1605

DRIEMAANDELIJKS : JUNI / JULI / AUGUSTUS 2006 – JAARGANG 3 – NUMMER 2 Themanummer : Dieren in en rond het huis Afgiftekantoor 3500 Hasselt 1 P409862 Afzender : Natuurpunt Limburg – Koningin Astridlaan 65 – 3500 Hasselt

België - Belgique P.B. - P.P. 3500 Hasselt 1 12/1605

Beste Limburgers,

Meer dan ooit heeft de natuur onze steun nodig. Meer dan ooit moeten meer mensen zich om de natuur bekommeren. Dichtbij of ver weg. De natuur heeft ons heel hard nodig. En vice versa.

Dieren in en rond het Huis

Vaak wordt gedacht dat natuur moet beschermd worden in reservaten of nationale parken. Maar dat is slechts ten dele juist. Want sommige dieren houden zich graag op in de nabijheid van mensen. Puur natuurplezier is het om vanachter het raam een familie koolmezen te observeren die hun jongen grootbrengen. Of een knorrende egel die je helpt om die vervelende slakken in je moestuin te bestrijden. Maar hoe gastvrij zijn wij voor deze dieren?

Met de steun van de Provincie Limburg en de stad Hasselt wil de vereniging Natuurpunt Limburg hiervoor inspiratie aanreiken: hoe kunnen we onze woning en tuin maximaal inrichten voor onze vrienden uit het dierenrijk? Het natuurpunt in het domein Kiewit bij Hasselt vormde het decor voor dit project. In dit tijdschrift lees je er alles over. En je bent ook altijd welkom voor een bezoekje aan het natuurpunt in Kiewit. Wij hopen dat je er zelf ook aan begint. Want een beetje meer avontuur in je leefomgeving kan geen kwaad: van de kwetterende mussen­­familie onder de dakpannen tot de beestentoren in de tuin. Laat je inspireren door de natuur en geniet ervan !

Peter Vanlommel Directeur Natuurpunt Limburg

De natuurdomeinen Bokrijk en Kiewit vormen samen het groene hart van Limburg. Midden het domein van Kiewit ligt een Engels park met bijhorend herenhuis: het natuurpunt van Limburg. Hier zijn niet enkel mensen welkom. Ook dieren die graag in de omgeving van mensen vertoeven hebben er een vaste stek gekregen. Allemaal dankzij de steun van de stad Hasselt en de Provincie Limburg. Wij gingen eens praten met Michel Froidmont (stad Hasselt) en Frank Smeets (Provincie Limburg). Michel Froidmont is schepen van Leefmilieu van de stad Hasselt. Het bouwproject in Kiewit kreeg de volle steun van de stad, die samen met Europa de verbouwing financierde.

Dat geeft waardering. En voor vele Hasselaren is dit rustige natuurdomein een echte groene uitlaatklep. Van een familiebezoekje aan de kinderboerderij tot het observeren van vogels : het kan hier allemaal.

Wat betekent Kiewit voor de stad Hasselt?

Waarom kozen jullie voor samenwerking met de vereniging Natuurpunt?

[Michel] Het stadsbestuur wil met het domein Kiewit de weg van de natuur volgen. Meer mensen moeten emotie voelen voor natuur.

[Michel] Omdat jullie voor ons dé specialist zijn op dat vlak. Een vereniging met 60.000 leden,

.



Natuur Limburg

Michel (rechts) met conservator Jos Coteur.

Frank bij de tuinwerkzaamheden in Kiewit.

dat maakt indruk. Maar ook de wijze waarop jullie met het beheren van de natuurgebieden bezig zijn, geeft ons vertrouwen. De slogan "Natuur voor iedereen" kan je hier aan de lijve ondervinden.

Frank Smeets is gedeputeerde voor Leefmilieu van de Provincie Limburg. Het project “Dieren in en rond het Huis” kreeg de volle steun van hem. De Provincie nam 80% van de kosten voor haar rekening.

Wat verwacht jij van het nieuwe natuurpunt in Kiewit?

Waarom vindt de provincie dit project zo belangrijk?

[Michel] Het herenhuis stond er meer dan 10 jaar verloederd bij en eerdere herstelpogingen bleven hangen bij goede intenties. Dankzij Natuurpunt heeft niet enkel het gebouw haar oude glorie terug gekregen, ook het interieur mag er wezen. De nieuwe bestemming als het natuurpunt van Limburg maakt in ieder geval duidelijk dat Hasselt ook outdoor prima uit de hoek kan komen. Dit wordt ongetwijfeld de groene trekpleister waar we op gehoopt hadden.

[Frank] De belangstelling van mensen voor het welzijn van dieren is de laatste jaren sterk toegenomen. Denk maar aan het succes van TV programma’s als “Dieren in Nesten”. Die interesse wil ik graag benutten om dieren die graag in de nabijheid van mensen vertoeven onder de aandacht te brengen. Via dit project kon ik een voorbeeld uitwerken dat door iedereen kan bezocht worden. Daarenboven wordt de tuin op een milieuvriendelijke manier ingericht, wat ik ook erg belangrijk vind. En over welke dieren gaat het dan? [Frank] In principe over alle dieren die graag heel dicht bij de mensen wonen. Denken we maar



.

Natuur Limburg

aan de huiszwaluw of de zwarte roodstaart die graag in nestkasten tegen de gevel wonen. Maar ook vleermuizen zijn nuttige diertjes die graag onderdak zoeken bij de mensen. Anderzijds hoeven deze dieren niet letterlijk onder hetzelfde dak te wonen. Ook in de tuin rond het huis zoeken heel wat dieren zich een plek: zoals egels, vlinders en kikkers.

Praktisch : Het natuurpunt van Limburg ligt in Kiewit (Hasselt) en kan makkelijk per wagen worden bereikt. Er is een gratis busverbinding vanuit het station van Hasselt. Hoe geraak je er?

Wil de Provincie nog meer doen rond natuurvriendelijke tuinen? [Frank] Tuinieren kan ook een gezonde manier van natuurbeleving zijn. Elke tuinliefhebber is op zijn manier met de natuur bezig. Maar teveel tuineigenaars willen de natuur temmen, naar hun hand zetten. Dat kost veel tijd en geld. Eigenlijk zouden meer mensen moeten leren samenwerken met de natuur. Dat geeft minder werk en meer natuurplezier. Ik kan jullie verklappen dat ik op korte termijn een samenwerking ga opstarten met Natuurpunt Limburg om natuurvriendelijke tuinen te promoten bij alle Limburgers. Intussen nodig ik de lezers uit om alvast een bezoekje te brengen aan de voorbeeldtuin in Kiewit.

.



Natuur Limburg

DIEREN IN HET HUIS

DIEREN IN HET HUIS

Dieren in het huis

Gierzwaluw. Foto: © Gerard Mornie

Niet elke vogel broedt in het bos. Er zijn heel wat dieren die zich graag ophouden in de buurt van mensen. Sommigen zorgen zelfs voor hun nageslacht onder uw dak. In het nieuwe natuurpunt in Kiewit richtten we daarom ook enkele logeerkamers in voor deze mensenvrienden. Toerist uit de bergen: de zwarte roodstaart Deze oorspronkelijke bergbewoner heeft het in het volgebouwde Vlaanderen wel naar zijn zin. Vooral de oudere gebouwen waar hier en daar wel een steentje loszit, een spleet in de muur is of een balk uitsteekt, zijn bij gebrek aan rotsen in ons platte Vlaanderen zeer in trek. De zwarte roodstaart brengt zijn wintervakantie door aan de Middellandse Zee, maar vanaf maart kan je deze donkere “krasser” met zijn roestrode wippende staart al bewonderen op onze daken. En dat bewonderen mag je letterlijk nemen. Hij is wel wat schuw, maar gedraagt zich toch opvallend. In de vroege ochtend paradeert het mannetje zenuwachtig op de nok van het dak en bakent met zijn opvallende zang zijn voedselgebied of territorium af. Het begint met enkele fluitende tonen, gevolgd door een korte pauze en dan een heel zacht maar vreemd krakend geluid. In vogelgidsen wordt dit geluid meestal omschreven als “krschkrschkrsch”. Geen echte duidelijke omschrijving dus, maar eenmaal dat je dat gehoord hebt, vergeet je het nooit meer! De zwarte roodstaart mag het dan momenteel wel goed doen in Vlaanderen, toch moeten we dit succesverhaal met een korreltje zout nemen. De huidige renovatietrend en het groot aantal nieuwbouwwijken zorgen ervoor dat er veel minder nestgelegenheid is dan enkele decennia geleden. Gelukkig kan je dit “zwarte pietje” kunst­matige nestgelegenheid aanbieden. Hij



.

Natuur Limburg

broedt namelijk graag in halfopen nestkasten die je tegen het huis kunt bevestigen. Maar er be­staan ook neststenen die je kan inbouwen als je gaat renoveren. In Kiewit voor­zien we alvast een mooie nestkast voor deze vroege vogel. We hopen dat we hem snel als nieuwe “huurder” over de vloer krijgen.

Krijsen rond de kerktoren: de gierzwaluw 1 mei: feest van de arbeid. Een vrije dag voor ons maar de gier­zwaluw echter heeft aan al die feestdagen en volksgebruiken geen boodschap. Je kan er bijna je klok op gelijk zetten dat deze Zwarte roodstaart. Foto: © Raymond De Smet

mysterieuze vogel op die dag terug door onze Limburgse straten giert. Over deze “vliegende sikkel” doen heel wat onge­ loofwaardige verhalen de ronde, maar toch zijn ze meestal waar! Ten eerste is deze gierzwaluw geen zwaluw, net zoals de heggenmus geen mus is of de staartmees geen mees. Volgt u nog? Wel, ondanks de naam die doet vermoeden dat de gierzwaluw tot de zwaluwenfamilie behoort, is het een heel aparte familie die weinig verwant­ Huiszwaluw. Foto: © Gerard Mornie

schap toont met de “echte” zwaluwen, zoals de huiszwaluw, de boerenzwaluw en de oeverzwaluw die alle tot de zangvogels behoren. Het tweede verhaal is heel wat ongeloofwaardiger, maar desalniettemin helemaal correct. Een gierzwaluw is gebouwd om te vliegen. Nu, dat is elke vogel, zult u zeggen, maar in dit geval is het echt wel extreem. Met zijn sikkelvormige smalle vleugels kan hij zeer acrobatische toeren uithalen en hoge snelheden halen. Het liefst gieren ze op warme zomeravonden luid krijsend achter elkaar rond gebouwen en door straten. Op grote hoogte verzamelen ze vliegende insecten tot een voedselbal die ze dan naar hun jongen brengen. Hier nestelen ze vooral in kolonies in spleten en holtes van oude hoge gebouwen zoals kerktorens. Als het hier te koud en te nat is, en er dus weinig voedsel is voor de jongen, dan vliegen ze soms zeer ver van huis en kunnen enkele dagen in het buitenland vertoeven. De jonge vogels gaan dan in het nest in een soort “hongerslaap” en kunnen enkele dagen zonder maaltijd. Deze adolescentiefase is trouwens ook de enige fase waarbij ze vaste grond onder hun pootjes hebben. Nu ja…pootjes is veel gezegd. Met de minuscule klauwtjes onder hun buik kunnen ze hoogstens tegen een rotswand of muur blijven hangen. Deze vogels gaan dus in hun hele leven nooit zitten, afgezien van het vrouwtje wanneer ze de

.



Natuur Limburg

DIEREN IN HET HUIS

DIEREN IN HET HUIS

rond het mijnterrein in Heusden-Zolder in 1 broedseizoen toegenomen van 14 nesten tot 72 nesten! De reden was, dat een goede ziel dagelijks in de omgeving van een bestaande kolonie de bodem ging besproeien zodat er genoeg modder was om hun nesten te bouwen. Ook de kwaliteit is belangrijk want de modder moet goed kleven zodat het hele zootje niet naar beneden dondert als de jongen wat zwaarder worden. Omdat er in de Kempen weinig tot geen leem in de bodem zit vind je er minder zwaluwennesten dan in de Zandleemstreek en Haspengouw of de grote riviervalleien.

Kerkuil. Foto: © Frans Vanbauwel

eieren bebroedt. De partners slapen ondertussen al vliegend in hogere luchtlagen. Ook kunnen ze behoorlijk oud worden voor een kleine vogel, soms wel 20 jaar. Men heeft berekend dat zo’n luchtacrobaat er dan ongeveer 7 miljoen “airmiles” op heeft zitten, ongeveer 10 keer de afstand van de aarde tot de maan! Overwinteren doen ze vanaf de evenaar tot Zuid-Afrika. Begin augustus pakken ze hun valliezen en ontvluchten ons somber winterhalfjaar. In de agglomeraties rond grotere steden, kom je dit vliegend wonder nog wel eens tegen, maar ook deze soort krijgt het moeilijk door het afbreken of renoveren van oude gebouwen. Gelukkig kan ook de gierzwaluw geholpen worden met nestpannen of nestkasten. Meestal duurt het wel een tijdje vooraleer hun drempelvrees voor nieuwe locaties overwonnen is. De soort is bovendien ook heel plaatsgetrouw, maar mits wat geduld en wat inventiviteit, zoals het gebruik van lokgeluiden bij nieuwe locaties, kan je deze luchtacrobaten nieuwsgierig maken. In Kiewit reserveren we alvast enkele plaatsjes hoog aan de gevel aan de achterzijde van het gebouw.



.

Natuur Limburg

Nesten “boetseren” onder de bruggen : de huiszwaluw Het gaat niet goed met de zwaluwen in Vlaan­ deren. In de jaren ’70 van vorige eeuw was een vliegende boeren- of huiszwaluw onlosmakelijk verbonden met het Vlaamse platteland. Vandaag, dertig jaar later schiet er nog maar 25% over van deze vrolijke “kwetteraars”. Een reden te meer om de huiszwaluw even in de schijnwerpers te plaatsen.

De huiszwaluw is in vlucht te onderscheiden van de meer bekende boerenzwaluw door zijn korter gevorkt staartje, minder slanke figuurtje en opvallend witte vlek op de bovenzijde aan de staart (stuitvlek). Het liedje is een gevarieerd gekwetter dat soms wat doet denken aan de avondlijke concerten van de “cigales” of cicaden (in de volksmond krekels) in Zuid-Frankrijk. Als ze eenmaal een geschikt plekje hebben gevonden, beginnen ze aan de bouw van hun bolvormige nest onder een dakrand. Als de jongen zijn uitgekomen is het een af en aanvliegen van de ouders die proberen de enorme appetijt van de jongen te stillen met insecten. Hierbij laten ze al eens een “vogelpoepje” vallen onder het nest en dat is zeer tegen de zin van sommige mensen die liever kraaknette, met “eau de javel” gebleekte plavuizen voor hun deur liggen hebben. Vaak worden die nesten dan met een borstelsteel van de dakrand afgestoten. Eigenlijk absurd als je weet dat je voor Huiszwaluwen. Foto: © Gerard Mornie

Huiszwaluwnesten zijn gemakkelijk te vinden. Ze metselen deze liefst in kolonies onder de uitstekende dakrand aan de buitenkant van gebouwen, in Limburg beter bekend als “onder de corniche”. Ook onder bruggen over waterlopen en kanalen kan je soms nog een groepje nesten van huiszwaluwen vinden. Om hun nest te bouwen gebruiken ze modder die in de onmiddellijke omgeving voorhanden moet zijn. Dat de hoeveel­ heid en kwaliteit van de “metselspecie” een absolute voorwaarde is, blijkt duidelijk uit vol­ gend voorbeeld. Vorig jaar is het aantal nesten

2,5 euro een plankje onder het nest kan bevestigen waardoor de uitwerpselen daarop belanden en niet op de stoep. Het is dan ook zeer lovenswaardig dat sommige gemeenten al een subsidiereglement hebben, waardoor je zo’n plankje wel heel snel hebt terugverdiend. Vraag dus zeker eens na of jou gemeente hieraan meedoet. Je kan een kolonie huiszwaluwen ook lokken door een groepje kunstnesten kort bij mekaar op een geschikte plaats te hangen. Zeker op plaatsen waar er vlakbij reeds van deze acrobaatjes broeden, heb je veel kans op succes. Onder de dakrand van ons secretariaat in Kiewit hebben we zelf 4 kunstnesten laten plaatsen. De rest mogen de zwaluwen zelf doen!

Spoken door de straten: de kerkuil Het sprookje van het lelijke eendje dat verandert in een mooie zwaan is op de kerkuil zeker ook van toepassing. Je kan je moeilijk inbeelden hoe mooi een volwassen vogel wordt als je de schriele lelijke jongen bekijkt. Net zoals bij de “Daltons” uit het stripverhaal Lucky Luke, gaat het bij deze broertjes en zusjes ook van groot naar klein. De reden dat er zoveel verschil is in grootte bij de jongen, is dat de oudervogels onmiddellijk na het leggen van het eerste ei beginnen te broeden. Hierdoor zit er telkens een aantal dagen tussen als het volgende “uilskuiken” uit het ei komt piepen. De oudste kuikens hebben aldus een paar “muizen” voorsprong op de jongste. Dat het niet altijd fijn is om het “kakelnestje” te zijn wordt duidelijk als het een slecht “muizen­ jaar” is. Er zijn dan te weinig muizen om de jongen groot te brengen, en als de ouders niet genoeg voedsel aanbrengen dan valt de jongste al eens ten prooi aan broer of zus! Maar in een goed jaar met veel muizen, dan komen die lugubere taferelen niet gauw voor. Vanaf valavond hoor je de jongen een luid blazend geluid maken. Kan je je inbeelden dat mensen vroeger van het café op weg naar huis ’s nachts de kerk passeerden en er “iets” angstaanjagends hoorden blazen in de toren? “Papa uil” slaakt tijdens zijn vlucht

.



Natuur Limburg

DIEREN IN HET HUIS

DIEREN IN HET HUIS

minder dan 50 in de jaren ’80 van vorige eeuw tot ongeveer 160 in 2005! Natuurlijk kan een nestbak in Kiewit niet ont­ breken. In het dak zit de invliegopening en zo kan hij via een S-bocht in de kast geraken. We hopen na de avondlijke vergaderingen in het secretariaat nog vaak het “geblaas” van de jongen of het “gekrijs” van de ouders te horen. Gelukkig weten we nu wel wie deze geluiden maakt!

Fladderen op de zolder : de vleermuis Het is niet al goud dat blinkt, maar het heeft ook niet allemaal pluimen dat vliegt. Als je mensen polst of ze weten welke zoogdieren in het wild leven, dan wordt steevast vergeten dat vleermui­ zen ook tot deze groep behoren. Toch zijn deze stille “nachtbrakers” heel fascinerend.

Kerkuil. Foto: © Gerard Mornie

ook vaak een ijselijke kreet en vroeger was het kerkhof vlak naast de kerk. Je zou voor minder je motivatie verliezen om een pintje te gaan drinken. Enkele decennia geleden zag het er echter niet goed uit voor de kerkuil. Veel kerktorens werden met kippengaas hermetisch afgesloten om “de pastoor zijn duiven” uit de kerk te houden. Hierdoor verdwenen er heel veel broedplaatsen voor deze nachtelijke jager. Ook oude hooi- en graanschuren werden aan snel tempo vervangen door hermetisch afgesloten stallen die dan nog zo steriel en proper gehouden werden als een kraamafdeling in een ziekenhuis. Gelukkig hebben enkele enthousiaste natuur­-be­schermers zich gegroepeerd in de Kerkuilen­werkgroep. In het ganse Vlaamse landsgedeelte gaan zij nestbakken plaatsen in kerken, schuren en huizen, want de kerkuil aanvaardt zeer gemak­kelijk dit alternatief, zolang er maar een geschikt jachtgebied in de buurt is waar hij genoeg muizen vindt voor zijn nageslacht. Hierdoor is gelukkig het aantal broedende uilen in Limburg terug gestegen van

10

.

Natuur Limburg

Er doen heel wat wilde verhalen de ronde over vleermuizen. Als die rondvliegen en in je haren te­recht komen, dan zouden ze er niet meer uit te krijgen zijn. Ze zouden allerlei ziektes overbren­ gen op de mens. Hun uitwerpselen gaan na een tijdje stinken… Niks van waar dus! Vleermuizen eten insecten die zij via een vernuf­ tig sonarsysteem detecteren. Ze stoten een voor de mens onhoorbare (ultrasone) geluidspuls uit. Dat uitgestuurde geluid wordt teruggekaatst door de omgeving en dus ook door vliegende insecten. Op die manier vormen zij een soort “geluids­ beeld” van de omgeving. Ze zullen dus nooit in je haren terechtkomen! Elk jaar organiseert Natuur­ punt overal in Vlaanderen activiteiten rond vleermuizen. Een kenner neemt je ’s avonds mee op pad en kan met behulp van een toestelletje (bat-detector) de ultrasone echolocatie van een jagende vleermuis omzetten in voor de mens hoorbaar geluid. Vleermuizen heb je ook in alle maten en gewichten. De kleinste, de dwergvleer­ muis, weegt amper 5 gram en past in een lucifer­doosje. De grootste, de vale vleermuis, daar­en­tegen is ongeveer 35 gram zwaar en heeft een vleugelspanwijdte tot 45 centimeter. In België komen 21 verschillende soorten vleermuizen voor.

Dwergvleermuis tussen lieveheersbeestjes. Foto : © Jeroen Mentens

Vale Vleermuis. Foto: © Ghis Palmans

Deze “fluwelen fladderaars” leven ook niet het ganse jaar door op dezelfde plaats. Tijdens de zomer verblijven zij in een kraamkolonie. Dat kan een holle boom zijn, maar sommige soorten verblijven graag op warme zolders of de kleinere soorten in spouwmuren. De meeste oproepen van mensen die “klagen” dat er vleermuizen in de spouw zitten, handelen over onze algemeenste en kleinste vleermuis: de dwergvleermuis. Zij jagen in de buurt op kleine vliegende insecten, dus het zijn enorm nuttige diertjes die niets liever doen dan ervoor te zorgen dat er niet teveel muggen op je slaapkamer terecht komen. Er zijn nog heel wat soorten die je regelmatig op zolders of in gebouwen kan aantreffen. De meest voorkomende zijn laatvlieger en grootoor.

hoog is en een constante temperatuur heerst zoals oude ijskelders, forten, kelders van kastelen of onderaar­dse gangen zoals de mergelgroeven. Hier houden zij een winterslaap en proberen zo op hun vet­reserves te teren tot het voorjaar weer aanbreekt.

Aangezien het insecteneters zijn, moeten zij een manier vinden om de winter door te komen als hun “eten” niet meer rondvliegt. Zij gaan dan op zoek naar een plek waar de luchtvochtigheid

“Onze” vleermuizen mogen in Kiewit op zolder hun kraamkamer inrichten, en ook in de kelder zijn ze welkom via een kleine opening in het luik van het terras.

Op 25 juni nemen onze medewerkers van Natuurpunt Limburg hun intrek in het nieuwe secretariaat op het domein in Kiewit, maar we hopen dat tegen dan al onze andere “onderhuurders” al druk bezig zijn met het opvoeden van hun nageslacht.

.

11

Natuur Limburg

DIEREN ROND HET HUIS

Tuinplan van het natuurpunt in Kiewit haag bank

struikgewas waterspeeltuig doorkijkvlechtwand

beestentoren

takkenwal compostvat groenafvalwand

houten speeltoestel insectenmuurtjes picknickhoek

haag

klimplanten

fruitgang

wiglo

hekwerk haag

Dieren rond het huis Roodborstje neemt verkwikkend bad. Foto: © Willy Ceulemans

Rond het nieuwe natuurpunt in Kiewit werd een Ambertuin aangelegd. Het aantrekken van zoveel mogelijk dieren vormde de inspiratiebron bij de aanleg van deze tuin zodat er heel wat in rondkruipt, kwettert en fladdert.

haag

struikgewas

Kwetteren en badderen wilgentunnel

insectenmuurtjes kinderzithoekje

taxusboom

A B C D E F G H I

12

.

Natuur Limburg

Nestkast zwarte roodstaart Nestkast gierzwaluw Nestkast huiszwaluw Nestkast kerkuil Vleermuizenzolder Vleermuizenkelder Insectenhuisje Waterschalen Egelhuisje

Na een lange werkdag plegen wij mensen graag een verfrissende douche te nemen. Ook de vogels houden wel van zo’n “Fa-moment”. Het is natuurlijk onnodig om je tuin vol te hangen met douchekoppen, maar je kan bijvoorbeeld wel een vogelbadje installeren, het liefst op een zonnig plekje, ergens half verscholen onder een grote struik. Je ziet de vogels gewoon genieten als ze pluimenschuddend in het water zitten te badderen. Wel een raar zicht als je achteraf een “collega-merel” doodleuk van de andere zijn badwater ziet drinken.

dat nog combineert met enkele struikjes of wat groenblijvende klimplanten dan kan het verhaaltje voor de vogels niet meer stuk. Ze zijn verzot op bessen en nestelen graag in de geborgenheid van doornige struiken. Sommige holenbroeders zoals Iemand thuis? – Koolmees. Foto: © Willy Ceulemans

Water werkt als een magneet op allerlei dieren in de tuin. Het ideale is natuurlijk een klein vijvertje met glooiende oevers, maar ook al heb je daar de plaats niet voor, dan kan je altijd een waterschaal of klein waterelement plaatsen. Als je

.

13

Natuur Limburg

DIEREN ROND HET HUIS

DIEREN ROND HET HUIS

Smikkelen en fladderen

uit kunnen zuigen. Het is nu wel geen excuus om je gazon niet meer te maaien, maar met een gerichte keuze van planten zoals hier en daar een vlinderstruik, of een kleine bloemenborder met verschillende bloemen die op verschillende tijdstippen bloeien, raak je al heel ver. Zelfs een hoekje met wat brandnetels lijkt een speeltuin voor een aantal vlindersoorten zoals kleine vos, dagpauwoog en atalanta. De rupsen zijn namelijk echte vreetmachines die verzot zijn op deze stikstofrijke ruigtes, die je vaak rond je composthoop vindt. Misschien vandaar dat ze nooit last van reuma hebben? Omdat “ons ma” wil dat haar “kinderen” geen honger krijgen, legt ze haar eitjes op zo’n waardplant. Dit zijn meestal wilde planten uit deze streek zoals onze prikkende brandnetel, maar ook klimop, vuilboom, hulst en hop zijn uitermate geschikt voor een aantal soorten.

Hoe minder je doet in je tuin, hoe gelukkiger je sommige dieren maakt. Dit geldt zeker voor de vlinders die voortdurend op zoek zijn naar allerlei bloemen waar ze met hun roltong nectar

Insecten moeten een beetje opwarmen voor ze kunnen vliegen. Daarom zie je ze vaak zonne­ baden op een luw plekje in de middagzon. Een haag of een houtkant breekt al snel de koude

Kiekeboe – Pimpelmees in nestkast. Foto: © Willy Ceulemans

pimpelmees en koolmees kan je gelukkig maken met een nestkastje. Met een beetje geluk vliegt er na een tijdje een hele familie door je tuin.

Koninginepage nectar slurpend van een vergeet-mij-nietje. Foto: © Herman Blockx

14

.

Natuur Limburg

winden en dat appreciëren deze zonnekloppers ten zeerste. Zelf ben je natuurlijk ook verstoken van eventuele nieuwsgierige blikken van de buren als je in je zwembroek, badpak of “in natura” door je tuin paradeert. Als de winter aanbreekt ga je best geen grote opruimactie in je tuin doen. Sommige soorten overwinteren namelijk als eitje, rups of pop op een beschut plaatsje tussen de beplanting of onder bladeren. Andere zoals de dagpauwoog wachten betere tijden af in holle bomen of op zolder. Er bestaan zelfs speciale “overwinter­ kasten” voor vlinders, die je ergens tegen een muur kan bevestigen.

Springen en waggelen Van de luchtmacht gaan we over naar de land­ macht. Eigenlijk is het niet helemaal correct want kikkers, padden en salamanders voelen zich even goed thuis op het land als in het water, al zou je dat niet zeggen als je een pad op hoge poten

Groene kikkers. Foto: © Frans Vanbauwel

door je tuin ziet waggelen. Het zijn allemaal nut­tige insectenverdelgers die profiteren van iets hoger gras en ruige hoekjes. Op een gazon als een biljartlaken kom je niet snel een bruine kikker tegen want hun huid droogt snel uit. Ze zitten daarom ook vaak in wat hoger gras waar de luchtvochtigheid wat hoger is. Als je een kikker in je tuin ziet, is de kans groot dat het de bruine kikker is. Je kan hem herkennen aan de chocolade­ kleurige vlek achter zijn ogen. Heb je ook een vijvertje in de tuin, dan heb je misschien zijn

Bruine kikker (boven) in innige omhelzing met een pad. Foto: © Herman Blockx

.

15

Natuur Limburg

DIEREN ROND HET HUIS

DIEREN ROND HET HUIS

Egel in de tuin. Foto: © Chris Onkelinx

“groene” neef al ontmoet. De groene kikker gaat meestal niet ver van zijn “thuisvijvertje” af en kan ’s nachts de decibels in de buurt serieus opdrijven met zijn kwakende kikkerkoor. Deze tip indachtig kan je dus de tuinvijver best niet pal onder je slaapkamervenster aanleggen! De bruine kikker zoekt de poel meestal enkel op als hij zijn kikkerdril gaat afzetten. Zangtalent heeft deze soort niet echt, want het geluid dat ze produce­ ren heeft meer wat weg van krakende schoenen. Padden zoeken graag naar allerlei lekkers in je tuin, zoals kevers, duizendpoten en regenwormen. Tijdens het voorjaar gaan ze op zoek naar een plas of vijver om hun “paddenslierten” in af te zetten. In tegenstelling tot de eiklompen van kikkers zijn het dunne geleiachtige slingers waar je de zwarte eitjes apart ziet zitten. In de winter zoeken ze een rustig en vochtig plekje op, zoals onder stenen of blokken hout. Uit afvalhout kan je houtwallen maken, waaronder ze dan kunnen schuilen. Hieronder vind je ook wel eens een salamander. Ook de salamanders gaan in het voorjaar hun eitjes in het water afzetten, maar

16

.

Natuur Limburg

Aardhommel. Foto: © Marcel Bex

buiten deze periode dolen zij ’s nachts graag rond in bloemrijke tuinen en hooilanden op zoek naar insecten. De kleine watersalamander stelt geen al te hoge eisen aan de waterkwaliteit, dus een beetje tuinvijver met wat waterplanten is meer dan voldoende.

Snurken en snuffelen Mensen blijven na een barbecue op een zwoele zomeravond in de tuin vaak wat napraten. Af en toe valt het voor dat je een snurkend en snuffelend geluid uit het struikgewas hoort komen. Het kan natuurlijk ook een of andere zatte nonkel zijn die uit de struiken komt gekropen, maar meestal is het ons eigen “stekel­ varken” die als de zon onder is op zoek gaat naar slakken en wormen. De egel, zoals hij in onze contreien heet, verstopt zich graag onder een takkenwal of een hoop bladeren. De winter brengt hij graag slapend door onder een berg snoeiafval. Houd deze natuurlijke tuinder dus te vriend want hij zorgt ervoor dat de sla die je

in je tuintje kweekt, niet enkel voor de slakken bestemd is. Je kan zelfs een speciale “egelpot” plaatsen waar hij zich kan settelen en je hoeft zelfs de houten schuttingen of met klimop begroeide tuinmuren af te breken. Het zijn goede klimmers die moeite­ loos over je afsluiting wippen. Alleen met de moderne gegalvaniseerde “bekaertafsluiting” heeft hij het wat moeilijk. De mazen zijn te klein en daardoor kan het zijn dat onze “wandelende bal met stekels” vast komt te zitten in de draad. Door hier en daar een paar egelpoortjes in het gaas te maken, is dit probleem wel meteen van de baan.

Kriebelen en zoemen Vaak hoor je mensen zeggen : “Ik doe geen vlieg kwaad!”. Enkele minuten later zie je ze dan door het huis stormen met een vliegenmepper om de vervelende indringer een lesje te leren. Maar sommige insecten kunnen best wel heel nuttig

zijn. Neem nu bijen en hommels. Ze fladderen van bloem tot bloem en bestuiven zo onze fruitbomen. Wist je dat als er geen vliegende bestuivers waren, dat er dan ook geen enkele “Granny” aan de boom zou hangen? De honingbij is natuurlijk alom gekend maar er zijn ook andere soorten bijen en wespen die niet in grote sociale gemeenschappen leven, maar solitair. De vrouwtjes gaan op zoek naar kleine holtes in hout of in muren. Hier wor­ den eitjes in gelegd met wat voedsel erbij, zoals spinnetjes bij solitaire wespen of stuifmeel bij de bijtjes. Zandbijtjes maken hun gaatjes liever in mul zand zoals je dat in de Kempen vaak vindt op droge zandpaden. Al deze soorten zijn ook veel zachtaardiger dan honingbijen of “limonade­ wespen” want ze hebben geen honingvoorraad of kolonie te verdedigen. De meeste soorten kunnen zelfs als ze zouden willen, niet door onze huid steken. Je kan insectenhotels in de tuin hangen om het deze beestjes wat makkelijker te maken. Dit zijn kleine kastjes met houten blokjes waarin gaatjes van allerlei afmetingen zijn voorgeboord.

.

17

Natuur Limburg

DIEREN ROND HET HUIS

DIEREN ROND HET HUIS

Madeliefje met bij. Foto : © Herman Blockx

Pimpelmees in bad. Foto : © Willy Ceulemans

Amateur-architecten kunnen zelfs door een aantal van die “geperforeerde” houtblokken opeen te stapelen een hele insectenmuur maken.

En tot slot nog even dit… Met een beetje creativiteit en gezond verstand kan je de tuin niet alleen aantrekkelijk maar ook gezond houden. Ook zonder allerlei “spuit­ toestanden” met herbiciden, fungiciden en pesticiden, kan je met een gerichte keuze van bomen, heesters en andere planten de omgeving rond je deur “pestvrij” houden omdat je daardoor de “ghostbusters” uit de natuur aantrekt. Onze medewerkers van het amberproject vertellen je hier graag meer over.

Snuitvlieg. Foto : © Herman Blockx

18

.

Natuur Limburg

Meer info over het amberproject vind je op www.ambertuinen.be

Zonnende kikkers. Foto : © Herman Blockx

.

19

Natuur Limburg

Colofon Dit tijdschrift wordt gratis ver­ spreid op 20.000 exemplaren. Volgende uitgave : September 2006 Werkten mee aan dit nummer: Jan Kenens, Linda Vanderheyden, Erik van Esch, Peter Vanlommel en Pierre Zanders. Verantwoordelijke uitgever : Peter Vanlommel Koningin Astridlaan 65 3500 Hasselt Tel. : 011/24 60 20 email : [email protected] Grafische vormgeving : Joël Neelen, Genk Druk : Drukkerij Paesen, Opglabbeek Gedrukt op 100% ongebleekt en gerecycleerd papier Lid worden van Natuurpunt : Indien je € 20 overschrijft op het rekeningnummer 230-0044233-21 word je automatisch lid van Natuur­­punt. Het lidmaatschap is geldig voor het hele gezin. Website : www.natuurpuntlimburg.be Met de steun van :

Domein Kiewit. Foto : © RLH

Coverfoto : Links : Domein Kiewit © RLH Rechts : Kerkuil © Frans Vanbauwel