Route 6: Werkplaatsen – Stevensvennen (15 km) Vertrek en aankomst: TUINCENTRUM ‘PELCKMANS’ 1 Verlaat de parking en sla rechtsaf naar Molse Kiezel. Stop na 350 m op de hoek Molse Kiezel-Vreskesvennen: kapel 1. 2 Rij Vreskesvennen in en stop na 400 m bij driehoekig plein: kapel 2. 3 Sla linksaf naar Verzandingsstraat en na 400 m rechtsaf naar Maatheide. Draai na 1,8 km op het einde van de weg rechtsaf en 200 m verder naar links. Op het fietspad langs het kanaal weer naar links. Volg dit pad en sla na 2,7 km linksaf naar Sloepstraat. Draai na 350 m rechts de Ankerstraat in. Stop bij Ankerstraat 1: kapel 3. 4 Draai naar rechts en steek links de brug over naar Blauwe Kei. Neem na 750 m links de Blauwe Keidreef. Sla na 1,5 km linksaf naar Stevensvennen. Stop na 270 m bij Stevensvennen 108: kapel 4. 5 Rij 300 m verder en stop bij Stevensvennen-Nieuwstraat: kapel 5. 6. Volg Stevensvennen en steek het kanaal van Beverlo over. Neem beneden rechts het fietspad (nr. 264) en volg dit 1,8 km. Stop bij Zonnebaarsstraat: kapel 6. 7 Volg Waaltjes (800 m) tot het kruispunt met Dubbelrij: kapel 7. 8 Rij 50 m linksaf naar Dubbelrij 50: kapel 8. 9 Keer terug naar het kruispunt en sla linksaf naar Karperstraat. Fiets na 200 m linksaf naar Martinus Van Gurplaan. Draai na 100 m rechts naar de kerk (nis in voorgevel); rechts van de kerk bevindt zich het uitgestrekte Mariapark (kapel 9). 10 Draai, na bezoek, rechts terug de M. Van Gurplaan op en sla na 50 m rechtsaf naar Dalstraat. 100 m verder zie je rechts in het park achter de kerk kapel 10 staan. 11 Volg Dalstraat tot het kruispunt en sla rechtsaf naar Leliestraat. Draai na 400 m links Rozenstraat in. Neem op het einde van de weg rechts het fietspad langs Werkplaatsen. Rij op de rotonde rechtdoor naar Molse Kiezel en draai na 200 m rechts de parking van het tuincentrum op.
1. Molse Kiezel-Vreskesvennen Deze zuilkapel werd opgericht in opdracht van de familie Berkmans-Geuens. Dochter Regine werd op vijf- of zesjarige leeftijd bijna volledig blind, maar genas wonderbaarlijk na intensief gebed tot Maria. Uit dankbaarheid liet de familie in 1899 of 1900 de kapel bouwen door aannemer Willem Luykx. 2. Vreskesvennen De initiatiefnemer voor de bouw van dit kapelletje was Louis Peeters-Michiels. De buurtbewoners reageerden enthousiast op zijn voorstel, temeer omdat het bidden bij de kapel op de Molse Kiezel te gevaarlijk was geworden door het drukke verkeer. De buurt financierde en bouwde de kapel die op 26 mei 1979 werd ingezegend door pastoor Jan Wouters. 3. Ankerstraat 1 Oorspronkelijk stond op deze plek een houten staakkapelletje.De diepgelovige familie Leysen-Deboulle verving het in 1948 door een stenen, gecementeerde kapel die verwerkt is in de tuinmuur. 4. Stevensvennen 108 Links van deze woning bevindt zich een ronde, bakstenen Mariakapel, afgedekt met een rieten dak. De eerste eigenaar was de familie Emsens-de la Croix, later de familie de Sadeleer-Emsens. Oorspronkelijk stond hier een pomp, waar de buurtbewoners water konden putten. Deze put werd tot kapel omgebouwd waarschijnlijk in 1922 bij de heraanleg van het park van de familie Emsens-de la Croix; de ronde vorm werd bewaard. 5. Stevensvennen-Nieuwstraat Deze slanke, witgeverfde zuilkapel is eigendom van de familie Emsens. Ze is al die tijd goed onderhouden door hun tuinmannen. Bouwheer was Stanislas Emsens-Laureys die het kapelletje liet oprichten ca. 1900 uit devotie tot Maria. 6. Waaltjes-Zonnebaarsstraat Deze driehoekige Mariakapel, recht tegenover de Zonnebaarsstraat, werd in 1959 gebouwd door de buurtbewoners op verzoek van Johanna Bervoets (echtg. Cuypers). Zij had O.-L.-Vrouw een kapelletje beloofd om een bepaalde gunst te verkrijgen, maar de ware toedracht heeft ze nooit aan iemand verteld, zelfs niet aan haar naaste familieleden. 7. Dubbelrij-Waaltjes Deze Mariakapel met rustaltaar voor de processie lag oorspronkelijk aan de andere kant van de hoek Dubbelrij-
Waaltjes. Ze was in 1954 opgericht door de wijkbewoners op een perceel grond dat eigendom was van de zinkfabriek. Jan Verboven was de metselaar en pastoor Louis Thijs zegende ze in. Het echtpaar Geboers-Bel heeft een halve eeuw voor het onderhoud ingestaan. Het echtpaar heeft de grond in 1976 gekocht van de fabriek, maar weer verkocht in 1998. De nieuwe eigenaars waren van plan daar een woning te bouwen en wilden daarom de kapel afbreken. Hiertegen kwamen de bewoners van de Tuinwijk in verzet. Ze verkregen van de stad toestemming om de kapel te verplaatsen naar de tegenoverliggende hoek op grondgebied van de stad. De buurtbewoners hebben de afbraak en de heropbouw zelf uitgevoerd in samenwerking met het werkatelier van het Jongenstehuis Pieter Simenon. Op 29 juni 2001 werd de kapel opnieuw ingewijd door pastoor Louis Geerts. 8. Dubbelrij 50 In 1907 bouwde de zinkfabriek een klein ziekenhuis met kapel. Dit eerste hospitaal van Lommel was uitsluitend bestemd voor de verzorging van de fabrieksarbeiders. De zusters salvatorianessen werden aangetrokken om de zieken te verzorgen; daarnaast hielden ze zich ook bezig met onderwijs. Ze vertrokken in 1918 met als gevolg dat het ziekenhuis en de kleuterschool werden gesloten. In 1925 werd in het gebouw opnieuw een kleuter- en meisjesschool gevestigd. De zusters van Vincentius a Paulo kwamen daarvoor naar Lommel-Werkplaatsen. Vanaf 1946 betrokken zij er ook een kloosterruimte. Boven de ingangsdeur staat in een nis het beeld van het H. Hart. Waarschijnlijk was het beeld al aanwezig van bij de bouw van het ziekenhuis. 9. M. Van Gurplaan: kerk In de nis boven de hoofdingang van de kerk staat het beeld van de H. Barbara, de patrones van de parochie LommelWerkplaatsen. Werkplaatsen hoorde aanvankelijk bij de parochie Lommel-Centrum, maar omdat de gelovigen te ver van de parochiekerk woonden namen de pastoors van MolWezel en Mol-Rauw hen onder hun hoede. Door de komst van de zinkfabriek (1904) en de aangroei van de bevolking werd de noodzaak om van Werkplaatsen een zelfstandige parochie te maken steeds groter. In de jaren 1911-1912 kreeg het gehucht een eigen kerk, in neogotische stijl gebouwd door Felix Luykx-Kerkhofs. Uit die tijd dateert het beeld van de H. Barbara. Pas in 1925 werd Werkplaatsen als parochie erkend.
Mariapark Toen de paters kapucijnen zich in augustus 1925 in LommelWerklplaatsen vestigden, werd de gelovige gemeenschap erkend als zelfstandige parochie. De paters begonnen onmiddellijk met de bouw van een klooster, een school en een kerk. Ter verfraaiing van hun terrein en geïnspireerd door hun verering voor Maria lieten ze op hun domein naast de parochiekerk een Lourdesgrot en een H. Hartbeeld oprichten. In december 1927 begon de firma van Alfons Janssens en Michiel Geysels, kunstbetonwerker uit Westmeerbeek, met de bouw van de grot (een 10 m brede en 6 à 7 m hoge façade), aangevuld met een altaar, een preekstoel en een fontein. Op 29 april 1928 werden de grot (nog zonder de maquette van de basiliek) en het H. Hartbeeld plechtig ingewijd door pater Chrysostomus van Kalmthout, de provinciaal van de kapucijnerorde. Het H. Hartbeeld was een schenking van een edelmoedige familie uit Antwerpen. Het beeld van Onze-LieveVrouw kwam uit het Huis Sartini (Grote Markt, Antwerpen). Er werd besloten om elke eerste zondag van mei tot en met oktober een bedevaart en een processie te houden in het Mariapark. Dat jaar startte de eerste meibedevaart naar Lommel-Werkplaatsen. Het bedevaartsoord groeide uit tot een plaats van rust en gebed waar velen Onze-Lieve-Vrouw kwamen smeken en danken. In 1933 kreeg pater Cajetaan (Michaël De Witte, Tielt 1895Lommel 1965) de opdracht zich volledig in te zetten voor de Mariadevotie in Lommel. Hij liet gebeden- en zangboekjes drukken voor de bedevaarders en door de verspreiding van affiches gaf hij naambekendheid aan het oord. Om het park aantrekkelijk te maken en uit te nodigen tot gebed liet hij achter de grot door Michiel Geysels en zijn assistenten Frans Van Calster en Jozef Stevens een krans van kapellen bouwen ter ere van de Zeven Weeën van Maria (1). De zeven witgeschilderde bas-reliëfs in gewapend beton werden besteld bij het Huis G. Dupon (Genthofstraat 25, Brugge). De kapelletjes zelf (ca. 2 m hoog en 1,50 m breed) werden uitgevoerd door de ploeg van M. Geysels. De werken vingen aan op 18 mei 1937 en op zaterdag 10 juni waren de kapelletjes voltooid. Pater Cajetaan zorgde voor de financiering van het geheel. Het werden stuk voor stuk pareltjes. De bas-reliëfs zijn gevat in telkens wisselende kaders (kapelletje, palmbomen, stadspoort met torentje, oosterse stad, rotspartijen…) om de smart van Maria sprekend uit te beelden. De vierde smart bijvoorbeeld (Jezus sterft aan het kruis) brengt ons de tragische dood van koning Albert I te Marches-les-Dames in
herinnering. De rotstoppen zijn immers een getrouwe weergave van de hoogten waarvan koning Albert in 1934 neerstortte. Op 5 september 1937 werd de kapellenkrans ingezegend door pater Raphaël de Oreye, toenmalig provinciaal van de kapucijnen. De inwijding en het lof werden opgeluisterd door het zangkoor van de Congregatie van OnzeLieve-Vrouw uit Balen-Wezel. De predikant was pater Bonifaas, vicaris van het kapucijnenklooster in Antwerpen. Gelijktijdig met de bouw van de kapellenkrans voerde Michiel Geysels herstellingen uit aan het voetstuk van het H. Hartbeeld en bracht hij op de voorzijde de aanroeping H. Hart van Jezus, bescherm onze Kempen aan. In dezelfde periode restaureerde hij eveneens de bovenkant van de grot, die erg had geleden van insijpelend water en van de vorst. Om verdere beschadiging te voorkomen, bouwde hij een maquette van de basiliek van Lourdes boven op de grot. De toren meet 4,50 m en het dak is 2 m hoog. Een jaar later werd een stuk heidegrond aangekocht, gelegen achter het bestaande park, om er een kruisweg op te trekken. Dan begon de bouw van de monumentale Calvarieberg. Met toestemming van de gemeente verplaatste pater Cajetaan eigenhandig een nabijgelegen duin met spade en kruiwagen om een heuvel op te richten. Hij verzamelde bovendien afbraak en veldkeien. Toen kon Michiel Geysels weer aan het werk. Het kruis met de fundamenten maakte de kunstenaar gratis. Hij had dit aan Maria beloofd als hijzelf en zijn zoon ongedeerd zouden terugkeren van hun vlucht naar Frankrijk na de Duitse inval. Michiel, zijn zoon Jos en een kozijn van deze laatste besteedden acht weken aan de bouw. In de loop van oktober 1940 waren de werken voltooid. De berg is 25 m breed en 10 m diep. Christus prijkt acht meter boven de begane grond (12de statie). Aan de linkerkant leidt een trap tot aan de voet van het kruisbeeld. Deze loopt verder via een wenteltrap van ca. 0,50 m breedte naar de crypte met de 13de statie (Kruisafneming) en naar de grafkelder met de 14de statie (Graflegging). Alle beelden zijn manshoog. De rots en de crypte zijn het werk van de kunstbetonwerkers uit Westmeerbeek, de beelden werden geleverd door de firma Dupon uit Brugge. Op 4 mei 1941 had de plechtige inzegening van de Calvarieberg plaats. Begin september 1942 begon Michiel Geysels aan de bouw van de andere 11 staties, maar door de oorlogsomstandigheden en door gebrek aan financiële middelen sleepte de uitvoering aan tot in 1948. Op zondag 22 mei 1949 werd de kruisweg samen met het frontgebouw van de monumentale toegang ingehuldigd in aanwezigheid van pater Matthias van Gent, provinciaal van de kapucijnen. Het frontgebouw werd eveneens opgetrokken door de firma
Geysels onder de supervisie van animator pater Cajetaan. De terracottabeelden (Ecce Homo en O.-L..Vrouw van Smarten) zijn het werk van beeldhouwer J. De Visscher uit Gent. De kruisweg vormt een indrukwekkend geheel. Het frontgebouw bestaat uit een omheiningsmuur met poorten en kapellen. Het meest linkse poortje met klokkentorentje draagt als opschrift Gethsemani onder de letters IHS (Iesus Hominum Salvator, d.w.z. Jezus de Redder van de Mensen), rechts daarvan staat het Ecce Homo-beeld in een nis. De toegangspoort is opgebouwd uit twee torens in Spaanse stijl. De boog draagt als randschrift Wie den kruisweg gaat, gedenke zijn overledenen. Boven de boog treft men de wapenspreuk van de kapucijnen aan: In cruce salus (‘In het kruis is het heil’). De kapel van O.-L.-Vrouw van Zeven Smarten rechts heeft de stijl van de basiliek van Koekelberg. De uitgangspoort (uiterst rechts) is een kopie van de Groeningepoort in Kortrijk met een leeuw in het wapenschild en de tekst Ecce vicit Leo de tribu Juda (‘Zie: de leeuw uit de stam van Juda heeft overwonnen’). De kruisweg begint als het ware met een extra statie, want helemaal aan het begin wordt Christus in de Hof van Olijven voorgesteld, terwijl Hij in gebed zit neergeknield en een engel Hem een lijdenskelk aanbiedt. Dit beeld werd gemodelleerd door pater kapucijn Ernest Verbaenen. Dan volgen de 14 staties (< Latijn statio = stilstaan) van de kruisweg, met telkens een ander architecturaal detail als achtergrond: 1. Jezus wordt ter dood veroordeeld - het paleis van Pontius Pilatus; 2. Jezus neemt het kruis op zijn schouders - een poort van het oude Jeruzalem; 3. Jezus valt voor de eerste maal onder het kruis - het kasteel van Godfried van Bouillon; 4. Jezus ontmoet zijn bedroefde moeder - een fragment van de tempel van de Vestaalse maagden op het Forum Romanum in Rome; 5. Simon van Cyrene helpt Jezus het kruis dragen - een kleine moskee met een minaret; 6. Veronica droogt het aangezicht van Jezus af - geen speciale achtergrond; 7. Jezus valt voor de tweede maal - ruïnes van de abdij van Orval; 8. Jezus troost de wenende vrouwen - ruïnes van het Forum Romanum; 9. Jezus valt voor de derde maal - een gotisch gebouwtje; 10. Jezus wordt van zijn kleren beroofd - overgang naar de laatste staties in steen en rots;
11. Jezus wordt aan het kruis genageld - rotswerk dat een calvarie uitbeeldt. De 12de (Jezus sterft aan het kruis), 13de (Jezus wordt van het kruis afgenomen) en 14de statie (Jezus wordt in het graf gelegd) vormen één geheel: (12) Jezus op het kruis, omringd door Maria, Johannes en Maria Magdalena; (13) bij de afdaling loopt men door een grot waar een piëta is opgesteld; (14) aan de voet van de kruisberg bevindt zich een grot met het H. Graf. Het Mariapark werd intussen nog verder uitgebreid met een kerststal, een Sint-Jozefkapel (1960) - het beeld van SintJozef werd in 1959 vervaardigd door G. Dupon uit Brugge – en een beeld van de H. Franciscus (1960). Tot in het jaar van zijn overlijden (1965) verzorgde pater Cajetaan de maandelijkse bedevaarten en bleef hij zich inzetten voor het Mariapark. In de laatste dagen van april 1966 werden de waterleiding en de elektriciteit naar de grot vernieuwd. Pater Octaviaan zorgde voor de installatie, broeder Joost groef de geul. Toen de paters kapucijnen op 17 oktober 1969 LommelWerkplaatsen verlieten, nam de parochie de taak op zich om park en kruisweg te onderhouden. Op 12 februari 1973 gaf het definitorium van de kapucijnen het park en de grot in bruikleen aan de pastoor van de parochie en op 5 mei van hetzelfde jaar kreeg pastoor Louis Thys het recht van gebruik ervan onder bepaalde voorwaarden. Zes jaar later (4 december 1979) deden de kapucijnen afstand van hun eigendommen te Lommel. Het terrein met de kruisweg, palend aan het kerkhof, werd eigendom van de stad Lommel. De gedeelten van het Mariapark tot aan de kerkhofmuur en een strook van 10 m breed en 284,60 m lang tot op het einde van het kruiswegpark ging naar de vzw Parochiale Werken van Lommel-Werkplaatsen. De tand des tijds knaagde echter niet alleen aan de beelden en bouwwerken in het Mariapark, maar ook aan het religieuze gevoel van de mensen. Na de terugval van de Mariaverering vanaf het einde van de jaren zestig kende het Mariapark een heropleving in het begin van de jaren tachtig, vooral onder impuls van Ziekenzorg. Elk jaar op 1 mei vond weer de klassieke bedevaart ‘naar de grot’ plaats en andere kleinere vieringen volgden elkaar op van mei tot oktober. Op initiatief van pastoor pater Jan Wouters en de plaatselijke afdeling van Ziekenzorg bouwde Bert Goossens in 1981 een kapelletje ter ere van de H. Ludwina van Schiedam (1380-
1433), de patrones van de zieken en de gehandicapten. Het beeld is van de hand van Jef De Ceuster uit Herentals. Op ziekendag 20 mei 1981 werd het geheel plechtig ingewijd. In 1992 liet de stad Lommel de kruisweg opknappen en plaatste een nieuwe draadafsluiting rond het gedeelte dat haar eigendom is. Door een samenwerkingsverband van de kerkfabriek, de werkgroep Mariapark en het stadsbestuur kreeg in 2000 de Lourdesgrot een opknapbeurt. De werken werden uitgevoerd door de firma Swerts uit Koersel-Beringen. Bij ministerieel besluit d.d. 27 mei 2005 van Vlaams minister Dirk Van Mechelen kreeg het Mariapark in zijn geheel het statuut van beschermd monument om zijn ’historische, artistieke, volkskundige en socio-culturele waarde’. In oktober van hetzelfde jaar ging de gemeenteraad van Lommel principieel akkoord om restauratiewerken aan het Mariapark, meer bepaald van de beelden en omgevingswerken, te laten uitvoeren. _______________ (1) De Zeven Weeën of Smarten van Maria zijn (a) de voorspelling van Simeon bij de opdracht van Jezus in de tempel, (b) de vlucht naar Egypte, (c) het verlies van Jezus in de tempel, (d) Maria ontmoet Jezus op weg naar de Calvarieberg, (e) de kruisiging en dood van Jezus, (f) bewening van Jezus na de kruisafneming, (g) de graflegging van Jezus 10. Dalstraat Dit kapelletje zonder beeld werd in 2005 gerestaureerd door het Jongenstehuis. Over de oorsprong kan men alleen maar gissen door gebrek aan informanten en getuigen. Tot voor enkele decennia lag hier de tuin van het kapucijnerklooster en die was niet toegankelijk voor het publiek. Men beweert dat Michiel Geysels het kapelletje heeft gebouwd in 1942/1943. Stijlkundig doet het inderdaad sterk denken aan het werk van deze betonkunstenaar. Door de oorlogsomstandigheden lag het werk aan de kruisweg in het Mariapark stil. Het is best mogelijk dat hij in die ‘stille momenten’ het kapelletje in de kloostertuin heeft opgetrokken, maar absolute zekerheid daarover is er niet.
