PARKEER24 MAGAZINE | WEBSITE | DOSSIER | NIEUWSBRIEF | BIJEENKOMST
alles over parkeren
JAARGANG 10
# 01 FEBRUARI 2015
Special parkeren op locatie | Trends in parkeren | Dubbelgebruik parkeerterreinen bij Bronovo | Personele consequenties digitaal parkeren | Zwolle en Leiden bouwen parkeergarages met BREEAM | Middelgrote gemeenten hebben baat bij P+Fiets | Parkeren in Zürich | Parkeren en nudging WWW.PARKEER24.NL
Volg PARKEER24 op Twitter en LinkedIn
BITUMEN KU N S T S TO F
Vakmensen werken met Troelstra & de Vries
Troelstra & de Vries kan u ook andere, perfecte oplossingen voor vloeren en daken aanbieden, zoals Alsan. Een modulair systeem op basis van PMMA, epoxy en polyurethaan. Perfect voor oppervlakken van parkeergarages, balkons, galerijen en terrassen. Verkrijgbaar in alle RAL kleuren biedt Alsan 1001 creatieve mogelijkheden.
✓Supersnelle verwerkingstijd ✓Duurzame kracht en bescherming ✓Extreme waterdichtheid en flexibiliteit ✓Gegarandeerd lange levensduur (ETA005) ✓Onbeperkt creatieve mogelijkheden ✓Eén aanspreekpunt voor al uw vragen
V LO E I B A A R
Alsan. Duurzame kunststofharsafwerking voor vloeren en daken met briljante toepassingsmogelijkheden.
bij Troelstra & de Vries
B I J ZO N D E R E DAKEN
Meer weten over Alsan? Neem contact met ons op door te bellen naar +31 (0)515 53 30 00 of mail naar
[email protected]
VOORWOORD
Positief OPENING
Eigenlijk is de kwaliteit van een parkeervoorziening een randvoorwaarde, iets dat niet meer dan logisch is. Toch is de beleving van velen anders. Vies, stinkend, eng, te krap en meer, worden aangehaald als we hierover praten. En dat is vreemd, want ik heb die associatie helemaal niet, tenzij ik denk aan parkeergarages in bijvoorbeeld een grote Franse stad; dáár bekruipt mij inderdaad regelmatig het gevoel dat ik in een duister hol terecht ben gekomen waar ik ontzettend graag snel uit wil. Om aansluitend de hoop uit te spreken dat bij terugkomst de auto er nog staat in ongeschonden staat. We zijn in Nederland dat stadium allang voorbij. Kwaliteit is een grondbeginsel; natuurlijk is het goed geregeld. En daarom kunnen we de focus leggen op andere zaken die parkeren onderdeel laten uitmaken van de stadsentree, van de beleving van de consument: parkeren als onderdeel van de customer journey. En het is precies op dat punt waar parkeren en winkelen elkaar ontmoeten. Want natuurlijk kan een binnenstad nooit mensen aantrekken met parkeren op zich. Wel kan parkeren veel meer dan nu gebeurt onderdeel zijn van de marketing van een stad. In het ParkeerPanel geven de deelnemers daar een aantal mooie voorbeelden van. En op 19 maart praten we tijdens ons Jaarcongres ‘Parkeren:broodnodig?!’ verder met alle relevante marktpartijen over de positieve bijdrage die (fiets-)parkeren kan leveren aan het succesvol verder ontwikkelen van de binnenstad en winkelgebieden. Natuurlijk is parkeren geen doel op zich maar als de kwaliteit goed is, de vindbaarheid uitstekend en exploitanten en beheerders samen gaan werken met winkeliers, gemeenten en vastgoed, dan wordt de ervaring van de klant nóg positiever. Kansen te over! Veel leesplezier!
Parkeren kan, veel meer dan nu gebeurt,
ERNA JANSEN hoofdredacteur
onderdeel zijn van
[email protected]
de marketing van de stad
Ik ontmoet u graag op 19 maart in Amersfoort op het Jaarcongres 'Parkeren:broodnodig?!'. Meer informatie vindt u op www.parkerenbroodnodig.nl
PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
3
Kom op 19 maart naar het PARKEER24 jaarcongres
PARKEREN broodnodig?!
− winkelen en parkeren Alle gemeenten in Nederland hebben met de winkel- en parkeerproblematiek te maken. Er moeten oplossingen komen die gedragen worden door ALLE betrokken partijen. Tijdens het congres zal hierop ook de nadruk liggen. Er zijn een aantal sessies voor u geprogrammeerd, o.a. · Parkeren als positieve start van de ‘customer journey’ · Parkeergarage als marketinginstrument · Winkelgebieden in de toekomst · De rol van ‘fietsparkeren’ Dit congres is onmisbaar voor: Gemeentelijke parkeer(beleid)makers Adviesbureaus Parkeerexploitanten Vastgoed- en projectontwikkelaars Binnenstad managers en citymarketeers Retailers en retail organisaties
Waar: Regardz Eenhoorn - Amersfoort Datum: 19 maart 2015 Tijd: 9.30 uur- 17.00 uur Meer informatie en aanmelden: www.parkerenbroodnodig.nl
De Raad van Advies van deze dag is:
Het congres is een evenement van:
De partners van deze dag zijn:
Dit congres was co Voo ng rhvoorheen de res een Nationale wa Pa De Parkeerdag rk ee Nat s dit rd ion ag a le
I N H O U D S O P G AV E
OPENING
SPECIAL PARKEREN OP LOCATIE
10 PARKEERPANEL WINKELEN EN PARKEREN 16 TOEKOMSTBESTENDIGE WINKELCENTRA EN BINNENSTEDEN 18 TRENDS IN PARKEREN 22 DUBBELGEBRUIK PARKEERTERREINEN BRENGT
OPENING
03 VOORWOORD 06 ONLINE 07 NIEUWS 22
BRAAKLIGGEND KAPITAAL TOT LEVEN
24 MIDDELGROTE GEMEENTEN HEBBEN BAAT BIJ P+FIETS 27 SUCCESVOL DEBUUT EVA BIJ LIONEL RICHIE EN VERDER
24
29 PERSONELE CONSEQUENTIES VAN DIGITAAL PARKEREN 33 PARKEREN IN ZÜRICH 35 COMFORTABEL PARKEREN IN DORDRECHT 36 EEN DUWTJE IN DE GOEDE RICHTING 40 IK PARKEER IN LEIDEN 42 ZWOLLE EN LEIDEN BOUWEN DUURZAME PARKEERGARAGES
27 SERVICE
45 46
KALENDER EN COLOFON COLUMN - MINDER CONTROLE, MEER KLACHTEN
42 PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
5
ONLINE
‘GRATIS PARKEREN STIMULEERT AUTOGEBRUIK EN JAAGT MENSEN VAN DE FIETS AF EN DE BUS UIT.’ Uw reacties zijn veelal eenduidig: gratis parkeren zal op de korte termijn het autogebruik doen toenemen en daarmee dus het
‘WELKE ROL KAN DE AUTOMOTIVE INDUSTRIE SPELEN IN HET
gebruik van fiets en OV laten afnemen. Maar als iedereen met
TERUGDRINGEN VAN HET ZOEKVERKEER EN HET VERZAMELEN
de auto naar het centrum gaat, wordt de parkeerplaats weer een
VAN REAL-TIME PARKEERATA?’
schaars goed en is reguleren noodzakelijk om er voor te zorgen
Deze vraag werd door velen aangemerkt als interessant. Maar
dat er voldoende parkeermogelijkheden kunnen worden geboden
een antwoord werd niet gegeven. Kennelijk is men er nog niet uit
aan de doelgroep.
wat de invloed kan zijn van auto’s die zelf vrije parkeerplaatsen detecteren en deze informatie doorspelen aan een database.
@GoudappelTweets: betalen per minuut is logisch en sympathiek, maar wetgevingscircus leidt af. @Dennis_Bruin: Leuk artikel geworden @PARKEER24 parkeren in Lelystad. @ZoontjensNL: Mooie publicatie over parkeerdak voor bewoners SoHO district Utrecht
@Metro: Amstelveen verlaagt tarief parkeervergunning #parkeren
@Moraalridders: Actuele gegevens van vrije parkeerplaatsen voor
@BFSbert: kenteken ingeven bij #parkeren volgens rechter onno-
ieder te gebruiken via nieuw opendataplatform van RDW
dig, betalen parkeergeld is voldoende. Bon gehad, ga in bezwaar.
@RonaldKlappe: vergunningshouders worden gecompenseerd
@VincetGie: Is het tegenwoordig nog mogelijk om in de buurt
#parkeren #Kampen. Maar frustratie groeit. Binnenstad staat
van #ahoy #rotterdam #gratis te #parkeren, liefst vandaag:)
‘opeens’ vol met auto’s en bedrijfsbusjes.
#durftevragen
MEEST GELEZEN OP DE WWW.PARKEER24.NL HARDERWIJK INVESTEERT IN FIETSPARKEREN Om de fietsparkeerproblemen in de binnenstad en op de boule-
6
vard op te lossen, komt de gemeente Harderwijk met een groot
1.
Nieuwe fietsparkeerplaatsen op de boulevard
aantal maatregelen. Met name op feestdagen is de fietsenchaos
2.
Extra fietsparkeerplaatsen in het centrum
in de historische binnenstad van de vissersplaats enorm. De ge-
3.
Mobiele fietsenstalling
meente neemt de volgende stappen:
4.
Verbeteren bewegwijzering naar fietsparkeerplaatsen
(BEDRIJFS)NIEUWS
FIETSPARKEREN: WAT HEEFT UW INTERESSE?
MINDER VOOR HETZELFDE GELD
Op 18 juni 2015 organiseert Acquire Publishing voor de vierde
verhogen maar door de candybar iets kleiner te maken en de prijs
Mars voerde ooit een ‘prijsverhoging’ door: niet door de prijs te
keer het Nationaal Fietscongres. Een uniek evenement dat dit jaar
hetzelfde te laten. Uit de afstudeerscriptie van Alexander Hoss
wordt gehouden in Utrecht waar ook Le Grand Départ van de Tour
(Erasmus Universiteit Rotterdam) blijkt dat deze manier van prijs-
de France plaatsvindt.
verhoging ook in parkeerland effectief kan zijn.
Het evenement is uitgegroeid tot het belangrijkste ontmoetings-
Parkeerders zijn minder gevoelig voor minder parkeerminuten voor
punt in Nederland waar alle fietsprofessionals kennis delen, nieuwe
hetzelfde bedrag, dan hetzelfde aantal parkeerminuten voor een
ideeën opdoen en in debat gaan over relevante fietsvraagstukken.
hoger bedrag. Met andere woorden: een aanpassing van het tarief van €1,00 per 20 minuten naar €1,00 per 18 minuten heeft
Welke onderwerpen wilt u op 18 juni u in het programma terug-
minder effect dan verhoging van €1,00 per 20 minu-
zien? Waar wilt u meer over weten, welke discussie wilt u aangaan
ten naar €1,10 per 20 minuten.
of waar bent u trots op? De redactie verneemt graag uw sugges-
Hoss heeft met zijn scriptie de 2014
ties.
Ward Vleugels Q-Park scriptieprijs gewonnen.
Kentekenparkeren zonder kentekeninvoer 30 Januari jongstleden heeft de rechtbank Amsterdam uitspraak gedaan in de zaak van Privacy First voorzitter Bas Filippini tegen U kunt uw bijdrage mailen naar
[email protected]
kentekenparkeren. In het oordeel staat dat de gemeente geen boete mag opleggen als de parkeerder kan aantonen betaald te hebben voor parkeerplek.
VNG: WET ACHTERHAALD
GEVOLGEN In steeds meer Nederlandse gemeenten wordt kentekenparkeren
De Tweede Kamer behandelde donderdag 29 januari jl. twee
ingevoerd. De uitkomst van deze zaak kan van invloed zijn op het
initiatiefwetsvoorstellen over betaald parkeren per minuut.
parkeerbeleid van diverse gemeenten.
Deze wetsvoorstellen zijn achterhaald en daarmee overbodig vindt de VNG, omdat parkeerders al bijna overal via belparkeren per minuut kunnen betalen. Omdat bij een aantal fracties in de Tweede Kamer nog vragen bestaan over de mogelijke, vooral praktische, gevolgen van de wetsvoorstellen voor de tarieven in parkeergarages en bij straat-parkeren, heeft de VNG een kort aanvullend onderzoek onder een deel van haar leden uitgevoerd. U vindt het onderzoek op http://www.vng.nl/files/vng/betaald_parkeren_per_minuut.pdf
PARKEER24 #01 2015
7
(BEDRIJFS)NIEUWS
Amersfoort laat parkeereis binnenstad vervallen
MINISTER BLOK SCHEPT FIETSCHAOS
De visie van de gemeente Amersfoort hoe om te gaan met de beleidsregels ten aanzien van parkeernormen is gewijzigd. Voortaan laat men de parkeereis voor functiewijzigingen vervallen in de binnenstad; deregulering en meer gebruik maken van bestaande parkeerplaatsen is in de ogen van de gemeente meer van deze tijd. De gemeente wil voor de binnenstad bij alle functiewijzigingen kijken naar de huidige situatie en niet meer blindvaren op eerder gemaakte regels. “Dereguleren en los durven laten”, waren de woorden van Walter Prot van de gemeente Amersfoort. De visie hoe men in de binnenstad omgaat met parkeren is daadwerkelijk gewijzigd. Alleen voor Wonen wil de gemeente wel meer zekerheid houden, maar ook dat kan al geruime tijd zonder parkeereis, met het vervallen van het recht op een parkeervergunning. “We willen niet meer alles
Minister Blok van Wonen en Rijksdienst wil af van eisen rond fiet-
volledig dichtgeregeld hebben”, geeft Prot aan.
senbergingen bij studenten- en zorgcomplexen. De Fietsersbond is verbijsterd over dit voornemen, dat zal leiden tot een enorme
RUIMERE PARKEERVRIJSTELLING
chaos van geparkeerde fietsen op straat bij met name studenten-
De nieuwe regels bieden dus een ruimere parkeervrijstelling
complexen en een toenemende kans op fietsdiefstal.
voor ontwikkelingen in de binnenstad, zolang parkeergarages voldoende vrije parkeerruimte hebben. Ook kleine
Minister Blok heeft op 19 december een conceptwijziging van het
ontwikkelingen in de hele stad worden vrijgesteld.
Bouwbesluit 2012 voorgelegd aan de Tweede en Eerste Kamer.
Met de gewijzigde aanpak wil de gemeente de verantwoor-
algemene bepaling dat bij een woonfunctie een tegen weer en
Hij wil nu voor studenten- en zorgcomplexen volstaan met een delijkheid voor het oplossen van een eventuele parkeervraag
wind beschermde bergruimte voor fietsen hoort. Als reactie op
vooral terugleggen bij de initiatiefnemer, zonder dat juridisch
dit voornemen zegt de Fietsersbond: “Door alle specificaties te
vast te leggen. Op die manier kunnen ontwikkelingen door-
schrappen geeft hij ontwikkelaars een vrijbrief om een minimale
gang vinden, en struikelen ze niet op het parkeervraagstuk.
fietsenberging te bouwen en het stallen van fietsen af te wentelen op de openbare ruimte. En juist in de studentensteden is er al een grote druk van geparkeerde fietsen in de openbare ruimte.”
NHTV-studenten onderzoeken parkeergarage in Londen Studenten van de internationale opleiding mobiliteit van de
gebruikt door ambassades, bedrijven en bewoners. Onderdeel
NHTV (ITR) gaan binnenkort onderzoek doen naar de Q-Park
van het onderzoek zijn onder andere enquêtes, interviews en
garage ‘Park Lane / Marble Arch’ omdat Q-Park heeft aangege-
tellingen.
ven dat deze parkeergarage niet optimaal wordt benut. De Q-Park garage ‘Park Lane / Marble Arch’ is een grote
De presentatie van de resultaten van dit onderzoek en de aan-
ondergrondse parkeergarage (980 parkeerplaatsen) direct
bevelingen worden in mei 2015 gepresenteerd bij de Neder-
onder Hyde Park in Londen. De parkeergarage ligt dicht bij
landse ambassade in Londen in aanwezigheid van Transport for
de belangrijkste metrostations en is een ideale parkeerlocatie
London (TfL) en Q-Park.
voor evenementen in Hyde Park. De parkeerplaats wordt veel
8
Permit Suite ®
ontzorgt al uw digitale parkeerproducten! Actueel:
✔ ParkApp voor bewoners, bezoekers, bedrijven, horeca, makelaars, huisartsen, mantelzorg ✔ digitalisatie van bezoekersregelingen
www.desyde.nl/permit
✔
Neem contact op voor een orïenterend gesprek
Ton van Puffelen T 035 5411711 E
[email protected]
KOM KENNIS HALEN, BRENGEN ÉN DELEN OP WWW.PARKEER24.NL
De standaarden in ons datacenter
DigiD
9
PARKEERPANEL
ParkeerPanel
winkelen en parkeren De relatie tussen winkelen en parkeren lijkt vaak ingewikkeld. Om dit te veranderen moet de winkelier verder kijken dan de winkelpui, moet de parkeerexploitant buiten de PARKEERVAKLIJNTJES denken en moeten gemeenten, vastgoed, retail én parkeren SAMEN de uitdaging aangaan. Maar hoe doe je dat? Dat bespreken de leden van de Raad van Advies mét PARKEER24 op 19 maart tijdens het JAARCONGRES met als thema ‘Parkeren:broodnodig?! – een dag in het teken van winkelen en parkeren’. In dit ParkeerPanel een VOORPROEFJE van hun visie.
DEELNEMERS
FELIX WIGMAN – PLATFORM BINNENSTADSMANAGEMENT
SIETSKE VAN DER LINDEN – INRETAIL
SJOERD STIENSTRA – STIENSTRA ADVIESBUREAU STEDELIJK VERKEER 10
TOINE HOOFT – NEDERLANDSE RAAD WINKELCENTRA
JORIS HUIJBREGTS – Q-PARK
PARKEREN OP LOCATIE
Parkeergarages geen dissatisfiër Aan welke voorwaarden moeten parkeergarages voldoen om geen dissatisfiër te zijn?
Stienstra: De allerbelangrijkste voorwaarde
Huijbregts: Ik sluit me wat dat betreft vol-
is voldoende capaciteit op een goede locatie.
ledig aan bij Sjoerd Stienstra. Parkeren is voor
Uit onderzoek (o.a. van mij) blijkt dat dit de
bezoekers van een locatie randvoorwaardelijk,
zwaarstwegende factor bij de keuze van een
maar tegelijkertijd altijd ondergeschikt aan het
parkeerplaats is (gewicht 60%). Daarna ko-
doel waarvoor zij komen. Het moet daarom
men bereikbaarheid (25%), kwaliteit (10%) en
vanzelfsprekend verlopen. Dat houdt in dat
pas op de laatste plaats het tarief (5%).
de toegankelijkheid en vindbaarheid vanzelf-
Vraag is natuurlijk: wat is voldoende capaciteit
sprekend is, de techniek voor toegang en
en een goede locatie? Voldoende capaciteit
betalen vlekkeloos moet verlopen, de parkeer-
kun je vertalen in de mogelijkheid om, met
vakken wil je ruim en schuin, maar het is ook
enige moeite, op een druk moment in een
belangrijk dat men zich in de parkeerfaciliteit
normale week een plek te kunnen vinden. In
prettig voelt. Dat laatste heeft veel te maken
de praktijk betekent dat (voor winkelbezoek)
met een overzichtelijke, goed verlichte ruimte,
een bezettingsgraad op het drukste moment
maar ook met de afwezigheid van zwerfvuil
op de maatgevende dag (zaterdag) van onge-
en vervelende geurtjes.
‘Een parkeergarage moet voldoende capaciteit en een goede locatie hebben’ Sjoerd Stienstra
veer 90%. Wat een acceptabele loopafstand tussen parkeerplaats en feitelijke (winkel-)
Hooft: Ik ben het eens met Stienstra:
bestemming is, is sterk afhankelijk van het
capaciteit is van belang maar ook kwaliteit,
doel van het winkelbezoek (boodschappen
waar Huijbregts op doelt, is een belangrijke
doen of recreatief winkelen) en het profiel van
pijler. Parkeren is vaak sluitstuk van ontwikke-
het centrum. In Maastricht worden grotere
ling. Het wordt gezien als kostenpost. Mede
loopafstanden geaccepteerd dan in Venray.
daardoor laat de kwaliteit in de regel te
PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
11
PARKEERPANEL wensen over. Nog een complicatie: ze worden
worden geweerd, kortparkeerders (lees: de
ontworpen door mannen, terwijl nog steeds
klanten) hebben wel de lusten (voldoende
70% van de aankopen door vrouwen worden
parkeren, voor de deur) maar niet de lasten.
gedaan. Diverse kwaliteitsaspecten dienen in
‘De basis dient op orde te zijn: capaciteit, kwaliteit en prijs’ Toine Hooft
het ontwerp besloten te zitten (en zijn dan
Van der Linden: De minimale vereisten zijn:
ook onomkeerbaar), en op de vrouwelijke
• De garage moet goed vindbaar zijn en in
chauffeur gericht. Denk aan:
de garage moet je als voetganger de in/
• Uitnodigende en ruime entree
uitgang gemakkelijk vinden
• Eenrichtingverkeer (logische rijrichting),
• Je moet direct bij het uitstappen al weten
schuin inparkeren en ruime parkeervakken,
waar je je auto bij terugkomst kan terug-
voor efficiënte en gemakkelijk parkeeraf-
vinden
handeling • Kolommen op de kop, om zo onnodige schade te voorkomen (niets dodelijker dan
• Natuurlijk schoon, heel, veilig • En tenslotte, heel belangrijk, betaalbaar vanuit de optiek van de bezoeker
allerlei lakstrepen aan de kolom) • Scheiding automobilist en voetganger
Alles daarbovenop maakt dat de consument
• Licht, lucht en ruimte
met een goed gevoel de garage verlaat.
Daarnaast is de prijs ook van belang. De con-
Wigman: Er zijn al veel waarheden gezegd
sument is bereid een redelijke prijs te betalen,
waar ik me prima bij aan kan sluiten. Wat ik
passend bij de omvang en kwaliteit/sfeer van
nog wil benadrukken is dat parkeren nooit
het winkelgebied. Dit geldt in het bijzonder
een doel op zich is en dus altijd een noodza-
voor de grote (binnen)steden. Voor de meeste
kelijk kwaad. Het parkeerverblijf zo gastvrij
winkelgebieden is gratis parkeren een must,
mogelijk vormgeven is dan de uitdaging. Het
zeker als parkeren bij de concurrent ‘gratis’ is.
verwachtingspatroon van de consument moet
Daar waar de beste plekken ingenomen wor-
daarbij niet onderschat worden. De verschillen
den door (ongewenste) langparkeerders (vaak
tussen de winkelgebieden zullen alleen maar
winkeliers en personeel en bewoners) is een
groter worden. Bij ieder winkelgebiedprofiel
regime van tijdelijke tariefvrijstelling of blauwe
hoort een passende parkeervoorziening.
zone een geschikte optie. Langparkeerders
Veranderende functie van steden De functie van steden verandert in de toekomst. Heeft deze verandering gevolgen voor parkeren? Welke en waarom? Huijbregts: Zolang mensen een reden heb-
parkeerproduct. De autoklant is goed voor
ben om binnenstedelijke locaties te bezoeken
ongeveer 60% van de totale detailhandels-
zullen ze ook gebruik willen maken van de
bestedingen. De basis dient op orde te zijn:
auto. Om de leefbaarheid en aantrekkelijkheid
capaciteit, kwaliteit en prijs (parkeerregime).
van binnensteden te vergroten wordt het be-
Enkele andere elementen waaraan een mo-
lang van ondergronds parkeren steeds groter.
dern parkeerproduct dient te voldoen:
Goede toegankelijkheid van parkeerfaciliteiten
• (Automatisch) parkeerverwijssysteem
in de centra is hierbij essentieel voor vitale
• (Achteraf) betalen per minuut
binnensteden. Het is van groot belang dat een
• Services: van informatiepanelen, tot op-
goed gemeentelijk beleid hierop inspeelt.
laadpalen, mogelijkheid kleine reparaties en parkeerarrangementen
Hooft: Bij een aantrekkelijke toekomstbestendige (binnen)stad of winkelgebied hoort een aantrekkelijk en toekomstbestendig 12
• Parkeren voor (elektrische) fietsen en scooters (wordt soms vergeten)
Stienstra: Het Nederlandse detailhandels-
Uit onderzoek blijkt dat 80% van de koopori-
aanbod zal waarschijnlijk sterk worden ‘opge-
ëntatie nu via internet plaatsvindt. Ik zeg niet
schud’, met daarin ‘winnaars’ en ‘verliezers’.
dat al die mensen zich niet ook oriënteren in
De centra die komen bovendrijven zullen
de binnenstad of elders fysiek. Maar je mist
mogelijk meer bezoekers kennen (hangt ook
in het druktebeeld al die mensen die vroeger
af van ontwikkelingen in consumentengedrag
winkel in, winkel uit zich oriënteerden. Positief
en koopgewoontes, denk bijvoorbeeld aan
is wel dat de bezoeker van nu ook snel een
internetshopping), en waarschijnlijk ook met
echte koper is. Maar kijkende naar parkeer-
een grotere reikwijdte van het verzorgings-
behoefte, de customer journey vindt nu ook
gebied te maken krijgen. De parkeervraag zal
digitaal plaats en dus is dat kanaal al bijzonder
als gevolg daarvan kunnen toenemen, waarbij
belangrijk, voor het winkelgebied inclusief
het de vraag is of het voor een toenemende
de parkeergarages . Kortom: de digitalise-
parkeervraag mogelijk is voldoende parkeer-
ringstrend zal zeker gevolgen hebben voor
capaciteit in de binnenstad te realiseren. Hier
de benodigde aantallen parkeerplekken. Laat onverlet dat het binnenstedelijk parkeren nu en zeker in de toekomst bijzonder belangrijk
mogelijkheden voor verschillende vormen van
is en blijft. Dus de vier antwoorden op vraag 1
individueel en collectief vervoer. P&R-achtige
zijn uitermate belangrijk.
PARKEREN OP LOCATIE
liggen grote kansen voor ‘intermobiliteit’, het zoeken naar slimme en duurzame combinatie-
oplossingen zijn één variant daarvan, maar ook andere innovatieve oplossingen zijn
Wigman: Winkelgebieden gaan in de
denkbaar, waarbij ICT een belangrijke rol zal
toekomst meer van elkaar verschillen. Grote
moeten spelen.
binnensteden zien hun verzorgingsbereik
Aan de andere kant zullen er ook centra zijn
toenemen en consumenten zullen langer
die hun profiel zullen moeten downgraden,
verblijven. Tegelijkertijd zullen ze minder op
met alle gevolgen van dien voor parkeren. Hier
producten en meer op gebruik ter plekke
zal de parkeerdruk eerder afnemen (ver-
gericht zijn (festivals, evenementen, horeca,
schuiving in vervoerwijze van auto naar fiets,
etc). Of dan ook de parkeervraag toeneemt is
minder en korterdurend bezoek), gepaard
nog maar de vraag. Als de prijs voor parkeren
gaand met een lagere acceptatie van grotere
net zo duur is als een treinkaartje worden er
loopafstanden en hogere tarieven. Op 19
denk ik toch op een gegeven moment andere
maart, tijdens Parkeren:broodnodig?! ga ik
keuzes gemaakt.
hier dieper op in.
De kleinere winkelgebieden zullen meer op de
‘Het succes van het centrum is het succes van de garage’ Joris Huijbregts
boodschappen gericht zijn en daar speelt prijs Van der Linden: Nu al is het aankoopge-
en concurrentie op parkeren een grote rol.
drag van de consument structureel veranderd en dus is de verandering er nu al! Iedereen ziet bezoekersaantallen in binnensteden dalen.
Parkeergarage als marketinginstrument Hoe kan de parkeergarage worden ingezet als marketing instrument voor de binnenstad? Van der Linden: Je kan denken aan syner-
sen. Ik denk bij Gouda aan kaas, kaarsen en
gie met de marketing van het te bezoeken
stroopwafels. Dit in de garages doortrekken
winkelgebied; eenheid uitstralen. In de garage
niet alleen qua beleving maar ook commerci-
kunnen ondernemers reclame maken of in de
eel, van routering naar de musea tot aan de
garage al kunst en cultuuruitingen plaat-
Goudse bakkers.
13
PARKEERPANEL Huijbregts: 80% van de bezoekers van
‘De digitaliseringstrend heeft gevolgen voor de benodigde aantallen parkeerplekken’ Sietske van der Linden
Stienstra: Ik sluit me aan bij Huijbregts: de
een garage zijn wekelijks of tweewekelijks
mogelijkheden zijn legio. Denk bijvoorbeeld
terugkerende klanten, die iedere keer weer
aan een combiticket restaurant-theatervoor-
dezelfde slagbomen passeren. Dit biedt aan-
stelling en een gereserveerde parkeerplaats.
knopingspunten voor doelgerichte communicatie. Zodra deze 80% door middel van een
Hooft: De garage wordt een marketingin-
(gezamenlijk) loyalty programma uit de anoni-
strument door een aantrekkelijk parkeerpro-
miteit gehaald kan worden, kan in de garage
duct (optelsom van capaciteit, kwaliteit en
op verschillende manieren aandacht worden
prijs) te bieden, in combinatie met parkeer-
gevestigd op zaken in en om de locatie die
arrangementen (de klant die frequent komt
voor hen interessant zouden kunnen zijn. Dit
en veel besteedt parkeert ‘gratis’, geen of
kan gaan om aanbiedingen voor specifieke
lager tarief in de avonduren en op zondag),
producten waarin men geïnteresseerd is, actu-
services (informatiepanelen, tot oplaadpalen,
ele evenementen, of horeca aanbiedingen die
mogelijkheid kleine reparaties) en een snelle
de bezoeker kunnen verleiden het bezoek aan
en efficiënte verkeers- en parkeerafhandeling
de locatie te verlengen, hetgeen kan resulte-
(zoals betalen met de mobiel).
ren in toenemende bestedingen. Belangrijk hierbij is dat retail, horeca en theaters de
Huijbregts: Dat zie ik voor een deel echt
juiste overleg- en samenwerkingsvorm vinden.
anders. Parkeren is een voorwaarde voor een
Het gezamenlijke doel – binden van de be-
succesvolle binnenstad, maar je kunt nooit
zoeker – is hier het uitgangspunt. Het succes
mensen aantrekken met parkeren op zich. De
van het centrum is het succes van de garage.
service moet natuurlijk perfect zijn, en de ga-
Belangrijk aandachtspunt is dat het parkeren
rage is wat dat betreft het visitekaartje, maar
op zich geen reden voor mensen is om te ko-
je moet niet mensen lokken met bijvoorbeeld
men of langer te blijven. Het moet er gewoon
een laag parkeertarief. Je moet klanten lokken
zijn, en goed verzorgd zijn. De kansen zitten
met aantrekkelijke winkels. Deze op de juiste
hem in de parkeerfaciliteit als toegangspoort
manier onder de aandacht brengen is iets wat
tot de locatie, en de terugkerende stroom van
al in de parkeergarage kan beginnen.
identificeerbare bezoekers. Wigman: Dit is volgens mij nog een maagOp 19 maart, tijdens Parkeren:broodnodig?!
delijk terrein. In de sfeer van arangementen en
wil ik graag samen op zoek gaan naar meer
marketing gebeurt er nog weinig.
inzichten en ideeën.
Ideale parkeersituatie binnenstad Hoe ziet jouw ideaalbeeld eruit? Wat ga je in de binnenstad doen, en hoe ziet daarbij de ideale parkeersituatie er uit?
14
Hooft: In mijn ogen is de parkeergarage/het
van de binnenstad. Ik gebruik Disney wel
parkeerproduct nu een zwakke (de zwakste)
eens als metafoor. Disney is een krachtig en
schakel in een winkeltrip, in ogenschouw
herkenbaar merk, wat zeer zorgvuldig wordt
genomen dat de gemiddelde auto die de
uitgedragen en vermarkt. De beleving/reis be-
binnenstad aandoet van steeds meer luxe
gint al thuis (op de website, aan de telefoon)
en gemak voorzien is en de winkel (of het
en wordt consequent doorgezet: onderweg,
winkelgebied) ook evolueert. Mijn ideaal-
op het parkeerterrein (verwijsborden, informa-
beeld: de parkeergarage als ontvangsthal
tiedichtheid neemt steeds verder toe) en het
TEKST PETER BEKKERING
park. Op het parkeerterrein heb je het gevoel
ik natuurlijk al in de sfeer van het te bezoeken
er al te zijn – Mickey komt je tegemoet! – ter-
gebied. De Parkeergarage van De Markthal in
wijl het misschien nog wel een uur duurt voor
Rotterdam is – bijna – goed. Klein minpuntje:
je de eerste attractie hebt ervaren. Eenmaal in
als bezoeker verwachtte ik in de garage een
het park zijn er verschillende ‘werelden’ met
betere verwijzing naar de Markthal zelf. Maar
een eigen thema, sfeer, attracties, doelgroep,
wat een beleving, al vanaf het moment van
winkeltjes, shows en horeca.
aanrijden tot terug naar huis.
Stienstra: Het bezoekmotief is bepalend
Huijbregts: De ideale trip is one stop
voor de eisen die je aan parkeren stelt; als ik
shopping. Mijn bezoek begint en eindigt bij
snel, doelgericht bij een specifieke winkel iets
voorkeur in de zelfde parkeergarage, hetgeen
wil aankopen (en zeker als dat volumineus
inhoudt dat ik zowel mijn winkelkar van de
en zwaar is), wil ik dichtbij parkeren, mag dat
supermarkt naar mijn kofferbak wil kunnen
best iets kosten en is beschikbaarheid van
rijden, daarna lekker wil kunnen winkelen en lunchen, vervolgens dineren, en een bioscoopje pakken. Verder wil ik vanuit de garage mijn
wil verkennen, misschien iets kopen, wellicht
bezoek gemakkelijk kunnen plannen. Ik wil
iets eten, dan mag de parkeerplaats best iets
weten waar ik moet zijn als ik nog onbekend
verder weg liggen, is P&R of misschien zelfs
ben, en hoe ik er gemakkelijk kan komen.
valet-parking niet onmogelijk, en wordt parke-
Het is ook hier dat ik me bij mijn vertrek als
ren onderdeel van het gevoel van gastvrijheid
bezoeker gewaardeerd wil voelen. Een kleine
van de binnenstad.
PARKEREN OP LOCATIE
een plaats het belangrijkst. Als ik daarentegen eens een hele middag het winkelgebied
bevestiging, dank voor uw bezoek, het liefst namens de plekken die ik die dag heb bezocht,
Van der Linden: Idealiter vind ik op het
en tijdens mijn bezoek al (een deel van) mijn
internet direct de parkeergarageinfo die ik
parkeerkosten voldoen. Afrekenen van par-
zoek. Als ik bijvoorbeeld ‘Van Goghmuseum’
keerkosten is gedurende de dag al gebeurd,
google omdat ik dat wil bezoeken, inclusief
men wenst mij bij vertrek nog een prettige
tarieven en zelfs alternatieven zoals trein, P&R
avond en een goede reis. Voor de betaalau-
etc. Tomtom leidt me naar die garage, maar
tomaat staan wachten is iets wat je eigenlijk
ruim te voren zie ik of daar nog wel plekken
altijd wil vermijden. Extra belevingselementen
genoeg zijn. De ingang is goed te vinden en
in een garage zijn daarnaast leuk, maar ik
geen kruip-door-sluipdoor-ingang met hoge
sluit me hier aan bij Van der Linden; sommige
drempels, met angst voor deuken en kras-
garages hebben eerst nog af te rekenen met
sen en het kaartje wordt me bijna aange-
basiselementen als ’heel, schoon, ruim, veilig,
reikt. Zonder nadenken wordt me duidelijk
en verlicht’. Als deze bronnen van irritatie zijn
op welke plek, niveau, gedeelte ik sta, de
weggenomen kun je eventueel nog een stapje
wandelaarsuitgang doemt direct op en zelfs
verder gaan.
‘Mijn ideaalbeeld is een binnenstad zonder parkeergarages’ Felix Wigman
bij terugkomst gaat alles zonder nadenken of zoekmomenten. Dus ook aan de buitenkant
Wigman: Mijn ideaalbeeld is een binnenstad
van de garage zijn verwijzingen naar alle
zonder parkeergarages. Als autonoom vervoer
ingangen, en loop ik zonder nadenken naar
daadwerkelijk tot ontwikkeling komt word
de juiste. Natuurlijk goede verlichting, schoon,
je als binnenstadsbezoeker in de binnenstad
dus geen ingewikkelde onvindbare ingangen
afgezet en komt het voertuig je weer ophalen
na het bezoeken van het hele winkelgebied, ik
als je via de smartfoon aangeeft dat je weer
hoef niet mijn halve handtas ergens tussen-
ergens anders naar toe wilt. Het voertuig
klemmend vast te houden en tegelijkertijd
heeft ondertussen iemand anders opgehaald
het kaartje ergens in te wurmen, of een
of heeft ergens buiten de stad gewacht op de
zwaar openende deur te bevechten. Er is een
volgende oproep, maar gaat zeker niet voor
schoon toilet, goed verlicht zodat ik me ook
€4,- in een parkeergarage staan wachten.
presentabel kan maken. En in de garage raak
PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
15
19 maart
Winkelen en parkeren: samen op zoek naar constructieve oplossingen Onze binnensteden staan onder druk. Investeerders, eigenaren, ontwikkelaars, beheerders, retailers en anderebetrokkenen zijn op zoek naar nieuwe functies van de (binnen)stad en vooral ook naar toekomstbestendige en constructieve oplossingen. Het PARKEER24 Jaarcongres ‘Parkeren:broodnodig?!’ dat op 19 maart in Amersfoort plaatsvindt, focust hierop en brengt alle partijen bij elkaar om een dag lang visies, ideeën en ervaringen uit te wisselen. En … om gezamenlijk op zoek te gaan naar werkbare oplossingen. Dit congres heeft uitdrukkelijk tot
PROGRAMMA
doel bruggen te slaan en verbindingen te leggen tussen gemeenten,
In samenwerking met Nederlandse Raad Winkelcentra, Platform
vastgoedbeheerders en parkeer-
Binnenstadsmanagement, Q-Park, Stienstra Adviesbureau stedelijk
exploitanten, en retail organisaties.
verkeer en INretail is een interessant programma voor u vastgesteld.
Want voor het vinden en uitvoeren van de juiste oplossing hebben alle
09 .30
partijen elkaar hard nodig.
10 .00 Jaarcongres door en kennismaking met de Dagvoorzitter
Ontvangst en Meet & Greet met de partners (optioneel) Ulrika Pattberg - Hoogleraar verkeerspsychologie aan de universiteit van Regensburg (Duitsland)
10 .10 Aftrap door wethouder Mobiliteit Hans Buijtelaar van gemeente Amersfoort 10 .30 Plenaire Opening door keynotespreker Jeroen Roelands: Vitaliteitsbenchmark
16
11 .15
1e ronde – keuze uit de sessies 1, 2, 3 of 4
12 .30
Lunch
13 .30
2e ronde – keuze uit de sessies 1, 2, 5 of 6
14 .45
Pauze
15.15
3e ronde – keuze uit de sessies 3, 4, 5 of 6
16.30
Plenaire wrap-up en afsluiting
16.50
Borrel
RODE EN GROENE HUISJES Vitaliteitsbenchmark
Keynotespeaker Jeroen Roelands
de mix van elementen wordt po-
neemt u mee naar groene én rode
sitief beoordeeld. Een rood huisje
huisjes; verspreid op een kaart van
geeft aan dat de vitaliteit van het
Nederland. Groen is vitaal, rood
centrum niet optimaal is. “Soms
kent de nodige uitdagingen. Waar
komt dat omdat het winkelaanbod
zijn kennis op gebaseerd is? De
beter kan en er bijvoorbeeld veel
vitaliteitsbenchmark onder de 100
vergrijzing in een gebied is”, legt
grootste winkelcentra. Vers van de
Roelands uit. Ook de bereikbaar-
pers.
heid, waar parkeren onderdeel van uitmaakt, werd meegenomen in de
waarheid is, maar het geeft zeker
benchmark. Roelands’ conclusie? “Het parkeerbeleid - maar ook de
een goed beeld van de vitaliteit van
kwantiteit én kwaliteit van de par-
de diverse centra”, vertelt Roelands
keervoorzieningen - moet passend
enthousiast. “Als je achter de cijfers
zijn bij de doelgroepen die je wilt
kijkt, zie ik een trend.” Er is geke-
aantrekken, en dat is lang niet altijd
ken naar de kwetsbaarheid van
zo.” De boodschap is helder: “We
winkelcentra, gebaseerd op vier
moeten toe naar vitale steden. En
elementen: demografische ontwik-
dat bereik je alleen door samen te
kelingen, winkelaanbod, ruimtelijke
werken; het is in het belang van
kwaliteit en bereikbaarheid. Een
ons allemaal.”
PARKEREN OP LOCATIE
“Ik zeg niet dat deze benchmark de
groen huisje op de kaart? Chapeau,
DE SESSIES 1. PARKEREN ALS POSITIEVE START VAN DE ‘CUSTOMER JOURNEY’
INFORMATIE DATUM: Donderdag 19 maart 2015
Begeleiders: Brigit Gerritse (Nederlandse Raad Winkelcentra) en Ineke Spapé (SOAB) 2. PARKEERGARAGE ALS MARKETINGINSTRUMENT Sprekers: Felix Wigman (Platform Binnenstadsmanagement)
TIJDEN: 09.30 – 17.00 uur LOCATIE: Regardz Eenhoorn – Amersfoort
en Joris Huijbregts (Q-Park) 3. WINKELGEBIEDEN IN DE TOEKOMST Sprekers: Sjoerd Stienstra (Stienstra Adviesbureau Stedelijk Verkeer) en Olaf Busch (CCCCC winkelgebieden)
TARIEF: € 295, SITE: www.parkerenbroodnodig.nl
4. DE ROL VAN FIETSPARKEREN Sprekers:Frank Kool (Gemeente Haarlem)
ORGANISATIE: PARKEER24 –onderdeel van
en Jeroen Verwaaijen (Strabo)
Acquire Publishing BV
5. SUCCES VERHALEN: WHAT IS IN IT FOR ME? Spreker: Angelique Breukel (Stadstoezicht gemeente ’ s-Hertogenbosch) 6. PRAKTIJKVOORBEELD PARTNERSHIP
i
Sprekers: Vladan Jankovic (P1) en Teade Groen (Syntrusachmea)
Meer informatie over het PARKEER24 Jaarcongres vindt u op www.parkerenbroodnodig.nl
PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
17
Trends in parkeren Samen met de ANWB probeert CROW jaarlijks de trends en ONTWIKKELINGEN op een bepaald onderdeel van het WERKVELD weer te geven. In 2014 is in dat kader ‘het parkeren’ onder de loep gelegd. De ANWB heeft de meningen en verwachtingen van de AUTOMOBILISTEN gepeild, terwijl CROW de deskundigen op parkeergebied heeft bevraagd. In dit artikel wordt nader ingegaan op de resultaten van het onderzoek onder de DESKUNDIGEN: vertegenwoordigers van gemeenten, provincies, het rijk, kennisinstituten en adviesbureaus.
N Betaald parkeren loopt de komende 10 jaar op van 8 naar 60 procent
ederland telt een kleine 8 miljoen per-
veel deskundigen het erover eens dat in geval
sonenauto’s. Die staan gemiddeld 23
van betaald parkeren de gebruiker (automobi-
uur per dag ergens geparkeerd. Meest-
zijn rekening neemt.
of bij het winkelcentrum. Er zijn dus meer
De vraag is nu: blijft dat zo of verwachten de
parkeerplaatsen nodig dan er auto‘s zijn, naar
deskundigen dat het in de toekomst gaat ver-
schatting ongeveer twee keer zo veel. Hoewel
anderen?
het gevoel wellicht iets anders aangeeft is nog steeds 92 procent van die parkeerplaatsen
PARKEERBELEID
gratis.
Over het basisprincipe van parkeerbeleid lopen
Een standaardparkeervak beslaat ongeveer
de meningen sterk uiteen. Volgens de kennisin-
twaalf vierkante meter. Als je bedenkt dat
stituten en de adviesbureaus ligt het accent van
Nederland ruim 10 miljoen openbare parkeer-
het huidige parkeerbeleid op het min of meer
plaatsen telt, kom je alleen daarmee al op een
beperkt sturen van de parkeervraag. De meer-
totaal oppervlak van ruim 120 vierkante kilo-
derheid van de overheidsvertegenwoordigers
meter. Dat is meer dan de hele gemeente Den
geeft toe dat het beleid toch vooral gericht is
Haag. Nog afgezien van het aantal parkeer-
op het (beperkt) volgen van de vraag.
plaatsen op eigen terrein; dat is naar schatting
Voor de toekomst gaat een derde van de
nog eens 4,4 miljoen.
deskundigen uit van een sturend beleid door
Bij de bouw van nieuwe voorzieningen wor-
middel van tarieven en vergunningen. Klei-
den parkeernormen gehanteerd. De meeste
ne gemeenten vermoeden dat voor hen het
gemeenten gebruiken de parkeerkencijfers
parkeervraagstuk in de toekomst zal worden
van CROW als basis voor parkeernormering.
opgelost door de toename van de Internetaan-
Het komt er op neer dat bij nieuwbouw in de
kopen. De grote gemeenten verwachten dat
meeste gevallen parkeerruimte wordt aange-
ze in de toekomst meer aandacht zullen gaan
legd.
besteden aan het fietsparkeren in plaats van
De meeste parkeerplaatsen bevinden zich in
het autoparkeren.
de open lucht. En dan hoofdzakelijk langs de
Kennisinstituten, kleine gemeenten en ad-
openbare weg. Naar schatting bevindt 2 pro-
viesbureaus zien een ontwikkeling op termijn,
cent van het totaal aantal parkeerplaatsen zich
waarbij het beleid zich richt op het vraagstuk
in een parkeergarage.
van de leegstaande parkeerruimte.
Hoewel het aandeel niet exact te geven is, zijn 18
list) slechts 9 procent van de totale kosten voor
al bij de eigen woning, soms bij de werkplek
TEKST HILLIE TALENS – CROW
tien jaar met de mobiele telefoon betaalt. Als alternatief worden de PIN-pas, de OV-chipcard
verandering in het gebruik van de parkeerken-
en een reserveringssysteem via het Internet
cijfers. Twee derde van alle bevraagde deskun-
kansrijk geacht.
digen verwacht dat ze in de toekomst slechts
Niemand verwacht
inspiratiebron voor beleid zullen zijn. Hierbij
P+R
is wel een opvallend onderscheid te zien. Bij
Met name provincies zien in de toekomst meer
de kleinere gemeenten verwacht men dat de
aandacht voor het parkeren op afstand, zoals
parkeerkencijfers nog steeds zullen worden
op P+R-locaties. Gevraagd naar de verwachte
overgenomen als parkeernorm, de grote ge-
groei van de P+R-locaties antwoord de meer-
meentes zien ze slechts als inspiratiebron. De
derheid dat er niets gaat veranderen. Toch ver-
deskundigen die net werkzaam zijn bij een
wacht nog een derde van de deskundigen dat
gemeente verwachten dat over vijf jaar de
het aantal P+R-locaties sterk zal groeien. Nie-
parkeerkencijfers niet meer gebruikt gaan wor-
PARKEREN OP LOCATIE
PARKEERKENCIJFERS De meeste deskundigen zien over vijf jaar een
dat over 10 jaar de parkeerproblemen in woonwijken zijn opgelost
den. In hun ogen zal het parkeervraagstuk bij nieuwbouw op een geheel andere wijze worden ingevuld. BETAALD PARKEREN De meeste deskundigen zijn het er over eens dat over tien jaar het aantal parkeerplaatsen waarvoor betaald moet worden fors zal toenemen. Het percentage zal naar verwachting oplopen van 8 naar 60 procent. En volgens de deskundigen bij de grote gemeenten tot zelfs 75 procent. Aan de andere kant verwachten
i
de deskundigen van de middelgrote en kleine
Het verslag van het gehele
gemeenten een geringere groei; tot ongeveer
onderzoek is beschreven in
40 procent.
‘Trends in parkeren’. Dit digitale
Dat we in de toekomst niet meer met munt-
boekje is te downloaden via de
geld gaan betalen staat voor alle deskundigen
CROW-website.
vast. De meesten verwachten dat men over PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
19
koffie, een snack of entree voor een museum worden aangeboden. PARKEREN IN WOONGEBIEDEN Op dit moment zijn het invoeren van gereguleerd parkeren (vergunningen) en het stimuleren van het parkeren op eigen terrein de meest gebruikte parkeerinstrumenten in woongebieden. De gemeenten baseren het ingrijpen op het eigen parkeerbeleid of op klachten van bewoners. Extra parkeerplaatsen worden nog het meest in de openbare ruimte aangelegd. Dit gaat dan ten koste van openbaar groen of speelruimte. Niemand verwacht dat over tien jaar de parkeerproblemen in woonwijken zijn opgelost. Reden hiervoor is dat de meesten verwachten
Het gaat tegenwoordig om de beleving van een stad
mand verwacht overigens een sterke afname
dat het autobezit de komende tien jaar nog zal
van het aantal.
groeien.
Belangrijk voor een goed functionerende P+R
Van de deskundigen verwacht 20 procent dat
is volgens de deskundigen een juiste ligging,
over 10 jaar het parkeren in woonwijken over-
ruime
gegaran-
al gereguleerd zal zijn. Eveneens 20 procent
deerde parkeerplaatsen en veiligheid. Velen
natransportmogelijkheden,
verwacht dat tegen die tijd niet de gemeente,
vinden een combinatie met bijvoorbeeld verga-
maar de bewoners, al dan niet geholpen door
dermogelijkheden of WIFI een welkome aan-
private partijen, zelf het parkeerprobleem aan-
vulling.
pakken.
PARKEREN IN CENTRUMGEBIEDEN
TEN SLOTTE
Parkeren is één van de factoren die winkelbe-
Aan het eind van de enquête is gevraagd naar
zoek kunnen beïnvloeden, maar teruglopende
de grootste uitdaging op parkeergebied in de
winkelomzetten zijn zelden volledig aan hoge
toekomst. Het betaalbaar houden en sluitend
parkeertarieven te wijten. Daar zijn de parkeer-
krijgen van de parkeerexploitatie zijn voor de
deskundigen het over eens. Andere factoren
meesten de belangrijkste aandachtspunten.
spelen een grotere rol. Winkelen via internet
Met name de adviesbureaus zien een uitda-
bijvoorbeeld. Internet wordt vooral gebruikt in
ging in het regelen, reserveren en betalen van
de oriëntatiefase van aankopen. Dat betekent
parkeerplaatsen via het Internet. Voor de verre
dat mensen minder vaak naar de stad zullen
toekomst zal het gebruik van in-car-systemen
gaan. Daardoor zijn ze minder gevoelig voor
daarbij een belangrijke rol spelen.
impulsaankopen. Daarnaast is sprake van ander
Daarnaast verwachten de deskundigen dat we
consumentengedrag. We hebben alles al, we
veel flexibeler met de tarieven zullen omgaan.
zijn verzadigd. Steden die deze ontwikkelingen
Dat betekent dat voor parkeren net als in het
niet kunnen compenseren, bijvoorbeeld met
openbaar vervoer sprake zal zijn van dalurenta-
meer horeca, evenementen, musea en derge-
rieven en spitstarieven.
lijk krijgen het moeilijk. Het gaat tegenwoor-
Er wordt in de toekomst ook veel effect ver-
dig om de beleving van een stad. Goede par-
wacht van het deelautogebruik en van de in-
keervoorzieningen zijn daarbij een onderdeel
troductie van zelfrijdende auto’s. Dat laatste
van het geheel. Daar waar het parkeren wordt
wordt naar verwachting pas realiteit over 15 tot
meegenomen in het concept van een gastvrije
20 jaar en dan in eerste instantie voor commer-
stad floreren de centra. Het gaat dan niet om
cieel gebruik, zoals goederenvervoer en collec-
gratis parkeren maar om een totaalpakket,
tief personenvervoer.
waarbij ook kortingsbonnen voor een kopje 20
advertenties
bronovo ziekenhuis den haag primeur met deelinitiatief
'uit-je-auto'
Dubbelgebruik parkeerterreinen brengt braakliggend kapitaal tot leven Dubbelgebruik van PARKEERPLAATSEN kan de gebruiker, markt én overheid veel voordeel opleveren. Vanuit deze gedachte worden onder de vlag van het project UIT-JE-AUTO binnenkort de eerste parkeerplaatsen opengesteld in Den Haag, een initiatief dat de parkeerdruk bij evenementen moet verminderen. Het Bronovo ziekenhuis heeft de PRIMEUR. Andere partners zijn WorldForum (het Congresgebouw in Den Haag) en de ANWB. Daarmee komt UIT-JE AUTO na 6 jaar vanuit de PILOTSFEER in de operationele fase.
D
e parkeerplaatsen worden buiten de
is de NDW (Nationale Databank Wegverkeers-
eigen piekuren ter beschikking gesteld
gegevens). Per bestemming worden meerdere
aan bezoekers. Voor natransport kun-
routes getoond. Per route krijgt de app een
nen bezoekers online ketenarrangementen
datafeed met de reistijd en de vertragingsin-
van HTM en taxiservices reserveren. UIT-JE-
formatie per route. Iedere 5 minuten wordt de
AUTO heeft een website ontwikkeld en een
normale reistijd bepaald op basis van reistijden
app. Op de website is het beschikbare parkeer-
van de afgelopen 5 weken. Van vertraging is
aanbod per dag en per plek te zien. De app
sprake wanneer de actuele reistijd groter is
biedt navigatie naar de plek van bestemming,
dan gemiddeld. Door een slimme manier van
inclusief actuele verkeersinformatie over alter-
automatische toegangscontrole zijn kostbare
natieve routes in de buurt van de bestemming
toezichthouders ter plekke niet meer nodig.
en een foto van de ingang van de parkeerga-
Een aparte zuil stuurt de slagboom aan, on-
rage. Hiervoor wordt samengewerkt met de
geacht van welke leverancier deze afkomstig
gemeente Den Haag. Bron voor de reistijden
is. De bezoeker biedt hier de reserveringscode aan. De eigenaar van de parkeerplaatsen geeft van tevoren aan, hoeveel parkeerplaatsen op welke momenten in de parkeerpool worden opgenomen. Periodiek wordt de gerealiseerde omzet afgerekend. Uiteraard kan de eigenaar de parkeerplekken ook buiten de evenementen aanbieden voor winkelend publiek en medewerkers en bezoekers van kantoren. EEN AIRBNB VOOR PARKEERPLAATSEN In het tijdperk van autodelen, Crowdfunding en Uber is UIT-JE-AUTO te beschouwen als een AirBnB voor parkeerplaatsen. In de huidige deeleconomie brengen ze braakliggend kapitaal weer tot leven. Er zijn voordelen voor
22
TEKST DAAN VAN EGERAAT - MONTEFELTRO
Een betere benutting van bestaande parkeercapaciteit vermindert zoekverkeer met uiteindelijk een prettigere buitenruimte
zoekverkeer rijdt dan onafgebroken rondjes
vice aan de klant op basis van de heilige graal
over de Zwolsestraat en de Nieuwe Parklaan;
‘Gewin Genot Gemak’, de ondernemer kan de
het duurt dan nog 8 uur voordat het vuur-
service aanbieden, overheden boeken winst
werkspektakel begint. Hetzelfde geldt voor
met minder zoekverkeer, minder auto’s in de
strandbezoek met mooi weer.
PARKEREN OP LOCATIE
evenementen en publiekstrekkers. Betere ser-
binnenstad, extra vulling van het OV en een commerciële impuls voor P&R. Ook bieden
GEBRUIK GETOETST
dergelijke diensten extra kansen voor stedelijk
Sinds 2009 is in Den Haag rond het Vuur-
verkeersmanagement bij drukte op basis van
werkfestival geëxperimenteerd met UIT-JE
regelscenario’s. En voor eigenaren van par-
AUTO. Tijdens de proef is gebruik gemaakt van
keerplaatsen betekent het extra inkomsten en
parkeerplaatsen bij het ministerie van IenM,
slim gebruik van leegstaand vastgoed met een
Madurodam en WorldForum. Uit enquêtes
strategische ligging.
is gebleken dat meer dan 80 procent van de
PARKEERDRAMA OF TEVREDEN KLANT?
reis. Ruim 40 procent van de bezoekers is be-
Jaarlijks reizen meer dan anderhalf miljoen be-
reid van tevoren een parkeerplaats te reserve-
zoekers naar Den Haag voor grote evenemen-
ren. Van de bezoekers die vervolgens de UIT-JE
ten. 27 Procent daarvan komt met de auto:
AUTO site bezochten, heeft driekwart de app
160.000 auto’s op een beperkt aantal dagen
gedownload. Hiervan heeft de helft tijdens
van het jaar. Hoe zorgen we dat de verkeers-
de reis de actuele verkeersinformatie geraad-
bezoekers zich vooraf online oriënteert op de
hinder wordt beperkt? Neem het jaarlijkse
pleegd. 70 Procent gaf aan deze dienst ‘zeker’
Vuurwerkfestival in Scheveningen. Het festival
weer te willen gebruiken, 26 procent ‘mis-
start om 10 uur ‘s avonds. Op dagen met mooi
schien’. Eén keer was er zoveel belangstelling,
weer is de parkeergelegenheid in Schevenin-
dat er voor de parkeerplaats bij het ministerie
gen om half 3 ’s middags al compleet vol. Het
een nieuwe file ontstond.
Dubbelgebruik biedt extra kansen voor stedelijk verkeersmanagement bij drukte
REACTIE FRANS VAN RIEL – DIRECTEUR BRONOVO ZIEKENHUIS “UIT-JE-AUTO biedt ons de kans een goed netwerk op
benutten van de lege parkeercapaciteit extra inkomsten
te bouwen binnen Den Haag, om betere parkeerfacili-
op. Ik heb goede verwachtingen van de dienst, en hoop
teiten aan bezoekers te kunnen bieden. Door onderling
dat we hiermee een maatschappelijke bijdrage kunnen
goede afspraken te maken kunnen we de totaalcapa-
leveren aan betere bereikbaarheid.” Na een jaar wordt
citeit in Den Haag beter verdelen. Daarnaast levert het
het initiatief geëvalueerd.
PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
23
Middelgrote gemeenten hebben baat bij P+Fiets Leeuwarden heeft het, Arnhem heeft het bijna en ook Maastricht denkt serieus na over de MOGELIJKHEDEN. Hans Voerknecht van het CROW vindt echter dat nog meer veel meer middelgrote gemeenten er BAAT bij zouden kunnen hebben: een succesvolle P+Fiets.
V
oerknecht kwam al eerder tot de con-
BROCHURE
clusie dat P+Fiets voor de grote (meer
Voerknecht is momenteel druk bezig met een
dan 200.000 inwoners) en kleine ste-
brochure vanuit CROW en Beter Benutten,
den (minder dan 50.000) niet interessant is. In
waarmee hij die middelgrote gemeenten over
november 2013 hield hij samen met Frans Kok
de streep hoopt te trekken. De brochure, die
van de ANWB tijdens het Nationaal Verkeers-
naar verwachting in april verschijnt, bestaat uit
kundecongres een presentatie daarover, ‘P+-
drie delen. In het eerste deel worden criteria
Fiets! Wordt het wat?’. De twee concludeer-
beschreven waaraan een succesvolle P+Fiets
den op basis van onderzoek dat het P+Fiets
moet voldoen. In het tweede deel wordt een
voor de grote steden geen optie is omdat de
businessmodel voor gemeenten beschreven en
kwaliteit van het openbaar vervoer te goed is
in het derde deel een businessmodel voor klan-
om een businesscase op te kunnen bouwen en
ten van een P+Fiets. “Vaak twijfelen werkge-
voor kleine steden ook niet omdat de afstan-
vers of ze wel of niet moeten deelnemen aan
den te klein zijn en goed te lopen zijn waardoor
Park+Fiets. Wij spelen in op de verschillende
er ook geen businesscase is. Bij de middelgrote
motieven, die werkgevers kunnen hebben. Wij
steden (50.000-200.000 inwoners) daaren-
rekenen in die brochure uit wat deelname van
tegen is er vaak geen goed openbaar vervoer
een werknemer aan P+Fiets oplevert op diver-
vanaf de rand van de stad. Tegelijkertijd is er
se aspecten, zoals bereikbaarheid, parkeerkos-
echter nog wel sprake van redelijk befietsbare
ten, vitaliteit en duurzaamheid en willen daar-
afstanden.
mee aantonen dat de baten opwegen tegen de kosten van deelname voor het bedrijf.” LEEUWARDEN Bedrijven doen er daarbij goed aan om te kijken naar Leeuwarden, waar Friesland Campina besloot vanwege vitaliteit, mobiliteit en duurzaamheid deel te nemen aan P+Fiets en 15 kluizen af te nemen. De 15 kluizen en fietsen werden vervolgens in de huisstijl van Friesland Campina vormgegeven. Werknemers krijgen een app – Positive Drive – waarmee ze hun ritten en kilometers registreren. Na een bepaald aantal ritten wordt de fiets hun eigendom. Het
24
Arnhem en omgeving. De rode stip geeft de locatie
Leeuwardense model van P+Fiets levert veel
van Arnhem Waterberg aan.
voordelen op voor een werkgever, zo toonde
TEKST PETER BEKKERING
PARKEREN OP LOCATIE
De fietskluizen bij de P+Fiets locatie Goutum bij Leeuwarden.
een presentatie van de Werkgroep Werk Slim
delbusje tussen Waterberg en hun kantoor in
Reis Slim op 20 januari aan. Zo kost een P+-
het centrum van Arnhem. Inmiddels is de inzet
Fiets-plek een bedrijf 400 euro per medewer-
van het busje niet meer haalbaar en rijdt het
ker, maar wordt dat volledig gecompenseerd,
niet meer; maar het parkeerprobleem voor de
doordat de fitte medewerker voor 400 euro
werknemers is gebleven. P+Fiets zou een goe-
minder verzuimt. Daarnaast kan de vrijkomen-
de oplossing voor hen kunnen zijn.”
de parkeerplek voor 500 euro per jaar worden
Wanneer de businesscase aantoont, dat P+-
verhuurd en zorgt de werknemer voor een ver-
Fiets op Arnhem Waterberg levensvatbaar is,
minderde CO2-uitstoot van 126 kilo.
willen de Stadsregio Arnhem-Nijmegen en de
Inmiddels wordt in steeds meer regio’s serieus
provincie Gelderland Arnhem Waterberg als
aandacht besteed aan P+Fiets. Voerknecht:
P+Fiets-pilot benoemen. Mocht die aanslaan,
“Het meest concreet na Leeuwarden is mo-
is het de bedoeling dat er in de stadsregio nog
menteel de regio Arnhem-Nijmegen. Daar zijn
meer P+Fiets-locaties komen. MAASTRICHT
ker, projectmanager bij de gemeente Arnhem,
In Maastricht bleek vorig jaar, dat veel werkge-
licht toe: “Het gaat om een gezamenlijk initia-
vers nog koudwatervrees hadden om aan P+-
tief van de provincie Gelderland, de Stadsregio
Fiets deel te nemen, vertelt Joost Beenker, pro-
Arnhem-Nijmegen en de gemeente Arnhem.
jectleider Fietsimpuls bij het Programmabureau
Voor Arnhem Waterberg is gekozen omdat de
Maastricht-Bereikbaar. “Daarbij draaide het
carpoolplaats deze zomer op de schop gaat
vooral om de kosten.” Mede door die koud-
en wordt uitgebreid. Op dat moment zouden
watervrees en door de flinke investeringen die
we er ook een P+Fiets aan kunnen toevoegen.
nodig zijn voor een P+Fiets was de business-
We hebben een mobiliteitsbureau – Syndesmo
case niet rond te krijgen en verdween het initi-
– gevraagd om de komende maanden de be-
atief naar de achtergrond. Dat veranderde toen
langstelling bij het bedrijfsleven te inventarise-
in Zuid-Limburg E-Car Sharing van start ging,
ren en uiterlijk in mei met een businesscase te
waarbij bedrijven en gemeenten het delen van
komen. De bedoeling is dat – net als in Leeu-
elektrische auto’s inzetten om kosten en het
warden – bedrijven gaan meebetalen aan de
milieu te sparen. “We zijn toen gaan kijken of
stalling of fietsboxen en de fietsen. Een eerste
we dat konden uitbreiden met BikeSharing, het
kandidaat daarvoor zou een zorgverzekeraar
delen van fietsen en het binnen de stad van
zijn. Die zorgden in het verleden voor een pen-
hub naar hub fietsen.” Tegelijkertijd werd ook
PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
in steeds meer regio's serieus
plannen om een P+Fiets op de carpoolplaats Waterberg in Arnhem te beginnen. David Bak-
Inmiddels wordt
aandacht besteed aan P+Fiets
25
Luchtfoto P+R Maastricht Noord, een bestaande locatie waar mogelijk P+Fiets gerealiseerd wordt.
Informele P+Fiets leidt vaak tot overlast
gekeken of P+Fiets gerealiseerd kon worden
hun auto naar die plek toe en gaan het laatste
op een aantal bestaande locaties zoals de P&R
stukje op de fiets naar hun werk. Zo’n informe-
Maastricht Noord en de Park&Walk bij het Pro-
le P+Fiets leidt echter vaak tot parkeeroverlast.”
vinciehuis. Op dit moment wordt in Maastricht
Voerknecht noemt het voorbeeld van De Binck-
onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden.
horst in Den Haag. “Daar zetten veel werkne-
Maastricht richt zich met BikeShare en P+Fiets
mers van bedrijven buiten De Binckhorst ’s
nadrukkelijk op een bredere doelgroep: “Zo
nachts een oud barrel neer. Vervolgens ko-
hebben we een grote groep buitenlandse stu-
men ze ’s ochtends met de auto, parkeren die
denten, die vaak met de auto naar Maastricht
op De Binckhorst en gaan op dat barrel naar
komen en natuurlijk veel bezoekers van buiten
hun werk. Met als gevolg dat er onvoldoende
Maastricht.” Maastricht heeft bovendien een
ruimte is voor werknemers van bedrijven op de
belangrijke stok achter de deur: In 2016 star-
Binckhorst. We zien kansen om deze overlast
ten de werkzaamheden aan de Noorderbrug,
met een echte P+Fiets op te lossen met goede
een belangrijke verkeersweg over de Maas.
parkeerplekken en goede fietsen.”
“Op dat moment wordt P+Fiets een interessant
Voerknecht zou graag zien dat P+Fiets al mas-
alternatief. Ik verwacht dan ook dat we begin
saler werd omarmd door gemeenten, maar hij
volgend jaar belangrijke knopen zullen hebben
moet zich er vooralsnog bij neerleggen dat
doorgehakt.”
het een zaak van de lange adem wordt. Ondertussen telt hij zijn zegeningen: “De eerste
26
REGULIER IN PLAATS VAN INFORMEEL
initiatieven die er in Leeuwarden en Maastricht
Voerknecht ziet naast de ontwikkelingen in
waren, sloegen niet aan. Nu is er in Leeuwar-
Leeuwarden, Arnhem en Maastricht nog meer
den een succesvol project bezig en zijn de voor-
kansen. Hij signaleert namelijk nog een ande-
uitzichten om in Maastricht van start te gaan
re ontwikkeling: regulier P+Fiets in plaats van
ook goed. Ik ben ervan overtuigd dat juist die
informeel P+Fiets. Hij legt uit: “Mensen zetten
verhalen het beste middel zijn om ook andere
wel eens een fiets tegen een hek, rijden met
gemeenten over de streep te trekken.”
TEKST PETER BEKKERING
Succesvol debuut EVA bij Lionel Richie Hoe voorkom je dat bij grote EVENEMENTEN iedereen dezelfde route neemt naar dezelfde parkeerplaats? Met dat doel ontwikkelde PRAKTIJKPROEF Amsterdam de PARKEREN OP LOCATIE
SMARTPHONE-APP EVA. EVA wordt voor elk evenement op maat gemaakt. Donderdag 5 februari was het de beurt aan de eerste app, ‘Met EVA naar Lionel Richie’.
H
et was meteen een goede test, vertelt
verschillende routes – bijvoorbeeld door au-
Frank Boer, coördinator meldkamer van
tomobilisten te adviseren een afslag eerder te
de VerkeersInformatieDienst (VID), de
nemen – en naar de juiste parkeerplek leiden.”
dag na het concert. Op dezelfde avond vonden
EVA wordt vooralsnog voor tien evenementen
er in hetzelfde gebied naast het concert van
ingezet, deels in het Arena-gebied en deels bij
Lionel Richie in de ZiggoDome namelijk nog
de RAI. Het eerstvolgende evenement is de
twee evenementen plaats: een concert van
Huishoudbeurs, die van 21 februari tot en met
Alt-J in de Heineken Music Hall en een thuis-
1 maart in de RAI wordt gehouden. “Een totaal
wedstrijd van Ajax in de Amsterdam ArenA.
andere testcase. Je hebt dan namelijk niet één
Drie evenementen, die gezamenlijk goed wa-
piekmoment, maar een evenement van een
ren voor ruim 70.000 bezoekers, die bovendien
week, met doordeweekse dagen en weekeind-
allemaal in de periode tussen half acht en half
dagen. Bovendien is het RAI-gebied een ander
negen ’s avonds arriveerden.
gebied dan het Arena-gebied.”
Boer legt uit hoe EVA werkt: “In EVA wordt alle informatie uit het Arena-gebied, de Verkeers-
EVA is onderdeel van de PraktijkProef Amster-
centrale Amsterdam en de VID gebundeld. Die
dam (PPA), een grootschalige proef die zich
gebundelde informatie – het aantal realtime
richt op het verminderen van files in de regio.
beschikbare parkeerplaatsen in het Arena-ge-
PPA richt zich op enerzijds het reguliere foren-
bied en de actuele verkeersinformatie – wordt
senverkeer en anderzijds op het evenementen-
vervolgens verwerkt tot een reis- en parkeerad-
verkeer. De proef is een initiatief van de ge-
vies, dat de gebruiker tijdig naar de juiste par-
meente Amsterdam, provincie Noord Holland,
keerplaats stuurt.” Het grote voordeel van de
Rijkswaterstaat en de Stadsregio Amsterdam.
Voor meer informatie:
beschikbaarheid van de gebundelde informatie
Of EVA blijft hangt ook af van de belangstel-
http://meteva.nl
is de flexibiliteit. Boer: “Wat al meteen heel
ling voor de app. Boer: “Het is een app, die
goed werkte, was de samenwerking tussen de
je maar één keer gebruikt, en is bestemd voor
verschillende verkeerscentrales en de mensen
bezoekers aan evenementen in Amsterdam uit
op de weg, zoals verkeersregelaars en agenten.
heel Nederland. Tegelijkertijd heeft het alleen
i
En dat kwam extra goed van pas, omdat er ver-
effect op de verkeersstromen als er voldoende
i
schillende aanrijdingen waren op de ringweg
mensen die de app downloaden in de Apple-
In de volgende Parkeer24 leest u
rond Amsterdam, die zorgden voor een stevige
of Google Play Store.” De proef met EVA loopt
een uitgebreid artikel over EVA.
avondspits. Dankzij die samenwerking konden
tot en met juni 2015..
we het verkeer echter tijdig spreiden over de PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
27
JAN KUIPERS NUNSPEET
Als elke m duur betaald wordt, moet je wel in mm denken 2
37,5 cm h.o.h. afstand
Het enige etagerek met FietsParKeur voor hart op hart afstand 37,5 cm Als internationale ontwikkelaar en producent van innovatieve fietsparkeersystemen, weten we als geen ander hoe belangrijk een halve cm kan zijn in de openbare ruimte. Continue innovatie zoals de ontwikkeling van nieuwe en bestaande fietsparkeersystemen is onze grote kracht. Als enige zijn we dan ook in staat om een etagerek mét FietsParKeur te leveren, met een hart op hart afstand van 37,5 cm. Want iedere mm telt.
28
HOOGWAARDIG EN VEELZIJDIG IN FIETSPARKEERSYSTEMEN. JANKUIPERS-NUNSPEET.NL
Optima
V
8
TEKST ANDRÉ KRUITHOF – ARRIVÉE
Personele consequenties van digitaal parkeren Het digitaliseren van parkeren klinkt op het eerste gezicht positief en MODERN. Als we ons echter realiseren dat het in feite betekent het automatiseren van het totale parkeerproces, dringt de personele consequentie pas echt tot ons door: menselijke arbeid wordt vervangen door TECHNOLOGIE. Gemeenten doen er daarom verstandig aan daar goed over na te denken voor ze bij het PARKEERPROCES de keuze voor digitaliseren en AUTOMATISEREN maken.
D
at automatiseren personele conse-
aan een kleinere overheid en aan kostenbespa-
quenties heeft, is niet nieuw. Tijdens
ring. De gemeenten kunnen op twee manieren
de industriële revolutie in de achttien-
inspelen op deze behoeften: ze kunnen auto-
de eeuw vond er een proces van mechanisatie
matiseren en dus autonome krimp realiseren.
plaats. Dat leidde ook toen tot opstanden van
Een andere optie is werken in regie.
werknemers die op straat kwamen te staan. WERKEN IN REGIE
snelheid en precisie van machines. Er volgde
Het werken in ‘regie’ betekent dat de gemeen-
een proces van transformatie. De klassieke ar-
te alleen nog een rol als regisseur ambiëren. De
beidersgroep werd kleiner en er ontstonden
uitvoering van taken verhuist dan naar markt-
nieuwe functies en vakmanschappen. We kun-
partijen. Eigenlijk vindt er dan geen krimp
nen uit deze geschiedenis leren dat de over-
plaats maar een verplaatsing naar de markt. Als
gangen van tijdperken altijd met weerstand en
de gemeente, naast regie, ook voor automati-
onrust gepaard gaan. Dat zal ook nu gebeuren
seren kiest, dan gaat dit ten koste van arbeids-
en daarom is het verstandig om daar in ieder
plaatsen. De vraag is alleen, bij wie?
geval niet naïef in te zijn.
Bij uitbesteden van uitvoerende taken vormen
Ook in de huidige tijd zijn er voorbeelden te
automatisering en ‘overgang van onderneming’
over, waarbij menselijke arbeid wordt vervan-
dan ook twee belangrijke aandachtspunten.
EN VERDER
Ze konden simpelweg niet wedijveren met de
gen door technologie. En ook nu heeft dat vaak grote personele consequenties. Neem
AUTOMATISEREN VAN PARKEREN
de banken. Die stoten personeel af omdat wij
Parkeren verschuift steeds meer van mensen-
massaal internetbankieren. Of kijk naar de win-
werk naar een geautomatiseerd proces. De
kelketens, die moeite hebben om het hoofd
technologie maakt het mogelijk dat wij veel
boven water te houden en vaak noodgedwon-
zaken online regelen. Bijvoorbeeld:
gen transformeren naar online formules. En
• Het aanvragen en betalen van een parkeer-
de reisbureaus, voor veel mensen die hun reis online regelen al een beeld uit het verleden.
vergunning of ontheffing • Het maken van een account bij een
Is automatiseren dan iets slechts? Nee, zeker
parkeerapp als Yellow Brick of Parkline
niet! Het is de basis voor een heel nieuw tijd-
• Het starten en stoppen van een parkeer-
perk. Maar zoals altijd, gaan veranderingen ook nu gepaard met weerstand. Het automatiseren van processen vraagt daarom altijd om een scherpe visie op de menselijke component. Ook gemeenten moeten inspelen op maat-
actie via diezelfde app • Het online maken van bezwaar op een naheffing • Het online activeren van een bezoekersregeling
schappelijke ontwikkelingen zoals de behoefte PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
29
Door slimme software met u te laten commu-
geval geen onderdeel van de regiebeweging
niceren, kan dit proces grotendeels zonder
zijn, want daar ontstaan geheid frictiekosten.
tussenkomst van mensen met u worden afge-
De tweede stap is vrijwaring. De nieuwe
handeld. Inclusief alle betalingen en adminis-
dienstverlener dient de gemeente te vrijwaren
tratieve registratie. De vraag is hierbij of dat nu
van overgang van onderneming volgens artikel
handig is voor ù, of goedkoop en efficiënt voor
7:662 van het Burgerlijk Wetboek. De dienst-
de andere kant? Beiden kloppen; de handig-
verlener dient in het belang van opdrachtgever,
heid is het verkoopargument en de efficiency
opdrachtnemer en medewerker de flexibiliteit
het doel. Daar is helemaal niets mis mee, want
van de dienstverlening te garanderen van de
beide partijen hebben daar baat bij.
niet-overgenomen medewerkers.
Het wordt anders, wanneer we focussen op de personele consequenties als een gemeen-
Is dat maatschappelijk verantwoord? Een goe-
te tegelijkertijd het parkeerproces in regie zet
de en terechte vraag. Een bedrijf kan juist zeer
en automatiseert. Dan dringt zich namelijk de
maatschappelijk verantwoord omgaan met
vraag op: wat doen we met de arbeidsplaat-
deze situatie. In de basis zijn parkeertaken ar-
sen, die overbodig dreigen te raken? Eén ding
beidsintensief en niet kennisintensief. Dit met
is in ieder geval duidelijk: het is een gezamen-
uitzondering van een aantal centrale functies.
lijk vraagstuk van de gemeente en de nieuwe
Dit maakt het mogelijk een continue circulatie
dienstverlener.
van personeel te genereren. Op veel plaatsen kan de arbeidsintensieve plaats worden inge-
OVERNEMEN
vuld door medewerkers met een afstand tot
Als gemeenten de parkeertaak in regie zet-
de arbeidsmarkt. Denk hierbij aan een gemo-
ten, is er vaak sprake van het overnemen van
tiveerde groep 55+ers die nu maar moeilijk
personeel. Dit gaat dan over handhavers, ga-
aan werk kan komen. Binnen de mogelijkhe-
ragebeheerders, onderhoudsmensen of fron-
den van flexibel werkgeverschap zijn deze ar-
toffice medewerkers. Deze mensen hebben
beidskrachten nog geruime tijd in het proces
arbeidsvoorwaarden die meeverhuizen naar
inzetbaar. Op het moment dat deze mensen
de nieuwe dienstverlener. Als er daarnaast ook
dan toch naar een vaste aanstellingen dienen
geautomatiseerd wordt, kunnen deze mensen
te gaan is dit vaak een prima in te schatten ri-
overbodig raken. De dienstverlener kan er ech-
sico vanwege de nog relatief korte periode tot
ter niet zomaar van af. Het gevolg is dat deze
pensioen. Zo zijn er nog tal van voorbeelden
mensen soms hun hele loopbaan afmaken bij
te bedenken die zich juist heel erg goed lenen
verschillende partijen die de parkeertaak als
voor een gedegen MVO-aanpak.
opdracht verwerven. Waar blijft dan het voor-
Een opdrachtnemer die op voorhand op deze
deel uit automatiseren? Juist ja, dat is er dan
wijze met in te zetten personeel omgaat, kan
dus helemaal niet.
optimaal schakelen in een toenemende of af-
Hoe voorkomen we dat dan? Dat kan in twee
nemende personeelsbehoefte. Het is dan goed
belangrijke stappen. De eerste stap is een goe-
mogelijk de opdrachtgever te vrijwaren van
de inventarisatie vooraf, een ‘due diligence
overgang van onderneming.
op P&O’. Onderzoek welke contracten er zijn,
30
welke flexibiliteit daarbij geldt en hoe lang me-
CONCLUSIE
dewerkers nog in het arbeidsproces participe-
De conclusie: het hoeft geen probleem te zijn,
ren. Een medewerker die nog drie jaar tot zijn
wanneer gemeenten tegelijkertijd het parkeer-
pensioen heeft vormt namelijk een heel ander
proces in regie willen zetten en het willen au-
risico dan iemand van 26 jaar met een vast
tomatiseren. Dat laatste doen partijen om het
dienstverband of iemand met een tijdelijk con-
zowel goedkoper als eenvoudiger en moder-
tract. Analyseer de contracten en besluit of het
ner te maken. Daar is niets mis mee, zolang
wijs en gewenst is dat een medewerker over-
gemeenten die zo’n traject ingaan zich maar
gaat of niet. Als het niet verstandig is volgt een
wel realiseren, dat de keuze om het parkeer-
proces van omscholing, herplaatsing of out-
proces in regie te zetten en te automatiseren
placement. Laat onlogische overnames in ieder
ook personele consequenties heeft.
Parking Parkeergelegenheden in binnensteden, rondom ziekenhuizen en bij nieuwbouwprojecten eisen creatieve oplossingen en expertise. Ook energiebesparing, duurzaamheid, rendementsverhoging en esthetische waarden hebben een grote rol gekregen in de besluitvorming. Remmers is met haar expertise uw meedenkende partner. Neem contact met ons op.
Remmers Bouwchemie B.V. Stephensonstraat 9 7903 AS Hoogeveen Tel. 0528 229 333
[email protected] www.remmersbouwchemie.nl
Dynamisch parkeren:
[email protected]
www.egis-group.com
© Egis Projects
intelligent stedelijk mobiliteitsmanagement
TEKST PETER BEKKERING
PA R K I N G A B R O A D
Historisch parkeercompromis in Zürich werkt De Zwitserse gemeente Zürich nam in 1996 een drastische PARKEERBESLISSING: het bevriezen van het aantal parkeerplaatsen voor klanten en bezoekers. Het betekende dat voor elke nieuwe PARKEERPLAATS in een garage een parkeerplaats in de publieke ruimte moest wijken. Dankzij deze BESLISSING kon de publieke ruimte die vrijkwam flink worden opgeknapt.
Z
ürich telt momenteel circa 270.000
De vrijgekomen publieke ruimte werd flink
parkeerplaatsen. Daarvan zijn 50.000
opgeknapt en waar mogelijk met pleinen en
openbare parkeerplaatsen en 220.000
stadsparkjes ingericht. Ook werden soms be-
parkeerplaatsen op privéterrein. Van de par-
staande on street parkeerplaatsen voor auto’s
keerplaatsen op privéterrein zijn 18.000 pu-
omgebouwd tot parkeerplaatsen voor fietsen
bliek toegankelijk. De stad kent twee parkeer-
of werd door clustering of verandering van de
regimes. De blauwe zone, waar mensen met
oriëntatie een straat zodanig ingericht dat de
de bekende blauwe schijf terecht kunnen en
parkeerplaatsen
de witte zone, waar betaald parkeren geldt.
voor doorgaand autoverkeer.
Nadat begin jaren ’90 bleek dat de kwaliteit
Meer ruimte voor fietsers betekent ook meer
van de openbare ruimte onder druk kwam
parkeerplaatsen. Deze urgentie om meer par-
snelheidsremmend werkten
te staan door het toenemend aantal parkeer-
keerplaatsen voor fietsen te realiseren werd
plaatsen off- en on street, besloot de politiek
nog groter, toen Zürich in 2012 het Masterplan Fiets aannam, dat voorziet in het realiseren van fietsenstallingen bij de treinstations en het om-
bezoekers te bevriezen. Het compromis hield
bouwen van parkeerplaatsen voor auto’s naar
tevens in dat voortaan voor elke nieuwe par-
parkeerplaatsen voor fietsen. Streven van het
keerplaats in een garage een parkeerplaats in
Masterplan Fiets is dat in de periode tot 2025
de publieke ruimte moest wijken. De parkeer-
het aantal fietsgebruikers verdubbeld.
garages zijn voor het overgrote deel in handen van private partijen. Zij krijgen van de gemeen-
EN VERDER
in 1996 bij het ‘Historisch parkeercompromis’ om het aantal parkeerplaatsen voor klanten en
Parkeerplaatsen op Theaterplatz.
RESULTATEN
Eerst bovengronds daarna onder Parkhaus Opera
te een concessie om deze parkeergarages te
Bijna 30 jaar na het Historisch Compromis
exploiteren. Daarbij mogen de partijen echter
werkt het nog altijd, zoals uit onderstaande
niet een vooraf vastgesteld aantal verkeersbe-
grafiek blijkt. In de periode 1995-2013 is in het
wegingen overschrijden.
centrum van Zürich en de omliggende wijken het aantal publieke on street parkeerplaatsen
MOBILITEITSSTRATEGIE
gedaald van 4583 naar 3667 en het aantal off
De beslissing stond niet op zichzelf, maar maak-
street parkeerplaatsen gestegen van 3275 naar
te deel uit van een mobiliteitsstrategie, waarbij
4134. Wat betekent dat er per saldo in 28 jaar
de stad meer ruimte bood voor voetgangers en
57 parkeerplaatsen zijn verdwenen.
fietsers en koos voor kwalitatief hoogwaardig openbaar vervoer.
PARKEERPLAATSEN ZÜRICH
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
STRAATPARKEREN
4583
4555
4198
3971
3975
3719
3667
PARKEERGARAGES
3275
3299
3552
3727
3735
3979
4134
TOTAAL
7858
7854
7750
7698
7710
7698
7801
PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
33
Noteer alvast in uw agenda! 18 juni 2015, 4e editie van het Nationaal Fietscongres
Het belangrijkste ontmoetingspunt voor fietsprofessionals in Nederland Bezo e tijde k ons ns he t PARK E Jaarc ER24 ongre s
18 JUNI 2015
U T R E CH T
Ook het Nationaal Fietscongres is een evenement van acquirepublishing Acquire Publishing AANGENAAM KENNIS MAKEN
adv NFC juni2015.indd 1
12-02-15 18:13
DELEN IS HET NIEUWE VERMENIGVULDIG
Comfortabel parkeren In de nazomer van het afgelopen jaar is parkeergarage Energiehuis in
GARAG
E
NIEUWS
Opdrachtgever: Gemeente Dordrecht
Dordrecht opgeleverd. De parkeergarage is bestemd voor bezoekers
Architect:
van het Energiehuis, Kunstmin en de in aanbouw zijnde bioscoop. Het
MH1architecten
betreft een parkeergarage in VIJF BOUWLAGEN met ruimte voor
Bouw:
320 auto’s en een overdekte stalling voor 470 fietsen en 20 brommers of scooters. Op termijn is de parkeergarage uit te breiden naar een
Continental Car Parks en Aan de Stegge Twello Installaties: Lomans Amersfoort
CAPACITEIT van 400 auto’s.
Parkeerapparatuur: Schmit Parkeersystemen
De nieuwe parkeergarage werd ontwikkeld in
aangebracht. Daarnaast is het dak van de hel-
samenwerking met MH1architecten en de ge-
lingbanen voorzien van zonnepanelen en zijn
meente Dordrecht. In het open en transparan-
alle parkeervloeren voorzien van bewegings-
te ontwerp is veel aandacht besteed aan een
melders voor de schakeling van de verlichting.
prettige, veilige beleving. Er zijn geen dode
Op deze manier wordt het energieverbruik
hoeken, er is goed zicht op de in- en uitritten
aanzienlijk gereduceerd.
Zonnepanelen: HVC Groep
van de parkeergarage en de fietsenstalling, er is geen kruisend verkeer, de verlichting is voor-
ONDER CONTROLE
zien van bewegingsdetectie en er is natuurlijke
In nauwe samenwerking met de onderaan-
ventilatie. Conform de eisen van de gemeente
nemers en in goed overleg met de gemeente
voldoet de parkeergarage aan de ESPA-norm.
Dordrecht voerden Continental Car Parks en
De parkeergarage biedt voldoende capaciteit
bouwbedrijf Aan de Stegge Twello het project
voor piekmomenten.
in 22 weken uit. Dit was mogelijk door toepassing van de Lean methode, waarbij de werk-
BINNENSTEDELIJK BOUWEN
zaamheden van de diverse onderaannemers
In maart 2014 ging de eerste van in totaal 194
continu op elkaar werden afgestemd. Via een
fundatiepalen de grond in. Vervolgens werd de
speciaal voor dit project aangemaakte Facebookpagina werden betrokkenen, omwonenden en geïnteresseerden tijdens de bouw op
totaal zijn 315.000 kilo staal, 2 miljoen kilo
de hoogte gehouden van de werkzaamheden
vloerplaten, 162 meter betonpanelen, 2.134
en eventuele overlast.
EN VERDER VERDER EN
parkeergarage in drie fasen opgebouwd met stalen kolommen en betonnen vloerplaten. In
meter houten gevelbekleding, 1.800 vierkante meter sandwich gevelbekleding en 1.800 meter kabelgoten verwerkt. Het is niet zozeer de techniek, maar de planning en logistiek die dit project uitdagend maakten. Gezien het binnenstedelijke karakter moesten de transporten van de grote prefab elementen goed georganiseerd worden. Door de parkeergarage in BIM te modelleren, maakte het bouwbedrijf inzichtelijk welke elementen er wanneer nodig waren. Daar werd de planning op aangepast. DUURZAAMHEID Bij de bouw zijn diverse duurzame toepassingen gerealiseerd. Op de begane grondvloer zijn vijf oplaadpunten voor elektrische auto’s PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
35
Een duwtje in de goede richting Stel je voor dat je door een BEWUST ontwerp van een garage of straat, of door een handige inrichting van een gemeentelijke website of PARKEERAUTOMAAT ervoor kunt zorgen dat de parkeerder vaker op de plek gaat staan die je zelf bedacht hebt. Of dat de betalingsbereidheid toeneemt. Of dat het idee van betaald parkeren minder vervelend is in de BELEVING van een bezoek aan een binnenstad? Marketingconcepten als ‘nudging’ lijken VEELBELOVEND, ook voor de parkeerbranche.
I De parkeerder moet vaak keuzes in split second maken
n 2012 werd in diverse kranten en tijdschrif-
Als we kijken naar de parkeerwereld lijkt nud-
ten gewezen op de opkomst van nudging als
ging een ideaal instrument om met lage kosten
instrument om de burger een duwtje in de
verschillende beleidsdoelen te halen. Het par-
goede richting te geven. Het idee van nudging
keren, en zelfs de keuzes voordat men aan het
is om op subtiele wijze het gedrag van iemand
parkeren toekomt, is een complexe aangele-
te beïnvloeden, daarbij gebruik makend van as-
genheid. Er moeten vaak veel keuzes gemaakt
sociaties die mensen hebben met bijvoorbeeld
worden: op afstand of dichtbij? Betaald of gra-
kleuren, geuren of afbeeldingen. Het is zo
tis? Belparkeren, PIN of contant geld? Koop ik
mogelijk om het gewenste gedrag onbewust
een vergunning of zet ik mijn auto voortaan
en zonder gevoel van dwang te bereiken bij je
net buiten het vergunninggebied? Gooi ik geld
doelgroep.
in de automaat of waag ik de gok dat ik geen bon krijg?
HINTS
Daarbij moet de parkeerder deze keuzes vaak
Het idee is afkomstig van het boek Nudge van
in een split second maken, lijken de gevolgen
Thaler en Sunstein. Zij pleiten voor een maat-
van die keuze niet van enorm belang en is het
schappij die ingericht is op basis van keuzevrij-
voor de parkeerder op dat moment vaak dui-
heid, maar die wel voorzien is van nudges, de
delijk genoeg welke oplossing hem het meest
hints die je de ‘goede’ kant op moeten helpen.
voor de hand ligt. Alle voorwaarden zijn dus
Iemand heeft altijd een keuze, maar zonder
ingevuld.
de nudges maakt deze persoon niet altijd de keuzes die in hun eigen belang of het maat-
36
GEDRAGSBEÏNVLOEDING
schappelijk belang zijn. Dit lijkt vooral het geval
“Binnen de wereld van verkeer en vervoer is
als keuzes complex zijn, men weinig tijd heeft,
gedragsbeïnvloeding al enkele decennia in
de gevolgen van een keuze niet zo groot lijken
beeld als beleidsinstrument”, weet Friso Metz.
en er een voor de hand liggende oplossing is.
Hij is specialist gedragsbeïnvloeding bij Match
Ook is bij dit soort keuzes vaak sprake van ge-
Mobiliteit en heeft hierover veel geblogd en
woontegedrag.
geschreven voor het Kennisplatform Verkeer
TEKST MARCO VAN BURGSTEDEN
en Vervoer. “Het idee dat psychologische factoren een rol spelen bij verkeersgedrag heeft een oorsprong in het psychologisch onderzoek dat in de eerste wereldoorlog werd verricht rondom stress en traumaverwerking bij soldaten. Dat is in de eerste helft van deze eeuw vooral uitgegroeid in de hoek van verkeersveiligheid: hoe zorg je ervoor dat de bestuurder zich zo veilig mogelijk gedraagt? Pas vanaf de jaren ’70 lijkt het idee van keuzegedrag over vervoerwijzen en de beïnvloedbaarheid daarvan opgeld te doen. Dit zal voor een deel te maken hebben met de opkomst van de milieubeweging; pas vanaf die tijd zijn we ons bewust van de structurele negatieve effecten van veel autogebruik.” Gek genoeg is binnen de parkeerwereld nog maar heel weinig te vinden over het toepassen van nudging en aanverwante technieken. Dit terwijl het zich hiervoor bij uitstek leent. ONBEWUST GEDRAG EN ZES PRINCIPES Als het gaat om gedragsbeïnvloeding heb je marketingtechnieken nodig. “We weten de laatste jaren steeds meer over wat er in je hoofd gebeurt als je alledaagse keuzes maakt. Dus kunnen we ook steeds betere manieren verzinnen om die keuzes de juiste kant op te helpen”, aldus Niels Götz, marketingspecialist bij bureau 5plus1. “Veel gedrag is niet gebaseerd op rationele afwegingen, maar zit veel dieper, in ons ‘reptielenbrein’. In dit deel worden basale functies zoals voedsel, veiligheid en voortplanting bewaakt. Dit heeft grote invloed op ons gewoontegedrag. Veel van de keuzes die je als parkeerder maakt, maak je op basis van gewoonte en onbewust – je hebt al zoveel om op te letten in het verkeer”. Zowel Götz als Metz maken bij hun werk veel gebruik van de zes principes van Robert Cialdini. In zijn boek ‘Invloed’ uit 1984 beschrijft hij hoe je invloed kunt hebben op het gedrag van je doelgroep. In het kort gaat het dan om (1) wederkerigheid, (2) het verkrijgen van commitment, (3) sociaal bewijs, (4) autoriteit, (5) sympathie en (6) schaarste. Götz: “Veel internetwinkels maken bijvoorbeeld gebruik van sociaal bewijs; als jij een product bekijkt, laat de site zien wat anderen gekocht hebben bij dit product. En hotels passen het principe van PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
Gewenst gedrag : mannen plassen dankzij vlieg in het urinoir
37
moet aangeven dat hij geen vergunning wil, terwijl hij wel een auto heeft. Ik weet niet of dat ethisch gewenst is, maar je voorkomt in een aantal gevallen wel dat de bewoner geen vergunning neemt en parkeeroverlast veroorzaakt in de naastliggende wijk”. “Wat ik zelf een sterk voorbeeld vind van de Tax Trials is het toepassen van ‘sociaal bewijs’; door in bepaalde wijken aan te geven dat 9 van de 10 mensen in de eigen straat hun belastingaanVoorbeeld van sociaal bewijs
gifte al hadden gedaan, nam de betalingsbereidheid in die wijken sterk toe”, stelt Götz. “In Ede heeft de gemeente dit voor het fietsparke-
schaarste toe, door aan te geven dat er nog
ren met succes uitgeprobeerd door met groen
maar 2 kamers zijn, die bij jouw voorkeur pas-
en rood aan te geven waar je je fiets kunt neer-
sen.”
zetten. Dat werkt erg goed en kost in verhouding weinig handhaving. Dit omdat de kleuren
NUDGING BIJ PARKEERVRAAGSTUKKEN
‘groen’ en ‘rood’ al zo diep in ons reptielenbrein
Het meer of bewuster toepassen van nudging
zijn gekoppeld aan ‘goed’ en ‘fout’, spreekt de
in het parkeren zou veel kansen kunnen bieden
bedoeling al voor zich.”
voor exploitanten. Maar het wordt nog niet
Parkeren leent zich bij uitstek voor nudging
veel toegepast. Volgens de experts kan echter
Mogelijke bezwaren tegen nudging zijn er ook.
al veel worden geleerd van voorbeelden uit an-
Volgens de Raad voor Maatschappelijke Ont-
dere vakgebieden.
wikkeling kan de overheid teveel gaan nudgen, waardoor de autonomie en keuzevrijheid van
Metz: “Met name in het Verenigd Koninkrijk
de burger in het gedrang komt en waarbij spra-
zijn ze al erg ver met het inzetten van nudging
ke is van hele belangrijke leefstijlkeuzes. Götz
om overheidsbeleid effectiever uit te voeren.
en Metz zien in het geval van parkeren vooral
Zo zijn er proeven uitgevoerd om mensen beter
kansen: “Veel ongewenst parkeergedrag ont-
hun belasting te laten betalen. Door formulie-
staat omdat de parkeerder vaak niet goed kan
ren bijvoorbeeld makkelijker te maken, neemt
inschatten hoe zijn onbewuste keuzes uitpak-
de kans op fraude af. En door bijvoorbeeld ie-
ken voor de omgeving: misschien blokkeert hij
mand al aan het begin van een formulier zijn
een belangrijke route voor de brandweer of
handtekening te laten zetten, is de kans dat hij
veroorzaakt hij een forse burenruzie. Met de
eerlijk is bij het invullen groter. Bij het parke-
juiste nudges krijgt hij wat steuntjes in de rug,
ren kun je dit soort ideeën gebruiken om de
die er ook nog eens voor zorgen dat hem een
indeling van de knoppen op een parkeerau-
boete bespaard wordt – een win-win situatie”.
tomaat logischer in te delen; daardoor kan de betalingsbereidheid sterk toenemen. Of denk aan vooraf ingevulde formulieren voor een parkeervergunning, waarbij de bewoner juist
MEER WETEN? • KpVV weblog reisgedrag: http://kpvv-reisgedrag.blogspot.nl • Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling: http://www.adviesorgaan-rmo.nl/Publicaties/Adviezen/ De_verleiding_weerstaan_maart_2014 • Het boek Nudge, Thaler en Sunstein is in het Nederlands vertaald en bijna overal (online) te koop.
38
Re
w vo gis w o t w. r re pa to er rk eg u ee an rv g ak .n l
LAAT PARKEREN VOOR U PRESTEREN
ONTDEK HOE PARKEER INNOVATIE ZORGT VOOR OPTIMALE BEREIKBAARHEID Parkeren en bereikbaarheid zijn van essentieel belang voor het aantrekkelijk maken van binnensteden, de exploitatie van vastgoed en het succes van menig bedrijf. De ontwikkelingen in het vakgebied gaan snel. Laat u op ParkeerVak 2015 informeren over nieuwe mogelijkheden op het gebied van bouw & renovatie, exploitatie, financiering, digitalisering, marketing en nieuwe vormen van aanbesteding. Nederlands grootste vakbeurs voor parkeren toont u concrete oplossingen en technieken voor het aanpakken van
i.s.m.
parkeeruitdagingen. Van straatparkeren, parkeerterreinen tot gebouwde parkeervoorzieningen. Van (vracht)auto tot fietsparkeren. Van specifieke oplossing tot totaalplan. Naast de vele exposanten zijn er twee theaters met presentaties o.l.v. Vexpan en CROW. Laat u inspireren door de Belevingsstraat en de exposities ‘What’s New!‘, Veiligheid & Parkeren en innovatieve Bouw & Renovatie. Parkeren geeft op velerlei meerwaarde aan de eindbestemming. Ontmoet uw ideale partners om dat te realiseren.
Openingstijden: di t/m do 10.00 – 17.00 uur. Meer info en gratis toegang zie www.parkeervak.nl exposanten • theaters • best practises • demonstraties • inspirerende exposities
I K PA R K E E R I N
Leiden pakt parkeeropgave aan met goed doordachte visie bouw nieuwe parkeergarages biedt kansen voor kwaliteitsslag openbare ruimte
De gemeente Leiden kampt met een flinke parkeeropgave: bezoekers BEOORDELEN de parkeerfaciliteiten overwegend als slecht. Er is te weinig plek, de parkeerplaatsen zijn niet goed gesitueerd en MOEILIJK VINDBAAR. De gemeente is zich ervan bewust dat voor een goed functioneren van de stad en aantrekkelijk zijn voor bezoekers een goed parkeerproduct onontbeerlijk is. Voldoende en kwalitatief HOOGWAARDIGE parkeerplekken en goede bereikbaarheid zijn daarom belangrijke speerpunten binnen het Leidse beleid. De bouw van twee grote ONDERGRONDSE parkeergarages is hierin een belangrijke stap voorwaarts.
H
40
et huidige parkeerareaal beslaat 6000
DE JUISTE PARKEERDER OP DE JUISTE
betaalde straatparkeerplaatsen in met
PLAATS
name het centrum. Daarnaast zijn er
De bouw van de garage onder de Lammer-
6000 parkeerplaatsen in blauwe zones, ver-
markt is inmiddels gestart. Het wordt een grote
snipperd rondom het centrumgebied, en 700
parkeergarage in de vorm van een kurkentrek-
plaatsen in de tijdelijke (tot 2022, red.) par-
ker, waar ruim 525 auto’s in zes parkeerlagen
keergarage Morspoort bij het station en de
terecht kunnen. Begin 2017 is de parkeergara-
parkeergarage aan de oostkant van de stad.
ge naar verwachting klaar. Na de bouw van de
Martje Hoofs, parkeermanager bij de gemeen-
garage wordt het plein van de Lammermarkt
te Leiden, licht de situatie toe. “Leiden heeft
heringericht. Na oplevering van de garage aan
een oud, historisch centrum met veel grach-
de Lammermarkt start de bouw van de gara-
ten en smalle steegjes, wat de bereikbaarheid
ge onder de Garenmarkt, met circa 425 par-
met de auto niet optimaal maakt. Daarnaast
keerplaatsen. “De bouw van de garages geeft
is er veel uitwijkgedrag van langparkeerders
deels antwoord op de parkeeropgave en de
en werknemers naar de schilwijken, met veel
doelstelling kwalitatieve en voldoende par-
overlast voor de bewoners.”
keerplaatsen te bieden”, aldus Hoofs. “In de
OOK LEIDEN DIGITALISEERT Het digitaliseren van parkeren is ook een belangrijk maar kritisch aandachtspunt binnen Leiden. De gemeente stelt dat digitalisering niet altijd dienst verhogend is, het leidt soms ook tot kritiek van de parkeerder. Zo wordt er bij andere gemeenten kritisch gekeken naar de uitfasering van muntgeld. Leiden probeert de juiste middenweg te vinden tussen het maken van een efficiencyslag en het op peil houden van de dienstverlening. Ook open parkeerdata behoort hiertoe. De statische data is inmiddels openbaar, aan het openstellen van de dynamische data wordt nog gewerkt, samen met Vialis.
mobiliteitsnota is de ambitie geformuleerd de
goed mogelijk dat de auto zelf de parkeerga-
juiste parkeerder op de juiste plaats te krijgen,
rage in rijdt en zijn parkeerplek vindt; de mens
gebaseerd op de belangrijkste doelgroepen;
komt hier niet meer aan te pas. Om klaar te
bewoners, bezoekers en werknemers. Dat be-
zijn voor deze ontwikkeling en de ruimte in
tekent bijvoorbeeld dat bewoners in de schil-
de garages zo optimaal mogelijk te kunnen
wijken bij hun eigen woning kunnen parkeren
benutten, hebben we gekozen voor een kol-
en bezoekers zoveel mogelijk naar de nieuwe
omvrij ontwerp. In de toekomst kunnen de
parkeergarages worden geleid.” Daarnaast
bestaande parkeerplaatsen smaller worden ge-
worden er straks werknemersvergunningen
maakt omdat er geen uitstapmanouvres meer
uitgegeven op redelijke loopafstand van de
gemaakt hoeven worden, met meer capaciteit
werklocatie. De insteek is niet mensen weren,
tot gevolg. De parkeerplaatsen breder maken
maar juist faciliteren.
is overigens ook een mogelijkheid; denk aan de milieuvriendelijke maar daarmee misschien ook grotere auto’s. Kortom: we hebben be-
Duurzaamheid speelde een belangrijke rol in
wust gekozen voor een flexibel ontwerp.”
EN VERDER VERDER EN
DUURZAME PARKEERGARAGES de aanbesteding van de beide parkeergarages; de gemeente Leiden hecht hier veel waarde
LEIDEN IN 2020
aan. Bij de bouw wordt zoveel mogelijk ge-
Zodra beide parkeergarages operationeel zijn,
werkt volgens de richtlijnen van het nog in
start Leiden een onderzoek naar de rest van
ontwikkeling zijnde duurzaamheidskeurmerk
het parkeerareaal. Het kan zijn dat bepaalde
BREEAM-NL Parkeergarages. “Ondanks dat
parkeerplekken zo slecht en moeilijk vindbaar
het keurmerk nog niet gereed is, zijn veel as-
zijn dat ze worden opgeheven, ten behoeve
pecten die hierin zijn opgenomen nu al goed
van een verbeterde openbare ruimte. De 950
toepasbaar”, vertelt Hoofs. “Dit vertaalt zich
extra parkeerplaatsen maken deze kwaliteits-
bijvoorbeeld naar de afvoer, efficiënte logistiek,
slag mogelijk. “In 2020 hopen we dat de be-
het onderhoud en materiaalgebruik.” Ook is er
woners voor hun eigen voordeur kunnen par-
gekozen voor een duurzaam ontwerp. Er zijn
keren, dat bezoekers met een positief gevoel
i
veel ontwikkelingen gaande, hoe moet je daar
de stad in rijden en dat we alleen maar kwa-
Lees meer over BREEAM en Leiden
als gemeente op inspelen? Wat betekent bij-
litatief goede en voldoende parkeerplaatsen
op pagina 42
voorbeeld de zelfrijdende auto voor het Leidse
hebben”, spreekt Hoofs haar ambitie - en die
parkeerareaal? Hoofs: “In de toekomst is het
van de gemeente - uit.
PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
41
een garage is meer dan een bak om vieze auto’s in te stallen
Zwolle en Leiden
bouwen duurzame parkeergarages
Leiden en Zwolle kampen beiden met een PARKEEROPGAVE. In Leiden beoordelen bezoekers de parkeerfaciliteiten als slecht. En in Zwolle brengt de komst van een bioscoop een grote vraag naar PARKEERPLEKKEN met zich mee. Beide gemeenten besloten om parkeergarages te bouwen volgens de richtlijnen van het in ontwikkeling zijnde DUURZAAMHEIDSKEURMERK BREEAM-NL Parkeergarages.
“E Bouwen zonder na te denken over mensen, milieu en markt kan echt niet meer
42
r is te weinig plek, de parkeerplaatsen
keling van de Parkeergarage Lammermarkt
zijn onhandig gesitueerd en boven-
komen we tot een methodiek die werkbaar is
dien moeilijk vindbaar”, somt adviseur
in de praktijk en die de standaard zet voor toe-
Maikel Walraven van Advin de parkeerproble-
komstige parkeergarages wereldwijd.”
matiek van de gemeente Leiden op. En dat
Ook voor de gemeente Zwolle was duurzaam-
terwijl de gemeente voldoende parkeergele-
heid een belangrijk uitgangspunt bij de bouw
genheid en bereikbaarheid juist hoog op het
van een nieuwe parkeergarage. “De gemeente
prioriteitenlijstje heeft staan. Vandaar dat aan
heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan.
de rand van het centrum twee ondergrondse
Duurzame ontwikkeling past in het beleid van
parkeergarages worden gebouwd. Onder de
de gemeente en de voorbeeldfunctie die de
Garenmarkt en onder de Lammermarkt. De
gemeente heeft”, laat Tom Claassen namens
Combinatie Parkeergarages Leiden, bestaande
de gemeente weten. Zwolle krijgt een bio-
uit Dura Vermeer en Besix, is nu bezig met het
scoop in het centrum. Ook worden een aantal
design en de constructie van Parkeergarage
woningen gebouwd. Door het totale project
Lammermarkt. De Parkeergarage Garenmarkt
Katwolderplein ontstaat een parkeerbehoefte
volgt hierna.
van zo’n 700 plaatsen.
LASTIG TE DEFINIËREN?
Zwolle en Leiden proberen met de bouw van
Walraven geeft aan dat het vandaag de dag
de duurzame garages verschillende doelen te
‘echt niet meer kan’ om te bouwen zonder na
bereiken. Allereerst natuurlijk het tegemoetko-
te denken over mens, milieu en markt. De ad-
men aan de vraag naar parkeerplekken. Maar
viseur is daarom blij met de ontwikkeling van
dat niet alleen. Walraven: “Onze ambitie is
een BREEAM-NL beoordelingsrichtlijn voor
contractueel vastgelegd op drie BREEAM-NL
parkeergarages: “Duurzaamheid was voor par-
sterren. Ambitieus dus.” Claassen voegt toe
keergarages tot voor kort lastig te definiëren,
dat ook het profileren als duurzame gemeente
door de ontwikkeling van deze beoordelings-
een doel is om te investeren in een duurzame
richtlijn parallel te laten lopen aan de ontwik-
parkeergarage. Ook het verlagen van de ope-
TEKST MATTHIJS TIMMERS - DGBC
Ontwerp nieuwe parkeergarage aan het Katwolderplein in Zwolle.
Ontwerp parkeergarage Lammermarkt in Leiden.
rationele kosten speelt mee. “Al mag dat niet
maar op negen verschillende onderdelen. Eco-
ten koste gaan van de kwaliteit”, benadrukt
logie is hier één van.
Claassen. Zowel in Zwolle als in Leiden is dit onderwerp MAATREGELEN
in de ontwikkeling meegenomen. Van Walra-
Verschillende maatregelen worden genomen
ven hierover: “Wij hebben de aanwezige plan-
om een zo duurzaam mogelijk garage te rea-
ten en dieren in kaart gebracht en versterken
liseren. In Leiden wordt al op de bouwplaats
de ecologie door een ecologisch werkprotocol
rekening gehouden met het onderwerp duur-
op te stellen. Waar we ook op de lange termijn
zaamheid. “We proberen de bouwplaats ver-
wat mee doen. Zo worden onze conclusies en
antwoord te beheren en de invloed op de om-
aanbevelingen overgenomen bij de inrichting
geving te beperken”, vertelt Maikel Walraven.
van het plein bovenop parkeergarage Lammer-
“Dat doen we als combinatie onder andere door
markt. Dit valt buiten de scope van de bouw-
op dit project boven de norm te scoren met het
combinatie.”
bewegingen beperken we. Bijvoorbeeld door
EN VERDER VERDER EN
Bewuste Bouwers-certificaat. Ook transportTom Claassen van de gemeente Zwolle vult
de aanleg van een pijpleiding voor afvoer van
aan: “In onze situatie wees ecologisch onder-
grond, dat scheelt al gauw 60 vrachtwagenrit-
zoek uit dat nestkasten voor gierzwaluwen aan
ten per dag.”
de ene zijde van het gebouw en mogelijkhe-
Daarnaast speelt materiaalkeuze een belang-
den voor vleermuizen aan de andere zijde aan-
rijke rol. Walraven: “Wij voorkomen veelvuldig
winsten voor het gebied waren. Dit was voor
vervangen van kwetsbare elementen van de
ons een onverwachte ontwikkeling: je kunt
parkeergarage en beschermen deze door ro-
met een parkeergarage iets positiefs voor de
buuste materialen en beschermingsmiddelen
natuurlijke leefomgeving. Het is meer dan een
toe te passen, zoals een vloercoating van bui-
bak om vieze auto’s in te stallen.”
tenkwaliteit, roestvrijstalen leuningen, aanrijdbeveiliging in de vorm van paaltjes met poeder-
Deze ogenschijnlijke details op duurzaam-
coating en rijbaangeleiding in RVS, afwasbare
heidsgebied geven aan dat werken volgens
muurverf en stootbestendige platen.”
de BREEAM-NL richtlijnen bepaald geen sinecure is. Bezint eer ge begint, zou Walraven
In Zwolle is gekozen om zonnepanelen te instal-
dan ook willen zeggen tegen collega’s in de
leren boven de bovenste parkeerlaag. Ook wordt
parkeerbranche. “Bedenk vooraf goed wat je
LED-verlichting gebruikt. “En we proberen het
jezelf oplegt en of het een realistische ambitie
i
rondrijden te beperken door slimme routing en
is. Zorg ervoor dat er voldoende ruimte en mid-
Meer informatie over BREEAM
signalering”, vertelt Claassen. “Dat scheelt weer
delen zijn om duurzaamheidsmaatregelen door
vindt u op www.dgbc.nl
onnodige uitstoot van uitlaatgassen.”
te voeren.” Aan de andere kant stelt Claassen: “Sommige maatregelen kosten geen geld, bij-
BREEAM-NL
voorbeeld een goede routing. En maatregelen
BREEAM-NL is een beoordelingsmethodiek die
kunnen ook geld opleveren, doordat het com-
duurzaamheid integraal beoordeelt. Er wordt
fort verhoogt. Hierdoor neemt de bezetting
bij BREEAM-NL niet alleen gelet op energie,
van de garage toe.”
PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
43
KALENDER
19 maart PARKEREN: BROODNODIG?!
COLOFON
PARKEER24 is het grootste, onafhankelijke informatieplatform van
Nederland waar iedere parkeerprofessional graag kennis haalt, etaleert,
Binnensteden staan onder druk. Investeerders, eigenaren, ontwikke-
vergaart en deelt. Het magazine bevat achtergrond artikelen, specials
laars, beheerders, retailers en andere betrokkenen zijn op zoek naar
over specifieke onderwerpen, visies, discussies, columns en meer.
functies van de (binnen)stad. Voor het vinden en uitvoeren van de juiste oplossing hebben ze elkaar nodig. Tijdens ‘Parkeren: broodnodig!?’ brengt PARKEER24 in De Eenhoorn in Amersfoort alle partijen bij elkaar om een dag lang visies, ideeën en ervaringen uit te wisselen. En om gezamenlijk op zoek te gaan naar werkbare oplossingen. www.parkerenbroodnodig.nl
MEDEWERKERS Aan dit nummer werkten mee: Geert Dijkstra, Erna Jansen, Agnes Joostema, Manon van Ketwich en Peter Bekkering.
ADVIESRAAD Peter Veenbrink - adviesbureau SOAB, Giuliano Mingardo - Erasmus Universiteit Rotterdam, Joris Huijbregts - Q-Park Nederland, Jaap Schreiber - Ballast Nedam Parking, Patrick Duwel - Keypoint Consultancy, Syb Tjepkema - gemeente Zwolle, Marc Moonen - BAM GO-Park.
29 maart - 1april PARKING INDUSTRY EXHIBITION
MET DANK AAN Marco van Burgsteden, Daan van Egeraat, André Kruithof, Hillie Talens
De 20e editie vindt plaats in Hyatt Regency O’Hare,
OPLAGE EN BEREIK Zes keer per jaar verschijnt dit informatieve en
Rosemont (Chicago).
inspirerende vakblad met een omvang van minimaal 48 pagina’s.
http://pieshow.parkingtoday.com/Index.cfm
De HOI-gecertificeerde oplage is gemiddeld 5.000 exemplaren. Het magazine heeft een totaal bereik van meer dan 20.000 parkeerprofessionals; beleidsmakers, architecten, adviesbureaus, bouwbedrijven, exploitanten, beheerders en leveranciers.
21 - 23 april PARKEERVAK Beurs over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van parkeren in de Brabanthallen in Den Bosch. www.parkeervak.nl
ADVERTEREN Het grote bereik en de onderscheidende formule maken PARKEER24 tot een uiterst geschikt medium om op indringende wijze de doelgroep te bereiken. Naast advertenties behoren ook advertorials, bijsluiters, online webvertising, whitepapers en kenniscafés tot de mogelijkheden. Wilt u een advies op maat, neem dan contact op via (038) 4606384 en vraag naar Edwin Benning of
[email protected]
18 juni NATIONAAL FIETSCONGRES De 4e editie van dit evenement wordt gehouden in Utrecht,
PERSOONLIJK LID VAN ACQUIRE PUBLISHING Sluit u aan bij het netwerk van 30.000 Architectuur-, Ruimte & Mobiliteitsprofessionals en kies uit een van de drie Persoonlijke lidmaatschappen. Het Gratis Lidmaatschap geeft recht op alle Acquire Publishing emailnieuwsbrieven.
www.nationaalfietscongres.nl
Het Standaard Lidmaatschap (€195,-) geeft recht op een digitale en/of papieren versie van alle magazines en 1 gratis PopUp-sessie en het Premium Lidmaatschap (€395,-) geeft recht op de magazines, 3 gratis
23 – 25 september EPA CONGRESS De 17e editie vindt plaats in Berlijn en heeft als thema ‘Parking in the www.europeanparking.eu
PopUp-sessies en 1 keer gratis deelname aan een van de nationale congressen van Acquire Publishing. Meer informatie vindt u op www.acquirepublishing.nl.
VORMGEVING De Bladenkamer | grafisch ontwerpers – Zwolle
SERVICE
world of tomorrow’.
EN VERDER
waar ook Le Grand Départ van de Tour de France plaatsvindt.
www.debladenkamer.nl
DRUK Zalsman – Zwolle PARKEER24 is een uitgave van:
Acquire Publishing bv
Meer informatie vindt u op www.parkeer24.nl/agenda
Dokter van Deenweg 56 8025 BC Zwolle T 038 - 4606384 www.acquirepublishing.nl Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
45
Marco van Burgsteden is senior beleidsmedewerker mobiliteit TEKST MARCO VAN BURGSTEDEN
bij de gemeente Wageningen. Hij houdt zich onder meer bezig met parkeerbeleid en heeft ruim 14 jaar ervaring in dit vakgebied.
Minder controle, meer klachten Als gemeente wil je graag parkeerregels instellen, die zo effectief mogelijk zijn. Je wilt het gewenste parkeergedrag ondersteunen op de meest handige manier. Voor veel gemeenten is – vooral in de winkelstraten buiten het centrum – het niet altijd haalbaar om met parkeerautomaten te zorgen voor een gezonde ‘doorloop’ van parkeerders. Zo’n automaat kost veel geld, het is voor de parkeerder niet handig en als maatregel is het sowieso niet populair. Gelukkig zijn er slimmere maatregelen mogelijk, zoals blauwe zones. Voor de meeste automobilisten en winkeliers in zo’n gebied is een parkeerschijf nog te billijken. Je moet alleen zorgen voor de juiste handhaving. Met een fiscaal controleur ben je er niet; je hebt een Bijzonder Opsporings-
Sinds 1 januari 2015 is de PV-vergoeding afgeschaft
ambtenaar nodig (BOA) om parkeerbonnen te kunnen schrijven in deze gebieden. Zo’n BOA kost geld; verplichte opleidingen, tijd voor schrijven en bezwaren. Geld van de gemeente. De opbrengsten van de parkeerboete (€90,- + €7,- administratiekosten) gaan naar het Rijk. Niet dat gemeenten aan deze boetes willen verdienen, maar het blijft een bijzondere constructie: hoe beter wij als gemeente ons best doen, hoe meer het ons kost en hoe meer de Haagse schatkist ervan profiteert. Tot 1 januari van dit jaar kon de gemeente voor deze inzet daarom gebruikmaken van de zogenaamde PV-vergoeding. Voor iedere parkeerbon kregen wij €25,- om een deel van de kosten te dekken. Dat is per 1 januari afgelopen. Dat moet een bezuiniging van 14,5 miljoen opleveren. Maar dit houdt geen rekening met de mogelijkheid dat gemeenten strategisch gaan handelen: minder handhaven, dus minder geld naar het Rijk. Dat levert natuurlijk meer klachten op in de straat. Het vergt wel wat doorzettingsvermogen, maar ik denk dat gemeenten op dit moment beter aan de burger kunnen uitleggen waarom de BOA niet komt dan de minister…
46
Altijd een vaste parkeerplaats met de PrivaPark parkeerbeugel
Parkeerbeugel De eigen parkeerplek “even” geleend door een ander, of eerst nog een obstakel weghalen, juist op het moment dat u, als rechthebbende, komt aanrijden. Onderweg is er al zo veel tijd verloren gegaan en komt dit ongemak er ook nog bij! Er is echter een eenvoudige en een doelmatige oplossing. De PrivaPark parkeerbeugel is het luxe en verbeterde alternatief voor de ouderwetse parkeerbeugel. U kunt de beugel vanuit uw auto bedienen, u heeft geen last meer van bevroren sloten, slecht weer en afgebroken sleutels. Naast de afstandsbediening zijn er voor de PrivaPark parkeerbeugel diverse bedieningsmogelijk heden ontwikkeld. Kortom: met de PrivaPark parkeerbeugel bent u altijd comfortabel verzekerd van uw eigen parkeerplaats!
■ Parkeerbeugel met afstandsbediening ■ Geen bekabeling nodig ■ Eenvoudige installatie ■ Veilig ■ Minimaal onderhoud ■ Diverse bedieningssystemen ■ Al jaren een succes bij vele projecten ■ 24-uurs servicedienst
www.privapark.nl PrivaPark Nederland BV Julianastraat 32-34, 1814 EB ALKMAAR Tel: 072 - 511 59 27, fax: 072 - 511 64 04, mobiel 06 - 150 73 063
[email protected] PARKEER24 #01 FEBRUARI 2015
47
Parkeren beweegt ons Deskundig, betrouwbaar en betrokken; dat is P1 ten voeten uit. Wij ontzorgen onze opdrachtgevers via efficiënte operationele en innovatieve oplossingen. Parkeren zit in ons bloed. Iedereen bij P1 zet zich in voor een hoogwaardige parkeerdienstverlening. Wij zijn het enige parkeerbedrijf in Nederland dat off street én on street dienstverlening levert. Wij exploiteren en beheren parkeerlocaties. Daarnaast bieden wij gemeenten een breed palet aan dienstverlening zoals handhaving, digitale vergunningverlening, digitale bezoekersregeling, administratie en management, onderhoud en beheer van parkeerapparatuur, geldgaring en advisering. U vindt in ons een betrokken partner die hoogwaardige kwaliteit en service op maat levert. Vanaf 23 maart 2015 is ons nieuwe adres: Benoordenhoutseweg 46
T +31 (0)70 370 50 70
Postbus 97812
E
[email protected]
2509 GE Den Haag
W www.p1.nl