Nu beslissen De motieven om te starten met leerlingenparticipatie kunnen zeer uiteenlopend zijn, alsook de wijze waarop je dit in de klas of de school invoert. Ondanks de bereidheid, de openheid en de overtuiging van de meerwaarde van leerlingenparticipatie is het niet altijd vanzelfsprekend om dit ‘georganiseerd’ te krijgen. Er zijn tal van manieren, gaande van meer gestructureerde vormen van overleg als kringgesprekken, leerlingenraad, praatrondes, klankbordgroepen, … tot kleine initiatieven die ontstaan vanuit een open houding van de leerkracht(en) of de school. Die open houding speelt dan in op de natuurlijke en spontane behoefte van leerlingen om te mogen meeweten, -doen, -denken en -beslissen. Hoe dan ook, leerkrachten en leerlingen vertrekken vanuit een behoefte tot verandering. Deze nood wordt doorgaans geformuleerd in een actie, een voorstel, … een doeding dus. Dit leidt in de meeste gevallen tot een eerder activiteitgerichte manier van werken en niet altijd tot een doelgerichte aanpak (van activiteitgericht werken versus doelgericht werken). Indien we participatie van leerlingen écht een permanente plaats willen geven in het klas- en schoolgebeuren, is het aangewezen om stil te staan bij vragen als: waarover gaat het? Hoe ver willen/kunnen we gaan? Wie willen/kunnen we daarbij betrekken? M.a.w. het systematisch overlopen van enkele cruciale vragen (= sleutelvragen) is van groot belang. Daarom hebben we een ‘instrumentje’ (= de beslissingsfiche) voorzien dat kan dienen als ondersteuning bij zowel het opstarten, het bijsturen alsook bij het evalueren van een actie. Het systematisch hanteren van de sleutelvragen die voorzien zijn in de beslissingsfiche leidt tot het stellen van duidelijkere doelen, het maken van weloverwogen keuzes van procedures, … én het stelt de leerkrachten en de scholen in staat om de actie (product of proces) doelgericht en effectief te evalueren.
Hoe werkt de beslissingsfiche? Het opzet is om de kolommen van boven naar onder te doorlopen en telkens een antwoord te formuleren op de sleutelvraag. Het antwoord op de sleutelvraag in de eerste kolom heeft een invloed op dat van de volgende (onderstaande) kolom. Wanneer de volledige tabel doorlopen is, krijgt men zicht op welke procedures je kunt gebruiken, hoeveel impact van leerlingen je toelaat, wanneer leerlingen mogen participeren, waarover en welk(e) doel(en) men voor ogen heeft. Men kan van bij het opstarten van de actie(s) samen met de verschillende betrokkenen de beslissingsfiche invullen. Zo werk je reeds van bij aanvang van de actie(s) participatief en vergroot je het draagvlak voor de actie.
1 Doe jij ook mee?! Team in beweging - Nu beslissen| Steunpunt Diversiteit & Leren
Sleutelvragen
Beslissingsfiche
Waarover? (inhoud)
Over welke thema’s willen we (leerlingen en/ of het team) het hebben?
Waarom? (doel)
Wat willen we (leerlingen en/ of het team) bereiken?
Wanneer? (moment)
Op welk moment in het proces worden leerlingen betrokken?
Hoe ver? (inspraak)
Hoeveel impact laten we toe?
Vorm? (procedure)
Op welke manier peilen we naar de verschillende meningen?
Anderen? (partners)
Welke andere personen/deskundigen willen we nog betrekken bij dit proces?
Het schoolreglement, hygiëne, rapport, schooluitstap, kledij, thema’s in de klas, evaluatiemethode op school, inrichting van de klas, huiswerkbeleid, aanbod tijdens vrije momenten,…
Bij aanvang? Bij de uitvoering van een actie? Bij de evaluatie na de actie?
De school/het team beslist autonoom en deelt de besluiten mee aan de leerlingen. De leerlingen mogen advies geven en de school/ het team motiveert de genomen beslissingen aan de hand van het gekregen advies? De leerlingen mogen autonoom beslissen binnen bepaalde krijtlijnen. De leerlingen mogen volledig autonoom beslissen.
Voorziet de school/het team één vorm van overleg of wordt er variatie voorzien in overlegvormen en informatiekanalen? Wordt er vooral gebruik gemaakt van formele inspraakkanalen of gebruikt men ook meer informele gesprekken om bij alle leerlingen te peilen naar hun mening?
Zijn er zaken waar we zelf te weinig over weten of die we niet alleen kunnen beslissen of uitvoeren? Wie kunnen we bevragen, betrekken? (andere leerlingen van de school, (groot)ouders, onderhoudspersoneel, externe deskundigen of organisaties, buurtbewoners,…)
Werken met een beslissingsfiche, wat levert het op? Het inzetten van de kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten alsook de beslissingsfiche kan de individuele leerkracht, een leerkrachtenteam of een interne of externe begeleider ondersteunen om:
individueel of met de verschillende betrokkenen, na te denken over het bewust en doelgericht opzetten van kwaliteitsvolle acties (vooraf), individueel of met de verschillende betrokkenen, de gedane of lopende acties doelgericht en effectief te evalueren en eventueel bij te sturen (tijdens en nadien).
2 Doe jij ook mee?! Team in beweging - Nu beslissen| Steunpunt Diversiteit & Leren
In bijgevoegd voorbeeld wordt er naast de beschrijving van de actie - binnen een specifieke context - aandacht gegeven aan:
de zorgpunten, de kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten, het hanteren van de beslissingsfiche, de effecten na het inzetten van de beslissingsfiche.
‘Pimp’ de speelplaats. Beter samen leven De speelplaats is bij uitstek een plek waar leerlingen iets over te vertellen hebben. Het is dé plaats waar ze zich op verschillende manieren moeten kunnen uitleven. Dus is het ook zinvol om te peilen naar hun mening rondom de inrichting van de speelplaats.
“Bij de herinrichting van de speelplaats vroegen we aan onze leerlingen om hun droomspeelplaats te tekenen.” zegt Marijke, leerkracht derde leerjaar. De tekeningen werden opgehangen in de polyvalente zaal zodat medeleerlingen en ouders de verschillende ideeën van de leerlingen konden bewonderen. Ouders en leerlingen waren erg enthousiast over deze vorm van inspraak.
Vaak ontstaan acties vanuit goed bedoelde initiatieven van enkele leerkrachten of een schoolteam. In hun enthousiasme vergeten leerkrachten en scholen wel eens om vooraf na te denken over het doel dat men voor ogen heeft en de manier waarop men deze actie het best kan aanpakken. Toch moeten we het kind niet met het badwater weggooien, want het opzet van deze actie is zeer waardevol.
Het bleek echter geen makkelijke klus voor het team om een aantal van de ideeën van de kinderen te realiseren, laat staan alle ideeën. De directeur van de school besloot om de meest haalbare te selecteren. De volgende ’zorgpunten’ kwamen naar voor bij de nabespreking van deze actie.
Welke kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten zijn ‘over het hoofd gezien’?
Enkele leerlingen waren teleurgesteld omdat hun ideeën niet geselecteerd werd.
De betrokkenheid van de leerlingen daalde doorheen het proces.
Duidelijke en transparante communicatie. Besef van invloed. Doelgericht werken en geïntegreerd evalueren
Het vele werk moest door weinigen gedragen worden.
3 Doe jij ook mee?! Team in beweging - Nu beslissen| Steunpunt Diversiteit & Leren
Hoe kan men de beslissingsfiche gebruiken bij deze actie? Sleutelvragen
Beslissingsfiche
Waarover? (inhoud)
Over welke thema’s willen we het met de leerlingen of het team hebben?
Waarom? (doel)
Wat willen we (leerlingen en/of het team) bereiken?
De inrichting van de speelplaats en de invulling van de vrije momenten op de school.
We willen dat alle leerlingen zich goed kunnen voelen op de speelplaats. Dit houdt in dat er een divers aanbod moet zijn van materialen, activiteiten en mogelijkheden tot samenkomen op de speelplaats. We willen rekening houden met de meningen van de leerlingen over wat zij belangrijk vinden en hoe zij hun speeltijd/ vrije tijd willen doorbrengen.
Wanneer? (moment)
Op welk moment in het proces worden leerlingen betrokken?
Hoe ver? (inspraak)
Hoeveel impact laten we toe?
Vorm? (procedure)
Op welke manier peilen we naar de verschillende meningen?
Anderen? (partners)
Welke andere personen/deskundigen willen we nog betrekken bij dit proces?
Leerlingen worden bij de aanvang betrokken door hen te bevragen (brainstorm). Tijdens het proces voorzie je tussentijdse samenkomsten (terugkoppeling) waar je de resultaten met de leerlingen bespreekt zodat je kunt bijsturen (evaluatie). In de mate van het mogelijke zoek je naar manieren waarbij de leerlingen ook actief worden betrokken bij de uitvoering.
We vragen aan de leerlingen advies over de inrichting en de invulling en nemen zelf de beslissing over de uiteindelijke resultaten. De leerlingen worden vooraf goed geïnformeerd over de criteria waarbinnen ze advies kunnen geven.
We gaan leerlingen bevragen over wat zij graag willen doen tijdens de vrije momenten op de school. Dit gebeurt eerst klasintern. Nadien lijsten we de verschillende resultaten op en maken we ze bekend via een poster 1 en de nieuwsbrief. Door middel van een klankbordgroep bestaande uit leerlingen van elke klas worden er keuzes gemaakt. Het team staat in voor de eindbeslissing.
Het team gaat op zoek naar externe deskundigen voor het geven van advies bij het inrichten van de speelplaats. Het team nodigt de ouders uit voor een info-avond rondom het thema ‘spelen’, stelt het opzet van de actie voor en doet een oproep voor helpende handen. Daarnaast voorziet het team in de nieuwsbrief een rubriekje (geschreven door de kinderen) over het opzet van de actie en eveneens een oproep.
1 Zie bij ‘ Beter samen leven en meer leren
voor elke leerling. Methodiekenoverzicht’
4 Doe jij ook mee?! Team in beweging - Nu beslissen| Steunpunt Diversiteit & Leren
Effecten na het inzetten van de beslissingsfiche en het bewust omgaan met de kwaliteitsindicatoren en aandachtspunten. 1. Enkele leerlingen waren teleurgesteld omdat hun ideeën niet geselecteerd werden. In het voorbeeld rondom de inrichting van de speelplaats wordt er gezocht naar een manier waarbij alle leerlingen hun ideeën en meningen kunnen geven over hoe de speelplaats er kan uitzien of ingericht worden. De bereidheid om leerlingen inspraak te geven is zeer zeker aanwezig. Maar wanneer we leerlingen de boodschap geven dat ze mogen ‘freewheelen’, dan spreken we hun ‘ongeremde’ creativiteit aan, waardoor ze soms de meest verrassende ontwerpen verzinnen. Deze ideeën blijken achteraf soms niet haalbaar (bv. omwille van budgetten) of niet realiseerbaar (bv. omwille van veiligheid). Dit zorgpunt - en de eraan gekoppelde verwachtingen - kun je vermijden door leerlingen vooraf zeer goed te informeren waarover ze wel en waarover ze niet mee kunnen beslissen, wat mogelijk is en wat niet. → Duidelijke en transparante communicatie Bovendien zullen leerlingen wanneer ze vooraf de nodige uitleg krijgen, doelgerichter aan het denken kunnen gaan. 2. De betrokkenheid van de leerlingen daalde doorheen het proces. Ondanks het enthousiasme waarmee de leerlingen aan de slag zijn gegaan met het uittekenen en opschrijven van hun ideetjes, verlaagt doorheen het proces de betrokkenheid. Dit valt deels te verklaren door het uitblijven van een concreet resultaat. Het verzamelen van o.a. materialen en mensen vraagt de nodige tijd. Hierdoor is er niet onmiddellijk een resultaat zichtbaar en ontstaat er een ‘leemte’ in het proces. Dit zorgpunt kun je opvangen door terugkoppelingen te voorzien waarbij je de leerlingen op de hoogte houdt van de fase waarin een actie zich bevindt. Wanneer je leerlingen hier sterk bij betrekt, voelen ze zich aangesproken en hebben ze vooral het gevoel dat er gevolg wordt gegeven aan hun vraag of hun voorstel. → Besef van invloed Door hen ook te informeren over de manier waarop er een selectie zal gebeuren, wie dit zal doen, hoe ze hierover op de hoogte zullen gebracht worden,… wordt er een gevoel van mede-eigenaarschap ontwikkeld. 3. Het vele werk moest door weinigen gedragen worden. Het voorbeeld rondom de inrichting toont aan dat doelgericht en doordacht opzetten van acties van invloed is op het creëren van slaagkansen. Deze slaagkansen worden vergroot door zoveel mogelijk mensen te betrekken bij de geplande actie. Dit zorgpunt kan ondersteund worden door gebruik te maken van alle sleutelvragen die voorzien zijn in de beslissingsfiche. Hierdoor kunnen scholen bewust stilstaan bij de vraag ‘Wie kunnen we hierbij betrekken?'
5 Doe jij ook mee?! Team in beweging - Nu beslissen| Steunpunt Diversiteit & Leren
→ Doelgericht werken en geïntegreerd evalueren Door samen met alle betrokkenen de beslissingsfiche in te vullen, creëer je bovendien een groter draagvlak. Dit biedt heel wat kansen tot het ontwikkelen van een sterke verbondenheid van de leerlingen ten aanzien van de school, hun medeleerlingen en hun leerkrachten, alsook een verbondenheid van de ouders ten aanzien van de school.
6 Doe jij ook mee?! Team in beweging - Nu beslissen| Steunpunt Diversiteit & Leren
