Sumbawa
12 SNP.NL magazine juni 2009
Sumbawa
De binnenlanden van Sumbawa beslaan het grootste stuk nog ongeschonden moessonwoud van Indonesië; grofweg zo groot als Vlaanderen. Ongeveer 85 procent van Sumbawa is te bergachtig voor landbouw en bewoning, maar het is een paradijs voor wandelaars. Eén van de hoogtepunten van de nieuwe SNP-wandelreis op de kleine Sunda eilanden is een vierdaagse trekking door de ruige binnenlanden van Sumbawa, over een netwerk van wandelpaden die al eeuwenlang gebruikt worden door bergbewoners om van dorp naar dorp te trekken. Tussen de dorpen bevindt zich niets anders dan glorieus regenwoud.
© studio-haverstraat.nl
Bali Denpasar
Lombok Rinjani
Sumbawa Bima
Sumbawa Besar
Labuan Bajo
Mataram
Flores Maumere Ruteng Kelimutu Bajawa
Komodo Rinca
Tekst en fotografie: Karsten van der Oord
de schone slaapster 0
100
200
km
Nieuwe wandelreis door ongerept Indonesisch regenwoud
SNP.NL magazine juni 2009
13
Sumbawa wordt de schone slaapster van Oost-Indonesië genoemd. De natuur is er overweldigend, woest en ruig. Maar soms worden de meest schitterende plekken links gelaten, zo ook Sumbawa. Bezoekers snellen het eiland vaak voorbij op weg naar de naburige eilanden Lombok en Flores. Onderzoekers hebben Sumbawa in alle opzichten weinig bestudeerd, en tot voor kort vertoonden kaarten van de binnenlanden nog grote witte plekken. Maar juist op dit soort plekken zijn mens en natuur nog puur. Deze schone slaapster ontwaakt pas als je de tijd neemt het eiland nader te verkennen, en dat gaat het beste te voet. Dit onstuimige en dynamische gebied bevat enorme woudreuzen, behangen met kleurige orchideeën en klonten sierlijke varens. In de natte dalen van het tropische oerwoud groeien de zeldzame gaharu- en de heilige banyanboom. In het struikgewas, onder het bladerendek van de grote hardhouten bomen, leven herten, wilde zwijnen, apen, vleermuizen, slangen en allerlei hagedissen. In het laaggelegen regenwoud groeit de enorme amorphophallus-bloem van de aronskelkfamilie, wiens bloei het regenseizoen aankondigt. Verder vliegen er roofvogels, parkieten en zeldzame papagaaiachtigen rond, zoals de bontgekleurde forsten lori. Uit de hoge bergen ontspringen beekjes die in de dalen uitgroeien tot wildrazende rivieren en klaterende watervallen, ideale plekken om onderweg even pootje te baden en de waterfles te vullen. Onder de hoge bergen bevinden zich geheimzinnige grotten met onderaardse rivieren, zoals de enorme Liang Member. In deze grot zorgen twee grote schachten voor een fantastisch lichtspel met honderden stalagmieten en stalactieten.
De bewoners weten precies wat het regenwoud te bieden heeft Blootsvoets Na een dagje stevig wandelen komen we aan in Ronges, het eerste dorp waar we overnachten. De onderlinge afstanden tussen de dorpen zijn groot, maar niet in de ogen van deze taaie bergmensen. Even naar het volgende dorp, ruim een halve dag lopen over steile heuvels en door diepe dalen, noemen zij “dichtbij”. En dat zonder sandalen of schoenen. “Daar krijg je maar zere voeten van”, vindt Pak Sadik, een pezige landbouwer met hagelwitte tanden en een voorliefde voor de traditionele jontal: een enorme sigaret van Bob Marley-achtige proportie met zware tabak, gewikkeld in gedroogde palmbladeren. Op zijn linkerheup hangt een machete, die door alle mannen in de bergen gedragen wordt. Onder zijn sarong steken een paar geharde voeten. Pak Sadik is vanavond onze gastheer en ontvangt ons in zijn traditionele paalwoning. In het dorp staan de paalwoningen in nette rijen tegenover elkaar. De hardhouten huizen hebben aan de voorkant ruime veranda’s, een ideale plek om na de zware wandeltocht neer te ploffen en het dorpsleven te aanschouwen. De flinke steunpilaren van de woningen rusten op een aantal grote platte stenen. Via een trap met een oneven aantal treden kom je in de woonvertrekken; even getallen brengen namelijk ongeluk. Binnen bij Pak Sadik is het vrij donker, alleen wat houten luiken laten een beetje licht binnen. De verschillende ruimtes in huis zijn door lage schotten of door opgehangen lakens van elkaar gescheiden. Het is opmerkelijk dat twee bedden, opgemaakt in het beste linnen, pontificaal in de woonkamer staan. “Dat is gebruikelijk
14 SNP.NL magazine juni 2009
hier, die zijn speciaal voor gasten”, zegt Pak Sadik. “Wijzelf vinden een rieten matje veel lekkerder om op te slapen”. De ruimte onder de huizen is bestemd voor het pluimvee en de paarden. Deze kleine vrachtdieren zijn onmisbaar voor de bergbewoners van Sumbawa. Bepakt en bezakt zeulen ze de bergen over, beladen met rijst, koffie en jerrycans met brandstof, verslepen ze boomstammen of vervoeren ze ouderen, kinderen en zieken. In ons geval bewijzen ze hun onmiskenbare waarde door onze rugzakken en water te dragen. De paardjes, niet meer dan anderhalve meter groot, staan bekend om hun gewilligheid, uithoudingsvermogen en intelligentie. Charles Darwin noemde het Sumbawapaard “one of the best breeds” (in zijn naslagwerk The Variation of Animals and Plants Under Domestication). Tijdens de stichting van de eerste Nederlandse nederzetting in Zuid-Afrika verscheepte de VOC tientallen paarden uit Sumbawa naar de Kaap. Onder leiding van VOC-kolonist Jan van Riebeeck werden de taaie paadjes gebruikt in de strijd tegen de Hottentotten en om land te ontginnen. Voedselrijk regenwoud Tijdens het verblijf in de bergdorpen wordt duidelijk dat de bewoners van de bergdorpen precies weten wat het regenwoud te bieden heeft. Elke avond eten we overheerlijke gerechten, zoals gekookte varens en bamboe. Terwijl hij met zijn kapmes verschillende gerechten aanwijst, vertelt Pak Sadik: “Over eten hoeven wij ons nooit zorgen te maken. Wij weten welke varens of bamboesoorten te zoeken om groente van te maken. Er zijn hier wilde aardbeien en
Sumbawa
Bijzonder boompje Naast de wandelpaden, op de wat drogere, rotsachtige plaatsten groeit een onooglijk klein boompje dat vreemd genoeg een belangrijk aandeel in de geschiedenis van Sumbawa heeft gehad: de sappanboom (Caesalpinia Sappan). Met zijn kleine blaadjes en stekelige bast lijkt dit boompje op een uit de kluiten gewassen distel. Het hout ervan was vroeger zeer in trek vanwege de rode kleurstof die eruit bereid kan worden. Om die eigenschap werd sappanhout van de 17de tot en met de 20ste eeuw Sumbawa’s belangrijkste handelsproduct. De VOC, met haar feilloos gevoel voor lucratieve zaakjes, troggelde de sappanhandel van de sultans op Sumbawa af en bediende de textielmarkten in Europa, Japan en China. Aan het begin van de 20ste eeuw stortte de handel in sappanhout in, toen de chemische kleurstoffen werden uitgevonden. De bewoners van de bergdorpen daarentegen gebruiken nog steeds sappanhout om thee van te trekken. Voor hen is het een natuurlijk geneesmiddel tegen buikloop, spierpijn en hoofdpijn.
sommige insecten, zoals sprinkhanen, smaken best lekker. Van wilde palmen kunnen we suiker maken, we kunnen honing zoeken en in de rivieren garnalen, vis en paling vangen. Met wat geluk kunnen we zelfs een hert speren”. Het voornaamste voedselgewas in de bergstreken is rijst. Die wordt verbouwd op symmetrische terrassen op de licht glooiende hellingen dicht bij de dorpen. Hier geldt de regel: degene die een stuk land ontgint tot sawah (rijstveld), wordt de eigenaar. Alle families van het dorp hebben hier hun eigen sawah en kunnen daarmee voorzien in hun rijstbehoefte, overschotten worden verkocht. Door de rijke vulkanische bodem en goede waterhuishouding van het regenwoud zijn er jaarlijks twee of drie overvloedige oogsten. Langs de kant van de rijstvelden staan guava en mangobomen, dorstlessers tijdens het zware werk op de sawah. In de verre hoek van elk rijstveld staat de bale uma: een kleine bamboehut op palen. Hier bewaken de mannen ’s nachts de rijstvelden tegen vraatzuchtige everzwijnen en schuilen de boeren tegen de regen. Romantisch in de rijstvelden Voor de bergbewoners van Sumbawa hebben deze pittoreske hutten echter ook een andere, veel romantischer functie. In de Indonesische dorpsgemeenschappen is privacy nog een onbekend begrip. Grote families leven bij elkaar in kleine ruimtes en slapen bij voorkeur gezellig met z’n allen op een grote mat midden in het huis. Soms geeft dit echter een probleem, vooral voor pasgetrouwde stellen, die hun eerste nachten met z’n tweeën willen doorbrengen. De bergbewoners op Sumbawa hebben hier een romantische oplossing voor gevonden. Onder het voorwendsel dat er dringend werk moet worden verricht, trekken pasgetrouw-
SNP.NL magazine juni 2009
15
“Soms vraag ik me af waarom mensen hier komen. Hier is toch niets te zien, alleen maar regenwoud.” den zich terug op het rijstveld. Gewapend met voedsel en dekens kamperen ze in de bamboehutten. Omringd door de prachtige rijstvelden, met de warmte van een kampvuurtje, brengen ze zo hun eerste romantische nachten samen in alle rust door. Op de hoogvlaktes voert de trekking door enkele uitgebreide koffieplantages. Op de humusrijke bodem, onder het bladerendek van de grote bomen, gedijt de koffiestruik uitstekend. Koffie uit Sumbawa is bijzonder geliefd vanwege zijn aarde-achtige smaak en is het voornaamste handelsgewas van de bergbewoners. Vanwege hoge koffieprijzen hebben de boeren goed verdiend. Pak Sadik vertelt: “Sommigen kopen generators en tv’s of stereo’s, maar de meesten hier houden van een eenvoudig leven. Met het geld sturen ze hun kinderen naar school in de stad of sparen ze om naar Mekka te gaan”.
foto: Ger Mekkelholt
Flores
Voorverteerde koffi e De beste prijzen worden betaald voor een wel heel bizarre koffiesoort: luwak-koffie. Deze koffie wordt bereid uit koffiebessen die door de luwak na consumptie uitgepoept zijn. De luwak is een civetkat, een slank roofdier dat een kruising lijkt tussen een kat en een marter. De luwak heeft een voorkeur voor koffiebessen, maar is erg kieskeurig: alleen de rijpste, sappigste koffiebessen worden opgegeten. In het spijsverteringskanaal intensiveert het aroma en in de uitwerpselen vindt nog een verdere narijping van de koffieboon plaats. Volgens koffiekenners resulteert dit in een sterk aromatische, stroachtige nasmaak. Op de veranda van hun houten paalwoning brengt de vrouw van Pak Sadik ons een kop koffie. Geen luwak-koffie, wel een lekker stevig bakkie, gespijsd met een beetje gember en gezoet met palmsuiker. Het heeft net geregend. Het ruisen van de rivier naast het dorp is iets aangezwollen en de fascinerende geluiden van de insecten, apen en vogels uit het regenwoud worden weer hoorbaar. Een jong meisje komt langs met een bananenblad boven haar hoofd als paraplu. Terwijl een waterig zonnetje doorbreekt, trekken de witte regenflarden langzaam op uit de bergen. Pak Sadik kijkt bedenkelijk voor zich uit en zegt: “Soms vraag ik me af wat mensen zoals jullie trekt om hier te komen. Hier is toch niets te zien, hier is alleen maar regenwoud”.
Wandelen over Sumbawa en de andere Sunda-eilanden Indonesië Wandelreis, te voet over de Sunda-eilanden Lombok, Sumbawa & Flores, 25-daagse wandelrondreis vanuit tenten, homestays en hotels Verken te voet de prachtige, ongerepte binnenlanden van de Sunda-eilanden en ervaar het echte Indonesië. U maakt drie meerdaagse trektochten. Op Lombok beklimt u de flanken van de Rinjani vulkaan en kampeert u aan de rand van het prachtige kratermeer. Op Sumbawa gaat u op bezoek bij de oorspronkelijke bewoners van het eiland die midden in de heuvels wonen en bij wie we thuis te gast zijn. Op Flores lopen we naar één van de best bewaarde schatten van Oost-Indonesië: de bijzondere huizen van het Manggarai-volk in Wea Rebo. Tijdens een driedaagse boottocht langs Komodo en Rinca kunt u naar hartelust zwemmen en snorkelen. Een bijzondere wandelreis met veel dagwandelingen, trekkings en speciale ontmoetingen. Zeker omdat u tijdens deze reis regelmatig bij mensen thuis overnacht.
Reiscode 147053 Prijs vanaf € 1650,- p.p. Vertrekdata 2 september en 30 september 2009
16 SNP.NL magazine juni 2009
Flores
foto: Ger Mekkelholt
Overige reizen naar de Sunda-eilanden Individuele reizen - Indonesië Lombok Naar de krater van de Rinjani vulkaan, 9 daagse individuele wandelreis langs guesthouses Reiscode 230101 Bouwstenen - Flores te voet Wandelreis op het ongerepte Flores, 15 dagen Reiscode 230024 - Ongerept Lombok Korte wandeltochten en een heerlijk strandverblijf, 8 dagen Reiscode 230102 - West Flores te voet Wandelreis op het ongerepte Flores, 8 dagen Reiscode 230027 - Oost- en Midden-Flores te voet Wandelreis op het ongerepte Oost- en Midden-Flores, 8 dagen Reiscode 230025 - Rinjani vulkaan trekking (lange variant) Trektocht door een spectaculair vulkaanlandschap, 5 dagen Reiscode 230023 - Flores en Rinca - Draken en Stranden Rondreis en dagwandelingen over twee prachtige eilanden, 8 dagen Reiscode 230103 - Komodo en Rinca per boot (5-daags) Unieke boottocht per privé-motorboot, 5 dagen Reiscode 230030 Met bouwstenen kunt u zelf uw reis samenstellen. De bouwstenen vindt u op www.snp.nl/maatwerk
