1605

Driemaandelijks: dec 2008 - jan/feb 2009 • jaargang 5 nummer 4 Afgiftekantoor 3500 Hasselt 1 - P409862 Afzender: Natuurpunt Limburg, Kiewitdreef 5, 3500 Hasselt

België - Belgique PB - PP 3500 Hasselt 1 12/1605

Le Lac du Der Kraanvogels

1

Beste lezer

U houdt vandaag het twintigste tijdschrift van Natuurpunt Limburg vzw in uw handen. Op zich niets speciaals zult u denken, en zo is het ook. Twintig pagina’s informatie naar de bijna 7000 leden in onze provincie, samengesteld door een hoop vrijwilligers, zorgen voor een band tussen ons. Die samenhang kwam de afgelopen maanden aardig onder druk te staan. Het was af en toe letterlijk koud. Net daarom ontvangt u dit nummer later dan anders. Het volgende nummer proberen we tijdig in uw bus te krijgen. Het is dan ook des te meer hartverwarmend als we vaststellen dat de tientallen activiteiten elke week in onze provincie vele geïnteresseerde mensen aantrekken. Soms doet het dan ook pijn dat goede initiatieven niet meer bekendheid krijgen. Wij willen dan ook een oproep doen naar alle afdelingen om ons een berichtje of een aankondiging van een actie te sturen. Wij willen dat in een beperkte kalender opnemen zodat iedereen op de hoogte is. De maatschappij verandert, ook onze vereniging is daar niet ongevoelig voor. Inzichten en standpunten uit het verleden zijn vandaag soms niet meer haalbaar of voorbijgestreefd. Samen met de moedervereniging proberen we in te spelen op de vragen van onze leden. Maar ook de kansen die we aangeboden krijgen, moeten we onderzoeken. Daarom doe ik een warme oproep tot alle betrokken leden om maandelijks naar onze vormingsavonden te komen. U vindt verder in dit nummer de juiste data en onderwerpen. Tijdens deze vormingsmomenten proberen we samen te zoeken naar goede oplossingen voor prangende problemen, verklaren we ingenomen standpunten en onderzoeken we beslissingen. Inspraak en medezeggenschap zijn belangrijk, maar aan het einde moet iemand een besluit nemen. Dat niet iedereen zich altijd achter dit besluit kan scharen, is te begrijpen. Loyauteit met het meerderheidsstandpunt zou hier dan moeten kunnen primeren.

Inhoud

Marc Diriks, voorzitter

2

3 10 12

Le Lac du Der Boomkikker Tuinvogels beloeren

Coverfoto: Houtsnip - © Hugo Willocx

©Johan Royeaerd

16 17 18

Plantenverkoop 2008 Provinciale vormingsavonden Blauwe Winkel

©Johan Royeaerd

Le Lac du Der Over crone craenen & ander gevogelte Weet je, het is leuk wanneer je geen steek voor je ogen ziet. Echt leuk. Dichte mist pakt zich samen over het lage, heuvelende land. Hagen en bossen rijgen zich aaneen tot een schilderij van stille beweging. We ploegen door het brede pad van de parking naar de vogelhut. Het is recent omgelegd, ietwat verhard ook. Hier komen zoveel voeten voorbij dat modder en water teveel vrij spel hadden. Het is niet warm, een dun gordijn van motregen zigzagt uit de hemel neer. Het beeld vanuit de hut is doorgaans indrukwekkend: riet, het snaterend gekwebbel van verdoken eenden, flarden wolken. Nu is het dat ook door zijn eenvoud: slik, wat restanten water, en witte schimmen van zilverreigers die de laatste visjes verschalken. Grote zilverreigers: we tellen er 125 vanuit de hut, maar later merken we dat er minstens 230 staan, voorbij het hoekje van het drooggevallen vijvertje. c 3

Le Lac du Der

Dit westelijk deel van de Lac du Der is voor natuurmensen het meest boeiende. Je hebt er de rustzones, waar geen passage is van boten. Je hebt er de rietkragen, die opvallend fors uitbreiden de laatste jaren, mooi is dat. Je hebt er de kilometers lange dijk, van waarop het zalig kijken is. Je hebt er de kleinere ‘étangs’ van Outines en Arrigny, waarlangs een prachtig wandelpad slingert. In deze omgeving vertoeven in herfst en voorjaar duizenden kraanvogels. Overdag zoeken ze naar resten van maïs of graan op de stoppelvelden of naar klein levend grut in de weiden. Boeren krijgen hier een vergoeding om hun stoppelvelden niet om te ploegen. Zo kan men de massale influx van de hoge gasten wat stroomlijnen. Tot 70.000 kraanvo-

gels kan je midden november bijeen zien op de Lac du Der, hun belangrijkste tankstation richting Z-Spanje. ’s Nachts gaan die allen slapen op de drooggevallen platen op het bijna 5.000 ha grote meer.

Kunstmatige plas ‘Le Lac du Der-Chantecoq’, zoals ie officieel geboekstaafd staat, is de grootste kunstmatige plas in WestEuropa. Hij ontstond in 1974 toen een opvangbekken klaar kwam om het teveel aan water van de Marne op te vangen. Bedoeling was de vele overstromingen in het ‘Bassin de la Seine’ (de Marne mondt uit in de Seine) te ondervangen door een simpel idee. Het teveel aan (smelt-)water in winter en lente wordt via een kanaal naar

©Johan Royeaerd 4

een kunstmatig meer gebracht, wordt daar opgehouden en loopt dan heel langzaam op het laagste punt terug de Marne in. ‘Simple comme bonjour’ zal je zeggen. Toch duurde het zes volle jaren, werden er 17,5 miljoen m³ klei versast en zijn er 24 km extra dijken aangelegd. Vol bevat het meer zo’n slordige 350 miljoen m³ water. Het vult zich van december tot juni en dus zijn er in november, bij de piek van de kraanvogels, massa’s drooggevallen platen. Zij geven de statige kranen een veilige plek voor de nacht.

40.000 kraanvogels De aantallen kraanvogels wisselen erg van jaar tot jaar. Herfstmaxima liggen de laatste jaren meestal tussen de 30 en 40.000 (november). In het voorjaar kunnen er ook tot 25 of 30.000 aanwezig zijn (maart). De gemiddelden schommelen eerder rond de 20.000 in de herfst. Die schommelingen zijn niet het gevolg van jaarlijkse wisselingen in de populatie. Die is gestadig gestegen en ook in centraal Europa zijn nu grote groepen kraanvogels te bespeuren. Zo vertoefden er in oktober dit jaar zo’n 80.000 op de bekende puzsta van Hortabagy in oostelijk Hongarije. Op de westelijke treklijn hebben de schommelingen eerder te maken met het creëren van meerdere goede pleisterplaatsen tussen de broedgebieden in noordelijk Europa en Rusland enerzijds, en het centrale overwinteringsgebied in zuidelijk Spanje anderzijds. Wij waren laatst met wapenstilstand aan de Lac du Der en toen waren er zo’n 15.000 kraanvogels aanwezig. Net één weekje eerder werden er echter 59.000 geteld, die slechts één dag bleven vooraleer hun lange tocht richting zuid verder te zetten.

Le gros chêne Saint-Jacques De Lac du Der in de herfst doet soms meer denken aan Zeeland of zelfs aan delen van de Wadden: uitgestrekte zandplaten, slikranden, waterpartijen daar tussenin, geen bomen, her en der een bootje. En vogels, overal vogels. Meest opvallend misschien nog zijn de massa’s aalscholvers. Met ettelijke duizenden doen ze zich tegoed aan de vele vis die ‘gevangen’ zit in de stilaan droogvallende vijvergedeelten. Die spartelende wirwar vormt een makkelijke prooi, zeker voor de in groep jagende aalscholvers. Zij hebben dan ook snel hun buikje vol en dus zitten ze een groot deel van hun tijd gewoon te verdoen op het zand: te pitten, zoals de Nederlanders dat zouden noemen. ’s Avonds trekken ze naar de slaapplaats(-en). Eén van hun favoriete stekken is ‘le gros chêne Saint-Jacques’. Deze reusachtige dode eik is ongetwijfeld één van dé symbolen van het landschap hier. ‘Der’ betekent trouwens ‘eik’ in het Keltisch. Met zijn omtrek van ruim zes meter beschaduwde hij vroeger het koertje van een dame in Chantecoq, één van de drie gemeenten die onder water is verdwenen. Nu is hij een poort naar het verleden.

Van kemphaan tot zeearend In het modderige en koude landschap voelen ook steltlopers zich op hun best. Kemphanen, en tureluurs kuieren hier door elkaar heen, wulpen ook. En ook soorten die men eerder aan onze kusten verwacht. Zo toeven er nogal eens steenloper, zilverplevier, kanoet en kluut. Elke herfst is november het tafereel van aanzienlijke groepen bonte strandlopertjes: tot zo’n 300 exemplaren. En kieviten zijn 5

Le Lac du Der

er soms alomtegenwoordig. Dit jaar hadden we er medio november ettelijke tienduizenden, in soms bloedstollende formaties. Zeker wanneer een slechtvalk het luchtruim doorklieft. Roofvogels zijn trouwens ook goed vertegenwoordigd aan de Lac du Der, met veel blauwe kiekendieven die over de omringende akkers scheren of buizerds, die soms elke weidepaal lijken in te palmen. En in hartje winter kan je met enig geluk de zeearend op visite krijgen.

Geen toeristen De zuidelijke en noordelijke oever van het meer zijn er vooral voor koning toerist. Je vindt er alles wat voor een vlotte vakantie vereist kan zijn. Campings, winkels, watersportfaciliteiten, fietspaden, huisjes-te-huur, v.v.v., restaurantjes, een hotel… U vraagt, wij draaien. Vooral in augustus, wanneer de Fransen ‘congé’ hebben, kan het er aardig druk worden. En toch, die weidsheid, die grootsheid, het maakt alles zo relatief. Het oostelijk deel van de Lac du Der lijkt wel te verbroede-

ren met het westelijke. Hier tref je weinig toeristen aan en nog minder infrastructuur. Je vindt er veel bos en veel modderige slikken, veel watervogels en evenveel grote zoogdieren. Dit deel is het deel van de oude, vroegere ‘Vieux Der’: een ouder stuwmeer dat maar een deel van het water van de Marne kon bergen. Hier zijn geen fietspaden op de dijk, omdat hier geen dijk is. Dit zijn de hogere gronden, waar de wilgen met lange luchtwortels zijn getorst door de afwisseling van maanden droog en maanden nat. Hier groeit de maretak in dichte trossen wild om zich heen. Dit zijn de natte bossen, met watersalamanders en de opvallend geelzwarte vuursalamander. Groot wild heeft hier zijn thuishaven. Het land van de edelherten, de wilde zwijnen, de reeën, van de schuwe wilde kat, van de das ook en van de bijna nooit zichtbare boommarter.

Eindeloze bossen Als je van Braucourt westelijk aanhoudt slingert de weg ten einde op het ‘Presqu’île de Champaubert’. Ook

©Johan Royeaerd 6

dit was vroeger een dorp. Hier resteert alleen het kerkje nog. Hoog op de stenige oever waakt het over duizenden hectare water of zand, als een levend schrijn. Je kan je er achter verschuilen voor gure wind of striemende regen. Via een metalen brug, zo’n halve kilometer lang, kan je naar het ‘Station nautique de Giffaumont’ op de zuidoever. Het is een mooi begin voor een zalige wandeling rond het ‘Bassin Sud’, dat door een dijk van zijn grote broer gescheiden wordt. Je loopt er door eindeloze bossen. Bossen met een variatie die je enkel in Frankrijk lijkt te vinden, met een harmonie van oud en jong en hoog en laag. Bossen ook met opvallend veel paddenstoelen. Je loopt er ook langs mooie met riet begroeide ‘queues d’étangs’: de uit-

einden van de vijvers, vaak verland en met mooie overgangen naar de aanpalende natte bossen. Je voelt je er de wereld te rijk.

Gele kwikstaarten Op de noordoever, bij Sainte-Mariedu-lac-Nuisement –wat voor namen hebben die Fransen toch ooit allemaal bedacht- heb je nog een boeiend ‘village musée’. Zoiets als Bokrijk in het klein, maar wel leuk. Je zit er ook dicht bij de Blaise, een slingerend riviertje dat mee de Der van water voorziet. Je vindt er grote gele kwikstaarten en opvallend veel waterplanten. Iets meer westelijk tref je bij Arrigny ‘La ferme des grues’ aan. Hier kan je tijdens de herfst en winter de kraanvogels van heel dichtbij gade slaan. Hier zijn ook

Zo binnen, zo buiten Ook de omgeving van de Lac du Der ademt een wasem aan mogelijkheden uit. Noordelijk, bij Vitryle-François, heb je mooie rivierbegeleidende ooibossen langs de Marne, met een massa oude armen en tal van nieuwe grindputten. Zuidelijk, onder Outines, heb je het prachtige ‘Etang de la Horre’. Dit ruim 300 ha grote ‘Réserve de Chasse’ heeft een onvoorstelbaar rijke broedvogelbevolking en ronduit schitterende oevervegetaties. Het herbergt bv. purperreiger en de meest noordelijke kolonie witwangsternen. Vanwege de kwetsbaarheid is het niet toegankelijk, maar je krijgt een aardige indruk van op de D.62 tussen Puellemontier en Lentilles. Westelijk liggen de uitgestrekte akkers van de Champagne. Hier tref je de laatste jaren ook meer en meer reeën aan. Op een dag in november telden we er 68 en dat zonder er speciaal op te letten. Blijkbaar hebben de lieve beestjes geleerd dat ze hier sneller eventuele belagers zien aankomen en zich op tijd uit de voeten kunnen maken.

Een goede 40-50 km zuidelijker heb je het ‘Parc Naturel Régional de la Fôret d’Orient’ in de Champagne Humide. Dit natuurpark –zoiets als de Regionale Landschappen bij ons- bestaat enerzijds uit uitgestrekte bossen (met opvallend veel groot wild), anderzijds uit drie ook uitgestrekte, kunstmatige vijvers. Ook deze dienen als opvang voor overtollig water, hier rechtstreeks van de Seine. Voor vogels is vooral de noordelijke ‘Lac Amance’ buitengewoon boeiend. Het is de meest zuidelijke overwinteringsplaats van de kleine zwaan en er zitten vaak duizenden eenden. Er zijn verschillende schuilhutten. Nog even verder ligt Troyes, cultuurhistorisch één van de rijkste steden van Frankrijk. Troyes herbergt onder andere het grootste aantal vakwerkhuizen van heel Europa. Bovendien heb je er een aantal zalige restaurantjes. En in de omgeving van Vitry heb je aardig wat goede champagnehuizen. Die zijn gretig bereid je hun sprankelende bubbels te laten proeven. Wat wij ons geen twee keer lieten zeggen… 7

Le Lac du Der

voorzieningen voor de fotografen onder ons: een buitenkansje ongetwijfeld. In het zuidwesten (bij de ‘Site de Chantecoq’) heb je voorts nog zowel het ‘Maison de la Réserve’ als het ‘Maison de l’oiseau et du poisson’. Het eerste is zo een beetje de thuishaven van de natuurbeheerders van het gebied. Je vindt er boeiende informatie en tal van foldertjes over de Lac du Der. Ze vertonen er ook een ongemeen boeiende film over het leven van de vedette van de Der: de kraanvogel. Het tweede is een interactief museum, dat een boeiende kijk geeft op het leven boven en ook onder water. Een bezoekje meer dan waard.

Trompetgeschal Het is nog geen avond geworden en toch begeven we ons op pad. Nu, wat is ‘avond’ in die late dagen van november? Wolken pakken zich samen, laag boven de einder. De zon doet moeizame pogingen om nog iets van haar licht achter te laten over dit verlaten land. In het westen tekenen vluchten kraanvogels bewegende lijnen in de

ijle lucht. Het majestueuze trompetgeschal is overal. We zetten ons neer, op het grijs betonnen muurtje bovenop de kale dijk. We kijken… en wachten. Soms komen ze eerder laat aan, vooral bij goed weer lijken ze zo lang mogelijk te smullen. Maar vaker zijn ze al vroeg terug en houden ze het snel voor bekeken. Dan trekken twee-drie uur voor het donker wordt al grote horden crone craenen net over je hoofd. Als ze zo, pal boven, amper dertig-veertig meter hoog, over wieken, die machtige vleugels, lange rechte halzen, het werkelijk onvergetelijke geroep, in slierten van schoonheid. Dan zit er niet veel meer op dan te kijken, ademloos kijkend, en te genieten…

Nevelslierten Misschien is de Der het allermooist in het vroegste vroege licht van de ochtend, wanneer de einder kleurt zonder zon, wanneer nevelslierten strepen trekken op het vale doek, wanneer tienduizenden statige schepselen zich roeren in de ochtendkilte, wanneer de dag valt en de nacht traag haar rust in

©Johan Royeaerd 8

schuift. Misschien is dan de zindering die door je gaat groter dan ooit, dat diepe gevoel van ontzag, van liefde voor al dat moois. Ontroerend. Misschien is alleen de Franse taal echt in staat dit in woorden te vatten. Vandaar –zoals de beste wijn die op het einde wordt geschonken- ook hier als slot de zin waarmee het legendarische fotoboek van Pascal Bourguignon en Philippe Huet zo mooi aanvangt:

‘Le ciel nocturne s’étire, se déchire, semble hésiter à laisser place au jour. Le levant encore en sommeil se teinte alors lentement de roses et d’oranges. C’est peut-être la plus belle lumière du Der, dans le tout petit matin, juste avant l’apparition du soleil.’

Even praktisch Le Lac du Der ligt op de grens van de departementen Marne en Haute-Marne, in het zuidelijk deel van de streek Champagne-Ardennes, zowat in de driehoek Vitry-le-François, St-Dizier en Montier-en-Der. Ruwweg is dat in het midden van de lijn Paris-Nancy. Vanuit Limburg is het zo’n 450 km rijden. Er zijn verschillende verblijfsmogelijkheden op meerdere plaatsen langs en rond de Lac. Aan het Station Nautique te GiffaumontChampaubert (op de zuidoever) is een Office de Tourisme (Maison du Lac). Je kan er terecht voor alle informatie.

Overnachten Er zijn verschillende campings met alles erop en eraan. Recenter zijn er ook een aantal chalets bijgekomen. Voort zijn er in de omgeving aardig wat Chambres d’hôtes en ook enkele groepsvoorzieningen. Aan de Site de Chantecoq is een plek voorzien voor kampeerwagens. Voor zij die het liever iets luxueuzer hebben (zijn wij Belgen dan geen Bourgondiërs?), die kunnen terecht in de paar hotels in de buurt. De prijzen zijn echter fors gestegen, er zijn doorgaans weinig kamers en reserveren is noodzakelijk. Gelukkig zijn ook in de omgeving goede hotelletjes, die mits wat zoeken soms bijzonder goed scoren qua relatie kwaliteit-prijs.

Wandelen Voor de wandelaars is in het Office de Tourisme (of in de lokale Tabac-Bars) een knappe stafkaart te koop op schaal 1:50.000, met onder andere talrijke wandelingen erop. Goede info vind je voorts in verschillende boekjes. Er zijn boeiende brochures verschenen (o.a. uitgegeven door het Office National de la Chasse) met zeer lezenswaardige introducties tot het gebied. Veel meer info vind je ook in bv. ‘Balades nature autour des grands lacs du Champagne’ (Dakota Editions, 2002), met veel details over tal van wandelingen. En natuurlijk is er het (inmiddels uitverkochte) schitterende fotoboek van Bourguignon en Huet: ‘Lac du Der, eaux et lumières’ (Editions Hesse, 1999) met ronduit adembenemende foto’s. Als je dat ziet, heb je geen enkele zin meer nog één seconde langer thuis te blijven zitten… Meer info: Johan Royeaerd, gsm 0486 031 131, [email protected]

9

Boomkikker

©François Vanbauwel

Limburgse soort bij uitstek

Boomkikker

Groene kikkers, bruine kikkers, we komen ze allemaal wel eens op onze wandelingen tegen, maar had u al gehoord van een Boomkikker? Vooral de ouderen onder ons zullen dit kleine felgroene kikkertje dat vroeger eerder algemeen voorkwam, nog wel kennen. Nu is de soort echter, een kleine populatie bij het Zwin niet meegerekend, in Vlaanderen enkel nog beperkt tot Limburg.

10

De Boomkikker of Hyla Arborea heeft zijn naam niet gestolen. Hij is in het zomerseizoen rustig zonnend in struiken aan te treffen. Bramen hebben hierbij de voorkeur. Hun biotoop bestaat dan ook bij voorkeur uit een open omgeving met afwisseling van ruigtes en struiken. In het voortplantingseizoen komen ze uit hun winterverblijfplaats naar de vijvers of poelen. De mannetjes zijn dan met hun duidelijk aanhoudend “kékéké” tot ver in de avond hoorbaar. Ze geven voorkeur aan pioniersmilieus waarbij de waterpartijen voor hun ei-afzet bij voorkeur visvrij zijn en niet te voedselrijk water hebben. Als aan deze voorwaarden wordt voldaan, kan de soort plaatselijk dan ook snel toenemen. Hoe is het dan zo ver kunnen komen dat nog slechts enkele populaties in Limburg zijn overgebleven? Natuurpunt Studie nam in 2007 dan ook het initiatief om dit verder uit te zoeken. Conclusie is dat zoals bij zovele van onze kwetsbare soorten, de leefgebieden stilaan verdwenen zijn of diegene die nog overblijven, ongeschikt zijn geworden en versnipperd geraakten. Nu wordt met man en macht gewerkt om deze overblijvende leefgebieden zo ver te krijgen dat onze

Boomkikker zich er terug thuis voelt. Op verschillende plaatsen werden oevers opengekapt om meer zon te krijgen in de vijvers. Maar nog veel belangrijker is dat vijvers visvrij kunnen gemaakt worden. Exotische vissoorten in veel van de waterpartijen zorgen ervoor dat de eieren en larven van de Boomkikker geen kans maken. Ook bodemwoelende soorten zoals bijvoorbeeld Karper en Giebel, maken dat het water troebel wordt en dat voortplanting voor de Boomkikker onmogelijk wordt. Vijvers worden dan ook ingericht zodat deze makkelijk kunnen afgelaten en afgevist worden. In het kader van het GALS-project (“Gemeenten adopteren Limburgse Soorten”) uitgaande van de Provincie, werd de Boomkikker aangeduid als aandachtssoort voor de Gemeente Diepenbeek. In het gebied ‘de Dauteweyers’ konden dan ook belangrijke maatregelen genomen worden om het voortbestaan te garanderen. Nieuwe poelen werden recent aangelegd om meer voortplanting- en verspreidingskansen te creëren. Met spanning wordt het volgend voorjaar afgewacht voor de resultaten. Hopelijk kunnen we dan opnieuw de felle roep van de Boomkikkertjes in grote getale horen in de avonduren.

© Chris Dictus

Afvissen van een vijver

11

Wim Van den Bossche

Merel

Als je even de tijd neemt en je tuin wat beter in de gaten houdt kan je heel wat vogels ontdekken. Een bonte mengeling van mezen, lijsters en vinken zoekt voedsel in de tuin en ook grotere soorten zoals de groene specht of de houtduif verlaten af en toe veld en bos. Het gaat er dus helemaal niet saai en voorspelbaar aan toe. De beste manier om al dat vogelgeweld op een rustige manier te ontdekken en beloeren is door een voederplaats te maken. Iedere vogel eet zoals hij gebekt is, dus hoe meer variatie je aanbiedt onder de vorm van zaden, zonnebloempitten, vetblok, pindanoten, fruit en op hoe meer plaatsen je voedert, hoe meer soorten naar je tuin komen.

Telweekend In tuinen met variatie in voedsel en beschutting komen al snel 10 tot 20 vogelsoorten naar de voederplaats. Elke winter tellen duizenden families de vogels op de voederplaatsen tijdens het telweekend van Natuurpunt. In 2009 tellen we voor de achtste opeenvolgende winter en is het telweekend op 7 en 8 februari, jij doet toch ook mee? 12

Recordgemiddelde Sijzen, zwarte mezen en pimpelmezen waren talrijk in de voorbije herfst, dus met wat geluk wordt deze winter net zo spannend als die van 2005-2006. Die was op vele vlakken uniek. Door de langdurige koude kwamen grote aantallen vogels naar de voederplaatsen. Zo’n 8.100 gezinnen telden toen 352.000 tuinvogels, een recordgemiddelde van 43 per tuin. Talrijker dan normaal doken sijzen, zwarte mezen, boomklevers en grote bonte spechten overal in Vlaanderen op. In de herfst kwamen daar nog grote aantallen barmsijzen en goudvinken bij. De beukennotenoogst was heel magertjes wat heel wat vinkensoorten dwong om buiten de bossen naar voedsel te zoeken. Als extra factor kwam er nog bij dat januari en februari overheerst werd door sneeuw en lage temperaturen. Alles tezamen maakte dit dat de voederplaatsen overspoeld werden door vogels.

Putter en ringmus De voorbije winter 2007-2008 kende een zachte start en bleef relatief warm met af en toe een koudeprik. De voor-

naamste soorten die in aantal toenamen waren de houtduif, de kauw en de staartmees. De zeldzamere putter dook ook in heel wat tuinen op. De ringmus kwam slechts in weinig tuinen voor. Tijdens het telweekend op 2 & 3 februari 2008 werden meer dan 293.635 vogels geteld. Een gemiddelde van 39 vogels per tuin.

Huismus is talrijkste soort Alle resultaten van de tellingen tijdens de voorbije 8 winters vind je op de www.natuurpunt.be/tuinvogels. Een aantal van de trendreeksen brengen heel interessante resultaten naar voor.

De mezen komen erg graag naar voederplaatsen. In de top tien vinden we de koolmees, de pimpelmees en in sommige jaren de staartmees. Tijdens de telweekends werden gemiddeld tussen de 3 en 4 koolmezen per tuin geteld. De trend vertoont een opvallende tweejaarlijkse cyclus, die gelijkloopt met die van de vink en de keep. De koolmees is met de merel de meest verspreide soort met een score van 98 % aanwezigheid over alle tuinen

Boomklever Grote bonte specht

©François Vanbauwel

Huismus blijft de talrijkste vogel op voederplaatsen in Vlaamse tuinen. De mus houdt ervan om in groepen de voederplaats te bezoeken, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de roodborst die meestal concurrenten wegjaagt. Tijdens de telweekends werden tussen de 4,5 en 5,5 huismussen per tuin geteld. Dit is vergelijkbaar met de aantallen in de buurlanden. De landelijke gebieden in West-Vlaanderen en Limburg zijn een belangrijk bolwerk. In alle provincies is de huismus de talrijkste soort op de voedertafel, behalve in het Brussels gewest.

13

©François Vanbauwel

Vink tijdens de maandelijkse tellingen. De aantallen koolmezen op de voedertafels in Limburg zijn steeds hoger dan in de andere provincies. In Vlaanderen en de andere naburige regio’s op het vasteland zitten gemiddeld het dubbele aantal koolmezen op voedertafels in vergelijking met Groot-Brittannië. De aantallen van de vink vertoont net als de koolmees een sterke tweejaarlijkse cyclus. Uit de gegevens van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) blijkt dat de beukennotenoogst in ons land ook een tweejaarlijkse cyclus vertoont. Zijn er weinig beukennoten dan komen de hongerige vinken tot dicht bij de huizen, waar je ze kan aantrekken met zonnebloempitten en gemengd graan. Zo zaten in februari 2006, 120 vinken op een voederplaats in Koersel. De voorbije winter was een piekjaar voor de vink met gemiddeld 2,9 exemplaren per tuin. De Turkse tortel en de houtduif zijn de talrijkste duivensoorten op de voederplaatsen. Sinds de eerste Natuurpunt telling in 2000 zijn de gemid14

delde aantallen van de Turkse tortel op de voederplaatsen met 57% toegenomen en is ook hun verspreiding met 15% toegenomen. De aantallen in de Vlaamse tuinen zijn veel hoger dan die waargenomen werden in Nederland, Groot-Brittannië en Duitsland. De Turkse tortel is een cultuurvolger die graag een graantje meepikt bij de kippen. Niet zelden worden tientallen exemplaren bij een kippenren geteld, maar overal waar graan wordt gevoederd vind je wel een paartje. We krijgen regelmatig meldingen van tellers die hun Turkse tortels ten prooi zien vallen aan een sperwer, zo kan ook de sperwer in de tuinen overleven.

Overzicht gemiddeld aantal vogels per tuin tijdens telweekend februari 2007.

aantal tuinen in Vlaanderen 7563 Huismus 5,4 3,9 Koolmees Merel 3,2 3,1 Turkse tortel Vink 2,9 2,6 Pimpelmees Spreeuw 2,0 2,0 Houtduif Ekster 1,5 1,4 Kauw

Ook de merel verdient een plaatsje in dit overzicht want dit is de meest verspreide vogelsoort en komt bijna in elke tuin voor. Met 97 tot 99% aanwezigheid komt de soort in bijna elke tuin naar de voederplaats. Merels verdedigen ook in de winter hun gebied maar je zal wel merken dat mannetjes veel agressiever zijn tegen andere mannetjes dan tegen vrouwtjes. Die vogel hoeft niet hun partner te zijn waar ze zullen mee broeden. Sinds de start van de tellingen in 2000 schommelt het aantal merels rond de 3 tot 3,5 vogels per tuin.

Wil je nog eens controleren hoe je iets extra voor vogels in de tuin kan doen, aarzel niet om www.natuurpunt.be/tuinvogels op te zoeken. De vogels zullen je niet ontgoochelen.

Tel mee ... Meedoen met Voeren en Beloeren is heel eenvoudig. Gedurende minimaal een half uur noteer je per soort hoeveel vogels er gebruik maken van de voederplaats in je tuin. Het is de bedoeling te noteren hoeveel er tegelijkertijd van één soort naar de voederplaats komen. We tellen dus niet hoeveel keer hetzelfde roodborstje terugkeert, dit om dubbeltellingen te voorkomen. Je mag tussen vrijdag 6 februari en zondagavond 8 februari 2009 ook meerdere malen observeren maar tel de aantallen niet op maar noteer het maximum per soort tijdens die periode. Je kan een telformulier vinden op de folder of je kan de telgegevens invullen op de website www. natuurpunt.be/tuinvogels. Aarzel niet om extra gratis folders te bestellen op het Natuurpunt secretariaat om buren, familie en vrienden warm te maken voor de telling. Alvast bedankt! Meer info: [email protected] tel. 015 29 72 20 - fax 015 42 49 21

Grafiek: gemiddeld aantal van de vink en de keep per Limburgse tuin in de periode 2004-2008

4 3,5 3

gemiddeld aantal per tuin

2,5 2 1,5 1 0,5 0

2004 jaar

2005

2006

2007

2008 Vink

Keep

15

Plantenverkoop 2008 Onze jaarlijkse plantenverkoop in november van vorig jaar is altijd een intense samenwerking tussen kweker, het secretariaat en de plaatselijke afdelingen. Wij proberen aan de hand van een fotoverhaal even een stukje van de plantactie te reconstrueren, met dank aan de afdeling Spouwen.

Het plantgoed werd op vrijdag geleverd en bestaat uit bundels van 25 stuks per soort. Een goede volgorde van de planten maakt een snelle bediening van de klant mogelijk.

Even snel de bestellingen overlopen en goede afspraken maken.

De klant komt zijn bestelling afhalen, en krijgt nog enkele planttips. Alles wordt netjes ingeladen.

Het voorbereiden van de plantplaats.

Het planten gebeurt snel na aankomst zodat de wortels niet uitdrogen en de kans op groei het grootste is.

Wanneer het planten erop zit, is het enkel nog wachten op het werk van de natuur... 16

Cursus Natuurgids, iets voor u? Wil u inzicht verwerven in de natuur en in staat zijn dit inzicht aan anderen door te geven? Dan is de cursus Natuurgids iets voor u. Deze cursus leert u de natuur herkennen, begrijpen en vertalen. Gespecialiseerde kennis of vaardigheden komen niet aan bod, wel verwerft u een ruime algemene kennis van natuur en milieu. Van deelnemers wordt een minimale voorkennis verwacht. Het volgen van de cursus Natuur-in-zicht kan hierbij helpen, het handboek van deze cursus is afzonderlijk verkrijgbaar. De cursus natuurgids omvat een dertigtal bijeenkomsten, waarvan zowat de helft excursies, gespreid over één jaar. Wie deelneemt aan het eindevaluatiegesprek en een opdracht volbrengt kan bovendien het attest Natuurgids behalen. Na deze cursus heeft u voldoende algemenen natuurkennis en vaardigheden om alleen of met een groep de natuur in te trekken. Een greep uit de verschillende behandelde onderwerpen: landschappen, heide en bossen, geologie, vogels, planten, insecten, zoogdieren, ecologie, natuurbeheer, enz.. Deze lessen worden afgewisseld met een aantal excursie om het in de praktijk te bekijken.

© Paul Stryckers

Praktisch: Wanneer: Do of za voormiddag, van 9u tot 12u15. Start: do 5/2/’09 of za 7/2/’09. Theorielessen: Het Groene Huis, Domein Bokrijk. Meer info: www.limburgsenatuurgidsen.be > cursussen 17

Provinciale vormingsavonden Deze vormingsavonden bestaan uit 2 delen. In het vaste deel bieden we de aanwezigen een reeks vaste items aan (update Limburgse beleidsdossiers, meldingen vanuit Natuurpunt, de werking van Amber, meldingen vanuit de lokale afdelingen). In het tweede deel stellen één of meerdere onderwerpen voor die een belangrijke impact hebben op onze verenging en haar werking. Aan de hand van de gesprekken kunnen we een standpunt innemen. Deze vormingsavonden staan open voor alle leden van Natuurpunt en gaan altijd door in het natuurhuis te Kiewit. Wij geven een agenda mee voor 2009 met telkens het centrale onderwerp. Actualiteit kan de geplande bespreking beïnvloeden.

27/01 24/02

31/03

28/04

29/05

30/06

29/09

27/10

24/11

18

Kansen en bedreigingen voor de Maasvallei Solabio, een ambitieus soortbeschermingsproject (vervolg op “Gemeenten adopteren Limburgse soorten”) Reservaten beheren, aankopen, monitoren, gebruiksovereenkomsten sluiten: wie, hoe, wat,. Tussentijdse resultaten van het Life-project Dommeldal (Noord Limburg). Agentschap voor Natuur Bos: organigram, taakstelling, relatie tot Natuurpunt Wandeling in één van onze natuurreservaten met aandacht voor natuurbeheersuitdagingen Ruimtelijke Ordeningsprocessen (RUP’s etc.) in Limburg en wat Natuurpunt daarin betekenen kan. Bedreigd ? Beschermd ! Hoe Natuurpunt in het behoud van Biodiversiteit het verschil maakt in Limburg Natuureducatie: originele voorbeelden uit de dagelijkse praktijk van onze Limburgse afdelingen.

blauwe winkel Bij de start van onze nieuwe lokalen in Kiewit in 2005 wilden we naast gewone bureaulokalen ook iets organiseren voor de leden van Natuurpunt. Met een verkoop van enkele natuurvriendelijke en ethische producten hoopten we de natuurgedachte korter bij de mensen te brengen. In Kiewit kwamen heel wat jongere en minder jonge gezinnen wandelen die wel van de natuur genoten, maar misschien niet wisten welke inspanningen anderen gedaan hadden om dit ‘natuurgenieten’ mogelijk te maken. Naast een verkoopstandje wilden we in de winkel ook ruimte maken om de organisatie te leren kennen. In de ontvangstruimte was er dus plaats voor een klein zoekspelletje voor de allerkleinsten en kregen de bezoekers door middel van enkele schermen bijkomende uitleg over de omgeving, de organisatie of de geplande activiteiten. Al snel stelden we vast dat de transparantie naar de winkel van Natuurpunt noodzakelijk was. We gingen te rade bij de mensen van Mechelen om dezelfde producten te kunnen aanbieden. Het resultaat was dat producten in aanbieding, ook in Hasselt te krijgen waren aan dezelfde voorwaarden. Klanten die lid van Natuurpunt zijn, krijgen een korting bij aankoop. Je lidkaart is dus letterlijk geld waard in

de winkel. Deze transparantie moet de volgende weken nog verder verfijnd worden. De winkel in Kiewit was en is het ideale uithangbord om de plaatselijke afdeling Hasselt-Zonhoven een gezicht te geven, een uitvalsbasis. We besloten dan ook snel onze deuren te openen telkens er een grote activiteit was op het domein van Kiewit. De trap naar de voordeur mag dan meer dan vijf treden tellen, de drempel naar onze organisatie ligt door deze samenwerking toch laag. Voor de uitbating van de winkel deden we beroep op de eigen personeelsleden. Als commercieel item was de winkel echter niet zelfbedruipend en onze kleine organisatie koos dan ook voor vrijwilligers. Vandaag zijn het allemaal vrijwilligers (en ze komen niet allemaal uit de buurt!) die de volledige uitbating voor hun rekening nemen. Zowel het stockbeheer als het productaanbod is volledig in hun handen. Gedurende een aantal dagen per week zorgen zij voor de verkoop, het bijhouden van de kassa en het aanmaken van de nodige facturen. Kortom, dankzij de vrijwilligers is de winkel een goed draaiend onderdeel van onze werking. Hartelijk dank daarvoor.

Colofon Dit tijdschrift wordt gratis verspreid op 6900 exemplaren aan de leden van Natuurpunt Limburg. Volgende uitgave: maart 2009 Werkten mee aan dit nummer: Johan Van Den Bosch, Johan Royeaerd, Chris Dictus, Wim Van den Bossche en vele vrijwilligers Verantw. uitgever: Marc Diriks Kiewitdreef 5 3500 Hasselt Communicatie­ vormgeving: Comkommer Dit is een uitgave van: Natuurpunt Limburg tel. 011 24 60 20 [email protected] www.natuurpuntlimburg.be

Gedrukt op 100% ongebleekt en gerecycleerd papier.

19

www.natuurpuntlimburg.be

20