Sinds 2010 heeft de gemeente Oss een archeologiebeleid. Vanaf 1 januari 2013 geldt dit voor het gehele grondgebied van de nieuwe gemeente Oss, inclusief Lith dus. Deze brochure is voor iedereen bedoeld die te maken krijgt met het archeologiebeleid.Vragen als: wat is mijn verplichting?, hoe moet ik dat regelen? en waarom is dit belangrijk? komen aan bod. 1 Hoe gaan we om met archeologie in de gemeente Oss? U heeft een omgevingsvergunning aangevraagd.Voordat we een vergunning kunnen verlenen, moeten we een aantal zaken nakijken. Een daarvan is of er archeologische resten in de grond zitten. Om mogelijke archeologische vondsten te beschermen, hebben we archeologische verwachtingskaarten en een archeologische beleidsadvieskaart gemaakt. De archeologische beleidsadvieskaart vertelt in vier stappen waar u rekening moet houden met archeologische resten in de bodem en welk onderzoek u moet uitvoeren.[afb. Schema]
Bureauonderzoek? Voor het opstellen van de archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaarten is een uitgebreid bureauonderzoek uitgevoerd.Voor het gehele grondgebied van de gemeente Oss zijn alle bekende archeologische vindplaatsen, onderzoeken en verwachtingen in kaart gebracht. Daarnaast zijn ook alle verstoringen in de vorm van ontgrondingen, saneringen etc. bijeengebracht. Dit is allemaal op de beleidsadvieskaart aangegeven. In de meeste gevallen is een bureauonderzoek dan ook niet nodig en kan direct een toetsing worden uitgevoerd van de archeologische verwachting.
S t a p
1 : I n v e n t a r i s a t i e
S t a p
2 : T o e t s i n g
S t a p
3 : E v a l
Wel of geen onderzoek?
Gemeentelijke beleidsadvieskaart: Geen Archeologie
verstoring
verwacht
Is het plangebied kleiner dan de vrijstellingsgrens?
opgegraven Reeds onderzocht
Is het plangebied groter dan de vrijstellingsgrens?
Vrijstellingsgrens
Advies:
Selectieadvies:
lage archeologische verwachting
kleiner dan 5 ha
Bureau- en/of Booronderzoek
middelhoge archeologische verwachting
kleiner dan 1000 m2 kleiner dan 100 m2
Boor- en/of Proefsleuvenonderzoek
Geen (behoudenswaardige) Archeologische resten gevonden?
kleiner dan 50 m2 kleiner dan 50 m2
Boor- en/of Proefsleuvenonderzoek/ begeleiding
n.v.t.
n.v.t.
Archeologische verwachting Wel Archeologie verwacht
hoge archeologische verwachting bebouwing Oss stads- of dorpskern monument
* minder diep dan 30 cm
Boor- en/of Proefsleuvenonderzoek Boor- en/of Proefsleuvenonderzoek/ begeleiding
Wel (behoudenswaardige) Archeologische resten gevonden?
Toelichting 4-stappenschema:
Stap 1: is een verkennend archeologisch onderzoek nodig? Bij ontwikkelingen die in omvang kleiner zijn dan de aangegeven grenzen is geen archeologisch onderzoek noodzakelijk. Deze grens verschilt per verwachtingswaarde en varieert tussen 50 m2 en 5 ha. Als graafwerkzaamheden niet dieper gaan dan 30 cm is onderzoek ook niet verplicht. Wilt u een detail van de kaart bekijken: www.oss.nl/archeologie. Overschrijdt u deze grenzen? > stap 2.
Stap 2: wat voor onderzoek is nodig? Op basis van de verwachtingswaarde en de fysieke eigenschappen van het landschap adviseert de gemeente een vorm van verkennend archeologisch onderzoek. Dat kan een bureau-, booren/of proefsleuvenonderzoek zijn. Ook een geofysisch onderzoek, bijvoorbeeld met behulp van grondradar, is een mogelijkheid. Onderzoek uitgevoerd? > stap 3.
Stap : 3 het verkennend onderzoek is afgerond, wat nu? Op basis van het verkennend archeologisch onderzoek stelt het uitvoerende bedrijf een selectieadvies op. Om te bepalen of archeologische resten behouden moeten worden, is de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, v. 3.2) opgesteld. Archeologische resten aangetroffen? > stap 4.
Stap 4: hoe worden archeologische resten behouden? Op basis van het selectieadvies stelt de gemeente een selectiebesluit op. In het besluit is aangegeven of archeologische resten kunnen blijven liggen, of u de bouwplannen moet aanpassen of dat de archeologische resten moeten worden opgegraven.
Wanneer is archeologisch onderzoek niet noodzakelijk? - Als de aard en omvang van het bouwwerk voor een belangrijk deel gelijk is aan een bestaand bouwwerk; - Als het bouwwerk en/of bouwwerkzaamheden de grond niet raakt; - Als er voldoende bruikbare recente gegevens van het plangebied beschikbaar zijn; - Als de bodemverstoring onder de vrijstellingsgrenzen valt van het archeologiebeleid en –verordening van de gemeente Oss; - Als de bodem in het recente verleden aantoonbaar is verstoord tot onder het archeologische niveau.
l u a t i e
S t a p
4 : B e s l u i t
Terrein vrijgegeven Er gelden geen beperkingen (meer)
Leidse archeologen in Oss Decennialang hebben archeologen en studenten van de Universiteit Leiden in Oss opgegraven. Dat heeft gezorgd voor een unieke omvang van het archeologisch onderzoek in Oss. Tegenwoordig graaft de Universiteit niet meer op, dat wordt gedaan door bedrijven.
Selectiebesluit: ja: plannen aanpassen -andere locatie -archeologievriendelijk bouwen
Is behoud mogelijk?
Nee: opgraven
Wie doen opgravingen in Oss? Op basis van de Monumentenwet is in Nederland het bewust graven naar archeologische resten verboden. Alleen bedrijven of instellingen die daarvoor een vergunning hebben, mogen opgravingen doen.
Bedrijven Sinds de invoering van het Europese Verdrag van Malta is in Nederland sprake van een archeologische markt. Bedrijven doen archeologisch onderzoek in opdracht van bijvoorbeeld een gemeente of projectontwikkelaar. Daarnaast bepaalt de gemeente (ook) of een onderzoek noodzakelijk is en volgens welke eisen bedrijven een onderzoek moeten uitvoeren.
Gemeentearcheoloog Om haar archeologische belangen te bewaken, heeft de gemeente Oss een archeoloog in dienst. Deze graaft niet zelf op. De gemeentearcheoloog houdt toezicht op het archeologisch 160000
165000
170000
onderzoek. Daarnaast zorgt hij of zij er voor dat vondsten en kennis bij het publiek bekend worden.
I I
II I
2 Waarom is archeologie belangrijk? Een rijk verleden Oss is een gemeente met een lang en rijk verleden. Al in de middeleeuwen vervullen Oss en de buursteden Megen en Ravenstein een belangrijke rol in de regio. Daarnaast blijkt uit opgravingen dat in onze gemeente al vanaf de late steentijd mensen woonden. Dit is ongeveer vanaf 3.000 voor Christus. In de ijzertijd en Romeinse tijd was het zelfs relatief druk bewoond.
Wat is archeologie? Archeologen onderzoeken overblijfselen uit het verleden die begraven liggen in de bodem. Soms zijn de resten tastbaar, zoals de bakstenen muren van het voormalige Kasteel van Oss. Vaak zijn ze minder tastbaar.Van de houten boerderijen uit de prehistorie en Romeinse tijd vinden archeologen alleen nog de afdrukken in de grond terug.
Verhalen vertellen Aan de hand van gebouwsporen, graven en vondsten als potscherven, munten, werktuigen of wapens maar ook etensresten kunnen archeologen het verhaal vertellen over hoe men vroeger leefde. Alles ouder dan 50 jaar rekenen we tot het archeologisch bodemarchief. Soms worden bijvoorbeeld ook resten uit de Tweede Wereldoorlog opgegraven.
Archeologie in Oss Oss is een begrip in de archeologie van Nederland … en zelfs daarbuiten. Al sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw wordt er opgegraven in Os . Dit leverde een schat aan vondsten en kennis op over het leven van mensen van prehistorie tot heden. Uit de ijzertijd en Romeinse tijd zijn bijvoorbeeld de resten van tientallen boerderijen gevonden. Spectaculaire vondsten zijn opgegraven bij Vorstengrafdonk en Zevenbergen. Deze vondsten liggen nu in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.
>Wethouder Hoeksema: Trots op ons verleden Het verleden is onlosmakelijk met het heden verbonden en is daarmee deel van onze identiteit. We bouwen in Oss letterlijk en figuurlijk voort op de fundamenten van onze (verre) voorouders. Kennis over onze voorouders krijgen we onder andere door middel van opgravingen. Daarom hebben we in de gemeente Oss een archeologiebeleid. Een goede afstemming tussen archeologie en ruimtelijke ontwikkelingen zorgt ervoor dat een eventueel noodzakelijk archeologisch onderzoek vóór de realisatie van de bouwplannen wordt uitgevoerd. Daarnaast vinden we het als gemeente belangrijk dat resultaten van opgravingen worden gebruikt. Een mooi voorbeeld van een speelse invulling daarvan is een klimtoestel in de vorm van een boerderij uit de ijzertijd in park De Strepen in de wijk Ussen.
nu
nieuwe tijd 1500
late middeleeuwen 1000
karolingische tijd 750
merovingische tijd
Onder Oss Het ‘Vorstengraf ’ van Oss Spectaculair waren de opgravingen van enkele grafheuvels ten zuiden van Oss. Op de afgelegen heidevelden op de grens van Oss en Heesch werd in 1933 een woonwagenkamp ingericht. Bij het egaliseren van de heide werd een bijzonder graf uit de ijzertijd ontdekt. Onder de grootste grafheuvel (diameter 53 m) van Nederland lagen de resten van een man met aanzien begraven. Zijn crematieresten waren bijgezet in een bronzen wijnvat en hij had onder andere een met goud versierd zwaard meegekregen.
400
romeinse tijd 12 vc
ijzertijd 800 vc
bronstijd 2000 vc
neolithicum
Onder Oss Cultusplaats aan de Brabantstraat Naast nederzettingen en grafvelden had men in het verleden ook plekken om goden of voorouders te vereren. Bij een recentelijk onderzoek aan de Brabantstraat zijn de resten van een ‘cultusplaats‘ uit de Romeinse tijd blootgelegd. Het bestond uit een vierkant terrein, afgebakend door greppels. In de greppels zijn paalsporen van schuttingen gevonden. Hier kwamen mensen regelmatig samen om hun goden of voorouders te eren.
5300 vc
mesolithicum 8800 vc
paleolithioum
Onder Oss Romeinse Tempel van Kessel In 1977 werden bij Kessel bouwfragmenten van een bijzonder heiligdom uit de Maas opgebaggerd. Het waren de resten van een meer dan 6 m hoge Romeinse tempel. In de late ijzertijd offerde men op deze heilige plek al wapentuig en mogelijk zelfs mensen in het water getuige de vele zwaarden, munten en menselijke botresten.
300000vc
Wilt u meer weten?: Heeft u vragen over uw aanvraag voor een omgevingsvergunning of archeologisch onderzoek? Bel dan Balie Bouwen, Milieu en Leefomgeving tel: [0412] 62 90 30. www.oss.nl/archeologie @
[email protected] www.stichtingarcheologiemaasland.nl Liefhebbers van de lokale geschiedenis en archeologie van Oss en omgeving zijn verenigd in heemkundekringen en de Stichting Archeologie Maasland.Waar mogelijk stimuleert de gemeente de samenwerking tussen archeologische bedrijven en lokale archeologen. www.stadsarchiefoss.nl Het Stadsarchief is een gemeentelijke instelling die de regionale geschiedenis voor een breed publiek beschikbaar maakt. Jansen, R., L. van Meijel & M. Hagreis, 2011. Van stadswal tot Walplein. Het Osse centrum van de 11e tot de 21e eeuw, Oss.
