15 12:59

Chemotherapie Infobrochure voor patiënten en hun familie

1

Chemotherapie.indd 1

03/07/15 12:59

Deze brochure is bedoeld voor kankerpatiënten en hun familie die chemotherapie krijgen. U leest hierin wat chemotherapie is, hoe de medicijnen werken en wat mogelijke bijwerkingen zijn. U kunt zich op die manier bijvoorbeeld voorbereiden op een gesprek met de behandelend medisch oncoloog, met de orgaanspecialisten of met andere mensen van de afdeling oncologie in uw ziekenhuis.

Deze brochure is een uitgave van Kom op tegen Kanker in samenwerking met de Belgische Vereniging voor Medische Oncologie. Redactie: Griet Van de Walle, Brecht Desplenter Wetenschappelijke lectuur: dr. Sylvie Rottey en Jan Van Gaver Eindredactie: Brecht Desplenter, Charlotte Van Dyck Vormgeving: Kokoz Druk: drukkerij Van der Poorten, Kessel-Lo Bronnen: - brochure Chemotherapy and You: Support for People with Cancer, National Cancer Institute - brochure Chemotherapie, KWF Kankerbestrijding - brochure UZ Leuven Chemotherapie http://www.uzleuven.be/sites/ default/files/brochures/chemotherapie.pdf V.u.: Marc Michils, Koningsstraat 217, 1210 Brussel Juli 2015 © Kom op tegen Kanker (is deze brochure ouder dan vier jaar, informeer dan of er een nieuwe uitgave bestaat) 2


03/07/15 12:59

Inhoud 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Werking 4 Wat is chemotherapie? 4 Voorbereidende onderzoeken 5 Het behandelende team 5 Wat is de bedoeling van chemotherapie? 7 Verloop van de behandeling 8 Overleg over uw ziekte 8 Hoe vaak? 9 Waar? 9 Hoe weet u of het werkt? 9 Vervoer 10 Gebruik van chemotherapie 11 Wisselwerking met andere geneesmiddelen en voedingssupplementen 11 De medicijnen toedienen 11 Voorzorgsmaatregelen 12 Chemotherapie en voeding 14 Tips bij gebrek aan eetlust 14 Persoonlijk advies 15 Diëten, vitamines, voedingssupplementen 15 Bijwerkingen en hoe ermee omgaan 17 Misselijkheid en braken 17 Haarverlies 18 Vermoeidheid 19 Gedaald aantal bloedcellen 20 Problemen met mond, keel en tandvlees 23 Pijn 24 Seksualiteit en vruchtbaarheid 25 Problemen met huid en nagels 27 Invloed op spieren en zenuwen 27 Diarree 28 Constipatie 28 Psychologische impact 29 Geheugen- en concentratieproblemen 30 Nazorg 31 Meer info 32 Lotgenotencontact 35 3


03/07/15 12:59

1 Werking Wat is chemotherapie? Chemotherapie is de behandeling van kanker met een of meer celremmende geneesmiddelen. Die geneesmiddelen, die ook cytostatica genoemd worden, remmen de groei van kankercellen of vernietigen de cellen. De medicijnen worden via de mond ingenomen of rechtstreeks in de bloedbaan gebracht met een infuus, waarna ze zich door het hele lichaam verspreiden en overal eventuele kankercellen kunnen bereiken. Andere mogelijke behandelingen van kanker, zoals chirurgie (operatie) en radiotherapie (bestraling), vernietigen of beschadigen kankercellen op een specifieke plaats, terwijl chemotherapie in het hele lichaam werkt. Chemotherapie kan kankercellen vernietigen die zich verspreid hebben in andere delen van het lichaam. De therapie tast behalve kankercellen ook gezonde cellen aan. Daardoor kunnen tijdelijk nevenwerkingen optreden: misselijkheid en braken, haarverlies, vermoeidheid, verhoogde kans op infecties, verminderde eetlust, ontstoken mond … Die bijwerkingen verschillen van persoon tot persoon en hangen onder andere af van de soort en hoeveelheid medicijnen en de duur van de behandeling. Na de behandeling verdwijnen de bijwerkingen meestal. Vraag uw arts vooraf welke bijwerkingen u van uw behandeling kunt verwachten. Ook tijdens uw behandeling kunt u altijd bij hem terecht voor informatie over eventuele bijwerkingen of onverklaarbare klachten. In elk geval bestrijden geneesmiddelen alsmaar doeltreffender de ongewenste neveneffecten van chemotherapie. Chemotherapie is meer en meer een behandeling op maat. Voor elke patiënt bepaalt de arts nauwkeurig welke geneesmiddelen worden toegediend, in welke dosis en op welke manier (via infuus, via de mond …). De jongste jaren winnen doelgerichte therapieën (targeted therapies) 4


03/07/15 12:59

“

Bijwerkingen verschillen van persoon tot persoon en hangen o.a. af van de hoeveelheid medicijnen en de duur van de behandeling.

meer en meer aan belang in de kankerbehandeling. Die worden strikt gezien niet bij de chemotherapie gerekend en maken dan ook geen deel uit van deze brochure.

Voorbereidende onderzoeken Vooraleer een kankerbehandeling start, zal uw behandelend specialist een aantal onderzoeken (laten) uitvoeren om het stadium van de ziekte te kennen. Hij/zij zal bijvoorbeeld nagaan hoe groot het gezwel is, waar het precies zit, of het in de omliggende organen groeit, of er uitzaaiingen zijn …

Het behandelende team In het ziekenhuis waar u chemotherapie krijgt, staat een heel team medewerkers voor u klaar. Dat zijn onder andere: • de medisch oncoloog: de arts gespecialiseerd in de behandeling van kanker, • de orgaanspecialist, bijvoorbeeld de gynaecoloog, de uroloog, de hematoloog, de maag-darmspecialist, de longarts …, • de chirurg: de specialist die vooral operaties uitvoert, • de radiotherapeut: de arts gespecialiseerd in de behandeling van kanker door bestraling. Niet elk ziekenhuis heeft echter een bestralingsafdeling. Voor radiotherapie moet u daarom mogelijk naar een ander ziekenhuis, • de (gespecialiseerde) verpleegkundige: zorgt voor de dagelijkse ondersteuning tijdens de behandeling, • de secretaresse: zij zorgt ervoor dat uw medisch dossier altijd ter beschikking is, dat alle nodige afspraken voor onderzoeken gemaakt worden …, 5


03/07/15 12:59

• de psycholoog: kan emotionele steun bieden als u het moeilijk hebt, • de sociaal verpleegkundige/maatschappelijk werker: zij kunnen evenzeer emotionele steun bieden, en kunnen u ook helpen met organisatorische of financiële problemen, • de diëtist of voedingsconsulent: die kan u voedingsadvies geven dat speciaal gericht is op uw situatie.

Wat is kanker? Kanker is een verzamelnaam voor verschillende kwaadaardige aandoeningen. Het is een ongecontroleerde vermenigvuldiging van cellen. Alle weefsels en organen van het menselijk lichaam zijn opgebouwd uit ontelbare cellen: huidcellen, hersencellen, spiercellen, bloedcellen … Normale cellen groeien en delen zich om oude cellen te vervangen. Kanker ontstaat als de normale groei van de cel plots versnelt waardoor kankercellen zich ongecontroleerd beginnen te delen, doorgroeien in het omliggende weefsel en daar schade aanrichten. Bij de meeste kankers vormen die cellen een knobbel of tumor. Kankercellen kunnen zich via het bloed of het lymfestelsel verspreiden naar andere lichaamsdelen en zich daar verder ontwikkelen. Die verspreiding van kankercellen noemt men uitzaaiingen of metastasen. Er zijn regionale metastasen (dat zijn uitzaaiingen in de buurt van de oorspronkelijke tumor, voornamelijk in de lymfeklieren) of metastasen op afstand (in andere organen, zoals de lever, de hersenen, het bot …). Als een kanker uitgezaaid is, dan wordt hij nog steeds genoemd naar de plaats waar de oorspronkelijke tumor ontstond. Een borstkanker bijvoorbeeld met uitzaaiingen in de longen, noemen we nog steeds borstkanker (met longmetastasen), en niet longkanker. Er bestaan zowel goedaardige als kwaadaardige tumoren. Een goedaardige tumor is geen kanker. Deze brochure gaat alleen over de behandeling met chemotherapie van kwaadaardige tumoren.

6


03/07/15 12:59

2 Wat is de bedoeling

van chemotherapie?

Artsen gebruiken wel eens de termen curatief, adjuvant, neoadjuvant of palliatief. Die termen zeggen iets over het doel van een behandeling. Chemotherapie kan namelijk een curatieve, adjuvante, neoadjuvante of palliatieve bedoeling hebben. • Een curatieve behandeling is bedoeld om een patiënt te genezen. • Een adjuvante behandeling wordt gegeven als aanvulling op de curatieve behandeling. Chemotherapie bijvoorbeeld wordt vaak gegeven na chirurgie en is dan bedoeld om het risico te verkleinen dat de kanker terugkomt. • Een neoadjuvante of preoperatieve behandeling wordt gegeven voor een operatie met de bedoeling een tumor te verkleinen zodat hij makkelijker weg te nemen is, en om de overleving op lange termijn te verbeteren. • Een palliatieve behandeling verlicht symptomen zoals pijn, maar geneest de ziekte niet. Zij heeft als doel de levenskwaliteit van de patiënt te verlengen en kan in sommige gevallen ook de levensduur verlengen. Als u dat wenst te weten, vraag dan uitdrukkelijk aan uw arts of uw ziekte te genezen is of niet, zodat u goed geïnformeerd bent en u mee kunt beslissen over het al dan niet voortzetten van de behandeling. Het is immers zeer belangrijk een curatieve behandeling volledig en op exacte tijdstippen te ondergaan – ook al hebt u veel last van bijwerkingen. Soms is chemotherapie de enige behandeling die u krijgt, zonder dat er bijvoorbeeld chirurgie aan voorafgaat. Dat kan onder andere het geval zijn bij leukemie of Hodgkinlymfomen. Vaak wordt chemotherapie echter gecombineerd met chirurgie of radiotherapie, of met allebei. 7


03/07/15 12:59

3 Verloop van de behandeling

Overleg over uw ziekte Uw behandelend arts zal in overleg met u beslissen over uw behandeling. Het is goed om te weten dat uw specialist niet alleen tot dat voorstel van behandeling is gekomen. Heel vaak wordt uw behandeling besproken in een vergadering van verschillende artsen-specialisten: het multidisciplinair overleg (vaak afgekort tot MOC). In dat overleg bespreken ten minste vier artsen uit verschillende disciplines, bijvoorbeeld een chirurg (die de operatie uitvoert), een radiotherapeut (die de bestraling doet), een medisch oncoloog (die met geneesmiddelen behandelt) en een orgaanspecialist (zoals een longarts), welke behandeling voor u het beste lijkt. Na de vergadering stellen ze een brief op met de hoofdlijnen van uw behandeling: het oncologisch behandelingsplan. Dat kan bijv. een

“ 8


Uw arts beslist niet alléén over uw behandeling: dat gebeurt in overleg tussen meerdere artsen tijdens het zogenaamde MOC. 8

03/07/15 12:59

combinatie zijn van chirurgie en chemotherapie. U krijgt over dat behandelingsplan uitleg van uw behandelend arts. Met uw huisarts kan u uw dossier eventueel opnieuw doornemen. Hij krijgt immers ook alle verslagen toegestuurd of hij kan ze terugvinden in uw gedeeld gezondheidsdossier. Het is mogelijk dat er later in het ziekenhuis een nieuw MOC plaatsvindt in opvolging van uw behandeling of als u bijv. doorverwezen wordt naar een ander ziekenhuis.

Hoe vaak? Hoe vaak u chemotherapie toegediend krijgt en hoelang de behandeling duurt, hangt af van: • het soort kanker dat u hebt, • de bedoeling van de behandeling, • de gebruikte chemotherapie, • hoe uw lichaam reageert op de geneesmiddelen. U kunt dagelijks, wekelijks, driewekelijks of maandelijks een behandelingssessie krijgen. Meestal wordt chemotherapie in cycli gegeven waarbij één cyclus drie à vier weken in beslag neemt. Per cyclus krijgt u één of meer keren chemotherapie toegediend. Op het einde van een cyclus voelt u zich meestal beter. Dat is een periode waarin wordt aangeraden om zo actief mogelijk te zijn en qua voeding ook wat reserve op te bouwen.

Waar? Chemotherapie wordt meestal toegediend in het dagziekenhuis – wat betekent dat u na de toediening meteen naar huis mag. Soms is een opname in het ziekenhuis nodig voor een chemokuur – vaak omdat met een infuus grote hoeveelheden vocht toegediend moeten worden. Soms kunnen de geneesmiddelen thuis ingenomen worden. Wie zijn chemotherapie thuis toegediend krijgt, vindt meer info op www.allesoverkanker.be/chemotherapie

Hoe weet u of het werkt? Tijdens uw behandeling zal uw arts u onderzoeken en op gerichte tijdstippen scans laten uitvoeren om te zien hoe uw behandeling werkt. 9


03/07/15 12:59

Aarzel niet om hem om uitleg te vragen over de resultaten van de onderzoeken. Bijwerkingen zeggen niets over het effect van de chemotherapie. Als u veel last hebt van bijwerkingen, wil dat niet per se zeggen dat de chemotherapie goed aanslaat. Of omgekeerd: als u weinig bijwerkingen hebt, betekent dat niet dat de behandeling niet goed werkt.

Vervoer Het is soms af te raden dat u zelf rijdt. Als u voor of na uw chemotherapie niet in het ziekenhuis moet verblijven, is een wettelijke tussenkomst in vervoerskosten door het ziekenfonds voorzien. Wie zich met het openbaar vervoer verplaatst, krijgt zijn ticket in tweede klasse volledig terugbetaald. Voor ander vervoer wordt een vergoeding van 0,25 euro per kilometer terugbetaald, ongeacht het aantal kilometers dat u aflegt. Het enige wat u hoeft te doen is een aanvraagformulier indienen bij uw ziekenfonds waarop uw behandelend arts de datum van uw chemotherapiesessies vermeldt. Vraag ernaar of uw ziekenfonds vanuit de aanvullende verzekering nog meer terugbetaalt. Wie moeilijkheden ondervindt om zich te verplaatsen van en naar het ziekenhuis, kan een beroep doen op (te betalen) diverse vormen van niet-dringend ziekenvervoer: • mindermobielencentrale (meer info: www.taxistop.be/1/mmc); • ziekenvervoer georganiseerd door thuiszorgdiensten of het ziekenfonds (al dan niet met ziekenwagen). Of neem contact op met de sociale dienst van het ziekenfonds of het ziekenhuis om te zien wat de mogelijkheden zijn. Het ziekenfonds weet het best wat voor u de goedkoopste oplossing is.

10


03/07/15 12:59

4 Gebruik van

chemotherapie

De celdelingremmende geneesmiddelen die gebruikt worden bij chemotherapie, heten ook cytostatica. Welke medicijnen u krijgt, hangt onder andere af van het soort kanker, het stadium van de ziekte, uw algemene conditie … Niet alle kankercellen zijn even gevoelig voor dezelfde medicijnen. Daarom wordt vaak een combinatie (een cocktail) van verschillende cytostatica voorgeschreven. Dikwijls moet de combinatie van die middelen in de loop van het ziekteproces worden aangepast.

Wisselwerking met andere geneesmiddelen en voedingssupplementen Bepaalde geneesmiddelen kunnen de werking van cytostatica beïnvloeden. Ze kunnen neveneffecten van de behandeling verergeren, of ze kunnen zelfs het effect van de chemotherapie verstoren. Het is daarom van groot belang uw behandelend arts te vertellen welke geneesmiddelen u neemt – ook als het bijvoorbeeld aspirine, kruidenmengsels, vitamines of andere voedingssupplementen zijn. Raadpleeg ook altijd uw arts als u tijdens uw behandeling nieuwe middelen wilt beginnen te nemen of wilt stoppen met wat u al neemt.

De medicijnen toedienen Cytostatica kunnen op verschillende manieren worden toegediend: • langs de mond (oraal), onder de vorm van pilletjes, capsules of vloeistof; • met een inspuiting. 11


03/07/15 12:59

“

Niet alle kankercellen zijn even gevoelig voor dezelfde medicijnen.

Veel cytostatica worden toegediend langs een katheter, een dunne plastic buis die verbonden is met een ader (zie ook pag. 13 over poortkatheters). Voor een toediening via een ader (in medische termen een intraveneuze toediening) wordt vaak een infuus aangelegd, waar u een half uur tot enkele uren aan ligt.

Voorzorgsmaatregelen Zoals het geval is met alle medicatie zijn er ook bepaalde gevaren verbonden aan het gebruik van cytostatica. Artsen en verpleegkundigen die de chemotherapie toedienen, nemen dan ook voorzorgsmaatregelen om rechtstreeks contact met de geneesmiddelen te vermijden (ze dragen bijvoorbeeld beschermende handschoenen en schorten). Als u thuis chemotherapiemedicijnen moet nemen, zult u van het ziekenhuis instructies en aanbevelingen krijgen om er veilig mee om te gaan. Zo is het nodig om tot zeven dagen nadat u cytostatica hebt gekregen of ingenomen: • contact met uitwerpselen (braaksel, urine, stoelgang) te vermijden en altijd goed de handen te wassen. • toilet of bedpan overvloedig te spoelen met water. Mannen kunnen het beste zittend plassen om spatten te voorkomen. En als het haalbaar is om thuis een wc voor uzelf te reserveren gedurende die zeven dagen, kan dat aan te bevelen zijn voor de veiligheid van uw huisgenoten, zeker voor jonge kinderen. • een condoom te gebruiken tot 48 uur na toediening van cytostatica (zowel voor vrouwelijke als mannelijke patiënten). Er kunnen immers resten van de geneesmiddelen terechtkomen in het sperma of in de afscheidingen van de vagina. Over mogelijke nevenwerkingen van de behandeling vindt u meer vanaf pag. 17. 12


03/07/15 12:59

Poortkatheters Katheters en naalden kunnen na enkele chemosessies de aders beschadigen of verzwakken. Omdat het dan moeilijk of pijnlijk wordt om in een ader te prikken, wordt soms een poortkatheter ingeplant (voluit een subcutane veneuze poortkatheter, beter bekend onder de merknaam Port-a-cath). Een poortkatheter maakt het mogelijk om op een eenvoudige manier gedurende langere tijd cytostatica en andere medicijnen en vloeistoffen toe te dienen. Het systeem is voor de patiënt comfortabeler omdat er niet telkens opnieuw in de aders geprikt hoeft te worden en omdat het minder problemen geeft met de aders in de arm. De poort – een plat, rond doosje van enkele centimeters groot – is verbonden met een katheter die de vloeistof naar de bloedbaan leidt. Het doosje heeft bovenaan een zelfsluitend soort vlies dat kan worden aangeprikt. De poort wordt onder de huid ingeplant en de katheter wordt in een groot bloedvat geschoven. Het inplanten gebeurt meestal met een kleine operatie, onder lokale verdoving. Bij elke behandeling met intraveneuze medicatie, voor bloedafnames of bloedtransfusies kan het poortje met een speciale naald door de huid worden aangeprikt. Dat gebeurt bijna altijd door verpleegkundigen. Zodra de naald uit de poort is, kunt u met de katheter alles doen (ook douchen, zwemmen …), want het systeem is volledig afgesloten. Het systeem blijft, indien er geen complicaties optreden, zitten zolang dat voor de behandeling nodig is. Nadien kan het onder lokale verdoving weggenomen worden.

13


03/07/15 12:59

5 Chemotherapie en voeding

Het is belangrijk om goed, evenwichtig en gezond te eten tijdens uw chemotherapie. Door een goede voeding kunnen de gezonde cellen die door de chemotherapie beschadigd zijn, zich sneller herstellen. Het is echter niet altijd gemakkelijk om tijdens de chemotherapie goed te blijven eten. Uw eetlust kan verminderen, eten gaat anders smaken, u kunt een afkeer krijgen van bepaalde gerechten of voedingsmiddelen, u kunt last hebben van misselijkheid (zie pag. 17), een pijnlijke mond of keel (zie pag. 23) … Als u tijdens de behandeling gewicht verliest, is het van belang om voldoende calorieën op te nemen. Als u tijdens de behandeling juist aankomt, is het beter minder calorieën te verbruiken. Alcohol vertraagt de afbraak van geneesmiddelen in de lever, waardoor u meer last kunt ondervinden van uw behandeling. Het is daarom aangeraden 24 uur voor en 48 uur na de toediening van cytostatica geen alcohol te gebruiken. Ook andere schadelijke stoffen, zoals tabak, kunnen de effecten van de therapie beïnvloeden.

Tips bij gebrek aan eetlust • Eet en drink vaak kleine beetjes (vier tot zes keer per dag) in plaats van drie volwaardige maaltijden per dag te nemen. • Als u geen vast voedsel verdraagt, probeer dan vruchtensap, soep, yoghurt en andere dranken die ervoor zorgen dat u toch de nodige calorieën en voedingsstoffen opneemt. • Drink niet voor of tijdens de maaltijd om het gevoel van een overvolle maag te vermijden. 14


03/07/15 12:59

• Varieer met nieuwe smaken en recepten als u bepaalde dingen niet meer lust. Smaakveranderingen door chemotherapie komen geregeld voor. Na de behandeling worden uw smaak en reuk meestal (maar niet altijd) weer zoals vroeger. • Probeer uw eetgewoontes te veranderen: eet eens in een andere ruimte, eet samen met vrienden of familie, maak een wandeling voor het eten … Praat met uw arts als u vitamines of voedingssupplementen neemt of een dieet begint (zie ook pag. 11).

Persoonlijk advies De diëtist of voedingsconsulent kan u voedingsadvies geven dat speciaal gericht is op uw situatie, bijvoorbeeld om bijwerkingen van de chemotherapie zoals misselijkheid, verminderde eetlust en mond- en slikproblemen tegen te gaan. Uw behandelend arts kan u doorverwijzen naar een diëtist. Een tweetal consultaties volstaat meestal. Het advies van een diëtist is gratis voor wie gehospitaliseerd is. De patiënt kan zijn arts om een doorverwijzing vragen. Wie ambulant behandeld wordt, en dus niet in het ziekenhuis overnacht, of wie thuis behandeld wordt, betaalt de consultaties bij een diëtist in of buiten het ziekenhuis wél zelf. De verplichte ziekteverzekering komt niet tussen; sommige ziekenhuizen rekenen ook bij ambulante behandeling de consultaties van kankerpatiënten bij een diëtist niet aan.

Diëten, vitamines, voedingssupplementen Een gezonde, evenwichtige voeding bevat normaal alle vitamines en mineralen die u nodig hebt. Toch willen veel kankerpatiënten extra vitamines nemen, of een speciaal dieet volgen. Hoewel er wetenschappelijk geen bewijzen zijn voor het nut en de waarde van voedingssupplementen en diëten bij kanker, voelen sommige patiënten zich goed bij een bepaald dieet of supplement en hebben ze het gevoel op die manier zelf bij te dragen aan hun herstel. 15


03/07/15 12:59

Kom op tegen Kanker adviseert daarover het volgende: • Vertel uw behandelend oncoloog of radiotherapeut welk dieet u volgt of welke voedingssupplementen u neemt, zodat kan worden ingeschat of het geen negatieve effecten heeft op uw kankerbehandeling. Bepaalde voedingssupplementen kunnen immers effect hebben. Af te raden bij chemotherapie zijn pompelmoes en Sint-Janskruid. Een pompelmoes zorgt ervoor dat een geneesmiddel langer in het lichaam blijft, waardoor het beduidend toxischer wordt zonder efficiënter te zijn. SintJanskruid doet net het tegenovergestelde: het zorgt voor een snellere afbraak en een verminderde opname van geneesmiddelen waardoor ze minder toxisch worden. De patiënt voelt zich beduidend ‘beter’, maar de chemo wordt ook minder tot niet meer efficiënt. • Informeer u goed over wat u inneemt, eet of over een aanvullende therapie die u overweegt. Een gezonde portie argwaan kan daarbij zeker geen kwaad. Vragen die u moet stellen: - wat houdt de therapie precies in? - hoe lang gaat de behandeling duren? - wat mag u ervan verwachten? - wat zijn de kosten precies? (voedingssupplementen en dergelijke zijn vaak erg duur!) - wat wordt door de ziekteverzekering vergoed? • Wantrouw een therapeut die beweert met zijn aanvullende behandeling kanker te kunnen genezen. • Ga niet in zee met een therapeut die vraagt de klassieke behandeling te staken.

“

Praat met uw arts als u vitamines of voedingssupplementen neemt of een dieet begint.

16


03/07/15 12:59

6 Bijwerkingen en hoe ermee omgaan

Chemotherapie tast behalve de kankercellen ook gezonde cellen aan. Vooral snelgroeiende gezonde cellen zoals beenmerg en bloedcellen, haarcellen en het slijmvlies van het spijsverteringskanaal en de voortplantingsorganen zijn er gevoelig voor. Er kunnen daardoor tijdelijk bijwerkingen optreden. De bijwerkingen verschillen van persoon tot persoon en hangen onder andere af van de soort en de dosis medicijnen en de duur van de behandeling. Sommige mensen hebben er veel last van, anderen weinig. Na de behandeling herstellen de gezonde cellen zich meestal, en na verloop van tijd verdwijnen ook de bijwerkingen. Bepaalde bijwerkingen, zoals vermoeidheid, kunnen echter maanden of jaren aanhouden. Voor de therapie begint, zal uw arts u inlichten over mogelijke bijwerkingen van de medicijnen die u krijgt. Aarzel niet hem om op elk ander moment vragen te stellen over eventuele bijwerkingen of onverklaarbare klachten. Het is immers vaak mogelijk om bijwerkingen – misselijkheid bijvoorbeeld – te verlichten.

Misselijkheid en braken Veel mensen associëren chemotherapie – behalve met haaruitval – vooral met misselijkheid en braken. Misselijkheid en braken zijn inderdaad mogelijke nevenwerkingen van chemotherapie. Tegenwoordig kunnen ze met medicijnen vaak sterk verminderd of zelfs voorkomen worden. Er zijn verschillende geneesmiddelen tegen misselijkheid, het effect verschilt van persoon tot persoon. Vaak is het zoeken naar de medicijnen die het beste werken voor u. 17


03/07/15 12:59

Omgaan met misselijkheid en braken • Neem uw medicijnen tegen misselijkheid tijdig in. • Geef niet op, maar probeer in overleg met uw arts of verpleegkundige verschillende middelen uit. • Drink niet bij de maaltijden, maar ervoor of erna. • Eet en drink traag en niet te veel in een keer. • Zorg dat u geen lege maag hebt: eet bijvoorbeeld een droog koekje of wat ontbijtgranen voor u opstaat als u last hebt van ochtendmisselijkheid. • Vermijd geuren die u niet verdraagt (kookgeuren, rook, parfum … ) en sterk geurende etenswaren als koffie, kruiden, gebraden vlees, kool … • Rust na de maaltijd, maar ga niet platliggen. • Adem diep en lang in door uw mond als u misselijk wordt. • Zorg voor afleiding. • Eet een lichte maaltijd voor u een nieuwe chemosessie moet krijgen. • Als u gewoonlijk misselijk bent tijdens de chemotherapie, eet u beter enkele uren voor de behandeling niet.

Haarverlies Chemotherapie tast de haarcellen aan, waardoor het haar broos wordt en afbreekt of uitvalt. Haarverlies kan van persoon tot persoon verschillen en hangt ook af van de medicijnen, de dosis en de duur van de behandeling. Sommige mensen worden volledig kaal, bij anderen wordt het haar dunner. Behalve hoofdhaar kunnen ook wenkbrauwen, wimpers, schaamhaar en ander lichaamshaar uitvallen. Haarverlies treedt meestal op twee tot drie weken na het begin van de behandeling. Haarverlies door chemotherapie is altijd tijdelijk. Het haar begint na de behandeling of tegen het einde van de behandeling weer te groeien. De kleur of het uitzicht van het haar kan wel veranderd zijn.

Omgaan met haarverlies • Vraag uw arts of de cytostatica die u krijgt, haarverlies zullen veroorzaken. Omdat haarverlies erg zichtbaar is, is het voor veel patiënten een extra belasting. • Om haarverlies te beperken kunt u een zachte borstel en zachte shampoo gebruiken, die bevatten geen sulfaten of parabenen.

18


03/07/15 12:59

Bewaarmiddelen zitten er evenmin in. Het is ook het best om uw haar niet op hoge temperatuur te drogen met de haardroger en uw haar niet te kleuren of te permanenten. • Het is mogelijk dat u hoofdhuidkoeling (cold cap-methode) aangeboden krijgt voor de specifieke chemotherapie die u krijgt, om zo de haaruitval te verminderen. Wetenschappers zijn het echter niet altijd eens over het nut en de effectiviteit van het gebruik van die zogenaamde ‘ijskap’. Daarom wordt de ijskap niet in alle ziekenhuizen gebruikt. • Als u (bijna) al uw haar verliest, kunt u uw hoofd bedekken met hoedjes, sjaaltjes, mutsen, petten, een pruik of een haarstuk (een toupet, om gedeeltelijke kaalheid te bedekken). Meer info op www.allesoverkanker.be/haar Tips voor als u erover denkt een pruik te dragen: • Ga naar een pruikenspecialist of een gespecialiseerde kapper/ kapster voor u uw haar begint te verliezen, zodat hij of zij uw oorspronkelijke kapsel kan zien om de kleur en de stijl van de pruik eraan aan te passen. • Wie kaal is door chemo- of radiotherapie, heeft in België recht op een tussenkomst van het ziekenfonds voor de aankoop van een pruik. Op www.allesoverkanker.be/verzorging-en-make-voor-kankerpatiënten leest u meer over werken met pruiken en sjaaltjes. Kom op tegen Kanker organiseert in samenwerking met de ziekenhuizen ook sessies over make-up en verzorging. Bij de Kankerlijn kunt u terecht voor adressen van pruikenspecialisten of gespecialiseerde kappers. Voor alle praktische gegevens: zie pag. 32 of consulteer www.allesoverkanker.be/haar.

Vermoeidheid Vermoeidheid is de meest voorkomende nevenwerking bij de behandeling van kanker. Zij kan veroorzaakt worden door het gezwel zelf, door de chemotherapie, de radiotherapie, de operatie of door nog andere factoren. De vermoeidheid van een kankerpatiënt verschilt van gewone dagelijkse vermoeidheid. Zij hangt niet samen met activiteit, en rusten of slapen helpt niet altijd. De vermoeidheid kan 19


03/07/15 12:59

“

Vermoeidheid is de meest voorkomende nevenwerking bij de behandeling van kanker. lang aanhouden, of zelfs pas na lange tijd opduiken. Maar nadat de behandeling met chemotherapie gestopt is, vermindert de vermoeidheid toch geleidelijk, afhankelijk van de aanwezigheid van andere oorzakelijke factoren.

Omgaan met vermoeidheid door kanker • Plan uw dag zodanig dat u geen energie verspilt en voldoende tijd hebt om te rusten. • Eet goed en drink veel. • Rust veel en goed, zonder te overdrijven. • Beweeg ook voldoende: lichte fysieke activiteit (bijv. wandelen) verlicht vaak de vermoeidheid. • Zorg voor afleiding door naar muziek te luisteren, te lezen, sociale contacten te onderhouden, met lotgenoten te praten … • Heel wat ziekenhuizen bieden een revalidatieprogramma aan zodra uw behandeling erop zit. Enkele maanden lang volgt u een lichaamstraining en krijgt u psychosociale begeleiding. Zo kan u uw conditie en levenskwaliteit verbeteren. Vraag ernaar in uw ziekenhuis. Op www.allesoverkanker.be/vermoeidheid-bij-kanker staan meer praktische tips om energie te besparen bij dagelijkse activiteiten als wassen, aankleden, wandelen, boodschappen doen, het eten klaarmaken … Zowel ziekenhuizen als thuiszorgdiensten organiseren informatiesessies over vermoeidheid. Meer info op www.allesoverkanker.be/activiteiten en op www.allesoverkanker.be/vermoeidheid-bij-kanker.

Gedaald aantal bloedcellen Het beenmerg produceert drie belangrijke bestanddelen van ons bloed: • rode bloedcellen, die zuurstof naar alle lichaamsdelen transporteren, 20


03/07/15 12:59

• witte bloedcellen, die infecties bestrijden, • bloedplaatjes, die ervoor zorgen dat uw bloed stolt en bloedingen stoppen. Chemotherapie kan beenmerg vernietigen, waardoor er minder bloedcellen geproduceerd worden. Het beenmerg herstelt zich wel, maar intussen kan het aantal bloedcellen flink verminderen. Tijdens uw behandeling zal uw arts geregeld bloed afnemen om het aantal witte en rode bloedcellen en het aantal bloedplaatjes te meten en nauwlettend in de gaten te houden. Hoe laag uw bloedwaarden zullen zakken en wanneer dat gebeurt, hangt onder andere af van het type en de dosis cytostatica die u krijgt. Hoe lager de bloedwaarden zijn, hoe meer last u kunt hebben van nevenwerkingen.

Bloedarmoede Als u te weinig rode bloedcellen hebt, krijgt uw lichaam niet genoeg zuurstof en krijgt u bloedarmoede of anemie. U kunt daardoor vermoeid, duizelig en bleek zijn of last hebben van koude rillingen. In punt 6.3 vindt u enkele tips om met vermoeidheid om te gaan. Als het aantal rode bloedcellen te laag wordt, kan een bloedtransfusie nodig zijn of een inspuiting onder de huid met groeifactoren (dat zijn middelen die uw beenmerg stimuleren om bloedcellen aan te maken).

Verhoogd risico op infecties Met een tekort aan witte bloedcellen hebt u minder weerstand om infecties te bestrijden. U loopt dus een verhoogd risico op infecties. Ze kunnen overal opduiken, maar beginnen vaak in de mond, de huid, de longen, de urinebuis, het rectum of de voortplantingsorganen. Infecties worden beter voorkomen. Dat kan door: • de algemene regels van de hygiëne na te leven (bijv. vaak de handen wassen), • grote groepen mensen of kleine ruimtes met veel mensen te vermijden in de periode dat het aantal witte bloedcellen laag is. Meld snel aan uw arts wanneer een wondje, een aambei of een puistje u meer last bezorgt dan normaal of er anders gaat uitzien. Symptomen van een infectie kunnen zijn: koorts, slijm ophoesten, koude rillingen of warmteopwellingen, darmproblemen of buikpijn, pijn bij het plassen, keelpijn of een ernstige hoest, ongewone vaginale 21


03/07/15 12:59

uitscheiding of jeuk, rode, pijnlijke of gezwollen plekjes (bijv. rond een wondje, een zweer, de ingang van een poortkatheter) … Wees alert voor de symptomen van een infectie en meld ze meteen aan uw behandelend arts. Als het aantal witte bloedcellen te laag wordt, kan hij de chemotherapie uitstellen, de dosis verlagen of een behandeling met groeifactoren voorschrijven. Weet dat u vooral 10 tot 15 dagen na uw chemotherapie een verhoogd risico op infecties loopt. Neem in die periode regelmatig uw koorts. Ook als u op andere momenten tekenen van een infectie opmerkt, meet u best zo snel mogelijk uw temperatuur. Is die 38°C of hoger? Neem dan zeker geen koortswerend middel, maar check een uur later of uw temperatuur gestegen is. Neem contact op met uw huisdokter zodra uw temperatuur 38,5°C bedraagt, ook ’s nachts of in het weekend. Problemen voorkomen • Zorg voor een goede lichaamshygiëne. • Controleer eventuele wondjes op ontstekingsverschijnselen: roodheid, warmte, zwelling of pijn. • Verzorg uw mond goed. Poets regelmatig met een zachte tandenborstel. Wees voorzichtig met flossdraad of tandenstokers. Spoel uw mond 6 keer per dag met zout water. • Ga mensen die verkouden zijn of griep hebben zo veel mogelijk uit de weg. • Mijd plaatsen waar veel mensen bij elkaar zijn zoals het openbaar vervoer, winkels of voetbalstadions. • Wees voorzichtig met uw voeding. Was groenten en fruit goed. Eet geen rauw vlees, kaas van niet-gepasteuriseerde melk of rauwe eieren. • Meet regelmatig uw temperatuur.

Storing in de bloedstolling Als u te weinig bloedplaatjes hebt, kunt u gemakkelijker inwendige of uitwendige bloedingen krijgen. Wondjes blijven ook langer bloeden. Als het aantal bloedplaatjes te laag wordt, kan een transfusie van bloedplaatjes nodig zijn.

22


03/07/15 12:59

Problemen voorkomen • Neem geen geneesmiddelen zonder uw arts te raadplegen, ook geen aspirine, pijnstillers of andere middelen. Bepaalde middelen, zoals aspirine, kunnen bloedingen verergeren. • Probeer snijwondjes, brandwonden of andere wonden te vermijden (bij het koken, strijken, sporten, in de tuin werken …). • Gebruik een elektrisch scheerapparaat in plaats van scheermesjes. • Gebruik een extra zachte tandenborstel. • Snuit uw neus zachtjes. Symptomen van storingen in de bloedstolling • onverwachte bloeduitstortingen of blauwe plekken, • kleine rode plekjes onder de huid, • bloed in de uitwerpselen of de urine, • een bloedneus of bloedend tandvlees, • ernstige hoofdpijn of duizeligheid. Meld aan uw behandelend arts wanneer u een van deze symptomen hebt. Ook een bloeding (bloedneus, wondje … ) die niet binnen enkele minuten spontaan stopt, is een reden om onmiddellijk contact op te nemen met uw oncoloog. Hij zal dan uw bloedwaarden controleren en bekijken of een transfusie van bloedplaatjes nodig is.

Problemen met mond, keel en tandvlees Bepaalde cytostatica tasten het slijmvlies in de mond en de keel aan. Eerst wordt de mond droog; daarna kunnen mond, tandvlees en keel pijnlijk aanvoelen en rood worden. De tong kan beslagen zijn en zwellen, waardoor slikken en eten moeilijk worden. De pijnlijke plekjes in en rond de mond kunnen ook ontsteken. Dat moet zo veel mogelijk vermeden worden, want ontstekingen genezen vaak moeilijk tijdens de chemotherapie. Een goede mondverzorging is daarom belangrijk tijdens de behandeling van kanker.

Mondverzorging • Vraag uw behandelend arts of het nodig is dat u, vóór de chemotherapie begint, naar de tandarts gaat om gaatjes te laten vullen, 23


03/07/15 12:59

ontstoken tandvlees of andere tandproblemen te laten behandelen. • Poets uw tanden na elke maaltijd met een zachte tandenborstel, en niet te krachtig zodat u het zachte mondweefsel niet beschadigt. • Spoel eventueel uw mond enkele keren per dag met een zoutoplossing (twee koffielepels zout in een liter lauw water) of vraag uw arts om u een zacht, niet-irriterend mondspoelmiddel voor te schrijven. • Gebruik lippenbalsem als u droge lippen hebt.

Omgaan met een droge mond • Drink veel. • Vraag uw arts of u op ijsblokjes mag zuigen of op snoep of kauwgum zonder suiker mag kauwen om uw mond vochtig te houden. • Dompel droog voedsel in vocht (thee, melk, saus, bouillon …). • Eet zacht en eventueel gepureerd voedsel. • Vraag uw arts eventueel om kunstmatig speeksel (de algemene tevredenheid hierover is echter niet groot).

Omgaan met wondjes in de mond • Zeg het aan uw arts als u wondjes hebt in de mond – mogelijk moeten ze behandeld worden. • Eet koud of lauw voedsel. Heet of warm voedsel kan de mond of keel extra irriteren. • Eet zacht (en eventueel gepureerd) voedsel, zoals ijs, milkshakes, babyvoedsel, zacht fruit en zachte groenten (banaan, peer, abrikoos, courgette, bonen, erwten), eieren, yoghurt … • Te vermijden zijn: - irriterend, zuur voedsel of zure drank, zoals tomaten en citrusvruchten (sinaasappel, pompelmoes, citroen), - sterk gekruid of gezouten voedsel, - grof en hard voedsel, zoals toast, broodkorsten, rauwe groenten …

Pijn Het toedienen van chemotherapie doet zelden pijn – al kan de prik van de naald waarmee sommige medicijnen worden toegediend, onaangenaam zijn. Cytostatica kunnen wel bepaalde nevenwerkingen hebben die pijn veroorzaken. De geneesmiddelen kunnen de zenuwen aantasten en zo een verdoofd, tintelend gevoel of pijnscheuten veroorzaken, vaak in de vingers of de tenen. Bepaalde 24


03/07/15 12:59

cytostatica veroorzaken ook pijnlijke zweertjes in de mond, hoofd-, spier- of maagpijn. Niet elke kankerpatiënt heeft pijn van kanker of van de behandeling. Als u pijn hebt, weet dan dat kankerpijn bijna altijd verholpen kan worden. Vertel uw arts waar u pijn hebt, hoe de pijn aanvoelt, hoelang ze duurt, waardoor ze verergert … Het uitgangspunt van de pijnbestrijding is te verhinderen dat pijn de kop opsteekt. Het is daarom van groot belang er tijdig met uw arts over te praten.

Seksualiteit en vruchtbaarheid Chemotherapie kan de voortplantingsorganen aantasten, maar dat is niet altijd het geval. De mogelijke nevenwerkingen hangen af van de cytostatica, uw leeftijd en uw algemene conditie. Door de ziekte en de behandeling kan de behoefte om te vrijen wel afnemen, of kan vrijen als minder prettig ervaren worden. Uw relatie kan daardoor extra onder druk komen te staan. In deze periode kan de nood aan tederheid toenemen en kunnen knuffelen, elkaar aanraken, strelen en vasthouden mogelijk belangrijker worden.

Bij mannen Chemotherapie kan tijdelijke of permanente onvruchtbaarheid veroorzaken bij mannen. Onvruchtbaarheid tast het vermogen om seksuele betrekkingen te hebben niet aan. • Omdat de onvruchtbaarheid blijvend kan zijn, is het van belang dit met uw arts te bespreken vóór u met de chemotherapie start. Eventueel kan zaad ingevroren worden of een klein stukje weefsel uit de teelbal worden gehaald voor later gebruik. • Mannen die chemotherapie krijgen, moeten voorbehoedsmiddelen gebruiken om geen zwangerschap te veroorzaken. De behandeling kan immers schade berokkenen aan de zaadcellen, wat geboorteafwijkingen kan veroorzaken. • Gebruik, om uw partner te beschermen, een condoom de eerste 48 uur na toediening van cytostatica. Er kunnen resten van de geneesmiddelen terechtkomen in het sperma. • Er treedt vaak een verminderde zaadproductie op waardoor het sperma wateriger wordt. Ook kunnen zich tijdelijke erectieproblemen voordoen. 25


03/07/15 12:59

“

Omdat de onvruchtbaarheid blijvend kan zijn, is het van belang dat met uw arts te bespreken vóór u met de chemotherapie start.

Bij vrouwen Chemotherapie kan de eierstokken aantasten en de volgende nevenwerkingen veroorzaken: • menopauze: chemotherapie kan menopauzeachtige symptomen veroorzaken zoals onregelmatige maandstonden, het uitblijven van de maandstonden, warmteopwellingen en een droge vagina. Daardoor is de kans op ontsteking van de blaas of de vagina ook groter - dat moet meteen behandeld worden (zie pag. 21, Verhoogd risico op infecties). • tijdelijke of blijvende onvruchtbaarheid. Of u onvruchtbaar kunt worden en hoelang het duurt, hangt onder andere af van het soort cytostatica, de dosis en uw leeftijd. Vraag daarover meer uitleg aan uw arts. Om de vruchtbaarheid van de vrouw te bewaren, kunnen eicellen ingevroren worden of kunnen een aantal 'strips' uit het weefsel van de eierstokken worden gehaald. Of beide technieken worden gecombineerd om een hogere slaagkans te behalen bij een latere bevruchtingspoging. Die technieken zijn relatief nieuw, maar in grote fertiliteitscentra is men er goed mee vertrouwd. Praat er voorafgaand aan de behandeling over met uw huisarts of oncoloog, en vraag eventueel om een doorverwijzing naar een fertiliteitscentrum.

Zwangerschap Zwanger worden tijdens een behandeling is theoretisch mogelijk, maar absoluut af te raden omdat cytostatica geboorteafwijkingen kunnen veroorzaken. Mocht u zwanger zijn als u de diagnose kanker krijgt, bespreek dit dan meteen met uw oncoloog. Na het einde van de behandeling verdwijnen cytostatica snel uit het lichaam, zodat een zwangerschap strikt wetenschappelijk gezien al na enkele weken kan. Maar de meeste kankerspecialisten adviseren een wachttijd. Vraag advies aan uw behandelend arts. 26


03/07/15 12:59

Problemen met huid en nagels Tijdens de chemotherapie kunt u kleine ongemakken hebben met uw huid en nagels. De huid kan rood en droog worden, afschilferen, jeuken en extra gevoelig zijn voor de zon. Wanneer bepaalde soorten cytostatica langs de aders worden toegediend, worden de aders donker van kleur. Ook dat is tijdelijk. Nagels kunnen donkerder, broos of geel worden of afbreken. De meeste van die nevenwerkingen zijn mogelijk hinderlijk, maar niet ernstig. Let wel op als: • u pijn voelt of een branderig gevoel hebt tijdens het toedienen van cytostatica. Dat is niet altijd ernstig, maar bepaalde cytostatica kunnen ernstige schade toebrengen als ze uit een ader lekken. Meld het daarom meteen aan uw arts; • uw nagelriemen rood zien of pijn doen; • u plotseling uitslag en hevige jeuk krijgt. Dat kan wijzen op een allergische reactie. Ook dat moet u meteen melden.

Omgaan met een droge huid en broze nagels • Neem geen lange, hete baden en gebruik vochtinbrengende zeep en huidcrème. • Gebruik geen parfum, deodorant of aftershave met alcohol. • Bescherm uw huid en nagels door handschoenen te dragen bij huishoudelijk werk. • Vermijd de zon zo veel mogelijk, en gebruik anders een zonnecrème met een hoge beschermingsfactor en lippenbalsem. • Drink veel. • Draag katoenen kleren in plaats van wol of synthetisch materiaal.

Invloed op spieren en zenuwen Bepaalde cytostatica kunnen de zenuwen aantasten en een tintelend, week of verdoofd gevoel veroorzaken in de handen en voeten. Onder invloed van chemotherapie komen ook spieren gewrichtspijnen voor. De symptomen kunnen toenemen in de loop van uw behandeling; soms verschijnen ze pas nadat u enkele cycli van chemotherapie gehad heeft. In medisch jargon heet die zenuwschade ‘perifere neuropathie’ of handvoetsyndroom.

27


03/07/15 12:59

De klachten verdwijnen meestal volledig na het stoppen van de therapie, soms blijven er (lichte) klachten bestaan. Meld het snel aan uw behandelend kankerspecialist als u last hebt van een van deze symptomen. Hij kan misschien een verergering voorkomen door de ernst ervan te laten onderzoeken en de medicatie of de dosering van de chemotherapie aan te passen. Een echte behandeling is er niet voor deze zenuwaandoeningen, maar vaak kan de pijn die ermee gepaard gaat, verlicht worden.

Diarree Veel chemotherapiepatiënten hebben last van diarree omdat de geneesmiddelen schade berokkenen aan de sneldelende cellen van het spijsverteringsstelsel. Bij diarree moet u vooral oppassen voor uitdroging, ondervoeding of gebrek aan bepaalde voedingsstoffen. Hebt u meer dan 24 uur lang diarree of hebt u buikpijn en krampen, bel dan uw behandelend arts. Neem geen geneesmiddelen tegen diarree zonder uw arts te raadplegen.

Omgaan met diarree • Drink veel om het vocht en de voedingsstoffen die u verloren hebt, weer op te nemen. • Vermijd hete of ijskoude dranken, cafeïnehoudende koffie en thee of alcohol. • Eet en drink vaak kleine beetjes in plaats van drie volwaardige maaltijden per dag te nemen. • Eet voedsel waarin weinig vezels zitten: wit brood, witte rijst of pasta, rijpe bananen, fruit zonder schil uit blik, vlees, vis … • Vermijd vezelrijk voedsel of voedsel dat krampen kan veroorzaken: volkorenproducten, rauwe groenten, bonen, kool, vers fruit …

Constipatie Nogal wat mensen die chemotherapie krijgen, hebben last van constipatie. De belangrijkste medicijnen tegen misselijkheid en braken veroorzaken immers bijna bij iedereen constipatie. Ook mensen bij wie de kanker verder gevorderd is, zijn er gevoelig voor, onder andere omdat ze minder bewegen, anders eten of pijnstillers krijgen die constipatie in de hand werken. Als u meer dan twee dagen niet naar het toilet geweest bent, vraagt u 28


03/07/15 12:59

het best uw behandelend arts om raad. Neem geen geneesmiddelen zonder uw arts te raadplegen.

Omgaan met constipatie • Drink veel, ook warme dranken (warm water helpt soms). • Probeer veel te bewegen. • Vraag uw arts of u vezelrijk voedsel (volkorenproducten, rauwe groenten, vers fruit … ) mag eten (voor bepaalde kankers is een vezelrijk dieet af te raden). • Vraag uw arts tijdig een medicijn als andere middelen niet helpen.

Psychologische impact Het ondergaan van een kankerbehandeling kan zeer stresserend zijn en gepaard gaan met een brede waaier aan gevoelens. Iedereen verwerkt de diagnose en het effect van de behandeling op zijn eigen manier. De therapie brengt veel onzekerheid met zich mee: zal de therapie aanslaan? Wat met de neveneffecten … Tijdens de therapie kunt u zich bij momenten depressief, angstig, boos, gefrustreerd, hulpeloos of alleen voelen. Vermoeidheid kan die donkere gevoelens nog versterken. Stemmingen kunnen snel omslaan, van heel positief tot uitzichtloos. Vaak bieden familieleden en vrienden de nodige steun, maar de gevoelens kunnen zo overweldigend zijn dat het moeilijk wordt om er met naasten over te praten. Mogelijk lukt dit beter met lotgenoten (zie pag. 35), of in een anoniem gesprek via de Kankerlijn (zie pag. 33). U kunt ook een beroep doen op de psychologen of sociaal werkers van het ziekenhuis om uw gevoelens bespreekbaar te maken. Aanvullende behandelingen zoals meditatie, yoga, mindfulness en relaxatietherapie kunnen eveneens helpen. Uw huisarts kan u verwijzen naar psychosociale zorgverleners in de thuiszorg.

“

Vaak bieden familieleden en vrienden de nodige steun, maar de gevoelens kunnen zo overweldigend zijn dat het moeilijk wordt om er met naasten over te praten. 29


03/07/15 12:59

Geheugen- en concentratieproblemen Chemotherapie (maar ook bestraling en hormonale therapie) kan het geheugen en/of de concentratie aantasten. Moeilijk namen en afspraken onthouden, moeilijk dingen kunnen combineren, moeite hebben om geconcentreerd te blijven bij het lezen … het zijn allemaal zaken die u kunt ervaren. Bij de meesten gaat dat snel voorbij, anderen kunnen er jaren last van hebben. Het onderzoek naar de oorzaken van dit fenomeen is nog niet vergevorderd. Er is dan ook nog geen enkele preventie of behandeling voorhanden. Naast de behandeling spelen ook andere factoren, zoals stress, vermoeidheid, angst en somberheid een rol. Wie bijvoorbeeld onder negatieve stress staat of terneergeslagen is, benadrukt sneller het eigen falen. Men heeft meer aandacht voor wat niet lukt, wat tot meer stress leidt. Daardoor werken de hersenen minder goed en maakt men gemakkelijker fouten. Voldoende slaap en een geordend leven kunnen helpen, net als afstand nemen, het hoofd leegmaken en rust vinden. Mindfulness en andere relaxerende activiteiten kunnen een goede ondersteuning bieden. Veel ziekenhuizen organiseren ook een oncologisch revalidatieprogramma, waarbij aandacht geschonken wordt aan lichaamstraining en psychosociale begeleiding om u te helpen herstellen en re-integreren. Er zijn ook gewoontes die u kunt aanhouden om de gevolgen van het probleem zo veel mogelijk onder controle te houden: • Plannen en organiseren is heel belangrijk. Hou een gedetailleerde dagelijkse agenda bij, maak lijstjes … • Train uw geheugen, door bijvoorbeeld kruiswoordraadsels op te lossen of een cursus te volgen van iets dat u interesseert. Werken is overigens de beste geheugentraining, dus ga zo snel mogelijk weer aan het werk als het kan. • Probeer dingen altijd op dezelfde plaats te leggen. • Pas zo nodig uw omgeving aan, door bijvoorbeeld labels te kleven op de kasten, of door te vragen aan de mensen om één voor één te praten als u moeite hebt om u te concentreren als ze door elkaar praten.

30


03/07/15 12:59

7 Nazorg Leven met een ernstige ziekte als kanker is een hele beproeving. De medische behandeling brengt fysieke ongemakken met zich mee. Daarnaast worden de meeste kankerpatiënten geconfronteerd met allerlei zorgen, angsten en onzekerheden. Als de therapie met succes is afgerond, vragen patiënten zich af wat er nog meer gedaan kan worden. Als het met de therapie niet gelukt is om de kanker uit te schakelen, is het de vraag hoe de symptomen zo goed mogelijk behandeld kunnen worden en wie daarbij kan helpen. Hulp bij de praktische én bij de emotionele aspecten van de ziekte is vaak welkom. Nazorg is in beide situaties erg belangrijk. Het begrip 'nazorg' houdt dan ook veel in: medische begeleiding, oncorevalidatie (onder begeleiding bewegen om de fysieke conditie én de levenskwaliteit te verbeteren), psychische en sociale opvang en/of palliatieve zorg. Een deel van de nazorg bestaat uit een geregelde medische controle (bloedafnames, echografie van de lever, röntgenonderzoek van de longen …), vooral met de bedoeling een mogelijk herval zo snel mogelijk op te sporen en te behandelen. U zult daarbij alle betrokken specialisten zien: de chirurg, de medisch oncoloog en/of de orgaanspecialist en de radiotherapeut. De medisch oncoloog of de orgaanspecialist zal zo mogelijk het resultaat van de chemotherapie nagaan en met u bekijken of u nog bijwerkingen hebt.

“

Nazorg houdt veel in: medische begeleiding, oncorevalidatie, psychische en sociale opvang en/of palliatieve zorg. 31


03/07/15 12:59

Meer info 8 Lotgenotencontact

Nog vragen? Deze brochure beantwoordt wellicht niet al uw vragen. Blijf er niet mee zitten, maar stel ze aan uw behandelend arts. Daarnaast beschikken alle kankerafdelingen over gespecialiseerde zorgverleners die u kunnen helpen met praktische en emotionele problemen: verpleegkundigen, psychologen, sociaal werkers … Vraag naar hen in het ziekenhuis of bij uw thuiszorgorganisatie. U kunt in een 40-tal ziekenhuizen en campussen in Vlaanderen ook terecht bij de goed opgeleide zorgvrijwilligers van Kom op tegen Kanker. Zij verzekeren een permanentie op bepaalde afdelingen van het ziekenhuis. Die zorgvrijwilligers hebben de tijd om met u te praten, u te informeren, uw problemen te signaleren aan de zorgverleners … Vraag ernaar op de afdeling waar u behandeld wordt of raadpleeg de Kom op tegen Kanker-agenda op www.allesoverkanker.be/ individuele-steun-en-opvang-het-ziekenhuis. U kunt ook andere info vinden op www.allesoverkanker.be.

32


03/07/15 12:59

Kankerlijn Voor een anoniem luisterend oor, deskundig advies of een bemoedigend gesprek: bel elke werkdag van 9 tot 12 uur en van 13 tot 17 uur. Stel uw vraag op www.kankerlijn.be of mail naar [email protected]. O.a. voor informatie over financiële hulp en andere sociale voorzieningen, thuiszorg, palliatieve zorg, pruikenwinkels enz.

Kankermeldpunt Meld uw probleem: bent u tevreden over de medische zorg, de begeleiding en ondersteuning? Of kan het beter? Aarzel niet en signaleer het via de website www.kankermeldpunt.be of bel elke werkdag van 9 tot 12 uur. Alles gebeurt in volledige anonimiteit. Het Kankermeldpunt kan geen individuele problemen oplossen. Kom op tegen Kanker wil wel terugkerende problemen detecteren en voor oplossingen pleiten die de situatie van (ex-)kankerpatiënten structureel verbeteren.

Financiële hulp Kanker is behalve fysiek en moreel vaak ook financieel zwaar. Om tegemoet te komen aan de financiële noden van kankerpatiënten bieden verschillende instanties financiële steun (ziekenfonds, OCMW, overheid ...). Alle informatie over financiële tussenkomsten voor kankerpatiënten vindt u op www.allesoverkanker.be/socialevoorzieningen. Toch zijn er nog kankerpatiënten die tussen de mazen van het net vallen en voor wie de ziektekosten bijzonder problematisch zijn. Voor hen kan het Kankerfonds van Kom op tegen Kanker mogelijk een bijdrage leveren. Wenst u financiële steun aan te vragen? Vraag een sociaal werker van uw ziekenfonds, ziekenhuis, OCMW of andere thuiszorgdienst of u eventueel in aanmerking komt.

33


03/07/15 12:59

Meer informatie • http://forum.allesoverkanker.be: forum waar lotgenoten ervaringen uitwisselen • www.allesoverkanker.be/verhalen: getuigenissen van mensen die kanker hebben (gehad) en duiding door zorgverstrekkers • www.allesoverkanker.be/chemotherapie • www.allesoverkanker.be/radiotherapie • www.allesoverkanker.be/doelgerichte-therapie • www.allesoverkanker.be/klinische-studies • www.allesoverkanker.be/socialevoorzieningen • www.allesoverkanker.be/pijn-bij-kanker • www.allesoverkanker.be/vermoeidheid-bij-kanker • www.allesoverkanker.be/kanker-en-erfelijkheid • www.seksualiteitenkanker.be • www.allesoverkanker.be/verzorging-en-make-voor-kankerpatienten: verzorging en make-up voor kankerpatiënten • www.allesoverkanker.be/boeken: uitgebreide boekenlijst • www.allesoverkanker.be/activiteiten: overzicht van activiteiten in Vlaanderen en Brussel voor mensen met kanker en hun omgeving: infosessies (over uw kanker, over nevenwerkingen, vermoeidheid ...), workshops, lezingen, ontmoetingsdagen ...

34


03/07/15 12:59

9 Lotgenotencontact Lotgenotencontact blijkt een goede aanvulling op de medische en verpleegkundige zorg. Met een lotgenoot praten doet deugd en geeft moed. U hoort en ziet dat het leven niet ophoudt na een confrontatie met kanker. Bij lotgenotengroepen kunt u terecht voor individueel lotgenotencontact, vaak telefonisch of per e-mail. Sommige groepen gaan ook in het ziekenhuis op bezoek bij patiënten. Daarnaast organiseren ze soms groepsactiviteiten zoals infobijeenkomsten.

Hoe komt u in contact met lotgenoten? • Voor adressen en contacten van lotgenotengroepen kunt u terecht bij de Kankerlijn 0800 35 445, op de Kom op tegen Kanker-website via www.allesoverkanker.be/lotgenotengroepen of u kunt ons mailen op [email protected]. • Via internet kunt u op het forum voor patiënten van gedachten wisselen met andere kankerpatiënten: forum.allesoverkanker.be. Op www.allesoverkanker.be/activiteiten vindt u een overzicht van de activiteiten van lotgenotengroepen in uw regio, maar ook van activiteiten van Kom op tegen Kanker zelf en van andere zorginstanties, waar u ook lotgenoten kunt ontmoeten en ervaringen delen.

Wat doet Kom op tegen Kanker? Kom op tegen Kanker is de voortrekker en het aanspreekpunt in de strijd tegen kanker in de Vlaamse Gemeenschap. Samen komen we op voor minder kanker, meer genezing en een betere levenskwaliteit voor (ex-)kankerpatiënten en hun familie en omgeving. Kom op tegen Kanker strijdt voor het recht van patiënten op de beste behandeling en zorg, en voor het recht van mensen op een gezonde leefomgeving. Meer info: www.komoptegenkanker.be.

35


03/07/15 12:59

Een uitgave van

Tel. 02 227 69 69 Fax 02 223 22 00 Website: www.komoptegenkanker.be Facebook: www.facebook.com/komoptegenkanker Twitter: @KOTKanker E-mail: [email protected] Rekeningnummer: IBAN: BE03 4886 6666 6684, BIC: KREDB Meer informatie over kanker? www.allesoverkanker.be

Verantwoordelijke uitgever: Marc Michils, Koningsstraat 217, 1210 Brussel

Kom op tegen Kanker Koningsstraat 217 1210 Brussel

36


03/07/15 12:59

15 12:59

Recommend Documents