13 ‘Hij doet het expres!’
AGRESSIE Praktijkinformatie
&
• Je hersenschimmen opklaren in vijf stappen • Agressie van kwestbare cliënten? • Voorkomen van emotionele belasting
EN
&
‘Hij doet het expres!’
Je hersenschimmen (laten) opklaren in vijf stappen Rationeel Emotieve Theorie (RET) Stap 1
Stap 3
Beschrijf een - liefst recente - concrete situatie waarin je zeer van streek was of die je emotioneel raakte. Beschrijf hoe je jezelf daarbij voelde (bang, bedroefd, boos en/of blij), en wat je hier mee deed.
Geef aan hoe je jezelf zou voelen en wat had je eventueel anders willen doen of zeggen?
Stap 2 Ga na wat je in deze situatie dacht, en werk dit uit. Beschrijf je gedachten daarin, uitgebreid, zo concreet, uitgewerkt en uitgesproken mogelijk.
Agressie - 13 ‘Hij doet het expres!’
Stap 4
Stap 5
Anders denken: onderzoek en toets je gedachten. Kloppen ze wel, zijn ze echt waar? Wat is het bewijs ervoor? Zijn je gedachten niet zwart-wit of overdreven. Vervang deze gedachten door meer reële en helpende gedachten. Wat had je beter kunnen denken? Tijdens deze stap word je bevraagd op je aannames en opvattingen, op zo’n manier dat je daaraan gaat twijfelen en er ruimte komt om anders te gaan denken. Dit proces heet het uitdagen van gedachten (in vakjargon: het disputeren of de socratische dialoog).
Maak een plan van aanpak om anders te gaan denken en anders te gaan handelen. Wat kun je ondernemen om later in vergelijkbare situaties anders te reageren (emotioneel, in denken en doen)? Zoek naar manieren om je oude automatismen van denken te vervangen door de eerder gemaakte nieuwe, meer rationele varianten. Bijvoorbeeld door de helpende gedachten (uitkomst socratische dialoog) op te schrijven en regelmatig door te nemen, de gevreesde situatie vaker op te zoeken, of met gedragsexperimenten. Spring niet verder dan je polsstok lang is. Betrek desgewenst anderen bij je doelen en inspanningen.
Gezond & Zeker
We staan zelden stil bij onze eigen gedachten
Agressie van kwetsbare cliënten Voor ouderen met agressieproblemen en ander probleemgedrag is er een scala aan ondersteuningsmogelijkheden zoals: snoezelen, begeleidingsgesprekken, gedragstherapie, en zo verder. Deze ondersteuning is ook nodig vanwege hun uiteenlopende en vaak complexe moeilijkheden. Teamleden die met deze bewoners werken, moeten soms situaties aangaan waarvoor ze privé een blokje zouden omgaan. Volgens afspraak handelen, terwijl dit hen gevoelsmatig tegenstaat omdat het gedrag bijvoorbeeld angst oproept. Het werk als verzorgende vergt vaak meer dan je lief is. Dit maakt het vreemd dat er in benaderwijzen en theorieën nauwelijks aandacht is voor hoe begeleiders in dat moeilijke werk ondersteund kunnen worden. Met informatie over de RET theorie kun je je hersenschimmen (laten) opklaren in vijf stappen. RET We denken blijkbaar beter na over onze bewoners dan hun begeleiders. De Rationeel Emotieve Theorie geeft aanknopingspunten om teamleden hierin bij te staan. Ondermeer omdat het de ander als gelijkwaardige gesprekspartner neemt, en de werkwijze heel direct en concreet is. RET gaat uit van het hier en nu: je bent geen slachtoffer van je geschiedenis. Van mogelijkheden: om je minder belast te voelen en je anders te kunnen gaan gedragen. RET gaat ervan uit dat je aannames en interpretaties, de opgeroepen emoties en gedrag bepalen. Die gedachten zijn tussen mensen verschillend en met een gerichte inspanning te veranderen. Het uitdagen van je gedachten voelt vaak oncomfortabel en geeft onzekerheid en spanning; immers de peilers van je automatische aannames worden aan het wankelen gebracht. Maar later komt ruimte tot anders reageren en krijg je meer zelfvertrouwen en gemoedsrust. Tips voor een opgeruimd brein • Houd je eigen aannames en gedachten in de gaten. Alleen al het besef dat je ‘met jezelf aan de haal gaat’ neemt bij jezelf al wat druk van de ketel. • Maak werk van de beschreven helpende gedachten, neem ze bijvoorbeeld regelmatig door. • Bedenk dat moeilijke situaties je ook kunnen helpen om je vaardigheden te verbeteren. Goed zeilen leer je niet alleen met de wind mee. • Ga in de literatuur en in overleg met collega’s na hoe je kunt reageren, en oefen daarin. • Kijk af welke collega’s goed omgaan met dit probleemgedrag, en leer daarvan. Modelleren is een heel directe en vaak geschikte vorm van leren. Ook rollenspel en Video Interactie Begeleiding helpen om je vaardigheden te verbeteren. • Registreer het gedrag en je omgang ermee. Als het eerst telkens moeizaam was om met dit gedrag om te gaan en nu nog regelmatig, heb je niet nog steeds een probleem maar al winst geboekt! • Je krijgt niets voor niets: ga vergelijkbare situaties aan, oefening baart kunst. Verlang hierin niet teveel van jezelf, bouw de moeilijkheidsgraad langzaam op of ga eerst iets kleinere uitdagingen aan.
Verwacht geen snelle vooruitgang, soms gaat het met twee stappen vooruit en één achteruit. Vaak zeggen mensen op een gegeven moment ‘Ik wéét wel dat ik hier niet reëel op reageer, maar toch voel ik me nog gespannen.’ Dit is vaak een eerste stap tot anders gaan denken en voelen. Bij het uiteenrafelen van de aan een situatie verbonden gevoelens, gedragingen en gedachten is het van belang bij die ene situatie te blijven. Anders kom je al snel uit op algemene, globale besprekingen. Na het uitdiepen van die situatie is het natuurlijk prima om een andere situatie uit te werken die eveneens overmatige emoties opriep. Als je meerdere situaties analyseert, kun je merken dat bepaalde (ir)reële denkpatronen steeds terugkeren. Ook dat is een eye-opener. Kijken naar jezelf doe je in feite met je eigen blinde vlekken en vertekende aannames. Zoek een coach of begeleider die kan helpen om je eigen denkpatronen te verhelderen en uit te dagen. Je kunt natuurlijk ook een RET training volgen. Bij de GGZ worden vaak RET trainingen gegeven voor mensen met een bepaalde kwetsbaarheid, zoals gericht op assertiviteit. Op internet vind je talloze bureaus die RET trainingen aanbieden, en is er mogelijkheid tot internet-therapie. Ook eerstelijnspsychologen en gedragstherapeuten hebben RET technieken in hun bagage. Maar wellicht is de meest logische stap dat je eerst kennismaakt met deze invalshoek via één van de vele zelfhulpboeken die je in de betere boekhandel vindt. Wat zijn belangrijke aandachtspunten • Safety First. Ook al zorg je voor een ander, je let allereerst op de eigen veiligheid. Ook als de ander niets aan diens (bijvoorbeeld) agressieve gedrag kan doen, betekent dit niet dat je het zomaar laat gebeuren. • Zorg goed voor jezelf, in je werk en privé. Maak eens een zorgplan voor jezelf, met aandacht voor de eigen wensen en behoeften, (nacht)rust en het verminderen van spanning en zorgen.
Voorbeeld uit de praktijk! Als Ellen al aan hem denkt, slaat haar de schrik om het hart en stokt haar adem. Meneer Vandahl is een bewoner in het verzorgingshuis die ieder die hem verzorgt uitscheldt. Gelukkig vertoont hij verder geen fysiek agressief gedrag, maar toch lukt het Ellen niet hem te begeleiden. Ze raakt eenvoudigweg te angstig, boos en ook bedroefd van zijn gedrag. Waarom raakt haar dit zo, terwijl haar collega’s de klus zonder al te veel last wel klaren? Bemoedigende opmerkingen als ‘zet je erover heen’ helpen haar niet. In gesprek blijkt zij uiteenlopende gedachten te hebben die haar hier belemmeren. ‘Hij moet me respecteren’. ‘Hij mag niet merken dat hij me raakt’. ‘Hij is een slechte man om zó tegen me te doen’. Er worden manieren bedacht waarop Ellen zich andere gedachten eigen kan maken. Belangrijk is dat ze stapsgewijs deze gevreesde situatie aangaat en zich daarin assertief kan gedragen, zonder overstelpt te worden door negatieve emoties.
Agressie - 13 ‘Hij doet het expres!’
Gezond & Zeker
• Bedenk dat de ervaring van zelfs belastende gebeurtenissen tussen mensen verschilt. Het is uiteindelijk niet zozeer de situatie, maar de manier waarop we die opvatten die ons gedrag en emotionele reactie bepaalt. Het woord ‘stressoren’ betekent eigenlijk ook: stress zit tussen de oren. Bovendien lijdt de mens het meest aan het lijden dat hij vreest. Blijf niet alleen lopen met je zorgen en angsten. Bespreek ze met iemand die je vertrouwt, meld incidenten, en bevorder dat knelpunten regelmatig worden besproken in teamverband. Bedenk dat de meeste mensen op moeilijke situaties sterker en emotioneler reageren als ze moe zijn. Loop je agenda eens na. Zijn er voldoende momenten voor jezelf, plezierige activiteiten en rustpunten? Neem je ruimte voor een gezond leven met voldoende beweging? Zo nee, waarom niet en wat valt hieraan te doen? Selecteer in wat je wilt doen, voorkom dat je teveel van jezelf of voor anderen ‘moet.’ Onze denkpatronen zijn gewoontes. Je hebt ze nog niet afgeleerd als je je ervan bewust bent. Ze zijn als ingeslepen paden die extra energie vragen om eraf te komen, en waarin je soms (bij vermoeidheid, drukte en spanning) weer gemakkelijk terugvalt. Het kost je aandacht en enige moeite om vervolgens weer de meer reële draad op te pakken. Voor niets gaat de zon op. RET is gericht op overmatige negatieve emoties. Kern is dat elk leven ook verlies en pijn met zich meebrengt, de daaraan verbonden negatieve gevoelens mogen er ook zijn. Het leven is geen permanent feest. Zeker in de zorg niet, waar het gedrag van cliënten ons zowel lichamelijk als psychisch meer kan raken dan ons lief is. RET kan helpen te voorkomen dat dit onnodig negatief op ons doorwerkt.
Deze folder maakt deel uit van de serie Praktijkinformatie voor veiligheidscoaches en is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. Noch de schrijvers, noch de uitgever stellen zich echter aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolkomenheden in deze uitgave. Ondanks de informatie in deze folder zal altijd de officiële werkwijze gevolgd moeten worden en zodoende
&
voorrang moeten krijgen boven de informatie in deze folder. Niets uit deze uitgave mag gebruikt worden zonder bronvermelding. Auteur: Ronald Geelen, psycholoog Thebe, Breda. Illustraties: Auke Herrema.
EN
Meer informatie over de preventie van fysieke belasting en agressie in de zorg? Kijk op:
www.gezond en zeker.nl
83491
Een uitgave van Gezond & Zeker van Stichting RegioPlus. Zoetermeer, 2010.
&
