131 Uit de Pers 160 Dagboek van een taalliefhebber

128 Jaar toonaangevend tijdschrift in talen en vertalen

Jaargang 128 Nr. 5 - mei 2012

ALGEMEEN FRANS

131 Uit de Pers 160 Dagboek van een taalliefhebber

132 Voordelen van het stoppen met roken

Vertaling Nederlands-Frans

137 Huan Huan et Yuan Zi, les deux pandas diplomates

DUITS

Vertaling Frans-Nederlands

139 Honderd jaar poolvorsen

Vertaling Nederlands-Duits

142 Hat Charles Darwin von einem Kollegen abgeschrieben?

Vertaling Duits-Nederlands

144 Richtig oder falsch

SPAANS

146 Encontraron indicios de la “partícula de Dios”

Vertaling Spaans-Nederlands

151 Extra ijzer maakt salmonella agressiever

Vertaling Nederlands-Spaans

152 Historia de Mundaka

ENGELS

153 Kids aan het water!

Vertaling Nederlands-Engels

157 Waarom FSC?

Vertaling Engels-Nederlands

158 Vertaalwedstrijd 2011 - Uitslag

Voor het complete grafische produkt. Van ontwerp tot drukwerk. Apart is het adres voor al uw ontwerpwerkzaamheden. Ook voor het ontwerpen van familiedrukwerk! Smaragdstraat 22 • 6534 WP Nijmegen T 024 3883955 • [email protected] • www.apart-reclame.nl

COLOFON Redactie: Algemeen: drs. M. Lemmens, Kalverhof 57, 6241 CZ Bunde; drs. H. Stam, George Marshallstraat 14, 6836 KW Arnhem. Frans: drs. Hetty van der Huizen, dr. Melchiorlaan 8, 1901 KE Castricum. Duits: dr. J. van Megen, Van Stiphoutstraat 1, 6561 EX Groesbeek. Spaans: Conchita Alegre Gil, Hulkestein 15, 2804 EN Gouda, Fennie Steenhuis, Galileïstraat 37, 2561 SX Den Haag Engels: drs. Jan Klerkx, Duitse Poort 62-E, 6221 HJ Maastricht. Aan dit nummer werkten mee: Frans: Agnès Vincenot Engels: dhr A.F. Parr MA, drs. M. de Ruijter, dr. L van Noppen

Uitgever:

Inzending van opgaven: Abonnees die schriftelijk werk ter beoordeling inzenden, dienen zich te houden aan de volgende regels: 1. Het werk moet voor de datum, genoemd aan het slot van de opgave, in het bezit zijn van de betrokken redacteur. 2. Op het in te zenden werk worden bovenaan naam, adres en pseudoniem vermeld; het pseudoniem moet op eventuele volgende bladzijden herhaald worden. 3. Eventuele vragen of opmerkingen worden geschreven op een apart vel, waarop ook naam en pseudoniem worden vermeld. 4. Het werk moet getikt of duidelijk geschreven worden op papier van A4 formaat, waarbij een marge van 3 cm moet worden aangehouden.

130

5. Wanneer voor speciale gevallen een persoonlijk antwoord gewenst wordt, sluit men een geadresseerde en gefrankeerde enveloppe in. 6. Het ingezonden werk wordt niet teruggestuurd. Abonnementen: De Talen verschijnt tien maal per jaar. De abonnementsprijs bedraagt u135,–. E-mail abonnement u120,–. Losse nummers u15,–. (excl. verzendkosten buitenland). Groepsabonnementen u245,– Abonnementen gelden telkens vanaf het eerstvolgende nummer. Reeds verschenen nummers zijn op aanvraag leverbaar en worden u, vergezeld van een factuur, toegezonden. Abonnementen worden automatisch verlengd, tenzij zij schriftelijk worden opgezegd voor 1 december. Abonnementenadministratie en marketing: Uitgeverij Tandem Felix, Postbus 122, 6573 ZK Beek-Ubbergen. Telefoon 024-3234986. E-mail: [email protected]. www.tandemfelix.nl. ISSN 0922-1166 © Copyright 2012. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Het volgende nummer verschijnt rond 10 juni 2012

De Talen - Jaargang 128 - Nr. 5 - mei 2012

Uit de pers

ALGEMEEN

Taalniveau hbo-ers onder de maat Steeds meer hbo-opleidingen zien zich genoodzaakt aparte taalprogramma’s op te zetten, omdat het taalniveau van studenten te laag is. Bij sommige studies heeft bijna de helft van de studenten een zeer geringe woordenschat, en problemen met spelling, grammatica en taalvaardigheden als begrijpend lezen. Dat melden de hogescholen in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Zowel autochtone als allochtone studenten van de hogescholen in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht kampen met een te laag taalniveau. Zo zou bijna de helft van de studenten van de Hogeschool van Amsterdam problemen hebben met lezen en het schrijven van teksten. Op die hogeschool bestond eerder bij een paar afdelingen een gratis taalspreekuur. Dat wordt nu echter breed ingevoerd op de school. Ook in Rotterdam is een taalprogramma voor beginnende studenten gestart. De Haagse Hogeschool bekijkt per ‘kennisdomein’ welke maatregelen nodig zijn en voert vanaf volgend jaar een toets schrijfvaardigheid in. (nu.nl) Boek voor analfabeten In Nederland zijn ongeveer 250.000 mensen analfabeet. Een nieuwe alfabetiseringsmethode moet laaggeletterdheid en analfabetisme in Nederland bestrijden. De methode, abc genaamd, is geënt op de grote behoefte aan een passende en uitnodigende alfabetiseringsmethode voor adolescenten en volwassenen, die uitgaat van behapbare stappen en het opdoen van succeservaringen. Beide uitgangspunten staan in abc centraal. Dat betekent dat de cursist helemaal vanaf ‘nul’ kan beginnen in het leerwerkboek. De methode is tot stand gekomen op basis van jarenlange onderwijservaring in zowel het regulier als het speciaal onderwijs en is volgens uitgever Deviant ‘basaal, eenvoudig en toegankelijk voor de gebruikers’. (nu.nl) Subsidie voor vertalingen Het nieuwe cultuursteunprogramma van de Europese Commissie (EC) stelt fors meer geld beschikbaar voor literaire vertalingen vanuit de ene Europese taal naar de andere: 48 miljoen. Dat was in het lopende project 16 miljoen euro. Het nieuwe programma Creatief Europa ligt momenteel ter goedkeurig voor aan de Raad van Europa en het Europees Parlement, zo heeft EC bekendgemaakt. Als zij akkoord gaan, komt er een bedrag van 1,8 miljard euro beschikbaar voor cultuur en media voor de periode 2014-2020. 540 miljoen euro daarvan wordt toegekend aan culturele projecten waaronder literaire vertalingen. Die zijn goed voor 9 procent van dat bedrag, 48 miljoen euro. Uit de evaluatie van het huidige cultuurprogramma blijkt een onevenwichtige verspreiding van vertalingen, zegt de EC. Er worden vooral werken vertaald uit dominante talen zoals Engels, Frans en Duits: 78,14 procent van alle vertalingen tussen 1979-2006. Deze lijn is ook zichtbaar in het huidige programma waarin 52 procent van de werken vertaald worden uit diezelfde 3 toptalen. Wat betreft doeltalen scoren Bulgaars, Hongaars en Sloveens het beste.


32,5 procent van de vertalingen in het programma werden gemaakt in deze drie talen. Het huidige cultuurprogramma dat van 2007 tot en met 2013 loopt stelt 400 miljoen euro ter beschikking van projecten die de Europese culturele diversiteit en het gemeenschappelijk cultureel erfgoed in de kijker zetten. 4 procent, 16 miljoen euro, daarvan wordt besteed aan uitgeverijen die een subsidie kunnen ontvangen voor de vertaling en publicatie van fictie uit één Europese taal naar een andere Europese taal. Er zijn subsidiebedragen beschikbaar tussen 2.000 euro en 60.000 euro. (Boekblad) Bedrijfsleven voor behoud talenstudies Een actiecomité dat de studenten van de bedreigde studie Frans in Leiden vertegenwoordigt heeft een marktonderzoek gedaan in het bedrijfsleven. Samen met onderzoeksbureau WhyFey heeft het comité 341 respondenten gevraagd naar hun mening over de huidige politieke koers in het onderwijs. Slechts 7,2 procent van hen denkt dat het een goed besluit is om de opleidingen Duits, Frans en Italiaans te laten samengaan in Taal, Cultuur en Mediaopleidingen. 71,4 Procent vindt dat onverstandig. 91,9 Procent van de respondenten vreest dat Nederland door het huidige onderwijsbeleid uiteindelijk met een tekort aan taalspecialisten zal kampen. Staatssecretaris Zijlstra scoort voor zijn beleid dan ook het rapportcijfer 3,5. Camille Clerx (20), een van de initiatiefnemers: ‘De resultaten tonen aan dat er in het bedrijfsleven onvrede heerst over de ontwikkelingen. En dat terwijl de studenten daar uiteindelijk wel terecht moeten komen.’ Momenteel zijn de taalopleidingen in Amsterdam (plaats 30), Leiden (35) en Utrecht (45) nog hoog in de THESranking terug te vinden, maar de studenten vrezen een situatie zoals in Groningen, waar de studie Frans ‘nog amper is herkennen’ in de brede bachelor. De strijd tegen het samenvoegen van talenstudies duurt intussen dan ook voort. (Mare online) Journaal wordt informeler Presentatoren Sacha de Boer en Rob Trip zullen vanaf eind mei gaan rondlopen in de studio, kaartjes in de hand, om het nieuws ‘in spreektaal’ te vertellen. Het hoort bij de metamorfose van het Acht uur Journaal van de NOS: minder stijf, levendiger. Dat blijkt uit een vertrouwelijk document van de NOS-hoofdredactie dat in het bezit is van de Volkskrant. ‘We moeten geen RTL Boulevard of Editie NL worden’, schrijft de hoofdredactie. Duidelijk is wel dat het Journaal ‘luchtigheid en een gevoel van dichtbij en verbondenheid mist’ en ‘kan leren van nieuwe presentatievormen van andere nieuwsprogramma’s.’ Zo doen presentatrices Eva Jinek en Merel Westrik in Vandaag de dag van WNL al een deel van de presentatie staand. Het doel van de metamorfose is om nieuw publiek te trekken. (Volkskrant) HS

131

Vertaling Nederlands-Frans

FRANS

Voordelen van het stoppen met roken Les bienfaits de l’arrêt du tabac 1 Als je stopt met roken, is dat erg goed voor je lichaam. Arrêter de fumer, c’est bon pour le corps. Titel: Een vertaler moet altijd rekening houden met zowel

de doelgroep als het doel van zijn vertaling. Beide zijn in dit geval duidelijk: het gaat om jongeren die overgehaald moeten worden om te stoppen met roken. In een wervende tekst voor jongeren past spreektaal en daarom zijn titels als: les avantages d’arrêter / de cesser / de s’arrêter de fumer zeker goed. Toch kunnen wij het niet nalaten om u ook op een wat meer verzorgde variant te wijzen: les avantages / les bénéfices de gevolgd door een zelfstandig naamwoord of, indien u ervoor kiest om ‘stoppen met roken’ te vertalen door een werkwoord: les avantages / les bénéfices qu’il y a à cesser de fumer. Verder zijn de combinaties arrêt du tabac en arrêter de fumer goed, maar kan arrêt de fumer niet, en combineert les bienfaits alleen met een zelfstandig naamwoord en niet met een werkwoord. Bénéfices kan niet gecombineerd worden met produire (produit des bénéfices), deze combinatie wordt alleen gebruikt in een economische context en betekent winst maken. Sommige inzenders kozen voor een vrij neutrale, weinig enthousiasmerende titel als arrêter de fumer : les avantages of cesser de fumer a des avantages. Bij de laatste titel (stoppen met roken heeft voordelen) verwacht de lezer bovendien de toevoeging: en nadelen (et des inconvénients). Het woord avantages mag best wat meer benadrukt worden: cesser de fumer a bien des avantages / a beaucoup d’avantages. Een andere mogelijkheid is: message à tous les jeunes : les avantages de l’arrêt du tabac. Als je stopt met roken: Een belangrijke vertaalkeuze in deze tekst is de vertaling van ‘je’, waarbij de vertaler kan kiezen tussen tu, vous en on. Alle drie zijn hier mogelijk, mits de vertaler zich maar bewust is van het verschil in toon en de rest van zijn vertaling daarop aanpast. Over tu kan men van mening verschillen, zo wordt in Frankrijk tu minder snel gebruikt dan in Wallonië, in Franstalig Zwitserland of in Québec. Langs de snelweg ziet u het verschil al, België: Attache ta ceinture ! Frankrijk: Attachez vos ceintures !. Tu kan echter wel indien de doelgroep erg jong is (ca.18 jaar of jonger) en als de informatie speciaal voor hen bedoeld is en niet over hun schouder heen ook voor hun ouders. Is de doelgroep ouder of is de informatie indirect ook bedoeld voor de ouders en wordt deze verspreid via wat meer algemene kanalen zoals dag- of weekbladen, dan is vous beter. Vous creëert niet zozeer afstand maar drukt een zekere beleefdheid en discretie uit, je valt als het ware wat minder met de deur in huis.

132

De derde oplossing on is terrein aan het winnen in het gesproken Frans, vooral, maar niet alleen, onder jongeren. In deze tekst is het een prima oplossing; al is het wel mooier om on af en toe te vervangen door ils / les jeunes / les fumeurs, want het klakkeloos vertalen met on is stilistisch gezien een ramp. Het kopiëren van de voorwaardelijke constructie (als je…, is dat…) levert alleen een vloeiende Franse zin op als het werkwoord van de hoofdzin in de toekomende tijd staat (als jij met roken stopt, zal het met je lichaam beter gaan: si vous arrêtez de fumer définitivement, ce sera bon pour votre corps / si tu arrêtais de fumer, cela serait très salutaire pour ton corps). Mooier is nog om de hoofdzin te beginnen met ton / votre / le corps (si l’on cesse de fumer, le corps en tirera grand profit / si vous arrêtez de fumer, votre corps en profitera énormément). Wanneer de hoofdzin echter met est bon / c’est bon pour le corps begint, dan kan dit niet in combinatie met een voorwaardelijke bijzin met si, maar alleen in combinatie met een volledig werkwoord: arrêter de fumer est très bon pour ton/ votre / son corps / arrêter de fumer, c’est bon pour le corps. Ten slotte kan ‘als’ ook door quand vertaald worden, in dat geval staan de werkwoorden in de tegenwoordige tijd en klinkt de zin als een algemene waarheid: quand on s’arrête définitivement de fumer, le corps ressent un mieux-être. is dat erg goed voor je lichaam: Een belangrijk vertaalprobleem in deze tekst is het al dan niet gebruiken van een bezittelijk voornaamwoord voor een lichaamsdeel. Zoals u weet, zetten we in het Nederlands vaak een bezittelijk voornaamwoord voor een lichaamsdeel (je longen / je bloedvaten / je hersenen), terwijl dit in het Frans slechts zelden het geval is. Alleen in bepaalde gevallen is het mogelijk om een bezittelijk voornaamwoord te gebruiken, bijvoorbeeld in combinatie met bepaalde werkwoorden of wanneer er een bijvoeglijk naamwoord bij het lichaamsdeel staat. Het goed aanvoelen van wanneer wel en wanneer niet een bezittelijk voornaamwoord vereist een taalgevoeligheid die vaak alleen weggelegd is voor moedertaalsprekers. Indien u het gevoel heeft dat u dit niveau (nog) niet benadert, is het veiliger om te kiezen voor een lidwoord. 2 Al binnen 2 weken na het stoppen, voel je je fitter. Je longen beginnen gelijk aan de grote schoonmaak. Je hoeft minder te hoesten. Moins de deux semaines après sa dernière cigarette, on se sent déjà mieux. Les poumons commencent tout de suite un nettoyage en profondeur. On a moins besoin de tousser.


H E T T Y VA N D E R H U I Z E N

V ertaling N ederlands - F rans

Variant

Stoppen is ook goed voor je hart, je hersenen en je bloedvaten:

À peine quinze jours après ta dernière cigarette, tu te sens en meilleure forme. Tes poumons commencent tout de suite leur grand ménage. Tu tousses moins.

In ons commentaar bij de vertalingen naar het Frans toe wijzen wij er vaak op dat variatie in woordgebruik in het Frans nog belangrijker is dan in het Nederlands. Het is dan ook te begrijpen dat sommige inzenders geprobeerd hebben om ‘stoppen met roken’ iedere keer op een andere manier te vertalen en soms leverde dit goede, alternatieve vertalingen op (une vie sans cigarettes est aussi salutaire pour…). Het herhalen van ‘stoppen / stoppen met roken’ in deze tekst die vooral wil overtuigen, gebeurt echter niet zonder reden. Het systematisch herhalen van dezelfde formulering klinkt dwingender, nadrukkelijker, het feit dat roken slecht is voor de gezondheid wordt er bij de jeugdige roker als het ware ingehamerd. Met tabagisme (arrêter le tabagisme) wordt het teveel roken in het algemeen aangeduid, tabagisme kan daarom alleen gebruikt worden als het gaat over de schade voor de volksgezondheid (la lutte contre le tabagisme) en niet over de schade voor de gezondheid van één persoon. Arrêt zonder de toevoeging du tabac (l’arrêt est aussi bon pour le cœur) klinkt wat merkwaardig, alsof het goed is voor het hart dat het ophoudt met kloppen. Goede vertalingen zijn: arrêter le tabac / s’arrêter de fumer est également bénéfique pour le cœur, le cerveau et le système cardiovasculaire / cesser de fumer fait également du bien au cœur, au cerveau et aux artères. Een vertaling met behulp van profiter kan ook: le cœur, le cerveau et les vaisseaux en profitent / en profiteront aussi. Maar: le cœur ainsi que le cerveau et les veines vont profiter aussi de, moet worden: le cœur ainsi que le cerveau et les veines vont eux aussi profiter / tirer profit de. Het vervolg van deze zin is wel wat lastig, zo kan profiter de l’abandon de fumer niet, maar moet er voor een wat vrijere vertaling gekozen worden: profiter de ce changement de mode de vie. Je hartslag gaat omlaag en je bloeddruk daalt: De Van Dale Nederlands-Frans geeft als eerste vertaling voor ‘hartslag’ pulsation. Als het gaat om het hart of de pols wordt meestal het meervoud gebruikt (pulsations cardiaques) en bovendien kan pulsations ook niet gecombineerd worden met baisser; daarom is het niet: votre pulsation cardiaque baisse, maar: vous remarquerez un ralentissement de vos pulsations cardiaques / les pulsations cardiaques ralentiront. Ook le pouls kan niet gecombineerd worden met baisser of diminuer, wat wel kan is: le pouls bat plus lentement / le pouls est plus lent. De letterlijke vertaling van ‘hartslag’ (le battement de votre cœur / du cœur) is hier wat onhandig, avoir des battements de cœur betekent namelijk dat iemand hartkloppingen heeft en dit kan duiden op een teveel aan emotie of op fysieke ongemakken, maar in deze context is het wat verwarrend. Wat wel kan is: le rythme cardiaque diminue et la tension baisse / la fréquence cardiaque baisse aussi bien que / de même que la tension artérielle. Je bloed kan makkelijker zuurstof vervoeren: In zijn algemeenheid kan het bloed na het stoppen met roken gemakkelijker zuurstof vervoeren. Het gaat hier dus niet om de hoeveelheid zuurstof en daarom geen partitief lidwoord maar een bepalend lidwoord. Goede vertalingen zijn: l’oxygène circule mieux dans le sang /

Al binnen 2 weken na het stoppen: ‘Al’ hoeft lang niet altijd vertaald te worden, déjà kan in dit zinnetje heel goed achterwege blijven. Wilt u het toch vertalen dan moet het in ieder geval niet aan het begin van de zin staan, maar verplaatst worden naar het zinsdeel achter de komma en bij het werkwoord sentir gezet worden, waardoor er eigenlijk staat: voel je je al fitter. Het is: en moins de deux semaines, on se sent, of: moins de deux semaines après cette décision, vous vous sentez. En maakt après cette décision overbodig. Indien u ‘binnen’ niet door en vertaalt maar door dans (dans les deux semaines / les quinze jours) dan moet dit wel gevolgd worden door een bepaling waarin staat wanneer het aftellen precies is begonnen (après cette décision / après l’arrêt / après avoir arrêté). Laat u dit weg dan staat er ‘vanaf nu’ en niet ‘vanaf de laatste sigaret’. Verder is het dès les quinze premiers jours en niet dès les premiers quinze jours en na après être s’arrêté de fumer moet in het vervolg van de zin on gebruikt worden. voel je je fitter: Je voelt je fitter, en niet topfit. Het is daarom niet: on se sent en pleine forme maar: on se sent déjà plus en forme / vous vous sentez en meilleure forme / en meilleure condition physique / tu te sentiras plus dans ton assiette / plus énergique. Je longen beginnen gelijk aan de grote schoonmaak: Het bijwoord (immédiatement / aussitôt) komt onmiddellijk na het werkwoord: commencent immédiatement le grand nettoyage / leur nettoyage à fond / de printemps / se nettoyer à fond / à éliminer les éléments toxiques. Je hoeft minder te hoesten: Goede vertalingen zijn: et le besoin de tousser diminue / la toux diminue / les accès de toux sont moins fréquents / vous aurez de moins en moins besoin de tousser / ta toux va diminuer / tu tousseras moins en passabel: et les quintes de toux diminueront progressivement (wat omslachtig). On est moins obligé de tousser moet zijn: on a moins envie de / besoin de tousser.

3 Stoppen is ook goed voor je hart, je hersenen en je bloedvaten. Je hartslag gaat omlaag en je bloeddruk daalt. Je bloed kan makkelijker zuurstof vervoeren. En dat voel je! Arrêter de fumer est bon aussi pour le cœur, le cerveau et le système circulatoire. Le cœur bat moins vite, la tension artérielle baisse, le sang a moins de mal à transporter l’oxygène. Et on le sent ! Variant

Arrêter de fumer, c’est bon aussi pour le cœur, le cerveau, les veines et les vaisseaux sanguins. Le rythme cardiaque ralentit, la tension baisse, l’oxygénation du sang se fait mieux. Et cela, tu le sens !


133


le sang transportera l’oxygène plus facilement / l’oxygénation du sang sera plus facile / et il sera plus facile pour le sang de transporter l’oxygène / le transport de l’oxygène par le sang sera plus facile / se fait plus facilement / la capacité du sang à transporter l’oxygène s’améliorera / le sang est capable de transporter l’oxygène plus facilement / le sang a moins de difficultés / moins de mal à transporter l’oxygène / la quantité d’oxygène augmentera. En dat voel je!: Se faire sentir (et ça se fait sentir) wordt vooral gebruikt als het om iets onaangenaams gaat en dan ook nog in een andere context: les restrictions budgétaires se font sentir / le manque de nourriture se fait sentir etc.. Goede vertalingen met sentir zijn: et ça / cela se sent / et cela, on le sent (niet: et on sent cela) / et vous le sentirez / et vous pouvez le sentir of anders: et vous vous en rendrez compte / et vous le percevrez / remarquez. 4 Stoppen met roken is ook goed voor je conditie. Er wordt meer zuurstof door je lichaam vervoerd. Daardoor ga je makkelijker ademhalen. Arrêter de fumer est bon aussi pour la forme. Comme il y a plus d’oxygène qui circule dans le corps, on respire mieux. Variant

Arrêter de fumer, c’est bon aussi pour ta condition physique. Comme il y a plus d’oxygène qui circule dans le corps, tu respires mieux. Stoppen met roken is ook goed voor je conditie: In het Nederlands is het ook zonder de toevoeging ‘lichamelijke’ wel duidelijk wat er met ‘conditie’ bedoeld wordt. In het Frans is dat minder het geval, sa condition kan ook slaan op iemands persoonlijke omstandigheden of afkomst en améliorer sa condition wil zeggen: zijn positie verbeteren, er maatschappelijk of economisch op vooruitgaan. Zowel sa condition physique als la condition physique kunnen hier, maar als u vertaalt door forme dan kan alleen la forme want ta / votre forme kan ook betekenen: je gestalte, de contouren van je lichaam. Een aantal inzenders had moeite met de keuze tussen bien en bon. Nu is dit ook een lastige zaak vanwege al die uitzonderingen, maar in zijn algemeenheid kunnen we stellen dat bien een bijwoord is en bon een bijvoeglijk naamwoord, dus: il parle bien anglais / il a un bon accent. Nu kan een bijvoeglijk naamwoord ook voorkomen als het naamwoordelijk deel van een gezegde en dat is in dit stukje het geval. Misschien wordt het verschil duidelijker met een ander woord: arrêter de fumer est difficile (niet difficilement) / fumer est dangereux (niet dangereusement). Het vervelende is echter dat het bijwoord bien vooral in het gesproken Frans, ook wel eens als bijvoeglijk naamwoord wordt gebruikt: Il est bien, ce garçon ! / Voilà des gens bien !. In de gesproken taal dient het gemak nu eenmaal de mens en het is eenvoudiger en korter om te zeggen: j’ai trouvé ce bouquin très bien, dan: j’ai trouvé ce livre très bien écrit of: Cette voiture est très bien pour la ville, in plaats van: Cette voiture convient bien pour rouler en ville.

134


Omgekeerd wordt bon ook wel als bijwoord gebruikt, denkt u maar aan de combinatie sentir bon (ces fleurs sentent bon) of trouver bon que (leur père a trouvé bon qu’elles partent en camping toutes seules, à condition qu’elles restent dans la région). Mocht u twijfelen bij de keuze tussen bon en bien dan kunt u natuurlijk ook voor een andere oplossing kiezen: est aussi bénéfique pour la condition physique. Er wordt meer zuurstof door je lichaam vervoerd: We hebben al gezien dat in een voorlichtingsbrochure herhaling soms wenselijk is, maar dat neemt niet weg dat het mooier is om ‘vervoerd’ in deze zin door een ander woord te vertalen dan in zin drie. Kiest u voor transporter dan is de actieve variant (le sang transporte / peut transporter plus d’oxygène) mooier dan een passieve zin (davantage d’oxygène est transporté par le sang dans le corps). Bovendien zorgt het bloed voor het transport en niet het lichaam, dus niet: le corps transporte plus d’oxygène. Andere goede vertalingen zijn: votre corps disposera de plus d’oxygène / il y a plus d’oxygène dans le sang / le corps est mieux oxygéné. Daardoor ga je makkelijker ademhalen: Hier zijn een heleboel goede vertalingen mogelijk: ce qui facilite / facilitera la respiration / ce qui vous rendra la respiration plus facile / ce qui fait que la respiration s’améliore / de ce fait, on va respirer plus facilement / c’est pourquoi / c’est la raison pour laquelle / voilà pourquoi / de cette façon / par conséquent / ainsi, vous respirerez plus facilement / on respire plus facilement grâce au sang à nouveau oxygéné / ce qui entraîne une respiration plus aisée (niet: ce qui mène à) / et cela a pour conséquence (niet: pour cause) qu’on va respirer plus facilement. 5 En jij hebt geluk, want vooral bij jongeren gaat de conditie erg vooruit na het stoppen met roken. Les jeunes ont de la chance, parce que c’est surtout chez eux que la condition physique s’améliore nettement quand ils arrêtent de fumer. Variant

Et tu as de la chance, car c’est surtout quand on est jeune que la condition physique s’améliore vraiment quand on cesse de fumer. En jij hebt geluk: Zoals opgemerkt, zijn er voor zowel tu, vous als on in deze vertaling argumenten aan te dragen. Indien u echter voor on gekozen hebt, moet u er in deze zin wel bijzetten wie er met on bedoeld wordt, bijvoorbeeld: et quand on est jeune, on a de la chance. Vertaalt u door: Et on a de la chance, car chez les jeunes surtout (…), dan hebben niet alleen de jongeren geluk, maar wij allemaal. Bij vous is dat wat minder noodzakelijk, maar: et vous, les jeunes, vous avez de la chance of c’est vous, les jeunes, qui en bénéficiez le plus zijn toch duidelijker dan alleen maar: et vous avez de la chance. Et toi, comme jeune personne, tu as de la chance, is stilistisch gezien correct, maar hier speelt een van de ongerijmdheden van de taal de vertaler parten. Une personne kan zowel een




man als een vrouw zijn, maar une jeune personne is altijd een (beschaafde) jonge vrouw.

goed voor je huid en haren. Je huid krijgt een mooiere kleur en je haar gaat weer glanzen.

6 Je zult dus al heel snel merken dat je minder snel moe bent als je beweegt. Bijvoorbeeld in de gymzaal, bij het traplopen, op de fiets naar school, of op het sportveld.

La fumée de tabac contient 4 000 substances. Certaines rendent la peau et les cheveux secs. C’est donc bon pour la peau et les cheveux d’arrêter de fumer. Le teint devient plus lumineux et les cheveux retrouvent leur brillant.

Ils remarqueront vite une moins grande fatigue quand ils bougent, par exemple dans la salle de gymnastique, quand ils montent les escaliers, à vélo, ou sur le terrain de sports.

Variant

Variant

Il y a 4 000 substances dans la fumée du tabac. Certaines te dessèchent la peau et les cheveux. C’est donc bon pour la peau et les cheveux d’arrêter de fumer. Ta peau retrouve son éclat et tes cheveux redeviennent brillants.

Tu remarqueras vite que tu te fatigues moins quand tu bouges. Par exemple à la gym, quand tu grimpes les escaliers, à bicyclette, ou sur le terrain de sport.

In tabaksrook zitten 4000 stoffen. Een paar van die stoffen maken je huid en haren droog: Voor ‘maken (…) droog’ kunnen

Je zult dus al heel snel merken: In zin twee kon de vertaling

van ‘al’ nog naar achteren verplaatst worden, maar in de uitdrukking ‘al heel snel’ wordt ‘al’ niet vertaald. Goede vertalingen zijn: on sent donc très rapidement / vous vous apercevrez vite / on s’aperçoit donc très vite / tu éprouveras très vite / vous constaterez par conséquent très vite / vous ne tarderez donc pas à remarquer / au bout de / dans très peu de temps tu vas te rendre compte. Passabel want iets te plechtig voor deze brochure is: aussi vas-tu constater. dat je minder snel moe bent als je beweegt: Se mouvoir (si tu te meus) is erg plechtig Frans. Het werkwoord wordt nog maar zelden gebruikt en dan eigenlijk alleen nog maar in de infinitief of in de derde persoon enkelvoud (elle se meut si difficilement qu’elle va devoir prendre un fauteuil roulant). Goed zijn: que l’on se fatigue moins vite si l’on bouge / que tu n’es plus si vite fatigué pendant l’exercice physique / qu’on sera moins fatigué après des exercices physiques / que vous vous essoufflez moins vite quand vous prenez du mouvement / quand tu fais des exercices / quand tu es en mouvement / lorsque vous vous déplacez / que les activités physiques vous fatiguent moins / que la fatigue qui suit un effort se manifeste moins rapidement / que la fatigue s’annoncera moins vite. Bijvoorbeeld in de gymzaal, bij het traplopen, op de fiets naar school, of op het sportveld: Zoals u weet moet een vertaler

ook cultuurverschillen overbruggen en dit zinnetje is daar een mooi voorbeeld van. Het probleem is ‘op de fiets naar school’, Franse jongeren gaan namelijk zelden op de fiets naar school. Als ze geluk hebben en de school is niet te ver weg gaan ze te voet en anders worden ze door ouders gebracht, nemen ze de bus, trein of metro of worden ze met speciale schoolbussen opgehaald en weer thuis gebracht (ramassage scolaire / transport scolaire). Daarnaast zeggen in Nederland zelfs hbo-studenten nog dat ze naar school gaan, maar wordt in Frankrijk école alleen voor de basisschool gebruikt. Onze doelgroep zit op het collège of op het lycée. Fietsen doen veel Franse jongeren wel graag, maar dan voor de lol of als sport. Het is daarom gemakkelijker om ‘naar school’ gewoon weg te laten en alleen ‘op de fiets’ te vertalen. 7 In tabaksrook zitten 4.000 stoffen. Een paar van die stoffen maken je huid en haren droog. Stoppen is dus


rendre secs en dessécher. Dit laatste werkwoord betekent naast droogmaken of droog worden ook uitdrogen. Sécher daarentegen betekent alleen droogmaken wat nat is en assécher wordt alleen gebruikt als het om water gaat (droogvallen). Déshydrater betekent ook uitdrogen maar combineert alleen met huid en niet met haar, u moet in dat geval dus twee werkwoorden gebruiken (déshydratent la peau et rendent les cheveux secs). Ternir (ternissent la peau et les cheveux) betekent dat huid en haren kleur en glans verliezen, maar niet dat ze droog worden. Verder gaat het hier om een algemene waarheid en daarom moet het werkwoord in de tegenwoordige tijd en niet in de futur. Stoppen is dus goed voor je huid en haren. Je huid krijgt een mooiere kleur en je haar gaat weer glanzen: Goede vertalingen

zijn: L’arrêt du tabac est donc bénéfique aussi pour la peau et les cheveux / ta peau et tes cheveux en profitent aussi. La peau devient plus éclatante / reprendra des couleurs / deviendra plus nette / votre teint sera plus vif / la peau reprend de l’éclat et les cheveux redeviennent brillants / retrouveront leur ancien éclat. Briller (recommencent à briller) is passabel (betekent eigenlijk schitteren), maar luire wordt nog maar zelden gebruikt en dan vooral als het gaat over koper of antieke meubels of natuurlijk in de combinatie ‘ver luisant’ (glimworm). 8 Veel rokers denken dat ze rustig worden van een sigaret. Maar je wordt pas écht rustig als je gestopt bent met roken. Want rokers zijn steeds maar heel eventjes rustig. En dan krijgen ze weer zin in een nieuwe sigaret. Beaucoup de fumeurs pensent que fumer leur calme les nerfs. Mais le calme, on ne le ressent vraiment que quand on a arrêté de fumer. Car les fumeurs ne connaissent jamais que quelques instants de calme. Très vite, ils ont envie d’une nouvelle cigarette. Variant

Bien des fumeurs pensent que fumer les détend. Mais la vraie détente, elle ne viendra que si tu cesses de fumer. Car la détente des fumeurs est toujours de courte durée. L’envie d’une nouvelle cigarette les reprend très vite.

135


dat ze rustig worden: Se calmer past niet in deze context, dit werkwoord wordt bijvoorbeeld gebruikt als het om drukke kinderen of luidruchtige voetbalfans gaat (on se calme). Devenir calme kan wel, alhoewel het wat minder beeldend is dan trouver le calme of se détendre, of anders: de nombreux fumeurs ont l’idée qu’une cigarette calme les nerfs / croient qu’une cigarette a un effet apaisant / une influence calmante / croient à l’effet tranquillisant / que les cigarettes exercent un effet calmant sur eux.

9 Als je stopt, ga je meer proeven en meer ruiken. Na een tijdje proef je en ruik je alles weer net zo goed als voordat je begon met roken. Je eten zal dus lekkerder smaken. Quand on arrête de fumer, le goût et l’odorat reviennent. Au bout de quelque temps ils sont aussi développés qu’ avant qu’on n’ait commencé à fumer. On retrouve le plaisir de manger. Variant

Quand tu arrêtes de fumer, le goût et l’odorat s’améliorent. Au bout de quelques jours tu retrouves les goûts et les odeurs que tu aimais avant d’avoir commencé à fumer. La nourriture te semble à nouveau délicieuse. Als je stopt: Dit stukje kan door een gérondif vertaald worden (en arrêtant de fumer / en cessant de fumer), voorwaarde is wel dat de daarop volgende hoofdzin met een persoonlijk voornaamwoord begint, waarbij erop gelet moet worden dat de werkwoorden in de hoofd- en bijzin hetzelfde onderwerp hebben (on va constater que / tu redeviendras sensible aux). Verder is dès qu’on arrête de fumer, grammaticaal correct, maar als je het hardop zegt, merk je dat dès qu’on, klinkt als des cons. Goed zijn: si on cesse / vous arrêtez / vous vous arrêtez de fumer / si tu en finis avec les cigarettes (het werkwoord in de hoofdzin moet bij al deze vertalingen in de futur staan) / si tu t’arrêtais (het werkwoord in de hoofdzin moet in de conditionnel staan) / quand tu arrêtes le tabac. ga je meer proeven en meer ruiken: Voor de zintuigen moeten de zelfstandige naamwoorden gebruikt worden (le goût, l’odorat, la vue, l’ouïe, le toucher) en niet de werkwoorden. On gagnera en expérience gustative et olfactive, is correct, maar in deze context wel wat plechtig. Meer geschikt voor jongeren zijn: tu reviendras sensible aux odeurs et aux saveurs / le goût et l’odorat aussi s’aiguisent après l’arrêt du tabac / vous sentirez mieux le goût et l’odeur de la nourriture. Na een tijdje proef je en ruik je alles weer net zo goed: Peu de temps après / après quelque temps / après une certaine période / un laps de temps / petit à petit le goût et l’odorat redeviennent aussi performants qu’ avant / fonctionneront aussi bien qu’avant.

136


Een andere goede vertaling is: le goût et l’odorat reviennent, alleen kan de zin dan niet verder lopen met: aussi bien qu’avant. Dit betekent dat het proeven en ruiken al eens eerder helemaal terugkwamen. Wat wel kan is: le goût et l’odorat reviennent et sont aussi développés qu’avant. als voordat je begon met roken: Vertaalt u ‘voordat’ door avant que dan moet er een subjonctif volgen en in dit geval een subjonctif passé. De zin loopt helemaal mooi als u ook nog denkt om de ne explétif die in verzorgd, geschreven Frans volgt na avant que (aussi bien qu’avant que tu n’aies / vous n’ayez commencé de fumer / qu’avant que vous ne vous soyez mis à fumer). Deze constructie kunt u voorkomen door te kiezen voor een infinitief: qu’avant d’avoir commencé à fumer of anders: qu’au temps où tu ne fumais pas encore / qu’avant le moment où on a commencé de fumer. Een inzender zocht naar een alternatieve vertaling en vond la période ‘fumeuse’, goed geprobeerd, helaas heeft fumeuse vooral de betekenis van duister, vaag. Votre période nonfumeur kan weer wel. Je eten zal dus lekkerder smaken: Le repas vous goûtera donc mieux, is een correcte vertaling indien deze bestemd is voor een Belgisch, Canadees of Zwitsers lezerspubliek. In deze landen wordt goûter gebruikt zoals in Nederland het werkwoord ‘smaken’. Het smaakt lekker ! / Het smaakt me lekker ! / Het heeft me lekker gesmaakt ! wordt in het Frans: C’est bon ! / délicieux ! / Je me suis régalé(e) ! en in het Waalse, Canadese en Zwitserse Frans: Cela me goûte bien / m’a bien goûté. In Frankrijk wordt goûter gebruikt in de betekenis van proeven of voorproeven: Tu veux goûter s’il y a assez de sel dans la soupe ? Goede vertalingen zijn: les repas seront donc / par conséquent plus savoureux / désormais on mangera avec plus d’appétit / on reprendra donc goût à sa nourriture / ta nourriture aura meilleur goût / tes repas / les aliments / les plats auront donc beaucoup plus de goût / meilleur goût / vous apprécierez donc davantage / mieux vos repas / donc tu retrouveras aussi le plaisir de manger / tu mangeras donc de meilleur appétit. Beoordeling (nr. 2, februari 2012)

Tussen de pseudoniemen van inzenders met hetzelfde aantal fouten staat een streepje. Uitstekend: Yvie. Goed: Anon, Lena. Ruim voldoende: Le Franqui - Funambule, Le Haut-Viennois, Bonita - Yentl. Voldoende: Adriënne - Fleur, Tram - Penta Empereur - Rijo, Petit-pois, Pain complet. Bijna voldoende: Barbara - Flamande, Medea Bart, Fermier. Onvoldoende: Illusion - Henco, Emilie, Felix, Okrzei.



Vertaling Frans-Nederlands Huan Huan et Yuan Zi, les deux pandas diplomates Huan Huan en Yuan Zi de twee panda-diplomaten 1 Un avion spécialement affrété pour l’occasion, plus d’une centaine de journalistes accrédités et huit télévisions en direct pour couvrir l’événement ! L’arrivée digne d’un chef d’Etat réservée à Huan Huan et Yuan Zi, les deux nouveaux pandas géants du Zooparc de Beauval, marque une reconnaissance exceptionnelle pour cet établissement situé dans le Loir-et-Cher. Een speciaal voor de gelegenheid gecharterd vliegtuig, meer dan honderd geaccrediteerde journalisten en acht televisiezenders die de gebeurtenis rechtstreeks uitzenden! Met deze aankomst, een staatshoofd waardig, van de twee nieuwe reuzenpanda’s van Zooparc de Beauval, Huan Huan en Yuan Zi, bereikt deze dierentuin in het Franse departement Loir-et-Cher een bijzondere mijlpaal. 2 Un succès qui le fait entrer dans le club très fermé des «pandazoos», une quinzaine seulement au monde. Dankzij dit succes hoort Zooparc de Beauval nu bij de ‘pandadierentuinen’, een zeer select gezelschap waarvan er wereldwijd slechts ongeveer vijftien bestaan. 3 Pour y parvenir, la fondatrice du zoo, Françoise Delord, et ses deux enfants, Delphine et Rodolphe, ont dû s’armer de patience et faire preuve d’une volonté inébranlable. Om dit te bereiken, hebben de oprichtster van de dierentuin Françoise Delord en haar twee kinderen, Delphine en Rodolphe, veel geduld en een ijzeren wilskracht moeten opbrengen. 4 En cet automne 2010, les bulldozers retournent la terre à grandes pelletées, le chantier n’est encore qu’un immense bourbier. Comment imaginer que, dans quelques mois, cette colline deviendra un petit bout de Chine en plein cœur du Loir-et-Cher ? In de herfst van 2010 zijn bulldozers bezig om de grond om te ploegen en is het terrein nog een enorme modderpoel. Je kon je toen moeilijk voorstellen dat binnen enkele


V ertaling F rans - N ederlands

maanden deze heuvel zou veranderen in een klein stukje China middenin Frankrijk / dat enkele maanden later deze heuvel zou zijn veranderd in een klein stukje China middenin het Loiredal. 5 Le Zooparc de Beauval investit alors 4 millions d’euros dans cette installation dédiée au futur espace asiatique. Rien n’est trop beau pour accueillir les futurs hôtes. Zooparc de Beauval investeert 4 miljoen euro in de aanleg van wat in de toekomst het Azië paviljoen moet worden / in de nieuwbouw van wat eens het Azië paviljoen moet worden. Kosten noch moeite worden gespaard om de toekomstige gasten te kunnen ontvangen. 6 Des hôtes dont on ne parle pas encore officiellement, car leur venue est pour l’instant top secret. Dans l’établissement, le personnel mis au courant échange par code et les appelle les «noir et blanc». Gasten waar officieel nog met geen woord over gerept wordt, want hun komst is op dat moment nog uiterst geheim. In het park spreekt het personeel dat op de hoogte is van hun komst, in code over de panda’s en noemt ze de ‘zwartwitten’. 7 A Chengdu, dans la province chinoise du Sichuan, au sud-ouest de la Chine, Huan Huan et Yuan Zi, deux pandas géants, attendent le jour de leur départ pour la France. In Chengdu in de provincie Sichuan in het zuidwesten van China, wachten de twee reuzenpanda’s Huan Huan en Yuan Zi op de dag dat ze naar Frankrijk zullen vertrekken. Opmerking: Een vertaler moet vertalen wat er staat. Helaas is niet elke brontekst een doorwrocht geheel, waardoor deze ogenschijnlijk zo eenvoudige regel af en toe wel voor enig hoofdbreken kan zorgen. Zo staat er in zin 7 ‘dans la province chinoise… au sud-ouest de la Chine’, terwijl het toch voor de hand ligt dat Chinese provincies in China liggen. Ik heb hier daarom de vrijheid genomen om de schrijver te ‘verbeteren’. Deze vrijheid heeft de vertaler lang niet altijd. In een beëdigde vertaling bijvoorbeeld mag er in de vertaling niets aan de inhoud veranderd worden. Dit heeft tot gevolg dat fout gespelde namen of andere data waarvan de vertaler weet dat deze niet kloppen (een berekeningsfout, een verkeerd departement) in de vertaling fout overgenomen moeten worden. Het enige wat de vertaler kan doen is achter de fout gespelde naam (sic) zetten of in de verklaring bij de vertaling (Hierbij verklaart ondergetekende (…) dat het aangehechte document een getrouwe vertaling is van het oorspronkelijke document.) in een ‘opmerking van de vertaler’ de fout signaleren.

137

N ieuwe opgave N ederlands - F rans

8 Côtoyant une centaine de congénères âgés de quelques mois à 27 ans, ils vivent pour l’instant des jours paisibles dans leur enclos verdoyant du centre d’élevage des pandas, grignotant chaque jour une cinquantaine de kilos de bambous.

Nieuwe opgave Frans-Nederlands Condamné à l’illégalité perpétuelle (1) S’il s’était résumé à faire rouler un rocher jusqu’au sommet d’une montagne, le quotidien de Sisyphe aurait pu être supportable. (2) Un labeur pénible, mais à l’objectif précis. S’il l’avait atteint, le fils d’Éole aurait pu trouver quelque repos. (3) Mais Sisyphe était puni des dieux, et son châtiment consistait en ce que jamais la pierre ne puisse atteindre le sommet : dans son ultime effort, elle trompait son équilibre et déboulait jusqu’en bas, enferrant à jamais son destin dans un cercle infernal et insoluble. (4) A priori, Mohamed Ali n’a pas grand chose à voir avec Sisyphe. Son quotidien n’a rien de mythologique, il est plutôt symptomatique de notre époque. (5) Il n’a pas de labeur. Il n’a même pas de papiers. L’autre jour, des agents de police les lui ont demandés, et, comme d’habitude, il

Nieuwe opgave Nederlands-Frans Slimmer en flexibeler reizen voor het werk De nieuwe opgave sluit aan bij een van de onderwerpen van het SNEVT-examen vertalen Nederlands-vreemde taal, files: problemen en oplossingen. Nu heeft u het SNEVT-examen misschien al jaren achter de rug of u laat deze beproeving graag aan u voorbijgaan, maar het is toch altijd wel aardig om te zien of u met een dergelijke tekst uit de voeten kunt. U moet zich voorstellen dat een Franse krant of tijdschrift een artikel wil plaatsen over de fileproblematiek in Nederland en dat aan u gevraagd wordt om onderstaand fragment te vertalen, waarbij u typisch Nederlandse begrippen zult moeten uitleggen. (1) Volgens schattingen telt Nederland 7,5 miljoen werknemers. De meeste daarvan gaan iedere dag in de auto naar het werk, 1,2 miljoen met een auto van de zaak, 3,6 miljoen met de eigen auto. De rest gaat met het openbaar vervoer. (2) Maar het harde onderscheid tussen de verstokte autorijder en de trouwe treinforens is aan het verdwijnen. (3) Het aantal leaseauto’s neemt nog niet af, maar onder invloed van belastingvoordelen voor zuinige

138


Samen met een honderdtal soortgenoten die in leeftijd variëren van enkele maanden tot 27 jaar, wonen zij vooralsnog vreedzaam op een omheind terrein met veel groen in het pandafokcentrum, waar zij elke dag ongeveer vijftig kilo bamboe eten.

a été incapable de leur montrer quoi que ce soit. (6) Car Mohamed est apatride. En quittant le Maroc, son pays d’origine, il y a vingt ans, il a également laissé derrière lui sa nationalité. (7) Il avait treize ans. Ses deux parents venaient de mourir. Dans son balluchon, ni passeport, ni extrait de naissance, ce qui est rédhibitoire pour tout retour au pays d’origine. (8) Il y a eu un premier contrôle. Rien à montrer. Un sans-papier aurait été envoyé en centre de rétention puis expulsé. Mohamed, lui, n’avait pas cette possibilité. Expulsé où ? Le Maroc, sa terre natale, ne le reconnaissait plus comme l’un de ses citoyens. (9) Mohamed a donc été poursuivi pour séjour irrégulier. Condamné, libéré. Et un jour, re-contrôlé. Re-poursuivi. Et re-condamné. (10) Et c’est ainsi que son destin, épousant un cercle vicieux, a rejoint celui de Sisyphe. Vrij naar een artikel uit Libération van 1 maart 2012 De vertaling van deze opgave kunt u voor 10 juni 2012 opsturen aan drs. H. van der Huizen, dr. Melchiorlaan 8, 1901 KE Castricum.

auto’s is de gemiddelde leaseauto een stuk kleiner dan een paar jaar geleden. (4) Voor veel werknemers is de auto geen statussymbool meer. De kleine groene auto is een geaccepteerde auto van de zaak geworden. (5) Voor steeds meer werknemers is de leaseauto niet meer de enige optie. Bedrijven spelen in op deze trend. NS biedt de ‘NS business card’ aan: vrij openbaar vervoer, een huurauto, een OV-fiets of een taxi als dat nodig is. Ook leasemaatschappijen zijn hun aanbod aan het verbreden, met OV- en parkeerkaarten. (6) De grootste stap in deze flexibilisering van het zakelijke verkeer moet echter nog worden gezet. (7) Bij sommige bedrijven is de term ‘mobiliteitsbudget’ inmiddels gemeengoed geworden. Bij een mobiliteitsbudget geeft een werkgever zijn werknemer een vast maandelijks bedrag om te reizen. (8) De werknemer kan zelf kiezen op welke manier hij reist. Hij kan er ook voor kiezen om vaker thuis te werken. De kosten die hij zo bespaart, mag hij houden. (9) Op deze manier wordt de werknemer geprikkeld om slim te reizen, maar is er geen dwang. Naar een artikel uit het NRC Handelsblad van 17 december 2011 De vertaling van deze opgave niet insturen. Een uitwerking ervan verschijnt in het volgende nummer van de Talen.


Vertaling Nederlands-Duits

Honderd jaar poolvorsen Hundert Jahre Polarforschung 1 Op 14 december 1911 was de Noor Roald Amundsen de eerste mens die de Zuidpool bereikte, vijf weken voor Robert Falcon Scott, die op de terugweg zou omkomen. Am 14. Dezember 1911 war der Norweger Roald Amundsen der erste Mensch, der den Südpol erreichte, fünf Wochen vor Robert Falcon Scott, der auf dem Rückweg umkommen sollte. Honderd jaar poolvorsen: hundert Jahre Polarforschung. Samenstellingen met Pol- als eerste lid zijn niet goed; ook het gesubstantiveerde werkwoord Polarforschen bestaat niet. Toevoeging van lang (hundert Jahre lang) is zeker geen verbetering, het is zelfs de vraag of dit inhoudelijk wel is bedoeld. Op 14 december 1911 was de Noor Roald Amundsen de eerste mens die de Zuidpool bereikte: am 14. Dezember [des Jahres]

1911 erreichte der Norweger Roald Amundsen als erster Mensch den Südpol. Der Norwege als aanduiding voor een inwoner van Noorwegen kent het Duits niet. Als betrekkelijk voornaamwoord is welch- ongebruikelijk; het heeft vooral de functie van vragend voornaamwoord, bijv. welches Kind? Der, die, das zijn de gewone relativa. vijf weken voor Robert Falcon Scott, die op de terugweg zou omkomen: fünf Wochen früher / eher als Robert Falcon

Scott, der auf dem Heimweg / auf der Rückfahrt ums Leben kommen sollte. Bevor is een voegwoord en kan hier dus alleen dienst doen in een zin als … bevor Scott den Südpol erreichte. Rückzug is vooral een term in een militaire context, bijv. der Rückzug der Truppen. In deze zin moet sollte als hulpwerkwoord fungeren, omdat het vanuit het huidige perspectief, terugblikkend, om een werkelijkheid gaat, die vanuit het verleden als toekomst wordt gepresenteerd, bijv. es sollte der niederländischen Fußballmannschaft nicht gelingen, in Südafrika Weltmeister zu werden. Würde is hier daarom per se uitgesloten.

DUITS

zijn wel mogelijk, bijv. laut (+ gen. / dat.), nach (+ dat.), dat. + zufolge, maar woordgroepen als nach der Meinung, nach Ansicht + gen. hebben de voorkeur. Niederländisch moet als adjectief met een kleine letter worden geschreven. Abenteuerer bevat een –e te veel. Von Bedeutung sein is eveneens correct. stil te staan bij het 100-jarig jubileum van Amundsens prestatie:

bei [dem Thema] der Hundertjahrfeier der Leistung Amundsens zu verweilen. ‚Stilstaan bij‘ betekent hier ‚aandacht schenken aan‘ en kan dus niet worden vertaald met stillstehen / innehalten bei, maar wel gedenken + gen., [besondere] Aufmerksamkeit widmen / schenken + dat. Denken an is iets algemener (passabel). Uiteraard moet deze verbale woordgroep aan het einde van de zin worden geplaatst. Hundertjähriges / 100-jähriges Jubiläum is in mijn ogen een wat merkwaardige formulering (passabel), wel bijv. das 100-jährige Jubiläum der Bank. Wanneer men Asmundsens als ‘Vorgenitiv’ (= genitief voor zijn kern geplaatst) wil gebruiken, is het voorzetsel von verplicht, verg. der Wagen von Annas Freundin. 3 “Dit soort expedities heeft de mensheid verder gebracht. “Diese Art von Expeditionen hat die Menschheit vorangebracht. “Dit soort expedities heeft de mensheid verder gebracht:

Expeditionen dieser Art haben die Menschheit weitergebracht / vorwärts gebracht. Wanneer Expeditionen het onderwerp van de zin is, moet de persoonsvorm (haben) in het meervoud staan. Na diese Art [von / der] Expeditionen staat het onderwerp in het enkelvoud. Expeditionsweise is niet juist, Speditionen evenmin. Dit laatste heeft op vervoer betrekking. Er is hier geen reden de conjunctief te gebruiken, er is immers sprake van directe rede, niet van indirecte rede. Weiterbringen is één woord, vorwärts bringen niet.

2 Volgens de Nederlandse beroepsavonturier Wilco van Rooijen is het belangrijk stil te staan bij het 100-jarig jubileum van Amundsens prestatie.

4 Het veroveren van de Zuidpool past in een traditie waarin je ook de tocht van Willem Barentsz moet zien, of plannen om Mars te veroveren.

Nach der Meinung des niederländischen Berufsabenteurers Wilco van Rooijen ist es wichtig, sich mit dem hundertsten Jahrestag von Amundsens Leistung zu beschäftigen.

Die Eroberung des Südpols passt in eine Tradition, in der man auch die Entdeckungsfahrt von Willem Barentsz sehen muss oder Pläne, den Mars zu erobern. Het veroveren van de Zuidpool past in een traditie: das Erobern

Volgens de Nederlandse beroepsavonturier Wilco van Rooijen is het belangrijk: der niederländische Berufsabenteurer Wilco van

Rooijen ist der Meinung, dass es wichtig sei. Ook voorzetsels


der Antarktis fügt sich in eine Tradition ein. Ook … entspricht einer Tradition en … gehört in eine Tradition zijn goed, maar niet passen in + dat., passen innerhalb + gen.,

139

V ertaling N ederlands - D uits

gehören in + dat. en sich einfügen ein. Überlieferung heeft een engere betekenis, met name gaat het daarbij om de mondelinge overlevering. waarin je ook de tocht van Willem Barentsz moet zien: in deren Licht auch die Expedition / Polarreise des Willem Barentz gesehen werden muss. In die is fout; worin is niet fraai (passabel). Die Fahrt is goed, ook wel die Entdeckungsreise, die Reise, hoewel je bij de barre tochten waarover het hier gaat, niet direct aan een Reise denkt. Willem Barentsz’ als genitiefaanduiding is in orde, maar niet Willem Barentsz. Rechnen zu / zählen zu zijn juist; ook ins Licht rücken is een correcte verbinding. I.p.v. müssen is ook sollen te verdedigen, maar niet können. of plannen om Mars te veroveren: oder Vorhaben / Pläne zur Eroberung / für die Eroberung des Planeten Mars. De Nederlandse zin is een beetje merkwaardig. De meesten – ook ik – zijn ervan uitgegaan dat ‘of plannen om Mars te veroveren’ als een ‘Nachtrag’ bij het gezegde ‘moet zien’ hoort. Daarop zijn ook de genoemde vertalingen gebaseerd. De andere interpretatie die leidt tot de vertaling … passt zu einer Tradition … oder zu Plänen, den Mars zu erobern, lijkt mij inhoudelijk moeilijk te verdedigen, maar discutabel. Absichten (= bedoelingen) is hier niet op zijn plaats. Het voegwoord um zu + inf. is niet toegestaan, omdat er van een bijvoeglijke bepaling na een zelfstandig naamwoord sprake is. Um + zu + inf. komt alleen in bijzinnen voor met de functie van bijwoordelijke bepaling. Der Mars moet – evenals andere sterren - het bepaald lidwoord bij zich hebben, bijv. die Oberfläche, der Ring des Saturn (Postma, Hochdeutsche Sprachlehre, pag. 5). Eroberungspläne des Mars is foutief, dit kan alleen betekenen dat Mars plannen heeft iets te veroveren. 5 Al die expedities voeden wetenschappelijke ontwikkeling; bovendien inspireren ze. All diese Expeditionen nähren wissenschaftliche Entwicklungen; außerdem inspirieren sie. Al die expedities voeden wetenschappelijke ontwikkeling;

bovendien inspireren ze: all[e] diese Expeditionen nähren die wissenschaftliche Entwicklung; überdies / obendrein haben sie eine inspirierende Wirkung. Bij all- kunnen in dit geval verbogen en onverbogen vormen worden gebruikt (DudenRichtiges und gutes Deutsch, pag. 36/37). Ook goed zijn diese Expeditionen nähren alle … en all solche Expeditionen, maar niet sämtliche Expeditionen. Nährstoff sein für en die Entwicklung der Wissenschaft fördern zijn correct, eventueel ook nog speisen, maar niet nahren, ernähren of hegen. Darüber hinaus is juist. Begeistern, beseelen, anregen, beflügelnd sein zijn geen verbeteringen. 6 Ze laten zien waartoe de mens fysiek en mentaal in staat is.” Sie zeigen, wozu der Mensch physisch und psychisch imstande ist.“

140

J A N VA N M E G E N

Ze laten zien waartoe de mens fysiek en mentaal in staat is: sie lassen sehen / machen deutlich, wozu der Mensch körperlich und geistig / seelisch fähig ist.“ In physischer Hinsicht is juist. Geistich is onjuist gespeld, mental is weinig gebruikelijk (passabel). Ook de spelling im Stande sein is tegenwoordig geaccepteerd.

7 In het verleden waren nationale trots en drang het ontdekte in kaart te brengen motoren achter poolexpedities. In der Vergangenheit waren Nationalstolz und der Drang, das Entdeckte auf einer Karte darzustellen, Motoren hinter Polarexpeditionen. In het verleden waren nationale trots en drang … motoren achter poolexpedities: in früheren Zeiten bildeten nationaler

Stolz und der Drang … [die] treibende[n] Kräfte der Polarexpeditionen. In die Vergangenheit heeft de verkeerde naamval na in; früher is te algemeen. In de brontekst staat niet ‘vroeger’. We hebben hier nog steeds met de directe rede te maken, de conjunctief is dus fout. Die Stolz is qua grammaticaal geslacht onjuist. Drang heeft hier bij voorkeur het bepaald lidwoord bij zich, omdat er een bijvoeglijke bijzin op volgt. Motore is een foutief meervoud, Triebwerke komt niet figuurlijk voor. Wel eventueel: Antriebskräfte en Beweggründe. [drang] het ontdekte in kaart te brengen: [der Drang], das Entdeckte zu kartieren. Das, was entdeckt worden war, en die Entdeckungen zijn in orde; die entdeckten Gebiete en entdeckte Gebiete zijn iets beperkter dan das Entdeckte. Zur Kartierung … en Drang nach Kartierung des Entdeckten zijn goed. [Kartographisch] aufzeichnen / aufnehmen zijn juist, maar niet erkunden en sich eine Übersicht verschaffen. 8 Voor Van Rooijen en zijn Britse tegenhanger Ranulph Fiennes spelen zulke drijfveren tegenwoordig nauwelijks een rol. Für Van Rooijen und sein britisches Gegenstück Ranulph Fiennes spielen solche Triebfedern heutzutage kaum eine Rolle. Voor Van Rooijen en zijn Britse tegenhanger Ranulph Fiennes:

für Van Rooijen und dessen britisches Pendant Ranulph Fiennes. Pendanten is foutief verbogen, Kollegen wijkt te zeer af. Gegenteil betekent niet ‘tegenhanger’, maar ‘tegendeel’. Britisch moet met een kleine letter worden geschreven, omdat het een adjectief is. spelen zulke drijfveren tegenwoordig nauwelijks een rol: spielen derartige Triebfedern / -kräfte heute / derzeit / gegenwärtig kaum [noch] eine Rolle. Motive en Beweggründe zijn iets algemener; Triebfeder heeft als meervoud Triebfedern, omdat het een vrouwelijk substantief op –er is; ook de vrouwelijke zelfstandige naamwoorden op –e en –el vereisen in het meervoud -[e]n als uitgang. Derzeitig komt uitsluitend als bijvoeglijk naamwoord voor, bijv. die derzeitigen Umstände.



9 Van Rooijen onderstreept de uitdaging van de natuur: “Ben je in staat, alleen of met een team, je staande te houden in de meest mensonvriendelijke omgeving op aarde? Van Rooijen hebt die Herausforderung durch die Natur hervor: „Ist man imstande, sich - allein oder mit einem Team - in der unwirtlichsten Umgebung auf Erden zu behaupten? Van Rooijen onderstreept de uitdaging van de natuur: Van Rooijen betont / unterstreicht die Herausforderung der Natur. ,Onderstrepen’ betekent hier ‘de nadruk op iets leggen’ (Grote Van Dale, pag. 2397); unterstreichen kan deze betekenis ook hebben. Unterstricht is een vervoegingsfout. Herausforderung der Natur is ook toegestaan, omdat de genitief als een subjectsgenitief kan worden opgevat, zoals uit het volgende blijkt: die Natur fordert die Menschen heraus. “Ben je in staat, alleen of met een team, je staande te houden:

ist man im Stande / fähig, sich, allein[e] oder in einem Team, durchzusetzen / aufrechtzuerhalten. Het voornaamwoord ‘je’ dient hier in algemene zin te worden geïnterpreteerd: man, jemand, eventueel ook der Mensch. Het Duitse du komt aanzienlijk minder vaak in onbepaalde zin voor, alleen in informeel taalgebruik. In der Lage sein is goed; ook mit einer Mannschaft, maar Gruppe wijkt iets af, is minder specifiek. Überleben, sich aufrecht halten, sich auf den Beinen halten zijn incorrect. in de meest mensonvriendelijke omgeving op aarde: in der menschenfeindlichsten / menschenunwürdigsten Gegend / Region auf der Erde / Welt. In de samenstellingen met mensch- moet de vorm menschen- luiden, dus niet menschfeindlich. De omschrijving van de superlatief komt bij adjectieven slechts zelden voor; dit is wel het geval bij deelwoorden met hun verbale betekenis, bijv. der meistgelesene / am meisten gelesene Roman. Landschaft en Orte zijn ook juist, maar niet auf Erde. Hier moet staan [auf] der Erde / [auf] der Welt of auf Erden. 10 Het eindeloze niets van Antarctica is mentaal zwaarder dan bijvoorbeeld een klimexpeditie in de Himalaya, waar je een verbluffend uitzicht hebt.” Das unendliche Nichts der Antarktis ist psychisch schwerer als zum Beispiel eine Kletterexpedition in dem Himalaja, wo man eine verblüffende Aussicht hat.“


V ertaling N ederlands - D uits

Het eindeloze niets van Antarctica is mentaal zwaarder: die endlose Leere von Antarktika ist geistig / seelisch schwerer. Unendlich heeft mijn voorkeur, bijv. die unendliche Weite, das unendliche Meer (Duden-Universalwörterbuch). Die Antarktis is het gebied rond de Zuidpool, Antarktika duidt het continent als geheel aan. Beide woorden zijn juist, maar het een en ander heeft wel grammaticale consequenties: der Antarktis en von Antarktika of Antarktikas zijn goede bijvoeglijke bepalingen, maar niet [von] der Antarktika, des / von Antarktis, der Antarktik. Mental is in deze context ongebruikelijk. Goed is wel … belastet die Psyche mehr. Schwieriger is hier niet goed, tenzij in combinatie met [schwieriger] zu ertragen. dan bijvoorbeeld een klimexpeditie in de Himalaya: als etwa / beispielsweise eine Bergsteigerexpedition in den Himalaja. De datief en de accusatief na in zijn beide correct; de datief drukt uit dat men zich in het Himalaya-gebergte bevindt voor een expeditie, terwijl de accusatief aangeeft dat men naar de Himalaya een expeditie onderneemt. Vergelijk: in den Niederlanden reisen – in die Niederlande reisen. De namen van de meeste bergen en gebergtes zijn mannelijk van geslacht, bijv. der Taunus, der Brocken, der Kaukasus. Zo ook: der Himalaja. Er zijn overigens veel uitzonderingen op deze ‘regel’, zoals die Eifel. waar je een verbluffend uitzicht hebt: wo man einen überwältigenden / umwerfenden Ausblick hat. Überraschend en unglaublich zijn iets algemener (passabel). Genießen is in orde.

Auke van Hulst, in De Gelderlander van 14 december 2011.

Beoordeling van Honderd jaar poolvorsen (nr. 2,

februari 2012) Uitmuntend: Aurora (foutloos!), Gopi, Bücherwurm, Waldvogel Zeer goed: Balmoral, Van de Boerakker, Karwuppke, Arnold, Puck, Limmat, Schans Goed: Lorien, Jenny, Hannover Ruim voldoende: Marieke, Zeemeermin, Marmot, Unwirsch, Hauke, Felix, Angelina Voldoende: Helle, Eva Vera Bijna voldoende: Hanna im Glück Onvoldoende: Okrzei.

141

V ertaling D uits - N ederlands

Vertaling Duits-Nederlands Hat Charles Darwin von einem Kollegen abgeschrieben? Heeft Charles Darwin van een collega overgeschreven? 1 Im Jahre 1858 schickte Alfred Russel Wallace seinem Kollegen Charles Darwin einen folgenreichen Aufsatz – mit der Bitte, zu prüfen, ob sich seine neuen Überlegungen zur Veränderlichkeit von Arten zur Veröffentlichung eignen könnten. In 1858 stuurde Alfred Russel Wallace zijn collega Charles Darwin een opstel met grote / aanzienlijke gevolgen – met het verzoek na te gaan / te bekijken of zijn nieuwe overwegingen over de mutatie van soorten voor publicatie geschikt zouden kunnen zijn. Prüfen: dit werkwoord betekent in de eerste plaats

onderzoeken, bijv. ‘etwas auf seine Eignung prüfen’ = iets op zijn geschiktheid onderzoeken. Hier passen nagaan, controleren, [kritisch] bekijken als vertalingen beter in de context dan onderzoeken. Überlegungen: in ‘nach reiflicher Überlegung’ hebben we met de betekenis beraad te maken = na rijp beraad. Het voorzetsel ‘zu’ betekent na ‘Überlegung’ met betrekking tot, over. 2 In einem delikaten Arrangement kommt es dann am 1. Juli 1858 bei der renommierten Linnean Society in London zur Vorstellung der neuen Theorie. In een delicaat arrangement komt het op 1 juli 1858 bij de gerenommeerde Linnean Society in Londen tot de presentatie van de nieuwe theorie. In einem delikaten Arrangement: aangezien ‘delikat’ en ‘Arrangement’ diverse betekenissen hebben en een specifieke gevoelswaarde, verdient het de voorkeur in de vertaling deze termen te handhaven. Bij vervanging door ‘gewone’ woorden gaan bepaalde elementen verloren. Zur Vorstellung kommen: er is hier spraken van een ‘Funktionsverbgefüge‘, d.w.z. een vaste verbinding van een substantief en een werkwoord met slechts een zwakke betekenis. Het substantief domineert in deze gevallen de betekenis, hier bijv.: voorgesteld / gepresenteerd worden.

3 Auf nur 20 handschriftlichen Seiten und in knappen 4200 Worten legt Wallace in leicht verständlicher Form den lange gesuchten Evolutionsmechanismus dar: das

142


Überleben der am besten Angepassten und die Auslese durch die Umwelt. Op slechts / maar 20 met de hand geschreven pagina’s / bladzijden met 4200 gecomprimeerde woorden zet Wallace in [een] gemakkelijk te begrijpen vorm het lang gezochte mechanisme van de evolutie / evolutiemechanisme uiteen: het overleven van degenen die zich het best aanpassen en de selectie door de omgeving / het milieu. Knapp: ‘mit knappen Worten’ omschrijft DudenUniversalwörterbuch met “kurz, gerafft, auf das Wesentliche beschränkt, konzentriert“. Van Dale D-N (pag. 781) vertaalt het met met weinig woorden, kort. Mijn voorkeur gaat uit naar met gecomprimeerde / bondige / kernachtige woorden. Umwelt: de ruimere interpretatie van ‘Umwelt’ is omgeving. De beperking tot het milieu is hier echter niet uit te sluiten.

4 Mit diesem Prinzip natürlicher Selektion gelingt letztlich der Durchbruch der Evolutionstheorie. Met dit principe van natuurlijke selectie slaagt / lukt uiteindelijk / ten slotte de doorbraak van de evolutietheorie. Der Durchbruch: ‘Durchbruch’ is een substantief met

verbale betekenis. In de vertaling kan men daarom ook het werkwoord doorbreken gebruiken: met dit principe … weet de evolutietheorie … door te breken, … lukt het de evolutietheorie door te breken. 5 Die öffentliche Präsentation der Darwin-Wallace-Papiere im Sommer 1858 stellt nicht nur eine zentrale Episode der Biologiegeschichte dar, sie leitet auch eine der gröβten wissenschaftlichen Revolutionen ein. De presentatie van de Darwin-Wallace-geschriften in het openbaar in de zomer van 1858 betekent / vormt niet alleen een centrale episode in de geschiedenis van de biologie, ze leidt ook een van de grootste wetenschappelijke revoluties in. Papier: behalve papier kan ‘das Papier’ ook in het algemeen

een ‘Schriftstück’ aanduiden, bijv. “er hat alle Papiere vernichtet” = hij heeft alle documenten vernietigd (DudenUniversalwörterbuch). Dit leidt in zin 5 tot de vertaling geschrift. Papieren is hier als vertaling uitgesloten. Darstellen: ‘darstellen’ komt ook als synoniem van ‘sein’, ‘bilden’ voor. Terwijl ‘sein’ een dubbele nominatief vereist, hebben ‘darstellen’ en ‘bilden’ naast het onderwerp een accusatiefobject bij zich, bijv. das letzte Match stellt einen Höhepunkt in ihrer Laufbahn dar. 6 Allerdings entgeht anfangs den meisten Zeitgenossen die zentrale These: dass Arten nicht statisch und von



Gott geschaffen sind, sondern sich angetrieben durch Naturprozesse verändern. Weliswaar ontgaat de meeste tijdgenoten de centrale these: dat soorten niet statisch en door God geschapen zijn, maar, aangedreven door processen van de natuur, veranderen. Naturprozesse: natuurlijke processen is uiteraard ook goed, maar processen van de natuur drukt explicieter uit wat hier bedoeld is.

7 Erst als ein Jahr später Darwins epochales Buch Über die Entstehung der Arten erscheint, bricht der Sturm los. Pas als een jaar later Darwins baanbrekend [boek]werk / boek ‘Over het ontstaan van de soorten’ verschijnt, barst de storm los. Als: het Duitse voegwoord ‘als’ heeft temporele betekenis en drukt een ‘einmalige’ handeling of gebeurtenis uit. Meestal heeft het een en ander op het verleden betrekking en staat de persoonsvorm in de verleden tijd; de vertaling van ‘als’ luidt dan toen, bijv. als er nach Hause kam, … = toen hij thuis kwam, …. In zin 7 wordt ‘als’ met de tegenwoordige tijd gecombineerd (een zogenaamd praesens historicum); het Nederlandse equivalent is nu als. In tegenstelling tot ‘als’ duidt ‘wenn’ een herhaling van handelingen of gebeurtenissen aan, bijv. wenn er nach Hause kommt, wird er stets von seinem Hund begrüßt. Boektitel: in de vertaling mag ook de oorspronkelijke Engelse titel worden gebruikt: On the Origin of Species, maar de Duitse titel mag niet onvertaald blijven. De eerste vertaling van Darwins boek is in Nederland in 1890 verschenen, onder de titel De oorsprong der soorten.

Nieuwe opgave Duits-Nederlands

N ieuwe opgave D uits - N ederlands

8 Die Umstände der ersten Vorstellung der Selektionstheorie gehören zu den am gründlichsten untersuchten Kapiteln der Wissenschaftsgeschichte; tatsächlich gleichen sie einem wahren Krimi. De omstandigheden van de eerste presentatie van de selectietheorie behoren tot de hoofdstukken uit de wetenschapsgeschiedenis die het grondigst onderzocht zijn; feitelijk / in feite lijken ze wel / op een echte krimi, hebben ze veel weg van een echte krimi. Die Umstände der ersten Vorstellung: ook de omstandigheden waaronder de eerste presentatie … plaatsvond. Krimi: de Grote Van Dale (pag. 1839) vermeldt ook voor het Nederlands krimi. Andere woorden zijn thriller, misdaad- / detectiveroman.

9 Die Ereignisse sind bis heute nicht vollständig aufgeklärt, und der Disput darüber, was wirklich geschah, dauert an. De gebeurtenissen zijn tot op heden / tot vandaag [de dag] niet volledig opgehelderd en de discussie over wat er werkelijk is gebeurd / gebeurde, duurt voort. Darüber, was: in het Duits is het gebruikelijk dat het

betrekkelijk voornaamwoord ‘was’ in de hoofdzin een correlaat heeft, bijv. ‘darüber, was’ of ‘über das, was’. Deze constructie is noodzakelijk, wanneer het voornaamwoord in de hoofdzin en de bijzin verschillende functies en vormen hebben, bijv. sie waren nicht zufrieden mit dem, was sie erreicht hatten. ‘Mit was sie erreicht haben’ zou hier incorrect zijn. Matthias Glaubrecht, in Die Zeit van 16 februari 2012.

4 5

Mehrsprachigkeit in der Europäischen Union 1 Wir leben in einer umfassend vernetzten Welt, in der die Grenzen zwischen Ethnien und Nationen immer durchlässiger werden. 2 Diese Offenheit begünstigt die Neigung, kulturelle Unterschiede einzuebnen und sprachliche Vielfalt abzubauen. 3 Im Zuge der den Erdball immer dichter und schneller umspannenden Kommunikation verstärkt sich der


6

7

wirtschaftliche Druck zu Gunsten einer oder weniger Weltsprachen. Wer wollte den Wert einer Lingua franca leugnen? Ob auf Reisen oder bei dem Zusammentreffen mit Sprechern fremder Idiome kommt uns allenthalben und allerorten zustatten, dass wir in der englischen eine weltweit gesprochene Sprache besitzen, die uns eine Verständigung ermöglicht. Solange wir noch der Maschinen entbehren, die unsere muttersprachlichen Äußerungen automatisch in das Idiom unseres Gegenübers übersetzen, werden wir einer oder weniger Verkehrssprachen bedürfen. Für die deutsche Sprache allerdings ist der Traum von der Weltsprache ausgeträumt; der englischen Sprache ist diese Rolle zugefallen.

143

R ichtig oder falsch ?

8 Dies hat sie gewiss nicht ihrer Ausdruckskraft und Schönheit zu verdanken, obwohl an diesen Vorzügen der englischen Sprache nicht zu zweifeln ist. 9 Der Status einer Sprache ist eng mit politischer, wirtschaftlicher und kultureller Macht verknüpft. 10 Die Weltgeltung des Englischen ist ohne Zweifel ein Resultat von Macht.

Nieuwe opgave Nederlands-Duits Het einde van een statussymbool 1 Het zou een digitale encyclopedie nooit overkomen: ingehaald worden door de geschiedenis. 2 In 1914 startten de persen met de vierde druk van Nederlands grootste verzameling van kennis, de Winkler Prins. 3 Maar toen in 1922 de inkt van het laatste deel was opgedroogd, waren als gevolg van de Eerste Wereldoorlog de eerste delen hopeloos achterhaald. 4 De laatste duizend exemplaren kon uitgever Elsevier aan de straatstenen niet kwijt. 5 Een mankement dat de fysieke encyclopedie uiteindelijk fataal is geworden. 6 ‘Een papieren encyclopedie is verouderd zodra hij gedrukt is’, zei de directeur van de Encyclopaedia

Richtig oder falsch IA Richtig 1 Das Schiff fuhr unter den Brücken hindurch an den Villen vorbei nach Amsterdam. 2 Um die Krise in den Griff zu bekommen und weiteren Problemen vorzubeugen, müssen neue Maßnahmen ergriffen werden. 3 Die Regierungschefs unterschrieben / unterzeichneten in Brüssel einen Pakt und setzen auf strengere Sanktionen. 4 Die Verkäuferin sagte zu mir: „Ihnen einen schönen Tag noch!” 5 Wir sind gebeten worden, rechtzeitig im Museum zu erscheinen.

IB Commentaar 1 Unter den Brücken hindurch is de juiste vorm. Het feit dat het werkwoord fahren een beweging aangeeft, speelt geen rol voor de naamval van unter. Ook bij andere voorzetsels die door een bijwoord worden gepreciseerd,

144


Jutta Limbach, ehemalige Präsidentin des Bundesverfassungsgerichts und des Goethe-Instituts, in: APuZ, Aus Politik und Zeitgeschichte, 23 januari 2012, pag. 48/49. De vertaling van bovenstaande tekst kunnen abonnees inzenden tussen 1 en 10 juni 2012 naar mijn adres: Dr. J. van Megen, Van Stiphoutstraat 1, 6561 EX Groesbeek. De uitwerking van de opgave verschijnt in het septembernummer van 2012.

Britannica, nadat hij afgelopen woensdag bekendmaakte te stoppen met de gedrukte uitgave van de koning der encyclopedieën, ‘terwijl onze online editie constant wordt geüpdatet.’ 7 De Encyclopaedia Britannica is de laatste van een rij gerenommeerde gedrukte encyclopedieën die het loodje leggen. 8 De Franse Larousse, de Duitse Brockhaus en de Nederlandse Winkler Prins gingen hem al voor door enkel nog digitale versies uit te geven. 9 Wat eens een sieraad in de boekenkast was, staat nu voor een paar tientjes op zoekertjes.net te koop. 10 ‘De encyclopedie zorgde voor democratisering van kennis’, zegt hoogleraar boekwetenschap Lisa Kuitert, ‘de komst van Wikipedia is de überdemocratisering.’ Irene de Pous, in de Volkskrant van 15 maart 2012. Deze vertaling dient u niet in te zenden. De uitwerking ervan verschijnt in het volgende nummer van de Talen.

komt regelmatig de datief voor, bijv. am Bach entlang, hinter jemandem her [sein], an den Häusern vorbei / vorüber. Bij een aantal werkwoorden zien we een vergelijkbaar fenomeen, bijv. sie kamen an den Flughafen – sie kamen am Flughafen an; er hängte das Gemälde über den Schreibtisch – er hängte das Gemälde über dem Schreibtisch auf; sie setzte sich auf die Couch – sie setzte sich auf der Couch nieder. Maar: das Wasser drang in den Keller ein; sie bog in eine Seitenstraße ein. De datief van an den Villen vorbei is in het voorafgaande toegelicht. In plaats van an … vorbei komt ook an … vorüber voor, zonder betekenisverschil. In nach Amsterdam wordt de richting, beweging ‘waarheen’ aangeduid; het voorzetsel zu zou in dit geval de plaats ‘waar’ aangeven. Wanneer nach als voorzetsel van richting / beweging wordt gebruikt, dan ontbreekt doorgaans het lidwoord, bijv. nach Holland (maar: in die Niederlande), nach Köln, nach Hause, nach links. Ook zu kan een richting of beweging signaleren, met name in combinatie met personen: zu Verwandten reisen, setze dich zu mir, maar ook zum Zoo fahren, zum Bahnhof fahren. Het Duits kent bij voorzetsels + dat. / acc door het gebruik van de accusatief ook de



mogelijkheid beweging en richting weer te geven, bijv. ans Meer fahren, sich ans Fenster stellen, auf einen Ball gehen, auf die Post gehen, ins Kino / Theater gehen. 2 Die Krise is het gebruikelijke zelfstandig naamwoord. Die Krisis bestaat overigens volgens DudenUniversalwörterbuch wel, maar is verouderd. Krisis dient in hedendaagse teksten dus niet te worden gebruikt. Etwas in den Griff bekommen heeft steeds het bepaald lidwoord als deel van de uitdrukking bij zich. Dit geldt ook voor etwas im Griff haben. De naamval maakt het verschil in betekenis tussen beide uitdrukkingen uit: ‘iets de baas worden’ tegenover ‘iets de baas zijn’. Duden-Redewendungen geeft het verschil aan met etwas gut beherrschen; mit etwas gut umgehen können resp. etwas meistern; lernen, mit etwas gut umzugehen. Vorbeugen vereist steeds een object in de datief: einer Krise vorbeugen. Daarentegen heeft verhindern een accusatiefobject bij zich: Schlimmeres konnte rechtzeitig verhindert werden. Maßnahmen ergreifen dient de verbinding te luiden, niet Maßnahmen nehmen. Behalve ergreifen is overigens ook treffen mogelijk: Maßnahmen treffen. 3 Unterzeichnen heeft hier de voorkeur, omdat het specifieker is, d.w.z. vooral in ambtelijke context voorkomt. Ook unterschreiben is overigens correct; dit betekent in algemene zin ondertekenen, bijv. einen Brief unterschreiben. De naam van de hoofdstad van België luidt in het Duits Brüssel. Het substantief Pakt (= Bündnis zwischen Staaten) is mannelijk van geslacht. De correcte vorm in deze zin is derhalve einen Pakt. Met dit woord is ook de ambtelijke context voor unterzeichnen gerealiseerd. Auf jmdn. /etwas setzen betekent volgens de omschrijving van Duden-Universalwörterbuch “in einer bestimmten Angelegenheit darauf hoffen, dass sich durch jmdn. / etw. etwas für einen erreichen lässt.“ Van Dale D-N vertaalt het met hoge verwachtingen koesteren. De accusatief is te verklaren, omdat de uitdrukking figuurlijke betekenis heeft.

II Richtig oder falsch? 1 Fußball-Deutschland freut sich über / auf das Duell der Gigante[n] von Bayern / Baiern und Dortmund. 2 An dem / auf das Gedicht von Günter Grass, deutschem / deutscher Nobelpreisträger, wurde im In- / Binnenland und Ausland heftige Kritik [aus]geübt. 3 In dem kleinen Supermarkt in Deutschland kaufen wir oft / öfters Gemüse, etwa Zucchini[s], Gurke[n], Chicorée[s], weil es jenseits der Grenze [um] einiges / Einiges billiger ist.


R ichtig oder falsch ?

4 Sagen moet in dit verband met het voorzetsel zu worden gecombineerd: zu jmdm. etwas sagen. Gegen jmdn. etwas sagen is foutief. De datief Ihnen is hier de correcte vorm, omdat er sprake is van een elliptische zin. Er zijn syntactische delen van de zin niet genoemd, namelijk het onderwerp en het gezegde: ich wünsche …. Ook de accusatief einen schönen Tag is op deze manier te verklaren. De volledige zin zou dus kunnen luiden: ich wünsche Ihnen noch einen schönen Tag. Door het weglaten van de zinsdelen verandert de syntactische structuur dus niet. Ook de accusatieven van uitdrukkingen als guten Tag!, guten Morgen! etc. zijn op bovengenoemde wijze te verklaren. 5 Wir sind gebeten worden komt overeen met het Nederlandse er is ons gevraagd. Dit merkwaardige verschil in grammaticaal-syntactische structuur tussen het Nederlands en het Duits hangt samen met het feit dat bitten een overgankelijk werkwoord is, met een persoonlijk accusatiefobject (jmdn. um etwas bitten), en dat vragen voor de persoon een indirect object (aan iemand iets vragen) heeft. Voor het passief impliceert het een en ander dat bitten een persoonlijk onderwerp kent, bijv. ich wurde gebeten, en vragen niet, bijv. mij werd gevraagd. Als het onderwerp meervoud is, moet de persoonsvorm ook in het meervoud staan: wir sind …, in het Nederlands is alleen een onpersoonlijk onderwerp resp. plaatsonderwerp mogelijk: er is … Um moet na bitten achterwege blijven, omdat de bijzin de functie van voorzetselvoorwerp heeft. Um + zu + inf. is alleen in bijwoordelijke bijzinnen mogelijk, bijv. sie waren gekommen, um uns das mitzuteilen. Vaak wordt dan door de bijzin een doel uitgedrukt = finale bijzin. Na erscheinen + voorzetsel met dat. / acc. hebben deze voorzetsels doorgaans de datief, bijv. auf dem Bildschirm erscheinen, in der Tür erscheinen. Postma, Hochdeutsche Sprachlehre (pag. 451) verklaart de datief als „Abschluss einer Fortbewegung an einer bestimmten Stelle“, bijv. der Rektor erschien im Klassenzimmer. Enkele andere werkwoorden waarvoor hetzelfde geldt, zijn: halten, landen, stranden, enden, ankommen, gipfeln en Platz nehmen.

4 Infolge / wegen einer ernsthaften / ernstlichen Krankheit musste / sollte sie einen Spezialist[en] konsultieren. 5 Er stellte / setzte die Bücher, die er geliehen / geborgt hatte, in das Regel zwischen den / die anderen Bücher[n]. De rubriek Richtig oder falsch? verschijnt in elk nummer van ‘De Talen’. Het gaat steeds om enkele korte zinnen met grammaticale respectievelijk lexicale moeilijkheden. In het volgende nummer verschijnt de oplossing van ‘II Richtig oder falsch?’ met een beknopte verklarende toelichting.

145

Vertaling Spaans-Nederlands

SPAANS

Encontraron indicios de la “partícula de Dios” Aanwijzingen gevonden voor bestaan ‘goddelijk deeltje’ De meeste inzenders hebben de derde persoon meervoud – terecht – veranderd in een onpersoonlijke vorm, net als in de modelvertaling. Explicitering van de derde persoon is ook mogelijk, zoals bijvoorbeeld in Wetenschappers vinden aanwijzingen voor. Merk op dat titels als Aanwijzingen voor een Goddeeltje verwarrend zijn. Het lijkt dan, alsof het ‘Goddeeltje’ aanwijzingen krijgt. In Aanwijzingen gevonden voor ‘Goddeeltje’ valt dit probleem iets minder op, maar bestaan dient hier desondanks beslist toegevoegd te worden. Niet Aanwijzingen van een Goddeeltje gevonden! Dan geeft het Goddeeltje aanwijzingen. Verder vind ik het woord Goddeeltje of God-deeltje eerlijk gezegd niet mooi en ook te letterlijk vertaald aandoen. Beter vind ik dan Godsdeeltje, hoewel ik het zeker met kleine letter zou schrijven. Mijn voorkeur gaat uit naar goddelijk deeltje, omdat we in het Nederlands lang niet zoveel strooien met God als het Spaans met ‘Dios’. Aan de andere kant: in deze materie komen we, zij het misschien allemaal overgenomen vanuit den vreemde, God wel tegen. Denk bijvoorbeeld aan de uitspraak ‘God dobbelt niet,’ van Albert Einstein. Het woord Goddeeltje zou overigens weleens de letterlijke vertaling van ‘God particle’ kunnen zijn: het levert althans behoorlijk wat treffers op internet op. Bedenk dat door internet instantvertalingen ontstaan. Ik volg de NRC op internet en kom er geregeld vrijwel letterlijke vertalingen tegen die ongetwijfeld in haast zijn gemaakt om maar zo snel mogelijk het nieuws op de site te hebben. Vervolgens nemen andere sites het over en wordt iets een gangbare – maar daarom nog geen juiste – vertaling. Voorlopig hoogtepunt – of dieptepunt – hiervan is voor mij nog steeds de kop waarmee de Volkskrant op 4 augustus 2009 opende: ‘Metrolijn pas af “als de varkens vliegen”’. Dit was een letterlijke vertaling van ‘when pigs fly’, oftewel, met sint-juttemis. Kortom: googlen is heel nuttig, maar laten we ons gezonde verstand er wel bij houden! Let op: de Spaanse dubbele aanhalingstekens worden in het Nederlands enkele. 1 Detectaron dónde se ubicaría la pieza que falta para explicar el origen de la masa Mogelijk ontbrekend deeltje ontdekt dat de oorsprong van massa moet verklaren Detectaron dónde se ubicaría la pieza que falta: we hebben

hier te maken met een subtitel, dus de vertaling mag niet te lang worden en kan geen volledige zin zijn, temeer omdat in de zin hierna nog eens hetzelfde wordt gezegd, maar dan uitgebreider. Er moet hier bij voorkeur vrij worden

146

vertaald, zolang maar duidelijk blijft dat het deeltje niet werkelijk is ontdekt! Wetenschappers hebben het ontbrekende deeltje ontdekt kan dus niet. Uit het hele artikeltje, en ook uit de titel, blijkt dat het deeltje niet is gevonden. De onzekerheid wordt in de Spaanse tekst weergegeven met ‘se ubicaría’: zich zou bevinden. Of het zich daar daadwerkelijk bevindt, blijft de vraag. In dat soort onzekere gevallen gebruiken wij in plaats van de verleden toekomende tijd eerder woordjes als mogelijk, misschien, bijna. Leuke, vrijere oplossingen waren Meer duidelijkheid over deeltje […] en Wetenschappers zijn missend deeltje op het spoor […] (waarbij ik van missend overigens zeker ontbrekend zou maken). Ontbrekend puzzelstukje voor ‘pieza que falta’ lijkt me prima. Niet ontbrekende schakel, dat verwijst naar de ‘missing link’ van Charles Darwin. Para explicar el origen de la masa: wat mij betreft liever massa dan de massa. Niet uitleggen voor ‘explicar’. Verder konden we ons aan dit laatste stukje eigenlijk geen buil vallen. 2 La Máquina de Dios, “el gran colisionador de hadrones” que en marzo logró recrear el instante cero del Universo y hacer vibrar al mundo científico, se puso en marcha con un objetivo de máxima: descubrir si existe “el bosón de Higgs” o la “partícula Dios”, la pieza clave que falta descubrir para explicar el origen de la masa. De ‘goddelijke machine’ of ‘grote hadronenbotser’, die in maart 2011 het ontstaansmoment van het universum wist na te bootsen en voor de nodige opwinding in de wereld van de wetenschap zorgde, werd in werking gesteld met een ultiem doel: ontdekken of het ‘Higgs-boson’ of ‘goddelijk deeltje’ bestaat, het essentiële deeltje dat nog ontdekt moet worden om de oorsprong van massa te verklaren. La Máquina de Dios, “el gran colisionador de hadrones”:

opnieuw: wat te doen met ‘Dios’? Het Goddeeltje en ook goddelijk deeltje van de titel lijken gangbare termen op internet, evenals de equivalenten ervan in het Engels en het Spaans, maar de ‘Máquina de Dios’ lijkt uitsluitend een Spaanse vinding te zijn. Ik vind althans geen Engels of Nederlands equivalent. ‘God Machine’ is dan weer wel een band uit de jaren negentig, maar de term wordt (vrijwel) nergens gerelateerd aan de deeltjesversneller. Aangezien het om een (tweede) bijnaam gaat, zou ik ook deze naam tussen aanhalingstekens zetten. Voor machine met een hoofdletter zie ik geen reden. Ook ‘machine van God’, ‘Gods machine’ (en dan God dus wél met een hoofdletter!), met dezelfde kanttekeningen als bij de titel. Sommige inzenders


F ennie S teenhuis

hebben de Engelse term ‘Large Hadron Collider’ gebruikt, wat mij betreft prima. Wanneer wordt uitgelegd dat het om een deeltjesversneller gaat moet deeltjesversneller niet tussen aanhalingstekens, want dat is geen bijnaam! Het is zonder meer verdedigbaar om één van de twee bijnamen weg te laten, maar ik zou er dan voor kiezen om ‘Máquina de Dios’ weg te laten, zoals in De deeltjesversneller, ‘de grote hadronenbotser’. Ook: de Large Hadron Collider, ’s werelds grootste deeltjesversneller. Zet de Engelse term wel in cursief. Que en marzo logró recrear el instante cero del Universo: de toevoeging 2011 is hier wel zo prettig en duidelijk. Ook lukte, erin slaagde voor ‘logró’. Zwak: ervoor zorgde. Mooi was om de handeling niet bij de machine, maar bij de mens te leggen: In maart 2011 is het wetenschappers gelukt om met een deeltjesversneller […]. Prima! ‘Recrear’ kan niet met creëren worden vertaald! Wanneer men er werkelijk in geslaagd was een oerknalmoment te creëren, dan hadden we er nu een tweede heelal bij en daar merk ik nog niets van. Twijfelachtig: te doen herleven, herscheppen. Niet: tot stand te brengen, te produceren. Wel: simuleren. Met ‘instante cero’ wordt hier het ontstaansmoment van de kosmos bedoeld. Oerknal lijkt me daarom ook een goede oplossing (als vertaling voor de hele term ‘instante cero del Universo; universum hoeft niet meer toegevoegd te worden, want dat zit impliciet al in oerknal). Nulmoment of moment nul laat bij mij geen bel rinkelen en ik kom de term ook nergens tegen in de context van het ontstaan van het heelal. Die term zegt, vrees ik, de lezers niets. Beslist onjuist: nulpunt. Eventueel: beginmoment. Ook heelal, kosmos (met kleine letter!) voor ‘Universo’. Y hacer vibrar al mundo científico: het lastigste was de vertaling van ‘vibrar’. De vertaling van elk woord hangt af van de context: ‘Todo depende del contexto,’ zoals een docent van mij eens zei. Vibreren past hier in elk geval niet. Het gaat erom dat het door deze gebeurtenis in de wereld van de wetenschap zinderde, er ging een golf van opwinding doorheen. Te sterk is op zijn grondvesten deed schudden. Dit drukt overigens ook iets anders uit dan ‘vibrar’, dat hier vooral een positieve emotie weergeeft. Eventueel ook de nodige opschudding, in beroering. Niet op te schrikken. Se puso en marcha con un objetivo de máxima: ‘se puso en marcha’ is nog steeds het gezegde bij ‘La Máquina de Dios’; de inwerkingstelling (die een bepaald doel had) zorgde voor de nabootsing. Dit is niet door iedereen gezien. Het kan niet met een tegenwoordige tijd worden vertaald, want dan lijkt het alsof de machine een oerknal heeft nagebootst en vervolgens nog eens in werking wordt gesteld voor een ander doel (een aantal mensen heeft het ten onrechte zo begrepen). De zin in tweeën knippen kan wel, maar de betekenis moet uiteraard wel correct blijven. Niet opgezet voor ‘se puso en marcha’. Het gaat er gewoon om dat de machine werd aangezet, om het zo maar te zeggen. Ook in bedrijf genomen. ‘Objetivo de máxima’ kan ook heel goed betekenen belangrijkste doel. Mijn een ultiem doel is mogelijk dus een oververtaling. Maak hier van ‘un’ niet zomaar het bepaalde lidwoord het: het hoogst denkbare doel / het hoogst mogelijke doel gevolgd door dubbele punt en uitleg van dit doel betekent, dat dit het hoogst denkbare / mogelijke doel van de mensheid is. Dat is natuurlijk veel te zwaar en bovendien staat het er niet! Werd met één (fundamenteel) doel in werking gezet was


V ertaling S paans - N ederlands

ook prima. Niet allerlaatste, uiteindelijke. Vreemd klinkt een maximaal doel. Stel dat je zegt: mijn maximale doel is een acht te halen. Als je dan een negen haalt, hoef je hem kennelijk niet. Descubrir si existe “el bosón de Higgs” o la “particula Dios”: ook Higgs-deeltje. Higgsdeeltje (aan elkaar) kan wat mij betreft ook, maar schrijf het niet los. Verder hier weinig problemen. La pieza clave que falta descubrir para explicar el origen de la masa: als we het woord ‘clave’ zien, weten we dat we te maken hebben met iets essentieels, wezenlijks, onontbeerlijks, het belangrijkste onderdeel van iets, de sleutel tot iets. Een vertaling als sluitstuk of laatste puzzelstukje is dan ook te zwak. Het gaat om het essentiële puzzelstukje. Sleutelstuk is iets volslagen anders, zie Van Dale. Goed gevonden: het cruciale deel van de puzzel. Rest van de zin: vrijwel hetzelfde als de subtitel. 3 Ayer, en medio de una gran expectativa mundial, los investigadores anunciaron que hallaron indicios de su existencia, aunque aún es pronto para gritar ¡Eureka! De verwachtingen waren wereldwijd hooggespannen toen de onderzoekers bekendmaakten aanwijzingen te hebben gevonden dat het deeltje bestaat, hoewel het nog te vroeg is om eureka te roepen. Ayer, en medio de una gran expectativa mundial: ‘ayer’ had ik eigenlijk uit de tekst moeten verwijderen. Het is verder niet aangerekend, of het nu wel of niet vertaald is. Ik wil iedereen een pluim geven voor de vertaling van ‘en medio […] mundial’. Iedereen begreep dat hier geparafraseerd moest worden. Pas altijd op met ‘en medio de’. Dat kan maar zelden letterlijk vertaald worden met te midden van. Ook hier kan dat niet. Sommigen hebben gelezen dat ‘expectativa mundial’ betrekking heeft op het ‘colmado’ in de zin hierna. Met andere woorden, de ‘expectativa mundial’ bestond uit de internationale pers die toegestroomd was. Ik denk dat die betekenis iets te eng is (immers, ook bijvoorbeeld niet-aanwezige wetenschappers in de hele wereld wachtten in spanning af), maar niettemin vind ik een vertaling als onder verwachtingsvolle belangstelling vanuit de hele wereld toch fraai gevonden. En deze vertaling hoeft niet per se alleen op de aanwezige mensen te slaan. Wie terwijl in zijn vertaling heeft gebruikt begeeft zich op glas ijs, omdat de lezer na terwijl een tegenstelling verwacht: ‘Terwijl Jaap ziek was, ging Marie naar de ijsbaan,’ bijvoorbeeld. Maar hier is geen sprake van een tegenstelling en daarom schuurt een vertaling als Terwijl de verwachtingen wereldwijd hooggespannen waren, kondigden de onderzoekers aan… enigszins. Los investigadores anunciaron que hallaron indicios de su existencia:

ook kondigden aan voor ‘anunciaron’. De rest van de zin is weer min of meer herhaling, maar let op ‘su existencia’. Zoals wel vaker gezegd maakt het Spaans kwistig gebruik van bezittelijke voornaamwoorden in gevallen waar wij dat niet doen, dus óók niet-levende wezens worden verbonden met bezittelijke voornaamwoorden. Dit is zo’n geval! On-Nederlands is dan ook aanwijzingen voor zijn bestaan. Mooier is om het woord deeltje nog eens te herhalen dan

147


een wat hortende constructie als voor het bestaan ervan te gebruiken. Aunque aún es pronto para gritar ¡Eureka!: het woord eureka hoeft niet cursief te worden weergegeven, want het staat gewoon in de Van Dale. De invoeging ‘Eureka!’ tussen – enkele – aanhalingstekens is ook prima. Niet: ‘eureka’. De aanhalingstekens geven dan geen citaat aan, maar geven aan dat iets niet letterlijk moet worden genomen en dat is niet de bedoeling. Ook niet Eureka! zonder aanhalingstekens. Ook nog te vroeg om te juichen. 4 Tres horas antes del anuncio, el Laboratorio Europeo de Física de Partículas (CERN), en Ginebra, estaba colmado. Drie uur voor de bekendmaking was het Europees laboratorium voor deeltjesfysica (CERN) in Genève al afgeladen. Tres horas antes del anuncio: ook hier kan weer aankondiging voor ‘anuncio’ of simpelweg nieuws. El Laboratorio Europeo de Física de Partículas (CERN), en Ginebra: ‘CERN’ stond oorspronkelijk voor ‘Conseil européen pour la recherche nucléaire’. (De C staat dus niet voor Centre!) Vervolgens ging het instituut anders heten (‘Organisation européenne pour la recherche nucléaire’), maar bleef de afkorting CERN bestaan. Daarmee werd ‘CERN’ een letterwoord, d.w.z., het verwijst naar een bepaalde naam of een bepaalde instantie zonder dat het nog een afkorting is. Volgens Wikipedia wordt tegenwoordig gesproken van ‘Laboratoire européen pour la phisique des particules’, maar op de site van de CERN zelf zie ik ‘Organisation européenne pour la recherche nucléaire’ staan. Wat mij betreft kan Europese organisatie voor kernonderzoek dus zeker ook. Ik zou de oorspronkelijke, eerste Franse naam niet gebruiken om te vertalen (die met ‘Conseil’ dus niet). Zet er enkel de Nederlandse naam neer, en in geen geval de Spaanse! Twee of zelfs drie namen in verschillende talen werkt veel te verwarrend voor de lezer. Gebruik in dit soort tekstjes ook zeker geen voetnoten. Een tekst wordt er rommelig van en het is ook niet nodig. Voor een goed begrip van de tekst is het bijvoorbeeld niet nodig om te weten hoe een hadronenbotser werkt (een van de inzenders voegde hier een voetnoot voor in; maar eigenlijk roept de voetnoot minstens zoveel vragen op als het woord zelf, omdat nu eenmaal niet in vijf woorden valt uit te leggen wat zo’n machine doet). Als iemand zich werkelijk in het onderwerp wil verdiepen, is de term op zich genoeg en kan hij daarmee verder. Estaba colmado: we moeten in het Nederlands wel al toevoegen. Het is een beetje vreemd om louter te zeggen dat het laboratorium drie uur van tevoren vol was. Was het op het moment suprême dan leeg? Niet afgeladen vol. Een aantal mensen heeft gedacht dat ‘colmado’ te maken had met ‘colmo’, waardoor een begripsfout ontstond, bijvoorbeeld in een onjuiste vertaling als buiten haar zinnen. Ook stampvol, tjokvol.

5 “Es demasiado pronto para sacar conclusiones definitivas,” dijo Fabiola Gianotti, vocero de uno de los dos experimentos diseñados para su búsqueda.

148

F ennie S teenhuis

‘Het is nog te vroeg om definitieve conclusies te trekken,’ zei Fabiola Gianotti, als woordvoerder verbonden aan een van de twee experimenten die werden opgezet om het deeltje op te sporen. “Es demasiado pronto para sacar conclusiones definitivas,” dijo Fabiola Gianotti: geen problemen. Ook aldus Fabiola G. Gebruik in het Nederlands enkele aanhalingstekens. Vocero de uno de los dos experimentos: woordvoerder van een van de

twee experimenten klinkt wel vreemd: je bent woordvoerder van een persoon of eventueel van een instantie, maar niet van een experiment. Hier het eerste ‘de’ dus liever met voor vertalen of een soort omschrijving gebruiken als in de modelvertaling. Sommige inzenders hebben dit probleem willen oplossen door ervan te maken woordvoerder van een van de twee onderzoeksteams / onderzoeksgroepen. Dit is op zich heel creatief, maar ten eerste weten we niet of er twee onderzoeksteams waren (er kan ook slechts één team geweest zijn dat beide experimenten heeft uitgevoerd) en ten tweede weten we met deze vertaling niet hoeveel experimenten er zijn geweest, terwijl die informatie in de brontekst expliciet gegeven wordt: twee. Deze vertaling zit er inhoudelijk dus naast. Geen accenten op de e’s van een. Niet aanspreekpunt voor ‘vocero’. Dat klinkt meer als een persoon die intern kan worden aangesproken, bijvoorbeeld wanneer er iets met het experiment niet volgens planning verloopt. En een aanspreekpunt is ook geen woordvoerder. Diseñados para su búsqueda: ook ontwikkeld / ontworpen voor ‘diseñados’. Niet die zijn gepland voor: dit wekt de indruk dat er helemaal nog geen experimenten zijn uitgevoerd, maar dat ze enkel gepland staan. Vervolgens komt er weer een inmiddels bekende constructie met een bezittelijk voornaamwoord: ‘su búsqueda’. Zie wat er over bezittelijke voornaamwoorden in het Spaans in zin 3 is gezegd. Er ontstaan vreemde dingen als niet is begrepen waar ‘su’ naar verwijst: experimenten die ontworpen werden voor zijn zoektocht. Het is geheel onduidelijk waar zijn op slaat. Niettemin vermoedt de lezer toch dat zijn op een persoon zal slaan, maar dat is dus niet het geval. Een andere inzender had begrepen dat ‘su’ verwees naar Fabiola Gianotti en vertaalde experimenten die voor haar onderzoek waren opgezet. Hier krijgt Fabiola een geheel verkeerde rol toebedeeld, namelijk die van onderzoeksleider. ‘Su’ slaat hier op het ‘partícula de Dios’ of ‘bosón de Higgs’, het fameuze ontbrekende deeltje. Het is wel zo duidelijk om dit weer even te noemen. Enkel voor deze zoektocht / voor dit onderzoek maakt de tekst vaag, terwijl de brontekst duidelijk is. Dus liever de zoektocht naar het deeltje. Veel inzenders hebben inderdaad het deeltje er weer bij gehaald, waarvoor hulde! Bij het door sommigen gebruikte speurtocht moet ik denken aan een tocht voor kinderen. Van Dale geeft als betekenis slechts: ‘tocht om naar iets of iem. te speuren. Synoniem: onderzoekingstocht’. En bij het laatste woord staat alleen maar: ‘speurtocht’. In zo’n geval hebben we weinig aan het woordenboek helaas. Als ik speurtocht google, krijg ik een rij links met woordcombinaties als ‘speurtocht – jeugd’, ‘speurtocht – kinderfeestje’, ‘speurtocht – scoutpedia’, ‘speurtocht – teambuildingselement’, ‘speurtocht – kinderpartijtjes’. Oordeelt u zelf!


F ennie S teenhuis

6 Aunque aún no lograron desentrañar el misterio, la conclusión a la que llegaron es que, si la “partícula Dios” existe, debe tener una masa de entre 115 y 130 GeV, una medida de energía que se usa para referirse a masas muy pequeñas. Hoewel het mysterie nog niet is ontraadseld, zijn de onderzoekers tot de conclusie gekomen dat als het ‘goddelijke deeltje’ bestaat, dit een massa moet hebben van tussen de 115 en 130 GeV, een maataanduiding voor energie die gebruikt wordt voor heel kleine massa’s. Aunque aún no lograron desentrañar el misterio: de

werkwoordsvervoeging ‘lograron’ stelt ons als vertaler hier opnieuw voor een probleem wanneer we het geheel van de tekst niet overzien. In de tekst wordt voortdurend de derde persoon meervoud gebruikt. Dit begint al in de titel en subtitel, waar in het Nederlands geen derde persoon meervoud kon worden gebruikt zonder die expliciet te noemen. In zin 3 wordt pas duidelijk dat de derde persoon meervoud, door de hele tekst heen, ‘los investigadores’ zijn. In de titel en de subtitel kan de zin dus onpersoonlijk worden gemaakt of kan het onderwerp expliciet worden genoemd (zie bij commentaar onder de titel). Vermijd het gebruik van men. Ten eerste zie ik dit woord eigenlijk nooit meer gebruikt worden in krantenberichten, maar ten tweede komen we er vrijwel zeker mee in de knoei, omdat we in deze tekst óók de derde persoon meervoud noemen (de onderzoekers, de wetenschappers). Het gevolg: een tekst waarin men en ze voorkomen, terwijl het om dezelfde groep mensen gaat. Dit kan niet. Een onpersoonlijke vorm in combinatie met een derde persoon meervoud kan wel. Maar wordt voortdurend de onpersoonlijke vorm gebruikt, dan ontstaat een ander probleem, zoals we in zin 7 zullen zien. Komt u een werkwoordsvervoeging tegen zoals hier die u niet helemaal kunt plaatsen, lees dan opnieuw de tekst in zijn geheel door. Grote kans dat u dan ziet waar hij op slaat. Het is voor de lezer prettig als u niet gewoon met ze vertaalt maar hem er even weer aan herinnert dat het om de onderzoekers / de wetenschappers gaat. Ook ontrafeld, ontsluierd, doorgrond, opgelost (of tegenwoordige deelwoorden van deze werkwoorden) voor ‘desentrañar’. Ontcijferd is hier niet echt op zijn plaats, zie Van Dale. La conclusión a la que llegaron es que, si la “partícula Dios” existe: ook slotsom voor ‘conclusión’. Er wordt niet op

een conclusie aangekoerst! Een enkele inzender heeft de tegenwoordige tijd van deze zin met een verleden tijd vertaald. De reden is mij niet duidelijk, en het gevolg is dat er een soort geschiedschrijving ontstaat van een gebeurtenis ergens in het verleden. Dit valt het meest op in als het tenminste bestond. Het lijkt dan, alsof het hele raadsel van het deeltje al verleden tijd is en de zaak is afgedaan. Debe tener una masa de entre 115 y 130 GeV: merk op dat wij het lidwoord de in dit soort gevallen invoegen: van tussen de dus (denk bijvoorbeeld aan andere maataanduidingen: het pak weegt tussen de drie en vier kilo). Wat wel zou kunnen is een massa van 115 tot 130 GeV (vergelijk: een pak van drie tot vier kilo). Sommige inzenders hebben



toegevoegd waar de afkorting voor staat: gigaelektronvolt. Prima. (Niet mega-; dat is voor de afkorting MeV.) Maak een vertaling niet zomaar onzekerder dan het origineel door waarschijnlijk in te voegen. Er staat moet hebben, dus waarom vertaald waarschijnlijk zal hebben? Una medida de energía que se usa para referirse a masas muy pequeñas: als volslagen leek is mij niet duidelijk waarom massa wordt uitgedrukt in energie, maar gelukkig hoeven we ons niet in dat natuurkundige probleem te verdiepen. Analoog aan ‘lengtemaat’ en ‘inhoudsmaat’ ook energiemaat voor ‘medida de energía’. Ook energie-eenheid (denk aan de spelling; niet los!). Niet heel kleine deeltjes voor ‘masas muy pequeñas’, een deeltje is echt geen synoniem voor massa. De deeltjes zelf hebben gewoon een naam. Blijf hier zo dicht mogelijk bij de tekst, want het is een onderwerp waar we waarschijnlijk geen van allen kaas van hebben gegeten. Een vertaling als een maat voor de energie van heel kleine massa’s zou ik afkeuren. Gaat het om de energie van massa’s? Ik betwijfel het ten zeerste. Wikipedia: ‘Weliswaar is de eV een eenheid van energie, maar hij is ook geschikt als massaeenheid, doordat de massa m van een deeltje evenredig is met zijn inwendige energie E […]’. Er wordt dus uitgelegd dat het gek is om een energiemaat te gebruiken bij massa’s, maar dat het in dit speciale geval toch kan. Maar maak er zelf niet zomaar iets anders van, want energie van heel kleine massa’s is gewoon niet wat er staat. 7 Y explicaron que la dificultad que tienen para encontrar la única pieza jamás observada del modelo que describe cómo interactúan las partículas, se debe a que tienen un tiempo de vida muy corto antes de desintegrarse en otras partículas. De onderzoekers legden uit dat dit enige nog nooit waargenomen deeltje van het model dat beschrijft hoe deeltjes onderling op elkaar reageren moeilijk te vinden is doordat het een heel korte levensduur heeft alvorens het in andere deeltjes uiteenvalt. Y explicaron que la dificultad que tienen para encontrar la única pieza jamás observada: net als met ‘lograron’ in de vorige zin

is het onderwerp bij ‘explicaron’ ook weer ‘los investigadores’. Als hier ten onrechte onpersoonlijk wordt vertaald en in de voorgaande zin ook onpersoonlijk is vertaald, lijkt het of de gedane uitspraken voor rekening komen van de auteur van ons stukje in plaats van de onderzoekers. In de vertaling Het is erg moeilijk om het enige […] stukje bijvoorbeeld zijn de onderzoekers volledig verdwenen. Kennelijk heeft de auteur die kennis ergens opgedaan, zal de lezer denken, en hiermee wordt hij op het verkeerde been gezet. ‘Explicaron’ kan behalve met uitleggen in principe ook met verklaren worden vertaald, maar in de volgende zinnen is verklaren onjuist gebruikt: Men heeft verklaard dat het probleem waarmee zij worstelen […]; Verder verklaarden zij dat de moeilijkheid; En de wetenschappers verklaarden, dat hun grootste probleem […]. In deze zinnen heeft verklaren de betekenis van ‘min of meer plechtig uitspreken, te kennen geven’ (Van Dale). In zinsneden als het probleem werd verklaard of ze gaven een verklaring heeft verklaren wel de benodigde betekenis van

149


uitleggen. ‘La dificultad que tienen’ betekent hier gewoon dat het lastig, moeilijk voor hen is. Liever niet letterlijk met moeilijkheid vertalen. Eventueel moeite die ze hebben. In ‘la única pieza’ betekent ‘única’ enige en niet unieke. Vuistregel: staat ‘único/a’ vóór het zelfstandig naamwoord, dan betekent het enig(e); staat het erna, dan betekent het uniek(e). Toevallig past unieke hier nog redelijk. Niettemin is het wel een begripsfout, want het gaat erom dat dit deeltje als enige nog nooit waargenomen is. Niet specifieke. Er wordt een valse vriend gecreëerd als ‘observada’ met geobserveerde wordt vertaald. Stel voor uzelf vast dat het vaak om nuances en collocaties gaat: waarnemen kán hetzelfde betekenen als observeren, maar ‘Ik heb hem niet waargenomen,’ betekent iets heel anders dan ‘Ik heb hem niet geobserveerd’. Nooit geziene past niet erg goed bij het onderwerp. Ook de andere, wél waargenomen deeltjes zal een mens niet kunnen zien. Del modelo que describe cómo interactúan las partículas: sommige inzenders vertaalden standaardmodel maar daarmee wordt iets toegevoegd wat er in de brontekst niet staat. Het is gewoon een model. Voor ‘interactúan’ ook ten opzichte van elkaar gedragen. Interactie kan ook, maar dan wel interactie tussen en niet interactie van. Te vaag of met een verschoven betekenis zijn de vertalingen onderling bewegen, op elkaar inwerken of iets met wisselwerking. Vervolgens komen we weer een lidwoord tegen (‘las’) waarmee iets algemeens wordt gezegd en dat dus niet vertaald dient te worden. Als het vertaald wordt, verwijzen we in het Nederlands naar bepaalde, specifieke deeltjes terwijl het om deeltjes in het algemeen gaat. Kerndeeltjes voegt iets toe wat er in de brontekst niet staat. Se debe a que tiene un tiempo de vida muy corto antes de desintegrarse en otras partículas: ‘tiene’ is de persoonsvorm bij ‘pieza’. Wordt ‘pieza’ in het eerste deel van de zin met stukje vertaald en wordt hier bij ‘tiene’ een onderwerp deeltje ingevoegd, dan wordt voor de lezer minder duidelijk dat het om een en hetzelfde gaat. Hetzelfde geldt uiteraard voor twee andere benamingen. Een aantal mensen vertaalt in het begin van de zin deeltje en gaat in dit gedeelte over op het meervoud deeltjes: verwarrend, omdat die zouden kunnen verwijzen naar de ‘partículas’ in het middelste deel van de zin, terwijl het om ‘pieza’ gaat. Uiteenvallen is binnen dit onderwerp de geëigende term voor ‘desintegrarse’. Dus zeker niet opgaat in (bij die betekenis is het deeltje heel gebleven!), maar ook niet splijt of uiteenspat. Een taalfout is uit elkaar valt. Dan nog een opmerking over de hele zin: bij het construeren van een soepel lopende zin zat het probleem hem er voornamelijk in om de toevoeging ‘del modelo que describe

F ennie S teenhuis

cómo interactúan las partículas’ op een goede plek te krijgen. Soms zijn hierbij begripsfouten ontstaan: Ze gaven een verklaring […] vanuit het model bijvoorbeeld, maar ook om dit deeltje te lokaliseren in het model. De strekking van de mededeling, namelijk dat het lastig is het deeltje te vinden, is geheel verdwenen in de vrijere vertaling En de wetenschappers verklaarden, dat hun grootste probleem is, dat het deeltje slechts een zéér, zéér kort leven is beschoren vóór het in andere deeltjes uit elkaar valt. In de eerste plaats hebben de wetenschappers het niet over hun grootste probleem, maar zeggen ze gewoon dat het deeltje lastig te vinden is en geven ze daar een verklaring voor; in de tweede plaats is, zoals gezegd, de strekking van hun opmerking verdwenen (het hele vinden is nergens te vinden) en in de derde plaats wordt ‘muy corto’ oververtaald. Met de zin op zich is taalkundig weinig mis, maar inhoudelijk schort er erg veel aan. Bij vertalen stuiten we op allerlei problemen: we kunnen onder meer te letterlijk vertalen of te vrij. In het eerste geval ontstaan houterige zinnen, in het tweede geval ontstaan mooie zinnen met inhoudelijke onjuistheden of op zijn minst verschuivingen in betekenis. Een tekst letterlijk vertalen is niet moeilijk; de worsteling en de uitdaging zitten hem erin goede zinnen te maken. Voor wie toegeeft aan zijn neiging om sec mooie zinnen te maken zitten de worsteling en de uitdaging én de noodzaak erin om deze inhoudelijk kloppend te maken. Bron: http://www.clarin.com/sociedad/ciencia/Encontraronindicios-particula-Dios_0_608939180.html Beoordeling Nr. 2, 2012

Goed: Dúo Dinámico, Juana, Isabel, Fortuna, Tram, Primavera, Isleña, Madreselva Ruim voldoende: Zapateado, Beata, Corine, Jacobien, El Berchulero, R.S., Mobi, Musa, Ana, Truus, M. van de Tuin, Comar, Acto Voldoende: Henco, Cenicienta Onvoldoende: Don Pedro Notatie: Binnen de categorieën staan de pseudoniemen, gescheiden door komma’s, in volgorde van aantallen fouten. Pseudoniemen van inzenders die hetzelfde aantal fouten hadden, zijn alfabetisch gerangschikt.

Vertaling Nederlands-Spaans Extra ijzer maakt salmonella agressiever El hierro extra hace más agresiva a la bacteria Salmonella 1 Bloedarmoede kun je bestrijden met extra ijzer in de voeding. Maar bij kinderen in ontwikkelingslanden kan

150

dat ook tot een grotere kans op infectieziekte leiden. Onderzoekers van het UMC St Radboud zochten uit hoe dat komt en publiceren hun eerste resultaten in PLoS ONE.


F ennie S teenhuis

V ertaling N ederlands - S paans

Incorporando más hierro en la alimentación se puede combatir la anemia. Sin embargo, en los países en desarrollo, la administración de hierro extra a los niños puede incrementar el riesgo de contraer enfermedades infecciosas. Los investigadores del UMC St Radboud, el hospital universitario de Nimega (Países Bajos), han estudiado este fenómeno y han publicado los primeros resultados en la revista científica PLoS ONE.

4 Kortman: “Wij hebben nu aangetoond dat salmonella, maar ook andere ziekteverwekkers, dit inderdaad beter kunnen als ze extra ijzer krijgen. In onze laboratoriummodellen zijn ze net iets beter in staat om darmwandcellen te beschadigen, aan die cellen te hechten en er tussendoor te kruipen. Ze gebruiken ijzer als breekijzer.”

2 Afrikaanse kinderen hebben vaak bloedarmoede door ijzergebrek. Extra ijzer toedienen helpt, maar veroorzaakt ook meer infectieziekten, zoals malaria en bacteriële infecties. “Wordt extra ijzer gegeven, dan kan salmonella in de darm harder gaan groeien. Die groei gaat gedeeltelijk ten koste van gezonde bacteriepopulaties in de darm, die wat terrein verliezen,” zegt onderzoeker in opleiding Guus Kortman.

“Hemos demostrado que la Salmonella, igual que otros agentes patógenos, originan más infecciones si se les ofrece hierro extra. En los modelos de laboratorio vemos que son algo más capaces de dañar las células de la mucosa intestinal, adherirse a ellas y pasar por la pared intestinal. Utilizan el hierro como herramienta”, dice Kortman.

Los niños africanos suelen tener anemia debido a la falta de hierro. La administración de suplementos de hierro ayuda, pero da origen a más enfermedades infecciosas, como la malaria o infecciones bacteriales. “El hierro puede hacer que la Salmonella crezca más deprisa en los intestinos y vaya ganando terreno a las bacterias sanas”, explica el investigador en formación Guus Kortman. 3 Groei alléén is echter niet voldoende voor het veroorzaken van een infectie. Een bacterie moet ook hechten aan de darmwand en tussen darmcellen door het lichaam in kunnen kruipen om zo een infectie te veroorzaken. Sin embargo, el crecimiento de la bacteria en sí no es suficiente para originar una infección. Para ello, la bacteria debe adherirse a la mucosa intestinal e introducirse en el cuerpo pasando por entre las células del intestino.

5 Het artikel maakt duidelijk dat extra ijzer leidt tot een meer schadelijke, ziekmakende vorm van salmonella en andere darmbacteriën. Tjalsma: “IJzersuppletie kan inderdaad zorgen voor een verschuiving naar een meer ziekmakende darmflora. Dat is nog geen bewijs dat het tot meer infectieziekten leidt, maar het is wel een interessant aanknopingspunt voor verder onderzoek.” Harold Tjalsma, onderzoeker op de afdeling laboratoriumgeneeskunde van het UMC St Radboud. El artículo deja bien claro que la administración de hierro extra deriva en un tipo de Salmonella y otras bacterias intestinales más dañinas. Tjalsma, investigador vinculado al departamento de medicina de laboratorio del UMC St Radboud, dice: “Efectivamente, el suplemento de hierro puede tener como consecuencia una desviación hacia una flora intestinal más dañina. Ello no prueba que produzca más enfermedades infecciosas, pero es un dato interesante que merece seguir investigando.” Bron: http://www.nu.nl/gezondheid/2750660/extra-ijzermaakt-salmonella-agressiever.html

Nieuwe opgave Nederlands-Spaans Wegenbelasting grootste klap?

een leasemaatschappij. Na eind volgend jaar moet voor zulke auto’s weer wegenbelasting worden betaald. Voor een benzineauto valt de klap wel mee, maar voor de enorme vloot diesel Polootjes, Fiats en Corsaatjes op onze wegen valt vanaf 1 januari 2014 een wegenbelastingrekening van zeven à acht tientjes per maand op de mat.

De begrenzing van de lage bijtelling zal zonder twijfel voor heel wat turbulentie in de zakelijke automarkt zorgen, zoals altijd wanneer de rijders in de privé-portemonnee worden getroffen. Toch kan het “Rutte-belastingregime” werkgevers en kleine bedrijven om een andere reden wel eens veel harder raken. Veel kleine ondernemers hebben de afgelopen tijd een zeer zuinige “belastingvrije” auto gekozen, al dan niet via

Niet iedereen realiseert zich dat ook leasemaatschappijen dat regelrecht aan de leaseklant zullen doorberekenen. Als u daarna nog een paar jaar met zo’n auto rijdt, gaat het dus over duizenden euro’s. Snel verkopen of inleveren dan maar? U zult niet de enige zijn die dat bedenkt. Kenners voorspellen dat dergelijke auto’s in waarde zullen kelderen. Met name de Polo


151

H istoria de M undaka

Bluemotion, omdat de aantallen enorm zijn. Export is geen aantrekkelijke optie omdat er geen bpm op die auto’s is betaald én andere landen sowieso niet zitten te wachten op een driecilinder dieseltje. Voor een viercilinder Corsaatje of DS3 kon dat laatste nog wel eens meevallen.

F ennie S teenhuis

De vertaling van deze opgave dient uiterlijk 20 augustus 2012 in Times Roman, 12 pt met ruime kantlijnen en 1,5 regelafstand, in het bezit te zijn van Conchita Alegre Gil, Hulkestein 15, 2804 EN Gouda (op de envelop graag DE TALEN) of detalenspaans[at]gmail.com. De uitwerking verschijnt in het oktobernummer 2012.

Bron: De Zaak (maart 2012)

Nieuwe opgave Spaans-Nederlands Ai Weiwei se pone ante las cámaras 24 horas al día… y es desconectado Ai Weiwei ha dado una nueva muestra de cómo aprovechar los embates del enemigo en su propia ventaja, en la más pura tradición de los maestros de artes marciales. Y Pekín ha reaccionado con celeridad, en lo que ha tomado aires del juego del ratón y el gato entre el artista disidente y las autoridades chinas. Ai instaló ayer cuatro cámaras en el interior de su casaestudio en las afueras de Pekín, que transmitían imágenes de su vida en tiempo real las 24 horas del día, en respuesta a la vigilancia a la que es sometido desde que fue detenido y acusado de evasión de impuestos hace un año. La policía

Historia de Mundaka Kort commentaar bij de vertaling van deze tekst in het vorige nummer Ik heb me heel wat op de hals gehaald met deze tekstkeuze. Allereerst is er een hele reeks onvertaalbare, deels historische termen die verwijzen naar de bestuurlijke indeling van de plaats Mundaka en de streek eromheen. Daarnaast valt het met de historische namen ook niet mee: de genoemde Iñigo López de Nuño Núñez heet op Wikipedia Iñigo López de Ezquerra (maar het gaat duidelijk om dezelfde persoon; het ‘Ezquerra’ lijkt uiteraard verdacht veel op ‘euskera’) en volgens Wikipedia was niet de in dit tekstje genoemde Jaun Zuria de eerste heer van Biskaje, maar Iñigo López. Deze Iñigo tekende eerst als graaf van Biskaje, maar vanaf 1072 ondertekende hij als heer van Biskaje. In de tekst wordt hij alleen ‘Conde’ genoemd. Dan lijkt er nog een foutje in de tekst te staan: er wordt bij Jaun Zuria verwezen naar ‘siglo XI’, maar dit moet beslist ‘siglo IX’ zijn, blijkt na onderzoek. Het kan een tikfout zijn geweest. Ook zin 6 is raadselachtig: het document van schenking is uit 1071, maar in 1050 is de schenking gedaan, aldus de tekst. Verder wordt dat document volgens Wikipedia bewaard in het klooster van San Juan de la Peña, maar uit deze zin is dat niet echt op te maken.

152

tiene montadas varias cámaras en la calle alrededor de su vivienda para controlar en todo momento sus movimientos y quién le visita, y el artista ha querido ir más allá, hasta el punto de anular el valor de las imágenes que registraban las autoridades con otras aún más personales desde dentro de su casa, que difundía al mundo. Poco ha durado su última genialidad artística. Ai ha revelado a última hora de la tarde en su cuenta de Twitter que la página web en la que mostraba su vida, ha sido clausurada. “Hace cuatro minutos las cámaras han sido desconectadas. Bye bye a todos los voyeurs”, ha escrito. Bron: http://internacional.elpais.com/ internacional/2012/04/04/actualidad/1333549172_246990. html Niet insturen. Een werkvertaling met alternatieven en/of commentaar zal in het volgende nummer verschijnen.

Dit geconstateerd hebbende, moet een vertaler er wat van maken. Het moet een tekst worden die aantrekkelijk is voor toeristen, want daar is de site waar deze tekst staat, op uit: toeristen trekken. Toeristen zijn waarschijnlijk niet erg geïnteresseerd in de (oude) bestuurlijke indeling van Mundaka, dus het valt sowieso al af om alle termen te proberen uit te leggen. Zo is de term ‘merindad’ (volgens de Spaanstalige Wikipedia een bestuurlijke eenheid uit de 12e eeuw, bovendien beperkt tot slechts een paar regio’s in Spanje) wegvertaald: hiervoor kon ik geen equivalent vinden. ‘Señorío’ kon gewoon met heerlijkheid vertaald worden. ‘Juntas generales’ is veralgemeniseerd tot wetgevend orgaan. Omdat deze term in tegenstelling tot het Spaans geen eigennaam meer is, heb ik het met kleine letter geschreven. ‘Anteiglesia’ is kerkdorp geworden, een bestaande term, waarvan de betekenis grotendeels overeenkomt met ‘anteiglesia’. De fout van ‘siglo XI’ heb ik verbeterd en er staat dus 9e eeuw. Omdat de jaartallen raadselachtig zijn, heb ik enkel 1071 (het jaar waaruit het document van schenking afkomstig is) laten staan en het jaar 1050 weggelaten. Hoewel Jaun Zuria waarschijnlijk dus niet de eerste heer van Biskaje was, ben ik hier in vertaling toch niet van de brontekst afgeweken, omdat ik er niet zeker van ben. Ook de informatie op Wikipedia is immers niet altijd correct.


Vertaling Nederlands-Engels

ENGELS

Kids aan het water! Getting your children to drink water De titel leverde zeer veel vertaalvarianten op. Geslaagde vertalingen vond ik o.a. Get your children / kids to drink water / Children / kids need water / need to / should drink water / Do your children drink enough water? / Encouraging children to drink water / How to make sure your children drink enough water? Minder geslaagd vond ik Make sure your kids drink plenty of water / Make kids drink water regularly. Niet acceptabel vond ik Kids drinking water (met de Nederlandse titel wordt bedoeld dat kinderen ‘aan het water’ moeten, niet dat ze er er al aan zijn) / Water for our kids / Set kids to drink water (verkeerde werkwoord) / Kids, drink water! / It’s fun to drink water (de tekst richt zich tot de ouders, niet tot de kinderen) / Taking kids to drinking water (grammaticaal onjuiste constructie) / Kids and water / Kids hit the bottle (dat betekent dat ze aan de (sterke) drank zijn) / Kids should drink more (zonder water erbij denk je ook meteen aan alcoholica) / Kids want water (de reden voor de brochure is juist dat ze dat te weinig willen). De meeste inzenders hadden in de vertaling het woord kids gebruikt, maar voor een Engelse brochure is dit misschien toch wat te informeel / denigrerend. 1+2 Dat volwassenen zo’n anderhalve tot twee liter water per dag moeten drinken is bekend. Maar voor kinderen geldt dat net zo. Most people know / are aware that adults need to drink about one and a half to two litres of water a day, but not everyone realises that the same is true for children. Deze twee zinnen vroegen er bijna om om te worden samengevoegd; de tweede is eigenlijk gewoon een bijzin. Maar zoals altijd: samenvoegen is niet verplicht. Dat … is bekend: dit soort constructie met een heel lang onderwerp is in het Engels minder gewenst, en de meeste inzenders hadden deze dan ook omgegooid. Goede opties waren nog We all know that / It’s a well-known fact that / It’s common knowledge that / You are no doubt aware that (al is dit laatste wel wat formeel); liever niet Everybody knows that (dat is wat te sterk uitgedrukt); niet It’s a known fact that. volwassenen: eventueel ook every adult (needs to &c.) / Grown-ups. zo’n: liever niet up to / as much as (dat betekent eerder ‘wel anderhalve liter’). anderhalve tot twee liter: ook between one and a half and two litres / liters (Britse / Amerikaanse spelling) / three to four pints; liever niet from about one and a half to two litres / 1.5 to 2 litres (getallen onder de tien worden normaal gesproken in woorden geschreven); niet 1,5 (de komma wordt in het Engels niet voor decimalen gebruikt) / one and a half up to two litres /


two litres water (zonder of) / one and a half litre (alles boven de één wordt in het Engels als meervoud beschouwd, dus ook anderhalf). per dag: ook every day / per day; liever niet daily / on a daily basis (te formele stijl); niet everyday (één woord). moeten: ook have to; liever niet should / must (het gaat hier niet zozeer om aanbeveling of verplichting, maar om fysieke noodzaak). Maar: hoewel er misschien nog wel enkele Engelstaligen zijn die het niet fraai vinden om een zin met But te beginnen (net zoals er Nederlanders zijn die vinden dat je een zin niet met Maar mag beginnen), is dit over het algemeen toch volkomen geaccepteerd. Eventueel kan dit woord natuurlijk worden vervangen door however, maar dan zou ik het liever niet aan het begin van de zin plaatsen (teveel nadruk), maar bijvoorbeeld The same, however, goes for children. Dit hele ‘probleem’ is natuurlijk te ondervangen door de twee zinnen samen te voegen. Maar voor kinderen geldt dat net zo: ook But what people are perhaps not aware of is that the same goes for children / But did you know that children need to drink enough water too? / But this / the same applies to children as well / too / But the same is true for / goes / holds true / holds good for children / The same, however, goes for children; liever niet This goes equally well for children. 3 Ze hebben in verhouding zelfs meer vocht nodig. In fact, they actually need more fluids per kilogram of body weight than adults do. in verhouding: ook In proportion to their body size and weight, children / they actually / even need / need to drink more fluid(s) / They need proportionally / proportionately more fluids; liever niet Proportionally, they need more fluids / They need more fluids proportionally (minder goede plaatsing van het bijwoord) / They need comparatively more fluids; niet In proportion, / Relatively, they need more fluids (onjuiste woordvolgorde) / In proportion to adults / In comparison, they need more fluids / They need more fluids compared to adults (deze laatste twee opties geven het idee van in verhouding niet juist weer). vocht: eventueel ook water; niet liquid (dat betekent vloeistof) / moisture.

4 Voldoende water drinken is één. Drinking enough water is just one aspect. Ook Drinking enough / sufficient water is one thing / It is one thing to drink enough water / Getting children / your children

153

V ertaling N ederlands - E ngels

to drink enough water is one thing / is important (but so is &c.); liever niet Step one is to drink enough water / First of all / On the one hand, children should drink enough water &c. / drink an adequate quantity of water (dit laatste is te formeel) / is one issue; niet Drinking enough water is one / To drink enough water is one thing (als een werkwoordsvorm als onderwerp moet dienen, wordt daarvoor normaal gesproken de ing-vorm (gerund) gebruikt, en niet de infinitief). 5 De kunst om gezoete sapjes, frisdranken en andere drankjes te weerstaan is twee. They also need to be able to resist sweetened fruit juices, fizzy drinks and the like. Deze zin kan natuurlijk ook goed worden gecombineerd met de vorige (bijvoorbeeld It’s one thing to drink enough water, it’s another to be able to resist / being able to resist … is another). De kunst om … te weerstaan: ook learning to say no / managing to resist / resist the temptation of &c.; liever niet but the trick is to resist / knowing how to resist; niet the art of resisting. is twee: ook is another (thing / matter); niet but it takes much more to resist / in the second place / is two / is something different. gezoete sapjes, frisdranken en andere drankjes: een wat vreemde opsomming; volgens mij zijn gezoete sapjes ook frisdranken; en wat moet ik me nog voorstellen bij ‘andere drankjes’? Alcoholhoudende? Ik heb er daarom in de voorbeeldvertaling maar iets van gemaakt dat naar ik aanneem de bedoeling van de auteur weergeeft. Een andere optie zou iets zijn als sweetened fruit juices and other soft drinks. gezoete sapjes: niet sweet juicy drinks. frisdranken: ook soft drinks / sodas; niet fun drinks. andere drankjes: liever niet other beverages. 6 Daarom tips and trucs om de gezondste dorstlesser ter wereld aan je kinderen te verkopen. That’s why we would like to offer you some suggestions for getting your children / some tips and tricks to get your children to quench their thirst with the world’s healthiest drink. Daarom tips: ook So we would like to offer you &c. / So here are a couple of suggestions / tips &c. / That’s why we would like to offer you &c. / We would therefore like to &c.; eventueel ook Therefore we would like to &c. (al krijgt Therefore wel erg veel nadruk door het zo voorop te plaatsen, waardoor het ook erg stijf gaat klinken); liever niet Hence the following tips; niet Therefore there are tips / Therefore tips / Therefore you will find tips / That’s why we give you / Below a few tips / That is why there are tips. U kunt het woord Therefore ook weglaten uit de vertaling, bijvoorbeeld The suggestions / tips below will help you &c. tips en trucs: zoals u wellicht hebt gemerkt, was ik bij het overtikken van de Nederlandse zin voor de opgave in gedachten al met het Engels bezig, want ik tikte and in plaats van en. En drie correctierondes waren niet voldoende

154

JAN KLERKX

om het eruit te halen. Hopelijk bent u er niet door in verwarring gebracht. gezondste: ook most wholesome; liever niet most healthy. dorstlesser: ook thirst quencher; liever niet means of quenching thirst; niet thirst-quenching liquid. ter wereld: niet of the world. aan je kinderen te verkopen: ook to persuade your children to drink / quench their thirst; liever niet to make … attractive to your children / to sell your children the world’s healthiest &c. (dit zou door veel lezers vermoedelijk letterlijk worden geïnterpreteerd); niet to press … on your children / to offer … to your children / to convince your children of this healthiest &c. / to warm your children to the idea that water is the healthiest &c. 7 We hebben allemaal een aangeboren neiging om te drinken. We all have a natural urge to drink fluids. aangeboren neiging om te drinken: ook the instinct / an inborn instinct / inborn urge to drink fluids / Drinking fluids is a human instinct / We have all inherited the urge to drink; liever niet an inborn / innate inclination / tendency / an inherent propensity / stimulus / penchant (te formeel); niet inborn urge to drinking water (grammaticaal onjuist). drinken: ik zou hier wel een woord als fluids / water aan toevoegen, anders denkt de lezer waarschijnlijk meteen aan alcohol.

8 Maar heb je eenmaal dorst, dan ben je eigenlijk al te laat: het is een signaal dat je te weinig hebt gedronken. But by the time you feel thirsty, you’re already too late: thirst is a sign, warning you that you haven’t had enough to drink. Maar heb je eenmaal dorst: ook But once you are thirsty / are feeling thirsty / start feeling thirsty / when you notice you are thirsty; niet Being once thirsty / The moment you are thirsty / As soon as you feel thirsty / when you perceive thirst / Once when you are thirsty / Once you are getting thirsty (geen reden voor progressive). eigenlijk: eventueel in fact (you are in fact too late), maar het kan net zo goed weg blijven; liever niet actually / really (you are actually / really already too late). ben je … te laat: liever niet it is too late (te vaag en dramatisch) / you’re really already too late / you’re overdue. het is een signaal: in plaats van deze twee delen van de zin met een dubbele punt te verbinden, kan het ook met een komma, maar dan moet u er wel aan denken dat u de tweede helft moet veranderen in een bijzin, want na een komma kunt u niet verder gaan met een nieuwe hoofdzin (dit staat bekend als een ‘comma splice’ of ‘run-on sentence’). Dat kunt u bijvoorbeeld doen door een voegwoord toe te voegen: … too late, as this is a warning that &c. een signaal dat je te weinig hebt gedronken: ook a sign / signal / indication that you haven’t been drinking enough (fluids / water) / thirst is an early sign of dehydration (misschien wat formeel);


JAN KLERKX

liever niet a warning that you haven’t had enough fluid; niet it signifies that / it is a warning that you have drunk too little / you have not drunken enough / you have drunk not enough (verkeerde woordvolgorde). 9 Drink je regelmatig gedurende de dag, dan ontstaat er geen dorst en heb je dus voldoende vocht binnengekregen. If you drink regularly throughout the day, you won’t feel thirsty, as your body will have taken up / absorbed enough fluids. Drink je regelmatig … dan ontstaat er geen dorst: ook Drinking

regularly … prevents you from getting thirsty / Make sure you drink regularly … so that you won’t get thirsty; liever niet When you drink / at regular intervals / on a regular basis you will feel no thirst; niet If you’re drinking regularly (geen reden voor progressive) / When drinking regularly … no thirst will arise (onjuiste constructie (dangling participle)) / you’ll have no thirst / there will be no thirst / you will not feel a thirst sensation. en heb je dus: ook which means that your body has / you have &c.; liever niet and so / thus your body; niet and consequently. voldoende vocht binnengekregen: ook taken in enough fluid(s) / drunk enough water; liever niet you have had enough fluid / your intake of fluids has been sufficient (erg formeel) / you’re sufficiently hydrated / you’ll have met your fluid needs / you body will have enough fluid / you’ve received enough fluids; niet you have swallowed enough fluid / you’ll have got down enough fluid / you have enough fluid in your body. 10 + 11 Kinderen letten vaak wat minder op dat dorstgevoel. Te druk met spelen of ze vergeten het gewoon. Children often don’t notice that they’re thirsty; either they’re too busy playing or they simply forget. Kinderen letten vaak wat minder op dat dorstgevoel: ook Children tend not to pay much attention to thirst / feeling thirsty / tend to ignore thirst / tend not to take much notice of the fact that they’re thirsty / don’t realize they’re thirsty; liever niet are less aware (minder dan wát?) / not fully aware of thirst / of being thirsty / are not much bothered by feeling thirsty / don’t notice this feeling of thirst / these feelings of thirst / the sensation of thirst; niet pay a little less / a bit less attention to feeling thirsty / don’t notice this need to drink / the sense of thirst / the feeling of having thirst. Te druk met spelen of ze vergeten het gewoon: dit is een onvolledige zin, en dient dus bij voorkeur in het Engels te worden aangevuld, want onvolledige zinnen zijn in het Engels minder gebruikelijk. Dus niet Too busy playing &c., maar bijvoorbeeld They’re too busy playing &c. In de voorbeeldvertaling heb ik de zin bovendien aan de vorige verbonden met een puntkomma, om het nauwe verband tussen de twee zinnen te benadrukken. te druk met spelen: niet too busy with playing / too busy at playing games. of



ze vergeten het gewoon: ook or they simply forget to drink /

forget about it / it slips their mind; liever niet they simply forget it / don’t give a thought to the matter; niet or simply forgetting it / they simply forget drinking (als forget wordt gevolgd door een -ing-vorm, betekent het dat iemand iets wel heeft gedaan, maar dit vervolgens vergeten is). 12 Daarom moet je daar als ouder extra alert op zijn. That’s why you as a parent / as parents need to keep an eye on their fluid intake. Ook That’s why parents need / a parent needs to / should / As a / their parent you therefore need to / So parents need to / All the more reason for parents to keep an eye / a sharp eye on their fluid / water intake / to be alert to this; liever niet be extra attentive to this / be on the alert / be extra alert / be watchful / extra watchful / vigilant / pay attention to this; niet One should as a parent be (verkeerde woordvolgorde) / be more / extra on the alert / be alert on this. 13 Zo heeft een kleuter die op een zomerse dag buiten speelt, meer vocht nodig dan een oude man die in zijn stoel aan het dutten is. After all, a toddler playing outside on a summer’s day needs more fluids than an old man dozing in his armchair. Zo: dit woord wordt hier gebruikt om aan te geven dat er een voorbeeld volgt. Het Engelse woord So kan niet in deze betekenis worden gebruikt; het geeft normaal gesproken een gevolgtrekking aan. Ook vertalingen als That’s why / In this way / Thus geven de betekenis niet juist weer. Eventueel kunt u wel For example gebruiken. kleuter: ook child / young child / infant (hoewel dit laatste vooral wordt gebruikt voor baby’s); liever niet small child. zomerse dag: eventueel ook summer day / sunny day; liever niet summery day (zelden gebruikt). buiten: ook outdoors; niet al fresco. Let op dat er in het Engels geen komma komt tussen het onderwerp (a toddler playing outside on a summer’s day) en het werkwoord (needs). heeft … meer vocht nodig: ook needs to drink more. die in zijn stoel aan het dutten is: ook having a nap in his chair / sitting in a chair having a nap / napping / snoozing in his chair; niet dozing off (dat betekent in slaap vallen).

14 Hoe laat je kinderen nou genoeg drinken? So how can you make sure that your kids drink enough? nou: ook But / The question is; liever niet Now; niet Then / Just. In de voorbeeldvertaling is dit woord weergegeven met het informele So, dat vooral in spreektaal veel wordt gebruikt als een soort aandachtstrekker aan het begin van de zin, zonder veel betekenis, dus net zoals nou (of Dus). Overigens kan het woord ook best weg worden gelaten,

155


zoals veel inzenders hadden gedaan. Hoe laat je je kinderen genoeg drinken?: ook How can you get your kids to drink enough?; niet How do you make that your children drink enough (verkeerde constructie na make) / How do you permit your children &c. genoeg: eventueel ook sufficiently; liever niet a sufficient quantity (te formeel voor deze context). 15 Al van kleins af aan moeten kinderen er bewust van worden gemaakt dat ze moeten drinken. You should make them aware from a very early age that they need to drink. Al van kleins af aan: eventueel ook From a very early age / From very early on (aan het begin van de zin; daardoor krijgt het wel extra nadruk); niet From an early age already / From childhood / As a kid already / From the beginning / Already at a very young age / As from early age / Ever since they are small. moeten kinderen er bewust van worden gemaakt dat: ook children / they need to be / should be / must be / have to be made aware that; liever niet It is essential for children to be made aware that / need to be imbued with the importance of &c. (erg formeel); niet need to get conscious about &c / are to be made aware (are to be wordt gewoonlijk gebruikt als er ergens een concreet plan voor bestaat). ze moeten drinken: ook aware that they should drink / aware of the importance of drinking (water) / of the need to drink; liever niet aware of the necessity to drink (te formeel van stijl) / aware of the fact that they should drink; niet awakened to drink / the need of drinking (verkeerde constructie).

16 Door middel van interessante lesjes kun je ze prikkelen om vaker te drinken. You can tell them entertaining stories to encourage them to drink more regularly. Door middel van interessante lesjes: ik zou deze bepaling

liever niet aan het begin laten staan (By means of entertaining stories you can &c.), want dat is meer een typisch Nederlandse zinsconstructie. interessante lesjes: ook interesting stories / stories that will interest / fascinate them; liever niet interesting facts of life / entertaining lessons / talks / playful instructions; niet intriguing / short / little lessons / teaching methods. kun je ze prikkelen om: ook You can / could encourage them to / They can be encouraged to / One way to encourage them to drink more regularly is &c.; liever niet This can be done by encouraging them (passiefconstructie doorbreekt de you-stijl) / You can stimulate / incite them; niet you may encourage them (dat betekent dat je er toestemming voor hebt) / You can provoke them. vaker te drinken: ook drink more frequently / more often. 17 Vertel ze bijvoorbeeld dat ze zelf voor 70% en hun hersenen zelfs voor 90% uit water bestaan.

156

JAN KLERKX

For example, you could tell them that 70% of their body, and as much as 90% of their brain, consists of water. Deze zin kan ook aan de vorige worden vastgemaakt, bijvoorbeeld zoals een van de inzenders het had gedaan: You can encourage them to drink more often by telling them facts that are likely to fascinate them, like the fact that &c. bijvoorbeeld: dit kan ook op dezelfde plaats in de zin komen als in het Nederlands (Tell them, for example, that &c.). dat ze zelf voor 70% en hun hersenen zelfs voor 90% uit water bestaan: ook that water makes up 70% of their body and even

/ as much as 90% of their brain; liever niet they themselves / they are 70% water; niet they / their body / bodies consist for 70% of water / consist of 70% water / their bodies contain 70% water and their brain even 90% / their bodies are made of water by 70% / 70% of their body are made up of / consist of water / exists of water. 18 En dat ze na een uurtje spelen al een glas water hebben uitgezweet. And that playing for an hour is enough to make them sweat a whole glass full of water. na een uurtje spelen: ook after playing for an hour / for just an hour / after an hour’s play; niet a little hour / after a one-hour play (dit laatste is een toneelstuk dat één uur duurt). al een glas water hebben uitgezweet: ook (after …) they have already sweated / will already have sweated / sweated out / playing for an hour makes them sweat a whole glass full of water / the equivalent of a glass full of water; liever niet they have already lost a glass full of water / that the loss of sweat after an hour of playing equals a glass &c.; niet they have perspired / secreted a glass full of water / they have sweat / sweatened a glass full of water.

Beoordeling (Nr 2, februari 2012)

Notatie: binnen de categorieën staan de pseudoniemen, gescheiden door komma’s, in volgorde van aantallen fouten (minste fouten voorop, meeste fouten achteraan). Pseudoniemen van mensen die precies hetzelfde aantal fouten hadden, zijn alfabetisch gerangschikt en door liggende streepjes verbonden. Zeer goed: Funambule, Renne Goed: St. Peter, Granny, Aries – Ship, G. Hek – Kattekop Ruim voldoende: Sidam, Medea, Hans (1 zin vergeten), Bernardo – Summertime, Aquarius, Eva Vera Voldoende: Cora, Balgje, Weakens, Elly – George Whitfield, Farmer Bijna voldoende: Kluiw, Witherwings, Cors Onvoldoende: Henco, Felix, Okrzei


JAN KLERKX

Vertaling Engels-Nederlands Waarom FSC? De website over de Forest Stewardship Council waaraan de opgave was ontleend, is tweetalig, Engels/Nederlands. Hieronder vindt u de Nederlandse versie, gevolgd door wat commentaar mijnerzijds. Uit de vertaling blijkt duidelijk dat de vertaler de vrijheid had (en ook durfde te nemen) om hier en daar af te wijken van de Engelse brontekst. Bovendien heb ik de indruk dat hij/zij de opdracht had gekregen om de tekst wat in te korten. Dat maakt het vergelijken van de twee versies des te interessanter: hoe bepaal je als vertaler wat essentieel is en wat eventueel weg kan? (1) Een product met het FSC-keurmerk is afkomstig uit een verantwoord beheerd bos. (2) Om zeker te weten dat het bosbeheer voldoet aan de principes en criteria van FSC worden de bossen beoordeeld door onafhankelijke certificeerders. (3) Zij bekijken niet alleen de beheerplannen maar controleren ook in het bos of deze daadwerkelijk worden nageleefd.

N ieuwe opgave E ngels - N ederlands

of Good Practice. (10) Een certificeringsysteem dat voldoet aan deze code is een betrouwbaar systeem. (11) De ISEAL Alliance is een vereniging van toonaangevende internationale organisaties die op sociaal en ecologisch gebied standaarden ontwikkelen, certificeren en accrediteren. (12) FSC-certificering is goed voor mens en natuur. (13) Volgens onafhankelijk onderzoek draagt FSC-certificering bij aan behoud van natuur en biodiversiteit, verbetering van het loon en de veiligheid van werknemers en stimuleert de ontwikkeling van lokale infrastructuur. (14) Ook brengt FSC-certificering sociale problemen aan het licht, bijvoorbeeld op plekken waar grote ondernemingen vlak naast lokale gemeenschappen zijn gevestigd. (15) FSC-certificering kan hier leiden tot grotere transparantie en bedrijven en lokale gemeenschappen met elkaar in gesprek brengen.

Opmerkingen Zin 3: perform onsite audits, ensuring that FSC’s principles and criteria are being complied with: mooi compact vertaald.

(4) Om zeker te weten of een product uit een FSC-bos komt, wordt de hele handelsketen (Chain of Custody of CoC) van bos tot eindproduct gecontroleerd. (5) Bij ieder bedrijf in de handelsketen wordt gecontroleerd of het hout niet ongeoorloofd wordt verwisseld met niet-gecertificeerd hout. (6) Dit verzekert de consument ervan dat het aangekochte FSC-product daadwerkelijk uit een verantwoord beheerd bos komt. (7) Ook moeten de ingaande en uitgaande stroom FSC-hout met elkaar kloppen.

Je hoort vaak zeggen dat je in het Engels dingen zo mooi compact kunt zeggen, maar deze vertaler laat zien dat een Nederlandse vertaling soms ook compacter kan zijn dan de Engelse uitgangstekst.

(8) Uit onafhankelijk onderzoek blijkt FSC het enige certificeringsysteem te zijn dat objectieve en meetbare eisen stelt aan bosbeheerders en deze ook nauwgezet controleert.

Zin 13: Deze zin loopt helaas niet helemaal correct, maar erg storend is dit niet.

Zin 6: This ensures the socially minded consumer: hier is de

vertaling naar mijn smaak teveel beïnvloed door het Engels; ik denk dat wij eerder zouden zeggen Daardoor kan de consument ervan verzekerd zijn. Het weglaten van sociallyminded is inderdaad een zinvolle inkorting.

Zin 14: highlight: volgens mij is de vertaling aan het licht

(9) Daarnaast is FSC het enige certificeringsysteem voor verantwoord bosbeheer dat voldoet aan de ISEAL Code

Nieuwe opgave Engels-Nederlands A lesson learned? In Nederland is dezer dagen rumoer ontstaan over voorstellen om een aantal universitaire talenstudies op te heffen. Ook in Groot-Brittannië is er de laatste jaren discussie over het talenonderwijs, maar dan gaat het vooral over de middelbare scholen. De onderstaande tekst, afkomstig uit The Independent, gaat over deze kwestie.


brengen niet helemaal juist. Ik zou iets gebruikt hebben als de aandacht vestigen op.

(1) The Education Secretary, Michael Gove, expressed concern at the sharp decline in the number of students taking exams in foreign languages. (2) Mr Gove also said that his department’s forthcoming White Paper will include a new “English Baccalaureate” qualification, which will be awarded to all pupils who pass at least five GCSEs, including one foreign language. (3) The idea seems to be to nudge schools and students towards placing a higher value on foreign languages. (4) If employers and universities come to regard the Baccalaureate as an indication of educational quality, that should provide an incentive for children to study languages and for schools to channel resources in that direction.

157

V ertaalwedstrijd 2 0 1 1

(5) Languages are not for everyone. (6) Some teachers argue that, for some hard-to-reach pupils, language lessons are inappropriate and a waste of time. (7) But the solution for the minority of children who would not benefit from such lessons is to allow them to opt out at GCSE level. (8) The presumption that the majority of children will reap rewards from being exposed to at least one foreign language at school is surely the right one. (9) Although the previous government made a colossal blunder in making foreign languages optional at GCSE, its proposal to require all children to learn a foreign language from age 7 was laudable. (10) The problem was that this half of the Labour administration’s reform never made it into law.

Nieuwe opgave Nederlands-Engels Rogier van der Weyden In 2009 werd in het toen pas geopende museum M in Leuven een overzichtstentoonstelling gehouden van het werk van de schilder Rogier van der Weyden (oftewel Roger de la Pasture). Aan de begeleidende brochure heb ik de onderstaande tekstfragmenten ontleend.

JAN KLERKX

Uw inzendingen dienen uiterlijk 5 juni 2012 in het bezit te zijn van drs. J. Klerkx, Duitse Poort 62-E, 6221 HJ Maastricht. Inzenders vanuit het buitenland mogen hun vertaling desgewenst ook per e-mail insturen, naar het adres [email protected], bij voorkeur als attachment in Word. U mag alle hulpmiddelen gebruiken die u ter beschikking hebt. Inzendingen liefst getikt of geprint, maar mits u duidelijk schrijft mag handgeschreven ook. Laat wel een ruime linkermarge open en gebruik bij voorkeur dubbele regelafstand. Zoals steeds is de brontekst in de oorspronkelijke opmaak afgedrukt, maar ik zou u in verband met het nakijken willen verzoeken uw vertaling in de vorm van losse, genummerde zinnen in te zenden. De uitwerking van deze opgave verschijnt in het oktobernummer.

samengebracht om te getuigen van de kracht van de meester. (7) Van der Weyden slaagt er als geen ander in gevoelens weer te geven. (8) Het verdriet van Maria en Johannes aan de voet van het kruis. (9) De sprekende rechtstreekse blik van het Christuskind op de toeschouwer. (10) De diepe concentratie van de lezende Maria Magdalena. (11) Als Van der Weyden in 1464 overlijdt, sterft met hem een van de grootste Vlaamse Primitieven. (12) Wij nodigen je uit voor een hernieuwde kennismaking met de meester.

(1) Rogier van der Weyden wordt rond 1400 geboren in Doornik. (2) Na zijn opleiding verhuist hij naar Brussel, waar hij stadsschilder wordt. (3) Hij groeit uit tot de meest invloedrijke kunstenaar van zijn tijd. (4) Leden van het Bourgondische hof en de Brabantse elite behoren tot zijn opdrachtgevers, zijn roem verspreidt zich tot in Duitsland, Spanje en Italië.

(13) Rogier van der Weyden was een beroemd en succesvol kunstenaar. (14) Toch blijven bepaalde aspecten van zijn leven 550 jaar later een mysterie. (15) Zo weten we weinig over Rogiers opleiding in Doornik, over zijn verhuizing naar Brussel of over zijn contacten met andere kunstenaars. (16) Ook over het oeuvre van Van der Weyden zijn er behoorlijk wat vraagtekens. (17) Vele meesterwerken gingen immers verloren en schilderijen die wel bewaard bleven, hebben hun eigen ingewikkelde geschiedenis.

(5) De tentoonstelling bevat een verzameling van meesterwerken. (6) Verspreide twee- en drieluiken zijn

Deze opgave niet insturen. Een bespreking verschijnt in het volgende nummer.

Vertaalwedstrijd 2011 Als steeds heeft de deskundige jury onder leiding van dr. L.M. van Noppen zich gebogen over de inzendingen. Hieronder staat eerst de modelvertaling, dan de lijst met beoordelingen en ten slotte de bespreking van een aantal punten uit de vertaling door de heer Van Noppen. Mijn welgemeende felicitaties aan de drie winnaars, die hun prijs deze maand thuisgestuurd krijgen.

Modelvertaling Er stond een stevige noordenwind en er was regen op komst. De bus reed met een scherpe bocht York Way

158

in en Katherine zag het vlakke, gehavende stuk grond van het ontwikkelingsgebied King’s Cross zich voor haar ontvouwen. De hemel boven het bouwterrein leek onmetelijk en onnatuurlijk leeg, op een eenzame hijskraan na, die langzaam draaide als een reusachtige windvaan. In de verte kon ze een stukje regenboog onderscheiden tussen de voortsnellende wolken. Het kleurenlint onderbrak haar overpeinzingen en ze voelde een zuivere vreugde. Het zou niet lang duren en ze prees zich gelukkig dat ze het zag. Het was een reis die ze vier keer per week maakte. De saaie rij winkels trok beneden aan haar voorbij; House of Kebab, A&K Electricals, Londis, StarBurger. Zwerfvuil vloog de straat op en werd door passerende auto’s in stoffige windhozen omhoog gestuwd. Een stuk van een tijdschrift kwam vast te zitten in het metalen hekwerk van de KleenMachine wasserette waar het als een vlam flikkerde in de wind.


JAN KLERKX

In een zijstraat stak een stel de weg over, druk in gesprek. Een man voegde zich bij hen, en omdat het trottoir smaller werd moest hij op straat gaan lopen om naast hen te blijven. Hij stapte steeds met een huppelsprongetje van het trottoir op de weg en weer terug terwijl ze met z’n drieën praatten. Katherine keek naar hen, genietend van de eenvoudige choreografie. Terwijl de bus Caledonian Road indraaide, trok de verschuivende collage van spiegelbeelden in het raam van de bus haar aandacht en zag ze haar eigen gezicht. Ze was zo opgegaan in de wereld buiten dat ze ze bijna schrok toen ze zichzelf zag: haar hoofd een keurig ovaal, de brede jukbeenderen, de muts van kort bruin haar. Lijkt wat op een pruik, een doffe helm, dacht ze. Haar hand bewoog zich instinctief om het in de war te maken, voller te maken, het op de een of andere manier te verbeteren. Haar groene ogen, als jade kralen, keken haar nijdig aan. Ze opende haar mond. Haar twee voortanden waren gebroken bij een fietsongeluk toen ze klein was, en de ene kroon was grijzer dan de andere. Ze deed haar mond dicht om ze te

Uitslag Eerste prijs: Renne Tweede prijs: Arnold Zilch Derde prijs: Finch Zeer goed: Poging, Sidam, Cors, Frau Antje Goed: Robin, Medea, Al Dopa – Farmer – Queen Mum – Weakens, Aries, Prussian Blue, Tigress Voldoende: Kluiw, Henco, Trident Matig: M. van de Tuin, Diana, T.D. Ellen.

Commentaar Het fragment uit de roman The Whole Wide Beauty (2010) van Emily Woof, over de woon-werkbelevenissen van muzieklerares Katherine Freeman, is door de inzenders dit jaar over het algemeen goed vertaald, en de onderlinge verschillen waren duidelijk geringer dan anders. Complimenten zijn hier wel op hun plaats! Als altijd vragen enkele lastige puntjes weer om een toelichting: rushing (r. 8): jagend, jachtend; voortijlend, voortsnellend, voortjagend; niet: voortbewegend (te kalmpjes); jachtig; rondjagend. It wouldn’t last long … catching it (r. 9-10): tweemaal it, met twee verschillende antecedenten. Het laatste it verwijst ondubbelzinnig terug naar snatch of rainbow c.q. band of colour. Bij het eerste it ligt het iets lastiger. Het kan niet slaan op de rainbow, want die blijft nog wel een tijdje aan de hemel staan (zij het dat Katherine hem al snel niet meer zal kunnen zien, ofwel omdat hij aan het zicht onttrokken wordt door wolken ofwel omdat de bus het bouwterrein


U itslag

verbergen. Er reed een trein over de spoorbrug in Camden, en ze ging rechtop zitten in haar stoel terwijl ze haar aandacht weer richtte op wat er buiten gebeurde. Op Agincourt Road stapte ze uit de bus. De lucht was koud, de zomerhitte eruit gezogen. Ze ritste haar jasje dicht en liep snel naar de opening in de rode bakstenen muur. Er was geen bordje ter aanduiding van Ashwood; een school waar speciaal onderwijs wordt gegeven aan probleemkinderen is niet iets om reclame voor te maken. Ze toetste de code in bij het beveiligingshek en stak de speelplaats over naar een gebouwencomplex uit de jaren zeventig met eenheden van twee verdiepingen. De sfeer was verstild, de jongens al in hun klaslokalen. Katherine werkte parttime en arriveerde altijd in die spookachtige periode halverwege de ochtend als de lessen al begonnen waren. Ze liep de dubbele deuren door, het geluid van haar hakken weerkaatsend door de lichtgroene gang, voorbij de administratie waar Michelle, de secretaresse, als een poortwachter achter haar raam zat.

inmiddels is gepasseerd), noch op de band of colour (idem). Van dit eerste it wordt gezegd dat het ‘niet lang zou duren’, dus moeten we op zoek gaan naar een antecedent dat gevoelig is voor dat temporele aspect. We vinden het twee zinnen eerder in ‘het kunnen onderscheiden van een stukje regenboog tussen de voortsnellende wolken’ – die mogelijkheid duurt maar kort. talking intensely (r. 18): ‘druk in gesprek’, ‘druk pratend’; evt. ‘diep in gesprek’, ‘heftig pratend’. In een vertaling als ‘… en babbelde er lustig op los’ wordt in het Nederlands plotseling en zonder noodzaak een tweede hoofdzin geïntroduceerd, terwijl ‘babbelen’ qua betekenis de plank misslaat. Houd het simpel, en blijf dicht bij het origineel, is altijd het devies. kept jumping and hopping (r. 20-21): twee werkwoorden in het Engels vraagt om twee werkwoorden in de vertaling. Alleen ‘springen’ of ‘hinken’ of ‘met kleine sprongetjes … bewegen’ is te mager, zelfs met de toevoeging ‘heen en weer’. In het woordenboek (Van Dale E-N) staat bij het zelfstandig naamwoord hop als vertaling o.a. ‘huppelsprong(etje)’, en die vondst is prima te gebruiken in dit verband (zie de modelvertaling). a dull helmet (r. 28-29): hier past m.i. het best ‘dof ’, en niet het veel algemenere en minder sprekende ‘saai’ (temeer daar die connotatie al in ‘dof ’ doorklinkt); met ‘dof ’ krijgt het visuele aspect extra nadruk – geen glanzende, glimmende helm, maar een matte, doffe – en dat is waar het in de tekst om draait: Katherine wordt plotseling geconfronteerd met haar eigen spiegelbeeld in het raam van de bus. Dat zo’n doffe helm tevens een saaie indruk maakt, spreekt hier vanzelf. Niet: onopvallend, suf, plomp, onnozel, tuttig. Dr. L.M. van Noppen

159

ALGEMEEN

Dagboek van een taalliefhebber Opmerkelijke taalzaken uit de woon- en werkomgeving van Marcel Lemmens. Fragmenten uit zijn taaldagboek. 10 februari “Pas op! Het ijs kan hier en der nog onbetrouwbaar zijn”. Dit hoorde Dagboeklezer Dieke Felix gisteren de weerman van het 6-uur Journaal zeggen. Rare verspreking eigenlijk. Veel uitdrukkingen raken na verloop van tijd verhaspeld, waarschijnlijk doordat taalgebruikers de letterlijke betekenis of herkomst niet meer kennen en het allemaal afhangt van een goed taalgeheugen. Bij ‘her en der’ verwacht je dat de klankcombinatie de structuur intact houdt. ‘Hier en der’ klinkt juist voor geen meter. 12 februari We blijven bij het ijs, bij het Wereldbekerwedstrijden schaatsen in het Noorse Hamar om precies te zijn. Erg koud is het er. ‘Oorverdovend koud’, volgens de verslaggever van Studio Sport. Ook weer een mooie uitspraak van Dieke Felix ontvangen: een goed voorbeeld van de speelruimte en flexibiliteit van taal. Dieke vroeg een vriendin hoe haar verjaardag was geweest. Zij antwoordde: ‘’s Middags gezellig gedameskranst en ’s avonds gemengd.’ Alhoewel het hier uiteraard gaat om het tot werkwoord omgetoverde dameskrans(je) - strikt genomen zou het gedameskransjet moeten zijn, maar dat ging zelfs deze taalvernieuwer te ver - intrigeert de betekenis van gemengd mij eerlijk gezegd nog meer. 16 februari ‘ING Internetbankieren. U krijgt één boodschap werden in uw internetbankieren rekening. Gezien uw boodschap. Privacy, veiligheid & fraude | termen & voorwaarden | ©2012 ING banken, Inc. ING online en levende solide. Bank solide. Zijn federalistische ingeschreven SE.’ Dit heb ik niet verzonnen. Het is een

160

voorbeeld van de vele zogeheten phishingberichten die we allemaal weleens krijgen. Wat ik niet begrijp, is dat er ook maar iemand is die hier intrapt.

‘ze hebben hun mind opgemaakt’ of ‘ze hebben hun mind upgemade’. U ziet het: nieuwe woorden en uitdrukkingen passen zich uiteindelijk toch aan het Nederlands aan.

18 februari Gehoord tijdens de uitzending van Studio Sport: ‘ADO [Den Haag] is met twee vingers in de neus beter geweest.’

24 maart Twee keer viel vandaag mijn oog op een bijzondere constructie in koppen op Teletekst: ‘Broer Toulouseschutter naar Parijs’ en ‘Moeder Toulouse-schutter weer vrij’. Voor alle duidelijkheid, het gaat hier om familieleden van de jongeman die een aantal kinderen bij een Joodse school heeft neergeschoten, zich vervolgens heeft verscholen in een appartement en daarna uit het raam is gesprongen, zijn eigen dood tegemoet. Waar het hier om draait, is de volgorde in Toulouse-schutter. Net als bij krantenkoppen gaat het hier natuurlijk om beknoptheid, maar toch is het bijzonder dat niet gekozen is voor de in mijn ogen gebruikelijke Nederlandse volgorde ‘[Broer] schutter Toulouse [naar Parijs]’. Die volgorde kost net zo veel tekens. In het vorige Dagboek beschreef ik twee andere voorbeelden met dezelfde constructie: Napelsafval en VS-bedrijf. Hebben we hier een tendens naar een andere volgorde? Tot slot nog een verbluffende nieuwe uitdrukking. Een van de onderwerpen in het NOS Journaal is de kwestie-Bouterse: of hij al dan niet immuniteit moet krijgen voor zijn vermeende betrokkenheid bij de decembermoorden. De verslaggever sprak de volgende onvergetelijke zin uit: ‘Maar nu ligt alles als een open wond op tafel’.

20 februari Waar denkt u aan als u het woord data hoort? Past die betekenis bij het gebruik van dat woord in de volgende zin: ‘Volgens de economische data gaat het goed met Argentinië’ (in het tv-programma Tegenlicht vanavond)? Tot voor kort dacht ik bij data aan ‘datums’. Niet langer: in de media – en ook in teksten van veel van mijn opdrachtgevers – betekent data ‘gegevens’. Gegevens is uit; data is in. Waar ik nu benieuwd naar ben, is of data het natuurlijke taalveranderingsproces van differentiatie en vereenvoudiging gaat volgen: data wordt straks alleen nog gebruikt voor ‘gegevens’ en het regelmatige meervoud datums voor dagen in de agenda en op de kalender. 28 februari De NS heeft een nieuwe intercity in gebruik genomen. ‘Een reisbeleving op maat voor de klant’, lees ik in de digitale nieuwsbrief. En in het privacybeleid van Google lees ik: ‘Ons nieuwe beleid weerspiegelt onze wens een eenvoudige productervaring te leveren die doet wat u nodig heeft op het moment dat u het nodig heeft.’ Wil je je tegenwoordig onderscheiden van je collega’s dan moet je zorgen voor beleving en ervaring. Wist u dat al? 8 maart ‘De mensen hebben hun gedachten wel opgemaakt’, aldus presentator Matthijs van Nieuwkerk in gesprek met PvdA’er Ronald Plasterk in De Wereld Draait Door. Dat klinkt toch al weer een stuk Nederlandser dan

Marcel Lemmens Reacties zijn van harte welkom. U vindt mijn postadres op de tweede pagina van dit blad. U kunt uw reacties ook e-mailen naar [email protected]


131 Uit de Pers 160 Dagboek van een taalliefhebber

Recommend Documents