125 jaar Koninklijk Concertgebouworkest In 2013 viert het Koninklijk Concertgebouworkest 125 jaar uniek samenspel.
Dat gebeurt, uiteraard, met muziek. Veel muziek en voor iedereen.
Er zijn 71 concerten ‘thuis’ – in het Amsterdamse Concertgebouw – waaronder een Verjaardagsconcert en een gezamenlijk feestconcert met het eveneens jubilerende Concertgebouw.
Ook spelen we buiten, op de Prinsengracht.
Daarnaast doet het orkest in 2013, als eerste orkest ter wereld,
binnen een jaar zes werelddelen aan: Europa, Noord- en Zuid-Amerika, Azië, Afrika en Australië.
Maar zelfs als we niet in de buurt komen, dan nog kunt u meegenieten: via radio, televisie, webcasts, Facebook en cd’s. En ook via RCO Universe, onze in 2013 te realiseren innovatieve online toepassing waarmee u het orkest
altijd dichtbij heeft, waar ook ter wereld.
Of door te lezen in een van de jubileumpublicaties of Preludium – het programmablad van
Het Concertgebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest. Het overzicht dat u nu in handen hebt,
geeft een zo compleet mogelijk overzicht van alle jubileumactiviteiten.
Houdt u in de loop van het jubileumjaar voor up-to-date informatie
onze website rcoamsterdam.com in de gaten.
Magnus Lindberg
Wereldpremières
Tweede vioolconcert, Lutoslawski’s Mi-parti en Strauss’ Ein
‘Voor ons jubileumjaar wilden we twee bekende
opgedragen aan het orkest. Ook Tsjaikovski’s Vijfde symfonie,
componisten, één uit Nederland en één uit het
buitenland, een compositieopdracht geven’, aldus Joel
Ethan Fried, adjunct-directeur artistieke zaken. ‘Toen de directie van Het Concertgebouw dat hoorde, besloot ze: wij geven jullie die werken cadeau. Magnus Lindberg,
die het orkest goed kent en waarvan we al verschillende composities speelden, schrijft een nieuw werk voor
het Openingsconcert in januari. Trots zijn we dat Louis
Andriessen, Nederlands meest bekende componist, ook
gehoor gaf aan deze compositieopdracht. Het is al lange
Heldenleben op het programma, composities die werden gecomponeerd in 1888, ontbreekt niet. Er klinkt werk
van componisten die meer dan eens bij het orkest te gast waren, zoals Bartóks Derde pianoconcert, Mahlers Eerste
symfonie – voltooid in 1888 –, Tweede symfonie en Negende
symfonie, Rachmaninoffs Rapsodie op een thema van Paganini en Richard Strauss’ Tod und Verklärung – waaraan de componist in 1888 begon. Van Bruckner, een van de specialiteiten
van het orkest, staan de Zevende en de Achtste symfonie op de lessenaars.
tijd geleden dat hij muziek voor zeer groot ensemble
Het jubileumjaar wordt omlijst met twee Kerstmatinees.
klanken en slagwerkkleuren – zich inspireren door
Martins Golgotha in maart. In april, rond het officiële
schreef. Nu laat hij – altijd al geïnteresseerd in oosterse onze uitgebreide slagwerkcollectie en dan met name de plaatklokken. Zijn nieuwe werk zal klinken tijdens het officiële Verjaardagsconcert in november.
Orkest en gebouw vieren gezamenlijk feest tijdens het Sterrenjubileum in april. Ook daar klinkt een nieuw
opdrachtwerk: we vroegen Bob Zimmerman variaties te
schrijven op een Nederlands volkslied, Komt vrienden in het ronden.’
De passietraditie krijgt een nieuwe impuls met Frank Sterrenjubileum, zijn alle chefs van de laatste vijftig jaar, Bernard Haitink, Mariss Jansons en Riccardo
Chailly, te gast. Andere artistieke hoogtepunten zijn de
concerten ter ere van het tweehonderdste geboortejaar van Wagner: in april met Mariss Jansons en Wagner-zangers Eva-Maria Westbroek en Burkhard Fritz en in mei de
complete concertante uitvoering van Wagners Der fliegende
Holländer onder leiding van Andris Nelsons. In mei is er de Beethoven-serie met Iván Fischer, in juni staat Gustavo
Jubileumprogrammering
Dudamel weer voor het orkest. Het Requiem-ritueel wordt
Door het hele jaar heen klinkt muziek die een belangrijke
net als Wagner tweehonderd jaar geleden geboren werd –
rol speelde in de historie van het orkest en werk dat net
als het orkest zijn wortels heeft in 1888. Zo staan Bartóks
in september voortgezet met het Requiem van Verdi – die
met chef-dirigent Mariss Jansons. De maanden februari en november staan in het teken van de wereldtournee.
Mariss Jansons
Concerthoogtepunten in Amsterdam Opmaatconcert
Openingsconcert
dinsdag 25 december 2012 15.00 uur
donderdag 17 januari 2013 20.15 uur
Kerstmatinee
Actueel, Avontuurlijk, Aangrijpend
Mariss Jansons, dirigent
David Robertson, dirigent
Mozart Ouverture ‘Le nozze di Figaro’
Berg Altenberg-Lieder
Ferruccio Furlanetto, bas
Mozart ‘Madamina, il catalogo è questo’ uit ‘Don Giovanni’, KV 527 Mozart ‘Non più andrai, farfallone amoroso’ uit ‘Le nozze di Figaro’, KV 492
Mozart ‘Tutto è disposto’ en ‘Aprite un po’ quegl’ occhi’ uit ‘Le nozze di Figaro’, KV 492 Bruckner Symfonie nr. 7
Eerste Kerstdag en de Kerstmatinee van het Koninklijk Concertgebouworkest zijn onlosmakelijk met elkaar
verbonden. De matinees brachten het orkest wereldfaam en werden in de jaren 80 en 90 door heel Europa live op
televisie uitgezonden. Als opmaat voor het jubileumjaar brengt Mariss Jansons met Kerst twee tradities samen:
nog nooit eerder klonk er Bruckner – een specialiteit van het orkest – tijdens de Kerstmatinee.
Christine Brewer, sopraan Wagner Wesendonk-Lieder
Lindberg Nieuw werk (opdrachtcompositie, wereldpremière) Stravinsky Le sacre du printemps
Bij verjaardagen horen cadeaus. Maar wat geef je aan een orkest? Een compositie natuurlijk. Het Concertgebouw
schenkt het orkest nieuw werk van Lindberg. Maar niet
alleen orkest en gebouw zijn jarig. In 2013 is het honderd jaar geleden dat Stravinsky’s Le sacre du printemps in pre-
mière ging, en voor een berucht schandaal zorgde. Dit
alles leidde tot het thema voor de jubileumeditie van AAA: Schandalig!
Het Concertgebouworkest en Willem Mengelberg in 1907
Sterrenjubileum woensdag 10 april 2013 20.00 uur Mariss Jansons, dirigent
Thomas Hampson, bariton | Janine Jansen, viool Lang Lang, piano
uit de ‘Serenade voor strijkorkest’ van Tsjaikovski. Solisten
van het KCO, de Berliner Philharmoniker en de Wiener
is bestemd voor de educatieve activiteiten van gebouw en
Feest-Ensemble Amsterdam, Berlijn, Wenen met leden Philharmoniker
Wagner Voorspel ‘Die Meistersinger von Nürnberg’
Mahler Ging heut’ morgens übers Feld, Rheinlegendchen, Lob des hohen Verstandes
Zimmerman Variaties op ‘Komt vrienden in het ronden’ (opdrachtwerk, wereldpremière)
Prokofjev Allegro ma non troppo uit ‘Pianoconcert nr. 3’ Tsjaikovski Elégie uit ‘Serenade voor strijkorkest’ Saint-Saëns Introduction et Rondo Capriccioso Strauss Suite uit ‘Der Rosenkavalier’
Op 11 april 1888 werd Het Concertgebouw feestelijk
geopend. De belangstelling was zo groot dat de eerste Amsterdamse file – van koetsen – ontstond. Nu, 125
jaar later, organiseren orkest en gebouw samen een
verjaardagsconcert met drie graag geziene gastsolisten.
Op het feestprogramma onder meer Mahler en Strauss, maar ook nieuw gecomponeerde variaties van Bob
Zimmerman op het Nederlandse volkslied Komt vrienden
in het ronden. In het Feest-Ensemble Amsterdam-BerlijnWenen slaan musici van de beste drie orkesten in de
wereld de handen ineen voor een uitvoering van de Elégie
en dirigent treden gratis op. De opbrengst van het concert orkest.
Prinsengrachtconcert vrijdag 24 augustus 2013 20.15 uur Antonio Pappano, dirigent
onder andere Tsjaikovski Ouverture 1812 Nog nooit eerder speelde het Koninklijk
Concertgebouworkest het Prinsengrachtconcert, een
gratis concert op een drijvend ponton in de Prinsengracht georganiseerd in samenwerking met de AVRO. Ter ere
van het 125-jarig bestaan wordt een extra groot podium gebouwd in de gracht voor hotel Pulitzer, zodat het
complete orkest, op oorlogssterkte voor Tsjaikovski’s
Ouverture 1812, erop past. En dat onder leiding van Antonio Pappano, operadirigent bij uitstek. Spektakel verzekerd.
Louis Andriessen
Verjaardagsconcert zaterdag 3 november 2013 20.15 uur Mariss Jansons, dirigent
Andriessen Nieuw werk (opdrachtcompositie, wereldpremière) Strauss Ein Heldenleben
Op 3 november 1888 presenteerde het Concertgebouw orkest zich officieel tijdens het openingsconcert van
het eerste abonnementsjaar van Het Concertgebouw
NV. De recensent in muziekblad Caecilia voorspelde na
afloop: ‘Het [...] ledental van het Concertgebouw wacht met zulk een orkest [...] menig oogenblik van groot, van waar kunstgenot’. Precies 125 jaar later is er een
Verjaardagsconcert met een nieuw werk van Nederlands beroemdste levende componist: Andriessen. Daarnaast klinkt Strauss’ Ein Heldenleben, in 1898 opgedragen aan het toen tienjarige orkest en de chef-dirigent Willem Mengelberg.
Slotconcert dinsdag 25 december 2013 15.00 uur
Kerstmatinee Het jubileum wordt afgesloten zoals het begon, met een
Kerstmatinee in stijl. Het programma wordt later bekend gemaakt.
Kaartverkoop via rcoamsterdam.com/kaarten.
De verkoop voor 3 november en 25 december 2013 start op 1 juni 2013.
Vertrek naar de Verenigde Staten in 1961
Wereldtournee Als ambassadeur van Amsterdam en Nederland reist het Koninklijk Concertgebouworkest in 2013
de hele wereld over. Binnen één jaar doet het orkest, als eerste symfonieorkest ooit, zes werelddelen aan.
In Afrika en Australië was het orkest nog nooit, ook worden plaatsen bezocht waar lang niet is opgetreden,
zoals Rusland, Argentinië en Brazilië.
In Zuid-Afrika wordt ook een educatief project rond Prokofjevs Peter en de Wolf georganiseerd. Waarom een wereldtournee? Algemeen directeur Jan Raes: ‘Muziek verbroedert en verbindt.
Het orkest is een belangrijke culturele ambassadeur en wordt door alle belangrijke concertzalen uitgenodigd.
Daar zijn we trots op en dat delen we graag met iedereen.
In het orkest, dat bestaat uit 120 musici waarvan ongeveer 70 uit Nederland
en 50 uit de rest van de wereld, zijn meer dan 20 nationaliteiten
vertegenwoordigd. Het is een afspiegeling van de wereld.’
De wereldtournee omvat 48 concerten in 30 steden. Op het programma staan composities
die een belangrijke rol speelden in de geschiedenis van het orkest en werk dat net als het orkest
zijn wortels heeft in 1888. Er gaat ook Nederlands repertoire mee: twee ouvertures van Johan Wagenaar,
die meer dan eens het orkest dirigeerde. Van Bruckner staat de Zevende symfonie centraal.
Daarnaast klinken onder andere Beethovens Derde pianoconcert en Zevende symfonie,
Benzecry’s Rituales Amerindios, Dvor áks Negende symfonie, Liebersons Neruda Songs, Mozarts Vioolconcert KV 219
en Tsjaikovski’s Vijfde symfonie – voltooid in 1888.
ING, KLM en Unilever zijn Global Partners van de wereldtournee.
Zij maken deze unieke onderneming mede mogelijk.
reisschema
reis 1
reis 3
reis 6
EuropA en de Verenigde Staten
Europa
Europa
Frankfurt, zondag 27 januari
Keulen, vrijdag 7 juni
Boekarest, zaterdag 21 september
reis 4
reis 7
Zuid-Amerika
Europa, Azië en Australië
São Paulo, zondag 23 juni
Sint-Petersburg, vrijdag 8 november
Wenen, maandag 28 januari Wenen, dinsdag 29 januari
Parijs, zaterdag 8 juni
Boekarest, zondag 22 september
Brussel, donderdag 31 januari
Luxemburg, vrijdag 1 februari Parijs, zaterdag 2 februari
Lissabon, maandag 4 februari Madrid, dinsdag 5 februari
Madrid, woensdag 6 februari
Washington, dinsdag 12 februari New York, woensdag 13 februari
New York, donderdag 14 februari
(openluchtconcert)
São Paulo, maandag 24 juni São Paulo,dinsdag 25 juni
Afrika Kaapstad, zaterdag 9 maart Durban, zondag 10 maart
Durban, maandag 11 maart (educatieproject)
Pretoria, dinsdag 12 maart
Moskou, zondag 10 november
China, woensdag 13 november
Rio de Janeiro, woensdag 26 juni
China, donderdag 14 november
Buenos Aires, zaterdag 29 juni
Kawasaki,zondag 17 november
Buenos Aires, vrijdag 28 juni
reis 2
Moskou, zaterdag 9 november
Tokio, zaterdag 16 november
Tokio,maandag 18 november
Perth, donderdag 21 november
reis 5 Europa Edinburgh, vrijdag 30 augustus
Perth, vrijdag 22 november
Brisbane, zondag 24 november
Brisbane, maandag 25 november
Melbourne, dinsdag 26 november
Luxemburg, zaterdag 31 augustus
Melbourne, woensdag 27 november
Luzern, dinsdag 3 september
Sydney, zaterdag 30 november
Luzern, zondag 1 september
Berlijn, woensdag 4 september
Grafenegg, donderdag 5 september
Sydney, vrijdag 29 november Sydney, zondag 1 december
Uitvoerenden en repertoire
Mariss Jansons
reis 1 EuropA en de Verenigde Staten Mariss Jansons, dirigent Leonidas Kavakos, viool Bartók Vioolconcert nr. 2 Bruckner Symfonie nr. 7 Mahler Symfonie nr. 1
reis 4 Zuid-Amerika Mariss Jansons, dirigent Denis Matsuev, piano
reis 6 Europa Mariss Jansons, dirigent Emanuel Ax, piano
Lisa Batiashvili, viool
Enescu Rapsodie nr. 1
Beethoven Pianoconcert nr. 3
Tsjaikovski Symfonie nr. 5
Prokofjev Delen uit ‘Romeo en Julia’
Prokofjev Delen uit ‘Romeo en Julia’
reis 2
Joh. Strauss jr. Perzische mars
Stravinsky Suite uit ‘De vuurvogel’
Afrika
Tsjaikovski Symfonie nr. 5
reis 7
Villa-Lobos Toccata uit
Europa, Azië en Australië Emanuel Ax, piano
Strauss Tod und Verklärung Wagenaar Ouverture ‘De getemde feeks’
Mahler Symfonie nr. 1
Rachmaninoff Rapsodie op een thema van Paganini
Strauss Tod und Verklärung
Enescu Rapsodie nr. 1
Prokofjev Vioolconcert nr. 1 Strauss Ein Heldenleben
Charles Dutoit, dirigent
Verdi Ouverture ‘La forza del destino’
Janine Jansen, viool
Beethoven Symfonie nr. 7
‘Bachianas Brasileiras No. 2’
Mariss Jansons, dirigent
Wagenaar Ouverture ‘De getemde feeks’
Tsjaikovski Vioolconcert
reis 5
Veronika Dzhioeva, sopraan
Europa
Latvian Radio Choir
Otto Tausk, dirigent (educatieproject)
Prokofjev Peter en de wolf Wagenaar Ouverture ‘Cyrano de Bergerac’
reis 3 Europa Gustavo Dudamel, dirigent
Christianne Stotijn, sopraan
Benzecry Illapa uit ‘Rituales Amerindios’ Dvor ák Symfonie nr. 9 Lieberson Neruda Songs
Yefim Bronfman, piano Anna Larsson, alt
Daniele Gatti, dirigent
Beethoven Pianoconcert nr. 3
Lutoslawski Mi parti
Strauss Ein Heldenleben
Bartók Pianoconcert nr. 3 Mahler Symfonie nr. 9
Prokofjev Delen uit ‘Romeo en Julia’
Mahler Symfonie nr. 2
Stravinsky Suite uit ‘De vuurvogel’ Tsjaikovski Symfonie nr. 5
Wagenaar Ouverture ‘De getemde feeks’
RCO Universe, voor jonge luisteraars en toekomstige generaties In 2013 lanceert het Koninklijk Concertgebouworkest
RCO Universe: een nieuwe, innovatieve online toepassing. Dit universum zal bestaan uit een unieke verzameling concertregistraties van het orkest. Vanaf de lancering
zal beeld en geluid van een selectie van concerten kort
Met RCO Universe biedt het orkest huidige en toekomstige
verrijkt met een schat aan extra informatie: terwijl u
het orkest. Kennis en informatie over muziek worden op
na uitvoering beschikbaar komen. Opnames worden
kijkt en luistert, kunt u door de partituur bladeren en
heeft u de mogelijkheid om interviews, documentaires en
achtergrondinformatie te raadplegen. Zo hebt u het orkest altijd bij de hand, waar en wanneer u maar wilt.
generaties muziekliefhebbers een eigentijdse toegang tot elk gewenst moment en overal ter wereld toegankelijk.
Daarbij richt het orkest zich door de keuze van het medium
– een app – in het bijzonder op jonge luisteraars, die het op deze manier wil enthousiasmeren voor klassieke muziek en hierdoor verder aan zich hoopt te binden.
Voorbereidingen voor een tournee naar Interlaken, juli 1946
Koninklijk Concertgebouworkest 1888 – 2013 Het Koninklijk Concertgebouworkest behoort tot
verder als Concertgebouworkest. Sinds het honderdjarig
gerenommeerde muziektijdschrift Gramophone
Jaarlijks geeft het orkest zo’n negentig concerten in
de absolute wereldtop. In 2008 werd het door het
uitgeroepen tot ‘the World’s Greatest Orchestra’. De
veelgeroemde klank is uit duizenden herkenbaar en
wordt mede bepaald door de bijzondere akoestiek van
Het Concertgebouw. Belangrijk is ook de invloed van de
chef-dirigenten, waarvan er in 125 jaar slechts zes geweest zijn, en natuurlijk die van de musici. Het KCO heeft
er 120, afkomstig uit meer dan 20 landen. Ondanks de
omvang musiceert het als een kamerorkest. Dat vraagt een grote individuele kwaliteit en groot vertrouwen in
elkaar. Musici delen de ambitie om telkens de hoogste
kwaliteit te leveren en willen meer bereiken dan perfect gespeelde noten. Zo wordt geprobeerd het onhoorbare te laten horen, het onvoelbare te laten voelen en het
onraakbare te raken. Dan ontstaat er magie en wordt een concert een ervaring om nooit te vergeten. Het
Orkest van het Concertgebouw werd opgericht in 1888 als onderdeel van Het Concertgebouw NV. In 1951 gingen de twee organisaties formeel uit elkaar en ging het orkest
jubileum in 1988 mag het orkest zich koninklijk noemen. Het Concertgebouw en veertig op de belangrijkste podia over de hele wereld. Er zijn residenties in Parijs (Salle Pleyel), Brussel (Bozar) en Londen (Barbican Centre).
In landen waar het KCO regelmatig optreedt spannen
muziekliefhebbers zich in om het orkest te ondersteunen. Zo zorgen Vriendenkringen in de Verenigde Staten,
Zwitserland, Engeland, België en Frankrijk niet alleen
voor een materiële bijdrage, maar vervullen ze ook een ambassadeursrol voor het orkest. Het orkest bereikt
jaarlijks ongeveer 250.000 concertbezoekers, is regelmatig op radio en tv te beluisteren bij mediapartner AVRO en heeft een steeds verder groeiend aantal Facebookfans. Er zijn ruim elfhonderd plaat-, cd- en dvd-opnamen,
waarvan er veel internationaal zijn onderscheiden. Sinds 2004 heeft het orkest een eigen label: RCO Live. Hare
Koninklijke Hoogheid Prinses Máxima is beschermvrouwe van het orkest.
Jubileumserie en acties Uit de hoogtepunten van het programma in 2013 wordt
een Jubileumserie samengesteld. Deze serie is vanaf eind augustus 2012 te bestellen. Hiermee verzekert u zich in ieder geval van een plek bij het Openingsconcert op 17
januari en het Verjaardagsconcert op 3 november. In onze jubileumnieuwsbrief wordt u op de hoogte gehouden
van speciale jubileumacties. Zo is er de drie-generatieactie: kom met drie generaties naar het Koninklijk
Concertgebouworkest. Wanneer u samen precies 125
jaar bent ontvangt u een jubileumgeschenk. De jongste bezoeker ontvangt van ons altijd iets extra’s.
Kijk voor actuele informatie op rcoamsterdam.com/125.
Jubileumpublicaties TERUGBLIK OP 125 jaar Concertgebouw en Koninklijk Concertgebouworkest Mensen staan centraal in de gezamenlijke
jubileumuitgave van gebouw en orkest: orkestleden, dirigenten, solisten, staf en publiek. Door hun ogen
wordt geschetst waar zaal en hoofdbespeler nu staan en
hoe ze daar gekomen zijn. In thematische hoofdstukken
Klinkende geschiedenis Veelgeroemd: de Anthology of the Royal Concertgebouw Orchestra. Ter ere van het jubileum verschijnen nu alle zeven de
delen bij elkaar in één luxe box. De kans om de complete klinkende geschiedenis van het orkest te ervaren in uw
eigen huiskamer. De eerste vier losse delen zijn inmiddels uitverkocht.
Verschijnt in de zomer van 2013 op RCO Live
komen belangrijke ontwikkelingen aan bod op het
Digitaal concertarchief
en concertbeleving. Het boek is geschreven door ervaren
Op 3 november 2013, exact 125 jaar na het eerste officiële
redactie van een team uit gebouw en orkest en musicoloog
online database met de – vrijwel volledige – concertgege-
gebied van bedrijfsvoering, artistiek beleid, repertoire auteurs van binnen en buiten de muziekwereld onder en publicist Michel Khalifa.
Verschijnt in december 2012 bij Uitgeverij Balans
Royal Concertgebouw Orchestra amsterdam 1888-2013 Een beeld zegt meer dan duizend woorden. In Royal Concertgebouw Orchestra Amsterdam 1888-2013 wordt de
roemrijke historie van het orkest in beeld gebracht met
foto’s uit het archief en nieuw materiaal van hedendaagse fotografen. Blader door dit fotoboek en zie hoe het orkest door de tijd heen verandert. Verschijnt in december 2012
concert, lanceert het Koninklijk Concertgebouworkest een vens uit de orkesthistorie. Wat werd er gespeeld tijdens
het eerste concert? Hadden de chef-dirigenten voorkeur voor een bepaalde componist? In het digitale concert-
archief kunt u het allemaal nazoeken. Momenteel wordt
gewerkt aan het achterhalen van de vele details en het zo
inzichtelijk mogelijk realiseren van dit project. Grote dank gaat uit naar de heer Nico Steffen, die in de loop der jaren
het grootste privéarchief over de historie van het orkest en zijn chef-dirigenten bijeen heeft gebracht en het redactieteam daarmee bijstaat.
Verschijnt op 3 november 2013
Koninklijk Concertgebouworkest Jacob Obrechtstraat 51 | 1071 kj Amsterdam Postbus 78098 | 1070 lp Amsterdam
[email protected] 020 305 10 10
www.rcoamsterdam.com www.AAAserie.nl
volg ons ook op
Losse kaarten Concertgebouwlijn 0900 671 83 45
dagelijks van 10.00 tot 17.00 uur € 1,- per gesprek De concerten in Amsterdam vinden plaats in de Grote Zaal van Het Concertgebouw Concertgebouwplein 2-6 | Amsterdam
Programmawijzigingen voorbehouden samenstelling Koninklijk Concertgebouworkest grafisch ontwerp Atelier René Knip en Rens Martens lithografie en druk Calff & Meischke De foto’s in deze brochure zijn onder andere van: Marco Borggreve, Simon van Boxtel, Hanya Chlala, Frances Capatella, KLM/MAI, Ronald Knapp
