1.1 Ironie Kleur en schaduw... 3

Inhoudsopgave 1 Kijk op het leven. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.1

Ironie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.2

Kleur en schaduw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

2 Omgaan met de schaduwkanten van het leven . . . . . . . . . . . . .

5

2.1

Als je maar gezond bent! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

2.2

De mythe van de eeuwige jeugd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

2.3

Koop je geluk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

2.4

Wij willen het nu en nu meteen! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

2.5

Een wereld zonder wegwijzers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

3 Grenzen zien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 3.1 3.2

Als je maar gezond bent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

Fysiek, psychisch, sociaal en spiritueel pijn = lijden Fysieke pijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2 Sociale pijn . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3 Psychische pijn . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.4 Spirituele pijn . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

11 11 11 12 13

Lijden omvat de gehele mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

3.2.1

3.3

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

4 Mensen putten kracht uit mijn kracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 4.1

Artikel: mensen putten kracht uit mijn kracht . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

4.2

Enkele vragen... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

5 Hoe omgaan met lijden - lijden verklaren? . . . . . . . . . . . . . . . . 23 5.1

Omgaan met lijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.1 Tussen vluchten en aanvaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23 25

5.2

Lijden: op zoek naar een antwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

6 Theodicee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 6.1

God almachtig? . . . . . . . . 6.1.1 De wil van God? . . . . 6.1.2 God is a DJ . . . . . . . 6.1.3 Het boek Job: deel 1 . .

Cursus godsdienst – K. Wybo

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

28 28 29 30

1

Inhoudsopgave

6.1.4

6.2

Bruce Almighty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De mede-lijdende God

34

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ziekte en dood overwonnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jezus, de lijdende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35 35 40

6.3

Schepper van hemel en aarde: het boek Job, deel 2 . . . . . . . . . . . . . .

42

6.4

God is mijn herder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43

6.2.1 6.2.2

7 Elisabeth Kubler-Ross ¨ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 7.1

Fase 1: de onzekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45

7.2

Fase 2: de ontkenning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45

7.3

Fase 3: woede en verzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

46

7.4

Fase 4: marchanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

46

7.5

Fase 5: de depressie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47

7.6

Fase 6: de aanvaarding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47

8 Memento mori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 8.1

Denken over sterfelijkheid: Morgen, misschien . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

9 Afscheid van het leven: de nabestaanden . . . . . . . . . . . . . . . . 51 9.1

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

51

9.2

Tijd geneest geen wonden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.1 Eerste rouwtaak : aanvaarden van de werkelijkheid van het verlies . . . . 9.2.2 Tweede rouwtaak : ervaren van de pijn van het verlies . . . . . . . . . . 9.2.3 Derde rouwtaak : aanpassen aan de omgeving zonder de overledene . .

. . . .

55 56 58 60

leren houden van het leven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61 62

9.2.4 9.2.5

Vierde rouwtaak: een nieuwe plaats geven aan de overledene en opnieuw Voltooiing van het rouwproces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 Bijna-doodervaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 10.1 Wat is BDE? . . . . . . . . . . . 10.1.1 Een eerste definitie . . . . 10.1.2 Drie Ervaringen . . . . . . 10.1.3 Kenmerken van een BDE . 10.2 Gevolgen en herkenning

. . . .

65 65 65 66

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

68

10.3 In het licht van de dood . . . . 10.3.1 In het licht van de dood . 10.3.2 Doden vertellen niets . . 10.3.3 Hemel en hel . . . . . . 10.3.4 De tunnel naar het licht .

. . . . . 10.3.5 Buiten het lichaam treden .


. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. . . . . .

69 69 70 71 72 72

2

Inhoudsopgave

11 Wij sterven nooit? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 11.1 Re¨ıncarnatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1.1 Re¨ıncarnatie is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1.2 Re¨ıncarnatie in het hindoe¨ısme . . . . . . . . . . 11.1.3 Motieven waarom mensen in re¨ıncarnatie geloven . 11.1.4 Bewijzen en bedenkingen bij re¨ıncarnatie . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . . 11.1.5 Enkele negatieve gevolgen van de re¨ıncarnatiegedachte .

11.2 Verrijzenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2.1 Letterlijke interpretatie van de verrijzenis. . . . . . . . 11.2.2 Symbolische interpretatie van de verrijzenis van Jezus . 11.2.3 Gerechtigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2.4 Verrijzenis geeft te denken . . . . . . . . . . . . . .


. . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

76 76 77 79 80 81

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

81 81 82 83 84

3

Deel 1 1. Kijk op het leven. “Het leven schenkt je lieve, blije, mooie dagen : soms sta je duidelijk bij het leven in de gunst. Als het goed gaat hoor je zelden iemand klagen maar met de droeve dagen omgaan: da’s de kunst. ” (Toon Hermans)

1.1. Ironie “Ironic” Alanis Morissette, Album: ‘Jagged Little Pill’, 1995

An old man turned ninety-eight. He won the lottery and died the next day. It’s a black fly in your Chardonnay. It’s a death row pardon two minutes too late. And isn’t it ironic . . . don’t you think?

It’s like rain on your wedding day. It’s a free ride when you’ve already paid. It’s the good advice that you just didn’t take. Who would’ve thought . . . it figures. Mr. Play It Safe was afraid to fly. He packed his suitcase and kissed his kids goodbye. He waited his whole damn life to take that flight and as the plane crashed down he thought “ Well isn’t this nice . . . ”. And isn’t it ironic . . . don’t you think?

Chorus


1

Deel 1

1.1. Ironie Well life has a funny way of sneaking up on you. When you think everything’s okay and everything’s going right. And life has a funny way of helping you out when you think everything’s gone wrong and everything blows up in your face.

A traffic jam when you’re already late. A no-smoking sign on your cigarette break. It’s like ten thousand spoons when all you need is a knife. It’s meeting the man of my dreams and then meeting his beautiful wife. And isn’t it ironic. . . don’t you think. A little too ironic. . . and, yeah, I really do think. . .

beelden/morissette.jpg

Chorus

Life has a funny way of sneaking up on you. Life has a funny, funny way of helping you out, helping you out.

Ironie1 : (uit het Grieks: νοεξτρασγρεεκ (eirooneia) = geveinsde onwetendheid) is een stijlfiguur om je spottend uit te drukken. Ironie geldt daarbij als de ‘ milde’, subtiele vorm: de dubbele bodem, die enige geoefendheid van een lezer vergt om haar te herkennen. Ironie is een vorm van humor. Ironie kent verschillende uitingsvormen: 1) De omkering, de vorm waarbij precies het tegengestelde gezegd wordt van wat men bedoelt. 2) De overdrijving, ook wel hyperbool, het met opzet vergroten van dingen waardoor het in het bespottelijke wordt gedreven. 3) Het understatement. 4) Niet-passend woordgebruik, het maken van een onverwachte verschuiving in het woordgebruik. 5) Het scherpe contrast. Is dit een ironisch lied? Een verkeersfile wanneer je reeds te laat bent, regen op je huwelijksdag, . . . een 98-jarige man die de lotto wint en de dag nadien sterft, iemand die voor de eerste keer een vliegtuig neemt en omkomt in een vliegtuigongeluk, kwijtschelding voor de doodstraf die twee minuten na de executie wordt gegeven . . . Welke situaties zijn ‘ironisch’ te benaderen en welke niet? Toegegeven ironie is een manier om met de bitterheid van de negatieve kant van het leven om te gaan. Dit lachen met kan dan gezien worden als een poging om zich niet te laten doen 1

Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Ironie


2

door dit negatieve, om ondanks alles het hoofd hoog te houden en zich boven de duistere situatie uit te heffen. Als je dit met je eigen miserie kan doen, dan kan de ‘humor’ van de ironie je een duwtje in de rug geven. Maar wordt het niet wat laf als je lacht met de ellende van een ander? Ga je bovendien zijn pijn en lijden niet bagatelliseren als je het met een vleugje ironie bedekt. Neem je het serieus van de situatie niet teveel weg? Het lijden is niet enkel iets abstract waar je over na kan denken, maar gebeurt aan jou, de medemens in het eigen lijf of leven. Of zijn we dit in onze samenleving teveel vergeten?

1.2. Kleur en schaduw De toekomst lacht ons toe. Wij hebben het immers bijna allemaal op een rijtje wat we in de toekomst willen doen: morgen naar de film, volgend weekend naar de fuif, volgende maand enkele dagen erop uit, in de vakantie een reis door Frankrijk en Spanje, volgend jaar . . . De huidige beelden/pierrot.jpg mens kijkt heel veel vooruit. We plannen en regelen, we geven vorm aan onze wensen en verlangens, we exploreren onze mogelijkheden en gaan ten volle voor onze keuzes. Het leven gaat altijd vooruit en lijkt alleen over een lichtkant te beschikken. Wij hebben het echter moeilijk met de ‘donkere kant’. Donker is datgene wat tegenvalt en waar je moeite mee hebt: tegenslag en falen, ziekte, lijden en dood. Het roept gevoelens van ontreddering, verwarring, onzekerheid en angst, ook van machteloosheid, eenzaamheid soms van schuld. Er gaat een dreiging van uit. En er zijn heel veel donkere kanten . . . Lijden kent vele gezichten. Als je de krant openslaat, zie je al genoeg: oorlog, geweld, verdrukking, crisis, moord, ziekte, ongevallen, natuurrampen, dood, . . . Veel verdriet komt nooit in de krant, maar zit verborgen achter de gevels van nette huizen, achter schijnbaar goede relaties, . . . Soms wordt het lijden veroorzaakt door mensen (le mal): we ‘beduivelen’ elkaar. Of het lijden wordt veroorzaakt door stom ‘toeval’: le malheur. Waar het eerste onderwerp kan zijn van de ethiek, spitsen we ons in dit thema toe op de tweede oorzaak: het lijden dat je overkomt, zomaar. Een ziekte, een ‘stom’ ongeluk, een natuurramp, . . . Maar altijd weer worden mensen getroffen. Door een mislukt examen, een handicap, discriminatie, honger, verwoesting van het leefmilieu . . . worden mensen in hun persoon aangetast.


3

Deel 1

1.2. Kleur en schaduw

Het treft hen des te sterker naarmate het gebeurde erger is of naargelang zij er nauwer bij betrokken zijn.


4

Deel 1

1.2. Kleur en schaduw

God, geef ons de moed om te veranderen wat veranderd kan worden; schenk ons de kracht om te dragen wat niet te veranderen is; en geef ons vooral de wijsheid om beide van elkaar te onderscheiden. (Reinhold Niebuhr)

uit : Mensen onderweg, info 251, M . Gilissen. Onze maatschappij prijst een bepaald geluksideaal aan, waarbij maar weinig plaats is voor het kwetsbare levensproject. Waarom wordt het de mens van vandaag vaak zo moeilijk gemaakt om met de schaduwkanten van het leven om te gaan? Het is dan ook belangrijk dat wij een zicht krijgen op de achtergronden, op het moderne levensgevoel. De ontwikkelingen en de stromingen, waar geen naam op staat, die als iets ongrijpbaars in de lucht hangen en die je onbewust inademt. Wat is tekenend voor onze tijd?

2.1. Als je maar gezond bent! Een lang en gezond leven: dat is natuurlijk van alle tijden. Maar bij ons is de aandacht voor gezondheid beelden/dieet.pdf behoorlijk doorgeslagen. Gezondheid scoort zeer hoog op de waardeladder van de hedendaagse mens. Zij is haast tot norm geworden, tot gebod. Om gezond te blijven wordt er getraind, getrimd, gebaad, gezwommen, ¨ gefietst, gejogd, en dieten gevolgd. En dat alles om het schone bewonderenswaardige lijf. Wij krijgen het dringende advies om het lichaamsgewicht, de bloeddruk en het cholesterolgehalte onder controle te houden. Het is haast een obsessie geworden, een rage. Zoveel dingen die je absoluut moet, en nog vele andere die je moet laten. En vooral zoveel dingen die je moet kopen, tot eer en profijt van de commercie.


5

Deel 2

2. Omgaan met de schaduwkanten van het leven

Er is een ongezonde belangstelling voor alles wat met gezondheid te maken heeft. Waardering is iets goeds: je kent aan iets dat naar je eigen aanvoelen belangrijk is, een bepaalde waarde toe. Overwaardering echter betekent dat je de juiste proporties uit het oog verliest. Dat je aan iets een waarde toekent ‘buiten proportie’. Overwaardering is een gemis aan realiteitszin. Gezondheid is natuurlijk een grote waarde. Wij moeten God danken voor onze gezondheid. Maar wij mogen de rollen niet omkeren en onze gezondheid tot God verheffen.

2.2. De mythe van de eeuwige jeugd De laatste halve eeuw heeft zich een opmerkelijke verandering voltrokken in de kijk op jeugd en jong-zijn. Waar dit vroeger eerder beschouwd werd als een ‘levens-fase’, is het nu een ‘levens-ideaal’ geworden. Signalement: jong en snel, gezond en sterk, knap en attractief, sportief, succesvol, reislustig, . . . Jong zijn is dus de norm. Ons lichaam moet beantwoorden aan de esthetische codes van het ogenblik: slank, rimpelloos, gebruind . . . Opvallend is de behoefte om er op elke leeftijd jong en jeugdig uit te zien. Wij besteden enorm veel aandacht aan onze ‘look’ en onze ‘outfit’: hoe we er uitzien. Velen hebben het moeilijk met hun leeftijd, met het ouder worden. Naarmate volwassenen langer jeugdig willen blijven, stellen jongeren hun volwassen- beelden/oldbarbie.jpg wording verder uit. Er is een soort verlengde adolescentie ontstaan: jongeren tussen de twintig en de dertig, nog thuis of samenwonend, op zoek naar werk, een interessante vrijetijdsbeleving, met (nog) geen verantwoordelijkheid voor kinderen. De tijd dat de jongeren ernaar hunkerden om het ouderlijk huis te verlaten om hun vrijheid te veroveren, is voorbij. Ze hoeven niets meer te veroveren. Ze krijgen het thuis aangeboden, met eigen kamer, eigen wagen, eigen stereotoren, en een rijk gevulde tafel. De buitensporige aandacht om er jong en goed uit te zien zou wel eens kunnen duiden op buitensporige angst. Ziekte, lichamelijke ongemakken en handicaps, veroudering en aftakeling worden als obsceen ervaren en daarom cultureel en sociaal gemarginaliseerd. Het hoort er niet bij! Het worden de grote bedreigers. Uit angst voor het oud worden en de dood, leven wij onder de dictatuur van de jeugdigheid. Maar getuigt het niet van geestelijke gezondheid om te erkennen dat deze schaduwkanten ook bij het leven horen?


6

Deel 2

2.2. De mythe van de eeuwige jeugd

2.3. Koop je geluk

Waaraan ontleent een mens zijn waarde? Niet aan wie je bent - zegt de commercie - of aan wat je betekent voor anderen. Maar aan wat je hebt en wat je je kunt permitteren. Drank en voedsel, kleding en schoeisel, je gsm, je auto, je woning: elke aankoop belooft met zijn bepaalde imago het ego te versterken. AI consumerend word je jezelf! Voor geld is alles te koop: dat wisten we wel. Maar nieuw is dat je tegenwoordig ook jezelf koopt. Van de reclame gaat de suggestie uit dat de koper van het aangeprezen product als door een wonder ook het vertoonde levensgeluk verwerft. Het wordt als toegevoegde waarde aan allerlei goederen vastgehecht. Zo wordt consumeren van middel tot doel verheven, van levensmiddel tot levensdoel. Zoals de mensen vroeger naar de kerk gingen om hun geestelijk beelden/reclame.pdf voedsel te bekomen, zo drommen ze nu op een koopzondag door de winkelcentra. Je moet immers kunnen genieten. Het leven is geen tranendal zoals vroeger beweerd werd, maar een doorlopend feest! De belangrijkste waardeoverdracht gebeurt niet langer door het onderwijs, noch door de Kerk maar door de commercie. Wij worden dagelijks blootgesteld aan de bestraling van ontelbare reclameboodschappen die langs verschillende wegen, vaak op geraffineerde wijze en in een uiterst kort tijdsbestek, hun werk doen. Er zijn de drie niets of niemand ontziende boden die uitgestuurd worden om bepaalde waarden te promoten: de media die ons overstelpen met hun vluchtige indrukken, de reclame die ons lokt en ons nieuwe behoeften aanpraat, en de mode die ´ seizoen doet volgen. Het kan niet anders of dat alles heeft ingrijpende ons de gril van e´ en gevolgen, niet alleen voor ons consumentengedrag, maar ook voor onze beleving van de werkelijkheid en voor ons mensbeeld.

2.4. Wij willen het nu en nu meteen! ¨ wensen en verlangens die vroeger voor velen onbereikbaar bleven, dienen Allerlei materiele nu op de slag vervuld te worden. Om vijf voor twaalf een middagmaal in de microgolfoven en om twaalf uur met de benen onder tafel. Het is dus gewoon dat je een aantal dingen altijd, onmiddellijk en zonder moeite verkrijgt. Koffie uit het pakje. Even heet water erop.


7

Deel 2

2.3. Koop je geluk

Zo klaar. Met je gsm kun je de anderen onmiddellijk en van op welke plaats dan ook bereiken. Je moet niet meer wachten tot je thuis bent om iemand op te bellen. Je doet het vlug onderweg, op straat. Op internet vind je onmiddellijk de inbeelden/ipad.jpg formatie die je wenst. En via email kun je onmiddellijk met anderen in contact treden. Onze wagen staat voor de deur, je kunt meteen weg! Winkels zijn altijd open, ook ’s nachts. Er bestaat geen onderbreking van de tijd meer. Het onderscheid tussen dag en nacht vervaagt. Alles draait 24 uur door. Wij kunnen altijd tanken en altijd geld uit de muur halen en als wij ’s avonds na middernacht thuiskomen, kunnen wij op elk ogenblik de herhaling van het journaal zien. De afstandsbediening is een sprekend symbool voor deze cultuur. Twintig zenders binnen handbereik. Er moet toch iets boeiends te beleven zijn, een kortstondige kickervaring. En dan maar zappen. Met het pistool in de hand: “Vermaak mij, geef me iets boeiends, iets sensationeels, iets opwindends of ik schiet” . . . Onze instant-cultuur vergeet en ontkent dat tijd, duur en wachten onmisbare factoren zijn in ieder groeiproces. Dat mislukking nooit helemaal voorkomen kan worden, en dat je die in een soms pijnlijk rouwproces moet leren verwerken. Als je met een druk op de knop het licht aansteekt en de verwarming, de muziekinstallatie, de microgolf en wat nog meer in gang kunt zetten, dan moet er toch ook een knopje bestaan waarmee je persoonlijke problemen in een oogwenk kunt oplos- beelden/iphone.png sen. Zo’n cultuur vraagt ook voor onze levensproblemen om ‘instant-oplossingen’. Het probleem moet opgelost, het mankement verholpen, het tekort aangevuld worden. Dankzij de enorme vooruitgang van wetenschap en techniek leven wij in een maakbare samenleving. Wij proberen de dingen naar onze hand te zetten, en ze te doen beantwoorden aan onze eigen wensen en verlangens. Het leven lijkt maakbaar en hanteerbaar! Zo ontstaat er een gevoel van grote vrijheid, van grenzeloze mogelijkheden. Dat wekt hoop! Vroeger bestond er eerder een mentaliteit van ‘je moet het leven nemen en aanvaarden zoals het komt’. Omdat wij een grote macht gekregen hebben over de dingen en het


8

Deel 2

2.4. Wij willen het nu en nu meteen!

leven, is er een andere houding gegroeid: een mens hoeft niet alles te nemen, voor alles moet er een oplossing zijn. Hierbij mogen wij niet vergeten: hoe hoger de verwachtingen die opgeroepen worden, hoe moeilijker men het heeft als die verwachtingen niet ingelost worden. Wanneer het leven de moderne mens niet op zijn wenken bedient, voelt hij zich verongelijkt.

2.5. Een wereld zonder wegwijzers Vroeger hadden de mensen een levensdoel. Zij wisten waarom ze hier op deze aardbol een tijdje te leven hadden. Maar het ontbrak hen vaak aan leefmiddelen om dat doel te bereiken. Het drama van deze tijd is dat wij nu zoveel leef-middelen bezitten: welstand, comfort, luxe. Wij hebben het goed. Maar wij missen vaak een levensdoel. Wij leven in een wereld zonder wegwijzers. Veel mensen weten niet meer vanwaar ze komen, waar ze naartoe gaan, wat hun leven bezielt en richting kan geven. Een mens leeft immers niet alleen van ‘brood en spelen’, of van geneesmiddelen, wanneer hij ziek is. Hij heeft ook nood aan uitzicht en perspectief, aan hoop en zin. Als een bepaalde tegenslag de mens vandaag treft, kan hij dikwijls niet meer terugvallen op waarden die zijn leven in al zijn facetten schragen. Hij wordt dan overvallen door het verwarrende gevoel verdwaald te zijn, de weg niet meer te weten, de richting kwijt te zijn. Deze vijf opvallende kenmerken van onze samenleving worden aangeprezen en versterkt door een hele mediacultuur: dagen weekbladen, radio, televisie en internet. Dit zijn als het ware de vier basiselementen van de ‘natuurlijke omgeving’ waarin de mensen van vandaag leven en bewegen. Deze omgeving is ons heel wat vertrouwder dan het natuurlijke viertal: water, lucht, aarde en vuur! Onbewust maakt heel die mediacultuur het ons extra moeilijk om de donkere kanten van het leven een plaats te geven en te verwerken.


9

Deel 2

2.5. Een wereld zonder wegwijzers

Houd ermee op het lijden te ondervragen : het geeft toch geen antwoord. Maar laat u ondervragen door het lijden. Van uw antwoord hangt het af of uw lijden een zin krijgt dan wel zinloos blijft. (Viktor Frankl)

3.1. Als je maar gezond bent . . . De gezonde mens • In de meeste gevallen voel je je lichaam niet: je wordt er niet door gehinderd. Je lichaam voert uit wat je het beveelt (gaan, lopen, liggen, sporten, schrijven, kijken . . . ). In veel gevallen is je lichaam zelfs je vriend: je voelt je goed in je vel, je bent blij met wat je kan, het bezorgt je een zekere vreugde of bepaalde genoegens. • Je leefwereld is een grote wereld: je gaat waar je wilt, je leeft in de wereld van je thuis, je ontspanningsleven, je school of werk, je gebuurte . . . Je kan je om het even wanneer verplaatsen naar om het even welke bestemming. Je kan kiezen in welke ‘wereld’ je wilt vertoeven: je kan bv. op zaterdagavond naar een filmzaal of een schouwburg, naar een dancing of gewoon thuisblijven. • Je kan met je medemensen omgaan zoals je dat zelf wilt. Je zoekt de mensen op die je graag hebt of die mensen komen bij jou op bezoek. Als je je thuis verveelt, kan je een vriend opzoeken. • Je hebt nog een hele toekomst voor je. Je hebt plannen en je voert die uit. Je telt mee, je houdt rekening met de anderen en zij houden rekening met jou. Op bepaalde vlakken ben je onmisbaar. • Je denkt niet zoveel na over het leven; je hebt er trouwens weinig tijd voor want het leven gaat snel vooruit. Het antwoord op de grote levensvragen (wat doe ik hier op deze wereld? wat is de zin van het leven? waarom leef ik? wat is gelukkig zijn en hoe word ik gelukkig?) is te´ moeilijk en het zoeken naar het antwoord stel je voorlopig nog wat uit. In veel gevallen leef je van dag tot dag en wat na morgen komt, zal je wel zien. • Je hebt weinig tijd om stil te staan bij de doodgewone dingen van het leven. Je moet vooruit, het leven is veel te druk, je moet punten of geld verdienen . . .


10

Deel 3

3. Grenzen zien

3.2. Fysiek, psychisch, sociaal en spiritueel pijn = lijden

. . . en de zieke, lijdende mens?


Pijn wordt vaak geassocieerd met fysieke pijn. Met de pijn die een zenuw registreert en doorstuurt naar de hersenen. Deze pijn kan je verdoven, met pijnstillers onder controle brengen. De fysieke of lichamelijke pijn heeft een duidelijke lichamelijke oorzaak of bron. Bv.: mijn arm is gebroken en dat doet pijn; ik heb darmkanker en mijn buik doet pijn. Maar . . . de fysieke pijn zet een proces in gang dat de bron van de pijn overstijgt: er zijn nog andere vormen van pijn die niets met het zieke orgaan zelf te maken hebben maar toch een gevolg van de ziekte zijn.

Deel 3

3.2.1. Fysieke pijn

beelden/traan2.pdf

Wanneer met bv. pijnstillers de fysieke pijn verdoofd wordt, blijven pijnlijke vragen als: ‘zal ik sterven?’. ‘Kan mijn familie de operatie betalen?’ ‘Wie zal er voor de kinderen zorgen als ik sterf?’ De psychische, sociale, spirituele pijn blijven pijn doen en die zijn met een pijnstiller niet weg te nemen.

3.2.2. Sociale pijn Sociale pijn is elke vorm van pijn die de zieke als gevolg van de sociale contacten (of het gemis ervan) ervaart. • Als er nog contacten zijn, kan de commentaar van het bezoek kwetsend zijn. In plaats van hulp te krijgen, wordt de zieke er depressief van. Voorbeeld: “Je ziet er toch wel heel slecht uit”. De bezoeker vertelt honderduit over alles wat hij meegemaakt heeft waardoor de zieke scherp en pijnlijk aanvoelt wat hij niet meer kan meemaken. • Het tegenovergestelde doet ook veel pijn: geen bezoek meer. Mensen durven soms de confrontatie met een ernstig zieke niet meer aan, of ze denken dat ze dit niet aankunnen. Daarom blijven ze weg. Nochtans heeft een stervende vaak nood aan wat steun,


11


aan gewoon aanwezigheid van vrienden en familie. De eenzaamheid is misschien wel de grootste bron van lijden. • Een andere belangrijke sociale pijn is het gevolg van het veranderen van de rollen in het gezin. De partner moet de taken van de zieke overnemen en dit is voor beide partijen niet zo gemakkelijk.

• De zwaar zieke is ook helemaal afhankelijk van anderen: voor alles wat er gebeurt, moet hij een beroep doen op andere mensen, bv. eten, verzorging, gordijn open of dicht, in of uit bed . . . De gewone menselijke relatie tussen twee gelijken is verstoord.

3.2.3. Psychische pijn A. Angst Angst is het gevolg van onzekerheid als gevolg van de confrontatie met een nieuwe en onbekende situatie. • Onzekerheid als gevolg van tegenstrijdige of onvolledige informatie: “Welke ziekte heb ik?” - “Wat staat er mij te wachten?” . . . • Doodsangst: “Wat gebeurt er na mijn dood?” - “Wat gebeurt er met mijn gezin?” - . . . . • Angst dat de behandeling zal mislukken.

B. Verlies


12

Deel 3

• Rond de verzorging moet er vanalles geregeld worden. De verzorging kan meestal ´ persoon alleen gedaan worden. Er moet een beroep gedaan worden niet door e´ en op vele mensen. Dit vraagt een hele organisatie en niet iedereen kan het aan dat hij noodgedwongen een stukje van zijn privacy moet opgeven.

Pijnbeleving is sterk verbonden met verlieservaringen: verlies van mogelijkheden, van toekomstperspectieven, van de eigen rol als partner, als vader of moeder, verlies van vrienden en familie . . . De zorgvrager beseft dat zijn eigen mogelijkheden wegvallen en dat hij alles uit handen moet geven. Naarmate de ziekte vordert, wordt hij meer en meer afhankelijk van de anderen en moet hij dus meer en meer rekenen beelden/spiritueellijden2.pdf op de hulp van anderen. Hij kan zichzelf niet meer wassen, niet meer zelfstandig eten. Je kan niet langer zelf je leven bepalen, in handen nemen . . . Je verliest zelfstandigheid, autonomie maar ook je gevoel van controle over je leven, de anderen, je omgeving, je toekomst. Bij bv. incontinentie wordt dit scherp ervaren: de zieke weet dat hij niet meer in staat is om zijn eigen lichaam te beheersen, maar hij is daarenboven nog afhankelijk van anderen om gewassen te worden of het linnen te verversen. Deze afhankelijkheid zorgt voor schaamte en vaak voor veel verdriet.

3.2.4. Spirituele pijn Spirituele pijn is een totaal ander soort pijn dan de fysieke. Er bestaan geen medicijnen om die te genezen, er bestaat ook geen middeltje of trucje om de zieke te helpen. Zorgzame liefde, goed luisteren of attenties kunnen de pijn enigszins verzachten maar niet wegnemen zoals een pijnstiller dit met de fysieke pijn wel kan doen. Als verzorger voel je je dan ook vaak machteloos: je kan de spirituele pijn niet wegnemen. De grootste spirituele pijn komt misschien wel voort uit de vraag naar de zingeving: wat is de zin van mijn leven? • Ik heb mijn hele leven gewerkt en gespaard, maar is dat nu werkelijk de moeite waard geweest? • Waarom heb ik zoveel voor mijn kinderen gedaan, nu ze me in de steek laten? Wat is dan de zin van mijn leven? • Dat gejaagd leven, was dat nu wel werkelijk nodig? Wat heeft het opgebracht? • Ik lig hier te creperen van de pijn! Waarom moet dat? Wat is de zin daarvan? De vraag “wat is de zin van dit leven?” is vaak de wens: “ik zou er graag zin aan geven” en de zieke slaagt er niet in om er zin aan te geven. Sommige mensen kunnen vanuit een ´ zin aan hun lijden geven maar anderen, ook al zijn ze gelovig, godsdienstige houding wel slagen daar niet in.


13

Deel 3


3.3. Lijden omvat de gehele mens

R.E.M. : Everybody hurts When the day is long and the night, the night is yours alone. When you’re sure you’ve had enough of this life, well hang on. Don’t let yourself go, ’cause everybody cries and everybody hurts sometimes.

Deel 3

Sometimes everything is wrong. Now it’s time to sing along˙ When your day is night alone, hold on, hold on. If you feel like letting go (hold on). When you think you’ve had too much of this life, well hang on. ’Cause everybody hurts. Take comfort in your friends. Everybody hurts. Don’t throw your hand. Oh, no. Don’t throw your hand. If you feel like you’re alone, no, no, no, you are not alone. If you’re on your own in this life, the days and nights are long. When you think you’ve had too much of this life to hang on. Well, everybody hurts sometimes, Everybody cries. And everybody hurts sometimes And everybody hurts sometimes. So, hold on, hold on Hold on, hold on, hold on, hold on, hold on, hold on. Everybody hurts. You are not alone.

3.3. Lijden omvat de gehele mens Lijden omhelst de volledige mens. Het grijpt de totale mens aan. Mensen lijden nooit alleen lichamelijk of psychisch of relationeel. Theoretisch kunnen deze aspecten van mens-zijn wel uit elkaar gehaald worden, maar praktisch zijn ze allemaal door elkaar verweven. Een mens is immers een eenheid van voelen, denken en handelen, die als relationeel wezen ´ de mens lijdt. Lijden is een meer omvattende op anderen betrokken is. Vandaar dat he´ el betekenis dan pijn.


14

beelden/doorn.pdf


Is het gewaagd om te stellen dat daarom mensen meer kunnen lijden dan dieren? Omwille van onze grotere graad van bewust zijn, omwille ook van diepere waarden zoals liefdevolle verbondenheid en van zin-vragen die we ons stellen, lijden mensen meer dan dieren. Dieren kunnen ook pijn hebben, daar zijn we ons de laatste jaren meer bewust van geworden door o.a. de dierenrechtenorganisatie Gaia! Toch denk ik dat de mens het wezen is dat bij uitstek voorbeschikt is om te lijden. De mens koestert immers eigenaardige waarden zoals trouw, liefde, verbondenheid, die maken dat wij door het lijden van de geliefde en door ons eigen lijden enorm diep geraakt worden. Op die wijze spreekt onze aanleg om te lijden over de waardigheid van de mens.

15

Deel 3

3.3. Lijden omvat de gehele mens

4. Mensen putten kracht uit mijn kracht WAES, M., Verlamd tot aan de hals: “Mensen putten kracht uit mijn kracht”, in Mensen Onderweg, november 1998, p. 6-11.

´ fractie van een seconde is voldoende om een leven totaal overhoop te gooien. Het Een overkwam de 52-jarige Rob Devogelaere. Twee jaar geleden vertrok hij met een klas leerlingen naar de Ardennen met de mountainbike en kwam een jaar later terug in een elektrische rolstoel, verlamd tot aan de hals. Maar het leven gaat onherroepelijk door. Wij bezochten hem en noteerden zijn “beklijvend” verhaal: geen sensatieverhaal over ´ veel kommer en kwel, maar een verhaal vol levensvreugde, wilskracht en . . . he´ el liefde. Via een collega-leraar hoorden wij het verhaal van Rob: een wiskundeleraar aan de handelsschool in Hasselt, die niet alleen een enthousiaste leraar was en de bezieler van heel wat naschoolse activiteiten, maar ook een fervent sportman, voetballer en jeugdtrainer. Hij promoveerde met Flandria Termolen Zonhoven naar derde provinciale en werd trainer bij AsVV. Bij de sportdag in school had hij zich opgegeven als begelei¨ der van het orientatielopen. Maar er waren begeleiders tekort voor andere disciplines. Rob schrapte zijn naam van de lijst van ¨ het orientatielopen en plaatste hem onder de mountainbikers, niet vermoedend welk drama die wisseling voor hem zou meebrengen. “Een man die iets te vertellen heeft”, voegde de collega-leraar eraan toe. Velen trokken met lood in de schoenen op bezoek bij hem en kwamen opgelucht en bevrijd terug.”


Met die man wilden we wel eens praten. Een banale ziekte is een ramp voor een verlamde mens Bij het interview had Rob net een bronchitis achter de rug. Hij begroet ons heel hartelijk. Hij komt ons tegemoet gereden in zijn zware elektrische rolstoel. De instructies van stoppen. rijden en draaien. geeft hij via hoofdstoten. Hij heeft de open blik en het lachend gezicht van het type mens waar je je onmiddellijk goed hij voelt. Vrij spoedig worden we geconfronteerd met de eerste consequentie van zijn zware handicap. Rob moet hoesten, maar door de verlamming heeft hij niet genoeg kracht om de fluimen op te hoesten. Zijn vrouw Ria moet hem helpen door heel hard op zijn middenrif te duwen, een vreemd en wat beangstigend gezicht. Ze hebben beiden een heel zware periode achter de rug. Bronchitis, een wat

16

Deel 4

4.1. Artikel: mensen putten kracht uit mijn kracht


beelden/6t,rob,lam.jpg

Rob: ‘Met mijn handicap heb ik leren leven. maar het zijn die bijkomende zaken die het leven verzwaren, zoals de vele blaasontstekingen, ligwonden en nu dit. Er zijn nachten geweest dat wij niks geslapen hebben. Als ik plat lag in bed kan ik geen adem krijgen, geraakte in paniek en hyperventileerde. Ria moest mij dan rechtop zetten. Ook als ik moest hoesten. moest ik haar telkens wakker maken. Omdat ik doorligwonden heb, moet ik nachts beurtelings op mijn linker- en rechterzij gaan liggen maar ik had angst om te gaan slapen en wij geraakten beiden totaal uitgeput. Ria laat haar handen zien; er staan blaren op van het vele duwen. ‘Straks kan onze zoon overnemen, hij beheerst ook die technieken.’ Fier voegt zij ervan toe: ‘We hebben zojuist een telefoontje van hem gekregen dat hij geslaagd is in zijn tweede zit. Ergotherapie doet hij, een keuze die duidelijk bepaald werd door het ongeval van zijn vader.” Er wordt een flesje wijn opengemaakt en gedronken op het succes van Robby. Ik trok een streep door mijn leven Of het hem niet zwaar valt ons zijn verhaal voor ons te vertellen? Hij lacht: “Nee, nu niet


meer, ik ben zelfs naar de plaats van het ongeval teruggegaan, ik kon mij die plaats nog levendig voorstellen. Hij wordt even stil vooraleer hij zegt: “Toen ik mijn naam op de lijst ¨ van het orientatielopen doorstreepte, wist in nog niet dat ik een streep door mijn leven trok” Rob:‘Op 7 mei 1996 vertrok ik met een groepje leerlingen op mountainbiketocht in de Ardennen. Het was een zware tocht en op een bepaald moment dacht ik er zelfs aan om af te haken en via een kortere binnenweg de eindbestemming te bereiken. Maar ik wilde me niet laten kennen en beet door. Rond de middag reed ik tijdens een lichte afdaling, achter een vijftal leerlingen. De asfaltweg ging over op een weg met keien. De jongen voor mij viel en ik deed alle moeite om hem te ontwijken maar mijn fiets raakte zijn fiets en ik vloog over het stuur de gracht in. Ik kreeg een nekslag en had moeite om adem te krijgen. Langzaam voelde ik mij lam worden. Ik bleef bij bewustzijn en zei tegen mijn collega: ‘ik word lam’. Een Nederlander die op survivaltocht was, hielp me uit de gracht en legde me op een aluminiumdeken. Al die tijd bleef ik bij bewustzijn, praatte met de rijkswachter en de ambulanciers. gaf het telefoonnummer van mijn vrouw en vroeg hen haar te verwittigen. Ik werd opgenomen in een kliniek in Luik waar ze me na een scanneronderzoek zegden dat er een bloeding was geweest in het ruggenmerg. Twee dagen later ging ik in coma: de ademhaling was volledig weggevallen en ik moest beademd worden. Ik realiseerde me dat het erg met mij gesteld was. maar niet dat ik verlamd zou blijven voor de rest van mijn leven. Op dat moment was de ademhaling het belangrijkste. Ze hadden mij gezegd dat ik nooit meer alleen

17

Deel 4

banale ziekte voor een doorsnee mens. is een marteling voor een verlamde.


Ik genoot van een trappist Rob: ‘Ik moest wegkijken wanneer andere ¨ patienten drinken kregen. Ik stikte van de dorst maar het enige wat mocht, was mijn lippen wat bevochtigen en een klein spuitje water in mijn mond. Toen ik na drie weken eindelijk mocht drinken, vroeg de dokter wat ik graag had. ‘Een trappist’, zei ik en die avond genoot ik van een trappist zoals ik nog nooit van mijn leven van een trappist genoten had.” Ria (lachend): “Vanaf toen, bracht ik iedere avond een trappist voor hem mee.” Rob: Toen ze de canule eruit trokken was ik wel in paniek. Langs die opening. die vanzelf moest dichtgroeien, ontsnapte er lucht en dat was beangstigend. Ik had vijf weken op intensieve gelegen maar vanaf de derde week kreeg ik al een afschuwelijke ligwonde. Toen werd alles in gereedheid gebracht om


in Hoensbroeck te gaan revalideren. Ik had er moed op. daar zou men mij er wel terug bovenop halen, dacht ik. Het ergste was die onmacht

beelden/6t,rob,lam2.jpg

Rob: “In Hoensbroeck kwam ik op de afdeling dwarslaesie (letsel in het ruggenmerg) terecht. Daar kreeg ik de slag van mijn leven. Praktisch iedereen zat er in de rolstoel. Velen konden hun armen en handen niet meer gebruiken. Sommigen zaten hier reeds anderhalf jaar, twee jaar. Pas toen drong het tot mij door dat dit mijn lot zou worden, dat ik hoogstwaarschijnlijk de rest van mijn leven in een rolstoel zou doorbrengen. De dokter vroeg wat mijn verwachtingen waren, Ik zei: ‘Ik wil mijn handen en armen terug kunnen gebruiken en het liefst van al zou ik hier wandelend buiten gaan’. ‘Vergeet het maar’, zei hij keihard. Veertien dagen heb ik fameus in de put gezeten maar de opvang was gewoon schitterend. Met hun lachen en gekte probeerden ze mij ´ personeelslid op te vrolijken. Er was e´ en ¨ voor drie patienten maar iedereen stond altijd klaar om mij en ook mijn familieleden op te vangen. Niks was hen te veel. Toen mijn schoonvader stierf. zag ik geen mogelijkheid om naar de begrafenis te gaan. De kinesist vroeg me of ik wilde gaan. Toen ik daarop ‘ja’ antwoordde, zei hij: ‘oke´ ik kan

18

Deel 4

zou kunnen ademen, slikken of eten, maar het drong niet tot mij door. Ik zou overgebracht worden naar Genk en dacht dat daar wel alles in orde zou komen. Ik sprak met mijn vrouw via een bord waarop het alfabet stond. Zij duidde de letters aan en zo kon ik kenbaar maken wat ik wilde. ‘Ik wil ademen, ik kan het’, gaf ik te kennen. Ze namen de beademing weg, ik kreeg een zuurstofmasker en werd rechtop gezet. Na een tijdje zag ik mijn polsslag dalen van 50 naar 30, 20, ik zag alles wazig worden en zakte weg. Met elektrische schokken bracht men mij terug bij bewustzijn. Toen heeft men een canule (buisje) in mijn keel gestopt (Rob toont ons het grote litteken) dat tot juli is blijven zitten. De slijmen haalden ze weg met een zuigapparaat. Dankzij die canule kon ik praten maar het duurde een week of drie vooraleer ik mocht drinken.’

mij vrijmaken tot twee uur’. Hij tilde mij in zijn wagen, de rolstoel in de koffer en bracht mij naar de kerk. Ook de geestelijke opvang was formidabel. Ik mocht altijd komen praten. Mijn grootste kracht heb ik uit mijn geloof geput, maar ik heb er samen met mijn vrouw keihard moeten aan werken. Het ergste was die onmacht. Ik heb nooit graag verloren, maar in mijn geval was de match zo ongelijk. Maar je moet verder, je hebt gewoon geen keuze.” Een lieftallige kerstman Ben je dan nooit kwaad geweest? Rob: ‘Nee, de revalidatiearts verstond dat ook niet. Met Kerstmis had ik de kerstman gespeeld, ik had een gedicht gemaakt en het personeel op een ludieke manier wat in hun hemd gezet. Heel braaf natuurlijk, op zijn Vlaams, Achteraf zijn ze me komen bedanken en toen ik op controle kwam, zei de arts: ‘Ik begrijp je niet, ben je dan altijd die lieftallige kerstman?’ Nee, ik kan niet kwaad worden, wel op dingen die me niet lukken, maar niet op mensen. Ik hoed mij ervoor iets te zeggen waar ik achteraf spijt van heb want dat helpt je toch niet vooruit. Ook vroeger maakte ik me nooit kwaad, alleen tegen de scheidsrechters. Mensen leven mee Rob: “in Hoenshroeck was het keihard werken, maar er heerste een enorme band tussen de mensen en we leefden met elkaar mee. Je ziet mekaar afzien, het is een echte marteling en als iemand dan iets bereikt. Bijvoorbeeld met krukken gaan, dan ben je blij met hem. Je ziet ook wat moeite al dat personeel voor je doet, dag en nacht, zonder op hun klok te kijken of uren te tellen.


Wat mij er ook bovenop haalde, was dat er zoveel mensen uit je buurt, de familie, de school, het voetbal, met mij meeleefden. Geen enkele avond was ik zonder bezoek. Iedere dag kwamen er collega’s van school of leerlingen mij bezoeken. Toen een leer¨ kwam hij mij ling kampioen werd van Belgie, zijn kampioenstrui aanbieden. Het personeel verbaasde zich erover dat er zoveel bezoek bleef komen, ook maanden later nog. Je doet dingen in je leven zonder er iets voor terug te vragen en dan plots krijg je alles ineens terug. Dat was mijn grootste stimulans om het leven te herpakken. Ik heb het tegen de psycholoog gezegd: mensen hebben mij altijd aangemoedigd met: ‘jij kunt dat’. Toen ik voetballer werd, trainer, onderdirecteur waren er steeds mensen rondom mij die mij zegden: ‘Rob jij kunt dat’. Nu zegden ze: ‘Rob jij komt terug’. Ja. dan blijf je er toch in geloven.” Ik blijf sportman in hart en nieren Rob: ‘Toen ik in Hoensbroeck lag, smeekte ´ spiertje voelen en ik ben verik laat mij e´ en trokken en wil keihard oefenen. Toen ik wegging zei men mij dat ik een complete dwarslaesie had. Maar thuis oefen ik elke middag anderhalf uur met een kinesist en ik heb nog veel kracht bijgewonnen. Ik begon mijn vingers te voelen en doe nu elke dag oefeningen met gewichten. Ik krijg mijn arm nu al gedeeltelijk omhoog. Normaal kan het niet, dus zullen er waarschijnlijk nog zenuwresten gebleven zijn. Ik hoop op die manier ooit een joystick te kunnen gebruiken om mijn roelstoel niet met het hoofd maar met de hand te kunnen gebruiken. Ik geef het niet op, dat is de sportman in mij. Ik blijf oefenen en hopen. Elke kleine verbetering is een overwinning voor mij en de

19

Deel 4



Ik neem zelf initiatief Rob: ‘De eerste keer naar buiten komen in een rolstoel was zwaar voor mij. Maar ik heb ´ groot voordeel: ik neem zelf initiatief. Ik e´ en ga spontaan praten met de mensen. Ze zijn dan opgelucht dat ik zo gewoon doe en doen ook gewoon. Veel collega’s kwamen mij met de schrik bezoeken en ik was het die het ijs brak. Velen herademden dan. Maar het blijft natuurlijk een wennen als mensen je aanstaren in een restaurant of op een terrasje. Kinderen zijn daarin het spontaanste. Ze komen mijn rolstoel bekijken, vragen uitleg. Bij elk nieuw contact is het een drempel die je moet overwinnen. Ik zit in de inrichtende macht van de basisschool en woon nu opnieuw de vergaderingen bij. Ria heeft een lid van de vergadering geleerd hoe ze me ´ kan helpen als ik moet hoesten. Er is e´ en drempel die ik nog niet overbrugd heb en dat is naar de mis gaan hier in de parochie. Ik weet niet waarom. Ik heb schrik dat ik zal moeten hoesten en Ria mij zal moeten helpen, zodat iedereen ons zal bekijken. ik kan ook niet langer dan een uur zonder drinken want dan ga ik gegarandeerd hoesten. Op andere plaatsen valt dat zo niet op maar in een kerk is het zo stil. Maar ik ga het zeker nog proberen.’ Ria is mijn handen, mijn benen. mijn alles ´ woord heb bijgeleerd dan is Rob: ‘Als ik e´ en


het geduld. Voor iemand die vroeger alles zelf deed, is het heel moeilijk om nu volledig afhankelijk te zijn. Ik zit in feite altijd te wachten tot iemand me kan helpen. Als ik wil drinken, moet Ria me helpen, maar ik kan niet om de drie minuten Ria roepen om mij een slok te geven. Ria is mijn handen. mijn benen, mijn alles. Ik ben enkel nog hoofd en geheugen. Wij hebben wel verpleging en familiehulp. maar voor de rest staat Ria altijd voor mij klaar, dag en nacht. Ria heeft moeten leren autorijden; nu brengt ze mij met een busje overal naartoe.

Deel 4

vreugde is dan even groot als vroeger bij het winnen van een voetbalmatch. Vroeger ging ik elke dag lopen, nu is de kine´ mijn sport geworden. Ik wil elke dag een stukje verder ´ keer gaan dan de vorige keer. Elke dag e´ en meer mijn arm opheffen dan de dag voordien.’

beelden/6t,rob,lam3.jpg

Slechts als Robby thuis is. kan ze eventjes weg om bijvoorbeeld een koffie te gaan drinken. Dat heeft ze broodnodig en ik gun het haar, want ze heeft zoveel moeten opofferen voor mij. Onze dochter Cindy woont niet meer thuis maar komt bijna dagelijks langs en ook daar hebben wij heel veel steun van. Ria: “Rob heeft geen vrienden verloren, maar ik wel veel vriendinnen. Misschien omdat ik geen tijd meer heb voor hen, of omdat ze er niet tegen kunnen dat ik Rob

20


Ik wil terug meer sociale contacten Rob: “Ja. ik geniet meer van de kleine dingen maar dat deed ik vroeger ook al. Ik heb altijd de prioriteit bij mijn gezin gelegd en Ria en ik deden alles samen. Ik weet nog hoe ik genoot toen ik voor de eerste maal terug thuiskwam, terug in de tuin kon gaan, mijn vijver zag. de vogels hoorde. In het begin was dat voldoende voor mij. Ik werkte op mijn computer, ik had de ´ kinelessen. we reden ergens naartoe. Nu wordt die wereld wat te klein voor mij. het wordt te veel routine. Ik verlang ernaar terug koffie te kunnen drinken met mijn collega’s. ‘s Middags samen onze boterhammen op te eten, een vergadering mee te maken. Velen gaan ermee akkoord. Het grote probleem is echter dat de school, en zeker de lerarenkamer niet toegankelijk is. Daar heb ik ontzettend spijt van. Een vaste job is natuurlijk onmogelijk, maar ik kan nog mijn bijdrage leveren, op bijvoorbeeld pedagogische vergaderingen. Ik volg de actualiteit, lees de kranten, ziek ben ik ook niet, dus kan ik nog voor een stuk meedraaien in deze maatschappij, mijn steen-


tje bijdragen. Regelmatig ga ik ergens getuigen over hoe ik omga met mijn handicap en welke aanpassingen ik heb moeten doen maar ik zou meer willen doen.” Centen hebben wij nog niet gezien Zoals bij zoveel ongelukken is ook Rob het slachtoffer geworden van onze overgeorganiseerde, maar blijkbaar weinig ef¨ ficiente maatschappij voor wie tegenslag krijgt. Rob: “De aanpassingen zijn gebeurd. maar centen hebben wij nog steeds niet gezien. Alleen voor de stoel, het bed en de lift hebben wij tegemoetkomingen gekregen. Wij hebben ongeveer een miljoen frank aan eigen middelen opgesoupeerd. Ook de school heeft verschillende acties gedaan die een miljoen hebben opgebracht. Daarmee hebben wij ons huis kunnen aanpassen en het speciale busje kunnen kopen waar ik met mijn rolstoel in kan. Ik moet nog trekken van de verzekering maar hoeveel en wanneer, weet ik niet. Ze zitten blijkbaar nog in volle discussie. ´ keer heb ik 10.000 fr. ontvangen van Een de provincie voor mijn kleren die kapotgescheurd werden na het ongeval. Gisteren is Ria naar de apotheker geweest. Ze kreeg een rekening van 21.000 fr. maar die sturen we door naar de verzekering. Het is een slopende papiermolen waar we hopeloos in verward geraken en ook moeilijk kunnen begrijpen. Zo konden we geen tussenkomst krijgen voor de aanpassing van de badkamer omdat die maar 6,5 m2 is en er staat voorgeschreven dat die 8 m2 moet zijn. Maar die badkamer is groot genoeg voor mij. De computer heb ik kunnen kopen via een actie van de voetbalploeg. Zo’n busje dat is echt geen luxe voor mij, want anders moest

21

Deel 4

moet helpen. We zijn ook nooit meer alleen, misschien is het dat.” Wanneer Rob even later demonstreert hoe hij door middel van een bril met een laserstraal de toetsen van een computer bedient, op internet surft en zo kranten en tijdschriften leest, vertrouwt Ria me toe: “De computer interesseert me niet en ik heb er geen tijd voor. Wat ik wel terug zou willen doen is naaien. Vroeger naaide ik alles zelf. Maar bij het inrichten hier heb ik toch een plaatsje voorzien. Nu heb ik er nog geen tijd voor, maar misschien komt het er later nog eens van.’

ik altijd binnen blijven of een speciale taxi nemen, maar die kost dan weer 5.000 fr. per dag.” Rob: ‘We missen op vakantie gaan. Vroeger gingen we eenmaal per jaar met de caravan weg. Ik kan natuurlijk naar ‘Ter Duinen’ in Nieuwpoort gaan, maar dan zit ik tussen oude en zieke mensen en dat is geen vakantie voor mij. Het doet me te veel aan Hoensbroeck denken en bezorgt me koude rillingen. Ria: “Als ik op vakantie ga, wil ik niets moeten doen, anders vertrek ik niet.’ Rob: “De liefde moet diep zitten om zoiets te overwinnen. Ik heb in Hoensbroeck veel relaties zien stukgaan. Het is ook iets dat je door de jaren hebt opgebouwd. Als het huwelijk alleen draaide rond seks en plezier maken dan hou je het niet lang uit.” Ria: “Ik krijg dikwijls de reactie van mensen: hoe hou je dit vol? Maar ik heb zoveel steun van hem, hij montert mij op, ook dat is liefde.’ Rob: “Voor de hele familie was het een aan´ week tijd volwaspassing. Robby is op e´ en sen geworden. Hij zat in het vijfde jaar, was

altijd bij mij, op weg van en naar school, in het voetbal, wij waren altijd samen. Hij heeft het er verschrikkelijk moeilijk mee gehad. We mogen blij zijn dat er niks fout is gelopen want hij heeft praktisch een jaar hier alleen thuis gezeten. Zijn zus is zeven jaar ouder en woont samen met haar vriend en Ria was altijd in Hoensbroeck. Ik heb toen veel met Robby en Cindy gesproken. Ik zei: ‘Ik ben je papa, maar ik zal nooit meer dezelfde zijn.’ ‘Voor mij wel!’ antwoordden ze en dat deed deugd. Iedereen had mij gekend als iemand die altijd meedeed, op reis ging, plezier maakte. In het begin dacht ik dat ik nooit meer een mop zou kunnen vertellen of zou kunnen lachen alhoewel het soms galgenhumor is. Er komen hier veel mensen over de vloer die iets aan de hand hebben en hierover willen praten met mij. Meestal komen ze dan tot de conclusie dat het vaak futiliteiten zijn waar ze zich zorgen om maken. Het is heel merkwaardig: ik zit hier verlamd tot aan mijn hoofd en toch putten mensen kracht uit mijn kracht.

4.2. Enkele vragen... 1. Wanneer drong de ernst van de situatie door? 2. Waar haalt hij de kracht vandaan om door te gaan? 3. Op welke manier gaat Rob om met zijn tegenslag? 4. Is zijn leven volgens Rob nog kwaliteitsvol? Wat vind jij daarvan? 5. Aanvaardt Rob zijn situatie? 6. Kan het verlies van gezondheid positieve veranderingen brengen in het leven?


22

Deel 4

4.2. Enkele vragen...

5. Hoe omgaan met lijden - lijden verklaren? Het lijden gebeurt aan jou. Het overvalt je of je wist wel dat er iets kon gebeuren . . . Maar hoe ermee omgaan?

5.1. Omgaan met lijden

2

O P STRAAT IS HET NOG HEEL STIL . Alleen Bea staat op de tram te wachten. Het is al weer een tijd geleden dat ze buitenkwam. De laatste weken komt ze niet meer buiten dan nodig is. Haar man is er van onder getrokken met een andere vrouw. Zomaar plots, ineens; ze had niets zien aankomen. Dat ze nu alleen moet instaan voor de opvoeding van haar zoon is niet het ergste -hij is al 18 jaar- wel de knagende eenzaamheid, de hele dag en nacht alleen zijn. Ze stapt schuw op de tram, doet zo snel mogelijk haar boodschappen en verdwijnt dan weer in haar huis. Dagenlang, zonder iemand te zien.

3 4

¨ : “Als men me vraagt hoe ik het stel of als men mij de vraag stelt: E EN ROLSTOELPATI ENT ‘Hoe gaat het?’, antwoord ik altijd met: ‘Op mijn vier wieltjes’. Of soms zeg ik, als ik naar de banden kijk: ‘Vandaag maar slappekes’.”

“M IJN EERSTE ECHTE ONTMOETING met de dood was de ziekte (kanker) en het sterven van mijn eigen moeder. Ik was 27 en weigerde hardnekkig de waarheid onder ogen te zien, ook al had ik het als eerste ontdekt. Ik dwong de hemel een mirakel af. Ik bad en deed een hele resem bedevaarten om de hemel te dwingen mijn moeder te genezen. Ik heb bij wijze van spreken beloofd om te voet naar de andere kant van de wereld te gaan als


23

Deel 5

1

E EN JONGEN VAN 16 volgt beroepsonderwijs en geraakt met twee vingers in een zaagmachine. Beide vingers moeten geamputeerd worden. Hij ervaart zichzelf als ‘verminkt’, als ‘anders’ dan vroeger. Voortdurend verbergt hij zijn hand en wil op school niets meer doen. Omdat een mens niet al te lang mag treuren, irriteert hij zijn omgeving en die probeert hem dus te helpen. “Twee vingers missen, dat is toch het einde van de wereld niet. Kijk eens naar die daar, die man is verlamd aan beide benen. Da’s veel erger en hij klaagt niet.” Goed, maar wat zegt men dan over die man in zijn rolstoel: “Kijk eens naar Jozef, die is verlamd aan de vier ledematen en daarbij is hij nog zwaar spastisch ook!” En wat zegt men dan tegen Jozef? “Ga eens kijken in de afdeling intensieve zorgen, daar ademen ze nog . . . ” En zo belandt men vlug in het dodenhuisje.


mijn moeder maar genas. Je kan het best vergelijken met een gevecht met hierboven. Een gevecht dat ik verloren heb . . . ”

5

E R ZIJN MENSEN die ‘graag’ lijden. Ze weten dat niet of ze willen het niet weten. Als ze veel tegenslagen hebben, voortdurend hun vrienden kwijt raken, het ene ongeluk na het andere meemaken . . . heeft iedereen aandacht voor hen en medelijden met hen. Ze houden zich vast aan de gedachte dat het enige wat ze nog hebben, het lijden is en dat allerlaatste willen ze niet kwijtspelen.

6

¨ E EN M.S.- PATI ENT die al twaalf jaar niet meer kan lopen, getuigt: “Gezonde mensen leven vaak zo jachtig. Ze buitelen van de ene ervaring in de andere en ‘genieten’ misschien van geen enkele. Een gezonde mens is meestal een slokop, een veelvraat. Hij slikt het leven door zonder te kauwen. Daarom verteert hij zo weinig en heeft hij ook vlugger een indigestie. Vroeger was ik ook zo. En nu dat niet meer kan, leef ik intenser. Zieken leren meer zien, meer horen, meer leven met inzicht.”

7 8

I N HET VOORBIJGAAN ZAG J EZUS een man die blind was vanaf zijn geboorte. Zijn leerlingen vroegen hem: ‘Rabbi, wie heeft gezondigd, hijzelf of zijn ouders, dat hij blind geboren werd?’ (Joh 9, 1-2)

beelden/rolstoel.jpg


Mensen aanvaarden het lijden niet zomaar. Vooreerst wil men de oorzaken van het lijden vernemen. Hoe heb ik die ziekte opgelopen? Hoe is dit ongeval gebeurd? Hoe komt het dat ik niet geslaagd ben? Men is op zoek naar ‘technische inzichten’ rond het lijden. Men kan hierbij heel veel kennis opdoen. Men kan in gedachten bijv. een ongeluk reconstrueren. Weten waar, hoe, waardoor een auto is komen te slippen. Met welke snelheid de auto

24

Deel 5

¨ D E INDRINGENDE SCHREEUW van een terminale kankerpatient: “Waarom moet mij dat overkomen? Waar heb ik dat verdiend? Ik heb toch altijd goed geleefd . . . Ik ging iedere week naar de eucharistieviering en ik heb veel weggegeven aan mensen die het nodig hebben en wat krijg ik dan als loon? God mag voor mij gestolen worden! Hij is onrechtvaardig en voor mij bestaat Hij niet meer!”


tegen een boom is geknald, welke kracht dit heeft veroorzaakt, hoe de impactslag zich overplaatst op het menselijk lichaam. Hoe alles in zijn werk is gegaan kan men bijna wetenschappelijk reconstrueren. Maar het is niet omdat je weet HOE het lijden je heeft overvallen dat er ook een antwoord kan zijn op de vraag WAAROM. Waarom heb ik kanker? Waarom overkomt mij dit? Waarom vind ik geen werk? Waarom is juist mijn broer drugsverslaafde? Het waarom is een grotere vraag: het stelt de vraag naar de zin, betekenis van het lijden. Het heeft ook als gevolg dat het paradijselijke bestaan dat we leiden in vraag wordt gesteld en dat de donkere kant van ons leven ook in rekening wordt gebracht. ´ en ander zeggen over lijden maar je kan het nooit volledig Net als liefde kan je wel het e´ en ‘verstandelijk’ begrijpen. Het lijden grijpt je bij de keel. Het is een ervaring die je doorheen schudt op veel vlakken. Dan ga je ervaren dat lijden niet iets is om met je hersenen te beredeneren. Het lijden tast je aan in het diepst van je mens-ZIJN. Het lijden mag je dus zeker niet bagatelliseren, doen alsof het maar een beetje pijn is. Wat de lijdende mens doorstaat, valt niet te begrijpen en hem/haar proberen te sussen met mooie woorden doet afbreuk aan die mens. Een negatieve ervaring slaat je uit je evenwicht en doet je wankelen. Hoe kan je na de klap reageren?

Deel 5

5.1.1. Tussen vluchten en aanvaarden A. Niet onder ogen zien. Je weigert onder ogen te zien dat er iets pijnlijks is gebeurd of dat er iets fout loopt. Je doet alsof er geen vuiltje aan de lucht is : ‘Ik ben niet ziek. Er is zeker een vergissing gebeurd bij het onderzoek.’ ‘Met ons huwelijk is er niets aan de hand.’ ‘We laten de kamer van onze verongelukte zoon zoals hij haar heeft achtergelaten.’ Men weigert het lijden onder ogen te zien. Het wordt niet als een werkelijkheid aanvaard.

B. Het lijden onder ogen zien De andere mogelijkheid bestaat erin dat je het lijden wel onder ogen ziet. Je aanvaardt dat het er is en je geeft er ten volle rekenschap van. Maar daarom geef je het nog niet meteen een plaats in je leven. Je verwerkt het niet. Je wil niets weten over de oorzaken van wat er misgelopen is en ook niet over wat er zou kunnen gedaan worden om het te verhelpen: je wil niet meer verder studeren, je wil geen werk meer zoeken, je weigert je ziekte te laten behandelen, je verdrinkt je verdriet of je vlucht in drugs. Je verdringt je gevoelens en stopt ze weg. Zo blijven ze onbewust toch ook op je wegen en later kunnen ze op de meest onverwachte ogenblikken weer aan de oppervlakte komen. Je blijft maar verlangen naar wat


25

5.2. Lijden: op zoek naar een antwoord

Maar het lijden dat je onder ogen ziet, kan je ook een plaats in je leven geven. Dat wil niet zeggen dat je daarom onmiddellijk weet wat je er moet over denken. Je wil er wel iets mee doen. Maar je weet niet goed wat of hoe. Het wordt een innerlijke strijd tegen een harde realiteit in. Uiteenlopende gevoelens slingeren je heen en weer: onmacht, verdriet, woede, eenzaamheid . . . Bij een ernstige klap word je inderdaad, ook al laten je familieleden en vrienden je niet in de steek, op jezelf teruggeworpen. Je veert niet meteen recht, maar je krabbelt met vallen en opstaan weer overeind. De woede, verbittering en andere gevoelens, kunnen zich ook in lichamelijke klachten – zoals slaapstoornissen, hoofdpijn, ademhalingsmoeilijkheden – uiten. Door je gevoelens te tonen, door te klagen en aan te klagen, kun je jezelf uiten. Dit werkt bevrijdend. Uitspraken als ‘Trek het je niet aan, het is nog zo erg niet. Anderen kwamen nog veel meer tegen . . . ’ bieden geen troost en helpen je niet vooruit, omdat ze jouw pijn niet erkennen. Het blijven stilstaan bij je pijn en verdriet, erover na-denken, kunnen helend werken. Voor jezelf wordt het duidelijk welk gewicht op je weegt. Je weet welk lijden je moet verwerken. Je weet dat je met deze nieuwe grenzen verder zult moeten leven, met wat je niet meer hebt of met wat je niet meer bent. Je veranderde leefsituatie is een feit en je leeft ermee verder. Je reageert er niet meer tegen, maar je hebt deze tegenslag in jezelf opgenomen. Je krijgt een ¨ gescheiden, werkloos nieuwe identiteit : ‘Ik ben een zittenblijver, een blinde, een aidspatient, . . . ’. Aangepast aan de veranderde situatie en aan jezelf, kan je je opnieuw naar de toekomst richten. Je kan streven naar een nieuwe harmonie: een opnieuw geordend leven, zowel innerlijk als uiterlijk, naar anderen toe. Als je hierbij door de anderen in je nieuwe identiteit aanvaard wordt, betekent dit een enorme steun. Eventueel kan je mensen opzoeken die hetzelfde meemaakten, om ervaringen uit te wisselen en samen dit lijden te verwerken. Besluit: Omgaan met lijden kan op verschillende manieren gebeuren. Lijden verdringen betekent dat je weigert het op te nemen en te doorleven. Lijden verwerken is het in het eigen leven een plaats geven en het erin verweven. Doorheen dergelijke vragen weerklinkt het verzet tegen situaties waarvan een mens de zin niet ziet. Misschien kunnen sommige aspecten ervan nog zinvol geduid worden (vb. lijden kan ons wijzer, rijper, liefdevoller, begripvoller maken en ons van eenvoudige dingen leren genieten . . . ) maar het feit van het lijden blijft op zich zinloos en de vraag naar het waarom blijft onbeantwoord.

5.2. Lijden: op zoek naar een antwoord Misschien ligt het in onze menselijke natuur om op zoek te gaan naar antwoorden, om in datgene wat ons overkomt een zekere wetmatigheid of orde te herkennen. Mensen zoeken


26

Deel 5

je niet meer hebt of bent of nooit zult bereiken. Zo koester je je verdriet. Je kan daar zeer ver in gaan en zelfs weigeren om ermee verder te leven: je ziet door dit lijden de zin van je leven niet meer in.

5.2. Lijden: op zoek naar een antwoord

naar een structuur in de werkelijkheid, zoeken naar verbanden tussen op het eerst zicht twee afzonderlijke gebeurtenissen. Het is deze drang in ons die de mensheid heeft geduwd richting mythe, filosofie, theologie en wetenschap. Mensen hebben het in zich om een antwoord te zoeken naar de kleine en grote (levens)vragen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat mensen voor het lijden een oplossing zoeken op de ‘kleine’ en ‘grote’ problemen. De wetenschap zoekt reeds eeuwenlang naar antwoorden op medische vraagstukken. Ze zoeken een oplossing voor vele vormen van fysiek lijden. De laatste eeuw is er de psychologie bijgekomen om ook een oplossing te zoeken voor diverse psychische ziektes. Met de opkomst van de neurobiologie wil men de brug slaan tussen het fysieke en psychische.

Deel 5

Het antwoord van de wetenschap heeft reeds vele oplossingen gebracht om ziektes te be¨ te verhogen. Men weet een theoretisch handelen of om het levenscomfort van de patient kader te scheppen om de hoe-vraag te beantwoorden binnen een systeem-denken. Dit neemt niet weg dat mens zich de zin-vraag blijft stellen.


27

6. Theodicee “Ik zou van God willen spreken, niet aan de grenzen maar in het centrum, niet bij zwakheid maar bij kracht, dus niet bij dood en schuld, maar bij het leven en het goede van de mens. Aan de grenzen lijkt het mij beter te zwijgen en het onoplosbare onopgelost te laten.” (Dietrich Bonhoeffer)

Om een suggestie van antwoord te formuleren gaan we te rade bij zowel het oude als nieuwe testament, bij verhalen, getuigenissen, . . . Misschien kan ik nu reeds mededelen dat er slechts een stukje van de sluier kan opgeheven worden zonder een eenduidig antwoord op de vraag te geven. Wat het lijden is, dat hebben we reeds besproken in voorgaande hoofdstukken. Maar wie is God? Wat denkt de mens over God? Heeft de mens een godsbeeld ontworpen naar zijn eigen wensen en verlangens of is er iemand voelbaar aanwezig? Of misschien omgekeerd: wie is de mens en waarom verlangt hij zo heftig naar een absolute bevrijding van lijden en miserie?

6.1. God almachtig? 6.1.1. De wil van God? “Je hoort wel eens, en je leest wel eens in rouwadvertenties dat god bijvoorbeeld een kind dat aangereden werd “tot zich nam”, en goedgelovige mensen schijnen veel troost te putten uit het feit dat het “gods wil” was dat hun kind omkwam, dat “zijn of haar tijd nu eenmaal 1

Beter is om te zeggen dat een specifiek godsbeeld wordt gecounterd: god als almachtige, direct in de wereld ingrijpende kracht.


28

Deel 6

Het ‘probleem’ van God en het lijden vormt voor zowel de gelovige als niet-gelovigen -zacht uitgedrukt- een uitdaging om op te lossen. De standaardopvatting over God lijkt niet meer van toepassing. Hoe kan een goede God die zijn mensen graag ziet het lijden in deze wereld toestaan? Waarom grijpt hij niet in? Voor de ongelovige is het een bewijs voor het niet bestaan van ‘God’ 1 . Voor de ongelovige is het een beproeving van zijn geloof of godsbeeld.

6.1. God almachtig?

gekomen was”, en dat “gods wegen ondoorgrondelijk zijn”. Ondoorgrondelijk en levensgevaarlijk, dat staat wel vast. Ik heb die troost altijd wat dubieus gevonden, bijvoorbeeld vliegtuigongelukken, want het lijkt me voor god een heidens moeilijke organisatie om een paar honderd mensen, vaak van verschillende nationaliteit en in ieder geval van verschillende leeftijd, achtergrond en levenswandel, bij elkaar te krijgen in een vliegtuig dat hij laat neerstorten omdat de tijd van al die passagiers plus bemanning gekomen was. Ook had ik mijn twijfels als ik las dat de 12-jarige G. te W., op haar fietsje rijdend, opgeschept was door een tegemoetkomende auto, waarvan de bestuurder dronken was en om onverklaarbare redenen te veel naar links uitweek. Als inderdaad de tijd van de 12-jarige G. te W. gekomen was, dan had god wel een bijzonder ingewikkelde weg gekozen om haar einde te verwezenlijken. Eerst giet hij die automobilist vol met alcohol, daarna zorgt hij ervoor dat die man op exact het juiste ogenblik vertrekt, hij regelt het verkeer onderweg zodat hij wel of geen noodzakelijke vertragingen ondervindt op weg naar de plaats des onheils, en ondertussen zorgt hij ervoor dat de 12-jarige G. onderweg een vriendinnetje tegenkomt met wie ze even praat, en dat ze door oranje rijdt om toch maar vooral op tijd ter plekke te zijn. En dat niet alleen ten behoeve van de 12-jarige G. te W., maar terzelfdertijd ook nog voor tienduizend andere mensen, jong en oud, gelovig en ongelovig, te voet of te paard, in KleinAzie¨ of Cornwall, bemind of onbemind. Er moet minstens een hele staf aan het werk zijn om al die mensen zo punctueel, volgens gods wil en omdat hun tijd gekomen was, aan hun eind te laten komen.” Nico Scheepmaker

beelden/spin.png

Een DJ wordt in de stijl van ‘mister bean’ of is het ‘The terminator’ in een licht gedropt. Twee grote valiezen komen ook uit de lucht vallen. De DJ staat op, op zijn wang de sporen van een kus, kijkt omhoog, neemt de valiezen op en gaat op stap. Op een open plaats in het stadscentrum slaat hij zijn valiezen open en een heuse draaitafel komt tevoorschijn. Voor hem is er net een verkeersongeluk gebeurd en komen verschillende mensen naar de plaats van het ongeluk . . . - Is de DJ een gezant van God? Aan wat merk je dit (of niet)? - Zou je ook graag over superkrachten beschikken om de loop van de geschiedenis te be¨ınvloeden? Zou je deze ten dienste stellen van de lijdende mens of ze liever gebruiken voor eigen profijt? - Zijn wij mensen ondergeven aan het noodlot dat je plotseling treft of zijn er andere ‘krachten’ aanwezig die ons (on)geluk


29

Deel 6

6.1.2. God is a DJ

6.1. God almachtig?

mee helpen bepalen? Of is het nog iets anders? - Waarom loopt de DJ op het eind van de film snel weg?

6.1.3. Het boek Job: deel 1 A. Proloog

A.1. De eerste beproeving Op de dag dat de hemelingen gewoonlijk hun opwachting maken bij God, kwam ook de satan met hen mee. En God zei tegen de satan: ‘Waar bent u overal geweest?’ ‘Ik heb rondgezworven over de aarde’, antwoordde de satan. ‘Wel,’ vroeg God, ‘hebt u ook gelet op Job, mijn dienaar? Op aarde is er geen tweede zoals hij; onberispelijk, rechtschapen, hij vreest God en houdt zich ver van het kwaad.’ De satan antwoordde: ‘Hij vreest God niet voor niets! U hebt immers hemzelf, zijn familie en heel zijn bezit aan alle kanten omgeven en beschermd, U zegent alles wat hij onderneemt, en in het land grijpt zijn bezit steeds verder om zich heen. Maar pak hem eens aan, tref hem in alles wat hij heeft: wedden dat hij U vervloekt in uw gezicht.’ Toen zei God tegen de satan: ‘Goed, alles wat hij heeft is in uw hand, alleen van hemzelf moet u afblijven.’ En de satan verliet de vergadering. Welnu, op de dag dat de zonen en dochters van Job weer hun feestmaal hadden in het huis van hun oudste broer, kwam er een bode bij Job met het bericht: ‘De runderen waren aan het ¨ kwamen ons overvallen: ze roofden ploegen, vlakbij graasden de ezelinnen, en de Sabeeen het vee en sloegen de knechten neer met het zwaard. Ik kom het u vertellen, want ik ben de enige die over is.’ Hij was nog niet uitgesproken, of een volgende kwam met het bericht: ‘Een geweldig vuur is uit de hemel gevallen, het heeft vreselijk huisgehouden onder schapen, geiten en herders en het heeft ze vernietigd. Ik kom het u vertellen, want ik ben de enige die over is. ¨ hebben Hij was nog niet uitgesproken, of weer kwam iemand met het bericht: ‘De Chaldeeen in drie groepen onze kamelen overvallen: ze hebben de dieren geroofd en de knechten neergeslagen met het zwaard. Ik kom het u vertellen, want ik ben de enige die over is.’


30

Deel 6

Eens leefde er in Us een onberispelijk en rechtschapen man die Job heette; hij vreesde God en hield zich ver van het kwaad. Hij had zeven zonen en drie dochters en hij bezat zevenduizend stuks kleinvee, drieduizend kamelen, vijfhonderd span runderen, vijfhonderd ezelinnen, en zeer veel dienaren: hij was de rijkste man van heel het Oosten. Zijn zonen waren gewend om de beurt een dag feest te geven, ieder in zijn eigen huis; ook hun drie zusters nodigden zij uit op die maaltijden. Als ieder aan de beurt was geweest, riep Job hen bij zich om hen te heiligen; vroeg in de ochtend bracht hij dan een brandoffer voor ieder van hen. ‘Want’, zei hij, ‘misschien hebben mijn zonen gezondigd en hebben zij God in hun hart vervloekt.’ Dit was zijn vaste gewoonte.

6.1. God almachtig?

Hij was nog niet uitgesproken, of een vierde kwam met het bericht: ‘Uw zonen en dochters hielden hun feestmaal in het huis van hun oudste broer; er kwam een machtige windhoos uit de woestijn en die viel op alle vier de hoeken van het huis: het stortte in en uw kinderen vonden de dood. Ik kom het u vertellen, want ik ben de enige die over is.’ Toen scheurde Job zijn kleed, schoor zijn hoofd, viel in verering op de grond en zei: ‘Naakt kom ik uit de schoot van moeder aarde, naakt keer ik daar terug; God geeft, God neemt. Gezegend is de Naam van de God.’ Ondanks deze gebeurtenissen zondigde Job niet; hij maakte God geen enkel verwijt.

A.2. De tweede beproeving Op de dag dat de hemelingen gewoonlijk hun opwachting maken bij God, kwam de satan weer met hen mee om ook zijn opwachting te maken. En God zei tegen de satan: ‘Waar bent u overal geweest?’ ‘Ik heb rondgezworven over de aarde,’ antwoordde de satan. ‘Wel,’ vroeg God, ‘hebt u ook gelet op Job, mijn dienaar? Op aarde is er geen tweede zoals hij; onberispelijk, rechtschapen, hij vreest God en houdt zich ver van het kwaad. Zijn leven is nog altijd even onberispelijk, zelfs nadat u Mij hebt overgehaald om hem zonder enige aanleiding te ru¨ıneren.’ De satan antwoordde: ‘Dat is hem zijn huid wel waard! Want alles wat een mens bezit geeft hij graag in ruil voor zijn leven. Maar pak hem eens aan, tref hem in zijn gezondheid: wedden dat hij U vervloekt in uw gezicht.’ Toen zei God tegen de satan: ‘Goed, hij is in uw hand; maar u moet hem in leven laten.’ En de satan verliet de vergadering.

Deel 6

Hij sloeg Job met kwaadaardige zweren van voetzool tot kruin. Job krabde ze af met een scherf, zittend in as. Toen zei zijn vrouw tegen hem: ‘Blijf je nu nog de brave uithangen? Vervloek God en sterf!’ Maar hij antwoordde: ‘Dat is onwijze vrouwenpraat. Het goede beelden/blake-job-satan.pdf nemen we wel aan van God, waarom dan het kwade niet?’ Ook nu kwam er geen onvertogen woord over zijn lippen.

A.3. Het medeleven van zijn vrienden Elifaz, de Temaniet, Bildad uit Suach en Sofar , de ¨ Naamatiet, drie vrienden van Job, hoorden van al de rampen die hem getroffen hadden. Zij gingen samen van huis om Job hun medeleven te tonen en hem te troosten. Al vanuit de verte zagen ze hem, maar aanvankelijk herkenden ze hem niet. Luid begonnen ze te klagen, scheurden hun kleren, en wierpen stof boven hun hoofden omhoog. Zeven dagen en zeven nachten zaten ze bij hem op de grond zonder een woord te zeggen, want ze zagen hoe groot zijn lijden was.


31

6.1. God almachtig?

B. Middenstuk Job:

beelden/JOB.pdf

Elifaz: Praten is waarschijnlijk onbegonnen werk. Je hebt het opgegeven! Maar toch moet mij het volgende van het hart: hoe vaak heb je niet zelf mensen de les gelezen en mensen met lome handen opgemonterd? Je woorden hebben struikelende mensen op de been gehouden en ¨ Maar nu je zelf iets overkomt, geef je het op! Nu de gaven spierkracht aan knikkende knieen! klap jou treft, ben je het hoofd kwijt! Geeft dan je vroomheid je geen vertrouwen? Put je geen hoop uit je onberispelijke levenswandel? Denk eens goed na: kwam ooit een onschuldige om of werden ooit rechtvaardigen verdelgd? Voor zover ik gezien heb: wie onrecht bewerkt en onheil zaait, die oogst navenant! Zulke mensen worden door Gods adem verteerd, door Zijn ziedende gramschap komen ze om! Job: Als mijn ellende werd afgewogen en wat mij verplettert op de weegschaal gelegd, dan zou het zwaarder blijken dan het zand bij de zee. Daardoor zijn mijn woorden stuurloos. Ja, de pijlen van de Almachtige steken in mij, hun vergif drink ik in. De verschrikkingen van God hebben het op mij gemunt. Balkt soms de woudezel als het gras heeft of loeit soms het rund als het iets in zijn kribbe vindt? Ach, waar moet ik de kracht vandaan halen om te blijven hopen, met welk doel zou ik moeten volharden? Is mijn uithoudingsvermogen soms van steen, mijn lichaam van ijzer? Ook mijn beste vrienden zijn bedrieglijk gebleken. Als een stromende bergbeek ontglippen zij. Zij zwellen bij het smelten van de sneeuw maar als het er op aankomt, drogen zij uit! Wordt het heet onder hun voeten, dan verdampen zij! Zo zijt gij thans voor mij geworden: gij ziet mijn ellende en beangstigd deinst gij terug! De woorden


32

Deel 6

Verging toch de dag waarop ik geboren werd. Weg met de nacht die zei: ‘er is een jongen verwekt’. Die dag kan wat mij betreft in duisternis gedompeld blijven, zonder dat God er nog ooit naar vraagt, zonder dat hij ooit aan het daglicht komt. Waarom ben ik niet meteen gestorven toen ik het moederlijf verliet? Waarom ben ik niet meteen gecrepeerd toen ik uit haar schoot kwam wellen? Dan had ik nu tenminste rust, dan zou ik slapen en door niets meer worden gestoord! Waarom toch het licht schenken aan ongelukkigen, het leven aan zielsbedroefden die snakken naar de dood die niet komt, die er naar zoeken meer dan naar een schat, die zouden juichen om een graf dat hen wil opnemen!

6.1. God almachtig?

van een vertwijfeld man slaat gij in de wind. Is er soms onrecht op mijn lippen? Of is mijn gehemelte niet in staat tegenslag te proeven? Bildad: ´ en al wind! Zou Hoelang nog ga je zo verder spreken? Wat er uit jouw mond komt, is e´ en God soms krom maken wat recht is? Zou de Almachtige het recht verdraaien? Zo je kinderen tegen Hem gezondigd hebben, dan heeft Hij hun slechts hun misdaad vergolden! Zodra je God niet langer de rug toekeert maar Hem eerlijk en oprecht om genade smeekt, vanaf dat moment zal Hij aan je denken en je herstellen in je rechtmatige positie. Dan is je voorgeschiedenis misschien nog niets vergeleken met de grote toekomst die je wacht! Doe maar navraag bij de vorige generatie, steek je licht op bij de bevindingen van onze voorouders. Nee, God verwerpt geen onberispelijk man evenmin als Hij de hand reikt aan booswichten.

Deel 6

Job: Zeker, zeker, ik weet wel dat het zo is. Hoe zou een mens tegen God in zijn recht staan? Gesteld dat je het tegen Hem zou opnemen, dan zou je Hem nog ´ op de duizend maal van repliek niet e´ en kunnen dienen. In Zijn hart weet Hij alles, oppermachtig is Hij. Wie zou Hem ongestraft het hoofd kunnen bieden, Hij die bergen uit hun verband rukt en de beelden/job2.jpg aarde op haar grondvesten doet beven? Hoe zou ik dan mijn zaak bij Hem kunnen bepleiten en tegenover Hem argumenten kunnen vinden? En als ik Hem aanriep, zou Hij dan antwoorden? Ik denk niet eens dat Hij mijn stem zou horen, Hij die mij vertrapt om een kleinigheid en mijn wonden zonder reden vermeerdert, die mij niet eens op adem laat komen maar mij steeds meer bitterheid te drinken geeft! Sofar: Je praat nu wel veel maar zou er daarom geen antwoord mogelijk zijn? Je bent een held met je lippen maar heb je daarom gelijk? Zo heb je bijvoorbeeld gezegd “mijn gedrag is zuiver, ik ben onberispelijk in Uw ogen”. Wilde God maar eens spreken, Zijn lippen openen tegenover jou! Want Hij doorschouwt de valsheid bij de mens, Hij kent het kwaad, het ontgaat Hem niet!


33

Job: Ach, hou toch op en laat mij uitpraten. Er mag van komen wat wil, wil God mij doden, het kan mij niet schelen maar eerst toch zal ik mijn gedrag tegenover Hem verantwoorden. Als ik eraan denk, sta ik versteld, en ik huiver over mijn hele lijf: waarom blijven slechte mensen in leven, worden zij oud, en nemen zelfs toe in macht? Zij zien hun kinderen ononderbroken bij zich, en hun kleinkinderen krijgen zij nog onder ogen. Hun huizen zijn gevrijwaard voorgoed gevrijwaard zijn voor zijn veroordeling. en Gods gesel treft hen niet. Zo iemands stier maakt van het dekken geen knoeiboel; zijn koe kalft en krijgt geen misdracht. Zij laten hun kleintjes los als schapen, hun kinderen huppelen en springen, zij zingen bij tamboerijn en citer, fluitspel begeleidt hun vrolijkheid. In harmonie en welzijn brengen zij hun dagen door, en in vrede dalen ze af in de schoot van de aarde. (21,6-13) God bewaart het onheil voor zo iemands kinderen? Hemzelf moet Hij het betaald zetten, zodat hij er eindelijk eens achter komt, met eigen ogen zijn ondergang aanschouwt en de furie van de Almachtige indrinkt! Wat kan het hem namelijk schelen wat zijn gezin overkomt als hij er zelf niet meer is, zijn maandental is afgeknot? ´ sterft in Nee, niemand hoeft God die in den hoge regeert, inzicht bij te brengen. De e´ en de kracht van zijn leven, zonder enige zorg of onvrede, met volop zaad in zijn bekken en sappig merg in zijn botten. De ander sterft met verbitterd gemoed, zonder ooit het goede te hebben genoten. Maar in het stof liggen ze broederlijk naast elkaar, met wormen overdekt! (21, 19-26) O, was het mij toch gegeven dat ik Hem te vinden wist, door te dringen tot de plaats waar Hij zitting houdt! Ik zou mijn zaak aan Hem voorleggen, en volop argumenten in mijn mond nemen. Dan zou ik weten hoe zijn antwoord luidt en begrijpen wat Hij mij te zeggen heeft. Hij zou in de discussie geen gebruik maken van zijn overmacht, nee, zonder zulke hulpmiddelen zou Hij mij tegemoet treden. Was ik maar zover, dan zou ik in alle waarachtigheid met Hem kunnen procederen, en voorgoed gevrijwaard zijn van veroordeling. Maar nu, ik ga naar het Oosten, en Hij is er niet; naar het Westen en ik kan hem niet vinden; naar het Noorden: Hij houdt zich schuil, Hij is onzichtbaar; in het Zuiden houdt Hij zich verborgen, ik krijg Hem niet te zien. (23, 3-9)

6.1.4. Bruce Almighty


34

Deel 6

6.1. God almachtig?

6.2. De mede-lijdende God Bruce heeft een rotdag: als tv-presentator verliest hij zijn job en wordt hij -letterlijk- buitengekieperd. Hij neemt het op voor een bedelaar maar wordt hiervoor aangevallen door een straatbende. Thuisgekomen is zijn vriendin blij dat hij leeft. Goddank man- beelden/bruce.jpg keer je niks. Deze zin vormt de aanleiding om God te ‘bedanken’ voor al het moois dat hem die dag is overkomen. Wat helpt Hij me zeg... Zijn vriendin is gelovig: “Hou op alles gebeurt met een reden”, vertelt ze hem. Hij antwoordt: “God heeft een pik op mij. God ziet me niet staan. Ik ben een slachtoffer. Ik ben een mier en dat rotjoch God heeft een vergrootglas. Hij kan me redden maar Hij schroeit liever mijn voelsprieten af.” De ruzie loopt verder op en hij wil er ‘even uit zijn’. In zijn auto zoekt hij contact met God, hij vraagt om tekens, een verlossend antwoord, een gesprek, . . . Maar nergens ziet hij God (hoewel die overvloedig aanwezig is in tekens). Hij daagt God uit voor een duel, met blote vuist. Daagt hem uit, verwijt Hem dat Hij zijn werk niet naar behoren doet en hiervoor ‘ontslaan’ dient te worden.

6.2. De mede-lijdende God

[21] Toen Jezus weer met de boot naar de overkant gegaan was, verzamelde zich een grote menigte bij Hem. Dat was aan het meer. [22] Daar kwam Ja¨ırus aan, een van de synagogebestuurders. Toen hij Jezus zag, wierp hij zich aan zijn voeten [23] en smeekte Hem dringend: ‘Mijn dochtertje is doodziek. Kom mee en leg haar de handen op, zodat ze gered wordt en in leven blijft.’ [24] Hij ging met hem mee. Een grote menigte volgde Hem, en ze drongen tegen Hem op. [25] Er was een vrouw bij die al twaalf jaar aan vloeiingen leed. [26] Ze had veel te lijden gehad van allerlei dokters en alles uitgegeven wat ze had, en er geen baat bij gevonden; ze was er eerder op achteruitgegaan. [27] Omdat ze over Jezus gehoord had, kwam ze door de menigte naar Hem toe en raakte van achteren zijn kleren aan. [28] ‘Want’, dacht ze, ‘als ik zijn kleren maar aanraak, zal ik gered worden.’ [29] Meteen droogde de bron van haar bloed op, en ze voelde aan haar lichaam dat ze van haar kwaal was genezen. [30] Maar Jezus, die zelf meteen voelde dat er een kracht van Hem was uitgegaan, draaide zich in de menigte om en zei: ‘Wie heeft mijn kleren aangeraakt?’ [31] Zijn leerlingen zeiden tegen Hem: ‘U ziet hoe de menigte tegen U opdringt, en U zegt: “Wie heeft Mij aangeraakt?” ’ [32] Maar Hij keek rond om de vrouw te zien die dat gedaan had. [33] De vrouw werd bang en begon te beven, omdat ze wist wat er met haar gebeurd was. Ze kwam naar voren, wierp zich voor zijn voeten


35

Deel 6

6.2.1. Ziekte en dood overwonnen


en vertelde Hem de hele waarheid. [34] Maar Hij zei haar: ‘Mijn dochter, uw vertrouwen is uw redding; ga in vrede, en blijf van uw kwaal verlost.’ [35] Hij was nog niet uitgesproken of daar kwamen mensen uit het huis van de synagogebestuurder om hem te zeggen: ‘Uw dochter is gestorven. Wat valt u de meester nog lastig?’ [36] Maar Jezus, die opving wat er gezegd werd, zei tegen de synagogebestuurder: ‘Wees niet bang, heb maar vertrouwen.’ [37] Hij liet niemand met zich meegaan, behalve Petrus, Jakobus en Johannes, de broer van Jakobus. [38] Ze kwamen bij het huis van de synagogebestuurder, en Hij zag de drukte van huilende en rouwende mensen. [39] Hij ging naar binnen en zei: ‘Waarom die drukte en die tranen? Het kind is niet gestorven, het slaapt.’ [40] Ze lachten Hem uit. Maar Hij stuurde ze allemaal naar buiten, nam de vader en moeder van het kind en zijn metgezellen mee, en ze gingen het vertrek binnen waar het kind lag. [41] Hij pakte het kind bij de hand en zei haar: ‘Talita koem.’ In vertaling betekent dat: Meisje, Ik zeg je, sta op. [42] Meteen stond het meisje op en liep rond. Ze was twaalf jaar. Ze raakten buiten zichzelf van opwinding. [43] Hij beval hun met nadruk dat niemand dit te weten zou komen, en Hij vroeg hun om haar eten te geven.

A. Lexicon

Overste van de synagoge : Aanzienlijk man in de joodse gemeente, die bepaalde wie de voorbidders zouden zijn en wie zou prediken. Omdat Jezus ongunstig aangeschreven stond in de ¨ joodse kringen waartoe Ja¨ırus officiele behoorde, moest hij heel wat overwinnen om tot bij Jezus te komen.

Deel 6

Synagoge : Dit Griekse woord betekent bijeenkomst, vergadering. In een synagoge komen joden bijeen om te bidden en de Bijbel te bestuderen. Synagogen ontstonden tijdens de Babylonische ballingschap, toen de joden niet meer naar de tempel in Jeruzalem konden gaan. Ze zijn niet alleen religieus, maar ook sociaal gezien een belangrijke plaats.

beelden/jairus/jairus1.jpg

Handoplegging : Populair genezingsgebaar ten tijde van Jezus. Huilen en rouwen : Het was gebruikelijk om een dode met luide kreten en klaagliederen te betreuren. Familie en bekenden werden daarin bijgestaan door gehuurde beroepsklagers en muzikanten. Dood : ‘Dood’ kan vele gezichten hebben: men kan letterlijk dood zijn of figuurlijk niet de kracht om zelf op te staan. B.v. Mensen die uitgebuit worden, zodat het leven voor hen


36


geen betekenis meer heeft. In deze tekst wordt Jezus voorgesteld als degene die de dood overwint. Ja¨ırus : de naam Ja¨ırus betekent: ‘God verlicht’ of ‘God wekt op’.

B. Bijbeluitleg : Twee zieke vrouwen. In de kerkelijke traditie wordt dit stukje gelezen op de 13e zondag door het jaar. Zoals je weet zijn er ten minste twee lezingen tijdens een eucharistie. Als eerste lezing komen er twee fragmenten uit het boek Wijsheid: Wijsheid 1,13-15+2,23-24. [13] Want de dood is niet door God gemaakt. God vindt geen vreugde in de ondergang van enig levend wezen. [14] Hij heeft alles geschapen om het te laten bestaan. Alles ter wereld dient om het leven in stand te houden. In geen enkel schepsel ligt de kiem van de dood, en het dodenrijk kan op aarde geen rechten doen gelden, [15] want rechtvaardigheid maakt onsterfelijk. Wijsheid 1,13-15 [23] God heeft de mens immers geschapen voor de eeuwigheid, als afspiegeling van zijn eigen wezen. [24] Maar de duivel heeft uit jaloezie de dood in de wereld gebracht; ieder die hem toebehoort roept de dood over zich af. Wijsheid 2,23-24

Deel 6

“ . . . en voegde eraan toe dat men haar te eten moest geven.” (Mc. 5:43)


37

6.2. De mede-lijdende God De evangelielezing van afgelopen zondag zit zo vol met wonderbaarlijke gebeurtenissen, dat je bijna over deze laatste zin heen zou lezen. Het is een formaliteit, zou je denken, een zijdelingse opmerking. Jezus heeft zojuist het twaalfjarige dochtertje van Ja¨ırus uit de dood gewekt. “Talita koemi”, had Hij eenvoudigweg gezegd, “Meisje, sta op.” De mensen waren stomverbaasd toen het kind dat deed en meteen rond ging lopen – “want het was beelden/jairus/jairus2.jpg twaalf jaar”, voegt de evangelist daar aan toe, alsof dat afdoende verklaart waarom zij direct rond begon te lopen nadat zij uit haar zieken sterfbed opgestaan was. Zo’n jonge meid heeft dan vast geen last van wiebelige benen of duizeligheid, nee, ze is meteen weer vrolijk en opgewekt. – Dat laatste is natuurlijk een interessant woord in deze context.

De zieke vrouw raakt de mantel van Jezus aan En nu valt me ineens op hoezeer dit verhaal van de dochter van Ja¨ırus contrasteert met de passage die daar aan voorafgaat. Want als Jezus met Ja¨ırus naar diens zieke dochtertje snelt, is er een vrouw in de menigte die al twaalf jaar aan bloedvloeiing lijdt. Twaalf jaar, zij is dus al precies zo lang ziek als het meisje oud is. Volgens de joodse wetten is deze vrouw onrein, en als je haar aanraakt ben je het zelf ook. Ook zij wordt, net als het zieke dochtertje, omringd door mensen, maar juist door mensen die niets van haar moeten weten, die haar vies vinden en die dus niet geneigd zullen zijn zich om haar te bekommeren of haar te eten te geven. En anders dan de familie van Ja¨ırus is zij onaanzienlijk en arm – al haar geld is opgegaan aan dokters, lezen we – dus waarschijnlijk kan deze vrouw zelf maar amper in haar eigen onderhoud voorzien.


38

Deel 6

Maar des te opmerkelijker is het dat Jezus daarna toch nog tegen de omstanders zegt dat zij haar te eten moeten geven. Waarom doet hij dat? Ze is weer volledig genezen en fit. Bovendien: haar vader Ja¨ırus is een man van aanzien, de overste van de synagoge, dus we kunnen aannemen dat hij in goede doen is en dat er geen risico bestaat dat het kind niet te eten zal krijgen. Zij is al omringd door omstanders die bezorgd om haar zijn en rouwen wanneer zij gestorven is. Er zal heus wel iemand zo snugger zijn om het kind wat te eten en drinken te geven, wees maar niet bang.

6.2. De mede-lijdende God Deze vrouw raakt de mantel van Jezus aan en wordt genezen. Niet Jezus, maar de vrouw zelf neemt het initiatief. Jezus merkt het echter wel op. “Wie heeft mijn kleren aangeraakt?”, vraagt Hij. Een tamelijk absurde vraag aangezien zij zich een weg door een mebeelden/jairus/jairus3.jpg nigte banen – zijn leerlingen zeggen Hem dat dan ook in Zijn gezicht. Onverstoord zoekt Jezus echter degene die Hem aangeraakt heeft. De vrouw werpt zich voor Hem neer en bekent alles. Voor de aanwezigen moet een het een schandalige opmerking zijn die Jezus dan maakt – want in feite impliceert hij dat Hij niet onrein is geworden door haar aanraking, maar dat zij daarentegen rein is geworden door Hem aan te raken. Hij zegt: “Dochter, uw geloof heeft u genezen. Ga in vrede en wees van uw kwaal verlost.” Twee zieke vrouwen, twee genezingen, diametraal tegenovergestelde omstandigheden. . . En dan die mysterieuze, schijnbaar loze opmerking dat men het kleine meisje te eten moest geven. De arme vrouw, d´ıe moest men te eten geven – het zou geen overbodige opmerking zijn wanneer Jezus dat even expliciet had gezegd, gezien de wijze waarop in die tijd met ‘onreine’ mensen om werd gegaan. Maar nee, haar zendt Hij eenvoudigweg heen in vrede. Lekker makkelijk.

Volgens mij brengt deze adembenemende passage ons op het spoor van iets heel wezenlijks, namelijk het verschil tussen Jezus en een tovenaar. Zowel christenen als niet-christenen hebben vaak moeite het verschil te zien; prima vent, die Jezus, maar vanwaar toch die kunstjes? Pas door eindeloze relativeringen, historische contexten of vage onderscheidingen tussen letterlijke en figuurlijke interpretaties kunnen mensen er dan een mouw aan passen. Maar ik denk dat we dan de meest wezenlijke les uit het oog verliezen.


39

Deel 6

Schoonheidsfoutjes van een verder goedbedoelende wonderdoener? Of achteloosheid van Marcus, de schrijver van de tekst? Ik denk het niet.

6.2. De mede-lijdende God Wat leren die wonderen ons? Niet dat Jezus knappe toverkunstjes uithaalde en wij daarom in Hem moeten geloven. Nee, stuk voor stuk wijzen de wonderen ons op onze eigen verantwoordelijkheid. Wie van Jezus beelden/jairus/jairus4.jpg – of breder, van geloof in z’n algemeenheid – verwacht dat Hij alle kwaaltjes en ellende wel eventjes op komt lossen, komt bedrogen uit. Het meest wonderlijke aan de wonderen van Jezus, is dat Hij ze vaak uitbesteedt. Neem het beroemde verhaal van de wonderbaarlijke vermenigvuldiging: Jezus trok daar niet zelf de broden en vissen als een tovenaar uit zijn hoge hoed, nee, Hij liet de leerlingen rondgaan met de manden en iedereen had voldoende. Niet Zijn trucjes zijn doorslaggevend, maar wat wij er zelf mee doen.

Deel 6

En dan is plots die ene opmerking waarmee ik dit stukje begon met een heel andere betekenis beladen: niet ik, lijkt Jezus te zeggen, maar jullie zelf zijn verantwoordelijk voor de genezing van dit meisje. Geef haar te eten. Onderricht haar, voedt haar lichaam en haar geest. Want uiteindelijk is ze pas ‘genezen’ wanneer zij daar zelf voor kiest, zoals de arme vrouw buiten, beelden/jairus/jairus5.jpg die op eigen initiatief de mantel aanraakte. . . Zij wist al dat ze niet moest gaan zitten afwachten totdat Jezus naar haar toe zou komen, ze ging zelf. Zij wachtte niet gedwee op een wonder, maar werkte eraan, zij zelf bewerkstelligde het wonder, niet Jezus. Dat inzicht zullen het opgewekte meisje van twaalf en haar naasten nog moeten verwerven, dat is het voedsel dat zij allemaal nog nodig hebben. . .

http://antondewit.wordpress.com/2009/06/29/twee-zieke-vrouwen/

6.2.2. Jezus, de lijdende Dan zal Hij zich ook richten tot hen die aan zijn linkerhand staan en tegen hen zal Hij zeggen: “Ga weg van Mij, vervloekten, naar het eeuwige vuur, dat aangelegd is voor de duivel en zijn engelen. Want Ik had honger en jullie hebben Me niet te eten gegeven, Ik had dorst en jullie hebben Me niet te drinken gegeven, Ik was vreemdeling en jullie hebben Me niet opgenomen, Ik was naakt en jullie hebben Me niet gekleed, Ik was ziek en zat in de gevangenis en jullie hebben niet naar Me omgezien.” Dan zullen ook zij antwoorden: “Heer, wanneer hebben we U hongerig gezien of dorstig of als vreemdeling of naakt of ziek of in de gevangenis en hebben we U niet geholpen?” Dan zal Hij hun antwoorden: “Ik


40


´ van deze minsten hebt gedaan, heb je verzeker jullie, alles wat je niet voor e´ en ook niet voor Mij gedaan.” Mc 25, 41-45 De christelijke traditie ziet in de lijdende Jezus : de gevangenname, marteling, bespotting, en uiteindelijk zijn kruisdood een verwijzing naar God. In de gekruisigde komt het beeld van de onzichtbare God naar voor. God niet als een overwinnaar, integendeel als de mede-lijdende, de al-solidaire, de al-goede. In hedendaags perspectief komt het beeld van de mede-lijdende God naar voor als een poging om de overweldigende almacht van God een halt toe te roepen. Er wordt een nieuw beeld gevormd van een machteloze maar begrijpende God. God kan niet veel veranderen aan deze wereld. De mensen zijn zijn armen, zijn stem, . . . door de mens krijgt God gestalte. Dit godsbeeld past binnen de huidige mentaliteit van individuele vrijheid en verantwoordelijkheid. God bemoeit zich dan niet langer met mijn levenswandel, kan enkel oproepen om het anders te doen.

Is God niet (te veel?) het evenbeeld van de mens geworden die ook niets aan het lijden kan veranderen. Maar misschien moet je het perspectief omdraaien. In het lijden wordt de mens het evenbeeld van God. Dit houdt een duidelijke verwijzing in naar Jezus aan het kruis. Als wij lijden zijn wij Jezus die aan het kruis hangt, langzaamaan te sterven, van vrienden en God verlaten. Je kan overtuigd zijn van beelden/jezus.pdf het onafwendbaar lot van de gekruisigde, maar ben je even overtuigd van het lege graf? Of is dit geloof voor jou ongeloofwaardig? Je kan niet buiten het fenomeen dat in het christendom lijden en dood verbonden is met nieuw leven en dat in de tussenstap tussen die twee de mysterieuze Vader van Jezus ligt. Om het met evangelische termen uit te drukken : Goede Vrijdag is door God verbonden met Pasen. Geloven in de verlossing uit het lijden en de dood door Christus waarbij het uiteindelijke ‘hoe’ volledig in de handen van Ander ligt. Goede Vrijdag is de dag waarop Jezus aan het kruis wordt genageld : symbolische voorstelling voor het lijden van elke mens. Het is een godsverlaten dag : God lijkt afwezig in het


41

Deel 6

Aan het lijden kan God niet veel doen, mensen moeten dit immers oplossen. Hij is je echter wel heel nabij, Hij lijdt met je mee. Vraag is nu echter wat je met zo’n machteloze God aanvangt.

6.3. Schepper van hemel en aarde: het boek Job, deel 2

lijden. De doodskreet van Jezus : Eli, Eli, Lema sabachtani lijkt dit te bevestigen. Maar misschien moet je verder kijken : Mijn God, mijn God waarom heb je mij verlaten is de aanhef van psalm 22. Het is een hulde aan God omdat Hij luistert naar diegene die hem aanroept en het eindigt op een droom dat alle mensen naar Hem zullen luisteren en zich tot hem bekeren. God is volgens het evangelie wel aanwezig bij het kruis, het lijden maar in stilte. Het ‘bewijs’ van Zijn aanwezigheid komt op Pasen: Jezus verrijzenis. Het verhaal van het lege graf waarin niemand onmiddellijk wil in geloven. Het is te onvoorstelbaar om waar te zijn. Langzaam komen de getuigenissen : Hij leeft (als je gelooft dat hij leeft).

6.3. Schepper van hemel en aarde: het boek Job, deel 2

Wie noemt mijn beleid daar ondoorzichtig met woorden waar geen inzicht uit blijkt? Welnu dan, stel je als een man postuur, Ik zal je verhoren. Geef jij Mij uitsluitsel! Waar was jij toen Ik de aarde grondvestte? Laat eens horen als je verstand er iets van weet! Wie heeft haar afmetingen bepaald volgens jou? Wie heeft het meetlint er over heen gespannen? Waarin liggen haar sokkels ingebeelden/blake-god-job.pdf bed of wie heeft haar eerste steen gelegd terwijl het koor van ochtendsterren klinkelde en al Gods engelen triomfkreten slaakten? Wie heeft de sluisdeur van de zee opengezet toen ze de moederschoot uit kwam bruisen, toen Ik er een kleed van wolken overheen drapeerde en haar watteerde met mist en nevel, toen Ik haar grenslijn trok en er vergrendelde deuren aanbracht met de woorden “tot hier en niet verder, hier zullen je trotse golven op stuk lopen”. Heb jij ooit van je leven de morgen ontboden, de dageraad zijn plaats aangewezen? Ben jij doorgedrongen tot de bronnen van de zee? Heb je, sterker nog, de poorten van de zwarte nacht onder ogen gehad? Heb jij het paard zijn elan gegeven zijn hals met manen bekleed? Klapwiekt dankzij jouw inzicht de valk omhoog, gaat op een bevel van jou de gier de lucht in om hoog daarboven zijn nest te bouwen? Zal nu onze criticus de Almachtige nog van repliek dienen? Wil degene die God rekenschap gevraagd heeft, hierop nog antwoorden?


42

Deel 6

God:

6.4. God is mijn herder

Job: Ik ben lichtzinnig geweest. Wat zou ik hierop kunnen antwoorden? Ik leg mijn hand op mijn ´ keer heb ik gesproken maar ik doe het niet meer. Ik zie in dat U alles vermag en mond. E´ en dat geen enkel voornemen voor U onbereikbaar is. Inderdaad, ik sprak zonder inzicht over dingen, te wonderbaar voor mijn begrip. Ik had over U gehoord van horen zeggen maar nu heb ik U met eigen ogen gezien. Daarom neem ik mijn woorden terug en doe ik boete in stof en as.

6.4. God is mijn herder Psalm 23 [1] Een psalm van David. De HEER is mijn herder, het ontbreekt mij aan niets. Hij laat mij rusten in groene weiden en voert mij naar vredig water, hij geeft mij nieuwe kracht en leidt mij langs veilige paden tot eer van zijn naam.

Deel 6

[4] Al gaat mijn weg door een donker dal, ik vrees geen gevaar, want u bent bij mij, uw stok en uw staf, zij geven mij moed. [5] U nodigt mij aan tafel voor het oog van de vijand, u zalft mijn hoofd met olie, mijn beker vloeit over. [6] Ja, uw goedheid en liefde blijven mij volgen alle dagen van mijn leven. Zo mag ik telkens weer wonen in het huis van de heer, tot in lengte van dagen.


43

7. Elisabeth Kubler-Ross ¨ De stervenden zijn onze leermeesters. (Elisabeth Kubler-Ross) ¨

De Amerikaanse arts-psychiater Dr.Elisabeth Kubler-Ross is een internationaal erkend pio¨ nier en autoriteit op het gebied van stervensbegeleiding en verliesverwerking. Zij heeft een belangrijke rol gespeeld bij het doorbreken van het taboe rondom sterven en rouwen.

De fasen in het stervensproces zijn niet zo gemakkelijk te onderscheiden. Het is soms moeilijk vast te stellen in welke fase de zieke verkeert. Twee fasen kunnen soms bijna samenvallen. Ook de duur van de fasen kan erg verschillend zijn. Er zijn ook geen twee dezelfde zieken. Niet alle fasen doen zich telkens voor. Een zieke kan tijdens zijn stervensproces ook terugvallen in een vorige fase. Het herbeleven van een van de fasen wordt recycling genoemd. Dit kan zich bijvoorbeeld voordoen wanneer de zieke door het nemen van bepaalde medicamenten optimistischer wordt waarna hij kan terugvallen in een depressieve toestand. Tenslotte moet worden gezegd dat elke mens uniek is en dat bijgevolg elke zieke zijn eigen stervensproces beleeft. Niemand beleeft die fasen precies zoals ze hierna beschreven worden. Men moet het meer als een hulp beschouwen. In de beschrijvingen van de fasen ¨ – de rol van de familie, komen de volgende aspecten aan bod: - de beleving van de patient de artsen, de verpegers en de pastorale helper (begeleider).


44

Deel 7

Indien mensen met verlies, op welke manier dan ook, geconfronteerd worden, zijn er diverse fasen te herkennen, die men doorloopt bij de verwerking. Genoemde fasen zullen niet altijd in deze volgbeelden/elisabeth2.png orde doorlopen worden en ze vragen zeker niet allemaal dezelfde tijd. Bij iedereen verloopt het proces weer anders; sommige mensen slaan fasen over en anderen blijven lang ´ fase hangen. Verlieservaringen uit het in e´ en verleden bepalen mede hoe iemand nu omgaat met rouw. Een veilige plek is nodig om gevoelens te kunnen uiten.

7.1. Fase 1: de onzekerheid

7.1. Fase 1: de onzekerheid ¨ twijfelt voortdurend aan de afloop van zijn ziekte. Soms is hij De naam zegt het al: de patient bijna zeker dat hij niet meer beter zal worden en is hij pessimistisch, angstig en droevig. Op andere momenten wordt hij optimistisch, koestert hij hoop op beterschap en gelooft in een ¨ het meest behoefte aan iemand goede afloop van zijn ziek-zijn. In deze fase heeft de patient waar hij bij terecht kan met zijn onzekerheden, die bereid is naar hem te luisteren en voor een ¨ juist zulk een gesprekspartner stuk met hem wil meegaan. Het is opmerkelijk dat de patient uitkiest, uit die mensen die het niet kunnen weten, die hem nooit met de volle zekerheid op zijn vragen antwoord kunnen geven. Dit beduidt dat de zieke in werkelijkheid de waarheid nog niet wenst te kennen. Hij richt zich opzettelijk niet tot de leden van het gezin waar hij deel van uitmaakt of tot de artsen omdat hij weet dat zij de waarheid kunnen weten en vreest dat ¨ in deze fase juist mensen deze negatief voor hem zou kunnen uitvallen. Het feit dat de patient in vertrouwen neemt die verder van hem afstaan, kan de naaste familieleden kwetsen. (Het is bijna typisch voor elke crisissituatie dat een beroep wordt gedaan op mensen buiten de onmiddellijke familie.) De familie maakt meestal ook deze onzekerheidsfase door, en de ¨ drijft beide partijen juist uit elkaar. De patient ¨ isoleert als onzekere houding van de patient het ware zijn naaste familieleden door het in vertrouwen nemen van anderen. De begeleiding ¨ niet in de steek te laten. Geduld en luisterbereidheid zal er vooral op gericht zijn de patient zijn in deze fase erg belangrijk. De begeleider zal immers niet van zichzelf, maar van de ¨ moeten uitgaan om het moment te bepalen wanneer de ziek in de zekerheidsfase patient kan worden gebracht. De familie moet ook weer sterk begeleid worden, omdat er in deze ¨ en de familie een grote kloof kan ontstaan. fase tussen de patient

¨ in de grond van zijn hart dat zijn ziekte een fatale afloop In deze fase voelt en weet de patient heeft maar hij kan deze harde werkelijkheid nog niet aan: hij ontkent ze. Ook zijn familie maakt deze fase mee: ze weten met zekerheid dat een familielid zal sterven, maar uiten in de opmerkingen zoals: “De dokter kan zich ook vergissen” of “Het zal allemaal wel zo vlug ¨ gaat plannen maken die hij, niet gaan”. De ontkenning kan ook implicieter zijn. De patient gezond zijnde, nooit zou hebben gemaakt, zaken die buiten zijn vroegere leefpatroon vallen. (bv. andere hobby’s, een ander genre kledij kopen, andere vakantiebestemmingen,. . . ) De ¨ als voor de familie. Deze vlucht uit de reontkenning is een vlucht, zowel voor de patient aliteit kan voor beide partijen een tijdje zinvol zijn, zolang de waarheid niet verdragen kan worden. Het is dan ook een vorm van zelfbescherming. Deze ontkenningsfase is meestal van betrekkelijk korte duur.


45

Deel 7

7.2. Fase 2: de ontkenning

7.3. Fase 3: woede en verzet

7.3. Fase 3: woede en verzet ¨ situatie niet meer mogelijk is, o.m. Wanneer de zieke inziet dat de ontkenning van zijn reele ¨ kan zich omdat hij zieker en zieker wordt, komt hij in een fase van opstandigheid. De patient nog niet neerleggen bij de komende gebeurtenissen. Er rijst verzet tegen zijn sterven. Hij is woedend omdat hij het is die doodgaat en niet iemand anders (die misschien minder van het leven te verwachten heeft.) Hij zoekt argumenten die moeten aantonen dat het onredelijk is dat hij moet sterven. Deze innerlijke opstandigheid wordt afgereageerd op mensen rondom hem. De arts wordt bijvoorbeeld verweten een laattijdige diagnose te hebben gesteld. M.a.w. hij zoekt schuldigen: mensen aan wie hij kan verwijten dat zij nalatig of verkeerd zijn geweest en zodoende schuldig zijn aan het feit dat hij moet sterven. Woede en verzet worden dus ingegeven door de onafwendbare fatale afloop van het ziek-zijn. De zieke weet dat hij binnenkort afscheid moet nemen van alles wat het leven hem biedt. Het is dit afscheid nemen, dat hij nog niet wil en kan aannemen. Zijn opstandigheid kan geuit worden tegen zijn echtgenoot(e), maar is in feite gericht op alles wat hij/zij vertegenwoordigt (zijn energie, jongzijn, leven) en wat hij zelf bijna verloren heeft. Zijn woede is ook tegen bepaalde maatschappelijke normen. Onrechtvaardigheden worden eveneens verscherpt aangevoeld. De artsen, de verplegers en de familieleden die in deze fase als object van de opstandigheid worden geviseerd kunnen dit soms moeilijk verwerken. Dit kan een ernstige vertrouwenscrisis veroorzaken. Ook de naaste familie beleeft een fase van woede en verzet die zich uit tegenover de artsen, de verplegers, de maatschappij. Buiten deze fase kan woede en verzet op sommige momenten in alle andere fasen tot uiting komen, zelfs nog in de fase van de aanvaarding.

De zieke beseft dat verzet en woede geen oplossing kunnen bieden. In deze fase wil de ¨ aannemen dat zijn leven niet lang meer zal duren. Doch hij wenst zijn levenseinde patient uit te stellen. Hij belooft nog dit of dat te verwezenlijken of af te werken voor zijn dood. Op voorwaarde dat hij nog een aantal zaken mag meemaken, aanvaardt hij zijn dood. Hij wil dus wel sterven, maar nu nog niet. Hij onderhandelt - meestal met God - om het uur ¨ van het sterven uit te stellen. Het is opvallend dat de patienten minder en minder beloven naargelang ze zichzelf voelen verzwakken. In deze fase dienen de artsen, de verplegers en de familieleden respect te hebben voor de beloftes van de zieke.


46

Deel 7

7.4. Fase 4: marchanderen

7.5. Fase 5: de depressie

7.5. Fase 5: de depressie ¨ voelt meer en meer zijn einde naderen en beseft dat het geen zin heeft om nog De patient koopjes af te sluiten die zijn stervensuur moeten uitstellen. Hij realiseert terdege dat hij niet lang meer te leven heeft en dus afscheid moet nemen van de mensen en de dingen die hem dierbaar zijn. Dit losmaken is ook afstand nemen van alles waaraan hij gehecht is. Dit gaat ¨ voelt niets meer gepaard met een periode van depressie, van moedeloosheid. De patient als zinvol aan. Een gesprek met de familie voert hij liever niet. Niemand kan hem nog hulp bieden, dus ook attente bezoekers worden afgewezen. Enkel de mensen die hem verplegen kunnen nog iets voor hem doen: zijn lijden zoveel mogelijk verzachten. Zijn enige aandacht ¨ zich terug in zichzelf. naar buitenuit gaat dan ook naar hen. Voor het overige trekt de patient Zijn houding valt voor de familie - die tot dan toe heel wat voor hem heeft gedaan - vaak ¨ moeilijk te verkroppen. Ze voelt zich machteloos tegenover de patient. De zieke wordt vaak als ondankbaar ervaren. Deze depressieve toestand kan een echte kloof doen ontstaan ¨ en de mensen met wie hij een vertrouwensrelatie onderhoudt. tussen de patient

¨ dat Weinig mensen bereiken de fase van de aanvaarding. In deze fase aanvaardt de patient zijn leven een einde neemt. Hij is met andere woorden bereid om te sterven en dus ook afscheid te nemen van geliefde mensen en dingen. Hij doet dit niet met plezier, maar ook niet met grote droefheid. ¨ dit kan, overkomt De zieke is in staat zijn dood onder ogen te zien. Wanneer de patient de dood hem niet meer, maar groeit hij er naartoe. Het is een persoonlijke beslissing, een ¨ niet dood, maar actieve laatste daad. (Hij wil sterven.) Door deze beslissing gaat de patient sterft hij. In deze fase durft de stervende zijn leven te overzien. Hij is blij om wat hij heeft kunnen verwezenlijken, om wat het leven hem heeft geboden. Hij voelt dankbaarheid voor zijn familie en vrienden. Hij kan - als hij gelovig is - ook dankbaar zijn voor God. De zieke wil nu ook zijn verdwijning in het gezin zo goed mogelijk opvangen en zal alles optimaal willen regelen voor zijn verwanten. (Sommigen regelen zelfs hun begrafenis.) De fase van ¨ als voor zijn familie enorm verrijkend. Het feit aanvaarding is meestal zowel voor de patient dat de dood en de gevolgen ervan voor het gezin open kunnen worden besproken, draagt hiertoe bij.


47

Deel 7

7.6. Fase 6: de aanvaarding

8. Memento mori Hoe nauw is de poort en hoe smal de weg die naar het leven leidt; er zijn maar weinig mensen die hem vinden. (Mt. 7,14)

Memento mori is een Latijnse zin die traditioneel wordt vertaald als ‘Gedenk te sterven’. Vrijere vertalingen zijn: ‘Bedenk dat u sterfelijk bent’ of ‘Denk aan je eigen sterfdag’. Het verhaal gaat dat in het oude beelden/memento-mori.pdf Rome deze frase werd gebruikt toen een Romeinse generaal paradeerde door de straten. Achter de fiere winnaar stond een dienaar. Deze had de taak om de generaal eraan te herinneren dat, al was hij op zijn top vandaag, er morgen een andere dag zou kunnen zijn. De dienaar deed dit door de generaal te zeggen dat hij moest bedenken dat hij een sterveling was, memento mori. Het is echter waarschijnlijker dat de diener zei: Respice post te! Hominem te esse memento! (Kijk achter je! Bedenk dat je slechts een mens bent!) zoals Tertullianus schreef in caput 33 van zijn Apologeticus. Het memento mori duidt artistieke creaties aan, die uiterlijk en qua stijl zeer kunnen verschillen, maar hetzelfde doel dienen, namelijk mensen eraan te herinneren dat ze sterfelijk zijn. De vanitas schilderijen uit de 17e eeuw in Nederland behandelen dit thema.

Persoonlijk heb ik tijdens mijn werkweek een dagelijkse mememto mori. Ik ken hem niet persoonlijk, maar zijn verschijning zet me wel aan het denken . . . : http://www.godsdienstig.

be/foto/koen/station/foto.html


48

Deel 8

nl.wikipedia.org/wiki/Memento_mori

8.1. Denken over sterfelijkheid: Morgen, misschien

beelden/station-memento-mori.pdf

8.1. Denken over sterfelijkheid: Morgen, misschien Denken over sterfelijkheid is al zo oud als de wereld. Er is een moment in een leven waarop het begint. Omdat er een oma van een kind in de klas overlijdt of omdat een kind een van de eigen ouders verliest. Of omdat er films zijn, zoals Sneeuwwitje en de Leeuwenkoning of sprookjes waarin kinderen en grootmoeders worden opgegeten, geitjes worden veroberd door wolven en op miraculeuze wijze - door een kus van een prins; door het opensnijden van de buik van de wolf - kinderen, grootmoeders, geitjes en prinsessen weer tot leven komen. Het welpje dat zijn vader verliest door het gekonkel van zijn oom, ziet op een cruciaal keerpunt in zijn leven de geest van zijn vader. Logisch dat er een moment komt, waarop een kind de vraag stelt: mama, wat moet ik doen als jij doodgaat? Hoe moet ik dan eten? En vanaf dat moment zal deze vraag over dood en leven knagen in het hoofd van een jonge ziel.

Ik herken dat. De arrogantie van de sterfelijken. Het uitstelgedrag van mezelf, van iedereen om me heen. Het roekeloze van de mens die zijn sterfelijkheid kent en het elke dag weet, maar desondanks glashard de kop in het zand steekt en diezelfde sterfelijkheid ontkent. Wij hoeven niet voor rood te stoppen; wij hoeven niet gezond te leven; wij hoeven geen levensreddende medicijnen te slikken; gordels om in het verkeer; condooms wanneer we vrijen; afvallen als we te dik zijn; stoppen met roken omdat we niet alleen onszelf, maar ook


49

Deel 8

¨ Doodsangst. De angst om dood te gaan en houvast te creeren is zo oud als de wereld. Zo hadden de Grieken hun goden. En schreven de toneelschrijvers / dichters Euripides, Aischylos en Sophocles hun verhalen over hoe stervelingen hun levens leidden, orakels raadpleegden en hoe de goden keken naar dat volkje dat daar beneden, aan de voet van de Olympus, kon zeggen: Morgen, misschien.

8.1. Denken over sterfelijkheid: Morgen, misschien

anderen korten op hun levensverwachting. Oorlogen worden gevoerd door mannen die hun eigen angst onder controle hebben, geen angst hoeven te hebben, want ze staan niet in de vuurlinie; mannen zetten kinderen in, laten ze - gedrogeerd en al - de meest walgelijke handelingen verrichten, sturen soldaten naar bezette gebieden, spreken over stappen die je nu eenmaal moet zetten als je daar afspraken over hebt gemaakt: de mannen die niet meer thuis komen worden gezien als offers voor de vrede. De soldaten zijn sterfelijk en inwisselbaar. De mannen die de oorlog voeren, draaien zich nog eens om in hun prinsheerlijke bed en vrezen het leven van hun kinderen, van zichzelf als de kinderen nog klein zijn en denken niet meer aan die soldaten ver weg die zijn ingezet voor de vrede. De angst en de sterfelijkheid van de massa zijn niet terzake doende. Het is als de verhalen van de goden en de mensen: de goden hebben het eeuwig leven, de mensen denken: Morgen, misschien.

http://www.volkskrantblog.nl/bericht/58777

Deel 8

beelden/Memling_Vanity_and_Salvation.pdf


50

9. Afscheid van het leven: de nabestaanden Zo tedere schade als de bloemen vrezen van zachte regen in de maand van mei zo koel en teder heeft uw sterven mij schade gedaan, die nimmer zal genezen. (Weremeus Buning)

9.1. Inleiding Zaterdag 14 april. Mijn vrouw wast moeder. Samen met mijn broer neem ik haar uit bed om de lakens te veranderen. Ze ligt nu helemaal gewassen en verzorgd terug in bed. Als we bijna klaar zijn, komt ook mijn zuster. We voelen dat haar voet reeds koud is. Op zich is dat een teken dat het niet meer lang kan duren. Toch beseffen we dat niet echt. Mijn broer rijdt naar Brugge. Mijn vrouw rijdt naar Leefdaal om de kinderen op te halen. Vandaag begint de paasvakantie. Ze zal ondertussen een aspiratietoestel gaan lenen in het ziekenhuis. Ik rijd naar de apotheek om de infusen op te halen die gisteren niet in voorraad waren. Vader en een zus zijn bij moeder. Als ik thuiskom van de apotheek, roepen ze mij dadelijk. Op dat moment sterft moeder. Het einde komt heel stil. Haar ademhaling was rustig geworden. Niet meer dan een diepe zucht. Er loopt wat vocht uit haar mond. Ze ademt eenvoudig niet meer. Dat is alles. Bijna ongemerkt, zoals ook de dag overvloeit in de nacht en dan niettemin niets dan duisternis laat. Afscheid van moeder. Als sterven een stuk leven wordt; Manu Keirse, Lannoo, Tielt, 192, pag. 123

De kern van alle dingen is stil en eindeloos. Alleen de dingen zingen. Ons lied is kort en broos. En donker zingt mijn bloed, van heimwee zwaar doorwogen. Ik zeil langs regenbogen Gods stilte tegemoet.


51

Deel 9

Felix Timmermans

9.1. Inleiding SOTTO VOCE Zoveel soorten van verdriet ik noem ze niet. ´ het afstand doen en scheiden. Maar e´ en, En niet het snijden doet zo’n pijn, maar het afgesneden zijn. Nog is het mooi, ’t geraamte van een blad vlinderlicht rustend op de aarde, alleen nog maar zijn wezen waard. Maar tussen de aderen van het lijden niets meer om u mee te verblijden: mazen van uw afwezigheid bijeengehouden door wat pijn en groter wordend met de tijd. Arm en beschaamd zo arm te zijn.

beelden/engel.pdf

M. Vasalis

Thomas Cable, journalist, is op reis in Afrika. Hij onderhoudt correspondentie met de krant ‘De Standaard’ en kan er terecht voor een wekelijks verhaal. Dit is een fragment uit zijn brief zoals die verschenen is in ‘De Standaard Magazine’ van 16 augustus 1996 bij zijn verblijf in ´ van de vele dorpjes langs de rivier de Niger in Mali. e´ en


52

Deel 9

“Hier, aan de grote stroom, denkt een mens vaak aan de dood. Hij is elke dag aanwezig, maakt evengoed deel uit van het leven als ’s morgens opstaan of iemand groeten op straat. De dood weet niet waar eerst te gaan, zo groot is de keuze hier. Als iemand sterft, weet niemand waarom. Hij is weg, hij had een ziekte. Maar welke? Hier sterf je zelden aan aids, dat gaat te traag. Aids maakt je wel rijp voor een legioen andere kwalen die wel een snelle dood garanderen. ‘Als je maar gezond bent’, is beslist een Afrikaans spreekwoord. De dood komt snel in deze hoek van de wereld, hij voelt zich hier op zijn gemak, het is zijn ` prauwenbouwer, in de veertig, klein paradijsje en elke dag viert hij feest. Kader, ´ eba, ´ een kerel als een boom, maar drie dagen in bed en hij is er geweest. Djen vijftien: ’s avonds voelde ze zich een beetje ziekjes, de volgende dag stond ze niet meer op. Zo gaat dat hier. En het leven gaat door.”

9.1. Inleiding

En als ik doodga huil maar niet ik ben niet echt dood, moet je weten het is de heimwee die ik achter liet dood ben ik pas, als jij die bent vergeten ... Als ik doodga treur maar niet ik ben niet echt weg, moet je weten ’t is het verlangen dat ik achterliet dood ben ik pas, als jij dat bent vergeten ... En als ik doodga huil maar niet ik ben niet echt weg, moet je weten ’t is maar een lichaam dat ik achterliet dood ben ik pas, als jij me bent vergeten ... Bram Vermeulen

beelden/bladinhand.pdf

I Am Stretched On Your Grave

Sinead O’Connor


53

Deel 9

• I am stretched on your grave And I’ll lie there forever If your hands were in mine I’d be sure they could not sever

9.1. Inleiding

My apple tree, my brightness It’s time we were together For I smell of the earth And am worn by the weather When my family thinks That I’m safely in my bed From morn until night I am stretched out at your head Calling out to the earth With tears hot and wild For the loss of the girl That I loved as a child The night that we were lost In the shade of the blackthorn And the chill of frost And thanks be to Jesus We did all that was right And your maiden head still Is your pillar of light The priests and the friars They approach me in dread Because I still love you My love and you’re dead I still would be your shelter Through rain and through storm And with you in your cold grave I cannot sleep warm


54

Deel 9

So I am stretched on your grave And will lie there forever If your hands were in mine I’d be sure they could not sever My apple tree, my brightness It’s time we were together For I smell of the earth And am worn by the weather

9.2. Tijd geneest geen wonden


beelden/ontworteld.pdf

‘De tijd heelt alle wonden’ is een algemene opvatting die leeft bij zeer veel mensen. Niets is minder waar. De tijd op zich geneest niet. Als men in een hoekje zit en tijd neemt om te genezen, zal de tijd niets doen. Een wonde waarnaar niet wordt omgekeken, die niet wordt ontsmet en verzorgd, die niet zorgvuldig wordt verbonden, zal niet genezen maar erger worden. Het is niet de tijd die geneest, maar wat men doet met de tijd. Het kan wel dat pijn mildert met de tijd, dat ze haar intensiteit verliest, maar de gevoelens van droefheid gaan daarmee niet weg.

Een vrouw van 72 vertelt: “37 jaar zijn voorbijgegaan en tot vier jaar terug kreeg ik niet de kans of de toelating erover te praten. Niet met mijn man, niet met mijn familie of vrienden. Ik mocht mezelf niet uitspreken of uitwenen. Niemand wilde dit aanhoren. Ik voelde me schuldig omdat ik mijn baby had laten slapen op de buik. Ik ben nu 72 jaar en pas de laatste jaren, toen zeer goede vrienden van mijn dochter ook een wiegendood meemaakten, kreeg ik de kans om mijn verhaal te vertellen en wat steun te ervaren.” Het is niet het verloop van de tijd die genezend werkt, maar de uiting van het verdriet in een periode van tijd, en de ondersteuning die men vindt bij anderen. Wat men doet en niet doet, bepaalt of de wonde blijft schrijnen. Als emoties niet kunnen worden geuit, vinden ze vaak andere schadelijke uitwegen in lichamelijke kwalen, in hardheid en bitterheid.


beelden/dodeboom.pdf

55

Deel 9

Als wat in de hedendaagse cultuur leeft correct zou zijn en men inderdaad verdriet moet te boven komen in enkele dagen, dan moet men aannemen dat de relatie met de overledene louter toevallig is, zoals de relatie tussen een persoon en zijn kleding of zijn bril. Dan zou er geen reden zijn voor diep verdriet dat lang kan duren. Onze cultuur is echter fout. De rouwende heeft letterlijk een deel van zichzelf verloren. Dat is niet louter figuurlijk. Mensen zijn niet samengesteld uit alleen maar lichaamsdelen, maar ook uit geschiedenis en relaties. De rouwende persoon is gewond, echt zoals bloed druppelt uit een gewond lichaam. En zoals een lichamelijke wonde pijn kan doen als men


zich ergens stoot, kan ook het emotionele verdriet hevig voelbaar blijven als men wordt geconfronteerd met bepaalde ervaringen, herinneringen, ook heel wat later in de geschiedenis van het leven. Rouw raakt alle dimensies en niveaus van de persoonlijkheid. Te vaak wordt eenzijdig de stereotype mythe beschreven van de rouwende die droevig en depressief in een hoekje zit en weent. Rouwen is veel meer gecompliceerd en zeer divers verweven met het leven van mensen. Ook al beleeft elke mens afscheid en verlies op een unieke wijze, toch ziet men bij diverse mensen bepaalde reacties die herkenbaar en algemeen zijn. Ze doen zich echter niet voor op hetzelfde moment, niet in hetzelfde tempo en niet met dezelfde intensiteit Het is dan ook zelden zinvol de ene mens met de andere te vergelijken in het verwerken van verdriet. Men spreekt hier van rouw-arbeid. Dit woord drukt uit dat verlies verwerken arbeid verrichten is. Het verklaart waarom verdrietige mensen zo moe kunnen zijn dat ze niet aan hun dagelijks werk toekomen. Elke arbeid kan men opdelen in taken. Zo onderscheidt men in de rouwarbeid vier rouwtaken, vier opdrachten die moeten worden vervuld om tot verwerking van het verlies te komen. Het woord ‘rouwtaken’ wijst erop dat de rouwende actief iets kan doen. Dit kan een krachtig tegengif zijn tegen de machteloosheid die de meeste rouwenden ervaren. Het betekent echter ook dat anderen de rouwende kunnen helpen met het opnemen van bepaalde taken, zodat ze deze niet alleen moeten afwerken. Met de hulp van anderen loopt dit wellicht vlotter, op voorwaarde dat deze hulp adequaat is. Uit gebrek aan inzicht in wat verdriet verwerken eigenlijk inhoudt, hindert men vaak het verwerkingsproces in plaats van het te bevorderen. Deze vier taken moeten worden vervuld, vooraleer de rouw voltooid is. Onvoltooide rouwtaken kunnen verder levensgeluk in de weg staan.

9.2.1. Eerste rouwtaak : aanvaarden van de werkelijkheid van het verlies


56

Deel 9

Als iemand sterft, heeft de nabestaande vaak het gevoel dat het niet waar kan zijn, zelfs als de dood was verwacht na een langdurige ziekte. Men voelt een sfeer van onwerkelijkheid. Het verlies dringt niet in zijn volle dimensie door. Het gaat precies om beelden/kliniek.pdf een slechte droom of om een nachtmerrie die weer overgaat. Eerste reacties in de zin van: ‘Het is niet mogelijk’; ‘Het moet een vergissing zijn’; ‘Ik kan het niet geloven’, komen frequent voor. Men lijkt geschokt en dit wordt verschillend geuit. Sommigen kunnen nauwelijks een woord uitbrengen, anderen wenen, weer anderen willen onmiddellijk naar de overledene toe. Ze willen hem of haar zien,


erbij zijn om zichzelf te overtuigen, liefst nog om zich te overtuigen dat het niet waar kan zijn. Sommigen lijken mechanisch, robotachtig te functioneren en schijnen een emotionele afstand te bewaren. Het is precies een niet laten doordringen van de werkelijkheid, omdat ze nog niet in staat zijn deze onder ogen te zien. Om met de rouw echt te beginnen, moet men het verlies erkennen. Als men het gebeuren ontkent of als men weigert te geloven dat de dood onomkeerbaar is en blijft verwachten dat de persoon terug zal komen, dan is er geen reden om te rouwen. De werkelijkheid onder ogen zien is niet gemakkelijk. Als iemand sterft, is er altijd een gevoel alsof het niet is gebeurd. Men kan zo intens verlangen naar de overledene dat men de overledene meent te zien, te horen, te ruiken. Els zag haar zoon aan de piano. Hij verongelukte toen hij 19 jaar was. Drie weken na zijn dood werd Els op zondagmorgen wakker, omdat ze haar zoon piano hoorde spelen in de woonkamer. Zo werd ze vroeger vaak op zondagmorgen gewekt. Ze haastte zich naar beneden en zag hem aan de piano, haar lievelingsmelodie spelend. Toen ze haar handen op zijn schouders wilde leggen, was hij verdwenen. Toen werd ze zeer boos. Boos op haar overleden man, omdat hij nu ook haar zoon had afgenomen. Boos op haar zoon, omdat hij niet voorzichtiger was geweest. Boos op zichzelf, omdat ze hem toestemming had gegeven voor die uitstap. Willy hoopt dat zijn zoontje, Miguel, overleden aan kanker op 10-jarige leeftijd, opeens weer achter in de tuin van achter de stal te voorschijn komt en roept: ‘Papa, hier ben ik.’ Al was het maar dat ene zinnetje, en al zou hij dan weer verdwijnen.


57

Deel 9

Dit soort hallucinaties of waanvoorstellingen heeft veel te maken met gewoontegedrag dat zich ook na het overlijden verder doorzet. Men ontkent tijdelijk dat de persoon is overleden. Dat is normaal en mag niet worden ge¨ınterpreteerd als ziebeelden/GANG.pdf kelijk. Zo gebeurt het dat een moeder de tafel blijft dekken voor drie kinderen in plaats van voor twee. Een weduwnaar die de telefoon hoort rinkelen, roept automatisch zijn vrouw om op te nemen. Hij ruikt bij het thuiskomen het parfum van zijn overleden echtgenote. Ouders horen hun overleden kind schreien tijdens de nacht. Iemand loopt een vrouw op straat achterna omdat ze meende dat het haar overleden zus was. Het is normaal dat men zich gedraagt alsof de overledene nog leeft. Wanneer er geen voorbereiding was op de dood, het sterven


zich plots en voortijdig voordoet, kunnen deze reacties soms zelfs nog een hele tijd optreden. Rita wachtte hem op aan de kerk. Fred, de man van Rita, verongelukte op een vrijdagavond. Hij was erg verminkt en het werd haar afgeraden hem nog te gaan zien. Als een robot regelde ze alles voor de begrafenis en na een tweetal weken hervatte ze het werk. Zes maanden later deed haar oudste zoon zijn eerste communie. Fred en Rita wilden hun kinderen een christelijke opvoeding geven en vonden deze eerste communie een zeer belangrijk moment in de geschiedenis van hun gezin. Rita is samen met haar drie kinderen een uur eerder naar de kerk gegaan om Fred op te wachten. Op deze belangrijke dag zou hij haar toch niet in de steek laten. Ze heeft een uur geweend, omdat hij niet opdaagde. ‘Ik wist dat hij niet zou komen, want elke zondag ging ik naar zijn graf, op de begraafplaats naast de kerk. Maar wat ik met mijn verstand wist, was in mijn hart en mijn nieren nog niet doorgedrongen. Ik wist het wel, maar ik voelde het nog niet. Pas na tien maanden is het volledig tot mij doorgedrongen dat hij nooit meer terug zou komen. En dan kwam ik van rouw in de kou terecht. Dan brak mijn verdriet tenvolle door, maar niemand begreep dit. Ik was immers de flinke vrouw die alles zo goed aankon, die mijn plan kon trekken. Voor mij was Fred echter nog niet echt dood. Ik verwachtte hem nog steeds terug.’

9.2.2. Tweede rouwtaak : ervaren van de pijn van het verlies


beelden/HUILEN.pdf

58

Deel 9

De tweede taak is het ervaren van de pijn van het verlies. Er is absoluut geen weg om de pijn heen. De enige weg naar verwerken is recht door de pijn heen te gaan. Alles wat iemand toelaat zijn pijn te verlichten of uit te stellen, verlengt het rouwproces. Men kan proberen er niet aan te denken of zich af te sluiten voor de gevoelens als men eraan denkt. Men kan proberen het verlies te minimaliseren, of zich te overconcentreren op het verdriet van de andere familieleden en geen aandacht te geven aan het eigen verdriet. Men kan zeggen dat het niet nodig is zich verdrietig te voelen, omdat men later zal worden herenigd. Men kan zo druk bezig zijn dat men nauwelijks tijd heeft om de scheiding te ervaren en verdriet te voelen. Al deze manieren van ontlopen van de pijn kunnen werken voor een bepaalde tijd, maar het wreekt zich op de lange duur. Als men wil herstellen van het verlies, als men op een bepaald moment de pijn achter zich wil laten, als men opnieuw echt voldoening wil vinden in het leven, moet men de pijn doorgaan. Het is het enige dat echt helpt. Als de pijn niet wordt gevoeld, komt deze vaak op een later moment terug onder de vorm van het ene of andere ziektesymptoom of afwijkend gedrag. Het probleem is dat men op dat latere moment vaak het verband niet meer


ziet met het eerdere verdriet en dat mensen in de omgeving nog minder beschikbaar zijn om te luisteren naar het verdriet en tot steun te zijn. Er zijn individuele verschillen in de intensiteit van de pijn en de manier waarop die wordt ervaren, maar het is niet mogelijk iemand te verliezen aan wie men zeer sterk gehecht is geweest, zonder een zekere vorm van pijn te ervaren. De meest karakteristieke trek van de rouw is niet het voortdurend depressief zijn, maar het zijn de tijdelijke en hevige pijnscheuten. Dit zijn perioden van hevige angst en psychologische pijn. De overledene wordt op die momenten erg gemist en de overlevende snikt en huilt. In het begin zijn deze opstoten van pijn erg frequent, na een paar weken neemt de frequentie af en komen ze enkel nog voor als iets het verlies in herinnering brengt.


59

Deel 9

Moeilijke momenten, die het verlies sterk in herinnering brengen, zijn vaak: het ontvangen van de rekening van het ziekenhuis; het afhandelen van een levensverzekering; het inleveren van de identiteitskaart; momenten waarop men vroeger gezellig samen was zoals de zondagavond, verjaardagen, het eindexamen van de kinderen, vader- en moederdag; het onverwachts in handen krijgen van een herinnering zoals de huwelijksring, een foto, een brief . . . Alles wat mensen emotioneel aanspreekt, kan in alle hevigheid de pijn van het verlies oproepen: de eerste krokussen in de tuin, de eerste zonnebloem, de paasbloemen, de eerste vakantiedag, de eerste schooldag, de eerste lentedag. Het verlies kan bij momenten bijna op de achbeelden/doderoos.pdf tergrond verdwijnen, maar plots weer in alle hevigheid op de voorgrond treden op een moment dat men dit niet verwacht. Soms gebeurt dit naar aanleiding van een bezoek, of op een moment dat men aandacht krijgt van iemand. Bezoekers worden soms afgeschrikt door het grote verdriet dat wordt opgeroepen door hun bezoek en denken dan vaak dat men beter niet meer komt. Verdriet verwerken betekent echter de pijn doorgaan. Feestdagen zijn voor rouwenden vaak treurdagen, dagen van intens gemis en van groot verdriet. Dit is normaal omdat mensen bij feestdagen elkaar vaak opzoeken en alles roept een sfeer op van gezellig bijeenzijn. Verlies wordt dan ook sterk gevoeld. Men kan dat niet vermijden. Het getuigt van meer begrip als men in plaats van ‘gelukkig nieuwjaar’ te wensen en door te lopen, even kan stilstaan en iets kan zeggen als: ‘De eerste nieuwjaar zonder Katrien is wellicht een moeilijke dag’, en dan tijd kan nemen om te luisteren naar het verdriet van de andere.


9.2.3. Derde rouwtaak : aanpassen aan de omgeving zonder de overledene De derde taak is het zich aanpassen aan een nieuw leven zonder de overledene. Ook al moet iedereen deze taak doormaken om de rouw te verwerken, toch betekent dit ook weer iets dat verschillend is voor elke rouwende, afhankelijk van wie de overledene was, hoe hun relatie was en welke rollen de overledene in hun leven vervulde. Wie of wat was dat kind voor de ouders, voor de broers en zussen ? Voor elk van hen heeft dit kind een andere betekenis, omdat elk zijn specifieke relatie had. Welke betekenis had de overleden vader voor dit kind? Hij wordt gemist door de zoon aan het voetbalveld. De dochter mist hem als ze met haar studierapport thuiskomt van school, of als haar fiets een lekke band heeft. Voor een weduwe kan het enkele maanden duren vooraleer ze zich tenvolle realiseert wat het betekent te leven zonder haar echtgenoot. Het behelst alleen ¨ behartigen, alleen beslissen over de leven, alleen de kinderen opvoeden, alleen de financien toekomst van de kinderen, alleen naar de oudervergaderingen gaan in de school en zien dat ¨ zijn. Men realiseert zich pas geleidelijk welke functies de de meeste ouders met zijn tweeen overledene allemaal vervulde. Na het sterven van haar echtgenoot is de weduwe niet alleen haar wettige echtgenoot kwijt, maar ook degene met wie ze lange gesprekken kon voeren, degene die haar aanvoelde, die haar knuffelde, die haar naar de winkel voerde, degene die samen met haar de geschenken voor de kerstboom uitkoos, degene die het gras afreed, die de belastingbrief invulde . . . Het komt er nu op aan nieuwe vaardigheden te leren en een oplossing te vinden voor de rollen die door de overledene vroeger werden opgenomen. Dit gaat vaak gepaard met zeer veel emoties, zoals kwaadheid, groot verdriet, agressie, ontgoocheling, machteloosheid. Lena verliest bijna haar ganse dagtaak. De zoon van Lena stierf toen hij veertien jaar was. Hij was ernstig fysiek gehandicapt. Zij hadden hem steeds thuis verzorgd en wisten dat hij wellicht nooit oud zou worden. Lena was een groot deel van de dag met hem bezig en haar dagen werden leeg na zijn dood. Het meest pijnlijke was het minimaliseren van haar verdriet, omdat haar zoon toch gehandicapt was. Ze kreeg reacties als: ‘Je mag blij zijn dat je je gezonde kinderen nog hebt’, of: ‘het is misschien beter voor de andere kinderen dat de zorg voor Peter is weggevallen, nu is er meer tijd voor hen.’ Deze uitspraken kwamen zeer hard aan. De band met Peter was juist zeer intens door de lichamelijke zorg. Ook voor de vader die er elke avond voor moest zorgen dat hij thuis was om Peter in bed te leggen, betekent dit sterven als het ware het wegvallen van zijn meest belangrijke ritueel elke avond. Het was niet alleen de lichamelijke band, maar ook het samen zoeken naar oplossingen voor de grote en de kleine problemen waarmee ze telkens weer werden geconfronteerd. Het maakte hen opstandig als mensen dan zeiden dat het niet zo erg was.


60

Deel 9

Voor Christine was het eerste jaar het ergste niet. Jan stierf op dertigjarige leeftijd. Het eerste jaar hoorde ze hem nog elke avond met de wagen thuiskomen.


Dat was nog het vertrouwde leven. Het was alsof hij er nog bij hoorde, ook al waren veel dingen veranderd. Ze moest zelf de tuin bijhouden, meer verantwoordelijkheid dragen in het onderhoud van het huis. Het poetsen was moeilijk. Ze deed het vroeger altijd de vrijdagmiddag voor Jan thuiskwam om het weekend te starten. Voor wie moest ze het nu nog doen? En veel ongewone dingen: zaken van verzekering, juridische en administratieve problemen, concrete aspecten in de opvoeding van de kinderen. Ze kreeg echter heel veel hulp van vrienden. Ze waren elk als het ware een stukje van Jan. In het tweede jaar werd ze veel meer overvallen door de realiteit. Het verschil met vroeger werd steeds groter. De eenzaamheid, het alleen-zijn, het voor altijd afgesneden-zijn van haar man, niet samen de kinderen kunnen grootbrengen en niet samen oud kunnen worden. De aanpassing houdt niet alleen in vervanging zoeken voor bepaalde functies en taken. Het sterven van de partner kan ook verlies van status betekenen. Weduwe of weduwnaar worden in plaats van partner blijven, betekent voor velen een moeilijk statuut. Het kan betekenen: contact verliezen met een groep van vrienden; niet meer worden uitgenodigd voor het jaarlijkse nieuwjaarsfeest in de werksituatie van de partner. Ouders die hun enige kind verliezen, worden door de omgeving gezien als mensen zonder kinderen in plaats van als ouders van een overleden kind. Ze moeten zich aanpassen aan het feit dat ze geen schoolbijeenkomsten meer hebben, hun kind niet meer zien starten met een nieuw schooljaar, niet op vakantie zien vertrekken met de jeugdbeweging.

9.2.4. Vierde rouwtaak: een nieuwe plaats geven aan de overledene en opnieuw leren houden van het leven


61

Deel 9

De vierde taak bestaat erin de overledene een nieuwe emotionele plaats te geven in het leven. Dit betekent niet dat men niet meer houdt van de overledene of dat men hem vergeet. De relatie is veranderd, maar de overledene blijft steeds een speciale plaats innemen in het hart en de geest van de nabestaanden. De intensiteit van de band wordt echter anders. Men komt er geleidelijk aan toe weer emotionele energie op te brengen voor het leven daarbuiten. Men leert opnieuw houden van het leven en van andere mensen en alle aandacht gaat niet langer naar het verloren leven.


beelden/paardjesmolen.pdf

Velen hebben moeite met deze vierde taak, omdat ze vrezen dat ze de nagedachtenis van hun overleden echtgenoot, kind of vader oneer aandoen, als ze opnieuw leren houden van het leven of van andere mensen. Sommigen worden ook afgeschrikt door het vooruitzicht dat ook deze nieuwe relaties kunnen afbreken en eindigen met verlies. Anja voelde zich schuldig omdat ze genoot van dansen. Tien maanden na het sterven van haar man ging Anja voor het eerst naar een huwelijksfeest. Ze danste er de ganse avond. Ze had altijd veel van dansen gehouden en ze kon zich hierin echt uitleven. Toen ze thuiskwam na een ontspannen avond, voelde ze zich echter schuldig, omdat ze zo had genoten. Mocht ze nog wel van dansen genieten, nu Rik er niet meer was en niet mee kon genieten ? Niet voltooien van deze vierde taak kan men best beschrijven als: zich niet meer binden, niet meer houden van het leven en van mensen. Sommigen vinden het verlies zo pijnlijk dat ze besluiten zich nooit meer te binden. Voor velen is deze vierde taak de moeilijkste om te vervullen. Ze lopen op dit punt vast in hun rouw en stellen veel later vast dat hun leven als het ware is gestopt op het moment van verlies.

9.2.5. Voltooiing van het rouwproces


beelden/heaven.pdf

62

Deel 9

Het rouwproces is voltooid als vier genoemde taken zijn vervuld. Het is onmogelijk een precieze tijdsduur voor een rouwproces te omschrijven. De tijd die het iemand vraagt om te verwerken, hang af van veel factoren, zoals bijvoorbeeld de relatie met de persoon die sterft, de omstandigheden van de dood, het vroegtijdige karakter van de dood, de


steun die men heeft ervaren in de verwerking, de wijze waarop het sterven werd meegedeeld, hetgeen men heeft kunnen doen voor de persoon voor het sterven . . . . Deze veelheid van factoren maakt wellicht duidelijk dat het niet zomaar te voorspellen is hoelang de ver´ tot twee werking kan duren. Een periode van e´ en jaar is geen lange periode om een belangrijk verlies te verwerken. En vijf jaar is helemaal niet te lang om het sterven van een kind te verwerken. Een criterium van verwerking is dat men aan de overledene kan terugdenken zonder steeds intense pijn te ervaren, alhoewel iets van de pijn van het verlies een leven lang duurt. Men kan dit vergelijken met het beeld van een schaduw. Verdriet na verlies gaat met mensen mee doorheen hun verdere leven, zoals de schaduw van een mens hem overal vergezelt. De schaduw van een mens is soms groot en soms klein, soms ligt ze voor hem, soms achter en dan weer naast hem. Soms ziet men ze en op andere momenten is ze onzichtbaar. Men kan een hoek van een straat omslaan en de schaduw ligt plots levensgroot voor de persoon en stapt elke stap met hem mee. Zo is het ook met verdriet. Het kan opeens levensgroot aanwezig zijn, als men het niet verwacht. Erica liep wenend de winkel uit. De beide ouders van Erica kwamen zeven jaar geleden om bij een auto-ongeluk. Op een zaterdagmorgen, zeven jaar later wil Erica een nieuwe mantel kopen. Ze staat met een mantel in de handen als ze iemand hoort vragen: ‘Mama, hoe staat me dat ?’, uitroep van een meisje van achttien jaar, haar leeftijd toen haar ouders verongelukten. Het meisje heeft een mantel gepast en poseert voor haar moeder. Op dat moment voelde Erica opnieuw haar gemis. Een stekende pijn welde op van haar hoofd tot haar voeten. De tranen rolden langs haar wangen. Ze liet het kledingstuk vallen waar ze stond en holde de winkel uit. Overal waar ze liep, zag ze moeders met dochters en dochters met moeders. Thuisgekomen heeft ze een uur geweend. De goede afloop van het rouwproces is moeilijk te bepalen. Het bevat minstens de drie volgende aspecten, die nauw met elkaar in verband staan: 1. Men voelt zich de meeste momenten terug goed in het leven en men kan opnieuw genieten van alledaagse dingen; 2. men kan weer de problemen van het leven aan;


63

Deel 9

3. men wordt minder in beslag genomen door het verdriet.


Na een ernstig verlies wordt het leven nooit meer zoals voorheen. Dit betekent niet dat men geen nieuwe zin in het leven kan vinden en niet meer echt gelukkig kan worden. Men kan groeien doorheen het verlies, en met een vernieuwde levenservaring, gelouterd door de pijn en het verdriet, zeer veel betekenen voor andere mensen. De overledene kan op een andere wijze aanwezig zijn in dit leven als een bron van inspiratie en van kracht. Helpen bij verlies en verdriet. Een gids voor het gezin en de hulpverlener., Manu Keirse, Drukkerij


64

Deel 9

Lannoo, Tielt, 1995, pag. 21-35.

Deel 10 10. Bijna-doodervaring De mensheid is een rivier van licht dat vanuit de eindigheid naar de oneindigheid vloeit. (Khalil Gibran)

10.1. Wat is BDE? 10.1.1. Een eerste definitie Cardioloog P. van Lommel, BDE-onderzoeker heeft de bijnadoodervaring als volgt gedefinieerd: Een bijnadoodervaring is een geestelijke ervaring die kan optreden tijdens een periode van klinische dood, maar ook tijdens een stervensproces of soms zonder duidelijke aanleiding. De bijnadoodervaring is een universele ervaring die over de hele wereld en door alle tijden heen wordt vermeld, die onafhankelijk is van leeftijd, intellect of godsdienst.

10.1.2. Drie Ervaringen Toen de bloeding niet wilde stoppen, wist B dat hij stervende was. “Ik ging, maar ik voelde me geheel vredig. Ik zag een gouden licht, helderder dan de zon, maar het deed geen pijn aan mijn ogen. Ik wilde niets anders dan dat licht binnengaan, maar iets of iemand - het voelde alsof het mijn vader was die stierf toen ik nog een kind was - zei tegen mij: ‘Het is niet je tijd. Je moet terug om af te maken wat je in je leven moet doen.’ Daarop werd ik teruggesmeten in mijn lichaam, en de pijn was gewoon verschrikkelijk.” “Ik schiet pijlsnel door een donkere tunnel. Er overstroomt mij een groot vredig, gelukzalig gevoel. Ik voel me intens tevreden, gelukkig, stil en vredig. Ik hoor prachtige muziek. Ik zie prachtige kleuren en prachtige bloemen in alle mogelijke kleuren in een grote weide. Aan het eind is een mooi, helder warm licht. Daar moet ik naar toe. Ik zie een wezen, in een licht gewaad. Het wezen wacht op mij en steekt haar hand uit. Ik voel me warm en liefdevol opgewacht. We gaan hand in hand op weg naar het mooie en warme licht. Dan laat zij mijn hand los


65

Deel 10

10.1. Wat is BDE?

en draait zij zich om. Ik voel me teruggezogen. Ik moet terug. Ik merk dat een verpleegster hard op mijn wangen aan het slaan is en mij roept.” “Toen de auto tot rust kwam nadat hij over de kop was geslagen, dacht K dat hij het heelal in was geslingerd. ‘Ik was helemaal alleen daar in het heelal. Maar ik hoorde geluiden, ze leken op gekreun en gekerm en in de verte zag ik gestalten. Die leken kwellingen te ondergaan. Hulpeloos gebaarden ze naar mij dat ik bij ze moest komen. Maar ik besefte toen dat dat voor eeuwig zou zijn. Daar zijn was een absolute verschrikking. Ik heb me dan ook nog nooit zo opgelucht gevoeld toen ik bijkwam.” Hiervoor gaven wij u een indruk van drie bijnadoodervaringen; twee heel mooie en een heel onaangename. In dit korte artikel zullen wij u meer uitleg geven over het fenomeen bijnadoodervaring dat pas de laatste twintig/dertig jaar gestaag in de belangstelling is komen te staan en onderwerp is geworden van serieuze studie. Ook steeds meer hulpverleners krijgen er mee te maken.

10.1.3. Kenmerken van een BDE Door: Pim van Lommel, cardioloog

De term BDE is het eerst gebruikt door Moody, die gedurende zijn studie medicijnen voor het eerst geconfronteerd werd met het verhaal van een BDE en er in 1976 een boek over heeft geschreven. De term BDE zal ik verder blijven gebruiken hoewel hij niet ideaal is, omdat dezelfde soort ervaringen ook op andere momenten kunnen voorkomen. Je hoeft niet bijna-dood of klinisch dood te zijn om zo’n erbeelden/bde-bosch.pdf varing te hebben. Het komt ook voor bij bijnaverdrinking (kinderen), shock na bloedverlies na een bevalling, ernstige complicaties tijdens een operatie, coma na verkeersongelukken, hersenbloedingen, na mislukte zelfmoordpogingen maar soms ook bij een ernstige ziekte die toch goed afloopt. Ook kunnen BDE’s voorkomen bij een bijna-fatale gebeurtenis zoals een bijna-ongeluk in het verkeer of bij bergbeklimmers. Een BDE komt echter ook voor in een periode van stress, isolatie, depressie of ¨ soms zelfs bij helder bewustzijn, ook worden identieke ervaringen gemeld bij patienten in de stervensfase, waarbij dan gesproken wordt over een sterfbedvisioen.


66

¨ Allereerst zal ik alle aspecten van een BDE belichten. Echter lang niet alle patienten hebben een zeer complete, uitgebreide ervaring. Sommigen hebben slechts enkele aspecten van een ervaring meegemaakt. Wat bij iedereen die een BDE heeft gehad allereerst opvalt is de volledige oprechtheid en de emotionaliteit, en ook de onuitsprekelijkheid van de ervaring. Het is ontzettend moeilijk onder woorden te brengen wat ze hebben meegemaakt. Ze worden vaak niet geloofd, zodat na een tijdje de meesten het dan ook opgeven om er over te praten. Artsen en verpleging staan er in het algemeen niet voor open, maar zelfs naaste familieleden kunnen de ervaring afwijzen, zodat ze erg onzeker worden over hun BDE. De ervaring is zo intens, dat ze er ook na 20 jaar nog over kunnen praten alsof het gisteren is gebeurd. Vaak ¨ raken ze opnieuw heftig geemotioneerd. • Gevoelens van rust en vrede: Mensen die met een acuut hartinfarct worden opgenomen, met die heftige, angstige pijn, voelen zich plotseling heel rustig en vredig, gelukkig en warm, en zijn hun pijn kwijt. • Buiten het lichaam: Opeens blijken de mensen buiten hun lichaam te zijn, ze zien een lichaam liggen, maar pas later beseffen ze dat het hun eigen lichaam is (“alsof ik mijn jas heb uitgedaan”). Pas enige tijd later realiseerden ze zich dat ze naar zichzelf keken, meestal vanuit de positie boven hun lichaam. Mensen op een hartafdeling kunnen hun eigen reanimatie zien, ze kunnen zien wat er gebeurt, horen wat er wordt gezegd. Op dat moment beseffen ze pas dat ze dood zijn; dat is heel vreemd omdat gedachten, waarnemen, bewustzijn en gevoelens, allemaal hetzelfde blijven. Ze hebben een compleet gevoel alsof ze een lichaam hebben, alleen voelen ze geen pijn. • Tunnelervaring: Mensen vertellen dat ze het gevoel hebben door een donkere ruimte te gaan, meestal met een gevoel van stijgen, soms met een gevoel van vallen met in de verte een helder, niet verblindend licht waar zij naar toe getrokken worden. De meesten noemen het een tunnel. Sommigen zitten aanvankelijk alleen in die donkere ruimte, waar ze niet goed uit kunnen, en deze fase kan dan erg angstaanjagend zijn, zolang ze geen licht zien in de verte waar ze heen kunnen. • Betreden van een andere wereld, ontmoeting met anderen: Na de tunnel komen sommigen in een wereld van ongelooflijke schoonheid, waar ze andere wezens kunnen ontmoeten. Ze spreken van prachtige landschappen, bloemen, schitterende kleuren. Het is zoals je zelf in de wereld staat, want ook nu scheppen we een beetje ons eigen wereld. In die andere wereld ontmoeten ze soms overleden familieleden en bekenden die ze begroeten alsof ze thuiskomen. Deze bekenden worden altijd heel duidelijk herkend, soms zien ze er weer helemaal gezond uit terwijl ze zich hen nog herinneren als heel ziek en zwak in de periode voor hun overlijden. Er is ook vaak communicatie met hen. Ze noemen het wel praten, maar bij doorvragen is het toch meer via gedachten dan via woorden. Het zien van overleden familieleden of bekenden is in ieder geval geen wensdroom. Als kinderen een BDE hebben, zullen ze bijvoorbeeld nooit hun nog levende ouders zien, maar bijvoorbeeld wel een overleden oma.


67

Deel 10

10.1. Wat is BDE?

• Licht : Mensen zijn eveneens in staat in contact te komen met een “stralend licht” of een, “wezen van licht”. Dit is vaak het meest indrukwekkende van de gehele BDE. Aan het eind van de tunnel of in de wereld van ongelooflijke schoonheid ontmoeten ze een zeer helder licht waarin zij als het ware worden opgenomen. Het licht is niet verblindend, het straalt liefde en warmte uit, het geeft hun een gevoel van volledig geaccepteerd te zijn, een veilig gevoel van rust, van vrede, van liefde. Er kan een diepgaande communicatie zijn in een sfeer van liefde. De mensen vinden het heel moeilijk om dit licht te benoemen. Soms zeggen ze een engel, of Jezus; de woordkeuze is afhankelijk van hun opvoeding en religieuze achtergrond en een kind zal het anders verwoorden dan een volwassene, maar eigenlijk zeggen ze ook allemaal dat er onvoldoende woorden bestaan om dit gevoel van licht en liefde te beschrijven. ´ • De grens: In de andere wereld komen de mensen aan een soort grens, een barriere, veroorzaakt door mist, een rivier of een muur waar ze niet langs kunnen. Later zeggen ze: “Ik wist dat als ik hier passeerde ik nooit meer terug zou komen”. • De terugkeer: En dan komen de mensen terug omdat ze weten dat het hun tijd nog niet is of omdat ze weten dat ze nog een taak hebben te vervullen, bijvoorbeeld de zorg voor hun kinderen, voor hun ouders. Soms hebben ze het gevoel dat ze worden teruggestuurd door bijvoorbeeld hun overleden familieleden, maar uiteindelijk lijkt het toch een eigen keuze, dat zij terug zijn gegaan. De terugkomst in je zieke lichaam, met opnieuw de pijn van het hartinfarct, of de pijn van de ernstige ziekte, is erg moeilijk en zwaar. Daarom zijn de mensen soms hevig teleurgesteld, omdat het gedurende hun BDE, gedurende hun periode van bewusteloosheid, zo mooi, rustig en vredig was. • Vertellen is moeilijk: De hele ervaring is erg persoonlijk en erg emotioneel. Daarom valt het ook heel moeilijk om er over te praten. Aan de echtheid van de verhalen van de mensen die een BDE hebben gehad hoeft volstrekt niet getwijfeld te worden. Maar de mensen zijn vaak bang om niet geloofd te worden. Ze vinden het zelf al moeilijk om te geloven en te beseffen dat het echt is gebeurd. Het is vaak erg geruststellend om te vernemen dat anderen ook deze ervaring hebben gehad.

10.2. Gevolgen en herkenning Door zo’n intense ervaring kan een mens wezenlijk veranderen (transformeren) door het inzicht dat hij heeft gekregen. Doorgaans wordt hij milder, minder materialistisch maar meer ge¨ınteresseerd in kennis, milieu en religie en in de zin van het leven. Zo heeft hij: • geen angst meer voor de dood; soms verlangt hij er zelfs naar vanwege een zeker heimwee naar die allesomvattende en onvoorwaardelijke Liefde. • behoefte aan stilte en om zich terug te terugtrekken (dromerigheid bij kinderen) of om erover te praten ofschoon er eigenlijk geen woorden voor te vinden zijn.


68

Deel 10

10.2. Gevolgen en herkenning

Deel 10

10.3. In het licht van de dood

• positiever zelfbeeld en een andere visie op mens en samenleving. • sterk verantwoordelijkheidsgevoel ook ten opzichte van de wereld en het milieu. • verhoogde intu¨ıtie en gevoeligheid voor horen, zien en voelen. • verandering in religieuze beleving/godsbeeld; • niet meer dogmatisch! • last van overgevoeligheid. • veranderd slaapritme, • last van te dichte nabijheid van de partner. Zeker voor de naasten maar ook voor hulpverleners (artsen, verpleegkundigen, psychiaters, etc) geldt dat ze op deze verschijnselen alert moeten zijn als iemand een levensbedreigende ¨ situatie heeft meegemaakt, want dan bestaat de mogelijkheid van een BDE. Als een patient voor zo’n ervaring geen erkenning krijgt, kan dat heel verwarrend zijn en er toe leiden, dat die vereenzaamt en zich vervreemd gaat voelen van de wereld om zich heen. Veel BDE’rs vertellen van het grote onbegrip of zelfs enige afkeer die zij ondervonden van hulpverleners (verplegers, artsen, psychiaters). Veelal werd dan een BDE afgedaan als een hallucinatie, en dat terwijl voor een BDE’r de ervaring vaak “werkelijker dan werkelijk” was.

10.3. In het licht van de dood Dat de BD-Ervaring een eigenaardige ervaring is, valt niet te ontkennen. Wij laten tegenstaanders van de BDE aan het woord.

10.3.1. In het licht van de dood Mensen die balanceren op de rand van de dood vertellen naderhand soms over heel specifieke ervaringen. Over paradijselijke vrede, een ongekend stralend licht en volmaakte innerlijke rust. Tekenen van een hiernamaals of van op hol geslagen hersengolven? Bijna twintig jaar geleden publiceerde de filosoof en medicus Raymond Moody het fascinerende boek “Leven na dit leven”. Het werd een internationale bestseller waarvan in de VS ruim drie miljoen exemplaren zijn verkocht. Moody beschrijft de ervaringen van vijftig personen die ten gevolge van een ongeval, een ernstige ziekte of een hartaanval op de rand van de dood balanceerden. Zij waren buiten bewustzijn geraakt en moesten in veel gevallen worden gereanimeerd. Het leek aannemelijk dat dit een zeer traumatische ervaring was geweest. Moody’s informanten vertelden echter dat ze geen pijn of angst hadden ervaren


69

maar een intens gevoel van rust, vrede en gelukzaligheid. Bovendien rapporteerden ze allerlei buitengewone waarnemingen. Hoewel die per individu verschilden, ontdekte Moody een aantal elementen die in meerdere verhalen voorkwamen. Hij beschouwde deze als de kenmerkende onderdelen van een zogenoemde bijna-doodervaring (BDE). De meeste ondervraagden vertelden dat ze een uittredingservaring hadden gehad waarbij ze van bovenaf op hun stervende lichaam neerkeken. Een deel van hen was via een donkere tunnel naar een helder licht gereisd. beelden/tunnel.pdf Het licht werd vaak omschreven als een goddelijke bron van liefde en wijsheid waarin men zich volledig opgenomen voelde. Sommigen kwamen terecht in een paradijselijke omgeving waar ze overleden familieleden of andere ` onstoffelijke wezens ontmoetten. Ook zagen ze soms scenes uit hun eigen leven in versneld tempo aan zich voorbij trekken. Uiteindelijk beseften ze dat het tijd was om weer naar hun lichaam terug te keren, hoewel ze daar niet naar verlangden. Diverse wetenschappers lieten zich inspireren door het werk van Moody en probeerden de bijna-doodervaringen beter in kaart te brengen. Zij vonden ongeveer dezelfde kenmerken, al waren er onderlinge verschillen in de mate en volgorde waarin deze door de ondervraagden werden gerapporteerd. De onderzoekers verenigden zich in een internationale organisatie die een eigen vaktijdschrift publiceert, Journal of Near-Death Studies. Velen van hen beschouwen het onderzoek naar bijna-doodervaringen als een mogelijkheid om een brug te slaan tussen wetenschap en religie.

10.3.2. Doden vertellen niets Uiteraard moeten de onderzoekers erkennen dat ze onmogelijk kunnen gelden als bewijs dat onze geest na de dood blijft voortbestaan. Het feit dat iemand zijn bezoek aan het hiernamaals kan navertellen, impliceert immers dat zijn hersenen zijn blijven functioneren. Levende mensen kunnen nooit uit eigen ervaring vertellen wat er na hun dood gebeurt. Een tweede probleem is, dat een tijdelijke hartstilstand in de meeste gevallen geen bijnadoodervaring veroorzaakt. We zouden hieruit kunnen concluderen dat slechts een minderheid der mensheid gezegend is met een onsterfelijke geest, de onderzoekers nemen liever aan dat velen zich hun bijna-doodervaring niet meer kunnen herinneren. De oorzaak van dit veronderstelde geheugenverlies is echter onbekend.


70

Deel 10


Aan de veronderstelling dat bijna-doodervaringen wijzen op een voortbestaan na de dood wordt afbreuk gedaan door het feit dat ze ook kunnen optreden wanneer mensen ten onrechte menen dat ze in levensgevaar verkeren. Bovendien kunnen de afzonderlijke elementen van een bijna-doodervaring zich onder allerlei omstandigheden voordoen. Daar staat echter weer tegenover dat de ervaringen zo sterk op elkaar lijken, dat het niet louter om willekeurige hallucinaties of wensdromen kan gaan. Daar komt bij dat de levensvisie van de betrokkenen vaak diepgaand wordt be¨ınvloed door hun bijna-doodervaring, waaraan ze bijzonder veel realiteitswaarde toekennen.

10.3.3. Hemel en hel De Amerikaanse kinderarts Melvin Morse beschreef hoe hij in bijna-doodervaringen ge¨ınteresseerd raakte door de ervaringen van de negenjarige Katie, die bijna in een zwembad was verdronken. Zij vertelde dat de engel Elizabeth haar door een tunnel naar de hemel had gebracht. Daar speelde zij met Mark en Andy, twee kinderen die nog geboren moesten worden, en had een ontmoeting met Jezus en de hemelse Vader, die haar weer naar huis zonden. ‘U zult het zelf zien, de hemel is heel leuk!’ zei Katie tegen Morse, die bekende dat zijn leven na dit verhaal ‘niet meer hetzelfde is geweest.’ Hij sprak urenlang met de mormoonse ouders van Katie ‘om feiten te ontdekken in haar opvoeding die haar ervaring be¨ınvloed zouden kunnen hebben’, maar hij kon geen enkele overeenkomst vinden. Dat hij daar niet in is geslaagd, is echter hoogst merkwaardig omdat Katie’s ervaringen juist zeer goed aansluiten bij het mormoonse geloof. Mormonen geloven dat er in de hemel zielen zijn die nog geboren moeten worden (zoals Mark en Andy), ze beschouwen God en Jezus als afzonderlijke personen van vlees en bloed, en kennen een prominente rol toe aan engelen die uit de hemel afdalen. Katies ervaringen waren dus vermoedelijk niet zo puur als Morse veronderstelde. De sterke overeenkomsten tussen de bijna-doodervaringen kunnen voor een deel worden toegeschreven aan culturele factoren. Zo bleken de bijna-doodervaringen van Indiase dorpelingen diverse elementen te bevatten die men niet bij westerlingen aantrof. De meeste ¨ vertelden dat ze tegen hun wil waren meegevoerd naar een man met een boek, die Indiers vaststelde dat zijn helpers de verkeerde persoon hadden opgehaald. (zie ook voetnoot 1) Een literatuuronderzoek naar middeleeuwse bijna-doodervaringen bracht eveneens afwijkende elementen aan het licht. De middeleeuwers werden tijdens hun ervaringen vaak aan allerlei beproevingen onderworpen en gaven beeldende beschrijvingen van het vagevuur. Bijna-doodervaringen kunnen meer op elkaar gaan lijken doordat de onderzoekers die de verhalen optekenen, geneigd zijn deze in een bepaald schema te passen, waarin geen plaats is voor afwijkende visioenen. Veel mensen hebben bovendien moeite om hun bijnadoodervaring onder woorden te brengen, waardoor ze kunnen worden be¨ınvloed door suggestieve vragen of verhalen van lotgenoten.


71

Deel 10


10.3.4. De tunnel naar het licht

beelden/brain.pdf

De getuigenissen van mensen die een bijna-doodervaring hebben gehad, wekken niet de indruk dat zij allemaal hetzelfde hiernamaals hebben bezocht. Toch is het opmerkelijk dat zo velen melding maken van een donkere tunnel en een stralend wit licht. Waarom gingen ze bijvoorbeeld niet via een roltrap naar een roze wolk of een blauwe poort? Een mogelijke verklaring is, dat de tunnelervaring wordt veroorzaakt door fysiologische factoren die bij alle mensen gelijksoortige effecten opwekken.

Zuurstofgebrek zou ertoe kunnen leiden dat het brein plaatselijk overactief wordt doordat de prikkeloverdracht tussen de hersencellen onvoldoende wordt geremd. Wanneer zo’n ruisachtige storing in de visuele hersenschors optreedt, zal men in het centrum van het gezichtsveld een helder licht zien, omdat de meeste cellen met dit gebied corresponderen. Het licht wordt geleidelijk groter naarmate de hoeveelheid storing toeneemt en schept de illusie dat men de uitgang van een tunnel nadert. Omdat het licht niet eerst wordt opgevangen door de ogen, maar de schors dus rechtstreeks gestimuleerd wordt, is het licht buitengewoon helder zonder dat het pijn doet aan de ogen. Het licht wordt vooral waargenomen door mensen die medisch gezien werkelijk dicht bij de dood waren. Verscheidene andere elementen van een bijna-doodervaring komen daarentegen in ongeveer gelijke mate voor bij degenen die zich ten onrechte bijna dood waanden. Vermoedelijk hangen deze deels samen met een toename van de hoeveelheid endorfinen die in de hersenen worden geproduceerd. Deze morfineachtige stoffen komen vrij wanneer we onder grote stress staan en wekken aangename gevoelens op. Bovendien vergroten ze de kans op elektrische storingen in de temporele hersenkwabben bij de slapen, en het is bekend dat stimulatie van deze kwabben - kunstmatig met een elektrode of langs natuurlijke weg, zoals bij epileptische aanvallen - onder meer flashbacks en mystieke ervaringen kunnen oproepen, die we ook bij bijna-doodervaringen aantreffen. De Canadese hersenonderzoeker Michael Persinger vond aanwijzingen dat mensen die veel subjectieve paranormale ervaringen en veranderde bewustzijnstoestanden rapporteren, gevoeliger zijn voor kleine storingen in de temporele kwabben. Wellicht hebben zij ook meer kans op een bijna-doodervaring.

10.3.5. Buiten het lichaam treden


72

Deel 10


Deel 10

10.3. In het licht van de dood Veel mensen met bijna-doodervaringen zijn ervan overtuigd dat ze buiten hun lichaam zijn geweest en ze vertellen soms dat ze precies konden zien hoe de artsen hun leven probeerden te redden. Vergelijkbare beelden/surgery.pdf uittredingservaringen worden echter door minstens tien procent van de bevolking gerapporteerd, waarvan een ruime meerderheid niet in gevaar verkeerde. Evenals bijnadoodervaringen kunnen ze de angst voor de dood verminderen. Een uittredingservaring kan onder meer optreden in een toestand tussen waken en dromen. Het bewustzijn is nog helder terwijl men geen zintuiglijke indrukken meer ontvangt en ook het eigen lichaam niet voelt. In deze toestand zijn de hersenen geneigd een visueel beeld van de omgeving te construeren. Dat gebeurt bij voorkeur vanuit een hoger gelegen standpunt omdat dit de eenvoudigste manier is om de situatie ruimtelijk voor te stellen. Het zelfge¨ creeerde model van de werkelijkheid, dat vergelijkbaar is met een heldere droom, wordt als ¨ ervaren zolang er geen beter alternatief beschikbaar is. reeel Uittreders vertelden dat ze dwars door muren konden vliegen. Als dat werkelijk waar is, dan mogen we aannemen dat ze kunnen vaststellen wat er in een andere kamer te zien is waar ze nog niet eerder zijn geweest. Uit parapsychologisch onderzoek is echter niet gebleken dat dit mogelijk is. Proefpersonen die in staat waren om een uittredingservaring op te wekken, zagen een betrouwbaar beeld van de omgeving zolang ze die kenden. Maar als ze naar een onbekende kamer reisden, waren hun indrukken hoofdzakelijk het product van hun fantasie. Er zijn veel anekdotische verhalen over mensen die tijdens hun bijna-doodervaring correcte waarnemingen deden, maar het is moeilijk om te beoordelen hoeveel waarde we daaraan mogen hechten. De betrokkenen zouden graag willen dat hun ervaringen echt waren en zijn daarom waarschijnlijk geneigd de betrouwbaarheid van hun waarnemingen te overdrijven. De gebeurtenissen kunnen vaak niet meer worden geverifieerd omdat ze jaren geleden plaatsvonden. We kunnen ook niet uitsluiten dat het verhaal be¨ınvloed is door informatie die men na afloop heeft verkregen of door geluiden die tijdens de bijna-doodervaring toch nog vanuit de omgeving tot het bewustzijn zijn doorgedrongen. Zelfs wanneer we aannemen dat er soms sprake was van buitenzintuiglijke waarneming, dan betekent dat niet dat iemand buiten zijn lichaam is geweest. Bijna-doodervaringen komen waarschijnlijk voort uit een combinatie van psychologische en fysiologische factoren. Ze hebben echter ook een religieuze dimensie. Een confrontatie met de dood kan een mystiek inzicht verschaffen in een onbegrensde werkelijkheid waarin het


73

eigen ik niet langer centraal staat. Velen vertelden dat ze na hun bijna-doodervaring niet meer dezelfde waren. Hun leven had meer zin gekregen, ze bekommerden zich meer om ¨ zaken. In het licht van de dood werden anderen en hechtten minder belang aan materiele hun waarden, idealen en prioriteiten getransformeerd. Auteur: Rob Nanninga Bron: Psychologie, juli/augustus 1994

http://www.skepsis.nl/bde-blackmore.html

Literatuur Susan Blackmore (1993). Dying to Live: science and the near-death experience. London: Grafton.

http://psy.cc/BDE.htm http://www.nachtod.de Voetnoten 1) BDE in andere culturen : bron http://psy.cc/BDE.htm Allan Kellehear (1993) deed een ´ meta-analyse op basis van culturele onderzoeken. De Anglo-Europeaanse BDE is er e´ en zoals prototypisch beschreven door Moody (1975). Hij onderzocht beschrijvingen uit China, India, Guam, Western New Britain, Native North America, Aboriginal Australie¨ en Maori New Zealand. Hij vindt bij ALLE culturen het contact met overledenen en beschrijvingen van een andere wereld. De uittreding en het levensoverzicht werd in een aantal gevallen opgemerkt doch de tunnel hoogste zelden. Dit kan volgens Kellehear wijzen op het onbeschrijflijke karakter van de BDE en haar symbolische karakter dat ze daardoor kan krijgen. Voor verklaringen omtrent het minder frequent optreden van het panoramisch levensoverzicht en de uittreding bij niet-westerse BDE grijpt Kellehear naar de gebrekkige steekproeven (e.g.: ´ Australian Aboriginal). Kellehear besluit desalamper vier subjecten in Guam, amper e´ en niettemin dat we de culturele context niet mogen onderschatten in het begrijpen van de BDE (Kellehear, 1993). Dit is ook de mening van Gabbard and Twemlow (1984, 1997) die stellen dat de BDE zowel van persoon tot persoon als van cultuur tot cultuur verschilt. Als prototypisch voorbeeld vond men bij Indiers in de plaats van een tunnel de rivier Ganges en in de plaats van het witte licht een plaatselijke goeroe (Jansen, 1999). Het aantal crossculturele onderzoeken is te beperkt om met zekerheid uitspraken te doen betreffende de culturele invloed. Zeker is het aspect dat cultuur een invloed heeft op de inhoudelijke aspecten van de ervaring. Toch kan men stellen dat de reeds beschikbare data aangeeft dat er bepaalde constante componenten onlosmakelijk verbonden zijn met de ervaring bijna-dood te zijn (vb. uittreding, cognitieve processen versnellen, levensoverzicht, doorheen duisternis naar het licht reiken en ontmoeting met wezens) (Kastenbaum, 1996 in Reader).


74

Deel 10


Zou het niet kunnen dat, net zoals bij je eerste dood in de schoot van je moeder, bij je ter wereld komen tot een tweede geboorte werd, ook de tweede dood een derde geboorte kan zijn? (Luc Versteylen)

Het geloof in het leven na de dood bestaat reeds sinds het bestaan van de mens. Archeologen ontdekten gebruiksvoorwerpen, overblijfselen van bloembladeren, kledij, . . . . in prehistorische graven. Het is duidelijk dat men ook in de oertijd de dode op een plechtige wijze aan de aarde teruggaf. De gebruiksvoorwerpen wijzen ook in de richting van een bepaald geloof in een leven na de dood. De overledenen konden immers de goe- beelden/reincar1.pdf deren gebruiken in hun volgend leven. ”Er bestaan echter ook andere symbolen om de eindigheid van het leven te overstijgen. De mens probeert immers op zeer verscheiden wijze aan de eindigheid en sterfelijkheid te ontsnappen. Deze kunnen we omschrijven als symbolen van onsterfelijkheid. De mens heeft het immers moeilijk met de gedachte eindig te zijn. Een eerste en wellicht meest verspreide belevingsvorm van de onsterfelijkheid is de socio-biologische modus. Wij leven voort in en door onze zonen en dochters en zo in een lange, eindeloze keten. Deze modus is zeer belangrijk in de Oostaziatische cultuur, maar blijkt toch een universeel gegeven te zijn. Deze categorie is niet louter biologisch, maar omvat ook een sociale dimensie: men leeft voort in zijn stam, organisatie, volk of natie. Een tweede modus van onsterfelijkheid is de creatieve modus. Men kan een gevoel van onsterfelijkheid ontlenen aan het geven van onderwijs, het voortbrengen van kunstwerken, bouwen of herstellen, schrijven, genezen, uitvindingen doen, enzovoort. Op deze wijze oefent men op de wereld een invloed uit die zich over het individu heen tot de ganse mensheid kan uitstrekken. Een derde modus van onsterfelijkheid is de theologische modus. In verschillende religies


75

Deel 11

11. Wij sterven nooit?

vinden we de idee terug van een leven na de dood of op zijn minst het algemeen theologisch principe van de overwinning van de geest op de dood. Zo transcenderen zowel Boeddha, Mozes, Jezus als Mohammed elk op hun wijze door diverse combinaties van morele kundigheden en openbaring de individuele dood. Een vierde modus betreft het gevoel van onsterfelijkheid dat men beleeft door de continu¨ıteit met en in de natuur. Men heeft de ervaring verder te leven in de elementen van de natuur. Dit is bijvoorbeeld typisch voor het animisme, de Europese romantiek of het Japans natuurgevoel. De vijfde en laatste modus verschilt van de voorgaande omdat deze geheel berust op een inwendige toestand. Het is de modus van de transcendente ervaring. Deze toestand omvat de ervaringen van verlichting of vervoering waarbij de tijd weg schijnt te vallen. Het zijn ervaringen waarbij men het dagelijks leven, ook de dood overstijgt. Zij zijn te vinden in een religieuze ervaring, maar ook in muziek, dans, strijd, atletiek, contemplatie van het verleden, geslachtelijke liefde, kinderen krijgen, kameraadschap, enz. Het ontstaan wordt bevorderd door feesten en plechtigheden, waarbij het dagelijks leven wordt onderbroken en de deelnemers de tijd kunnen vergeten. Zij worden ervaren als een buitengewone psychologische eenheid, als een intense lichamelijkheid of als een onuitsprekelijke verlichting. Zij kunnen geassocieerd worden met het Dionysische principe van grensoverschrijding, het mystieke gevoel van eenheid met het universum en met Freuds omschrijving van het “oceanisch gevoel”. ´ van deze symbolische uitdrukkingsvormen in zijn doodsbeleving kan Wanneer de mens e´ en integreren, verwerft hij een gevoel van onsterfelijkheid dat het actieve, vitale leven doorgaat.”

11.1. Re¨ıncarnatie Een regen aan publicaties -soms verwarrende vulgarisaties- toont de aantrekkingskracht van de re¨ıncarnatiegedachte voor vele tijdgenoten. Het is in elk geval duidelijk dat de huidige trend meer is dan een modeverschijnsel. De re¨ıncarnatie lijkt een vertroostende verlossing ¨ problemen. Het gaat hierbij volgens sommigen om veel meer te zijn voor heel wat existentiele dan een hypothese, het gaat om een (geloofs?)overtuiging die met respect moet benaderd worden.

11.1.1. Re¨ıncarnatie is . . . Wat re¨ıncarnatie nu precies is, wordt door verschillende mensen altijd anders uitgelegd. Een kleine proef . . .


76

Deel 11

11.1. Re¨ıncarnatie


¨ • wedervleeswording van het als preexisterend beschouwd geesteswezen van de mens in een lichamelijke mens, een dier of een voorwerp. (Van Dale)

• is het geloof dat 1. het spirituele element van een mens (=de ziel) niet sterft met de fysieke persoon (=zijn materieel lichaam) 2. maar verenigd wordt met een ander aards fysiek (menselijk) lichaam. 3. Meestal hangt de kwaliteit van de nieuwe incarnatie af van de morele waarde van ´ ´ de voorafgaande levens. (Vernette J.; Reincarnation, Resurrection, p. 15) In de discussie over wat re¨ıncarnatie nu precies is, zijn er grote verschilpunten : • re¨ıncarnatie exclusief in menselijke gedaante of ook als dier, plant, steen, . . . • re¨ıncarnatie hangt al dan niet nauw samen met het geleefde leven: hoe hoger het leven op moreel vlak hoe gunstiger het volgende leven zal zijn. Hindoes hanteren op dit vlak het begrip karma. Karma is echter niet hetzelfde als onze opvattingen over goed/kwaad. Letterlijk vertaald betekent het : ‘geladenheid’. De hindoes moeten proberen hun karma ‘lichter’ te maken zodat men kan re¨ıncarneren in een hoger wezen. Volgens hen kan dit door de kastevoorschriften op te volgen of door bijv. de god Krischna te vereren die op zijn beurt op het einde van je leven een stukje karma zal wegnemen. • re¨ıncarnatie is de terugkeer van een volledige persoon met al zijn karaktertrekken en intellectuele vorming tegenover re¨ıncarnatie van een onpersoonlijke levenskern die niet gebonden is aan een karakter of intellect. • re¨ıncarnatie als een nieuwe levenskans tegenover re¨ıncarnatie als een oneindige kringloop van wedergeboortes (hindoe¨ıstische opvatting). • het re¨ıncarneren direct na de dood in een andere wezen tegenover een ‘rustpauze’ vooraleer te re¨ıncarneren.

11.1.2. Re¨ıncarnatie in het hindoe¨ısme


77

Deel 11

• de overtuiging dat iets van de mens terugkomt op aarde na de dood (R. Kraneborg, re¨ıncarnatie en christelijk geloof, p. 25)

In het hindoe¨ısme is de idee van re¨ıncarnatie sterk aan´ van de fundamenten van hun religiwezig. Het vormt e´ en euze overtuiging. In het vroege hindoe¨ısme is de re¨ıncarnatiegedachte niet echt uitgesproken. De Rig Veda (oudste hindoe¨ıstisch heilig boek) vermeldt dat de vuurgod Agni de ziel van de dode omhoog draagt nadat hij het stoffelijke lichaam heeft verbeelden/reincarkrischna.pdf orberd (crematie). Agni draagt de ziel naar de hemelse werelden waar zij samen met de goden woont. Hierin is dus wel sprake van onsterfelijkheid en is er een splitsing van lichaam en ziel maar het is eerder een ‘verrijzenisgedachte’ waar de mens samen met een godheid in een soort paradijs woont. Het terugkeren naar de aarde om opnieuw te beginnen hoort er nog niet bij. Pas na 800 voor Christus met het verschijnen van de Upanishad krijgt de re¨ıncarnatiegedachte vorm. Het concept van re¨ıncarnatie is binnen het hindoe¨ısme niet strak omschreven. Er zijn binnen het hindoe¨ısme dan ook verschillende opvattingen terug te vinden.

A. Indische wijsheid . . . De termen komen nu meer genuanceerd aan bod in de uitspraken van Indische wijsgeren. Een man bezoekt een Indische goeroe Bezoeker : Wat gaat er na de dood gebeuren, mijnheer? U.G: Niets gaat er gebeuren. Er is helemaal niet zoiets als de dood. Wat denk je dat doodgaat? Wat? Dit lichaam valt uit elkaar in zijn componenten en er gaat dus niets verloren. Als je het verbrandt, komt de as de aarde ten goede en helpt bij het ontkiemen. Als je het begraaft, leven de wormen ervan. Als je het in de rivier gooit, wordt het voedsel voor de vissen. De ene levensvorm leeft van een andere levensvorm en geeft op die manier continu¨ıteit aan het leven. Het leven is dus onsterfelijk. Maar daar heeft iemand die gevangen zit in de angst voor de dood natuurlijk niets aan. ’Dood’ is angst, tenslotte, de angst dat er iets aan zijn einde komt. Het ‘ik’, zoals jij jezelf kent, het ‘ik’ zoals jij jezelf ervaart, dat ‘ik’ wil niet aan zijn einde komen. Maar het weet ook, dat dit lichaam doodgaat, net als andere lichamen. Je ervaart de dood van anderen - dus dat is een angstaanjagende toestand want je bent er niet zeker van dat dit ‘ik’ blijft voortbestaan als dat lichaam verdwijnt. Dus ga je een hiernamaals projecteren. Dat wordt het allerbelangrijkste weten of er een hiernamaals is of niet. Die vraag komt voort uit angst, dus als de angst weg is, is de kwestie van de dood ook verdwenen.


78

Deel 11



Er wordt nooit iets geboren en er gaat nooit iets dood. De dingen bewegen zich enkel tussen Ze worden zichtbaar en ze worden onzichtbaar. Onzichtbaar worden

Deel 11

manifestatie en niet-manifestatie.

beelden/wave.pdf

is een rustplaats. Net zoals je na elke dag gedurende de nacht diepe slaap nodig hebt om weer verjongd te worden, om weer jong en fris te worden, op dezelfde manier heb je na elk leven een dood nodig. Dood is alleen een wat diepere slaap en meer niet. Na elk leven is je lichaam zo vermoeid dat je een nieuw lichaam nodig hebt, een nieuwe manifestatie. De oude golf verdwijnt, maar het water van die golf blijft in de oceaan: het komt terug in een nieuwe golf. Het oude wordt voortdurend nieuw - laat het toe. Laat het leven gewoon toe en ga ermee om in diep vertrouwen.

Vanaf het begin heeft de mensheid gestaan tegenover het probleem van de dood en heeft hij daarom nagedacht over het mysterie van leven en dood. We zijn geboren om ons karma uit te werken. Zoals we zaaien zullen we oogsten. De ketting die ons vastbindt aan het rad van leven en dood is de wet van het karma. Het karma bindt ons vast, maar kan ons ook bevrijden. Het karma is slavernij zolang als we ons vastklemmen aan de vergankelijke wereld der zintuigen. Ik zal je een kort verhaaltje vertellen dat mijn houding tegenover re¨ıncarnatie duidelijk maakt: Suramallo legt de rabbi de leer van de re¨ıncarnatie uit: ‘Stel U voor, eminentie, dat U morgen komt te overlijden. Na een paar dagen groeit er een bloem op Uw graf. Dan komt er een koe die de bloem opeet. De volgende dag produceert de koe een heleboel drek. Ik ga een eindje wandelen, zie de drek en zeg: “Ah, eminentie, U bent nog helemaal niet veranderd.”

11.1.3. Motieven waarom mensen in re¨ıncarnatie geloven 1. Het raadsel van de dood: alle culturen worstelen met het raadsel van de dood. Men kon niet aanvaarden dat de ‘ziel’ in de mens zo maar in het niets zou verdwijnen. Velen zochten hun toevlucht in een dubbel bestaan : het voorbijgaande lichaam en de blijvende ziel. Ook in het christendom is dit gebeurd. 2. De dood wordt een positieve mogelijkheid tot een nieuwe levenskans. De dood wordt minder bedreigend, minder brutaal. De definitieve beslissing over het menselijk lot ´ leven. hangt niet af van e´ en


79


4. Het lijden en het noodlot zijn rechtvaardige gevolgen van mijn fouten uit een vroeger ´ van de leven. Dit is een verklaring geven aan het lijden en onrecht in de wereld, e´ en ¨ vragen. God (of het Absolute), het individuele geweten, de ecobelangrijke existentiele nomische marktmechanismen, . . . worden van elke verantwoordelijkheid aangaande kwaad en lijden ontslagen. 5. Iedereen bereikt de voleinding. Sommigen met vertraging. Een hel bestaat niet zoals in het christendom wel louteringsfazen. 6. De invloed van de media : wanneer bepaalde opvattingen door de media verspreid worden, zijn zij voor velen al geloofwaardig. Dit geldt niet enkel voor astrologie, horoscopen maar ook voor re¨ıncarnatie.

11.1.4. Bewijzen en bedenkingen bij re¨ıncarnatie De vraag die velen zich stellen is ongetwijfeld: “Waar vind ik in het concrete leven een spoor van de re¨ıncarnatie?” Aanhangers van de leer doen hun best hiervoor ervaringsmateriaal te verzamelen zoals bijna-dood-ervaringen, het bestaan van wonderkinderen, herinneringen ´ aan een vorig leven al dan niet verkregen onder hypnose, deja-vu ervaringen, xenoglossie, ... Dat er bij deze bewijzen heel wat op te merken valt, is evident. Zo kan men de bijna-doodervaringen contesteren naar analogie van de bewijsvoering door biologen als zou het bij deze ervaringen gaan om een puur biochemisch proces in de hersenen. Opmerkelijk is ook dat sommigen de ‘bijna-dood-ervaringen ’ aanwenden om re¨ıncarnatie te staven terwijl anderen dit gebruiken als een ‘bewijs’ van het goddelijke oordeel van God op de laatste dagen. De persoonlijke levensbeschouwelijke interpretatiekaders van mensen met dergelijke ervaringen vormen ook een belangrijk gegeven om deze ervaring te omschrijven. ¨ over Ook de zogenaamde regressiemethode van sommige hypnotiseurs waarbij de patient de grens van dit leven naar een vroeger leven wordt gebracht is niet zonder verdenking. Gehypnotiseerde mensen zijn heel gevoelig voor suggestie die de hypnotiseur hen geeft, hij kan met andere woorden de gedachtengang tijdens de hypnose door de vraagstelling enorm be¨ınvloeden. Ook de informatie verkregen uit de hypnosesessies moet kritisch beoordeeld worden. ´ a-vu ´ Dej wordt door de biologen dan weer weerlegd : het is een klein foutje in de synchronisatie van de linker- met de rechterhersenhelft. Het bizarre fenomeen van mensen die plotseling een vreemde taal kunnen spreken na bijv. een auto-ongeluk of tijdens een hypnosessessie, wordt door sommigen aanzien als een


80

Deel 11

3. Alles in het leven gebeurt rechtvaardig : de verschillen tussen de mensen hebben te maken met karma.

11.2. Verrijzenis

De conclusie is dat men geen empirisch doorslaggevend bewijs kan geven van re¨ıncarnatie. Dit betekent niet dat alles wat niet wetenschappelijk kan bevestigd worden niet zou bestaan. Wel dat re¨ıncarnatie - ondanks alle pogingen tot bewijzen - een hypothese blijft en misschien ook wel een soort van geloof.

11.1.5. Enkele negatieve gevolgen van de re¨ıncarnatiegedachte • De mens moet zelf instaan voor de sociale, economische, individuele, . . . ellende en miserie. Dit is heel positief als een uitdaging om zelfstandig iets te realiseren. Maar kan ook negatief zijn als de hoop problemen niet kan opgelost worden. Men kan zich afvragen of de re¨ıncarnatieleer niet te belastend is voor de zwakke schouders van de mens. • De leer is in wezen conservatief. Het bevestigt politieke en sociaal-economische verhoudingen en legt de schuld van sociale en politieke wantoestanden bij het karma van de individuele mens zonder daarbij de maatschappelijke structuren te culpabiliseren. • Re¨ıncarnatie huldigt een sterk dualisme : de strikte onderverdeling in lichaam en geest van de mens. Waarbij het lichaam iets tijdelijk is en de geest eeuwig. Dit doet tekort aan het verworven inzicht van het Westen dat er een onlosmakelijk verband bestaat tussen geest en lichaam. Dat lichaam en geest wel te onderscheiden zijn maar daarom niet gescheiden zijn van elkaar. Om het met een beeld uit te drukken : geest en lichaam vormen het dubbelgespan die de koets (=de persoonlijkheid) trekken. Het is niet het beeld van de ruiter waarbij de ruiter (=geest =persoonlijkheid) het paard (=het lichaam) ment.

11.2. Verrijzenis 11.2.1. Letterlijke interpretatie van de verrijzenis. Bij het beantwoorden van deze vraag moeten we een onderscheid maken tussen twee groepen christenen. Aan de ene kant zijn dat die christenen die vasthouden aan het schriftgezag en die de Bijbel als, al dan niet letterlijk, ge¨ınspireerd woord van god beschouwen. Voor hen geldt dat wat in de Bijbel staat waar is, zelfs als zij erkennen dat er bepaalde uitspraken in de Bijbel staan, die figuurlijk opgevat moeten worden. Ook de bijbelse uitspraken over leven en dood worden serieus genomen. De schepping wordt als een historisch feit gezien, de kruisiging en de opstanding van Jezus zijn historische feiten. De belofte van opstanding


81

Deel 11

bewijs voor re¨ıncarnatie : de persoon zou de taal in een vorig leven geleerd hebben. De tegenstaanders houden het eerder op onbewuste ervaringen die aan het bewustzijnsoppervlak komen.

11.2. Verrijzenis

11.2.2. Symbolische interpretatie van de verrijzenis van Jezus ¡Aan de ander kant vinden we christenen die onder invloed van wetenschappelijke ontwikkelingen in de laatste eeuwen kritischer staan tegenover de bijbels verhalen en de christelijke traditie, en die de belofte van een leven na de dood niet zonder meer aanvaarden. Toch vinden ze in het christendom waarden die ze de moeite waard vinden om vast te houden. Voor deze christenen is het de vraag hoe je beelden/verrijzenisb.pdf een moderne levenswijze met een op de Bijbel gefundeerd christendom kunt verenigen. Binnen de laatste strekking vinden we vooraanstaande theologen zoals Karl Barth en Karl Rahner. Ze dachten het volgende over leven en dood: er is slechts ´ leven: het leven hier en nu, dat begint met de e´ en geboorte en eindigt met de dood . . . Leven na de dood betekent voor een groter wordend aantal christenen niets anders dan het voortbestaan in de herinnering van hun familieleden en vrienden . . . en van God. Zo kan je de verrijzenisboodschap over Jezus ook verstaan: verder leven in het leven van zijn apostelen, van God, en van alle christenen. Een vooraanstaande bijbelkenner zegt ook dat de verhalen over Jezus’ verrijzenis niet anders bedoeld zijn. Zo vertolken de verhalen het aanvoelen van de vrouwen en van de apostelen dat Jezus verder leeft bij hen. Wij ondernemen een poging om de verhalen in die zin dan ook te lezen en te begrijpen. Voor deze interpretatie baseer ik me op de lectuur van ‘Jezus het verhaal van een levende’, van Edward Schillebeeckx. Bij het lezen van die verschijningsverhalen stelt Schillebeeckx zich volgende vraag: ‘Wat is er met de apostelen gebeurd na Jezus’ dood? Vlak na de dood van Jezus , gingen die apostelen al snel terug naar hun vissersdorpen. Ze vluchtten van Jeruzalem weg , uitschrik als volgelingen van Jezus erkend te worden; uit schrik hetzelfde lot te ondergaan als Jezus. Het is niet alleen Petrus die op dat moment Jezus verloochent, ALLE apostelen keren Jezus de rug toe. En dan is er dat moment waarop de apostelen Jezus beginnen te verkondigen. Schillebeeckx stelt zich de vraag: wat is er gebeurd tussen dat moment van verstrooiing van de apostelen


82

Deel 11

¨ als het eeuwig leven. Leven na de dood is voor deze christenen een reele ¨ is even reeel toekomstverwachting.

en het moment van verkondiging door de apostelen. Wel , zegt hij, de verrijzenis zelf. De verrijzenis is een bekeringsproces. Na zich eerst van Jezus te hebben afgewend, keren ze zich weer tot hem, tegenover wie ze in gebreke gebleven zijn. Waarschijnlijk is het de herinnering aan het leven van Jezus met hen dat de apostelen terug bracht naar Jezus van Nazareth Het is een overrompelende ervaring waarin ze voor het eerst het belang van Jezus in hun leven inzien. Deze ervaring konden de apostelen volgens Schillebeeckx niet hebben voor de dood van Jezus. Pas na de dood van Jezus hebben ze Jezus in zijn levenstotaliteit herkend en erkend. Dit is de paaservaring: op dat ogenblik onstaat de ervaring dat zij nu eerst Jezus echt zien. In paaservaringen wordt dat dan uitgedrukt als Jezus geeft zich te zien, vandaar dat deze oorspronkelijke paaservaringen later overschilderd zijn door verschijningenverhalen: Jezus geeft zich te zien. In de bekende verschijningsverhalen waar Jezus zich laat zien, zou je dus eigenlijk het zien als een inzien moeten verstaan, een inzien van de belangrijkheid van Jezus. Dit inzien van de belangrijkheid van Jezus is volgens Schillebeeckx de oudste laag van het verrijzenisgeloof.

11.2.3. Gerechtigheid Er is ook nog een andere laag aanwezig in de interpretatie van de verrijzenis, een oude joodse laag van de verrijzenis; er is leven na de dood; er is hoop op een betere wereld;een oude joodse rechtvaardigheidsdroom.

Het is een oudere, joodse laag, die ook sterk aanwezig is in onze geloofsbelijdenis, nl; het rechtvaardigheidsgeloof. De joden geloofden immers dat god, de rechtvaardige rechter, de onrechtvaardig gestraften zou onttrekken aan de dood. Op die beelden/verrijzenisc.pdf wijze drukken ze de hoop uit dat de onrechtvaardig ter dood gebrachte recht zal geschieden en dit zal plaatsvinden op de derde dag, de dag waarin onrecht zich keert tot recht, de dag waarop een toestand van onheil zich omkeert tot een toestand van heil. Dit geloof wordt dan ook in onzer geloofsbelijdenis uitgedrukt als: op de derde dag is hij opgestaan. In deze zin kan je ook uitdrukkingen begrijpen die verbonden zijn aan ons verrijzenisgeloof: de dood heeft niet het laatste woord. Ook hierin vind je een oude joods gegeven terug nl het geloof in bevrijding uit een uitzichtloze toestand. Het exodusverhaal kan en mag je in die zin interpreteren, het is het fundament van het joodse geloof dat ook doorleeft in het christendom.


83

Deel 11

11.2. Verrijzenis

11.2. Verrijzenis

Is hiermee nu alles gezegd over de verrijzenis. Ik meen van niet. De persoonsinterpretatie van de verrijzenis. Geplaatst voor de dood stelt zich de vraag naar de eindigheid en dan moet ik als mens bekennen dat ik niet alles in handen heb, dat ik iets uit handen moet geven: het eigen leven, het leven van een dierbare. In de uitvaartliturgie wordt dit besef van eindigheid sterk beleefd. Maar tegelijkertijd krijgt dat beperkte leven, dat eindige leven in zo’n uitvaartliturgie een zegen, beter nog de zegen dat dit leven zinvol is geweest, dat het goed geweest is. En in die liturgie krijg je de zegen in de naam van God. Zo’n ervaring zo’n aanvoelen werpt een ander licht op de verrijzenis: je kan verrijzenis dan verstaan als - en hier citeer ik Schillebeeckx uit een interview in de Morgen van vorige week - de verrijzenis is de goedkeuring van de wijze van leven van Jezus door God zelf.


84

Deel 11

11.2.4. Verrijzenis geeft te denken

bde/pam-bde.pdf

bde/pam-bde.pdf

bde/pam-bde.pdf

bde/pam-bde.pdf

bde/pam-bde.pdf

1.1 Ironie Kleur en schaduw... 3

Recommend Documents