, inspiratie te geven en op te doen en informatie te krijgen. Ook worden er lezingen gehouden over verschillende onderwerpen. Het volledige programma kunt u vinden op de website www.joodswelzijn.nl. Heeft u een idee om op de Open Inloop te bespreken of heeft u een onderwerp waar u iets over kunt vertellen, neem dan contact met ons op via: E [email protected] T 020 577 65 88 W www.joodswelzijn.nl Locatie: We zitten tijdelijk in het gebouw van het JCC in Amsterdam. OPROEP MEEDENKER OPEN INLOOP Vindt u het leuk om mee te denken over het programma en/of een gastvrouw/heer rol te vervullen tijdens de Open Inloop, bel of mail dan naar bovenstaand nummer.

Ouderenadviseur

Almere

Di z’n Koffie Bijzonderheden: 8 april Pesach matze-brunch met gremseliesj. Iedereen maakt wat lekkers. 22 april Wiet Gans vertelt over de Joodse Invalide. Ook vertelt hij over zilveren voorwerpen en kunt u uw zilveren objecten laten taxeren (tevens Judaica). Mevr. van den Enden komt tevens vertellen over haar boek ‘Joodse artsen’. Het boek is verkrijgbaar bij Mevr. van den Enden. Iedere woensdag vanaf 09.30 uur inloop koffieochtend in buurtcentrum Parkwijk. Informatie: Judith Heslenfeld T 036 532 81 35

Voor uw persoonlijke vragen aan de ouderenadviseur en een maatschappelijk werker kunt u op donderdagochtend ook terecht tijdens de Open Inloop in Buitenveldert. Iedere 2e donderdag van de maand is de maatschappelijk werker aanwezig. Iedere 3e donderdag van de maand is de ouderenadviseur aanwezig. Informatie: T 020 577 65 88 of E [email protected]

Feestdagen en maaltijden in de eetzaal van Beth Shalom 7 april Pesach Informatie: E [email protected] of T 020 577 65 88

Cursussen Tekenen/ Schilderen Meer Bewegen voor Ouderen

36

Jiddische conversatie In deze groepen zijn nog enkele plaatsten beschikbaar. Meer informatie bij [email protected] of 020 577 65 88

Dagtochten 50+: 3 juni Dagtocht naar Giethoorn Informatie: E [email protected] of T 020 5776588

JMW à la carte Voor zelfstandig wonende ouderen wordt er iedere dinsdag om 17.00 een heerlijke driegangen maaltijd geserveerd. Beth Shalom Informatie: E: [email protected] of T: 020 5776588

JMW à la carte: muzikale maaltijd Iedere 2e dinsdag van de maand: De JMW à la carte maaltijd wordt omlijst door een voorstelling van een opera, musical of cabaret op het grote scherm in Beth Shalom. Kosten € 22,50; voor leden van het BSP € 20 OPROEP GASTVROUW/HEER VOOR JMW À LA CARTE Belangstelling? Bel of email Irene Hirsch 020 5776588 of i.hirsch@ joodswelzijn.nl

Apeldoorn

HaMakor Geen JMW groep Bijna iedere derde vrijdag van de maand. 10.00 – 13.00 uur. Iedereen is welkom. Kosten € 2 Aanmelden: Channa Alliki T 055 542 08 63 of E [email protected]

Arnhem

Nieuwe koffieochtend 9 april matzelunch 4 juni JMW Actua komt naar u toe met ‘Antisemitisme in de 21e eeuw’. Een film met nagesprek en workshop

JMW • Activiteiten

Juli-augustus zomerstop Gezellige ontmoetingen voor iedereen moet een joodse achtergrond en zijn/haar eventuele partner op de 1e donderdag van de maand tussen 10.30 uur en 12.30 uur. Aanmelden: Jennifer Slasi T 06 814 181 10 of E [email protected] of Milli v/d Berg T 0317 424 746

Den Bosch Bejachad

8 april Pesach bijeenkomst bij Koos vanaf 12.00 uur (aanmelden verplicht!) 2 juni Nieuw: JMW Actua team komt naar u toe op met het onderwerp: ‘Antisemitisme in de 21e eeuw’ in de Toonzaal Den Bosch. Aanvang 13.30 uur. Aanmelden: Ingrid Stern T 073 521 48 05 E [email protected]

Breda Finjan

8 april Pesach brunch vanaf 11.00 uur (aanmelden verplicht!) 13 mei JMW – Actua team komt naar u toe met ‘Antisemitisme in de 21e eeuw’ 10 juni Laatste bijeenkomst voor de zomerstop Bijeenkomsten elke 2e woensdag van de maand vanaf 10.00 uur (Pesach gewijzigde aanvangstijd). Informatie: J. Leeser T 076 542 22 78 of E [email protected]

Haarlem/ Bloemendaal Tsevet

7 april Pesachdiner met zelfgemaakte salades en ander lekkers 12 mei JMW Actuateam komt naar Bloemendaal om te praten over ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ Bijeenkomsten inloop 19.30 uur. Aanvang 20.00 uur. 14 juni uitje naar Amsterdam Informatie: Ellen Wambach T 023 5 25 20 66

Heerenveen

Mifgasjiem (nieuwe naam ontmoetingsgroep!) 11 maart Poerim: plezier met de megille 8 april Pesach matzelunch met verhalen 13 mei JMW Actuateam ‘antisemitisme in de 21e eeuw’. Een film met nagesprek en een workshop 10 juni Picknick seizoensafsluiting, een goede gelegenheid om te komen kennismaken U bent iedere 2e woensdag van de maand van harte welkom, aanvang 10.30 uur. Kosten: €10 inclusief koffie en gebak (van Marthe Bierman) en een lunch. Aanmelden: Ro Dalsheim: T 06 23 50 20 77 of E roben_dalsheim@ zonnet.nl of Richard Frankfort 0592399366 [email protected]

Alle bijeenkomsten in Brasserie Mazzeltov Den Haag. Informatie en aanmelden bij B. Braat T 0172 430628 of E [email protected]

Heiloo Tsafon

11 maart filmavond met Hava Nagila 8 april Pesachdiner met muziek 13 mei Maarten Frankenhuis lezing over Artis in Oorlogstijd 10 juni JMW Actuateam met antisemitisme in de 21e eeuw. Bijeenkomsten vanaf 19.30 uur, start bijeenkomsten 20.00 uur Informatie: Reina Oudgenoeg T 072 533 31 27 of E [email protected]

Rotterdam

Joffie Koffie

Hilversum

Gooise Nesjomme 9 april Pesach matzekoffie in St Joseph (let op: 2e donderdag i.v.m. Pesach)** 3 mei vertoning van 3-delige documentaire-serie JERUSALEM, afgewisseld met een gezellige lunch in St. Joseph 21 mei Ateam van JMW komt naar u toe met als onderwerp ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ St. Joseph 18 juni Koffie Nesjomme in St. Joseph Koffie ochtenden in principe iedere 3e donderdag van de maand. Informatie: Edith Bernards-Baas T 035 541 47 50 of E edith. [email protected]

Den Haag

Mitzwe Bar 7 april 2015 Pesachbrunch (aanmelden verplicht!) 12 mei 2015 Het JMW-Actua team over antisemitisme in de 21e eeuw 9 juni 2015 Haringmiddag (laatste bijeenkomst voor de zomerstop) Bijeenkomsten normaal elke 2e dinsdag van de maand vanaf 14.30 uur.

37

8 april Pesachbrunch 20 mei Ivrietles door docente Shirley Ensel 17 juni JMW Actuateam ‘antisemitisme in de 21e eeuw’ Iedere derde woensdag van de maand van 10.30 uur tot 12.30 uur. Locatie: LJG, Mozartlaan 99, ingang Bachlaan, Rotterdam. Informatie: Frieda T 06 23179105 of Ali E [email protected]

Café Jom Risjon April geen bijeenkomst i.v.m. jomtov 3 mei gezellige bijeenkomst 7 juni koffie en meer Gezellige bijeenkomsten voor 65 plussers. Altijd op de eerste zondag van de maand tussen 11.00 uur en 13.00 uur. Meer informatie en aanmelding bij Frieda T 015 262 39 40 of 06 23 17 91 05

Zaandam

Misjpoge aan de Zaan 8 april Pesachbrunch 29 april ouderwets gezellige sjmoesochtend 27 mei JMW Actua team met ‘antisemitisme in de 21e eeuw’

JMW • Activiteiten

AGENDA

GROEPSPAGINA

24 juni workshop Joodse muziek met Noam Vazana Bijeenkomsten iedere laatste woensdag van de maand van 10.00 uur tot 12.00 uur. Informatie: Erna Houtkooper-Barend T 06 22 47 31 71 of E [email protected]

Zwolle

JOO-OOST 17 mei Een lezing over de Joodse kunstschilder Felix Nussbaum en de Joodse architect Daniel Liebeskind, door schilder en fotograaf PeterFrans de Graaf. Kosten: €12,50 euro. Bijeenkomsten voor iedereen met een Joodse achtergrond en hun partner. Aanmelden: Marion de Klijn E [email protected] of Anneke Kopuit E [email protected] T 0570-517502

BIJZONDERE EVENEMENTEN: Joodse cultuur in één dag Hoe zat het ook alweer? Wanneer begint de sjabbat en wat is Jom Kippoer? Wat was ook weer een choepa en een brit mila? Spijker uw kennis van het Jodendom in één dag helemaal bij. Datum: 19 april 2015, Locatie: Amsterdam. Aanmelden: E info@ joodseactiviteiten.nl of T 020 577 65 66

OPROEPEN:

Gezocht: gastheer/ vrouw voor maandelijkse koffieochtend op woensdag te Rotterdam De gastvrouw/-heer draagt zorg voor ontvangst van de gasten, stelt deze op hun gemak en biedt koffie of thee aan. Interesse? Bel of e-mail Shirley Ensel op 020-5776585 of [email protected]

Gezocht: vrijwilligers voor de Zelfkrachtmeter JMW is op zoek naar vrijwilligers die interviews willen afnemen bij deelnemers van 58 jaar en ouder. Middels een methodiek op de IPad gaan wij op zoek naar iemands kracht en iemands zorg. Iedereen heeft wel iets waar hij of zij goed in is. De bedoeling is om de krachten en zorgen uit te wisselen en te kijken of het mogelijk is om de krachten van de een, in te zetten bij de zorg van een ander. Heeft u interesse om een (in principe) eenmalig gesprek met een 58++ te voeren neem dan contact op met Irene Hirsch E [email protected] T 020 577 65 88

Kind in de oorlog De oorlog ligt bijna zeventig jaar achter ons. Je leeft nu, maar zo nu en dan blijft de oorlog als een soort cactus van binnen steken. Als je de oorlog als kind hebt meegemaakt kun je nu nog plotseling opkomende gevoelens van eenzaamheid en onveiligheid of het gemis van dierbaren voelen. In deze groep wissel je ervaringen uit en vind je ondersteuning. Duur: Vijf bijeenkomsten 1 keer per 2 weken. Kosten € 37,50

Pak je bagage uit en doe er iets mee Door mee te doen aan deze groep kan je de ballast kwijt raken en je lichter gaan voelen. Deze groep is bedoeld voor mensen met een Joodse achtergrond die met elkaar van gedachten willen wisselen over zaken die nauw aan het hart liggen zoals: gecompliceerde opvoeding, ruzies in de familie, stemmingswisselingen, intieme relaties en het dagelijks leven. Het doel is een beter inzicht te krijgen in je eigen situatie. Duur: Vijf bijeenkomsten 1 keer per 2 weken Kosten € 37,50

Na-oorlogse generatie

OPROEP: BLIJF OP DE HOOGTE! Wilt u 6x per jaar de nieuwsbrief Joodse Activiteiten ontvangen met daarin alle nieuwtjes en activiteiten? Is uw e-mailadres onlangs gewijzigd of is uw e-mailadres niet bij ons bekend? Laat het ons weten! Stuur een email aan: [email protected] o.v.v. Nieuwsbrief Joodse Activiteiten met in de email uw postcode en oude e-mailadres.

38

Hoe kan je last hebben van de oorlog, als je deze niet zelf heb meegemaakt? Toch droom je er soms over. Je hebt vragen over de relatie met je ouders, over je Joods zijn, over het aangaan van intieme bindingen en nog veel meer. In deze groep kun je in gesprek met anderen tot nieuwe inzichten komen. Duur: Vijf bijeenkomsten 1 keer per twee weken Kosten € 37,50

JMW • Activiteiten

Joodse Vader

Mozaïek van je leven

De term Vaderjoden is alweer een tijd geleden voor het eerst gebruikt door Andreas Burnier. De één voelde het als erkenning, de ander als belediging. In deze groep gaan we dieper in op de betekenis en gevoelswaarde van Vaderjoden. Heb je een Joodse vader, geen Joodse moeder en voel je je aangesproken? Kom dan naar deze gespreksgroep. Duur: Vier bijeenkomsten 1 keer per 2 weken Kosten: € 30,-

Je wilde altijd al schrijven, maar je komt er niet toe. Onder begeleiding en met afgebakende opdrachten schrijven we over dingen die ons bezighouden. Op die manier beschrijf je fragmentarisch je levensverhaal. We lezen elkaar voor en krijgen reacties op onze teksten. Een aanrader! Schrijftalent is niet nodig. Duur: Tien bijeenkomsten Kosten € 45,-

Jongere 2e generatie

Doordat je leven ingewikkeld is (geweest) en je aandacht in de jaren dat je volwassen werd uit ging naar het maken van je eigen leven, heb je achteraf keuzes gemaakt die je betreurt. Je had misschien kinderen gewild of heb je nooit echt ruimte gemaakt voor een partner in je leven. Oorzaken kunnen zijn: ouders die je aandacht opeisten, te druk met carrière maken (het kind dat het goed moest maken) of andere problemen die wellicht 2e generatie gerelateerd zijn. Praat er met anderen over. Duur: Vier bijeenkomsten 1 keer per 2 weken Kosten € 30,Informatie en aanmelden via

Als er over de 2e generatie wordt gepraat, dan ligt de focus vaak op de mensen geboren tussen ’45-’55. Maar ook jouw ouder(s) hebben de oorlog meegemaakt en dus ben ook jij 2e generatie. Kamp jij zo nu en dan ook met 2e generatie issues? Maar is de levensfase waar jij in zit niet te vergelijken met de “klassieke 2e generatie groep”. Als je na 1965 geboren bent en graag met andere 2e generatie genoten van gedachten wilt wisselen dan kan dat. De bijeenkomsten kunnen ook in de avonden plaatsvinden. Duur: Vier bijeenkomsten 1 keer per 2 weken Kosten €30,-

50+ en alleen

Roos van den Berg 020 577 65 66 [email protected]

Joodse cultuur in één dag Hoe zat dat ook alweer? Wanneer begint de sjabbat en wat is Jom Kippoer? Wat was ook alweer een choepa en wat een brit mila? Spijker uw kennis van het Jodendom in één dag helemaal bij. Voorjaar 2015 Aanmelden 020 577 65 66 of [email protected] Kosten €35,- inclusief lesmateriaal en lunch

Weerbaar in het gesprek. Gebeurt het jou ook wel eens dat je wordt aangesproken op de situatie in Israël of op je Joods zijn? En weet je niet hoe je moet reageren? En als je dit wel doet, dan reageer je vaak op een manier die je niet wilt. JMW biedt een cursus aan om te leren hoe het voor jou het beste is om te reageren en het gesprek aan te gaan op een manier waar je zelf controle over hebt. Duur: drie bijeenkomsten 1 keer per 2 weken. Kosten €22,50

Ontmoet oude bekenden en maak nieuwe vrienden. Jingles voor vriendschap of meer is er voor iedereen met een Joodse achtergrond.

www.jonet.nl/jingles De nieuwste functies • Veilig & vertrouwd • [email protected] / Powered by JMW 39

Geef aan beveiliging, jeugd en zorg van Joods Nederland, omdat het nu meer nodig is dan ooit! geef

IBAN NL91 INGB 0000 1918 00

STEUNT

jongeren zorg en beveiliging in Joods Nederland

Amsterdam 020 442 07 82 [email protected] www.cefina.nl

De bestuurlijke organisatie van JMW is opgebouwd uit een Raad van Toezicht, bestaande uit zeven leden, en een Bestuurder. Momenteel bestaat binnen de Raad van Toezicht wegens aftreden de vacature van een

Lid van de Raad van Toezicht (v/m) Bij de beoordeling van de mate van geschiktheid van kandidaten zal gebruik worden gemaakt van het volgende (algemene) profiel:

Randvoorwaarden Een algemene benoemingsvereiste is dat men lid is van een Joods kerkgenootschap of dat zou kunnen zijn.

1. onafhankelijk denker; 2. breed (politiek) netwerk; 3. bestuurlijke (toezichthoudende) deskundigheid, kennis van de uitgangspunten van ‘good governance’ en het onderschrijven van deze uitgangspunten; 4. inzicht in de maatschappelijke positie van JMW als een landelijke, identiteitsgebonden en brede Joodse welzijnsorganisatie en/of het beschikken over een relevant maatschappelijk netwerk; 5. affiniteit met en begrip van de heterogene Joodse doelgroep van JMW.

In het kader van werving en selectie zullen gesprekken met kandidaten plaatsvinden in de tweede helft van april 2015.

Verder wordt van de kandidaat verwacht dat hij/zij over een brede maatschappelijke belangstelling, visie, intuïtie, gevoel voor politiek en goede communicatieve vaardigheden beschikt.

Aanvullende informatie kunt u telefonisch opvragen bij mevrouw Jacqueline de Boer, directiesecretariaat van JMW, tel. 020 577 65 18 of via e-mail: [email protected]. Indien u van uw belangstelling wilt blijk geven wordt u vriendelijk verzocht uw brief, voorzien van uw CV, vóór 15 april 2015 a.s. te richten aan de ‘Wervings- en selectiecommissie RvT’, p/a stichting JMW, De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam, of per e-mail aan [email protected].

JMW, de zorgcoördinator van Joods Nederland www.joodswelzijn.nl

Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

40

JMW • Sjoekertjes & oproepen

SJOEKERTJES & OPROEPEN Levensverhalen

Tijdbank – onze gemeenschap!

Jiddisch

Ik ben op zoek naar korte oorlog gerelateerde, biografische familieverhalen. Alle generaties mogen meedoen. Deel een herinnering, een overlevering, een ervaring of een belevenis. Maximaal 30 A4-tjes. Alle verhalen komen in mijn geschilderde kunstwerk (installatie, 5x7 meter) terecht. Anoniem blijven kan. Geen kosten aan verbonden. “70 jaar Bevrijding 2015” betekent dat de naoorlogse generatie zelf 70 wordt. Hun verhalen mogen niet verloren gaan. Inleveren vóór 31/3/15. Info: 0640208570 / [email protected]. www.monicavanrijn.com >gallery 2

In de tijdbank kunnen deelnemers gratis diensten ruilen. In deze bank ‘verdien’ je tijd en worden uren op je rekening gestort. Je kunt diensten aanbieden in elk domein: Nederlandse les, tuinieren en zelfs boekhouding. Heb je iemand nodig voor huishoudelijke hulp? Iemand die een uurtje met je hondje kan lopen? Een kozijn verven? Alles kan! En dat, binnen de veilige, bekende omgeving van de Joods/ Israëlische gemeenschap in Nederland. Inschrijven kan via www.kaitstijdbank. nl, kies: Nederlands. Daar vindt u ook de inschrijfformulier. Inschrijving is helemaal gratis!

Ik ben een cursus Jiddisch gestart. Niemand in mijn omgeving spreekt Jiddisch. Is er iemand die Jiddisch spreekt en met mij via Skype 1 keer per week bijv. een uurtje Jiddisch willen spreken? Ik ben pas begonnen dus zal het in het begin erg eenvoudig moeten. Reageren kan via: nicky.huisman@ hotmail.com

+50?

Oud-Leden Deborah De Joodse vrouwengroep Deborah heft zich, na jaren, op. 26 april a.s. is er een afsluitende dag gehouden. Wij willen graag oud-leden uitnodigen. Bent je ooit lid geweest van Deborah geef je e-mailadres dan door aan Nicolienne Wolf e-mail [email protected]

NIEUW! 50+ CENTRUM PRIJSVRAAG

BUITENVELDERT

????? ??? ? ? ? ??? ????? ?? ???????????????????? ? ?? ?? ?? ???????????????? ?? ??? ????? ??????? ?? ??? ??? ?????? ? ?? ?????? ?? ??? ??????????? ?? ????? ??? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ??? ??? ? ? ??? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ?? ??????????? ?? ??????????? ????????? ???? ? ??? ? ? ????? ? ? ??? ??? ? ? ??? ? ?? ? ???? ????? ????? ???? ?? ?? ???????????????? ????????????????? ??????? ? ?????? ??? ??????? ?? ? ? ??????????? ????????????? ???????????????? ??? ?? ? ?? ???????? ?? ????????? ??????????? ?? ??????? ?????? ????? ???????? ?? ? ? ?? ????????? ?? ? ????????? ? ? ??? ?????????????????? ???????? ? ????? ? ? ??? ?? ?? ?????? ?? ???????? ???????? ???? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?? ????? ? ? ??? ? ? ? ??? ??? ????? ???????????? ?? ? ? ? ? ? ? ???????? ??????? ?? ??? ??? ? ? ?? ???????????????????????????????? ? ?? ?? ?? ????? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ??? ? ? ??? ? ? ? ??? ?????????????????????????? ? ? ? ? ? ? ? ?? ??? ??? ? ? ???????? ???????????? ??????????? ????????????????????? ?? ? ? ? ? ? ? ????? ? ? ?? ? ? ? ? ? ?

+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + + + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + + + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + + + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + + + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + + + + + 50+ + + 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ 50+ + 50+ 50+ + + 50+ + + + + + 50+ + 50+ + + + 50+ + + 50+ + 50+

... !

+

Bedenk een leuke naam voor het 50+ centrum Deze zomer komt JMW’s nieuwe 50+ centrum in Buitenveldert voor iedereen die behoefte heeft aan een kop koffie, een cursus, groepsactiviteit, praatje, ontwikkeling, ontplooiing of advies. In het zomernummer van de Benjamin volgt een uitgebreide beschrijving. PRIJSVRAAG

Win een geheel verzorgd driegangenmenu voor twee bij H’Baron Bedenk een leuke en aansprekende naam voor het nieuwe 50+ centrum. De winnaar ontvangt een geheel verzorgd driegangenmenu voor twee (exclusief drank) bij H’Baron in de Kastelenstraat. Mail vóór 15 mei de naam naar [email protected]. Meerdere inzendingen mogelijk. Of bel naar 020-577 65 88. De winnaar krijgt voor 1 juni bericht.

Schrijf je online in op de website en ontvang GRATIS op jou afgestemde informatie en het kwartaalblad de Benjamin!

www.joodseactiviteiten.nl

41

JMW • Jonet

‘Eigen perceptie op het Joodse leven’ TEKST KEMAL RIJKEN

N

u het uur U nadert waarop de verbouwde site van Jonet.nl live zal gaan, willen we de bezoekers alvast wat van onze nieuwe plannen laten zien. In totaal zullen we tussen de vijftien en de twintig vaste columnisten krijgen. Graag stellen we drie van hen even voor. Ze klimmen straks voor u in de pen en hebben er veel zin in.

“Zo dus u bent voor Israël?,” vroeg hij. “Mevrouw ik ben een groot vriend van dat land. Ik ben Koptisch. Wij zijn de Joden van Egypte, altijd op de vlucht. Als Nederland nou eens zou zien hoe de politiek in elkaar steekt, zouden zij Israël op handen dragen. Bescherm uw thuis Israël goed.” Italiaander besloot vanaf heden haar sigaretten, tijdschriften en postartikelen alleen nog in deze winkel te halen. ‘Het leven is vol verassingen’, zegt ze. ‘Opvattingen en visie worden bepaald door opvoeding en omstandigheden. Iedereen is anders, zelfs binnen de Joodse gemeenschap. In mijn column wil ik zoeken naar mijn Joodse identiteit binnen Nederland en in het buitenland. Ik wil de lezer meenemen in alle facetten van wat mijn Jodendom inhoudt’.

Onze eerste columnist is acteur Tomer Pavlicki (28), die maandelijks voor Jonet gaat schrijven. ‘Met deze column krijg ik een kans om mijn mening te geven. Ik vind het leuk omdat ik de vrijheid krijg om te schrijven wat ik wil en ook om te kunnen schrijven over het Jodendom in het breedste woord. Als het lukt, dan wil ik tegen een aantal heilige huisjes kunnen aanschoppen’, zegt hij. Zijn er al niet genoeg Joodse heilige huisjes kapot gemaakt? Pavlicki: ‘Nou, ik doel daarmee eigenlijk op mijn eigen perceptie op het Joodse leven. Ik vind het leuk om gedachten om te draaien. In mijn boek ‘Dankzij de oorlog’ doe ik dat ook, waarin ik zeg waar de Tweede Wereldoorlog juist goed is geweest. Het klinkt nogal egocentrisch, maar ik besta dankzij die oorlog’. Voor de acteur is het trappen tegen heilige huisjes geen doel op zich. ‘Ik ga niet schrijven om perse taboes te doorbreken, maar om een authentieke gedachte te hebben. Het gaat om zaken waar ik over peins die ik naar voren wil brengen’.

De laatste is Nathan Bouscher (31), een bekend gezicht in Joods Nederland. ‘Drie van de ruim veertien jaren dat ik mij vrijwillig heb ingezet voor de Joodse gemeenschap, van het bestuur van de NIHS tot de programmaraad van de Joodse Omroep, heb ik als “beroepsjood” gewerkt. Dat was bij het CIDI. Als medeoprichter van Gezelligjoods breng ik samen met jongerenrabbijn Menachem Evers studenten en young profesionals bij elkaar. Na al die jaren is het een eer om voor Jonet te mogen schrijven’. Wat verwacht hij van de column? ‘Ik heb geleerd dat je in de kehillah niet per se de eer krijgt die je toekomt. Mijn betrokkenheid doe ik daarom vooral omdat ik denk dat hetgeen ik doe van toegevoegde waarde heeft. Ik luister daarbij veel naar mijn omgeving. Ik krijg graag feedback, positief en negatief, waarbij ik zelfs meer kan met kritische geluiden. Ik hoop daarom dat er veel interactie en discussie volgt op columns.’ Jodendom is voor Bouscher veel meer dan het geloof. ‘Je bènt het. Ìk ben het. Als nieuwe generatie kom ik daar openlijk voor uit. Ik neem mij geen blad voor de mond, al ben ik een roepende in de Sinaï-woestijn. Dat kan niet iedereen waarderen, maar ik volg daarbij mij eigen hart, verstand en pad. De Joodse wereld heeft meer leiderschap nodig, en een echte leider is kritisch naar zowel zijn eigen gemeenschap als zijn omgeving’.

Naomi Italiaander (30) is journalist en gaat eveneens als columnist voor Jonet aan de slag. Deze week werd ze geïnterviewd voor Nieuwe Revu. ‘Waarom koopt u twee Revu’s mevrouw?”, vroeg een man achter de kassa van een sigarenzaak. Met zijn kleine postuur, kale hoofd, getinte huidskleur zag hij eruit alsof hij afkomstig is uit het Midden-Oosten. “Ik sta er deze week in,” antwoordde ik om niet op de inhoud in te hoeven gaan. Zonder het te vragen sloeg de man de Revu open en zag hij het artikel over Israël gaat. foto: Alexander Schipper

42

versie 2.0

LIVE VANAF 13 APRIL 2015

4 MEI HERDENKING BIJEENKOMST

GUUS LUIJTERS IN HET VERZETSMUSEUM

Kaddisj voor het kind 70 jaar na de Tweede Wereldoorlog herdenken wij alle Joodse slachtoffers. Tijdens deze herdenking zal het kind centraal staan. 14.00 uur 14.30 uur 14.45 uur 15.45 uur 16.00 uur 17.00-18.30 uur 19.30-20.30 uur

Ontvangst met koffie en thee Aanvang Koor Al Naharot o.l.v. Doron Peper Lezing Guus Luijters ‘Kind in de Sjoa’. Afsluiting met het koor en gezamenlijk Kaddisj Vrije toegang Verzetsmuseum Diner (op eigen kosten en gelegenheid) Herdenking Hollandsche Schouwburg

Na afloop koffie/thee en vrije toegang Verzetsmuseum Maandag 4 mei 2015 Locatie Verzetsmuseum, Plantage Kerklaan 61 Amsterdam Tramhalte Artis 9, 14, Metrohalte Waterlooplein Aanmelden verplicht t/m 23 april 2015 tel 020-577 65 66 e-mail [email protected] Vrije toegang Schrijf je online in op de website en ontvang GRATIS op jou afgestemde informatie en het kwartaalblad de Benjamin!

www.joodseactiviteiten.nl

JMW • Jingles

Filmsterren en jagers op Jingles TEKST FRANK051

S

inds een paar weken zit ik nu op Jingles van Jonet, de site waarop mensen met een Joodse achtergrond elkaar kunnen ontmoeten. En wat is het leuk! Mijn eerste impressies.

En wat moet je nu invullen bij je ‘Joodse achtergrond’? Hoe eerlijk wil je daarin op internet zijn in het huidige tijdsgewricht? Maar als je jezelf een beetje afschaalt op de Joodse schaal, ben je wellicht weer oninteressant voor misschien wel ‘de vrouw van je leven’. Dat soort dilemma’s dus. Vaak krijg je geen enkele reactie op een ‘knipoog’ of zelfs ‘interne mail’. Je blijft dan in vertwijfeling achter. Is de ‘post’ eigenlijk wel aangekomen (er zal toch hopelijk geen storing zijn opgetreden of heb ik wat verkeerds gedaan?), is de post wel aangekomen, maar heeft ze hem nog niet gezien of heeft ze hem wel gezien, maar had geen behoefte om te reageren? Ik zou het een goed idee vinden als er een nieuwe antwoordknop zou komen, met als inhoud: ‘Dank je wel voor je ontvangen bericht, maar ik heb helaas geen behoefte om te reageren’. Een ‘Nee, bedankt’ knop dus.

Elke dag kijk ik even op de site van Jingles, zoals je vaak ook even op de site van de NOS, Parool of de beursaandelen kijkt. Is er nog nieuws? En wat een boel leuke vrouwen staan er op, meer dan 250! Sommige lijken wel filmsterren, zo mooi. Dan zinkt de moed me overigens wel weer een beetje in de schoenen… Op de site zie je wie er nog meer op dat moment online is. Het valt me op dat dit meestal mannen zijn, de jagers gaan op jacht en doen dit vooral als het donker wordt. De vrouwen willen graag liever een ‘knipoog’ of berichtje ontvangen. Soms ben je de enige die online is, dat geeft wel een beetje een eenzaam gevoel, maar op zondagavond is het spitsuur.

Maar alles bij elkaar kan ik het toch iedereen van harte aanraden. Het geeft het gevoel midden in de winter op een verwarmd terras op het Vrijthof, de Grote Markt of de Nieuwmarkt te zitten en lekker naar voorbij lopende mensen te kunnen kijken. Met warme chocolademelk met slagroom en ‘grootmoeders boterkoek’, waar veel door mij geselecteerde vrouwen klaarblijkelijk van houden. Dat hebben we in elk geval alvast gemeen.

Het klopt wat de redactie schrijft: als je er met een foto op staat, heb je een veel grotere kans dat je wordt bekeken en een reactie krijgt. Eigenlijk kijk ik bijna alleen maar naar vrouwen met een foto en dat zijn er gelukkig ook heel veel. Tegelijkertijd loop ik dan wel het risico dat er achter die gezichtloze personen, juist een super leuke vrouw zit. Als je weinig reacties krijgt, denk je al snel dat het aan je profiel ligt. Tja, je bent rond de 50 en bent op zoek naar een jongere vrouw die wellicht nog een kinderwens heeft. Maar misschien schrikt het dan bij andere vrouwen weer af als je bij kinderwens ‘ja’ in vult, terwijl je daar alleen maar voor openstaat. Dus heb ik dat maar veranderd in ‘dat weet ik nog niet’.

Joodse vrienden 634 Man 80+ wil graag in contact komen met dames of heren. Voorkeur telefonisch. Wie wil reageren. 635 Goede vrouw 70+ zoekt vriend om samen van het leven te genieten. Afstand is voor mij geen bezwaar. Alleen is maar alleen. Met z’n 2en kan het toch wel leuker zijn. 636 Ik ben een 59 jarige vrouw, wonende in Noord Holland, van moeders zijde Joods. Ik zou graag mijn soulmate vinden, iemand om mee oud te worden, heel veel leuke dingen mee te doen en het samen

Frank Hamburger Ook op zoek naar vriendschap of meer, neem dan eens een kijkje op www.jonet.nl/jingles en maak een profiel aan.

goed te hebben. Hij hoeft niet persé Halachisch Joods te zijn maar wel van mijn eigen leeftijd zijn, tussen 52 en 62 jaar. Trefwoorden bij mij zijn, kunstzinnig, ontwikkeld, lief, rustig, avontuurlijk en heel erg graag in de natuur. Shabbat en de feestdagen vier ik liefst in intieme en huiselijk kring. Naar sjoel ga ik sporadisch, alleen bij speciale gelegenheden. Ik eet kosher style. Al volg ik niet alle geen verboden, ben ik wel in hart en nieren een religieus mens. Alleen serieuze brieven met een recente foto zullen worden beantwoord. 637 Vrouw 62 jr, omgeving Amstelveen, ik zou het leuk vinden om met een gezellig groepje positieve dames en heren zo nu en dan te gaan wandelen, o.a.bioscoop, theater en leuke steden bezoeken. Ik zoek

geen relatie, maar wil gewoon samen van de “nieuwe” vrije tijd genieten. 44

Joods Studiecentrum Leiden

Op zondag

ACTIEF VOOR EEN SOCIAAL GEZOND ISRAËL

7 juni 2015

organiseert het JSL een geheel verzorgde wandeltocht door voormalig JOODS HAARLEM dat wordt afgesloten met een bezoek aan de nieuwe sjoel in Heemstede. Aanvang 11.00 uur, einde van de tocht rond 17.30 uur. Kosten Euro 25,-.

De Collectieve Israel Actie streeft ernaar het dagelijks leven in Israël te verbeteren voor alle kansarme en kwetsbare bevolkingsgroepen, ongeacht hun achtergrond.

JONGEREN COACHEN NAAR PERSOONLIJK SUCCES De coaches van het Youth Futures project begeleiden kansarme jongeren van 6 tot 12 jaar. Ze werken samen met het gezin, de school en andere professionals om sociale en educatieve achterstand aan te pakken en het zelfvertrouwen van de jongere te versterken.

STEUN ONS IBAN: NL91 INGB 0000 7777 77

Joods Studiecentrum te Leiden

020 644 84 29 [email protected] www.israelactie.nl

Voor verdere informatie en aanmelding: [email protected] of 06-13379562

Het internationale voetbalfeest vindt plaats op zondag 21 juni 2015 in Amstelveen op sportcomplex RKAVIC van 8.30 uur tot 17.00 uur

Voor heel veel voetbal en nog veel meer gezelligheid!

Ook meedoen? Schrijf je team ‘kids, meisjes, dames of volwassen dan nu in. Let op, het aantal inschrijfplaatsen is beperkt! Meer info zie www.jomhavoetbal.nl of mail naar [email protected] 45

JMW BUREAUS COLOFON

Bureau Amsterdam Spreekuur maandag t/m vrijdag 09.30-12.00 uur en woensdagavond op afspraak Tel. 020 577 65 77 e-mail [email protected]

Bureau Arnhem Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 09.30-11.30 uur Tel. 026 445 12 89 e-mail [email protected]

Bureau Den Haag Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 14.00 -15.30 uur Tel. 070 355 56 72 e-mail [email protected]

De Benjamin wordt uitgegeven door JMW (Joods Maatschappelijk Werk) en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 9.000 exemplaren. Het blad wordt op aanvraag gratis verstuurd naar in Nederland wonende abonnees. Personen in het buitenland ontvangen de Benjamin indien minimaal €25 (meer is welkom) per jaar wordt gedoneerd. U kunt zich abonneren door gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin, of door registratie op de website www.debenjamin.info. Het volgende nummer (100) verschijnt in juli 2015. Benjamin redactie Hoofdredacteur: Michel Kotek Redactie: Karien Anstadt, Marianne Fuchs, Esther Scholtens, Jolan Toff, Barbara Tanenbaum, Wouter van der Schaaf, Jacqueline de Boer, Lea van Coeverden, Patrick Sternfeld.

Bureau Eindhoven Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 09.30 -11.30 uur Tel. 040 243 45 45 e-mail [email protected]

Redactieadres JMW De Lairessestraat 145-147 1075 HJ Amsterdam tel 020 577 65 18 (redactie) tel 020 577 6566 (abonnementadministratie) E-mail: [email protected] www.debenjamin.info

Bureau Enschede Uitsluitend bereikbaar via kantoor Amsterdam Tel. 020-5776577 e-mail [email protected]

Bureau Friesland, Groningen, Drenthe Uitsluitend telefonisch bereikbaar via kantoor Amsterdam. Tel. 020 5776577 e-mail [email protected]

Vormgeving Luna 3, Utrecht Druk Hega Offset, Rijswijk

Bureau Rotterdam Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 14.00-15.30 uur Tel. 010 466 86 66 e-mail [email protected]

Foto voorpagina Portret van Don Francisco Lopes Suasso, baron van Avernas Le Gras, c. 1688. Anoniem, collectie Joods Historisch Museum, Amsterdam, bruikleen Amsterdam Museum.

Bezoek onze website www.joodswelzijn.nl Voor een volledig en actueel overzicht van de openingstijden, diensten en activiteiten!

Sluitingsdatum voor het aanleveren van kopij voor het Zomernummer:

11 mei 2015

46

Benjamin service pakket Voor €18,50 per jaar kunt u lid worden van het Benjamin Service Pakket. Met dit (gezins) lidmaatschap kunt u gebruik maken van allerlei aanbiedingen, zorg en gemaksdiensten, artikelen en cursussen. Het volledige aanbod kunt u lezen op www. benjaminservicepakket.nl. Naast de algemene diensten hebben wij ook een aantal ‘Joodse’ diensten zoals JMW à la carte en In je nopjes aan de knopjes. Informatie bij JMW afd. 50+ T 020 577 65 88 van maandag tot en met donderdag van 9.00 tot 17.00 uur E [email protected] In 2015 hebben wij het lidmaatschap moeten verhogen naar €18,50 voor leden met een automatische incasso. Het bedrag voor leden die van oudsher per acceptgiro betalen blijft gelijk, namelijk € 22,50.

Uw donatie helpt! Bent u nog geen donateur van de Benjamin, maar wilt u graag financieel bijdragen? Maak dan uw bedrag over op rekening NL15INGB0000204420. t.n.v. Stichting JMW Bijdragen & Fondsen o.v.v. donatie Benjamin. De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam. Ga voor een online donatie naar www.debenjamin.info.

Antwoordbon 99 naam

voorletter(s)

voornaam

adres

postcode

woonplaats

telefoon vast

telefoon mobiel

e-mail

geboortedatum

nationaliteit

man

vrouw

Ik heb wel/geen Joodse achtergrond (*doorhalen wat niet van toepassing is)

(indien van toepassing) naam partner

voorletter(s)

voornaam

geboortedatum

man

vrouw

nationaliteit

wel

geen Joodse achtergrond

Ik wil graag een gratis abonnement op de Benjamin. Ik wil graag informatie over de gesproken Benjamin. Ik wil graag lid worden van het Benjamin Service Pakket. Ik wil meer informatie over:

Ik wil deelnemen aan één van de volgende groepen: Kind in de oorlog

Mozaïek van je leven

Pak je bagage uit en doe er iets mee

50+ en alleen

Na-oorlogse generatie

Joodse cultuur in een dag

Joodse vader

Weerbaar in gesprek

Jongere 2e generatie

Maak het hokje van uw keuze zwart Uw persoonlijke gegevens worden conform de wet op de privacy behandeld.

Deze bon zenden naar:

datum

JMW – Benjamin abonnementenadministratie DE LAIRESSESTRAAT 145-147 1075 HJ AMSTERDAM

handtekening

47

verse matzes

De Afdeling Joodse Activiteiten organiseert voor u

PESACH 2015 / 5775

charoset

rode en witte mierik

radijsjes Kies voor uw matzelunch / brunch / diner uit de volgende plaatsen: Amsterdam

7 april 12.30 uur

Arnhem

9 april 10.30 uur

Almere

8 april 09.30 uur

Bloemendaal

7 april 19.30 uur

Den Bosch

8 april 12.00 uur

Breda

8 april 11.00 uur

Den Haag

7 april 14.30 uur

Hilversum

9 april 09.30 uur

Heerenveen

8 april 10.30 uur

Heiloo

8 april 19.30 uur

Rotterdam

8 april 10.30 uur

Zaandam

8 april 10.30 uur

Meer informatie [email protected] of 020 577 65 66 (ma t/m do 9.00 - 17.00 uur). Deze Pesach activiteiten zijn voor iedereen met een Joodse achtergrond en eventuele partner.

matzeballen gremsjelies kaas

Komt u ook gezellig matzes eten in uw regio?

Schrijf je online in op de website en ontvang GRATIS op jou afgestemde informatie en het kwartaalblad de Benjamin!

www.joodseactiviteiten.nl