1. Inleiding Voorwoord door Paul Dujardin Voorwoord door Liliana Pittarello en Carla Enrica Spantigati Tentoonstellingen

Inhoudsopgave 1. Inleiding ................................................................................................... 3 1.1 Voorwoord door Paul Dujardin ................................................................. 3 1.2 Voorwoord door Liliana Pittarello en Carla Enrica Spantigati......................... 6 2. Tentoonstellingen ....................................................................................... 7 2.1 Da Van Dyck a Bellotto........................................................................... 7 Zaalteksten...............................................................................................10 Zaal 1 : Een dynastie in beeld ..................................................................10 Zaal 2 : Mecenaat en aanwervingen in de 15e en de 16e eeuw.......................11 Zaal 3 : De hofschilderkunst in de 16e en de 17e eeuw .................................12 Zaal 4 : Het succes van het caravaggisme aan het hof van Savoye ................13 Zaal 5 : Rubens, Van Dyck en de Vlaamse kabinetschilderkunst ....................14 Zaal 6 : Tussen classicisme en barok.........................................................15 Zaal 7 : Stillevens ..................................................................................16 Zaal 8 : Landschappen ............................................................................17 Zaal 9 : Het hoogtepunt van de 18e eeuw ..................................................18 Zaal 10 : Wandtapijten............................................................................19 Colofon ....................................................................................................20 Praktische informatie “Da Van Dyck A Bellotto” ..............................................21 2.2 Hedendaagse installatie “Senza titolo” van Maurizio Cattelan ......................22 2.3 United artists of Italy ............................................................................23 2.4 Piemonte in scena ................................................................................24 3.“Turijns-Italiaanse Lente” ............................................................................25 3.1 BOZAR DANCE .....................................................................................26 3.2 BOZAR THEATRE ..................................................................................27 3.3 BOZAR LITERATURE .............................................................................28 3.4 BOZAR CINEMA....................................................................................29 3.5 BOZAR MUSIC .....................................................................................29 3.6 BOZAR GASTRONOMY ...........................................................................30 3.7 BOZAR STUDIOS ..................................................................................30 3.8 Programmatie extra-muros ....................................................................33 4. Kalender « Turijns-Italiaanse Lente » ...........................................................35 5. Museale partners.......................................................................................36 5.1 Koninklijke Musea voor Schone Kunsten Brussel .......................................36 5.2 Vlaamse Kunstcollectie..........................................................................37 6. Sponsors..................................................................................................38 6.1 Compagnia di San Paolo ........................................................................38 6.2 Eni .....................................................................................................39 6.3 Thalys ................................................................................................40 7. Contactgegevens persdienst .......................................................................41

2

1. Inleiding 1.1 Voorwoord door Paul Dujardin Het Paleis voor Schone Kunsten is bijzonder gelukkig met de voorstelling van de tentoonstelling Da Van Dyck a Bellotto. Luister aan het hof van Savoye en van het culturele seizoen Turijns-Italiaanse Lente. We wensen te onderstrepen dat deze tentoonstelling met internationale uitstraling een initiatief is in samenwerking met de Vlaamse Kunstcollectie, in het bijzonder met het Koninklijke Musea van Antwerpen en het Groeningemuseum van Brugge, en met de Galleria Sabauda van Turijn. De evenementen rond het artistieke leven van Piemonte die deze lente markeren zijn mogelijk gemaakt dankzij de waardevolle samenwerking met het Comitato Italia 150, dat verantwoordelijk is voor de viering in 2011 van de 150e verjaardag van de Italiaanse eenmaking. Door middel van een boeiend geheel van meesterwerken van de Vlaamse en Italiaanse schilderkunst, wil de tentoonstelling Da Van Dyck a Bellotto. Luister aan het Hof van Savoye de verfijnde artistieke smaak van een van de invloedrijkste hoven van Europa belichten. Het Huis van Savoye, dat in de middeleeuwen ontstond, bleef zich doorheen de eeuwen uitbreiden en werd achtereenvolgens een graafschap, hertogdom en tot slot koninkrijk in de 18e eeuw, dankzij huwelijken, bondgenootschappen en territoriale veroveringen. Met zijn strategische ligging aan de voet van de Alpen, en gespreid over Frankrijk, Italië en Zwitserland, werd het hertogdom Savoye een machtige dynastie in Europa. Tijdens de tweede helft van de 16e eeuw trok het hertogdom zich uit zijn bakermat terug en verschoof het zijn zwaartepunt geleidelijk naar Italië, door de keuze van Turijn als hoofdstad in de plaats van Chambéry. Toch bleef het Huis van Savoye in Europa een eersterangsrol spelen die een hoogtepunt bereikte toen Victor-Emmanuel II de troon van het herenigde Italië besteeg. De leden van de dynastie van Savoye waren altijd verwoede kunstverzamelaars die talloze schilderijen voor hun residenties aankochten en bestelden. Vanaf de 16e eeuw verwierven de hertogen van Savoye talrijke werken van de beste Vlaamse kunstenaars van die tijd, via de nauwe banden die ze met de Oostenrijkse Nederlanden onderhielden. Zo verrijkten ze hun collecties met schilderijen van onder meer Van Dyck en Rubens. Het prachtige ruiterportret van Prins Thomas van Savoye, regent der Nederlanden, is hiervan een schitterend voorbeeld dat Van Dycks subtiele palet illustreert. In de 19e eeuw werden de collecties samengebracht in de Galleria Sabauda, die in 1860 door de kroon aan de jonge Italiaanse staat werd afgestaan en het latere Nationaal Museum van Turijn werd. Ze vormden een van de opmerkelijkste gehelen van Vlaamse schilderijen in Europa. Via deze tentoonstelling, en op initiatief van de Vlaamse Kunstcollectie, wil het Paleis voor Schone Kunsten het grote publiek met deze prestigieuze verzameling kennis laten maken en de dynamiek van de uitwisselingen tussen onze contreien en Italië benadrukken. Doorheen de eeuwen heeft deze wederzijdse culturele beïnvloeding de Europese identiteit mee helpen smeden – dit is overigens een van de redenen waarom we het zo belangrijk vinden dat deze tentoonstelling in Brussel plaatsvindt.

3

Nog in Brussel zal Italië zich van zijn mooiste kant laten zien in een reeks activiteiten die de band leggen tussen de geschiedenis van gisteren en die van vandaag. Via de regio Piemonte, een unieke smeltkroes van artistieke ervaringen, wil het Paleis ons het Italië van vandaag laten zien, vernieuwend en met een open blik op de wereld, zonder echter zijn verleden te vergeten. Een Italië dat in 2011 de honderdvijftigste verjaardag van zijn eenmaking zal vieren, waarvan we hier al een veelbelovend voorsmaakje krijgen. Onze partner Comitato Italia 150 heeft een rijkgevuld artistiek programma op touw gezet, dat de buitengewone verscheidenheid van deze streek weerspiegelt. Zo herinnert een eerbetoon aan de film eraan – of het nu film van vandaag of uit de pioniersjaren betreft – dat de eerste Italiaanse filmstudio’s in Turijn gebouwd werden. Via de literatuur wordt Turijn geëerd als de thuisstad van een van de de meest prestigieuze uitgeverijen van Italië, maar ook van de grootste schrijvers, waaronder Cesare Pavese – romanschrijver, dichter en de eerste directeur van uitgeverij Einaudi. De getalenteerde succesauteur Alessandro Barricco verheugt ons met zijn komst en zal over zijn jongste roman spreken. En Italië heeft natuurlijk ook een plaats in de harten van de mensen verworven dankzij zijn buitengewone gastronomie, die aan bod komt dankzij de uitnodiging van de Carlo Petrini, de oprichter van slow food, een beweging die het plezier van het eten koppelt aan een diepgaande reflectie over ons consumptiegedrag. Ook dans en theater maken deel uit van onze programmering. Er wordt ingezoomd op de jonge danscreatie en in twee theatervoorstellingen op een dialoog van Pippo Del Bono en de eenzame wereld van Teatro Clandestino. Tenslotte ontvangen we de briljante jazzmusicus Paolo Fresu en zijn Devil Quartet voor een buitengewoon concert. Een dergelijke onderneming is uiteraard onmogelijk zonder de steun van velen. Onze dank gaat vooreerst uit naar Zijn Hoogheid Koning Albert II en Zijne Excellentie Giorgio Napolitano, President van de Italiaanse republiek, onder wiens Hoge Bescherming de tentoonstelling staat. We bedanken ook Karel De Gucht, Belgisch minister van Buitenlandse Zaken, en zijn Italiaanse ambtgenoot, Franco Frattini; Sandro Bondi, Italiaans minister van Cultuur, M. Francesco Maria Giro, Sottosegretario ai Beni Culturali; en Bert Anciaux, minster van Cultuur, Jeugd en Sport van de Vlaamse Regering, voor hun steun aan dit evenement, alsook hun respectieve medewerkers. Bedanken we eveneens de excellenties Sandro Maria Siggia, ambassadeur van Italië in België, Nelli Feroci, ambassadeur van Italië bij de Europese Unie, Jan De Bock, Belgisch ambassadeur in Italië, Rocco Cangelosi, permanent vertegenwoordiger bij de Europese Unie, en Umberto Vattani, voorzitter van het Istituto Nazionale per il Commercio Estero. Onze erkentelijkheid gaat ook uit naar Mercedes Bresso, presidente van de regio Piemonte, en Luca Mattioti, vertegenwoordiger van de regio Piemonte in Brussel, alsook naar Giuseppe Manica, directeur van het Istituto Italiano di Cultura die een deel van de evenementen van de Turijns-Italiaanse Lente herbergt. Speciale dank aan Carla Enrica Spantigati, curator van de tentoonstelling en superintendante van het cultureel erfgoed van de regio Piemonte, en aan Paola Astrua en Anna Maria Bava, respectievelijk directeur en adjunct-directeur van de

4

Galleria Sabauda. Hun inzet en hun streng wetenschappelijke aanpak hebben de hoogstaande kwaliteit van de tentoonstelling en de bijbehorende catalogus verzekerd. Dank ook aan Alberto Rossetti, directeur van Civita Servizi, onze logistieke partner in Italië en aan zijn medewerkster Sonia Amiano, en aan Umberto Allemandi, uitgever van de catalogus. Betuigen we eveneens onze erkentelijkheid aan Paul Huvenne, directeur van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen, Manfred Sellink en Till Borchert, respectievelijk directeur en hoofdconservator van het Groeningemuseum van Brugge, en Robert Hozee, directeur van het Museum voor Schone Kunsten van Gent. Binnen de Vlaamse Kunstcollectie hebben zij het initiatief voor dit project genomen en verzekeren zij de weerklank ervan in hun respectieve instellingen. Dank ook aan Michel Draguet, directeur van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, voor het vruchtbare partnerschap op het gebied van kaartverkoop en communicatie, en ook om sommige schilderijen uit de permanente verzameling van de Musea voor het voetlicht te brengen. Onze erkentelijkheid gaat tevens uit naar onze sponsors, en vooral naar Eni, wiens belangstelling voor de kunst alom bekend is en wiens financiële steun bepalend is geweest voor de verwezenlijking van dit project. De bijdrage van de Compagnia di San Paolo was al even essentieel voor dit evenement. Dankzij haar steun kan het Belgische publiek kennis maken met een groot aantal volledig gerestaureerde werken. Onze oprechte dank ook aan Antonio Saitta en Paolo Verri, directeur van het Comitato Italia 150, en hun teams voor de coördinatie van alle randactiviteiten die in het Paleis en in de zalen van de partners worden georganiseerd en die een tipje van de sluier oplichten met betrekking tot de festiviteiten die in 2011 in Turijn plaats zullen vinden in het kader van de honderdvijftigste verjaardag van de Italiaanse unificatie. Vermelden we tot slot nog het immense werk dat de teams van het Paleis voor Schone Kunsten in het kader van dit project hebben verricht, en met name France de Kinder, directrice van BOZAR EXPO, Alberta Sessa, coördinatrice, Vincent Delvaux, artistiek adviseur, en Elizabeth Vandeweghe, verantwoordelijke voor de catalogus, alsook alle andere medewerkers van het Paleis die hebben bijgedragen tot de verwezenlijking van dit fantastische project.

Paul Dujardin Directeur-generaal Paleis voor Schone Kunsten van Brussel

5

1.2 Voorwoord door Liliana Pittarello en Carla Enrica Spantigati Da Van Dyck a Bellotto. Luister aan het hof van Savoye is meer dan een buitenlandse trip van een aantal diva’s uit de schilderijenverzameling van de Galleria Sabauda van Turijn. Bedoeling van de tentoonstelling is de hele collectie een ruimere bekendheid te geven. Het opzet maakt deel uit van een veel ruimer project dat moet leiden tot een vernieuwde organisatie van de musea van Turijn. De Galleria vormt de spil van de hele vernieuwing. Ze verhuist immers van het Paleis van de Academie voor Wetenschappen naar de Nieuwe Vleugel van het Palazzo Reale. Het internationale museum barstte inderdaad uit zijn voegen. Zowel de ophanging van de werken als de dienstverlening aan het publiek leden onder de krappe behuizing. De verhuis had echter een sneeuwbaleffect: er komt een volledige herstructurering van de musea die gevestigd zijn in het historische complex dat tussen het eind van de 16e eeuw en het begin van de 20e eeuw tot stand is gekomen in en rond het Palazzo Reale van Turijn. De voorbije jaren werd de verhuizing grondig voorbereid door de Algemene directie voor het Historische en artistieke Erfgoed van de Piëmont, in nauwe samenwerking met de Compagnia di San Paolo. Zonder dat groots opgezette project - en het wetenschappelijk onderzoek dat ermee gepaard gaat - was de huidige tentoonstelling ondenkbaar geweest. Het hele project moet rond zijn in 2011, het jaar waarin de Eenmaking van Italië, nu 150 jaar geleden, zal worden herdacht. Het is de bedoeling dat van de tussentijd gebruik wordt gemaakt om de collecties en de afzonderlijke schilderijen grondig te bestuderen, zowel vanuit historisch als vanuit kunsthistorisch oogpunt, en om tegelijk een niet onaanzienlijk aantal werken te restaureren. Dat is de context waarin het idee van de huidige tentoonstelling is gerijpt. Dat het idee werkelijkheid werd, is te danken aan de samenwerking met het Paleis voor Schone Kunsten en de Vlaamse Kunstcollectie. Voor de tentoonstelling in Brussel, het kloppende hart van Europa, hebben wij uit de rijke verzamelingen van de Galleria Sabauda werken geselecteerd die verband houden met haar oorsprong. Toen de Galleria in 1832 werd opgericht, op initiatief van Karel Albert van Sardinië, had men een openbaar museum voor ogen waar meesterwerken zouden worden tentoongesteld die tot dan in de residenties van het huis Savoye hingen als evenzovele blijken van het mecenaat dat de dynastie vanaf het einde van de 16e eeuw had uitgeoefend. Het hof gaf opdrachten aan de grootste kunstenaars van eigen bodem maar ook van elders in Europa - vooral Vlamingen en Fransen - of haalde hen naar Turijn. Kunstwerken moesten een beeld ophangen van de macht van de vorst, en op dat vlak doorstond het hof in Turijn met glans de vergelijking met andere Europese hoven. Voor dit fascinerende deel van de collecties van de Galleria is deze tentoonstelling een regelrechte eyeopener. Aan Italiaanse kant kwam ze tot stand met de steun van de Regione Piemonte, de Compagnia di San Paolo en Civita Servizi. Door Turijn waait al een hele tijd een nieuwe wind: door de inspanningen voor het behoud en de herwaardering van haar culturele erfgoed wordt de stad weer op de kaart geplaatst als een centrum met een glansrijke geschiedenis, een heel eigen structuur, schitterende monumenten en bijzonder rijke verzamelingen oude, moderne en hedendaagse kunst. Liliana Pittarello Direttore Regionale per i Beni Culturali e Paesaggistici del Piemonte, Italia CARLA ENRICA SPANTIGATI Soprintendente per i Beni Storici, Artistici ed Etnoantropologici del Piemonte, Italia

6

2. Tentoonstellingen 2.1 Da Van Dyck a Bellotto Luister aan het hof van Savoye 20.02 > 24.05.2009 Het Paleis voor Schone Kunsten presenteert de collectie van de Galleria Sabauda van Turijn, met kunstwerken van Vlaamse en Italiaanse meesters zoals Rubens, Van Dyck, Mantegna en Gentileschi. Na het succes van de tentoonstelling Ensor tot Bosch in 2005 slaan het Paleis voor Schone Kunsten en de Vlaamse Kunstcollectie in de lente van 2009 de handen opnieuw in elkaar. Dit keer met een derde partner: de Galleria Sabauda in Turijn, thuishaven van de prachtige kunstcollectie van Hof van Savoye. Het koninklijk paleis van Turijn staat in de steigers om vanaf 2011, bij de 150e verjaardag van de Italiaanse eenmaking, de nieuwe Galleria Sabauda te huisvesten. Door de verhuis en de ingrijpende werken krijgt het Paleis voor Schone Kunsten de uitzonderlijke kans om een groot deel van de collectie van de Galleria Sabauda te presenteren. Da Van Dyck a Bellotto is chronologisch en thematisch opgebouwd en overspant de periode van de 15de tot de 18de eeuw. De tentoonstelling brengt een 120-tal kunstwerken samen uit Italiaanse en Europese musea en bevat werk van Vlaamse en Italiaanse meesters zoals Pieter Brueghel de Oude, Pieter Paul Rubens, Antoon van Dyck, Andrea Mantegna, Orazio Gentileschi en Bernardo Bellotto. Enkele hoogtepunten zijn vier nooit eerder in België getoonde schilderijen van Rubens, vier waardevolle Brusselse wandtapijten en verluchte manuscripten van de Koninklijke Bibliotheek. Bovendien heeft de Galleria Sabauda in aanloop van haar verhuis naar het koninklijk paleis van Turijn in 2011 het merendeel van haar collectie gerestaureerd, waaronder ook de 100 kunstwerken die naar Brussel komen. Da Van Dyck a Bellotto vertelt de ontstaansgeschiedenis van de rijkelijke collectie van de dynastie van Savoye. Het uitbouwen van de prestigieuze collectie past in de strategie van de familie om politieke macht, invloed en status te verwerven. De collectie toont de smaak en de dominante kunststromingen uit de periode van de 15de tot de 18de eeuw zoals het maniërisme, het caravaggisme, het classicisme en de barok. Ook de artistieke uitwisseling tussen Vlaamse en Italiaanse schilders komt aan bod. In 2011 herdenkt Italië de 150ste verjaardag van de eenmaking of ‘Risorgimento’ met een groots evenement dat 250 dagen duurt, genaamd “Esperienza Italia”. Tijdens die 250 dagen worden er thematische tentoonstellingen, lezingen en voorstellingen georganiseerd. Doel is om het beste wat Italië te bieden heeft in de verf te zetten: artistieke en culturele meesterwerken, de creativiteit en de savoirvivre van de Italianen, de geschiedenis, de levenskwaliteit, de wijnen en de geroemde keuken. “Esperienza Italia” laat de bezoekers Italië ontdekken door het verleden te doen herleven, een reflectie te bieden over het heden en een blik te werpen op de toekomst.

7

Deze feestelijke verjaardag krijgt alvast een prelude in het Paleis voor Schone Kunsten met een Turijns-Italiaanse Lente. Naast Da Van Dyck a Bellotto installeert hedendaags kunstenaar Maurizio Cattelan zich in de Hortahal. Carlo Petrini, de paus van Slow Food, leert u opnieuw eten. En dan zijn er nog het Teatrino Clandestino, Pippo Delbono, Caterina en Carlotta Sagna, Cesare Pavese, Alessandro Baricco... Een korte geschiedenis van het Huis van Savoye Savoye is een historische landstreek in de Alpen, ongeveer in het gebied van de huidige Franse departementen Savoie en Haute-Savoie. Ze grenst in het noorden aan het Meer van Genève, in het westen deels aan de Rhône en in het zuidoosten aan de Grajische Alpen die de grens met Piëmonte vormen. Het Huis Savoye is een adellijk geslacht dat oorspronkelijk over Savoye regeerde sinds het begin van de 11de eeuw. De stamvader van het huis is Humbert ‘Withand’ (1003-1047/1048), de eerste graaf van Savoye. De adellijke familie van Savoye beheerde oorspronkelijk de regio van Savoye, maar breidde geleidelijk haar invloed en territorium uit dankzij slimme politieke zetten en strategische huwelijken. Het ambitieuze doel van de familie is het verwerven van koninklijke macht, en ze slaagt daarin in 1713 wanneer Victor Amedée II de kroon van Sicilië en later ook van Sardinië verwerft. In 1861 verenigt het Huis van Savoye de verschillende machtscentra op het schiereiland in één staat, het Koninkrijk Italië. Vittorio Emanuele II, hertog van Savoye, wordt dat jaar gekroond als eerste koning van het verenigd Italië. De familie van Savoye blijft aan de macht in Italië tot net na het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1946, en was daarmee één van de langst regerende koninklijke families van Europa (1861-1946). Het koninkrijk van Savoye eindigde met een referendum waarin het Italiaanse volk de republiek als staatsvorm koos. De kunstcollectie van het Huis van Savoye In de 17de eeuw bewaren vele aristocraten zoals vorsten, geleerden, dokters en advocaten hun bezittingen, rariteiten en waardevolle objecten in een klein kabinet. Zulke kunstkabinetten werden bezocht door reizigers en gedocumenteerd in gidsen. Vaak vond er ook overdracht van collecties plaats na een huwelijk of de ondergang van een dynastie. Dankzij deze dynamiek konden kunstwerken en stromingen zich verspreiden in Europa. Emanuele Filiberto van Savoye (1528-1580) trad in de moderne tijd als eerste van de familie op als beschermheer van de kunsten en letteren. Zijn verzameling kunstwerken, zeldzame voorwerpen en waardevolle boeken vormde de aanzet tot de beroemde collectie van het Huis van Savoye. De familie heeft de verzameling in de loop der eeuwen gestaag uitgebreid met schilderijen, beeldhouwwerken en kunstobjecten. Uit de verzameling blijkt duidelijk de interesse van het hof voor kunst uit het Noorden en in het bijzonder voor Vlaamse kunst. Meesterwerken van schilderen beeldhouwkunst geven immers een collectie extra waarde en aanzien. Het uitbouwen van de collectie past daarom in de ambitieuze strategie van de familie om politieke macht, invloed en status te verwerven.

8

De Galleria Sabauda werd gesticht in 1832 door Carlo Alberto van Savoye nadat hij de collecties van zijn voorouders geërfd had. Bedoeling was het volk de kans te geven de prachtige kunstwerken te ontdekken en bij te leren over de kunstgeschiedenis. Vandaag is het een van de belangrijkste collecties van Vlaamse schilderkunst in Europa. De artistieke uitwisseling tussen Vlaamse en Italiaanse schilders Vanaf de 16de eeuw vinden er steeds meer uitwisselingen plaats tussen Italië en Vlaanderen. De eerste en belangrijke klanten van de Vlaamse schilderkunst waren Italiaanse kooplui en aristocraten, die de Vlaamse werken naar Italië verscheepten. Vlaamse kunstenaars reisden naar Italië, om zich daar lange tijd te vestigen en technieken uit te wisselen met de Italiaanse meesters. Zo keerde Pieter Paul Rubens na 8 jaar in Rome terug naar zijn atelier in Antwerpen en werd de eerste belangrijke vertegenwoordiger van barok in onze contreien. Ook Antoon Van Dyck verbleef lange tijd in Italië, waar hij portretschilder was van de aristocratie van de rijke handelsstad Genua. Partners Da Van Dyck a Bellotto Curator: Carla Enrica Spantigati Productie: BOZAR EXPO, Ministero per i Beni e le Attività Culturali, Direzione Regionale per i Beni Culturali et Paesaggistici del Piemonte, Soprintendenza per i Beni Storici, Artistici ed Etnoantropologici del Piemonte, Vlaamse Kunstcollectie, Galleria Sabauda, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, Groeningemuseum Brugge Steun : Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Ministero degli Affari Esteri – Instituto Italiano di Cultura (Brussel) – Regione Piemonte – Comitato Italia 150 – Compagnia di San Paolo – Civita: In samenwerking met : Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België Hoofdsponsor : Eni Verzekeringspartner: S.A. Leon Eeckman Thalys Partners Turijns-Italiaanse Lente Comitato Italia 150 (coproducteur), Istituto Italiano di Cultura, Regione Piemonte, CINEMATEK, Museo Nazionale del Cinema de Turin, Castello di Rivoli, Galleria Massimo Minini, Behoud de Begeerte, Passa Porta, JAP, Societa Dante Alighieri, Einaudi sa

9

Zaalteksten Zaal 1 : Een dynastie in beeld In deze zaal worden de vooraanstaande personen van het hof van Savoye in de Nieuwe Tijd voorgesteld. Emanuel Filibert (1528-1580), vanaf 1555 gouverneur van de Nederlanden die een belangrijke rol speelde bij de herwinning van de gebieden van Savoye na het vedrag van Cateau Cambrésis (1559), wordt hier geportretteerd door Giacomo Vighi uit Ferrara, bijgenaamd l’Argenta. Zijn zoon Karel Emanuel I (1562-1630), promotor van grote artistieke vernieuwingen, wordt als achttienjarige net na het verkrijgen van de hertogelijke titel vereeuwigd op het portret van de Vlaamse schilder Jan Kraeck (Giovanni Caracca). In het portret van Victor Amadeus I (1587-1637) kan men de stijl van Antoon Van Dyck herkennen, een schilder die ook aan het hof van Savoye groot succes kende. François Du Quesnoy beeldhouwde het verfijnde portret van kardinaal prins Maurits van Savoye (1593-1657) in Rome in 1635. De periode van Christina van Frankrijk (1606-1663), dochter van Henkrik IV en Maria Johanna Baptista van Savoye Nemours (1644-1724), vrouw van Karel Emanuel II (1634-1675), wordt herdacht in de portretten van Charles Dauphin, die werden gerealiseerd volgens het internationale stilistische canon uit die tijd. Victor Amadeus II (1666-1732) had een voorliefde voor Maria Giovanna Battista Clementi, een schilderes uit Turijn, bijgenaamd La Clementina, die werkte in de stijl van de schilder Martin Meytens, die aanwezig was in Piëmont tussen 1728 en 1729. Ook tijdens de jaren van zijn opvolger Karel Emanuel III (1701-1773) werd voor deze stijl gekozen. Het portret uit 1755 van Victor Amadeus, hertog van Savoye en de toekomstige koning Victor Amadeus III (1726-1796), hebben we te danken aan de Bohemer Francesco Antonio Mayerle.

10

Zaal 2 : Mecenaat en aanwervingen in de 15e en de 16e eeuw Vanaf de laatgotiek en de renaissance ging de voorkeur van de hertogen van Savoye uit naar de Europese smaak. Op die manier moet de aanwezigheid van kunstenaars van diverse afkomst zoals Jean Bapteur van Freiburg en die van de schilder Giacomo Jaquerio uit Turijn worden begrepen, die beiden de figuratieve keuzes van het hele hertogdom beïnvloedden. In het laatste kwart van de vijftiende eeuw komt de kennis die Antoine de Lonhy verwierf tijdens zijn reis door Bourgogne, Languedoc en Catalonië in Piëmont in aanraking met de cultuur van de Povlakte geïntroduceerd door Giovanni Martino Spanzotti. De werken van Mantegna en Rafaël werden rechtstreeks geciteerd of gekopieerd door kunstenaars uit Piëmont. Dit wijst op een open dialoog met de belangrijkste Italiaanse hoven tijdens het bewind van Karel II. We moeten echter nog wachten tot Gaudenzio Ferrari om een nieuwe pagina om te slaan in de kunstgeschiedenis van het hertogdom naar de grootse vernieuwingen van de Italiaanse renaissance. Amadeus III, kleinzoon van de grote bibliofiel Jean de Berry, gaf een stevige impuls aan de uitbreiding van de verzameling boeken van het huis Savoye. Voor Amadeus werkten kunstenaars met diverse opleidingen waaronder Jean Bapteur van Freiburg en Péronet Lamy van Saint-Claude. In de tweede helft van de 15e eeuw onderscheidden zich de Bourgondiër Antoine De Lonhy en Jean Colombe van Bourges. Aan de eerste hebben we de miniaturen van een verhandeling moraalfilosofie te danken, geschreven voor de jonge Filibert I van Savoye. Colombe werkte voor de broer van Filibert I, Karel I waarvoor hij de verluchting voltooide van enkele manuscripten uit de bibliotheek van Savoye die onafgewerkt gebleven waren. Hier zien we een reeks codexen van de bisschop van Genève, Giovanni Ludovico van Savoye. Van deze laatste werd ook een kopie van La Bouquechardière van Jean de Courcy in Lyon van verluchting voorzien. Voor Filips, graaf van Bresse, werd een exemplaar van La fleur des histoires van Jean Mansel geïllusteerd tussen 1475 en 1485 door kunstenaars van verschillende nationaliteiten.

11

Zaal 3 : De hofschilderkunst in de 16e en de 17e eeuw Toernooi op het Kasteelplein van Turijn, gerealiseerd door Antonio Tempesta in 1620 ter gelegenheid van het trouwfeest van Victor Amadeus I en Christina van Frankrijk, brengt de zogenoemde bestuurszone van de stad weer tot leven: het nieuwe hertogelijk paleis, afgebeeld in het midden op de achtergrond van het doek, het oude kasteel van de Acaja aan de rechterkant en de lange gang, die de twee residenties verbond en bekend staat als grote galerij van Karel Emanuel I. De gang werd tussen 1605 en 1607 gedecoreerd onder leiding van de schilder uit Urbino Federico Zuccari in samenwerking met Guglielmo Caccia, bijgenaamd il Moncalvo. In de galerij, vandaag verwoest, werd de dynastiek-genealogische reeks en de meest kostbare werken van de hertogelijke collectie tentoongesteld, terwijl in een aangrenzend vertrek de serie doeken die de martelaren van het Thebaïsche legioen geleid door de beschermheilige Mauritius ondergebracht was. De Savooiaarden kozen vanaf 1563 als hofschilder de Vlaming Jan Kraeck (Giovanni Caracca) als kenner van de artistieke cultuur aan de overzijde van de Alpen en als meester in het nauwkeurig weergeven van de fysionomie. Begin de jaren 1580 verzette Karel Emanuel I zich tegen de Venetiaanse meesters door grote doeken voor het nieuwe paleis te bestellen bij kunstenaars uit Milaan, die het meest in de mode waren, zoals Bassano en Veronese. Bovendien richtte de hertog zich naar de context van Lombardije voor de imposante allegorische doeken met de provincies van het hertogdom van Savoye die vanaf 1608 de grote zaal van het kasteel decoreerden. Het succes van de schilderkunst uit Lombardije duurde ook ononderbroken voort tijdens de jaren 1630, onder Victor Amadeus I: de Madonna van de heilige Celsus van Cerano, een werk dat sinds 1632 tot de collectie van Savoye behoort, toont dit aan terwijl Francesco Cairo en Isidoro Bianchi streden om de titel van hofschilder.

12

Zaal 4 : Het succes van het caravaggisme aan het hof van Savoye De zeventiende-eeuwse inventarissen van de verzamelingen van Savoye tonen een grote aanwezigheid van schilderijen met caravaggistische invloed. Ze getuigen van de modernisering die Karel Emanuel I en zijn hof naar Romeins voorbeeld doorvoerden. Absoluut meesterwerk is De annunciatie van Orazio Gentileschi. De meester schonk het in 1623 en vandaag wordt het tentoongesteld in de Galleria Sabauda. Van de Italiaanse kunstenaars die het naturalisme van Caravaggio volgden, kende de Toscaan Antiveduto Grammatica een groot succes aan het Turijnse hof. Van hem worden twee schilderijen tentoongesteld die de muzen Euterpe en Polymnia afbeelden. Ze decoreerden een fries van een vertrek in het hertogelijke paleis. Van de buitenlandse kunstenaars die tussen het tweede en derde decennium van de zeventiende eeuw in de pauselijke stad verbleven, gaven de Savooiaarden de voorkeur aan Jean de Boulogne geheten le Valentin waarvan in de Galleria Sabauda het doek De heilige Hiëronymus bewaard wordt. De heilige Hiëronymus werd ooit tentoongesteld in het kasteel van Turijn vermoedelijk samen met zijn pendant Magdalena die is vandaag te bezichtigen in het Musée des BeauxArts de Chambéry en hier in de tentoonstelling. Tot de tweede generatie van caravaggistische kunstwerken behoren De heilige Paulus apostel van Claude Vignon en De heilige Johannes evangelist, nu toegekend aan Hendrick Terbruggen. Het succes van het caravaggisme aan het hof was mede te danken aan de aanwezigheid van Piëmontese kunstenaars die in de jaren 1610-1620 in Rome vertoefden. Ze verspreidden de leer van Michelangelo Merisi, geheten Caravaggio en introduceerden die in de lokale artistieke cultuur. Een voorbeeld hiervan is Giovanni Antonio Molineri, die gedocumenteerd is in Rome tussen 1609 en 1616 en die contact had met Bartolomeo Manfredi en zijn volgelingen.

13

Zaal 5 : Rubens, Van Dyck en de Vlaamse kabinetschilderkunst Vanaf het einde van de zestiende eeuw hingen in de residenties van Savoye talrijke Vlaamse werken zoals in alle grote Europese hoven. Een zeer belangrijke documentatiebron is de inventaris die in 1635 door de schilder Antonio della Cornia werd opgesteld. Hij noteert talrijke schilderijen “in Vlaamse stijl” in het paleis van Turijn en in het kasteel van Rivoli, zoals onder andere genretaferelen van Adriaen van Utrecht, werken van Brueghel de Oude geheten de Fluwelen, Frans Francken II en Steenwyck de Oude. Vanaf 1682 vinden we in de inventarissen meer religieuze en profane werken van Rubens en Van Dyck, wat in het teken staat van de versteviging van de banden tussen de hoven van Turijn en die van Parijs met de hertoginnen Christina van Frankrijk en Maria Johanna Baptista van Savoye Nemours. Onder de prestigieuze Vlaamse en Hollandse werken in Turijn vallen in de achttiende eeuw vooral de werken op die uitgekozen werden door Karel Emanuel III: in 1737 kocht hij er via de hofschilder Claudio Francesco Beaumont in Venetië en in 1741 kocht hij werken afkomstig uit de collecties van prins Eugène van Savoye-Soissons uit Wenen. Een opvallend werk in de inventaris van 1754 van het Koninklijk Paleis van Turijn is De opwekking van Lazarus toegekend aan Rubens dat vandaag in de Galleria Sabauda hangt. In de achttiende eeuw gingen enthousiaste commentaren van de mensen op doorreis in Turijn uit naar Amaryllis en Myrtillos van Van Dyck.

14

Zaal 6 : Tussen classicisme en barok De grote hoeveelheid aan Bolognese werken uit de zeventiende eeuw in de Galleria Sabauda hebben we te danken aan prins kardinaal Maurits van Savoye, die in Rome resideerde vanaf 1621. Hij verkiest naast het classicisme van de Bolognese en Emiliaanse meesters, de Franse stijl met een specifieke interesse voor het caravaggistische realisme. De verloren zoon van il Guercino, een doek besteld in 1617, komt vermoedelijk aan het hof terecht als een geschenk van de toekomstige paus Gregorius XV. Symbolische overeenkomsten tussen poëzie en schilderkunst kenmerken een groot deel van de keuzes van de kardinaal. De vier Elementen van Albani, besteld in 1625 en verwezenlijkt in de drie daaropvolgende jaren alsook de Allegorie van de architectuur, astronomie en agricultuur van il Domenichino, aangekocht in Rome in 1625, zijn daar voorbeelden van. Ook het doek Rebekka en Eliëzer aan de waterput van Giovanni Lanfranco is zonder twijfel besteld in opdracht van de prelaat van Savoye. De heilige Johannes de Doper in de woestijn van Guido Reni uit de Weense verzameling van prins Eugenius getuigt van het aanhoudende succes van de Bolognese school in de geschiedenis van de collectie van Savoye. In het midden van de zeventiende eeuw gaat de voorkeur van Karel Emanuel II eerder uit naar het Romeinse academisme. Daarom werd in 1658 de Vlaamse schilder Jan Miel, actief in Rome in het atelier van het Quirinaal, naar Turijn gehaald. In de hoofdstad van Savoye moest hij zich meten met de exuberante barokke Parijzenaar Charles Dauphin. De voorkeur voor de kunst uit de pausenstad duurde ook voort na het midden van de zeventiende eeuw met de komst van Daniel Seiter op vraag van Victor Amadeus II die een belangrijke rol speelde in de decoratietrend van de laat-barok. Buiten de muren van de hofpaleizen waar de Bolognese, Lombardse en vooral Genuese schilders hun plaats vonden, vielen andere stijlen in de smaak.

15

Zaal 7 : Stillevens De interesse voor stillevens vangt aan onder het bewind van Karel Emanuel I (15801630). In de eerste fase van het aanleggen van de collectie hebben de Savooiaarden aandacht voor de werken van de school van Hanau-Frankfurt, hier vertegenwoordigd door de twee schilderijen van Peter Binoit en Isaak Soreau. Deze aandacht voor stillevens vermindert niet onder Victor Amadeus I (overleden in 1637), noch onder het regentschap van zijn vrouw Christina van Frankrijk. Daarnaast richt het hof haar oog ook op de evolutie van het genre in de streken rond Rome en Napels. Dit aspect wordt aangetoond door de hier tentoongestelde schilderijen toegekend aan Filippo Lauri en aan Luca Forte. Een zeer belangrijke aankoop is die van de Weense collectie door prins Eugenius van Savoye Soissons. Deze komt in 1741 naar Turijn en verrijkt er de collecties van Savoye met werken van kunstenaars van het kaliber van Jan Davidsz. en Cornelis De Heem en Abraham Mignon. Mysterieus daarentegen is de wijze waarop een stilleven uit de eerste helft van de achttiende eeuw in Turijn is terechtgekomen. Het werd eerst toegekend aan Jan Baptist Brueghel, maar is misschien in Rome door een Franse kunstenaar geschilderd die erg beïnvloed was door Italië. De hier tentoongestelde werken tonen de hoogwaardige keuze van het huis van Savoye wat bertreft stillevens.

16

Zaal 8 : Landschappen De landschapsschilderkunst toont ons een nieuwe wending in de smaakkeuzes van Karel Emanuel II en zijn vrouw Maria Johanna Baptista van Savoye Nemours naar modernere figuratieve tendensen uit Rome, het internationale trefpunt voor kunstenaars uit heel Europa. Het herderslandschaps op de manier van Claude Lorrain door een imitator toont het hele bucolische repertoire, ontworpen door deze schilder uit Lotharingen die naar de natuur van het Romeinse platteland tekende, getuigt van het buitengewone succes van het classicistische landschap dat Annibale Carracci introduceerde bij het begin van de zeventiende eeuw. De landschappen van Gaspard Dughet daarentegen zijn voorbeelden van een schilderkunst met een grotere vormelijke en technische vrijheid. Een andere stroming in de hertogelijke collectie van de Savooiaarden is het ruïnetafereel: een opmerkelijk voorbeeld is het doek dat tot stand is gekomen door de samenwerking tussen Filippo Lauri, de maker van de figuren, en Giovanni Ghisolfi, bedenker van de genrezichten waarbij de ruïnes het decor worden voor episodes uit de mythologie en de klassieke epiek. Bij Landschap met Idas en Lynceus van Pier Francesco Mola is het mythologische onderwerp slechts een voorwendsel om een modern stukje landschapschilderkunst te kunnen maken. Nieuwe aankopen zijn speciaal bestemd voor de Reggia di Venaria Reale, gebouwd in opdracht van Karel Emanuel II vanaf 1659: het rivierlandschap van Roelof Van Vries komt waarschijnlijk uit de oude collectie van dat jachtverblijf.

17

Zaal 9 : Het hoogtepunt van de 18e eeuw Nadat Victor Amadeus II in 1713 de koninklijke titel verwierf, gaf hij het startschot voor een reeks belangrijke urbanistische en architecturale werkzaamheden die de hoofdstad van het nieuwe koninkrijk een modern karakter moesten geven en de stad in staat zouden stellen te wedijveren met het beeld van de grootste Europese hoofdsteden. De leiding over de voornaamste bouwterreinen van het hof werd vanaf 1714 toevertrouwd aan de uit Messina afkomstige architect Filippo Juvarra, die de keuzes van de vorst in verband met de decoratieve vernieuwing van de residenties van Savoye stuurde in de richting van de Romeinse Arcadia-stijl en de Venetiaanse en Napolitaanse schilderkunst uit dezelfde periode. Dit lag in de lijn van de toen heersende smaaknormen van de belangrijkste hoven van Europa. Zo worden in de Piemontese hoofdstad doeken aangevoerd met bijbelse thema’s van Francesco Solimena, Sebastiano Ricci en Sebastiano Conca met als prestigieuze bestemming het Koninklijk Paleis. Tot hetzelfde culturele klimaat behoort ook De profeet Daniël van Francesco Trevisani, een schilder die bij meerdere gelegenheden actief was voor het huis van Savoye. Een reeks aankopen en opdrachten die plaatsvonden in de loop van de achttiende eeuw getuigen van het grote succes dat schilderijen van landschappen en uitzichten bleven oogsten bij de leden van het hof van Savoye voor de inrichting van hun stads- en buitenverblijven. Verder werden vooral grote profane lofschilderijen (Claudio Francesco Beaumont) en schilderijen met religieuze onderwerpen uitgezocht ter decoratie van de zalen van de paleizen (Giuseppe Maria Crespi) en van de kapellen die onder rechtstreekse bescherming van de koning stonden (Corrado Giaquinto). De zeegezichten van Adrien Manglard en de twee schilderijen van Van Bloemen illustreren de constante waardering van de Piemontese vorsten tussen de jaren 1720-1740 voor het ideale, classicistisch geïnspireerde landschap dat de in de voorgaande eeuw door Claude Lorrain uitgewerkte modellen navolgde. Van de nieuwe interesse voor topografische uitzichten getuigen de prachtige stadsherwerkingen van Gaspar Van Wittel (1711) en het suggestieve uitzicht over Turijn van Bernardo Bellotto (1745), een uitzonderlijk werk omwille van de grote aandacht voor details en de lichtweergave. In de laatste jaren van deze eeuw vernieuwen de twee doeken van Jules-César-Denis Van Loo de smaak voor de gedetailleerde weergave van bestaande plaatsen, met een vooruitblik op de lyrische effecten die zo typisch zijn voor de landschappen uit de romantiek. Vanaf het midden van de achttiende eeuw, na de grote triomfperiode van Filippo Juvarra, wordt het hof opnieuw een werf voor de vernieuwing van de inrichting en de decoratie van de belangrijke appartementen in het Koninklijk Paleis van Turijn, het Koninklijk Paleis van Venaria en het Kasteel van Moncalieri, dit onder de leiding van de architect van de koning, Benedetto Alfieri. Het instituut van de Academie voor Schilder- en Beeldhouwkunst (1778) leidt, onder de heerschappij van Victor Amadeus III, de smaak meer in de richting van het internationale classicisme met als grote voorbeelden de artistieke productie van Parijs en Rome die hier goed geïllustreerd worden door de werken van Pompeo Batoni, Lorenzo Pécheux en Anton Raphaël Mengs. In het laatste kwart van deze eeuw kent ook de Lodewijk XVI-stijl in Turijn een aanzienlijk succes op het gebied van binnenhuisinrichting en toegepaste kunsten. Deze stijl anticipeerde het neoclassicisme met figuratieve modellen van de Grieks-Romeinse Oudheid. Daarnaast was deze stijl ook het onderwerp van nieuwe studies naar aanleiding van de archeologische opgravingen in Pompei en Herculaneum die verspreid werden in heel Europa via afdrukken en tekeningen (Giuseppe Mazzola).

18

Zaal 10 : Wandtapijten De vorsten van het huis van Savoye waren gepassioneerde verzamelaars van wandtapijten: we tellen meer dan 100 tapijten in het Koninklijk Paleis van Turijn van zeventiende- en achttiende-eeuwse Vlaamse, Franse, Romeinse en Piëmontese weverijen. Het oudste deel kwam hier terecht in opdracht van Victor Amadeus I die ter gelegenheid van zijn huwelijk met Christina van Frankrijk in Parijs kostbare tapijten van de hand van Philippe de Maecht liet aankopen. Ook uit Parijs komen de Geschiedenis van Diana die de graaf van Verrua, vertegenwoordiger van de hertog in Parijs, vanaf 1622 voor prins Tommaso kocht. Onder Karel Emanuel II werden de belangrijkste Vlaamse tapijten van de collectie aangekocht: in 1655 ter gelegenheid van het huwelijk van de hertog met Maria Johanna Baptista van Savoye Nemours kwamen de Geschiedenis van de triomf van de kerk, op karton van Rubens, in Turijn terecht en in 1663 de Geschiedenis van Achilles. Politiek-militaire gebeurtenissen verhinderden Victor Amadeus II om zijn collectie uit te breiden, maar Karel Emanuel III zorgde voor nieuwe aankopen bij de Franse weverijen. Tijdens de jaren 1740 en 1750 arriveren de Geschiedenis van Don Quichot van de Gobelinsweverij, Nieuwe Indië, Chinese Gebruiken van de weverij uit Beauvais en ook de Portières van de Goden. Tegelijkertijd gingen de leveringen uit de weverij van Brussel door met de Vier kontinenten en talrijke Tenières van het Brusselse atelier van Van der Borght, alle vandaag te zien in Galleria Sabauda. Toen ook de Turijnse wevers uitgerust waren voor het vervaardigen van wandtapijten, richtte de hertog in 1737 – uit wedijver met de andere Italiaanse staten en het nabije Franse model – in Turijn een Koninklijke Weverij op. De inspiratie voor de historische onderwerpen (Verhalen van Alexander, Caesar, Cyrus, Hannibal en Aeneas) kwam van de hofschilder Carlo Francesco Beaumont. Voor de plattelands- en zeereeksen en de tapijten met architectuur werden genreschilders zoals Antoniani en landschapsschilders als Victor Amedeus Cignaroli aan het werk gezet. Eerste wandtapijtwever was Victor Demignot, die een opleiding had genoten in Brussel bij De Vos en erg veel ervaring had door werk in de wandtapijtweverij van San Michele a Ripa te Rome en in de weverij van de Medicifamilie in Florence.

19

Colofon

20

Praktische informatie “Da Van Dyck A Bellotto” Info & Tickets: +32 (0)70 344 577 & +32 (0)2 507 82 00 – www.bozar.be Da Van Dyck a Bellotto Luister aan het hof van Savoye Locatie Paleis voor Schone Kunsten Ravensteinstraat 23 1000 Brussel Data 20.02 > 24.05.2009 Openingsuren Dinsdag > Zondag, 10:00 > 18:00 Donderdag, 10:00 > 21:00

TICKETS € 9,00 € 1,00 : <26 ans € 12,00 : Combiticket « Robbrecht & Daem – Pacing through Architecture » € 13,00 : Combiticket « Musées royaux des Beaux-Arts » Diverse kortingen op www.bozar.be Audiogids : € 2,00

CATALOGUS € 29,95: BOZAR SHOP & de musea van de Vlaamse Kunstcollectie € 35,00: Elders 256 pagina’s | softcover | NL en FR BOZARBOOKS by Umberto Allemandi & C.

RONDLEIDINGEN Groepen en scholen (max 15 pers./gids) + 32 (0)70 344 577 - [email protected] Individueel Elke zondag: 13:30 (ENG) | 15:00 (NL) | 15:30 (FR) € 4,00 - € 3,00 (-18/+60)

21

2.2 Hedendaagse installatie “Senza titolo” van Maurizio Cattelan 20.02 > 17.05.2009 De kunstwerken van Maurizio Cattelan lijken zich op krachtige wijze op te dringen aan de echte wereld. Ze fungeren als elementen die verwarring veroorzaken, en verstoren zo de gevestigde orde van de dingen. Zijn werkwijze is, zoals de kunstenaar het formuleerde, gebaseerd op het idee van "ontlenen": beelden en situaties die behoren tot de maatschappij in haar geheel, worden bewerkt, waarna ze existentiële reflecties of commentaren worden op de sociale en culturele dynamiek die eigen is aan de context waarin het werk wordt gepresenteerd. Toch staat elk werk van deze kunstenaar steeds open voor ontelbare interpretaties, soms van tegenstrijdige aard. In plaats van zekerheden te bieden, extensiveren zijn werken twijfel als een conditie die tot in de eeuwigheid voorbestemd is om het hedendaags bewustzijn te vergezellen. Een olijfboom en de grote kluit aarde waarin de wortels zitten, vormen de installatie Senza titolo (Zonder titel). Als symbolische boom wordt de olijfboom traditioneel geassocieerd met goddelijkheid, en in de christelijke cultuur symboliseert hij het hernieuwde verbond tussen God en de mensen. In een striktere artistieke context herinnert de boom aan het gebruik van natuurlijke materialen en primaire energieën, dat typerend is voor de taal van de Arte Povera. Ondanks deze referenties laat niets in dit werk toe te denken aan een hernieuwd geloof in de diverse symbologieën die verbonden zijn met het beeld van de boom. Door de indrukwekkende omvang van de installatie lijkt de olijfboom en zijn kluit aarde veeleer op een abnormaal "segment van de realiteit" dat met geweld in het museum werd binnengebracht. Coproductie: Castello di Rivoli. Museo d’Arte Contemporanea Steun: Comitato Italia150 | Istituto Italiano di Cultura

Praktische informatie Maurizio Cattelan Senza titolo (1998) Locatie Paleis voor Schone Kunsten – Horta Hal Datum 20.02 > 17.05.2009 Openingsuren Dinsdag > Zondag, 10:00 > 18:00 Donderdag, 10:00 > 21:00 Tickets Vrije toegang

22

2.3 United artists of Italy 20.03 > 17.05.2009 150 foto’s van 22 Italiaanse fotografen hangen een verrassend en tegelijk vertrouwd beeld op van de Italiaanse kunstscène in de tweede helft van de 20e eeuw. Het gaat vooral om portretten van kunstenaars maar ook van galeriehouders, architecten, designers, schrijvers en regisseurs. De fotografen verankeren elk op hun manier de personages in de sociaal-culturele context van de arte povera en transavantgardia. Massimo Minini begon de kunstenaarsportretten te verzamelen als een alternatieve vorm van kunstgeschiedenis. “Als je het hedendaagse kan beschouwen als een manier waarop het kunstwerk in zijn tijd staat en verbonden is met de grote thema’s van het ogenblik,” zo stelt Minini, “dan wordt de maximale spanning van het hedendaagse niet bereikt met het werk zelf, maar met de auteur die in die tijd leeft, hem interpreteert, doet spreken, fundeert en er de ruimtelijke en tijdelijke vormen van bepaalt.” Claudio Abate - Aurelio Amendola - Gabriele Basilico - Sandro Becchetti - Gianni Berengo Gardin - Elisabetta Catalano - Giorgio Colombo - Mario Cresci - Mario Dondero - Federico Garolla - Luigi Ghirri - Mario Giacomelli - Gianfranco Gorgoni Mimmo Jodice - Nanda Lanfranco - Uliano Lucas - Attilio Marazano - Nino Migliori Ugo Mulas - Paolo Mussat Sartor - Paolo Pellion - Ferdinando Scianna Coproductie: BOZAR EXPO – Collectie Massimo Minini Steun : Ed. Photology, Brussel Hoofdstedelijk Gewest Sponsor : Sony, Eeckman

Praktische informatie United Artists of Italy Locatie Paleis voor Schone Kunsten – Rondgangen Henry Le boeufzaal Datum 20.03 > 17.05.2009 Openingsuren Dinsdag > Zondag, 10:00 > 18:00 Donderdag: 10:00 > 21:00 Tickets Vrije toegang

23

2.4 Piemonte in scena 20.02 > 15.03.2009 Piemonte in scena belicht de rijkdommen en de aantrekkingskracht van Piemonte, zowel op cultureel en toeristisch vlak, als op gebied van technologische innovatie en creativiteit. Tijdens een wandeling langs de hoogtepunten van het patrimonium van deze streek ontdekt het publiek talrijke voorwerpen die getuigen van de Piemontese levensstijl en de prestigieuze geschiedenis van deze streek. Productie : Regio Piëmonte Steun : Comitato Italia 150

Praktische informatie Piemonte in scena Locatie Paleis voor Schone Kunsten – Foyers Datum 20.02 > 15.03.2009 Openingsuren Dinsdag > Zondag, 10 :00 > 18 :00 Tickets Vrije toegang

24

3.“Turijns-Italiaanse Lente” Parallel aan de tentoonstelling “Da Van Dyck a Bellotto – Luister aan het hof van Savoye” stelt het Paleis voor Schone Kunsten, in partnerschap met het Comitato Italia 150, een multidisciplinair seizoen voor rond de hedendaagse artistieke scene in Turijn. BOZAR DANCE nodigt de zussen-choreografen Caterina en Carlotta Sagna uit. Caterina Sagna is te gast met haar nieuwste project P.o.m.p.e.i. (12.03.2009), een collectief werk over onsterfelijkheid, waarin ze de sporen van de archeologie en het geheugen van het lichaam toont. Haar zus Carlotta Sagna danste vroeger bij Rosas en Needcompany. Nu komt ze terug met de solo Ad Vitam (14.03.2009) en, tijdens het tweede deel van de avond, met Tourlourou, de solo die ze in Avignon in 2004 creëerde en die hier gedanst wordt door niemand minder dan Lucy Nightinghale. Teodora en Agata Castellucci zijn twee andere zussen-choreografen. Deze dochters van de beroemde regisseur Romeo Castellucci brengen A Elle vide (21.03.2009), een duo waarin het lichaam een dier wordt. Sonia Brunelli is net als Dewey Dell verbonden aan Fies Factory One, een werkplek voor jonge artiesten. Zij sluit de avond af met haar solo Barok (21.03.09). BOZAR THEATRE neemt ons mee voor een reis in de tijd, in het gezelschap van de Bolognese groep Teatrino Clandestino, dat L’Idealista Magico (28.03.2009) brengt. In dit ‘elektrostatische’ spektakel maakt het hoofdpersonage de geschiedenis van de elektriciteit aanschouwelijk. Pippo Delbono, nu al voor de derde keer te gast in het Paleis voor Schone Kunsten, komt terug met Récits de juin (02.04.2009), een intimistische monoloog over zijn aartskatholieke opvoeding, de eerste liefde, zijn homoseksualiteit en zijn ziekte, het isolement en uiteindelijk de ontdekking van het theater. BOZAR LITERATURE wijdt in coproductie met Behoud de Begeerte een tweetalige avond aan het oeuvre van Cesare Pavese (1908-1950) (17.03.2009). Acteurs en schrijvers stellen passages voor uit Paveses romans, brieven, zijn dagboek en poëzie. Alle centrale thema’s van de auteur van Verrà la morte e avrà i tuoi occhi komen aan bod: zijn liefde voor Turijn en literatuur, zijn getroebleerde verhouding met vrouwen, liefde en seks, zijn eigen dood. In het kader van het Passa Porta Festival is ook Alessandro Baricco (Turijn, °1958) te gast (29.03.2009). Hij is de auteur van o.m. de succesroman Zijde en van Novecento, dat verfilmd werd (The Legend of 1900, met Tim Roth). De romans van deze kluizenaar-musicoloog, saxofonist, acteur en regisseur zijn doordrenkt van zijn liefde voor muziek. Ook wat film betreft is Turijn de belangrijkste stad in Italië. Turijn herbergde de eerste filmstudio’s, nog vóór Cinecittà. Het Museo Nazionale del Cinema is er gevestigd in de indrukwekkende Mole Antonelliana, symbool van de stad. Samen met BOZAR CINEMA stelt het de gerestaureerde versie van Cabiria (02.03.2009) voor, het meesterwerk van Giovanni Pastrone, de eerste spektakelfilm die de weg bereidde voor het genre van de peplums. De film zal live aan de piano begeleid worden door Stefano Maccagno.

25

BOZAR MUSIC presenteert een uitzonderlijk concert (03.04.2009) van een van Italië's meest getalenteerdste jazzmuzikanten, de trompettist Paolo Fresu. Als kers op de taart geeft Carlo Petrini, de beroemde oenoloog en stichter van de Slow Food-beweging een lezing (06.03.2009). Slow food is een organisatie die ingaat tegen de populaire fastfood cultuur en die de culinaire tradities promoot bij het brede publiek.

3.1 BOZAR DANCE

P.O.M.P.E.I.

Compagnie Caterina Sagna Donderdag 12.03.2009 - 20:30 - Zaal M Caterina en Carlotta Sagna gingen allebei in de leer bij hun moeder, danspedagoge Anna Sagna. Caterina's stijlbalanceert tussen theatraliteit en soberheid. Ze is te gast met haar nieuwste creatie P.o.m.p.e.i. (Presque Oubliées Mais Peut-Être Immortelles), een groepswerk over onvergankelijkheid. Sagna stelt scherp op de archeologie en het geheugen van het lichaam: magma, fossiel, huid, spoor. Drie mannen op scène dialogeren met vrouwen op videoscherm. We herkennen o.a.Viviane De Muynck, fetisjactrice van Jan Lauwers. Compagnie Caterina Sagna • Caterina Sagna choregrafie • met Alessandro Bernardeschi, Antonio Montanile, Mauro Paccagnella • Viviane De Muynck, Maria Fossati, Elena Paccagnella videoperformers • Compagnie Caterina Sagna, Association Next (Rennes) prod. • Napoli Teatro Festival Italia (Napoli), Théâtre de Garonne (Toulouse), Théâtre de la Ville, Festival d’Automne (Paris), Théâtre de la Bastille (Paris), Théâtre de l’Agora (Evry) coprod.

Ad Vitam - Tourlourou Compagnie Carlotta Sagna

Zaterdag 14.03.2009 - 20:00 - Zaal M Carlotta Sagna heeft iets met Brussel. Ze studeerde bij Mudra, danste bij Rosas en performde bij de Needcompany. Voor haar solo Ad Vitam vormt een reclameslogan voor “mensen die weten hoe te leven” het uitgangspunt. Hoe vergaat het dan al die anderen? Tweede deel van de avond: Tourlourou, de solo die ze creëerde voor le Sujet à Vif/ Avignon 2004, hier gedanst door Lucy Nightinghale. Ad Vitam Compagnie Carlotta Sagna • Carlotta Sagna choregrafie, tekst, danse • Al Dente prod. • Festival Torinodanza, Espal, Scène conventionnée Le Mans coprod. Tourlourou Carlotta Sagna choregrafie • Lucy Nightingale danse • Al Dente prod. • Sujet à vif / SACD festival d’Avignon, Needcompany coprod.

26

À Elle vide - Teodora Castellucci Barok - Sonia Brunelli Zaterdag 21.03.2009 - 20:00 - Zaal M Twee personages in plastic bewegen langzaam. De rode danseres Teodora staat voor een haan. Agata, in het wit, is een schorpioen. Beide danseressen komen ijzersterk uit de hoek. Hun debuut kaapte verschillende prijzen weg. Sonia Brunelli is net als Dewey Dell verbonden aan Fies Factory One, een werkplek voor jonge artiesten. Zij sluit de avond af met haar solo Barok. À Elle vide Dewey Dell • Teodora Castellucci choregrafie • Teodora Castellucci, Agata Castellucci danse • Fies Factory One prod. Barok Sonia Brunelli, dans, kostuums, belichting •, Leila Gharib, muziek, scenografie, kostuums, belichting Fies Factory One prod.

3.2 BOZAR THEATRE

L’Idealista Magico Teatrino Clandestino

Zaterdag 28.03.2009 - 20:30 - Zaal M Teatrino Clandestino is in België geen onbekende. Twee keer was de groep uit Bologna al te gast op het Kunstenfestivaldesarts. L'Idealista Magico is een 'elektrostatisch' gebeuren. De acteurs nemen plaats in een afgeschermde kooi van Faraday. Op scène staan bijzonder mooie en getrouwe kopieën van machinerieën, objecten en kostuums. Het hoofdpersonage maakt de geschiedenis van de elektriciteit aanschouwelijk: van William Ghilbert over Dufay tot Franklin Galvani en Volta. Tijdens het vertellen worden de acteurs door een ronddraaiend rad elektrisch opgeladen. Een voorstelling in kaarslicht! Teatrino Clandestino • Fiorenza Menni, Pietro Babina concept • met Marco Grassivaro, Andrea Mochi Sismondi, Laura Pizzirani • Teatrino Clandestino prod. • Emilia Romagna Teatro Fondazione, Comune di Bologna - Settore Cultura coprod.

27

Récits de juin Pippo Delbono

Donderdag 02.04.2009 - 20:30 - Zaal M Na Urlo en Il Silenzio, twee cabareteske voorstellingen met zijn Compagnia, nodigt BOZAR THEATRE Pippo Delbono uit voor een intimistische monoloog. Hij doet het zonder decor, kostuum of videoprojectie. Zijn imposante lichaam en doordringende stem volstaan. Delbono vertelt over zijn ultrakatholieke opvoeding, zijn eerste liefde, homoseksualiteit en ziekte, de absolute afzondering en de ontdekking van het theater. Levensverhalen van anderen mengen zich met het zijne. Een onthutsend en ontroerend zelfportret van een controversieel theatermaker. Compagnia Pippo Delbono • van Pippo Delbono • met Pippi Delbono, Bobò, Pepe Robledo • Emilia Romagna Teatro Fondazione prod. Coproductie : Comitato Italia 150

3.3 BOZAR LITERATURE

Cesare Pavese, Mania Di Solitudine Dinsdag 17.03.2009 – 20:00 – Zaal M Turijn is als Pavese: “werkzaam, fronsend en koortsachtig; koppig bezig en tegelijk lui en met een neiging tot nietsdoen en dromen.” Schrijvers en acteurs – o.a. Hilde Van Mieghem en François Beukelaers – brengen leven en werk van Pavese op scène: zijn liefde voor Turijn, zijn moeilijke verhouding met vrouwen, zijn zelfgekozen dood. Een tweetalige avond in coproductie met Behoud de Begeerte. Coproductie : BOZAR LITERATURE en Behoud de Begeerte

Alessandro Baricco Zondag 29.03.2009 – 15:30 - Zaal M Op de slotdag van het Passa Porta Festival is het uitkijken naar Alessandro Baricco: regisseur, acteur en schrijver van de al even muzikale als filmische romans Zijde, City, Oceaan van een zee, Land van glas en Zonder bloed. Over laatstegenoemde parel schreef Bart Vanegeren in Humo: “Lees, laat u betoveren, en geniet. Lees, voel uw naar boven gestuwde opperhuid kippenvel vormen, en jubel inwendig. Lees, lever u over, en voel de samenstelling van uw bloed veranderen.” In het kader van het Passa Porta Festival Coproductie : Comitato Italia 150

28

3.4 BOZAR CINEMA

Cabiria Maandag 02.03.2009 – 20:00 - Studio Giovanni Pastrone draaide in 1913 in Turijn Cabiria, in meerdere opzichten een toonaangevende film. Het is de eerste superproductie, een van de eerste films over de oudheid, de eerste die travelling gebruikte en de voorloper van Maciste en andere filmfresco’s van D.W. Griffith. Ook Martin Scorsese moet er nog van bekomen: “Nooit vergeet ik de eerste keer dat ik het buitengewone Cabiria van Giovanni Pastrone zag. Ik was niet voorbereid op het brede opzet en de immense schoonheid van de film. En ik was al helemaal onvoorbereid op het feit dat ik mijn kennis van de filmgeschiedenis moest herzien.” De film is nu gerestaureerd door het Museo Nazionale del Cinema van Turijn, in samenwerking met het Londense filmlabo PresTech Film. Alberto Barbera, directeur van het Filmmuseum in Turijn, gaat nader in op de ontstaansgeschiedenis. Stomme film, 1914, 166' In aanwezigheid van Alberto Barbera, directeur van het Museo Nazionale del Cinema in Turijn. De vertoning wordt vergezeld van live muziek door pianist Stefano Maccagno. Gerestaureerde kopie van 2005 door het Museo Nazionale del Cinema in Turijn in samenwerking met het London PresTech Film Laboratories Ltd en de regisseur João S. De Oliveira. Coproduction : BOZAR CINEMA, Museo Nazionale del Cinema van Turijn, CINEMATEK, Comitato Italia 150.

3.5 BOZAR MUSIC

Concerto Italiano Woensdag 11.03.2009 – 20:00 – Miniemenkerk Mantova, 1605: "… vernieuwende geesten kunnen er zeker van zijn dat de moderne componist zijn werken bouwt op de fundamenten van de waarheid". Met deze woorden beschreef Monteverdi de taal van zijn madrigalen… en effende hij het pad voor vieren eeuwen muziekgeschiedenis! Wij zijn de rechtstreekse erfgenamen van deze 'esthetiek van de waarheid'. Rinaldo Alessandrini leiding - Concerto Italiano Claudio Monteverdi Madrigali (Secondo, Terzo, Quarto, Quinto, Sesto Libri)

29

Paolo Fresu Devil’s Quartett Vrijdag 03.04.2009 - 20:30 – Zaal M Al 25 jaar is Paolo Fresu een van de grootste jazztrompettisten van Europa. Zijn vindingrijkheid doet denken aan Chet Baker, zijn klank is subtiel en zijn stijl lyrisch. Met het nieuwe Devil Quartet als tegenpool van het voormalige Angel Quartet wisselt Paolo Fresu de vleugels op zijn rug in tegen duivelshoorntjes. Deze elektrisch versterkte en 100% trans-Alpijnse band verzoent duivelse energie met verfijnde elegantie. Coproductie : Comitato Italia 150

3.6 BOZAR GASTRONOMY

Carlo Petrini « Slow Food », lezing en degustatie Vrijdag 06.03.2009 – 20:00 - Banketzaal Slow Food zegt nee tegen Fast Food! Carlo Petrini richtte in 1989 deze beweging op “ter verdediging van het recht op genieten. Vandaag telt Slow Food wereldwijd tienduizenden aanhangers. In 2004 stichtte Petrini in Pollenzo (Piëmonte) de eerste universiteit voor gastronomische wetenschappen, niet om de bourgondische genoegens te verdedigen maar om te protesteren tegen de eco-gastronomische rampen die de globalisering met zich meebrengt. In Le Monde Diplomatique verklaart Petrini zich nader: “De toekomst hangt af van mannen en vrouwen die voor de voedselproductie technieken gebruiken die zijn afgestemd op de ritmes van de planeet, die oude methodes herwaarderen, de biodiversiteit respecteren en gastronomische tradities volgen die nauw samenhangen met de cultuur en de economie van elke streek in de wereld.” Steun: Comitato Italia 150, Istituto Italiano di cultura, Regione Piemonte Coproductie : Comitato Italia 150

3.7 BOZAR STUDIOS BOZAR STUDIOS, de afdeling Kunsteducatie van het Paleis voor Schone Kunsten, stelt aan gezinnen een aantal activiteiten voor rond de Turijns-Italiaanse Lente en de centrale tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto - Luister aan het hof van Savoye.

Familiezoektocht Alle gezinnen die de tentoonstelling bezoeken, ontvangen aan de ingang gratis een spelblaadje met een rebus waarmee ze de Galleria Saubada kunnen ontdekken. De jonge kroonprins Carlo Emanuele IV gidst de gezinnen doorheen de

30

tentoonstelling, langs 6 werken van de hand van de meest gekende kunstenaars van de Galleria (A. van Dyck, G. Caracca, J. Davidsz De Heem, B. Bellotto). Aan de hand van elk werk komen de ouders en kinderen méér te weten over het leven en de stijl van de kunstenaar terwijl elk verhaal ook letteren oplevert om uiteindelijk de naam van de oprichter van de Galleria Sabauda in 1832 te vinden. Praktisch… Gratis beschikbaar aan de ingang van de tentoonstelling. FR / NL

BOZARSUNDAYS Good Afternoon (+6) BOZARSUNDAYS is een formule die speciaal werd uitgedacht door BOZAR STUDIOS om de zondagen in gezinsverband door te brengen. Dankzij BOZARSUNDAYS Good Afternoon kunnen de gezinnen de tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto in al haar facetten ontdekken. 14:00 > 15:30 Voor de kinderen: ontdekkingstocht De kinderen gaan samen op ontdekking van de dynastie van Savoye, gewapend met hun 5 zintuigen, een potlood en een schetsboek. Een gids, voorzien van een “karretje”, neemt hen op sleeptouw. In de portrettengalerij komt de vierjarige kroonprins Carlo Emanuele IV tot leven. In elke zaal vertelt hij een stukje geschiedenis over een familielid en stelt hij een kunstwerk voor waaraan hij bijzonder verknocht is. Een uitgelezen kans voor de kinderen om de stijlen en technieken door de eeuwen heen (landschap, stilleven, portret,...) te ontdekken. Na elke activiteit maken de kinderen een knoop van Savoye, het symbool van de dynastie van Savoye en haar lidmaatschap van de ridderorde. Deze stevige platte knoop staat ook voor Vriendschap, een onmisbare waarde voor de dynastie. Voor de volwassenen: geleid bezoek aan de tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto 15:30 > 16:00 Vieruurtje in gezinsverband 16:00 > 17:30 Voor kinderen : Agnolotti workshop Na een duik in de plastische kunsten helpen de bambini een handje in de keuken! Op het menu staan agnolotti, een soort Italiaanse pasta uit Piëmont, genoemd naar een kok uit Monferrato die naar de naam Angelotu (Engel) luisterde. Voor de volwassenen: Schildersatelier. Tijdens deze workshop kunnen de ouders de magische wereld van de schilderijen uit de Galleria Sabauda ontdekken. We staan stil bij de grote ethische en filosofische vragen die de conservatie en restauratie van kunstwerken oproepen.

31

Praktisch… Programma 13:30 > 14:00

Onthaal en inschrijvingen

14:00 > 15:30

Kinderen: Ontdekkingstocht in de tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto. Volwassenen: Geleid bezoek aan de tentoonstelling Van Van Dyck tot Bellotto.

15:30 > 16:00

Vieruurtje in gezinsverband

15:30 > 16:00

Kinderen: Agnolotti workshop Volwassenen: Schildersatelier

Kinderopvang voor de allerkleinsten (2 > 5 jaar). Prijs Familieticket € 24,00 Volwassenen € 10,00 -18 jaar € 5,00 -12 jaar € 3,00 Dagstage 26.02 (NL/FR), 27.02 (FR/NL) 16.04 (NL/FR), 17.04 (FR/NL) 9:30 > 16:00 Kinderopvang van 8:30 > 9:30 en 16:00 > 17:00 In samenwerking met Studio ORKA (www.studio-orka.be)

Feest in het Paleis Een feestelijke dag met voorstellingen, performances, activiteiten, tentoonstellingen en workshops rond het thema van Italië met als rode draad het gemaskerd bal. Praktisch… Zondag 17.05 - 11:00 > 18:00 Prijs Pass: € 5,00 Gratis tot 12 jaar Info & tickets +32 (0)2/507 82 00 www.bozar.be

32

3.8 Programmatie extra-muros Dit eerbetoon aan Turijn en aan Piëmonte wordt ook buiten de muren van het Paleis voor Schone Kunsten bij onze partners voortgezet: CINEMA: De Filmcommissie Torino Piemonte stelt drie recente films voor aan l’Istituto Italiano di Cultura : Maandag 23.02.09 I demoni di San Pietroburgo van Giuliano Montaldo (2008) In aanwezigheid van regisseur en filmcriticus Stefano della Casa Dinsdag 24.02.09 Mio fratello è figlio unico van Daniele Luchetti (2007) Woensdag 25.02.09 Il Divo van Paolo Sorrentino Ter aanvulling van de projectie van Cabiria (2.03.09) toont CINEMATEK in haar gerestaureerde ruimtes 3 stomme epische films. Turijn had immers de eerste grote filmstudios van Italië. Daarin werden de eerste “Colossals” gedraaid, groots opgezette historische films met een groot budget die aan de basis liggen van het “Peplum” genre. Dinsdag 03.03.09 – 20u Jone Ovvero gli ultimi giorni di Pompei van Giovanni Enrico Vidali (1913) Vrijdag 06.03.09 – 17u Gli ultimi giorni di Pompei van Eleuterio Rodolfi (1913) Zondag 08.03.09 – 18u La Caduta di Troia van Giovanni Pastrone (1911) In samenwerking met de CINEMATEK, het Museo Nazionale del Cinema van Turijn en Comitato Italia 150.

L’Istituto Italiano di Cultura organiseert ook 4 avonden waarop de ITALIAANSE TAAL EN LITERATUUR in de bloemetjes worden gezet. Maandag 02.03.09 Emilio Salgari 19de-eeuws auteur van avonturenromans, gepubliceerd door de gerenommeerde uitgever Einaudi. Lezing door Luciano Curreri van de Universiteit van Luik. Woensdag 04.03.09 Benedetta Cibrario Deze Turijnse auteur schreef de bestseller Rossovermiglio, een literaire roman die de prestigieuze Campiello prijs won in 2008.

33

Vrijdag 06.04.09 «Anteprima nazionale» in aanwezigheid van Ascanio Celestini Een verzameling van essays over de Italiaanse identiteit door verschillende Piëmontese auteurs, uitgebracht door het jonge uitgeverij Minimum Fax. Donderdag 16.04.09 «Fare gli italiani – Faire les italiens» Uiteenzetting van het thema van de centrale tentoonstelling in 2011 door de curatoren en historici Walter Barberis en Giovanni De Luna. Ook het bureau van de Regio Piëmonte in Brussel brengt een FOTOTENTOONSTELLING over de residenties van de Savoyes, prachtige woningen die ooit toebehoorden aan de vorsten en thans omgevormd zijn tot cultuurcentra. De residenties van de Savoyes Regio Piëmonte - Espace Eurorégion Alpes-Méditerranée – Troonstraat 62 – 1000 Brusseel 20.02.2009 > 24.05.2009 Lezing in het kader van de cyclus Jeunesse & Arts Plastiques : ARTE POVERA L’Arte Povera, vers un autre art door Olivier Duquenne Ravensteinstraat 60, 1000 Brussel Donderdag 19.03.09 – 14:00

34

4. Kalender « Turijns-Italiaanse Lente » Februari 20/02 > 24.05.2009 : Tentoonstellingen Da Van Dyck a Bellotto + Maurizio Cattelan + Piemonte in scena + De residenties van de Savoyes (Espace Eurorégion Alpes-Méditerranée) 23/02 Cinema : I demoni di San Pietroburgo van Giuliano Montaldo (Istituto italiano di Cultura) 24/02 Cinema : Mio fratello è figlio unico di Daniele Luchetti (IIC) 25/02 Cinema : Il Divo di Paolo Sorrentino (IIC) Maart 01/03 02/03 02/03 03/03 04/03 06/03 06/03 08/03 11/03 12/03 14/03 17/03 19/03 20/03 21/03 28/03 29/03

Thematische wandeling in Brussel, Tirami-chou van Brussel, Italiaanse sporen Literatuur : Emilio Salgari Cinema : Cabiria van Giovanni Pastrone Cinema : Jone Ovvero gli ultimi giorni di Pompei van Giovanni Enrico Vidali (Cinematek) Literatuur : Benedetta Cibrario (IIC) Cinema : Gli ultimi giorni di Pompei van Eleuterio Rodolfi (Cinematek) Gastronomie : Lezing van chefkok Carlo Petrini over Slow Food + mogelijkheid tot proeven Cinema : La Caduta di Troia van Giovanni Pastrone (Cinematek) Muziek: Concerto Italiano van Rinaldo Alessandrini (Miniemenkerk) Dans : Voorstelling van de choreografe Caterina Sagna, Pompei Dans : Voorstelling van de choreografe Carlota Sagna, Ad vitam - Tourlourou Theater : Voorstelling rond Cesare Pavese, Mania di Solitudine Plastische kunst : Lezing L’Arte Povera, vers un art autre > 17/05 : tentoonstelling United artists of Italy Dans : Voorstellingen van Teodora Castellucci A elle vide + Sonia Brunelli Barok Theater : Voorstelling van de compagnie Teatrino Clandestino, L’Idealista Magico Literatuur: conférence-lecture d’Alessandro Baricco

April 02/04 Theater : Voorstelling van Pippo Delbono, Récits de juin 03/04 Muziek : concert van Paolo Fresu devil’s Quartet 06/04 Literatuur: avond « Anteprima nazionale » - Minimum Fax + Ascanio Celestini (IIC) 16/04 Historische lezing : « Fare gli italiani- Faire les Italiens » Barberis + De Luna (IIC) 20/04 Cinema : Soirée Dario Argento (to be confirmed) 26/04 Thematische wandeling in Brussel, Rêves d’Italie Mei 17/05 Feest in het Paleis special Italië 17/05 Thematische wandeling in Brussel, Rêves d’Italie 22/05 Eindbewerking van de tentoonstelling

35

5. Museale partners 5.1 Koninklijke Musea voor Schone Kunsten Brussel Het samenwerkingsproject tussen het Paleis voor Schone Kunsten en de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België wil een artistieke en strategische wisselwerking op lange termijn op gang brengen tussen beide huizen. Elke partner behoudt hierbij zijn eigenheid als respectievelijk multidisciplinair kunstenhuis en museum. Voor de uitbouw en de toekomst van beide instellingen is een nauwere samenwerking noodzakelijk, zowel artistiek als beleidsmatig. Alleen zo ontstaat de voedingsbodem voor ambitieuze artistieke projecten, en kunnen we voor al wat ons bindt de krachten bundelen: middelen rationaliseren, coproducties en toekomstplannen uitwerken. De voordelen zijn legio: een betere doorstroming van het publiek, profilering van de Kunstberg als museumkwartier, een artistiek aanbod van zeer hoog niveau door de bundeling van middelen en personeel, een doeltreffendere gemeenschappelijke communicatie, een betere educatieve omkadering... In dit kader hebben we een samenwerking opgezet rond de tentoonstelling Da Van Dyck a Bellotto. In de tentoonstelling zit een belangrijke bruikleen van de KMSKB, terwijl omgekeerd in de KMSKB twee kunstwerken in de kijker zet. Het gaat om portretten van Jan Mostaert en Bernard Van Orley, die Philibert van Savoye en zijn vrouw Margaretha van Oostenrijk, regentes van Nederland, afbeelden. Verder bieden we het publiek een combiticket aan om het bezoek van de tentoonstelling Da Van Dyck a Bellotto verder te zetten met een bezoek aan de persmanente collectie van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten Brussel, die buitengewoon rijk is aan Vlaamse schilderkunst.

36

5.2 Vlaamse Kunstcollectie De Vlaamse Kunstcollectie is het samenwerkingsverband van drie kunsthistorische musea van Vlaanderen: het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, het Groeningemuseum Brugge en het Museum voor Schone Kunsten Gent. Samen bieden zij een mooi overzicht overzicht van de kunstproductie in de Zuidelijke Nederlanden en België van de Middeleeuwen tot de twintigste eeuw, en dit in een internationale context. In hun collecties bevinden zich topwerken die tot het werelderfgoed kunnen gerekend worden, waaronder werken van Jan Van Eyck, Peter Paul Rubens, Antoon Van Dyck en James Ensor. De Vlaamse Kunstcollectie is het samenwerkingsverband tussen de drie grote kunsthistorische musea van Vlaanderen: het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten An twerpen, het Groeningemuseum Brugge en het Museum voor Schone Kunsten Gent. Vertrekkende vanuit hun historisch gegroeide identiteit willen deze drie musea komen tot een aanvullend en op elkaar afgestemd collectiebeleid: en dit zowel op vlak van collectiebeheer als op vlak van collectieverwerving, -onderzoek en -presentatie. De musea beschouwen elkaar als partners die samen een verantwoordelijkheid hebben ten aanzien van het kunstpatrimonium in Vlaanderen. Door de krachten te bundelen en door expertise-uitwisseling willen de musea dit erfgoed op een meer duurzame en kwaliteitsvolle manier beheren en de internationale uitstraling ervan vergroten. Bovendien streeft de Vlaamse Kunstcollectie ernaar een knooppunt van netwerking en expertisevorming te zijn in de culturele erfgoedsector. Samenwerken is geen doel op zich, maar een middel om meer te bereiken dan de musea afzonderlijk kunnen bereiken. Wat dit ‘meer’ is, kunnen we de strategische doelstellingen van de samenwerking noemen. Voor de Vlaamse Kunstcollectie zijn dit: erkend worden als een Europese topcollectie verhogen van de internationale uitstraling van de Vlaamse kunsthistorische musea als toonplekken en onderzoeksinstellingen van het rijke Vlaamse kunstverleden toegankelijk en zichtbaar maken van het onderzoek en de kennis van de Vlaamse kunsthistorische musea voor een internationaal publiek versterken van de internationale reputatie van de Vlaamse kunsthistorische musea als (co-) producenten van kwaliteitsvolle tentoonstellingen en collectiepresentaties verhogen van de ambities van de Vlaamse kunsthistorische musea als partners van grote musea en onderzoekscentra in Europa en wereldwijd De Vlaamse Kunstcollectie ligt aan basis van het initiatief van de tentoonstelling Da Van Dyck a Bellotto in het Paleis voor Schone Kunsten en zal in de geest van de reciprociteit in 2011 een grootse tentoonstelling met Vlaamse kunst in Turijn organiseren. De onderzoekers van de Vlaamse Kunstcollectie zullen hun wetenschappelijke expertise inzetten om de collectie van de Galleria Sabauda te bestuderen, met de focus op de Vlaamse schilders. Tijdens de tentoonstelling Da Van Dyck a Bellotto, zal het Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen 2 kunstwerken van Van Dyck in de kijker zetten met een verwijzing naar de tentoonstelling in het Paleis voor Schone Kunsten.

37

6. Sponsors 6.1 Compagnia di San Paolo La Compagnia di San Paolo est une fondation turinoise sans but lucratif ayant des finalités sociales et travaillant à favoriser les processus de développement communautaire, culturel et civique dans les territoires où elle opère. Ses interventions destinées à la promotion du secteur des musées du centre ville de Turin sont regroupées en un programme intégré pluriannuel qui se situe au sein d’une activité générale de soutien aux arts et au patrimoine. Le déplacement de l’important musée de la Galleria Sabauda dans le complexe formé par les édifices du Palais royal représente l’un des efforts les plus importants de ce programme. Cette démarche permettra en effet de réorganiser presque entièrement les sièges des musées les plus importants du centre ville, sans dénaturer l’aspect historique de l’organisation culturelle de l’ancienne capitale que fut autrefois Turin. Les Palais royal sera ainsi enrichi des collection ayant jadis appartenu à la maison de Savoye, tandis que le Musée des Antiquités égyptiennes, qui cohabite aujourd’hui avec la Galleria dans le grand Palais du Collegio dei Nobili, pourra gagner de nouveaux espaces. La mise en chantier de ce projet impliquera la fermeture de la Galleria pendant plusieurs années: l’inauguration de son nouvel emplacement est prévue dans l’occasion des célébrations du 150° anniversaire de l’Unité de l’Italie en 2011. L’exposition “Da Van Dyck a Bellotto” a donc sa propre raison d’être dans la présentation au public européen de tant de témoignages de la richesse artistique de la Cour de Savoie. Nous voudrions aussi souligner combien cette exposition, en présentant le cadre générale du nouvel aménagement de quelques-uns des principaux musées d’art turinois permet une meilleure compréhension de la valeur historique et artistique du système des collections ainsi que des résidences royales qui font l’orgueil de Turin. Par son soutien à cette importante exposition la Compagnia di San Paolo confirme son engagement à mettre en valeur le patrimoine d’une ville qui a redécouvert et offre à ses visiteurs une histoire et une identité de ville culturelle européenne.

38

6.2 Eni Eni main sponsor of the exhibition “From Van Dyck to Bellotto” at the Centre for Fine Arts – Brussels Eni is the main sponsor of the exhibition “Da Van Dyck a Bellotto – Magnificenza alla Corte dei Savoia”, showing at the Centre for Fine Arts (BOZAR), Brussels, from 20th February to 24th May 2009. The exhibition, which includes 120 paintings of Flemish and Italian masters, presents a unique opportunity to admire the masterpieces from the Sabauda Gallery of Turin, one of the most important Italian picture galleries and home to the famous collection of House of Savoy. The Sabauda Gallery is partnering with BOZAR and Vlaamse Kunstcollectie in order to illustrate the great respect in which the former Italian Royal Family hold the Flemish masters, and the Savoy family’s taste for art. The exhibit is comprised of a prestigious group of paintings, displayed in chronological order, extending from the XV to XVIII centuries. Among the works on display, there are four masterpieces by Peter Paul Rubens, never before shown in Belgium, alongside those of Anthony Van Dyck, Andrea Mantegna, Pieter Bruegel the Elder, Orazio Gentileschi, Bernardo Bellotto and other masters. Eni’s support of the “Da Van Dyck a Bellotto” exhibition is yet another example of the company’s commitment to promoting artistic and cultural events in the countries in which it operates, consistent with the motto “The Culture of Energy, the Energy of Culture”. With approximately 76,000 employees, Eni is present in more than 70 countries. Listed on both the Italian and the New York Stock Exchanges, Eni is one of the world’s major integrated energy companies and in 2008 was recognised as the world’s most sustainable company in the oil and gas sector, among the companies included in the Dow Jones Sustainability Index. Eni is the leader in the gas market in Europe. Besides Italy, its European key gas markets are, amongst others: France, the Iberian Peninsula, Germany, Belgium, Northern Europe and Turkey. Following the acquisition of the majority stake in Distrigas in 2008, Eni is the primary gas operator in Belgium. Distrigas, which is listed on the Euronext Brussels Stock Exchange, has been the leading supplier of natural gas to industries, resellers and electricity producers in Belgium for over 75 years. It also sells gas in France, Germany, the Netherlands and Luxembourg, and is a participant in Interconnector UK Ltd, the company which owns the interconnection of the transit gas networks between Belgium and the UK, as well as the gas carrier Methania. The acquisition of Distrigas represents a strategic opportunity for Eni, and confirms Eni's objective of consolidating its leadership in the European gas sector by ensuring Eni a strong foothold in Belgium, a key country in the European gas market. Eni Press Office: +39 0252031875 – +39 065982398 Switchboard: +39-0659821 [email protected] Website: www.eni.it

39

6.3 Thalys Thalys, een schitterend symbool van het Europa in beweging, maar ook een eenvoudig en aangenaam vervoermiddel om te proeven van de verscheidenheid van de Europese culturen, doorbreekt alle grenzen en brengt de Europeanen steeds nader tot elkaar. Cultuur blijkt vandaag een van de belangrijkste factoren van de bewustwording van een gemeenschappelijke Europese identiteit te zijn. Logisch dus dat Thalys, een «Europese motor» die zijn steentje wil bijdragen om de poorten van Europa nog verder open te zetten, culturele initiatieven zoals de tenstoonstelling Da Van Dyck a Bellotto. Thalys brengt u verscheidene keren per dag en in de beste omstandigheden naar Brussel vanuit Duitsland, Frankrijk en Nederland. Ongeacht of u uit Parijs komt (25 keer per dag, in 1u22), uit Keulen (6 keer per dag, in 2u20) of uit Amsterdam (6 keer per dag, in 2u40), u kunt steeds voluit van uw bezoek genieten dankzij de gevarieerde dienstregeling en tarieven die Thalys u aanbiedt. Dankzij dit partnerschap ontvangen de Thalys reizigers op vertoon van het Thalysticket, de Ticketless kaart of de Cybelys kaart een korting op het toegangticket (7€ in plaats van 9€). Voor meer informatie: www.thalys.com Thalys International, Bruxelles : Patricia Baars & Violaine Tennstedt 00 32 2 504 05 99 – 00 32 2 548 06 34 E-mail : [email protected]

40

7. Contactgegevens persdienst Paleis voor Schone Kunsten - Persdienst Ravensteinstraat 23 B – 1000 Brussel Leen Daems Press Officer BOZAR EXPO T. +32 (0)2 507 83 89 T. +32 (0)479 98 66 07 [email protected] Hélène Tenreira Press Officer BOZAR THEATRE, DANCE, LITERATURE, CINEMA, STUDIOS T. +32 (0)2 507 83 91 T. +32 (0)476 96 02 01 [email protected] Eve-Marie Vaes Press Officer BOZAR MUSIC T. +32 (0)2 507 84 27 T. +32 (0)475 75 38 72 [email protected] Eric Van Coppenolle Press Officer BOZAR ARCHITECTURE, WORLD MUSIC T. +32 (0)2 507 82 98 T. +32 (0)476 96 08 97 [email protected]

U vindt het beeldmateriaal op onze perswebsite www.bozar.be/pers

41