09/01/14 CMD ZEEFDRUK BONANZA
ONTDeKKeN e RVa R e N PRoBeReN www.kapitaalutrecht.nl Wessel Kramer & Tim Terlingen JDE-VISD-2
2
Voorwoord Sinds de opening van Kapitaal Utrecht zijn wij, Tim Terlingen en Wessel Kramer, nieuwsgierig geworden naar handmatige drukctechnieken. Met voorname zeefdrukken. Tijdens het vak Magazine, in jaar 2, besloten we met de gehele redactie ons zeefdrukdiploma te halen. Voor we het wisten kwamen we steeds vaker bij Kapitaal. Er is zoveel te ontdekken als het aankomt op de oudere druktechnieken zoals zeefdrukken of etsen. Vandaar ook ons enthousiasme. Om ons enthousiasme te kunnen delen besloten we om, tijdens het vak Seminar, een workshop op de Hogeschool Utrecht te organiseren. Voordat we de workshop konden starten, moest er natuurlijk wel onderzoek worden gedaan. Onderzoek naar hoe zeefdrukken tegenwoordig wordt toegepast, aangezien het werkveld van tegenwoordig steeds digitaler wordt. Is er nog wel ruimte voor analoge druktechnieken zoals zeefdrukken?
3
4
INHOUDSOPGAVE 02 04 06 07 09 10 14 16 18 20 21
Voorwoord Inhoudsopgave Synopsis Zeefdrukken & hoe werkt het? Bekende ontwerpers & zeefdrukken Onderzoek Conclusie Workshop & Reacties Reflecties Bronnen Bijlagen
5
6
SYNOPSIS Vorig jaar is Kapitaal Utrecht geopend. Kapitaal is een broedplaats, of een thuis, voor grafisch ontwerp en andere, ook niet beeldende, disciplines. Mensen kunnen er voor een laag bedrag flexwerken of naar activiteiten gaan die speciaal worden georganiseerd voor jonge ontwerpers, muzikanten, ondernemers enzovoort. Naast deze bezigheden kunnen mensen ook hun eigen drukwerk produceren. Zeefdrukken is de voornaamste druktechniek die wordt behandeld in deze werkplaats. Door een workshop zeefdrukken te organiseren, willen we de CMD’er bewust maken van de verschillende ontwerp keuzes die hij of zij heeft. Het is een leuke en toegankelijke manier voor CMD’ers om hun eigen ontwerpen te drukken op een ruim assortiment aan materiaal. Zo beperk je jezelf niet alleen tot papier, maar kan je bijvoorbeeld ook op tote bags of flessen zeefdrukken. Als CMD’er is het belangrijk om jezelf te blijven verdiepen in verschillende druktechnieken en aspecten van de grafische wereld. Er is ook veel animo vanuit de CMD studenten, zo blijkt uit enquêtes, om te zeefdrukken. Hieruit blijkt ook dat veel studenten behoefte hebben om zich te kunnen onderscheiden in hun werk, maar ook willen experimenteren.
Door ontwerpers, studenten en deskundigen bij Kapitaal vragen te stellen willen we tot een goed onderbouwde conclusie komen. Heeft zeefdrukken toegevoegde waarde voor CMD’ers en kan dit misschien worden toegepast in Creative lessen? We willen de workshop vlot door laten lopen (anders levert het problemen op met de inkt en het raam), om zoveel mogelijk mensen te laten zeefdrukken. De voorbereidingen op het zeefdrukken zelf (ontwerp, belichten, afspoelen) willen laten zien door middel van filmpjes. Zo willen we snel een inzicht geven in het ontwerpproces en kunnen de mensen die mee doen aan de workshop zelf de laatste hand leggen aan het gehele proces. Als eindresultaat willen we de mensen die mee doen de conclusie (dit kan zijn een illustratie of typografische uiting, etc.) uit ons onderzoek zelf laten zeefdrukken.
7
ZEEFDRUKKEN & HOE WERK HET? Voordat we met het onderzoek begonnen, wilden we duidelijk beschrijven wat zeefdrukken nou is en hoe het werkt.
ONTWERP OPMAKEN Om een ontwerp te kunnen drukken op een stuk stof, t-shirt of papier moet je het ontwerp wel juist opmaken. Tijdens het belichtingsproces komt je ontwerp op de zeef terecht. Hij schijnt dan alleen door op de plekken van je ontwerp, wat het mogelijk maakt om er met een rakel en inkt overheen te gaan en een druk te maken. Om een ontwerp te kunnen belichten is het nodig dat deze geprint wordt op een transparant vel. De inkt mag niet doorschijnen, anders levert dit problemen op met de belichting! Ook qua kleuren gebruik moet je rekening houden tijdens het ontwerp. Voor elke kleur die je wilt gaan gebruiken heb je een aparte zeef nodig, dus ook een apart transparant vel. Op elk transparant vel staat het deel van het ontwerp wat in een bepaalde kleur moet komen. Besluit je in één enkele kleur te drukken, dan noemen we dit monodruk. Dit is de simpelste vorm van zeefdrukken en levert vaak de minste kosten op. Als je een ontwerp hebt waar je twee verschillende kleuren in wilt verwerken, moet je het ontwerp dus in twee verschillende lagen opmaken, zodat je ze apart van elkaar kan printen. Later, tijdens het zeefdrukken zelf, druk je eerst de meest onderliggende laag en vervolgens de kleuren die daarboven moet komen.
BELICHTEN Om het ontwerp goed op een raam te krijgen, check je eerst of er geen kleine stippen op je transparante vel zitten. Deze worden niet belicht, waardoor je ontwerp niet volledig op het te drukken materiaal terecht komt. Als er toch stipjes te zien zijn, is het mogelijk deze bij te werken met een stift. Wij drukken op stoffen tasjes, dus gebruiken we een textielraam. Een textielraam heeft een grovere zeef dan een raam voor papier. Vervolgens is het de bedoeling het zeefdrukraam in te smeren met een lichtgevoelige emulsie. Deze moet vervolgens drogen in een droogbak. Als de emulsie op het raam droog is kan deze belicht worden. Dit gebeurt door het ontwerp op een glasplaat te leggen in de belichtingsbak. Vervolgens wordt het raam over het ontwerp heen geplaatst. Als de belichtingstafel aan gaat zuigt hij het geheel vacuüm.
UITSPOELEN & AFPLAKKEN Als het raam belicht is moet deze worden uitgespoeld met water. Het ontwerp is dan al te zien op het raam. Onzuiverheden in het raam kunnen nog worden weggewerkt met kleine hoeveelheden emulsie. Als het raam is uitgespoeld moet het nog even drogen. De randen van het raam moeten als laatste nog worden afgeplakt en daarna is het raam klaar voor gebruik.
8
KLEUREN MENGEN Als het raam klaar is moeten er nog kleuren gemengd worden. Dit gebeurt door verschillende kleuren inkt met elkaar te mengen, tot dat de gewenste kleur is bereikt. Voor ons eigen ontwerp, dat wij gebruiken in de workshop, hebben we alleen zwart gebruikt. De inkt kan ook nog worden aangemaakt met retarder, waardoor het minder snel opdroogt.
ZEEFDRUKKEN Uiteindelijk kan er gezeefdrukt worden. Leg voldoende stoffen of papier neer, want tijdens het zeefdrukken mag de inkt niet indrogen. Als de drukken allemaal op dezelfde positie van het materiaal moeten komen kunnen er stukjes plakband worden geplaatst om zo altijd dezelfde positie te hebben tijdens het drukken. Daarna kan er inkt worden geplaatst op het raam om het vervolgens door de zeef heen op het materiaal te drukken.
9
BEKENDE ONTWERPERS & ZEEFDRUKKEN ANDY WARHOL Andy Warhol was een bekende kunstenaars uit Amerika. Hij is beroemd geworden door zijn schilderijen en zeefdrukken van verpakking en objecten. Hiernaast een portret van Marilyn Monroe. Naast Marilyn Monroe heeft Andy Warhol ook portretten gemaakt van o.a Grace Jones en Elvis Presley. Als je op het internet zoekt naar Andy Warhol kom je meteen deze portretten tegen.
BAS KOSTERS Bas Kosters is een bekende mode ontwerper. Zijn extravagante stijl valt meteen op en ook hij gebruikt zeefdrukken om bijvoorbeeld kleren te bedrukken. We hebben hem live mogen aanschouwen in Kapitaal Utrecht, waar hij zijn ‘This Is A Fake’ op veel verschillende shirts drukte.
10
SUE DOEKSEN Sue Doeksen is een illustrator uit Amsterdam. Ze creërt vrolijke en kleurrijke werelden die vol zitten met verborgen grappen. Niet alleen gebruikt ze zeefdrukken, maar ook paper-cut en animatie. Haar stijl kenmerkt zich door de makkelijke vormen die uiteindelijk een geheel vormen.
GIJS KAST Gijs Kast is ook een illustrator. Hij werkt onder andere voor het Parool en de Volkskrant. Ook Gijs hebben we live mogen aanschouwen tijdens een zeefdruksessie. Hij experimenteerde met veel kleuren en lagen, wat erg mooi was om te zien.
11
ONDERZOEK Wat voegt zeefdrukken toe aan een digitaal werkveld? Om ons heen merken we dat er bij veel mensen interesse aanwakkert voor analoge druktechnieken, zoals zeefdrukken, maar dat er weinig gebeurt met deze interesse. Door te onderzoeken wat zeefdrukken toevoegt aan een digitaal werkveld wilden we een workshop organiseren, om de CMD’er bewuster te maken van de verschillende keuzes die hij of zij heeft. Wij zijn beiden in aanraking gekomen met de zeefdruktechniek bij Kapitaal Utrecht. Hier worden diverse workshops en exposities georganiseerd. Het is een erg inspirerende plek, waar veel verschillende disciplines bij elkaar komen. Door de workshop die we een tijd terug bij Kapitaal hebben gevolgd, zijn we nu allebei erg enthousiast over analoge druktechnieken. Maar wat voegen ze nou daadwerkelijk toe aan een werkveld waar, van ontwerpen tot aan drukken, alles digitaal gebeurt? In ons onderzoek hebben we ons vooral gericht op zeefdrukken, omdat we daar het meest bekend mee zijn. Zeefdrukken is een sjabloon techniek. Door op een raam, met daarin gaas, het ontwerp te belichten is het mogelijk om het ontwerp te drukken op veel verschillende oppervlakten. Dit heeft een aantal voordelen ten opzichte van digitaal drukken. Zo is er een grotere kleurechtheid en zijn de drukken chemisch bestendig. Ook is zeefdrukken niet alleen beperkt tot vlakdruk, want het kan ook worden ingezet bij ronddruk. Dit zien we bij bijvoorbeeld glazen flessen die worden bedrukt.
Deze veelzijdigheid is al een groot voordeel op zich, maar als ontwerper kan er ook meer geëxperimenteerd worden voor en tijdens het proces. Het is erg interessant om te zien hoe ontwerpers hier mee om gaan. Zo hebben we mode ontwerper Bas Kosters kunnen aanschouwen tijdens een zeefdruk evenement. In plaats van secuur te werk te gaan en de te bedrukken ondergrond netjes neer te leggen, ging alles in een heel rap tempo. Elk shirt dat gedrukt werd zag er uiteindelijk anders uit. De ene had het ontwerp wat schever dan de andere en ook werden veel verschillende kleuren shirts gebruikt. We zien niet alleen experimenten met compositie, zoals Bas Kosters dat doet, maar ook met kleur. Als voorbeeld nemen we Gijs Kast, illustrator van beroep. We hebben hem de illustratie Tribal Mask zien zeefdrukken. Hij maakte deze illustratie zonder bepaalde kleuren in zijn hoofd, deze kwamen later tijdens het drukken pas tevoorschijn. Dit was erg interessant om te zien, aangezien hij steeds andere kleuren papier en inkt gebruikte. Ook experimenteerde hij met transparante inkt. Elke illustratie kwam er dus uniek uit en dat gebeurde allemaal tijdens het drukproces. Iets dat we met digitale druk niet zien.
12
Zoals we eerder hebben beschreven in het zeefdrukproces, is er voor elke kleur een ander raam nodig. Dit zijn verschillende drukgangen. Maar het is ook mogelijk om verschillende kleuren in één drukgang te drukken. Dit noemen we een irisdruk. Het ontwerp duo Design & Other heeft bij Kapitaal Utrecht de creatie Fountain Fountain gemaakt, vernoemd naar de irisdruk of ’split fountain’. Fountain Fountain bestaat uit 15 delen, die samen een fontein vormen. Elk deel is gemaakt door middel van irisdruk technieken en maakt gebruik van veel kleurverlopen. Tijdens het proces hebben ze veel geëxperimenteerd met kleuren en de verlopen, tot dat ze precies hadden waar ze naar zochten. Zeefdrukken gaat wel in een kleinere oplage dan bijvoorbeeld digitale prints, die snel uit een printer komen, maar daar kan ook een voordeel uit gehaald worden. Zo gebruiken veel ontwerpers zeefdrukken ook als manier om werk uniek te maken. Het toont aan dat ze aandacht hebben besteed aan hun illustratie en dat er veel werk in zit. Ze hebben het zelf met de hand gemaakt, waardoor het object, of ontwerp, een meerwaarde heeft ten opzichte van iets dat in grote oplagen uit de printer komt. De voordelen die zeefdrukken met zich meebrengt zijn niet de enige redenen waarom wij zeefdrukken zo interessant vinden en het willen delen met andere CMD’ers. Werken met je handen geeft een bepaalde voldoening. Een voldoening die, volgens onderzoek, onze oerbehoefte bevredigt.
We besteden veel van onze tijd achter de computer en we kopen eigenlijk alles dat we nodig hebben, in plaats van dat we het zelf maken. Als we dingen maken, krijgen we juist gevoelens van trots, plezier en voldoening. Het voelt alsof je belangrijk bent in het proces van het creëren of het repareren van dingen. Zeefdrukken is hier geen uitzondering op. In het onderzoek van Dr. Kelly Lambert komt ook naar voren dat het uitvoeren van creatieve ideeën kan functioneren als een natuurlijke kuur tegen depressie en ongelukkigheid. Een onderzoek van Matthew Crawford laat zien dat mensen gaan twijfelen aan het werk dat ze achter hun bureau doen. Vooral als ze zien dat hun harde werk eigenlijk maar weinig uit heeft gehaald. Als mensen direct resultaat kunnen zien van creatieve oplossingen die zij zelf hebben bedacht, dan geeft dan veel meer voldoening. De directe resultaten die voortkomen uit het bedenken van creatieve oplossingen zijn in grote ondernemingen vaak niet te zien, want het werk dat je doet is niets meer dan een klein gedeelte van het grote plaatje. Het grote plaatje dat je waarschijnlijk niet eens zal zien. Dit zien we bijvoorbeeld ook terug in de tekeningen die zijn gevonden in de grotten van Altamira in Spanje of de tekeningen die de Aboriginals voor ons achter hebben gelaten. Het relateert zich niet direct aan zeefdrukken, maar het laat zien dat de mensheid altijd met hun handen heeft gewerkt en altijd heeft gezocht naar manieren om zich zelf te uiten.
13
Fountain Fountain | Design & Other
14
CONCLUSIE Zeefdrukken heeft een meer ambachtelijke rol in het hedendaagse digitale werkveld. Het wordt gebruikt om unieke werken te maken en vrij te kunnen experimenteren met kleuren, materialen en drukgangen. Met je handen werken in plaats van achter een scherm te zitten is ook goed voor de ontwerper zelf. Het leidt tot nieuwe creatievere oplossingen. Met zeefdrukken en andere analoge druktechnieken kunnen we bezig blijven met experimenteren en dingen te bereiken die digitaal niet mogelijk zijn. Daarom hebben we nu ook de woorden: ontdekken, ervaren en proberen, als leidraad genomen.
15
ONtDEkkEN ERvAReN PRoBeREN
16
Workshop & reacties De workshop verliep, naar onze mening, erg goed. Soms was het wat rommelig door de mensen die naar binnen en buiten liepen, maar we hebben lekker vlot door kunnen drukken, zodat het raam niet opdroogde. Het was ook erg leuk om te zien dat veel mensen een tote bag mee wilde, met daarop het ontwerp dat Wessel speciaal voor deze workshop heeft gemaakt.Er waren zelfs een aantal mensen die hun T-shirt beschikbaar stelden. Ook hadden we een aantal spullen uit Kapitaal mee genomen om te laten wat er allemaal kan mee zeefdrukken. Zo lag bijvoorbeeld het boek “Naar Inkt Vissen” er en ook hadden we nog een aantal voorbeelden Sue Doeksen en Bas Kosters. In de tote bags hebben we uiteindelijke nog wat dingen, zoals stickers, flyers en posters gedaan. Zo wilden we de deelnemers nog wat extra’s meegeven om echt gemotiveerd te raken te gaan zeefdrukken. Of in ieder geval een keer langs Kapitaal te gaan. Het was ook erg leuk om te zien hoe Laurens Vreekamp heel enthousiast zijn eerstejaars CMD’ers meenam, die uiteindelijk ook nog hebben gezeefdrukt. Op de volgende pagina een aantal reacties.
17
Linsey | CMD jaar 3
Dylan - CMD Jaar 3
Ik vond de workshop erg tof om te doen. De toegevoegde waarde voor mij is om het uiteindelijk te kunnen gebruik- en voor mijn stageverslag of boekje. Verder zou ik graag mijn eigen werk willen zeefdrukken.
De toegevoegde waarde is dat je er een ander effect mee kan bereiken dan met digitaal printen. Je kan er aan zien dat het handwerk is. Voor sommige projecten kan dat effect een toevoeging zijn. Ik denk dat als je bezig bent met je handen het verfrissend kan werken, omdat je weer met andere dingen rekening moet houden. Hierdoor ga je beter nadenken en dingen anders doen in je ontwerp.
Neelke | CMD jaar 3 Ik vond de workshop erg leuk om te doen, ookal had ik even nodig om de afdruk goed te krijgen. Zelf teken ik heel graag en het idee om je eigen ontwerp op een tas of t-shirt te drukken met de zeefdruktechniek lijkt mij erg gaaf. Het leuke vond ik dat je het drukken zelf doet en niet met een machine. Zo voelt het meer als je eigen werk! Laura - CMD Jaar 3 Op de middelbare school ben ik voor het eerst in aanraking gekomen met zeefdrukken. Daarna heb ik er niet echt meer na omgekeken, terwijl ik het wel een van de meeste interessante drukvormen vindt, als het gaat om gepersonaliseerde producten en het ontwikkelen van je eigen identiteit. De workshop heeft mij er aan herinnerd hoe interessant zeefdrukken eigenlijk is. Hoe leuk het is om een relatief kleine oplage gepersonaliseerde producten te produceren op een geheel eigenzinnige manier. Misschien heeft de workshop de ‘vergeten’ techniek wel een nieuw leven in heeft geblazen binnen de CMD-opleiding.
Maaike - CMD Jaar 3 Ik vond de workshop erg leuk. Vooraf had ik geen idee hoe de techniek werkte. Ik was een beetje huiverig om het uit te proberen, omdat ik praktische dingen vaak lastig vind. Op zich vond ik het vrij eenvoudig. Een aantal keer rakelen en het ging meteen goed! Ik denk dat de meerwaarde vooral zit in het feit dat het voor alles gebruikt kan worden. Je hebt direct een zichtbaar resultaat. Met het maken van iets op de computer en het uitprinten is het nog maar de vraag of de kleuren overheen komen.
18
Reflecties Tim Terlingen Wessel en ik had allebei dezelfde keuze gemaakt om onze seminar op de zeefdruktechniek te richten. Dit komt omdat wij met magazine in jaar 2 veel bij Kapitaal hebben gezeten en daar dus ook hebben gezeefdrukt. Dat was ons zo bevallen dat wij er al snel uit waren om een workshop of een filmpje te maken over zeefdrukken. Na het eerste gesprek met Tom Wolvers kwam eruit dat zeefdrukken en een workshop heel goed bij elkaar passen. Ook hebben wij heel veel steun gehad van de ontwerpers/mensen/vrijwilligers van Kapitaal. Met name Carlien Peijsel en Ramon Goedvree. Door Kapitaal konden wij deze workshop mogelijk maken. Zij hebben ons als ware gesponsord met materialen, promotie en natuurlijk zeefdruk apparatuur. Van te voren hadden wij bedacht om tote bags te bedrukken en om de bags een functie te geven hadden wij promotie materiaal verzameld. Dit met dank aan Kapitaal. Het ontwerp voor op de tasjes was een leuke illustratie met daarop de kernwoorden van zeefdrukken: ontdekken, ervaren en proberen. Dit vonden wij toepasselijke woorden die bij het zeefdrukken horen. Je ontdekt het, ervaart het en uiteindelijk ga je allerlei dingen proberen. Hier kan je denken aan de diktes van de inktlagen maar ook je eigen ontwerp zo opmaken dat je een mooi eindresultaat krijgt.
De samenwerking met Wessel is goed verlopen. Dit komt omdat Wessel en ik al vaker met elkaar hebben samengewerkt en wij kennen elkaars sterke en minder sterke punten. Wij hebben lekker kunnen werken met elkaar, bij Kapitaal in de werkplaats en ook bij de flexplekken. De workshop verliep goed. Laurens Vreekamp kwam op een gegeven moment met zijn eerste jaars CMD’ers binnen lopen en de meeste studenten hebben ook nog een zeefdruk gemaakt. Er was zelfs een student die zijn t-shirt uittrok om daar vervolgens op te drukken. Na de workshop heb ik veel leuke reacties gehad. CMD’ers die vertelden dat zij hun eigen ontwerp ook een keer willen uitwerken als een zeefdruk, dit vond ik erg leuk om te horen. Ik denk dat wij de CMD’ers enthousiast hebben gemaakt over de zeefdruktechniek en de toegevoegde waarde hiervan hebben kunnen laten zien.
19
Wessel Kramer Samen met Tim besloot ik het onderwerp van de seminar te richten op zeefdrukken. Ik heb samen met Tim aan het vak magazine gewerkt, waar we ook veel met zeefdrukken hebben gedaan. We zijn er allebei erg enthousiast over, dus de keuze was snel gemaakt. We besloten de seminar in de vorm van een workshop te doen, waarbij we de conclusie van ons onderzoek lieten zeefdrukken door de deelnemers. Ik heb al een aantal keer gezeefdrukt, maar een workshop geven had ik nog nooit gedaan. Ik vond het wel erg leuk om te doen, maar ook best lastig. Je moet overal rekening mee houden. Hebben we wel genoeg materiaal? Luisteren de mensen wel? Uiteindelijk is de workshop wel geslaagd en ben ik stiekem erg trots dat er mensen rondlopen met mijn ontwerp op een een tote bag. De samenwerking met Tim ging ook goed. Dit was niet de eerste keer dat we samen werkten. Bij Kapitaal en op school hebben goed kunnen zitten. Ik hoop dat we mede CMD’ers hebben kunnen inspireren om achter hun scherm vandaan te gaan en meer met analoge technieken te gaan werken!
20
BRONNEN Kapitaal Utrecht Carlien Peijsel Ramon Goedvree Bas Kosters Gijs Kast www.vormplatform.com www.kapitaalutrecht.nl www.gewoonoverdelft.nl/blog/2013/08/15/indrukwekkend-lesje-zeefdrukken www.printroom.org www.baskosters.com www.smashingmagazine.com/2010/12/07/preparing-artwork-for-screen-printing-in-adobe-illustrator/ www.zeefdrukles.nl/zeefdrukken/uitleg/ www.zeefdruk-info.nl/alleskan/ www.relatiegeschenkenblog.nl/2013/04/24/wat-zijn-de-beste-druktechnieken-voor-textiel/ www.zeefdruk.mysites.nl/mypages/zeefdruk/345752.html www.mazonscreen.nl/site/load.php?page=95#Waaromzeefdruk www.fortubes.com/watch-eDjPxl8T5G8-zeefdrukken+populair+bij+jongeren www.scientias.nl/oudste-rotskunst-van-europa-is-mogelijk-van-de-hand-van-neanderthalers/66290 http://zakelijk.infonu.nl/banen/83453-met-je-handen-werken-met-je-handen-werken-geeft-voldoening. html ISBN 1451636792 The Creativity Cure: How to Build Happiness with Your Own Two Hands (Carrie Barron & Alton Barron
21
BIJLAGEN Filmpje:
22
09/01/14 CMD ZEEFDRUK BONANZA
ONTDeKKeN e RVa R e N PRoBeReN www.kapitaalutrecht.nl
