03

BAKSTEEN

BOUWEN met

1/03

nr 104 - driemaandelijks tijdschrift – januari-februari-maart 2003 afgiftekantoor 8000 Brugge 1 – 2de afdeling

Invoegarchitectuur

BOUWEN MET BAKSTEEN is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren.

Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Jozef Van Den Bossche http://www.baksteen.be e-mail: [email protected]

Adres: Visverkopersstraat 13 bus 22, 1000 Brussel tel. (02) 511 25 81 ~ fax (02) 513 26 40

Druk:

INHOUD

Invoegarchitectuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 Triplex-woning en kantoor – Etterbeek, Thomas Delfosse . . . . . . . . . . .2 Cornelis-Floris: Geheel van appartementen en handelszaken – Antwerpen, Poulissen & Partners . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Appartementsgebouw – Embourg, Atelier d’architecture Marc Grondal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 Kribbe en appartementen – Brussel, B.O.A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 Binnenlandse architectuur Woning met architectenbureau en kunstgalerie – Deurle, Pascal Lambrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 Buitenlandse architectuur Baksteen in Rusland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 Dankwoord aan Giovanni Peirs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Techniek Uitbloeiingen: een oud zeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

INVOEGARCHITECTUUR Foto: Serge Brison

Het eerste nummer van dit jaar

decor vormen van ons leefklimaat.

Hoe immers in te voegen in een be-

buigt zich over stadsprojecten, op kleine

De verzorgde uitwerking en hedendaag-

bouwde stadscontext? Moet men blijk

tot gemiddelde schaal, die te maken krij-

se aanblik die zij bieden kunnen de

geven van een zekere ‘discretie’ en een

gen met de problematiek van het zich

motor zijn van een wederopleving van

bepaalde homogeniteit bewaren of juist

invoegen tussen twee bestaande gebou-

de stad.

omgekeerd, een wind van vernieuwing

wen.

en durf laten waaien? De op volgende Deze problematiek roept bevragingen

bladzijden voorgestelde projecten

De architecturale en stedenbouwkundi-

op naar de materiaal- en kleurkeuze,

pogen enkele reflectie-wegen aan te

ge kwaliteit van deze gebouwen beïn-

naar respect voor het gabariet en naar

brengen …

vloedt sterk het stadsbeeld. Het zijn

het behandelen van de achterzijde van

immers deze verwezenlijkingen die het

deze gebouwen.

2

BOUWEN MET BAKSTEEN VIERENDERTIGSTE JAARGANG

2003

Triplex-woning en kantoor – Etterbeek Thomas Delfosse Foto’s: Serge Brison

Dit gebouw in rode baksteen met gekleurde voegen bevat de kantoren van een verhuisbedrijf en het triplexappartement van de eigenaars. Het is het resultaat van de renovatie van een bestaand gebouw en een uitbreiding voor de kantoren. Een brede doorgang was noodzakelijk om het binnenrijden van vrachtwagens toe te laten naar de loods die zich aan de achterzijde bevindt. Door het voorstel een combinatie te maken van een houten skelet met een metalen draagstructuur heeft de architect de bouwheer kunnen bekoren. De buitenarchitectuur werkt met twee tinten, rood en grijs: de onderbouw in natuursteen, het dak in zink en donker grijs geverfde houten ramen. Door de gemiddelde hoogte van de aanpalende huizen dient het gebouw als

een verbinding tussen de verschillende

Het gebouw is het resultaat van een ge-

gabarieten in de straat.

slaagde integratie van twee huizen. Zij is deel van de stadsvernieuwing in de

Het privaat gedeelte biedt aan de eige-

wijk en brengt er, door haar kleur, een

naars grote open ruimten. Zij kunnen

vrolijke noot aan toe.

ook van een terras genieten aan de achterzijde. Gemakkelijkheidshalve werd ook een verbindingsdeur voorzien tussen de woning en het kantoor.

BOUWEN MET BAKSTEEN

VIERENDERTIGSTE JAARGANG

2003

3

4


2003

Cornelis-Floris: Geheel van appartementen en handelszaken – Antwerpen Poulissen & Partners Foto’s: Studio Claerhout

Langsheen de Antwerpse kaai-

Hoewel de gevelvlakken van de oude

veronderstellen. Er is een afwisseling

en, in de wijk ’t Eilandje, wordt dit geheel

stapelhuizen een coherent geheel vor-

tussen de hoofdstructuur bestaande

tussen twee bestaande gebouwen ge-

men, blijft elk gebouw identificeerbaar.

uit vijf portalen en de secundaire

schoven. In dit oud gebied van havenbe-

De architectuur van het gebouw

structuur.

drijvigheid zijn er nog veel oude stapel-

Cornelis-Floris wil doorgaan als een

huizen te vinden waarvan er enkele een

hedendaagse aanpassing aan een be-

Het is geheel vanzelfsprekend dat de

zekere historische en architecturale

staande context… zij durft haar aanwe-

materiaalkeuze op baksteen viel omdat

waarde bezitten en getuigen van de voor-

zigheid duidelijk stellen terwijl zij toch

enerzijds wordt herinnerd aan de mate-

bije werkzaamheden. Het is in het bijzon-

een element is dat respect heeft voor

rialen van de naastliggende pakhuizen

der om te verwijzen naar het gebouw

de architectuur van de oude pakhuizen.

en anderzijds kon gebruik gemaakt

Godfried dat de architect gekozen heeft

Zij herneemt de architecturale kenmer-

worden van een hedendaagse uitvoe-

voor deze heldere baksteenkleur.

ken van de naburige gebouwen: de

ringstechniek, namelijk prefab-

symmetrie, het uitgesproken verticale

elementen van in klamp verlijmde

ritme, het dak dat een fronton laat

bakstenen.

BOUWEN MET BAKSTEEN


2003

5

6


2003

Appartementsgebouw – Embourg Atelier d’architecture Marc Grondal Foto’s: Serge Brison Eric Grondal Dit geheel van 4 woningen

rige huizen – gabariet, horizontale ven-

en met cederhout werd bedekt, is niet

toont de problematiek aan van de integra-

sterstroken, materialen – op heden-

waarneembaar vanop de straat. Het is

tie van een nieuwe constructie in een

daagse wijze hernomen en omgebogen

het baksteenvolume dat zich op een

voorgevel uit de jaren zestig.

naar een hedendaagse bouwwijze. De

lijn zet met het bestaande gabariet.

uitvoering van metselwerk met dunne De uitdaging bij dit gebouw bestond er

voegen getuigt eveneens van deze filo-

Het gebouw past heel natuurlijk in een

eigenlijk in een hedendaags antwoord

sofie.

homogeen lijnenspel van de jaren zes-

te geven aan de typologie van de straat,

tig. Volwaardig deel van dit geheel,

met een ‘respectvolle’ houding tegen-

De architectuur speelt met twee mate-

wordt haar aanwezigheid niet in vraag

over de buurt.

rialen, baksteen en hout. Deze materia-

gesteld … zelfs in zover dat zij soms

lencombinatie verrijkt de gevelsamen-

‘onopgemerkt’ voorbijgaat aan de voor-

Hierdoor werden architecturale elemen-

stelling. De bovenste verdieping, die te-

bijganger.

ten die kenmerkend zijn voor de nabu-

rugwijkt ten opzichte van de voorgevel

© Eric Grondal

BOUWEN MET BAKSTEEN

© Serge Brison

© Serge Brison

© Serge Brison


2003

7

8


2003

Kribbe en appartementen – Brussel B.O.A. Foto’s: Serge Brison

Het gebouw bevindt zich in hartje Brussel en bundelt een kinderkribbe, zes appartementen en een conciërgewoning. De architecten hebben profijt getrokken van de ligging van het perceel, dat twee paralelle straten met elkaar verbindt, om aan de ene zijde de toegang tot de appartementen te maken en aan de andere zijde de inkom van de kribbe. Rekening houden met de naburige gebouwen lag hier werkelijk aan de basis van het ontwerp. De kribbe is vrijgemaakt van de scheidingsmuur omdat deze muur ramen bevat. In de andere straat waren de stedenbouwkundige voorwaarden minder beperkend. Zodoende konden de architecten een

de andere kant. Er werd voor rode bak-

architectuur met twee gezichten ont-

steen gekozen om het gevoel van ro-

wikkelen: enerzijds een spel van volu-

buustheid te versterken en de aanwe-

mes, kleuren en texturen aan de kant

zigheid van het gebouw te markeren.

van de kribbe-inkom, anderzijds een meer massief en uniform karakter aan

BOUWEN MET BAKSTEEN

Het gebouw rijst op als een sterk element in de straat. Zij verhelpt het gebrek aan homogeniteit van de naburige gebouwen en geeft opnieuw ‘karakter’ aan de wijk.


2003

9

10

BINNENLANDSE ARCHITECTUUR Foto’s: Studio Claerhout

Woning met architectenbureau en kunstgalerie – Deurle Pascal Lambrecht Dit gebouw verenigt een wo-

De sterk beglaasde achtergevel laat

ning, een architectenbureau en een

genieten van zicht op de tuin. Aan de

kunstgalerie. Het geheel bevindt zich in

straatzijde heeft het gesloten karakter

de schoot van een omgeving waar de

de bovenhand. De bezoeker wordt uit-

kunst alomtegenwoordig is. Begiftigd met

genodigd langsheen een volle muur

een verleden dat vermaardheid gaf aan

met cirkelvormig raam te wandelen

het dorp Sint-Martens-Latem en omstre-

alvorens via de binnenpatio de inkom

ken en dat er een ware artiestentrek-

te bereiken. Deze omloop is nogal ge-

pleister van maakte, baadt Deurle nog

heimzinnig en geeft al de gelegenheid

steeds in die artistieke sfeer.

in een ontvankelijke geestesgesteldheid

11

te geraken voor een bezoek aan de kunsttentoonstellingen. Het metselwerk in gerecupereerde baksteen geeft aan de volumes een zekere soberheid en dit materiaal blijkt ideaal te zijn om het architecturale concept van het gebouw te dragen. Het gebouw verleent een aangepast samenleven tussen het familieleven en de beroepsbezigheden van elkeen: de leefkamers van de woning zijn naar de achtertuin gericht, terwijl het architectenbureau en de tentoonstellingsruimte rechtstreeks toegankelijk zijn vanuit de patio. Ruimten en stemmingen vermengen zich tot een geheel waarin elke functie zijn plaats vindt en waarbij eenieder kan genieten van een zekere intimiteit.

12

BUITENLANDSE ARCHITECTUUR

Foto’s: Giovanni Peirs

Baksteen in Rusland Het Europees deel van Rusland

Dat is niet altijd zo geweest. Tijdens de

Na de val van het ‘marxistisch-leninis-

is een alluviale vlakte en de voornaamste

hoogdagen van de ‘industrialisatie’ wer-

tisch’ systeem heeft men het woning-

bouwmaterialen voor de woningbouw zijn

den zeer veel appartementsgebouwen

bestand geprivatiseerd op een manier

baksteen en hout. In de dorpen van het

opgetrokken in prefab. Die staan er nu

die misschien niet helemaal rechtvaar-

bosrijke Noorden is hout het bouw-

belabberd bij. Enerzijds omdat de wo-

dig maar wel administratief eenvoudig

materiaal bij uitstek voor eengezins-

ningen te klein zijn voor hedendaagse

is: elke Rus kreeg de kans de woning

woningen, in de steden overheerst bak-

normen en de betonpanelen waaruit de

waarin hij zelf woonde tegen een sym-

steen.

gebouwen zijn opgetrokken geen trans-

bolische prijs te verwerven. Dat bete-

formaties toelaten, maar ook en vooral

kent dat bewoners van onaanpasbare

omdat de voegen tussen de panelen

prefabwoningen pech hebben. De stan-

slecht uitgevoerd en moeilijk te onder-

daardwoning uit de Kroesjtsjev-tijd

houden zijn.

bestaat uit twee woonkamers plus een

13

met buren te delen gemeenschappelijke keuken en badkamer. In de grote steden Moskou en SintPetersburg worden nu flatgebouwen opgetrokken volgens een concept dat min of meer standaard is. De gebouwen hebben 22 verdiepingen en zijn opgetrokken in metselwerk. Voor de parementen worden verschillende soorten baksteen gebruikt, waaronder ook geglazuurde. De muurdikten zijn zo, dat eventuele latere transformaties – bijvoorbeeld het maken van nieuwe deuropeningen – mogelijk blijven.

14


2003

BOUWEN MET BAKSTEEN


2003

Dankwoord aan Giovanni Peirs Enkel de zeer aandachtige le-

Als directeur van de Belgische Bak-

zers zullen gemerkt hebben dat voor het

steenfederatie, een functie die hij

eerst sinds het eerste nummer van dit

gedurende 34 jaar heeft uitgeoefend,

tijdschrift in september 1975, als verant-

werd Giovanni Peirs door elkeen ten

woordelijke uitgever niet meer de naam

zeerste gewaardeerd omwille van zijn

van Giovanni Peirs staat vermeld.

buitengewone kennis van de diverse aspecten van de bouwproducten en -tech-

Als directeur van de Belgische Bak-

nieken.

steenfederatie en initiatiefnemer en be-

Als eminent spreker was hij een graag-

zieler van dit tijdschrift ‘Bouwen met

geziene gast op bijeenkomsten van

Baksteen’ ging Giovanni Peirs op

architecten en mensen uit de bouw-

1 januari van dit jaar met pensioen.

wereld. Diverse publicaties onder boekvorm

Bijna 28 jaar geleden nam hij het ini-

over zowel Belgische als Europese

tiatief met een tijdschrift over

architectuur zijn van zijn hand.

baksteenarchitectuur van start te gaan

Zoveel jaren later kunnen we stellen

met de bedoeling ‘ … de architecten

dat het tijdschrift zijn oorspronkelijke

Het past hier dan ook Giovanni Peirs te

en ontwerpers behulpzaam te zijn bij

bedoeling trouw is gebleven.

danken voor het prachtige werk gedu-

het ontwerpen van baksteengebouwen

Bouwtechnieken zijn geëvolueerd en de

rende vele jaren en hem nog het aller-

en hiervoor is het noodzakelijk dat de

projecten die werden gepubliceerd on-

beste toe te wensen.

voorgestelde gebouwen en technieken

dersteunden niet alleen het kwalitatief

rekening houden met de typische ei-

hoogstaande maar ook het eeuwig

genschappen van de Belgische bak-

jonge imago van baksteenarchitectuur.

steenproductie enerzijds en van de Belgische bouwtradities anderzijds’.

15

16


2003

TECHNIEK Uitbloeiingen: een oud zeer Iedereen kent het verschijnsel:

komt, dan moet men ze onmiddellijk

‘Echte’ uitbloeiingen bestaan uit oplos-

bij het uitdrogen van nieuw metselwerk

reinigen. Het ligt immers in de aard

bare zouten die doorheen het metsel-

kan het voorkomen dat op het oppervlak

van deze materialen dat ze na verloop

werk migreren en na verdamping van

van de stenen een (meestal wit) waas

van tijd verharden en zich aan de steen

het water op het oppervlak van de

achterblijft. Dit waas bestaat uit oplosba-

gaan hechten. Eenmaal verhard zijn ze

steen achterblijven. Vraag is dus waar

re zouten die samen met het vocht uit de

eigenlijk alleen nog met mechanische

die zouten vandaan komen en hoe men

stenen naar het oppervlak zijn gemi-

middelen te verwijderen. Men kan ze

ze kan vermijden.

greerd en daar als poeder achterblijven

ook met sterke zuren oplossen en af-

nadat het vocht is verdampt.

wassen, maar dit heeft het nadeel dat

1. Externe bronnen

zuren ook het voegwerk zelf aantasten.

Veel grondsoorten bevatten sulfaten.

Meestal verdwijnen deze ‘uitbloeiingen’

Bij grondkeermuren of bij muren die

vanzelf, onder invloed van regen en

Uitloging en kalkuitslag krijgt men in-

zonder waterkerende laag gemetseld

wind. Soms zijn ze hardnekkiger en erg

dien de mortel waarmee men metselt

werden, kunnen die sulfaten samen

moeilijk te verwijderen.

te nat is, of indien men vers metsel-

met grondwater door het metselwerk

werk niet tegen regen beschermt zodat

opgezogen worden en zo uitbloeiingen

Definities

bestanddelen uit de verse mortel weg-

veroorzaken. Uiteraard gaat het hier om

Uitbloeiingen zijn oplosbare zouten die

spoelen en terechtkomen op een plaats

een ‘zoutbron’ die onuitputtelijk is,

samen met het vocht in vers metsel-

waar ze niet thuishoren.

zodat dit soort uitbloeiingen een quasi

werk migreren. De eerste vraag is dus waar ze vandaan komen en hoe ze ontstaan. Alvorens deze vraag te beantwoorden, moeten we eerst stellen dat niet elke witte vlek op metselwerk onder de rubriek ‘uitbloeiingen’ valt. Zo kan het gebeuren dat cement of kalk door regen op verse mortel uitgespoeld wordt en dan over de stenen loopt. Dit verschijnsel noemen wij ‘uitloging’ of ‘uitspoeling’. In dezelfde categorie valt ‘kalkuitslag’, zuivere kalk die door migratie van het vocht naar het oppervlak van de stenen gebracht wordt en daar achterblijft. Indien mortelspecie, kalk of cement op het oppervlak van bakstenen terecht

BOUWEN MET BAKSTEEN


2003

permanent karakter heeft. Men kan de

Steenkool

gebakken (en worden dus niet aange-

zouten afwassen, maar ze zullen steeds

Steenkool bevat bijna altijd pyriet en

tast), andere zijn dat niet en vallen op

terugkeren. Ook hier geldt, dat men

steenkolen die in open lucht tegen een

in het geheel.

voor een goede uitvoering moet zorgen.

muur worden opgestapeld veroorzaken

Zo moet een grondkeermuur aan de

dezelfde reacties als die we kennen bij

kant van de grond waterdicht gemaakt

vers metselwerk. Alleen is de pyriet-

worden.

bron hier onuitputtelijk en de uitbloei-

Sommige cementsoorten bevatten na-

ingen kunnen doorgaan zolang de

triumsulfaat dat hevige uitbloeiingen

steenkool aanwezig blijft.

kan veroorzaken. Dat is niet het geval

Is de toevoer van zouten zeer groot, dan kan het gebeuren dat de zoutafzet-

3. Zouten afkomstig uit de bindmiddelen

bij de cementsoorten die courant in

ting vlak achter het buitenoppervlak

2. Zouten aanwezig in de stenen zelf

België geproduceerd en voor metsel-

van de stenen optreedt. De zouten die

Nogal wat kleisoorten waaruit baksteen

werk gebruikt worden, maar de laatste

zich daar verzamelen gaan na verloop

gemaakt worden bevatten pyriet. Indien

jaren heeft de handel in cement zich

van tijd hydrateren, wat gepaard gaat

de baktemperatuur van de stenen laag

geografisch uitgebreid en men weet

met zwelling en soms zelfs met be-

is, kunnen alkalische en magnesium-

dus niet meer altijd wat men ‘in huis

schadiging van de stenen.

zouten gevormd worden die aanleiding

krijgt’.

geven tot uitbloeiingen. Men kan stelNaast de klassieke uitbloeiingen, be-

len dat dergelijk soort gevelsteen thans

De onzekerheid inzake bindmiddelen is

staan er verschijnselen die zeldzaam

niet meer op de markt komt. Inderdaad

ook nog verhoogd door het ontstaan van

zijn, maar zeker ook hinderlijk.

kan men via een eenvoudige proef (ver-

kant-en-klare mortel. Deze mortels be-

zadigen van de steen met gedistilleerd

vatten scheikundige toeslagstoffen om

Salpeter

water) nagaan of de stenen dit soort

de binding te vertragen en om de con-

Lezers van griezelverhalen weten dat de

zouten bevatten. Bovendien zijn laag

sistentie van de mortel te verbeteren.

muren van grafkelders (in die verhalen)

gebakken stenen in de regel ook niet

Alhoewel de fabrikanten van kant-en-

met witte ‘salpeter’ bedekt zijn. Salpe-

vorstbestendig, wat ze als gevelsteen

klare mortel uitbloeiende mortel pogen

ter (natrium- en kaliumnitraat) is een

ongeschikt maakt. Bij oude muren, ge-

te vermijden, kan men niet uitsluiten

zout dat gevormd wordt tijdens het

metseld uit stenen uit oude (artisanale)

dat er door deze (relatief nieuwe) in-

rottingsproces van organische stoffen.

ovens waarin de temperatuurverdeling

dustrietak al eens foute samenstellin-

Salpeter is goed oplosbaar en kan dus

niet altijd egaal was, komt het voor dat,

gen aangeboden worden.

in metselwerk verspreid raken en op

als gevolg van onzorgvuldig sorteren,

het oppervlak van metselwerk afgezet

hier en daar een minder goed gebakken

Men moet hierbij voor ogen houden dat

worden. Alhoewel ‘salpeter’ een popu-

steen in het parement zit. Men merkt

de industriële mortel niet permanent

laire naam is die men soms algemeen

deze stenen dan op door hun lichtere

dezelfde samenstelling heeft. Afhanke-

aan uitbloeiingen geeft, is het een

kleur en/of lokale uitbloeiing. Bij heel

lijk van het seizoen waarin geleverd

zelden voorkomend verschijnsel, dat

oude muren tonen minder goed gebak-

wordt, moeten de bindingsvertragers

eigenlijk alleen te zien kan zijn bij

ken stenen tekenen van verwering.

anders gedoseerd worden om de in-

oude grafkelders, beerputten en slecht ontworpen veestallen.

vloed van temperatuur en vochtgehalte Typisch voor dit soort uitbloeiing is, dat

in de lucht te compenseren. In de win-

ze niet egaal verspreid zijn over het

ter kan het zelfs voorkomen dat vorst-

metselwerk: sommige stenen zijn goed

werende zouten toegevoegd worden.

17

18


2003

water verminderen. Achteraf veroorzaken die detergenten dan uitbloeiingen. In het beste geval uitbloeiingen van een onschuldige soort, die door de regen afgewassen worden, maar ze blijven ontstaan tot alle zouten uit de muur verdwenen zijn, wat enkele jaren kan duren. 5. Zouten die ontstaan tijdens het metselen Dit is de meest voorkomende soort. Cement bevat calciumsulfaat (gips) dat gedeeltelijk kan oplossen als veel water aanwezig is. Bij verharding van cement wordt calciumhydraat gevormd, dat de alkalische silicaten van baksteen aantast. Hierdoor worden kalium- en natriumhydroxides gevormd. Deze hydroxides reageren met het (moeilijk oplosbaar) calciumsulfaat en vormen (goed oplosbaar) natrium- en kaliumsulfaat, dat dan aanleiding geeft tot uitbloeiingen. De ervaring heeft geleerd, dat men enkel uitbloeiingen krijgt bij metselwerk dat in den beginne nat was. Inderdaad kunnen de oplosbare sulfaten in de mortel zelf omgezet worden tot onoplosbare aluminaten, maar dat 4. Zand, water en toeslagstoffen

is of wordt de mengverhouding niet

proces neemt enige tijd in beslag en is

Zand en aanmaakwater moeten even-

altijd gerespecteerd. Zo verkrijgt men

alleen mogelijk indien ze niet in de

eens zuiver zijn. Dit lijkt evident, maar

niet alleen een mortel die na verhar-

baksteen verspreid zijn geraakt. Men

wordt niet altijd gecontroleerd. Zand is

ding minder goed is (o.m. gevaar voor

moet dus vermijden in de mortel meer

in België overvloedig aanwezig, maar

onvoldoende vorstbestandheid) maar

water te gebruiken dan strikt noodzake-

niet elke zandsoort is geschikt als met-

die ook moeilijk te verwerken is. Om de

lijk en men moet vooral vermijden dat

selzand. In de gevallen waar de mortel

verwerkbaarheid te verhogen wordt dan

vers metselwerk als gevolg van regen

nog op de werf wordt aangemaakt ge-

soms gebruik gemaakt van detergenten

doorweekt wordt.

bruikt men soms zand dat niet geschikt

die de oppervlaktespanning van het

BOUWEN MET BAKSTEEN


2003

In het Belgisch klimaat is regen een

Dat is gemakkelijker gezegd dan

ontbreken van een scheidingslaag bij

frequent voorkomend fenomeen; de

gedaan. Gevelbaksteen wordt regelma-

het tegen baksteenmetselwerk aan-

enige mogelijkheid om vers metselwerk

tig getest op aanwezigheid van uitbloei-

storten van beton, waarbij ook uitloging

tegen regen te beschermen is het af-

ende zouten en een baksteen met

van het beton dient voorkomen te

dekken. Indien dat niet gedaan wordt,

BENOR-merk is dus veilig. De Port-

worden.

dan is er altijd kans dat achteraf uit-

landcement die in België geproduceerd

bloeiingen ontstaan. Dat betekent niet,

wordt bevat gips, maar is voor het

Theoretisch kan men uitbloeiingen ook

dat metselwerk dat te nat is geweest

overige een bekend product. Bij het

vermijden indien men kalk als bind-

noodzakelijkerwijze aanleiding zal

gebruik van ‘exotische’ cementsoorten

middel gebruikt in plaats van cement.

geven tot uitbloeiingen. Ook het tijdstip

weet men niet altijd wat men in huis

Inderdaad heeft kalk een veel eenvou-

van de definitieve uitdroging, de snel-

krijgt.

diger samenstelling dan cement en het

heid waarmee deze uitdroging gebeurt

Dit geldt ook en nog meer bij de keuze

gevaar dat er uitbloeiende zouten in

en ‘tussentijds’ verzadigd worden van

van zand. Het gebruik van plaatselijk

aanwezig zijn is dus veel kleiner. Maar

het metselwerk spelen een rol. Maar dit

gedolven zand of ‘zavel’, destijds in

dan ontstaat een ander probleem: aan-

zijn factoren die door het weer bepaald

sommige streken algemeen verspreid,

gezien de verharding van kalk een zeer

worden en waarop men geen invloed

is niet meer aan de orde, maar komt af

langzaam verlopend proces is, is het

kan uitoefenen. Het gevolg hiervan is

en toe nog voor. Zeezand bevat altijd

gevaar voor uitloging van de mortelvoe-

dat bij dit soort uitbloeiingen steeds

een kleine hoeveelheid zouten, al is het

gen gedurende zeer lange tijd aanwe-

een factor ‘bad luck’ meespeelt, wat

in principe ‘gewassen’ zand.

zig. Metselwerk dat met kalkmortel is

intellectueel weinig bevredigend is.

Het moeilijkste probleem ligt bij de

uitgevoerd, moet gedurende lange tijd

kant-en-klare mortels, waarvan de juis-

tegen regen beschermd worden en wel

Zoals hoger gesteld is dit soort uitbloei-

te samenstelling door de fabrikanten

zolang het gevaar bestaat dat kalkmelk

ingen, veroorzaakt door de wisselwer-

meestal niet bekend wordt gemaakt.

over het oppervlak van de stenen loopt

king tussen cement en baksteen, het

Wellicht zou men bij navraag de

en daar na verloop van tijd verhardt.

meest voorkomende type en er is uiter-

gewenste informatie wel krijgen, maar

Dat zijn dan géén uitbloeiingen, maar

aard al zeer veel gezocht naar middelen

in de praktijk bestaat in de bouwwereld

het eindresultaat is visueel hetzelfde

om ze te vermijden. Gipsvrije cement

de gewoonte kant-en-klare mortels

en bovendien worden kalksluiers door

gebruiken is een voor de hand liggende

kritiekloos te aanvaarden. Als een jaar

de regen niet afgewassen.

oplossing, maar dergelijke cementsoor-

na het metselen storende uitbloeiingen

ten zijn onbetaalbaar.

zichtbaar worden, dan weet geen mens

In Nederland, waar meestal bastaard-

meer welke mortel destijds gebruikt

mortel wordt gebruikt en waar in de

werd.

regel ‘opgaand’ gevoegd wordt, bestaat

Hoe vermijdt men uitbloeiingen De eerste regel is uiteraard, dat men

de gewoonte vers metselwerk met zure

enkel degelijke materialen mag gebrui-

De tweede regel is, dat men moet be-

oplossing af te wassen om kalksluiers

ken: correct gebakken stenen, cement

letten dat vers metselwerk doorweekt

zo mogelijk nog voor het verharden weg

zonder uitbloeiende alkalische zouten,

raakt. Doet men dit niet, dan bestaat

te krijgen. Deze traditie bestaat niet in

zuiver water, zuiver zand, toeslagstof-

altijd het gevaar dat baksteen en

België. In ons land wordt meestal

fen die geen aanleiding kunnen geven

cement met elkaar reageren en

cementmortel gebruikt en gebeurt het

tot uitbloeiingen.

uitbloeiende zouten vormen.

opvoegen pas enkele maanden na het

Hetzelfde kan zich voordoen bij het

metselen.

19

20


2003

Merkwaardig is wel, dat het middel dat men moet inzetten om uitlogingen te vermijden identiek is met dat wat nodig is om uitbloeiingen te vermijden: vers metselwerk tegen regen beschermen.

BELGISCHE DAKPAN- EN BAKSTEENFABRIKANTEN Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen (‘machinale’ gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en ‘rustieke’ gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers • Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. • De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorganisatie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd.

Oost-Vlaanderen • Kleiprodukten HOVE Lindendreef 101 9400 Ninove Tel. (054) 33 26 67 Fax (054) 32 82 38 (V-H-A) • Steenfabriek VANDE MOORTEL Scheldekant 7 9700 Oudenaarde Tel. (055) 33 55 61 Fax (055) 33 55 70 (H-O) • SVK Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) 760 49 00 Fax (03) 777 47 84 (V-P-L-S-H-W) • AMT Gentstraat 129 9140 Temse Tel. (03) 771 00 92 Fax (03) 771 03 52 (P-L)

We s t - V l a a n d e r e n • Steenbakkerij AMPE Brugsesteenweg 170 8740 Egem (Pittem) Tel. (051) 46 07 01 Fax (051) 46 07 04 (V-P-L-S) • DESIMPEL Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) 57 57 00 Fax (051) 57 57 01-02 (V-P-L-S-H)

• TERCA - ZONNEBEKE Ieperstraat 186 8980 Zonnebeke Tel. (051) 78 80 60 Fax (051) 77 10 38 (V-P-S) • Steenbakkerij DE KEIGNAERT Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) 25 50 50 Fax (059) 26 89 87 (V-S-H) • Steenbakkerij DUMOULIN Rollegembosstraat 9 8880 Ledegem Tel. (056) 50 98 71 Fax (056) 50 41 92 (V-P) • TERCA Ter Bede Business Center 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 96 16 Fax (056) 22 87 11 (V-P-L-S-H-A-O) • KORAMIC Kapel-ter-Bede 86 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 95 11 Fax (056) 20 23 59 (D)

Limburg • Siersteenfabriek HEYLEN 2de Carabinierslaan 145 3620 Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) 71 51 38 Fax (089) 72 28 80 (H) • Steenfabriek NELISSEN - HAESEN Kiezelweg 460 3620 Veldwezelt Tel. (012) 45 10 26 Fax (012) 45 53 89 (H) • TERCA - SCHOUTERDEN Venlosesteenweg 70 3680 Maaseik Tel. (089) 56 10 75 Fax (089) 56 81 83 (H-A) • Steenfabrieken VANDERSANDEN Riemstersteenweg 300 3740 Spouwen Tel. (089) 51 01 40 Fax (089) 49 28 45 (H) • Steenfabriek VANDERSANDEN Nijverheidslaan 11 3650 Lanklaar Tel. (089) 79 02 50 Fax (089) 75 41 90 (H) • TERCA - TESSENDERLO Havenlaan 10 3980 Tessenderlo Tel. (013) 67 16 31 / 67 14 34 Fax (013) 67 18 64 (P-L)

Antwerpen • Steenbakkerijen DAMMAN Steenbakkerijen 32 2845 Niel Tel. (03) 888 00 46 - 888 21 66 Fax (03) 844 47 54 (P-L) • Steenbakkerij HEYLEN (DESIMPEL) Oude Baan + 48 2840 Terhagen (Rumst) Tel. (03) 880 51 80 Fax (03) 880 51 89 (P-L) • Steenbakkerij GEBR. LAUWERS Noeveren 74 2850 Boom Tel. (03) 888 02 32 Fax (03) 844 57 86 (K-A-T) • Steenfabriek van NIEL (DESIMPEL) Landbouwstraat 98 2845 Niel Tel. (03) 880 70 61 Fax (03) 880 70 66 (H) • SYNDICAAT MACHIENSTEEN Nieuwstraat 2 2840 Rumst Tel. (03) 844 22 22 Fax (03) 888 38 02 (V-P-L-S) • DESTA

Heerle 11

•

•

•

•

•

2322 Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) 315 70 99 Fax (03) 315 81 48 (S) Steenbakkerij FLOREN Vaartkant Rechts 4 2960 St.-Lenaarts Tel. (03) 313 81 98 Fax (03) 313 71 56 (V-S) TERCA - NOVA Steenbakkersdam 10 2340 Beerse Tel. (014) 61 10 99 Fax (014) 61 04 32 (V-P-L-S) TERCA - SAS Sint Jozefslei 6 2310 Rijkevorsel Tel. (03) 312 05 05 Fax (03) 312 47 40 (H-A) TERCA - BEERSE Absheide 28 2340 Beerse Tel. (014) 61 19 75 - 61 19 46 Fax (014) 61 22 33 (H) TERCA - QUIRIJNEN Sint Jobbaan 58 2390 Westmalle Tel. (03) 311 51 12 Fax (03) 311 62 56 (V-S-H-A)

Brabant • Steenfabrieken VANDERSANDEN Kortenbos 14 1790 Hekelgem Tel. (053) 66 85 51 Fax (053) 66 71 41 (H)

Henegouwen • Briqueterie de PERUWELZ (DESIMPEL) Rue de l’Europe, 11 7600 Péruwelz Tel. (069) 77 97 10 Fax (069) 77 97 11 (H) • Briqueterie de PLOEGSTEERT ‘Barry’ Chaussée de Bruxelles 33 7534 Barry Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 02 (S) • TERCA - GHLIN Route de Wallonie 33 7011 Ghlin Tel. (065) 35 38 85 Fax (065) 36 10 92 (V-S-O) • TERCA - WARNETON Chaussée du Pont Rouge 57 7784 Warneton (Comines) Tel. (056) 58 88 10 Fax (056) 58 85 35 (H) • Steenbakkerij van PLOEGSTEERT Touquetstraat 228 7782 Ploegsteert Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 01 (P-L-W)

Namen • Briqueterie de WANLIN (DESIMPEL) Route de Beauraing 131 5564 Wanlin Tel. (082) 66 55 00 Fax (082) 66 55 17 (S-A-O)

Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/511.25.81

03

Recommend Documents