1. CINEMA, EEN BEHOUDEN HUIS

1. CINEMA, EEN BEHOUDEN HUIS.

Enkele gedachten bij The Fire Next Time, afterlives of the militant image

L’explosion n’aura pas lieu aujourd’hui. Il est trop tôt… ou trop tard. – Frantz Fanon, Peau noire, masques blancs (1952)

lagen van de samenleving incontournable lijken. We proberen hier geen overzicht of herformulering te geven van het discours rond het idee van ‘dissensus’. We trachten wel inzicht te bieden in de kernaBegin april vond in KASK / School specten via een weefsel van gedachof Arts Gent The Fire Next Time ten en associaties die bij het kijken (afterlives of the militant image) en luisteren naar boven kwamen; plaats, een tweedaags programma onvolledige gedachten die al snel met lezingen, performances en filmdoor andere werden ingehaald. vertoningen. Aansluitend opende Hoe verhouden we ons tot die oude in KIOSK de tentoonstelling L’œil radicale vormen van verzet in se noie van Eric Baudelaire en cinema? Hoe verhouden we ons tot Mathieu Kleyebe Abonnenc. Beide de twintigste eeuw, de eeuw waarin projecten werden georganiseerd in wij zelf nog net geboren zijn? Hoe het kader van The Uses of Art, een kunnen die vormen vandaag (opproject van de museumconfederatie nieuw) zichtbaar gemaakt worden L’Internationale. Sabzian werd uiten zichtbaar maken? Hoe kunnen genodigd om een nabeschouwing te makers vandaag die vormen geschrijven over The Fire Next Time. bruiken? Het zijn deze vragen die herhaaldelijk anders werden geforDEAR JAMES muleerd. De centrale vraag echter was de vraag die ook tijdens de There was a time when cinema was jaren zestig en zeventig primordibelieved to make a difference, to be aal was voor de militante cinema: able to act as a weapon in struggle, hoe maak je politieke cinema op to operate as a realm of discord. een politieke manier, namelijk, in The so-called ‘militant cinema’ was een vorm die zich van conventies not only considered as a tool to afwendt zonder dat het dat doet bear witness but also to intervene omwille van zichzelf? Zonder te in the various political upheavals vervallen in auto-referentialiteit, and liberation movements that in een al te zelfbewuste, zichzelf shook the world in the 1960s and voortdurend rechtvaardigende taal ‘70s. What remains of this unasen vorm? Hoe kan de filmvorm sailable alliance between cinema gedacht worden als politiek op zich? and politics? 1 Als een politiek van representatie en niet omgekeerd? 5 We hebben de conferentie bijgewoond als minnaars van de cinema, aangetrokken tot het idee van ‘dissensus’, dat Stoffel Debuysere 2 in navolging van de Franse filosoof Jaqcues Rancière 3 in verband brengt met zijn onderzoek Figures of Dissent. Het onderzoek verkent de ruimte tussen de politiek van cinema en een cinema van politiek. Het idee staat als antoniem voor de heersende consensuscultuur, waarin de gedachte heerst dat de wereld zijn best mogelijke gedaante heeft aangenomen. Het is moeilijk om de toedracht van dit idee adequaat te plaatsen in de ideeëngeschiedenis en we kunnen slechts ten dele inhaken op de openingen die het kan bieden in wat dan de huidige situatie heet. 4 Een situatie die betrekking heeft op de impasse waarin onze democratie zich bevindt, onze machteloosheid ten opzichte van de zich als onoverwinnelijk voordoende logica van het ‘gezonde verstand’. Een situatie ook waarin de vrije markt steeds meer De conferentie gebruikt dezelfde terrein wint en het punt lijkt te zijn titel als het boek van de Afroaangebroken dat haar wetten in alle Amerikaanse schrijver James

Baldwin. Het begint met een lange brief aan zijn jonge neef, waarin hij hem waarschuwt voor de blanke, racistische maatschappij waarin hij opgroeit. In het essay Notes on the militant cinema 1967 – 1977 uit de begeleidende publicatie heeft Stoffel Debuysere het over de nood die onder een aantal filmmakers leefde om de vorm radicaal opnieuw uit te vinden. De gangbare relaties tussen het reële en het afgebeelde moesten vernietigd worden, er was een noodzaak om nieuwe relaties te leggen tussen vorm en inhoud, klank en beeld, signifiant en signifié. Baldwins brief heeft een vaderlijke toon, een stichtende, waarschuwende toon. Hij schrijft tot iemand die jonger is, die deel uitmaakt van een nieuwe generatie en schetst hem zijn wereld. Dear James, I have begun this letter five times and torn it up five times. I keep seeing your face, which is also the face of your father and my brother. Like him, you are tough, dark, vulnerable, moody - with a very definite tendency to sound truculent because you want no one to think you are soft. You may be like your grandfather in this, I don’t know, but certainly you and your father resemble him very much physically. Well, he is dead, he never saw you, and he had a terrible life; he was defeated long before he died because, at the bottom of his heart, he really believed what white people said about him. You can only be destroyed by believing that you really are what the white world calls a nigger.” […] 6 Try to imagine how you would feel if you woke up one morning to find the sun shining and all the stars aflame. You would be frightened because it is out of the order of nature. Any upheaval in the universe is terrifying because it so profoundly attacks one’s senses of one’s reality. Well, the black man has functioned in the white man’s world as a fixed star, as an immovable pillar: and as he moves out of his place, heaven and earth are shaken to their foundations. You don’t be afraid. I said that it was intended that you should perish in the ghetto, perish by never being allowed to go behind the white man’s definitions, by never being allowed to spell your proper name.

You have and many of us have, HIER EN ELDERS In deze film wordt de verhouding defeated this intention; and, by tussen de filmer, de gefilmde en het a terrible lax, a terrible paradox, Voor wie maak je een film? De opepubliek expliciet gethematiseerd, those innocents who believe that ningsfilm van de conferentie was de cinema zelf wordt geproblematiyour imprisonment made them Jean-Luc Godard’s Ici et ailleurs uit seerd en teruggebracht tot materiaal safe are losing their grasp or reality. 1976, die in vele opzichten bovenvan klank en beeld om vervolgens staande vraag een gedaante geeft. in steeds wisselende configuraties Bij het lezen van Baldwins brief denIn 1969 trekt hij samen met Jeannieuwe betekenissen bloot te leggen. ken we nu aan meer dan alleen het Pierre Gorin – gekend als Groupe In Ici et ailleurs zien we het mechagesegregeerde Amerika van de jaren Dziga Vertov – naar Palestina, naar nisme aan het werk waarmee de in zestig. De ‘fixed stars’ moesten tot het Midden-Oosten, en dat in opdie tijd opkomende beeldcultuur een bewegen worden aangezet. Mensen dracht van de Palestijnse bevrijdingsniet te overziene invloed ontwikkelt. en ideeën moesten van plaats veranorganisatie PLO. Enkele weken na Het laat ons toe om een glimp op deren, een nieuw recht tot spreken hun terugkeer in Frankrijk vindt het te vangen van de complexe realiteit verwerven, naast elkaar geplaatst Amman bloedbad plaats. 9 Verlamd waarin vandaag met beelden omworden om in nieuw licht tussendoor de wetenschap dat de militangegaan wordt. Een strategie als die ruimtes te vinden. Er komen dingen ten die zij gefilmd hebben dood zijn van Godard, even naïef als gedurfd, kijken die niet voor de hand liggen. zoekt Godard vijf jaar lang naar maeven bewust als roekeloos, lijkt nu Baldwin heeft op zich bijvoorbeeld nieren om de footage in een vorm te ondenkbaar in een excessief verzaweinig te maken met Jean-Luc krijgen maar slaagt daar aanvankelijk digde beeldcultuur als de onze. 10 Godard. In de bovenstaande fragniet in. De film krijgt de voorlopige menten lees je immers weinig dat titel Jusqu’à la victoire mee. Wanneer doet denken aan wat de Franse culGodard later, met Anne-Marie tuurcriticus Serge Daney omschreef Miéville, de film afwerkt, voegt hij als de godardiaanse pedagogie. 7 nieuwe beelden toe, beelden van een Toch speelt hier een gelijksoortige Frans gezin dat televisie kijkt. Een neiging tot instructie, tot scholing. film over het tussenin, over het EN. Tussen toen (1970) en nu (1976), tussen hier (Parijs) en daar (Palestina), tussen wat getoond wordt en wat gezien wordt, tussen klank en beeld.

Ici et ailleurs (Groupe Dziga Vertov, 1976)

“In 1968 stond voor de meest geradicaliseerde – meest linkse – groep cineasten één ding vast: we moeten leren de bioscoopzaal (de obscurantistische cinefilie) te verlaten of hem tenminste aan iets anders koppelen. En om te leren moet je naar school. Niet zozeer naar de ‘school van het leven’ als wel naar de cinema als school. Dus hebben Godard en Gorin de filmkubus veranderd in een klaslokaal, de filmdialoog in een voordracht, de commen­ taarstem in een hoorcollege, de draaiperiode in een werkcollege, de onderwerpen van films in verplichte studieonderdelen (‘revisionisme’, ‘ideologie’, enz.) en de cineast in een schoolmeester, een studiebegeleider, een mentor. De school wordt dus een goede plek die je van de cinema weghaalt en dichter bij de ‘werkelijkheid’ brengt (een werkelijkheid die moet worden veranderd, dat spreekt voor zich).” 8

Ici et ailleurs (Groupe Dziga Vertov, 1976)

Ici et ailleurs (Groupe Dziga Vertov, 1976)

Onze verhouding tot oude, radicale vormen van verzet in cinema impliceert dus kijken naar ons heden via het verleden van de cinema. Tijdens deze twee dagen zagen we overigens een verleden dat we nauwelijks kennen, dat door de overheersende geschiedschrijving verzwegen is, een geschiedschrijving van overwinnaars en heersers, van onze

grootvaders. Mannen die we niet IF I DON’T SCREAM, kennen. Misschien is dat een van de I’LL CHOKE redenen voor de zichtbaar nieuwe interesse in de koloniale en postko- Een van de films die expliciet via loniale debatten. We moeten deze een re-enactment van een aantal generatie – die nu aan het uitdoven machtsverhoudingen een andere is – leren kennen en de bronnen van lezing van de geschiedenis afverzet, van de tegen hen ontketende dwingt is Simparelé van Humberto energie, waarlijk aankijken en laten Solas uit 1974. Deze film gaat uitspreken. over het Haïtiaanse verzet tegen Dit toen en nu blijft nog steeds een de eeuwen­lange onderdrukking verhaal van daar en hier. Ook dat van de Spaanse en Franse kolonikwam aan bod tijdens The Fire sators en imperialisten. Ook hier Next Time. De situaties die er aan een didactisch opzet, zij het op een de kaak werden gesteld zijn veertig wonderlijke manier ingebed in een en vijftig jaar later nog steeds aan kolkende montage. De strijd wordt de gang. De beweging tussen hier hier letterlijk belichaamd: er wordt en elders, die van Ici et ailleurs gedanst, de camera is fysiek aanwemaar ook van vele andere films zig in de volgshots en de close-ups, die we zagen, werd een beweging en de stem – het zingen, het sprevan solidariteit en (de droom van) ken – komt naar voor als het meest gelijkheid tussen filmmakers en krachtige, vitale apparaat van het activisten uit ver van elkaar verwijlichaam. De Haïtiaanse zangeres derde werelddelen. Het leerde ons Martha Jean-Claude kijkt recht in de relatie tussen het ontstaan van de de camera en vertelt dit verhaal aan internationale en de imperialistische de hand van een aantal personages. driften van de klassieke Westerse grootmachten enigszins in perspec- Ze zingt: tief plaatsen. Van die internationale “Simparele-e-e-e Simparele-e-e-e” gedeelde strijd en missie is het “If I don’t scream, I’ll choke…” Tiermondisme of Third-worldism wellicht de meest krachtige uitdrukking geweest. 11

Rond haar dansen de figuren uit haar verhaal terwijl het licht manisch van kleur verandert. De geschiedenis wordt uitgebeeld: slavenopstanden en revoluties worden geënsceneerd, nagespeeld, worden rites voor de strijd. Hier wordt spiritualiteit belichaamd, in de wereld gezet en omgekeerd wordt zo de wereld herbetoverd. “Many of us think of spirituality as being antithetical to political consciousness and action, but if spirituality is seen as conveying our individual and collective experience through the language of expressive forms which move us, then we have discovered yet another unifying force in the struggle for social transformation and the realization of our potential.”

Simparelé (Humberto Solás, 1974)

In de film vertelt Martha Jean-Claude:

Simparelé (Humberto Solás, 1974)

“Want Toussaint wist dat de goden niet bestaan. Petion wist dat de mens ze heeft uitgevonden, om hun verdriet te verlichten. Boukman veranderde de goden in soldaten.

Makandal, jij bent Oggun! Want Oggun is maar een man, en geen god! Oggun is vertegenwoordiger van het rechtvaardige. Oggun betekent: VRIJHEID!” 12

Guillén Landrián en Santiago Álvarez terug om ons te bezweren. “NO ES VERDAD LA MUERTE CUANDO SE HA BIEN CUMPLIDO LA OBRA DE LA VIDA” “De dood bestaat niet wanneer de arbeid van het leven goed is afgewerkt” “HAY QUE SEGUIR PELEANDO” “We moeten blijven vechten” “QUIEN ANDA POR LA OSCURIDAD?” “Wie gaat daar in de duisternis?” 79 Primaveras (Santiago Àlvarez, 1969)

79 Primaveras (Santiago Àlvarez, 1969)

Simparelé (Humberto Solás, 1974)

De geschiedenis wordt verteld vanuit de sensibele ervaring van de onderdrukten, zij die leefden; het is niet de geschiedenis van zij die hebben gewonnen, de heersers. Dit is de geschiedenis van zij die hebben verloren. Het is een document, een waar stuk geschiedenis, zeldzaam, want Haïti is nog steeds het armste land ter wereld, terwijl het het eerste gekoloniseerde land was dat de onafhankelijkheid verwierf (al in 1804). Deze film is doodsverachting, daagt de dood uit, en doet onmiskenbaar denken aan wat de Braziliaanse filmmaker Glauber Rocha zegt aan het einde van zijn film A idade da terra uit 1980, een film die ook op Courtisane te zien was. 13 Intussen komen de typografische bombardementen van de propagandafilms van Zuid-Amerikaanse militante filmmakers als Nicolás

Histoire(s) du cinema, Seul le cinema (Jean-Luc Godard, 1997)

BESCHAVINGSTRAAT “1961. Lumumba murdered, Congo in crisis. I was born in 1961, a postcolonial subject. I was born not in Congo, but in Antwerp, in a street named Beschavingstraat, Civilization Street.” 14 “En daar, wandelend ver achter Ter-muren, ver van de kappellekensbaan weg, zoudt ge hier willen wonen op een klein boerenhof… ge zoudt koterijen van kiekens en konijnen kunnen weggooien, hier een groter raam steken en daar een deurgat kappen, en ge zoudt goedkoop leven, ge zoudt schoon leven, en ge zoudt vooral ver van die mislukte wereld leven. Een mens die zich met geen politiek bezig houdt zou daar een gerust leven kunnen slijten. Een mens die zich de ondergang niet aantrekt zou hier gelukkig kunnen leven, voegt de kantieke schoolmeester toe. Doch mossieu colson van tminnesterie, die enkele passen voor was, keert zich almeteens om en zegt: maar wat is dat toch met u allen: ge zoudt een stuk boerenhof willen kopen en u de wereld en de kapellekensbaan niet meer aantrekken…ge zoudt de wereld vluchten en u aan uw plicht onttrekken.” 15 Dan, terug dus. Terug naar een ‘hier’ dat, in het licht van deze films en deze gesprekken, na het zien van de strijd van de Latijns-Amerikaanse filmers, wel heel erg ver lijkt af te staan van een ‘elders’. De neiging om onze eigen geschiedenis te herbekijken valt dan toch moeilijk te onderdrukken. Zijn er Congolese films, of beter, films door Congolese filmmakers die de actualiteit van toen verbeeldden? Of, zijn er, zoals de Franse kunstenaar Matthieu Kleyebe Abonnenc, Belgische of Congolese filmmakers die de bewegingsruimte hebben of krijgen om die geschiedenis opnieuw te filmen? Abonnencs hele oeuvre is ontstaan vanuit het verlangen om een herlezing van de Westerse koloniale geschiedenis mogelijk te maken. Wij, hier, kennen – gelukkig – Sven Augustijnens film Spectres uit 2011, een film over een van de donkerste bladzijden van de Belgische dekolonisatie van Congo. De film wordt tot op vandaag overal ter wereld getoond en werd in prime time met het Belgische tv-publiek gedeeld. Dat we zoiets opmerkelijk vinden zegt jammer genoeg meer over de

organisatie van de televisie-uitzenten aanzien van onze eigen geschiedingen en het publiek dat ze ontdenis overdenkend nemen we de vangt dan over Spectres of de praktrein terug naar Brussel, waar deze tijk van Augustijnen zelf. En het is, geschiedenis onophoudelijk door de volgend op dat besef, schrijnend dat stad spookt. we niet meer willen weten van het Het moet echter op diezelfde trein werk van Ludo De Witte, die het geweest zijn, dat – een beetje zoals ophefmakende boek schreef over de de kleine Hans Castorp in Thomas moord van Lumumba. Of anders: Mann’s De Toverberg – op ons gedat enkel nog werk als Spectres zicht te lezen stond hoe deze lich– dat om controverse vraagt en tende beelden en duistere geluiden allicht voor een stuk dankzij die – die we voor altijd bijhouden – controverse bestaat – in staat is uit onpeilbare en onder tijd bedolom die geschiedenis onder de ven diepten, terzelfdertijd uitdrukaandacht te brengen. En ja, er is king gaven aan in alle piëteit Renzo Martens die in de kunstwewaargenomen samenhang tussen reld wereldberoemd werd met het heden, ons eigen leven en het verniet geheel onproblematische Enjoy zonken verleden en hoe dat alles Poverty. Maar zijn er nog, zijn er een zeer eigenaardige uitwerking anderen? Een onderdeel van de op ons had. Graag dus, more of conferentie dat zou ingaan op de that fire, next time. mogelijkheden om over onze eigen, 1 Uit het voorwoord van de begeleidende publicatie The al dan niet veel te kleine, geschieFire Next Time. 2 Stoffel Debuysere is organisator van The Fire Next denis (van de militante cinema) na Time en programmator van het daarmee samen­ te denken of een poging om onze vallende Courtisane Festival. 3 Voor Jacques Rancière bestaat de rol van politiek verhouding, onze positie ertoe te erin een ruimte te creëren waarin de twee werelden bepalen, zou om die redenen heel – die van de ingeslotenen en die van de uitgeslotenen – één worden. Of anders gezegd: “De essentie van erg welkom geweest zijn. Wanneer politiek is dissensus.’ Deze notie van dissensus moet we dit bedenken lijkt het alsof we niet worden begrepen als een louter belangenconflict, een conflict van opinies of van waarden. Het gaat maar weinig met de geschiedenis eerder om een ‘dispuut over wat gegeven is en over het te maken hebben. Alsof we ons kader waarin we gewaarworden dat iets gegeven is”. Consensus, anderzijds, verkleint politieke ruimte en inderdaad gedragen, zoals de Afroreduceert het politieke tot het politionele. Belgische Chika Unigwe schrijft, als 4 Pier Paolo Pasolini probeert in zijn allerlaatste interview in 1975, ‘de situatie’ te beschrijven: “Alors, trois zouden we “buiten de geschiedenis questions se posent. Quelle est, comme tu dis, ‘la 16 staan”. situation’, et pour quelle raison devrait-on l’arrêter ou “Belgen lijken niet in staat om te oordelen wat racistisch is en wat niet. België heeft nooit afgerekend met zijn koloniale verleden waardoor er sindsdien geen stap vooruit werd gezet. Er zijn standbeelden die koning Leopold II vereren ondanks de wreedheden die hij pleegde in Congo. Zwarte Piet (met het zwart geschilderde gezicht, de rode lippen en de kinky pruik, zo populair in Nederland dat zelfs de premier er aan meedoet) is in België een nationale schat. Werkgevers kunnen zeggen (en hebben het al gezegd): ‘Ik wil geen zwarte werknemer’ en ze hoeven zich geen zorgen te maken over een mogelijke straf. De gekleurde immigrant wordt nog altijd verondersteld dankbaar te zijn voor de kans die hij kreeg om in België te wonen. Hij mag aanschuiven aan de tafel van de meester en hoeft niet met veren te zwaaien.” Chika Unigwe, België doet alsof het buiten de geschiedenis staat, 2014 De ogen gesloten, doorkruisen we de aaneengeregen dorpen op het ondertussen welgekende traject la Flandre profonde. De argeloosheid

la détruire? Et de quelle manière... Je voudrais que tu regardes autour de toi et que tu prennes conscience de la tragédie. En quoi consiste la tragédie? La tragédie est qu’il n’y a plus d’êtres humains, mais d’étranges machines qui se cognent les unes contre les autres.” 5 “Political commitment in cinema once again appeared as commitment to form, rather than to revolutionary content. Against the old assumption that there is no ‘responsibility of forms’ there could no longer be a representation of politics without critically reflecting on the politics of representation.” Stoffel Debuysere, Notes on the militant cinema 1967 – 1977 6 J. Baldwin, The Fire Next Time, Penguin Books, 1970, p.13 7 Lees hier het volledige Engelstalige artikel van Serge Daney: home.earthlink.net/~steevee/Daney_ Godard.html De tekst is ook naar het Nederlands vertaald en opgenomen in de bundeling Een ruimte om in te bewegen: Serge Daney – tussen cinema en beeldcultuur uitgegeven door Octavo. Lees ook: sabzian.be/ article/serge-daney-op-zoek-naar-een-tegenbeeld en sabzian.be/article/serge-toubiana-voorwoord -voor-%E2%80%98volharden%E2%80%99 8 Serge Daney, Therroriseren (godardiaanse pedagogie) in Een ruimte om in te bewegen, Serge Daney, Tussen cinema en beeldcultuur, p. 53 9 In de septembermaand van het jaar 1970 vindt een bijzonder bloedig conflict plaats tussen de Jordaanse staat en Palestijnse vluchtelingen. Deze periode is bekend als Zwarte September. 10 “Voor het gemak heb ik uiteindelijk besloten een duidelijk onderscheid te maken tussen ‘beeld’ en ‘beeldmateriaal’. Beeldmateriaal, dat zou dan de optische verificatie zijn van een louter technisch functioneren. Beeldmateriaal kent geen tegenbeeld, er ontbreekt niets aan, het is gesloten, in loop, een beetje zoals het pornografische spektakel slechts de extatische verificatie is van het functioneren der organen en niets meer. Met het beeld daarentegen, het beeld dat wij in de film tot in het obscene toe hebben liefgehad, zou het net andersom zijn. Het beeld vindt altijd plaats op de grens tussen twee krachtvelden, het is voorbestemd te getuigen van een bepaald anders-zijn, en hoewel het steeds een harde kern bevat, ontbreekt er ook altijd iets aan. Het beeld is altijd meer en minder dan zichzelf. […] Dat het beeldmateriaal tegenwoordig de overhand krijgt, komt doordat de min of meer goed onder-

­ andel­de fantasma’s van de identiteit overal weer h de kop opsteken. Het beeld wordt dus niet alleen zeldzamer, het staat voor een soort van koppige weerstand of ontroerd herinneren in een wereld van louter signaleren.” Serge Daney, Montage verplicht. De oorlog, de Golf en het kleine scherm, Cahiers du cinéma 1991, vertaald en heruitgegeven in Een ruimte om in te bewegen, Serge Daney – tussen cinema en beeldcultuur, Octavo, 2011. De Britse filmmaker Peter Watkins heeft het over de Monoform, een overheersende vorm in volgens hem in alle audiovisuele creaties. Voor een uitgebreide en fervente uitleg: pwatkins.mnsi.net/Intro_MedCr.htm 11 Tiermondisme is een overkoepelende term waarmee gewezen wordt op de scheiding tussen de dominante westerse, leidende landen en een aantal niet-gebonden, zogenaamde ‘ontwikkelingslanden’ als van primair politiek belang. 12 Louise Diamond & Lyn Parker, Simparele, The heartbeat of a people in Jump Cut, no. 19, December 1978, pp. 20-21 Voor de volledige tekst: www.ejumpcut.org/ archive/onlinessays/JC19folder/Simparele.html 13 “On the day when Pasolini, the great Italian poet, was murdered, I thought about filming the life of Christ in the Third World. Pasolini filmed the life of Christ at the same period as Pope John XXIII broke the ideological immobilism of the Catholic Church in relation to the problems of the underdeveloped people of the Third World and also in relation to the European labor class. It was a rebirthing: the resurrection of a Christ that was not adored on the cross, but a Christ that was worshipped, revived, revolutionized in an ecstasy of resurrection. Over Pasolini’s dead body, I thought that the Christ was a new, primitive phenomenon, in a new, very new civilization. There have been five hundred years of white, Portuguese, European civilization, blended with indigenous and blacks, and there have been thousands of years beyond the arithmetic times or the mathematic craziness, along which no one has ever even known where the nebula of chaos came from, within the nothingness. That is, God or nothing. Either you believe in God or you believe in nothing. If nothing is God. So, history is very fast. It is a history with a fantastic velocity, it is a lysergic despair. Here, for instance, in Brasília, on this fantastic stage in the heart of the Brazilian highlands, strong irradiation, light of the Third World, a metaphor that doesn’t come true in history, but meets a feeling of greatness, the vision of paradise, that pyramid, this pyramid that is the dramatic geometry of the social state: above, the power; below, the bases; and then, the intricate labyrinths of the mediations. All this ideology of love would be concentrated in Christianity, which is a beautiful religion of the African, Asian, Latin-American peoples, of the total peoples, a Christianity that doesn’t happen solely inside the Catholic Church, but in all religions that find their deepest, most recondite, most eternal, most subterranean, most lost symbols in the figure of Christ, a Christ that is not dead, but alive, spreading love and creativity. The search for eternity and the victory over death, because death is a structuring determined by a fatalist code, perhaps with sexual or genetic origins, quien lo sabe, pero death can be beaten.” Glauber Rocha, I idade da terra, 1980 14 Filip De Boeck, Kinshasa, Tales of the Invisible City, 2004 15 Louis Paul Boon, De Kapellekensbaan of de 1e illegale roman van Boontje, 1953 16 Belgium is an insular country, it lives like history happens outside of it, Chika Unigwe, 26 maart 2014 ENG: africasacountry.com/belgium-is-an-insularcountry-it-lives-like-history-happens-outside-of-it/ #more-79879 NL: http://www.dewereldmorgen.be/artikel/ 2014/03/26/belgie-doet-alsof-het-buiten-degeschiedenis-staat

2. INTERVIEW MET STOFFEL DEBUYSERE, ORGANISATOR VAN THE FIRE NEXT TIME

“This is how cinema can give us coureen overweldiging van nihilisme, een age: by reframing what is given as ‘linkse melancholie’. Ik probeer, met evident, by proposing a world that vallen en opstaan, vat te krijgen op resists the pronunciation of the vandat post-denken dat deel uitmaakt ity of all action, by participating in van mijn generatie, om er uiteindelijk the constitution of a new collective wat uit te geraken. Dat geldt inzake sentiment. For those who feel out politiek, maar ook inzake cinema. of place, undignified, humiliated, a search for trust inevitably involves a RD & HV negotiation between one sense and Pasolini zelf eindigt bijvoorbeeld ook another, between the intelligibility of redelijk pessimistisch en stelt dat our world and the sensibility of angeneraties die na hem komen, en other. And isn’t that, after all, one of nog enigszins ‘sensibel’ zijn, het the tensions animating Marxism?” 1 nog moeilijker zullen hebben dan zijn generatie. Hij lijkt ergens in te Robbrecht Desmet & binden. Is die linkse melancholie Hannes Verhoustraete ook niet vooral iets van westerse Met Figures of Dissent doe je sinds linksen? Ligt daarom ook een groot enkele jaren onderzoek naar de gedeel van de focus van de conferentie schiedenis van de politieke of zelfs op niet-westerse film? militante cinema. Hoe is dat onderzoek tot stand gekomen? SD Pasolini was behoorlijk pessimistisch Stoffel Debuysere naar het einde van zijn leven toe. Hij Het is niet meteen onderzoek naar de zag geen ‘vuurvliegen’ meer aan de geschiedenis van “politieke” cinema, horizon, zoals hij in een van zijn tekmaar eerder een onderzoek naar sten schrijft. 2 Het idee van ‘linkse het omringend discours. Hoe is er melancholie’ komt van Benjamin en over de verhouding tussen cinema is gebonden aan zijn tijd, maar het en politiek nagedacht? Het is in de is iets dat ook kan worden toegepast eerste plaats ontstaan uit een geop de periode na midden jaren zevoel van frustratie en onbegrip, een ventig. Het idee van consensus heeft moeilijkheid om vandaag over die daar mee te maken: het moment verhouding te praten of schrijven. dat ‘links’ een defensieve houding Vanuit dat gemis begin je te lezen, te aannam zonder fundamentele kritiek kijken en te luisteren en hier en daar te kunnen geven op het dominante begin je dingen te begrijpen: hoe een wereldbeeld en de dominante logica bepaald discours geboren en getogen van het kapitalistische denken. De wordt binnen een bepaalde context, Mitterand-periode in Frankrijk is binnen een bepaalde probleemruimdaar een voorbeeld van – een terugte, de context van de periode na de keer van links naar familiewaarden, Oktoberrevolutie bijvoorbeeld, of die het idee van de natie, etc… Goed, van net na de Tweede Wereldoorlog dat betekende ook dat een bepaald in Italië met de debatten rond het model van ‘politieke’ cinema nog (neo-)realisme, of de invloed van het moeilijk in stand te houden was; het maoïsme en het structuralisme op Brechtiaans model bijvoorbeeld. En het film-kritisch denken in Frankrijk het interesseert me om te zien wat er rond 1968. En je begint langzaam dan wel nog mogelijk wordt geacht. in te zien dat veel van die denk­ Het werk van Black Audio Film patronen niet meer bruikbaar zijn, Collective (BAFC) interesseert me gewoon omdat die probleemruimtes onder andere om die reden, omdat veranderd zijn. Je kunt niet meer ze moedwillig afstand namen van dezelfde antwoorden geven, omdat het oppositie denken en de binaire de vragen anders liggen. logica en experimenteerden met andere vormen. Die beweging gebeurRD & HV de niet toevallig na de hoogdagen In navolging van een vraag die in het van de screen theory, die op hun laatste interview aan Pasolini werd eigen manier verder gingen op het gesteld: hoe zou je dan ‘de situatie’ radicaal pad dat Cahiers du Cinéma omschrijven? Hoe zie je die prohad ingeslagen na ‘68. Ook niet toebleemruimte nu? En hoe kunnen we vallig wellicht in een periode waarin toch vormen (figures of dissent) van de notie van ‘geheugen’ steeds waartoen vandaag gebruiken? devoller werd. Misschien omdat er, na het wegvallen van de narratieven, SD zoals dat van het marxisme, geen Er zijn een aantal ideeën die terug­ alternatieve toekomstbeelden meer komen: het idee van consensus, werden aangegeven. Er is verder

bijvoorbeeld ook nog het recentere werk van de Jean-Marie Straub en Danièle Huillet of dat van Pedro Costa, waarin meer aandacht is voor een bepaald emancipatoir denken. Ik weet niet of er per se meer aandacht was voor niet-westerse film. Als dat zo was, valt dat misschien eerder te rijmen met een hernieuwde aandacht voor de periode van het tiermondisme. RD & HV Wie was verantwoordelijk voor het radicale pad dat ingeslagen was bij de Cahiers na ‘68? SD Het radicale pad van de Cahiers? Vooral Comolli en Narboni 3, denk ik, maar ze waren niet alleen. Er waren trouwens ook andere magazines zoals Cinéthique, en tal van breed uitgesmeerde debatten tussenin. RD & HV Met The Fire Next Time organiseerde je in KASKcinema in Gent een vrij grootschalige tweedaagse samenkomst rondom de militante cinema. Hoe kijk je zelf terug op dit moment? SD Nou, ik heb nogal een ambivalente houding ten opzichte van ‘conferenties’. Ik probeer er altijd het ‘academische’ wat uit te halen, maar dat is me nog nooit echt gelukt, ook dit keer niet. Het spannendste moment vond ik zelf de presentatie van Reem Shilleh en Mohanad Yaqubi, toen hun zoontje de hele tijd op het voorplan rondliep. “Nu gebeurt er eindelijk iets”, dacht ik. Maar goed, dat ligt dan ook aan mij. RD & HV Hoe bedoel je, dat ligt aan jou? SD Wel, ik ben de organisator, het is aan mij om wat animo te genereren, om andere formats voor te stellen, maar blijkbaar heb ik die verbeelding niet. Soms mis ik gewoon ook een soort cinefiel enthousiasme in dit soort contexten. In dit geval was filmhistoricus Olivier Hadouchi daar natuurlijk een van de uitzonderingen op. Die spreekt eerst en vooral vanuit een liefde voor de films die hij presenteert, zelfs al spreekt hij dan in de eerste plaats vanuit een geschiedkundig perspectief.

RD & HV Ja dat merkte je, ook wanneer hij het over Simparelé (Humberto Solas, 1974) heeft, dat hij werkelijk met die films leeft. Maar er zijn ok gewoon niet oneindig veel formats denkbaar, het blijft over cinema gaan, en dan kijk je films en praat je erover, en dat kunnen dan academici zijn of cinefielen, of beiden. Het enige dat jammer is, is dat er vaak gewoon vanuit de academische sprekers dan een soort van vanzelfsprekendheid uitgaat over bepaalde materie, alsof die kennis een gegeven is.

SD Misschien. RD & HV Of een poging om het (opnieuw?) te betrekken in het publieke leven? SD Maar het gaat niet enkel over de inhoud, het ging me ook over de vorm. Wat spreekt er ons nog aan, en waarom of waarom niet?

Serge Daney: Itinéraire d’un ‘ciné-fils’ (Pierre-André Boutang &Dominique Rabourdin, 1992)

Mathieu Kleyebe Abonnenc, Stoffel Debuysere en Olivier Hadouchi

SD Oh, maar ik kan ook niet alles meteen plaatsen. Zoals ik eerder aangaf, op het vlak van theorie/ filosofie ben ik ‘autodidact’. Wat me aanspreekt bij mensen als Serge Daney is dat hij er wel in slaagde de denkoefeningen van zijn tijd te absorberen in stukjes die eerst en vooral – en vanuit de cinema – over cinema zelf gaan.

RD & HV Een tijd waarin dat denken deel uitmaakt van het publieke ‘debat’? Of neen, het publieke leven. SD Zeker in de jaren zestig, ja, maar niet alleen in Frankrijk natuurlijk.

RD & HV De tweede dag begon met de vertoning van een opmerkelijke reeks films, die allicht op alle aanwezigen een blijvende indruk heeft nagelaten. De reeks werd gevolgd door een gesprek tussen jou, OIivier Hadouchi, die de reeks had samen gesteld en kunstenaar Mathieu Kleyebe Abonnenc. We kunnen spreken van een nieuwe, uitgesproken aandacht voor en interesse in de Europese koloniale en postkoloniale verhalen binnen het milieu van de hedendaagse beeldende en de audiovisuele kunsten. Kan je ons daarover iets meer vertellen? Hoe kijk jij hier tegenaan?

SD Hoe kijk ik daar tegen aan? Moeilijk te zeggen. In het beste geval gaat RD & HV het om het zoeken naar bepaalde Kan je een academisch spreker leegtes of onvolmaaktheden binvragen (omdat die misschien nu nen een bepaald idee van geschieeenmaal de enigen zijn die over denis, in het geval van Mathieu’s een bepaald onderwerp werkelijk werk bijvoorbeeld meer specifiek iets ‘weten’) om zijn discours met betrekking tot de koloniale en enigszins te vulgariseren? De postkoloniale geschiedenis. Er is gebedoeling leek toch ook om dit woon nood aan andere narratieven RD & HV soort militante cinema te ontsluien dan wordt er wel eens teruggeDe cinefiel is natuurlijk autodidact, ten, om zeldzame films aan een grepen naar kantelmomenten: de neen? Of anders: als cinefiel ben iets groter publiek dan alleen inBandung-conferentie 4, de tricontije autodidact. gewijden te laten zien, en daarmee nentale meetings, de radicale, al dat een andere geschiedschrijving niet pan-Afrikaans geïnspireerde SD voor te stellen, dat andere geheugen postonafhankelijkheidsbewegingen Ongetwijfeld, maar we mogen niet te ontsluiten, dat overschaduwd enzovoort. Dit is trouwens ook een vergeten dat de bekendste cinefiele wordt door ‘onze’ westerse kijk van de redenen waarom het werk generaties, die in Frankrijk, geop de ideologische strijd van de van Black Audio Film Collective worteld zijn in een heel specifieke twintigste eeuw... tegenwoordig opnieuw naar vocontext; in de eerste plaats in een ren wordt geschoven. Testament, context waarin het discursieve tradiSD bijvoorbeeld, was toen al – in 1988 tioneel altijd een belangrijke plaats Het ging me niet meteen om het – een poging om op een andere heeft gehad, maar ook een waarin ontsluiten, maar gewoon om te manier om te gaan met de geschieniet te ontsnappen viel aan het zien hoe er met hedendaagse ogen denis van o.a. Ghana. Het probleem theoretisch-politieke denken van die kan naar gekeken worden zonder is dat zoveel van die militante films tijd: van Roland Barthes tot Louis te vervallen in nostalgie. Er is nu van die periode uitgingen van een Althusser tot Guy Debord. eenmaal een grote aandacht voor bepaalde deterministische visie op het ‘militante’ tegenwoordig. geschiedenis met zicht op een moment van ‘overcoming’: overcoming RD & HV van kolonialisme, imperialisme, kaIs dat – er met hedendaagse ogen pitalisme,... Dat soort determinisme naar proberen kijken – dan geen is vandaag niet meer bruikbaar. deel van dat ‘ontsluiten’?

vertoning van Ici et ailleurs (1976) SD van Jean-Luc Godard, Jean-Pierre Ja, maar meer algemeen het opgeven Gorin en Anne-Marie Miéville, toen van een droom misschien, iets om actief onder de naam Groupe Dziga voor te vechten en te werken. Vertov. Voor jou is dit, zoals je zelf aangaf, een van de belangrijkste RD & HV films. Waarom? Is dat risico dan niet het risico van het mislukken van iets terug te SD geven, misschien iets dat dan heleNou, je kunt die film beschouwen als maal niet gewild is? een soort keerpunt, niet alleen in het werk van Godard maar in het SD: denken over cinema en politiek: een In zijn geval was het gewoon onmosoort van kritiek van de kritiek, die gelijk. De vraag “voor wie maak je naderhand heeft geleid, zo zou je een film” is een moeilijke - iets dat kunnen zeggen, tot een fundamenvandaag nog zoveel mensen parten teel wantrouwen ten opzichte van speelt. beeldcultuur en cinema. Dat was op Twilight City (Black Audio Film Collective, 1989) zich geen bewuste zet van Godard RD & HV SD natuurlijk. Fantastische film, en nog Ja, voor ons als makers is een Ja kijk, er zijn gewoon geen scenario’s steeds pakkend in zijn kwetsbaarpubliek vinden misschien het voorhanden. De uitdaging is dus heid. Die kwetsbaarheid is parameest moeilijke. om na te denken over weerstand en doxaal genoeg wat de film vandaag actie zonder uitzicht op een gedenog kracht geeft. SD termineerde horizon. Het probleem Maar je moet er misschien op veris dat dit net hetgene is wat veel RD & HV trouwen dat iedereen film, cinema bewegingen ten laste wordt gelegd: Zou je die kwetsbaarheid kunnen op zijn of haar eigen manier kan “er is geen plan, geen programma”. situeren? eigen maken? RD & HV Waarom is dat niet langer bruikbaar? Of, hoe moeten we die overgang begrijpen? Of hoe kun je dan hoop en strijdlust verder denken?

RD & HV En daar moeten we voorbij kunnen kijken? SD Een soort van vertrouwen in een collectief kunnen misschien, een gedeeld sentiment van “zo kan het niet verder”. RD & HV De ‘common sense’ van rechts biedt dan zogezegd wel antwoorden, en kan ‘de situatie’ wel duidelijk omschrijven. SD ‘Common sense’ komt niet alleen van rechts. ‘Common sense’ slaat ook op de deadlock waar we vandaag mee geconfronteerd worden: “We leven in de best mogelijke wereld.” RD & HV “Het is zo.”

SD Het is iets dat ik terugvind in heel veel van mijn lievelingsfilms: het idee van risico. Niet meteen fysiek zoals in veel van de traditionele militante films - maar het zoeken naar een vorm waaruit spreekt dat iets op het spel staat, een soort liefde ook. Dat is wat er zo hartverscheurend is in Ici et ailleurs, denk ik: je voelt dat Godard weet dat hij iets opgeeft, dat hij iets moet loslaten. RD & HV En wat zou dat dan kunnen zijn? Dat iets? Wat zet hij op het spel? SD In dat specifiek geval heeft het te maken met de dood natuurlijk. RD & HV Volgens Daney gaat het dan om een soort van teruggeven, van een schadeloosstelling opzoeken.

SD: “Alle alternatieven in het verleden hebben geleid tot catastrofes”. Dat alles maakt deel uit van de common sense, ook dat van zogenaamd links. “Zo zit de wereld nu eenmaal in elkaar en er zijn altijd mensen die uit de boot vallen”. RD & HV Laten we terug gaan naar de filmzaal. De bijeenkomst begon met de

Jean-Pierre Gorin en Jean-Luc Godard in een Palestijns vluchtelingenkamp tijdens opnames voor Ici et ailleurs, 1970

RD & HV Zouden jonge makers dan niet allereerst hun eigen publiek moeten zijn? SD Ik was heel tevreden met diegenen die er wel waren. Nieuwsgierigheid, gretigheid ... voor dat publiek organiseer je dus een festival, zelfs al zit je met een handvol mensen in de zaal, waarmee ik niet gezegd wil hebben dat we geen groter streefdoel hebben Je mag niet vergeten dat Courtisane een heel kleine ploeg is. Maar het gaat ieder jaar beter. Zelfs tijdens The Fire Next Time was er een studente gekomen met haar moeder, die helemaal in de wolken was. En dat groepje jonge studenten uit Brussel, die vier dagen in Gent hebben gekampeerd en compleet ondersteboven uit de Wang Bing film kwamen... Dat zijn dus de dingen die ik me herinner. RD & HV Het ging me niet zozeer dat jullie geen studenten zouden bereiken, onze vraag was misschien eerder gericht aan henzelf of misschien zelfs onszelf. Het festival ging tenslotte deels door in de gebouwen van de KASK filmschool. Daarnaast verheugde het ons dat er dit jaar bijna volle zalen waren voor films als Twilight City van BAFC, en de vorige jaren voor de films van António Reis en Margarida

Cordeiro en dat nota bene, op een zonnige zaterdag, en tot na middernacht.

Twilight City (Black Audio Film Collective, 1989)

RD & HV Tijdens de tweedaagse kregen we twee hedendaagse werken (laten we zeggen uit het laatste decennium) te zien. Deze werken verbleekten volgens ons enigszins bij de energie van de films in de oudere programma’s. Ook tijdens het gelijklopende Courtisane festival waren de meest krachtige, meest vitale, meest gevaarlijke films die uit een ‘ander’ tijdperk. Aan aandacht voor het onderwerp geen gebrek dus, maar zie jij vandaag filmmakers die op zoek gaan naar een gelijkaardige energie? Die zich het risico op de hals halen waar je daarnet over sprak?

voortvloeit uit de filmtheorie van een ‘common sense’, het creëren ‘cinéfils’ – voor ons ‘ciné-oncle’ – van kleine ‘displacements’ van de Serge Daney, is het idee van een manier waarop we geneigd zijn om innige relatie tussen politiek engagete kijken naar dingen, en over die ment en de vorm. Jij haalt het onder dingen na te denken. Dat gaat heel meer aan in jouw begeleidende tekst breed natuurlijk. in het speciaal voor de gelegenheid gepubliceerde cahier. Daarin zeg RD & HV je dat de toewijding, het politieke Toch zit, zoals ook in het werk van de engagement in/van cinema een Straubs sterk aanwezig, de idee van kwestie was/is van vorm, veeleer een esthetische revolutie heel diep dan van revolutionair gedachtengeworteld in die geschiedenis? Is goed. En verder dat er “niet langer dat daaraan gelieerd? een representatie van politiek kan zijn zonder een kritische reflectie SD over de politiek van representatie.” Gelieerd? Niet direct, maar het blijft Het lijkt ons mogelijk om volgens iets dat terugkomt, van het ‘ecdie idee ingang te vinden in de comcentrisme’ 5 van Eisenstein, tot de plexe en gelaagde duotentoonstel‘verfremdung’ van Brecht (opgeling van Eric Baudelaire en Mathieu nomen door Godard, de Straubs, Kleyebe Abonnenc. Beide kunsteOshima, Rocha etc.) tot ‘dissensus’. naars benaderen in hun werk, door Er zit een bepaalde lijn in. De middel van toe-eigening, re-enactvraag is steeds hoe je speelt met die ment of het (her-)gebruiken van spanning tussen herkenbaarheid (de historisch materiaal, sleutelwerken mimesis-logica van representatie) en uit de cinema van de jaren zestig en vervreemding (het ondetermineerzeventig met hernieuwde aandacht. bare aspect van esthetiek) Het audiovisueel werk wordt vertaald naar de museale ruimte maar de gehele tentoonstelling bestaat uit een (re-)presentatie van archiefmateriaal. Leeft de cinema voort in dit tussengebied?

SD SD Misschien, maar tegelijk ook misVan die Wang Bing film op het festischien op het internet of andere val was ik toch behoorlijk onder de platformen, andere ruimtes. De indruk, maar goed, een film zoals vraag is altijd wat er mee aan te Rocha’s A Idade da Terra zie ik vangen valt. In die zin kan wat er vandaag inderdaad niet gemaakt op het net gebeurt, die eindeloze worden. Er zijn hier en daar wel circulatie van beelden, mogelijks jonge snaken die het proberen, meer bijdragen tot het creëren van maar die dan eerder terechtkomen nieuwe noties van collectiviteit, dan bij een soort pastiche. Ik zie wel een wat er elders gebeurt. Misschien is terugkeer naar ‘militante’ cinema, die nadruk op vorm niet zo bemaar dan eerder in traditionele langrijk als het ooit leek te zijn… vormen, vormen die drijven op het ik stel me gewoon de vraag. Niet communiceren van een transparante vergeten, dat ‘radicale’ gebruik te ‘boodschap’, die dus geen gebruik van cinema was ook gebonden aan maken, of niet voldoende, van de een bepaalde context, een bepaald fundamentele spanningen en ambigedachtegoed.. guïteiten van cinema RD & HV RD & HV Zitten we dan met een problematiRepresentatie van politiek? Van een sche of onvolledige beschrijving politieke boodschap? van ‘de context’? Te veelzijdig, of vormeloos? SD Of een standpunt, ja. Een oud misverSD stand: er van uitgaan dat het filmen Wel, er is iets dat wel overeind blijft, te midden van het geweld of de denk ik, en dat is het idee van verfoproer vanzelfsprekend ‘politiek’ is. remdung, iets dat vaak terugkomt in de discussies rond cinema en RD & HV politiek en dat je met goeie wil ook Wat ons inziens minder aan bod kan toepassen op het ‘dissensus’ is gekomen en wat nochtans idee van Rancière: het afwijken van

Ossos (Pedra Costa, 1997)

Où gît votre sourire enfoui? (Pedro Costa, 2001)

RD & HV Zie je daar dan een concreet voorbeeld van, nu? Of een aanzet, binnen of buiten cinema? SD Wat de Straubs gemeen hebben met Costa bvb. is dat ze afwijken van de geijkte manieren om het over bepaalde onrechtvaardigheden te hebben, zowel in de keuze van vorm, de aandacht die ze schenken aan de esthetische waarde en weelde van

dingen, als in de verhouding tot spirituele energie te ontwaren. mensen en plaatsen. Ik hou van dit Misschien is dat dan onder incitaat van Costa: “We have to do vloed van de andere films in het away with this notion of urgency programma. associated with politics, because it’s the contrary of love” En liefde SD hoef je niet per se op een romantiHij verweet ze een gebrek aan aansche manier te interpreteren. Het dacht voor het ‘irrationele’ zoals heeft ook te maken met aandacht, hij het noemde. “Revolutionary art met concentratie. Uit het hanteren must be magic, capable of bewitchvan een camera spreekt in de beste ing man to such a degree that he gevallen toch altijd een gebaar van can no longer stand to live in this liefde? Wat Pasolini schreef over absurd reality.” Rosselini: “The love of reality is much stronger than reality”. Een aandacht, een verantwoordelijkheid voor wat er zich voor de lens bevindt? De materialiteit en/of de spiritualiteit van mensen en dingen? Opnieuw iets wat het werk van de Straubs interessant maakt: voor hen is het beide. De materialiteit uit het marxisme en het mysticisme uit de Duitse poëtische traditie...

A Idade da Terra [The Age of the Earth] (Glauber Rocha, 1980)

RD & HV Moeten we die aandacht voor het irrationele begrijpen als deel van een strategie om zich los te scheuren van een dominant discours?

RD & HV Hij voorstond heimelijk misschien zelfs een terugkeer naar pre-industriële samenlevingen, niet?

Sopralluoghi in Palestina per il vangelo secondo Matteo (Pier Paolo Pasolini, 1965)

SD Het zou interessant kunnen zijn, een onderzoek naar de verhouding Pasolini-Rocha. RD & HV Lieven De Cauter eindigt zijn ‘Kleine anatomie van de politieke melancholie (een eerste schets naar levend model)’ 6 zo: “Deze explosieve cocktail van nostalgie en anticipatie, van pessimisme en optimisme is een bipolaire politiek die we vandaag de dag hard nodig hebben. De verkilling in de wereld moet bevochten worden in heetgebakerde denkbeelden (of zelfs ‘hysterische concepten’). Het is een theoretische, literaire, filosofische politiek, een contemplatieve antipolitiek, een melancholische politiek, geen realpolitiek. Weg met de realpolitiek. Tegen de politiek als voortzetting van de natuurtoestand. Herbetovering van de wereld nu!”

SD SD Demystificatie van de dominante orde Herbetovering... In ieder geval moewas voor hem niet voldoende, er ten we uit de sfeer van desillusie moest ook een soort van construcgeraken. Die quote van Gramsci Cézanne (Jean-Marie Straub & Danièle Huillet, 1990) tieve mystificatie zijn, de hoop was blijft wel hangen: “pessimisme van RD & HV voor hem daar te vinden: in een het intellect, optimisme van de wil”. In heel wat films speelde die notie soort van mysticisme, vandaar zijn Het doet me denken aan die geïnvan een herformuleren van spirituaobsessie voor religie, folklore, het terviewde activiste Gail Lewis in liteit (Simparelé van Solás, Glauber ritualistische etc. Twilight City,: “It seems to me Rocha) en die inzetbaar maken in the spirit doesn’t die easily. I’m een strijd. RD & HV optimistic on a symbolic cultural Die kun je ergens ook zien in sommiside, depressed on a productive SD ge films van Pasolini. Of zie je dat material side, I suppose”. En dat Bij Rocha zeker, ja. Vandaar ook zijn anders? was in 1988-1989, nog voor de felle reactie op het ‘didacticisme’ val van de muur! van Solanas en Getino. SD Ja, Pasolini zocht expliciet antwoorRD & HV RD & HV den in het pre-kapitalistische, in Om af te ronden dan: Wie heb je op Wat dat ‘didacticisme’ betreft, wat bepaalde facetten van mythologie het oog om de komende maanden hield Rocha’s kritiek daarop dan bijvoorbeeld. naar België te halen in het kader precies in? In de films van Solanas van Figures of Dissent? meende ik zelfs een soort van

SD Wel, er zijn contacten met Hito Steyerl, Jacques Rancière, Khalil Joreige en Joana Hadjithomas, Wang Bing, .... Allemaal onder voorbehoud wel te verstaan. RD & HV Dat ziet er allemaal geweldig uit. We willen je heel hartelijk bedanken voor de organisatie van de tweedaagse en voor je tijd voor dit interview. 1 Stoffel Debuysere, Response to an invitation, 2014 2 ‘La scomparsa delle lucciole’, Pier Paolo Pasolini, 1975 3 Jean-Louis Comoli (hoofdredacteur bij Cahiers du cinéma van 1966 tot 1971) en Jean Narboni (co-hoofdredacteur vanaf 1968) isites.harvard.edu/fs/docs/icb.topic235120.files/ CdC_CIC.pdf ardfilmjournal.wordpress.com/2009/02/13/ against-realism-jean-luc-comolli-paul-narboniscinemaideologycriticism/ 4 De Bandung-conferentie in 1955 was een bijeenkomst van Aziatische en Afrikaanse landen in het Indonesische Bandung. Vele landen hadden net hun onafhankelijkheid verworven. De conferentie had als doel de economische en culturele samen­ werking tussen Azië en Afrika te bevorderen en het (neo)kolonialisme te bestrijden. Het was een belangrijke stap in de vorming van de Beweging van Niet-Gebonden Landen. 5 “The young russian artists who published an “eccentric Manifesto” in 1922 took their title from a russian tradition centred on the variety theatre and circus, cross-fertilised with the iconoclastic energy of futurism. They defined their aim as: “arT wiThOuT a CaPiTal leTTer, a PedeSTal Or a fiG-leaf life requires art that is Hyperbolically crude, dumbfounding, nerve-wracking, openly utilitarian, mechanically exact, momentary, rapid.” Ian Christie, English Eccentric, Lees het volledige artikel English Eccentric van Ian Christie: johnsmithfilms.com/wp-content/ uploads/2013/11/English-Eccentric.-Ian-Christie.pdf 6 Kleine anatomie van de politieke melancholie, Lieven De Cauter, 2013 Lees het volledige essay hier: www.dewereldmorgen.be/blogs/lievendecauter/ 2013/11/15/kleine-anatomie-van-de-politiekemelancholie-een-eerste-schets-naar-