Alles over borstvoeding
www.naviva.nl
2
Voorwoord Wat valt er veel te ontdekken! Moedermelk geeft zoveel meer! Je baby de borst geven is elke keer weer een speciaal moment voor jullie samen. Je geeft je baby met de moedermelk niet alleen natuurlijke bescherming, maar ook een veilig en beschermd gevoel. Met een goede voorbereiding en begeleiding is het geven van borstvoeding vooral genieten. Deze informatiebladen zijn tot stand gekomen met documenten uit de borstvoedingsorganisaties en de regionale borstvoe-
10 vuistregels voor het welslagen van borstvoeding
dingswerkgroepen, waarin de verloskundige praktijken, ziekenhuizen en Jeugdgezondheidszorg in het werkgebied van Naviva
Instellingen voor moeder(ouder)- en kindzorg regelen dat zij:
zitting hebben.
1.
een beleid opstellen en
2.
hun medewerkers daarop trainen;
3.
alle zwangere vrouwen voorlichten over voordelen en de
Wij bieden jullie graag een steuntje in de rug, naast de goed bedoelde raad van alle kanten. We gaan uit van de ’10 vuistregels’ van Unicef en de Wereldgezondheidsraad. Wij werken nauw
praktijk; 4.
samen met borstvoedingsorganisaties, verloskundigen, ziekenhuizen en jeugdgezondheidszorg (consultatiebureaus).
hulp bieden bij het geven van borstvoeding; 5.
In de inhoudsopgave kun je zelf bekijken welke informatie voor
de moeder begeleiden bij het aanleggen en informeren over hoe zij de melkproductie in stand kan houden als zij
jou interessant is. Per onderwerp is de informatie zoveel mogelijk gebundeld op één of een aantal bladzijden, die je gemak-
de moeder binnen een uur na de geboorte van de baby
en haar kind van elkaar zijn gescheiden; 6.
kelijk kunt printen.
de pasgeborene geen ander vocht of andere voeding krijgt dan borstvoeding, tenzij op medisch voorschrift;
7. In Nederland zijn twee deskundige borstvoedingorganisaties
moeder en kind dag en nacht bij elkaar op één kamer mogen blijven;
actief: La Leche League (LLL) en de Vereniging Borstvoeding
8.
het geven van borstvoeding op verzoek nastreven;
Natuurlijk (VBN). De vrijwilligsters die voor deze organisaties
9.
de pasgeborene geen fopspeen geven;
werkzaam zijn, zijn moeders met een ruime borstvoedingser-
10. begeleidingsgroepen vormen en vrouwen bij beëindiging
varing, die een uitgebreide scholing hebben gehad en op veel
van de zorg naar professionele zorg naar deze groepen
borstvoedingsvragen antwoord kunnen geven.
verwijzen.
Beide organisaties werken volgens het ‘moeder-tot-moedercontact’- principe op een heel persoonlijke manier. Behalve veel geschreven informatie, houden beide organisaties ook informatiebijeenkomsten. Daar kunnen (aanstaande) ouders terecht voor informatie, tips en ondersteuning. Daarnaast beschikken beide organisaties over een landelijke telefonische informatiedienst waar ouders terecht kunnen. Mei 2013 Het team van Naviva
www.naviva.nl
3
Wist je dat... … moedermelk een natuurlijke pijnstiller voor baby’s is? Moedermelk bevat stoffen die pijnstillend werken (endorfinen). Daarnaast is het opmerkelijk hoeveel troost er uitgaat van het liggen in de armen en het zuigen aan de borst. Heel wat verdriet is direct verdwenen na een momentje drinken aan de borst. Als je kind inentingen krijgt, is het een goed idee om direct na de prik je kind aan de borst te leggen. Het verzacht de pijn en versterkt de werking van de inenting.
… je je bij borstvoeding geen zorgen hoeft te maken welk ‘merk’ beter is? Elk merk kunstmatige zuigelingenvoeding verschilt van dat van de concurrent. Geen enkel merk komt ook maar in de richting van echte moedermelk. Het kan veel kopzorgen geven om uit te vinden welk merk kunstvoeding het beste is. En welke je ook kiest, kunstmatige zuigelingenvoeding kan nooit moedermelk dupliceren. Moedermelk bevat levende cellen, hormonen, actieve enzymen, immuunglobulinen (antistoffen) en bestanddelen met een unieke bouw. Die zijn niet na te maken.
… borstvoeding geven enorm stimulerend is voor je zelfvertrouwen Niets is wonderbaarlijker dan te kijken naar je mollige zes maanden oude baby en dan te bedenken dat de enige voeding die dit vrolijke schepseltje krijgt door jouw eigen lijf is gemaakt.
… borstgevoede baby’s heerlijk ruiken? Hier is geen wetenschappelijk onderzoek voor nodig. Er is iets bijna magisch aan de geur van je eigen borstgevoede baby, of je nu de moeder of de partner bent. Ruik het en je bent overtuigd!
… borsten gemaakt zijn voor borstvoeding!
www.naviva.nl
4
Inhoudsopgave
De baby die borstvoeding krijgt
14
Tepel- en speenverwarring
14
Voorwoord 2
Vitamine D en K
14
Wat valt er veel te ontdekken!
2
Je baby heeft regeldagen
14
Moedermelk geeft zoveel meer!
2
Klaar voor bijvoeding? 15
De 10 vuistregels 2
Je baby wordt niet wakker voor een voeding
15
Wist je dat... 3
Je baby huilt. Heeft hij alweer honger?
15
Je baby heeft last van darmkrampjes
15
Je baby heeft spruw
16
17
Kiezen voor moedermelk
5
Voordelen voor je baby
5
Voordelen voor de moeder
5
De moeder die borstvoeding geeft
Voordelen voor jullie gezin
5
Basisvoeding 17
Voorbereiden op borstvoeding
6
Over je borsten 18
Hoe werkt het? 6
Ingetrokken tepels 18
Hormonen in de hoofdrol
6
Spruw 18
Je borsten en tepels voorbereiden
6
Een (dreigende) borstontsteking
18
Over de hoeveelheid voeding
18 18
Een steunende BH 17
De eerste keer aanleggen
8
Te weinig of teveel voeding
Direct na de bevalling
8
Anticonceptie 19
Je melkproductie komt op gang
8
Tips voor goed aanleggen
9
Kolven 20
Het voeden lukt niet meteen
9
Redenen om te kolven
20
Voedingssignalen 9
Hoeveel melk kolf je?
20
Je baby van de borst halen
Afgekolfde melk verzamelen en bewaren
20
Afgekolfde melk invriezen, ontdooien
21
Afgekolfde melk verwarmen
21
Stuwing 10
Kolven - de techniek
22
Voldoende voeding 10
Kolven moet je leren
22
Goed gevulde luiers 10
Handmatig kolven 22
Borstvoeding tijdens de kraamperiode
9
10
Borstvoeden-op-verzoek 10
Kolven met de handen
22
Voedingshoudingen 11
Kolven met een handborstkolf
23
Liggend voeden 11
Elektrisch kolven 24
Zittend voeden 11 Baker- of rugbyhouding, rugliging of fonteinhouding,
Weer aan het werk
25
laid-back 12
Wettelijk recht op borstvoeding
25
Bijzondere houdingen 13
Voordelen werkgever 25
Meerling voeden 13
Wat heb je nodig op je werk?
25
Informatie, boeken en adressen
26
Couveusebaby voeden 13 Voeden na een keizersnee .
13
Informatiebijeenkomsten Naviva 26 Boeken 26 Borstvoedingssites 26 Moedermelkbanken 26 Adressen 26
www.naviva.nl
5
Kiezen voor moedermelk Al tijdens de zwangerschap wordt de vraag gesteld welke voeding jullie kiezen voor je baby. Jullie keuze voor volledige zuigelingenvoeding of voor borstvoeding zal gerespecteerd worden door elke medewerker die werkzaam is in de ouderen kindzorg. Borstvoeding wordt gepromoot, hoewel volledige zuigelingenvoeding een goed alternatief is. Zuigelingenvoeding is een vanzelfsprekende keus om medische of praktische redenen of als het geven van borstvoeding niet lukt. Toch blijft kunstvoeding altijd een imitatie van natuurlijke voeding. Met de nieuwe voedingsrichtlijnen adviseren we in beide gevallen om tijd te nemen voor huid op huidcontact, rooming-inn en voeden-op-verzoek. Ook je eigen voeding, gebruik van vitamine en foliumzuur zijn van belang. De verloskundige/arts informeert je hierover.
Voordelen voor je baby Moedermelk bevat stoffen die je baby beschermen tegen aller-
De Lactatiekundige adviseert
lei infecties: in de luchtwegen en het middenoor. Het verlaagt
Vraag advies bij de lactatiekundige als je twijfelt over de keuze,
mogelijk de kans op infecties van het maag-/darmstelsel. En de
zeker na operaties of bij ziekte. Een lactatiekundige is speciaal
kans op eczeem en allergieën. Na vier maanden borstvoeding
opgeleid om in te spelen op borstvoedingsvragen en even-
hebben kinderen minder kans op astma. Vooral in de eerste
tuele ongemakken. Op www.naviva.nl/borstvoeding kun je
melk, het colostrum, zitten extra veel beschermende stoffen.
lezen wat de Naviva lactatiekundige voor jou kan betekenen.
Deze extra hoeveelheid antistoffen is nodig omdat je baby vlak
Zie voor overige organisaties en moedermelkbank het hoofdtuk
na de geboorte nog erg vatbaar is voor infecties. In je buik zat
‘Informatie, boeken en adressen’.
hij lekker beschermd en kreeg hij bovendien via de navelstreng antistoffen uit jouw bloed.
Moedermelk heeft altijd de juiste samenstelling voor de leeftijd van je baby: afweerstoffen, eiwitten, vetten en melksuikers variëren. Moedermelk heeft een positieve invloed op de spraakontwikkeling. En het heeft altijd de juiste drinktemperatuur!
Voordelen voor de moeder Als je je baby aanlegt, trekt je baarmoeder samen. Dat vermindert het bloedverlies na je bevalling. En als je borstvoeding geeft verlies je de kilo’s die je bent aangekomen sneller. Reuma komt minder voor bij vrouwen die hun kind(eren) borstvoeding hebben gegeven. Het verlaagt zeer waarschijnlijk ook de kans op prémenopausale borstkanker, eierstokkanker en botontkalking. De voordelen zijn afhankelijk van de periode dat je voedt.
Voordelen voor jullie gezin Het geven van borstvoeding is een intiem en fijn moment dat je samen kunt beleven. Leg je baby maar eens bij de vader op de borst en geef je baby dan, leunend en liggend tegen je partner, de borst.
www.naviva.nl
6
Voorbereiden op borstvoeding Je borsten worden in de eerste maanden van de zwangerschap en kort voor de bevalling groter. De eerste maanden kunnen je borsten gevoelig en pijnlijk zijn, vooral bij kou en tocht. Je tepels worden groter en de tepelhof eromheen kleurt donkerder. Voor sommige vrouwen zijn deze verschijnselen een eerste teken van zwangerschap.
Hoe werkt het?
Hormonen in de hoofdrol
Een borst bestaat hoofdzakelijk uit klierweefsel. In je borst be-
Twee hormonen spelen een rol bij de aanmaak van moedermelk.
vinden zich lobben met melkklieren. Vanaf de zesde zwanger-
Prolactine wordt geproduceerd zodra je zwanger bent. Maar
schapsweek vormen er zich in je borsten melkkanaaltjes en
pas na de bevalling, zodra de moederkoek/placenta het lichaam
melkblaasjes. Daarmee maken ze na de geboorte van je baby
verlaat, kan prolactine zijn werk doen en er voor zorgen dat
moedermelk aan. Later in de zwangerschap kunnen de tepels
moedermelk aangemaakt wordt. Hoe meer je baby aan de borst
schilferen. Er kan wat vocht uitkomen. Dat is normaal, maar
drinkt, hoe meer prolactine je lichaam produceert; een vraag-
vraag je verloskundige om advies als je twijfelt.
aanbodsysteem dus. Gaat je baby minder drinken, bijvoorbeeld omdat je het borstvoeden gaat afbouwen, een flesje hebt bijgegeven of vaste voeding hebt geïntroduceerd, dan daalt het prolactinegehalte in je bloed en wordt er minder melk aangemaakt.
Trosjes met klierweefsel en spiertjes
De eerste weken na de geboorte dag en nacht om de drie à vier uur goed aanleggen bevordert de aanmaak van prolactine voor de hele borstvoedingsperiode. Oxytocine komt vrij als de tepel geprikkeld wordt door het aanzuigen van je baby. Dit hormoon zorgt ervoor dat de gladde spiercelletjes, die rond de melkkliertjes en melkkanaaltjes lig-
Tepel met
gen, gaan samentrekken. Hierdoor wordt de melk naar voren
5 à 9 uitgangen
gestuwd. Dit zorgt er ook voor dat de vettere, achterliggende melk beter vrijkomt, waardoor de borsten beter leeggemaakt worden. Zo wordt er weer voldoende nieuwe melk aangemaakt. Deze toeschietreflex (na één tot vier minuten) kun je ervaren als een tintelend, prikkelend gevoel in je borst. Niet elke vrouw
Melkgangen
voelt dit toeschieten van de melk. Wel merk je waarschijnlijk dat je baby plots hoorbaar melk doorslikt en het zuigritme van ‘korte, snelle zuigbewegingen’ verandert in ‘ritmische, krachtige zuigbewegingen met tussendoor een korte rustpauze’. De gemoedstoestand van de moeder beïnvloedt de toeschietreflex... zowel in positieve als in negatieve zin!
De lobben met melkklieren zijn verantwoordelijk voor de melkaanmaak. Ze zijn de opslagruimte voor aangemaakte melk. De
Je borsten en tepels voorbereiden
kanaaltjes gaan vervolgens verder tot grotere melkgangen die
Was je borsten en tepels tijdens je zwangerschap iedere dag met
leiden naar vijf tot negen uitgangen in de tepel. De melkgangen
water, liever niet met zeep. Dat verstoort de natuurlijke vetba-
verwijden alleen als reactie op de toeschietreflex. Ze krimpen
lans. Kliertjes op de huid van je tepel(hof ) scheiden namelijk vet
direct na het beëindigen van de borstvoeding.
uit. Dit geldt ook in de periode dat je borstvoeding geeft.
www.naviva.nl
7
Heb je een erg gevoelige huid, dan zijn je tepels ook gevoelig. Het is dan verstandig om regelmatig zonder beha te lopen. Nog beter is het om eens met blote borsten te lopen, liefst ook buiten, zodat wind en zon op een natuurlijke manier je tepels weerbaarder maken. Heb je meer of minder ingetrokken tepels, dan kun je hier al in de zwangerschap iets aan doen. Met massage kun je oefenen in het naar buiten brengen van de tepels. Dit kun je tijdens de zwangerschap doen en ook nog na de bevalling. Twijfel je aan de vorm van je borsten of tepels, vraag dan advies aan je verloskundige of specialist. Op www.naviva.nl/borstvoeding kun je lezen wat de Naviva lactatiekundige voor jou kan betekenen.
www.naviva.nl
8
De eerste keer aanleggen De eerste keer aanleggen, direct na je bevalling, is een belangrijk moment voor jezelf, je partner en jullie baby. Het is de eerste intieme kennismaking met alle bijbehorende emoties. Het zoeken en vinden van de borst en de goede herinnering aan de eerste druppels moedermelk, zijn voor je baby een stevige basis/inprenting voor het voeden.
Direct na de bevalling Binnen het eerste uur na de bevalling hebben de baby en de moeder vaak nog voldoende energie. Bij de baby is er een enorme zuigbehoefte en zuigreflex. Je kunt voeden zolang als hij wil, mits hij goed is aangelegd en effectief drinkt. Het mag geen pijn doen. Soms heb je even hulp nodig om goed aan te leggen. Is de geboorte - verwacht of onverwachts - in het ziekenhuis, geef dan duidelijk aan dat je in alle rust wilt kunnen (leren) aanleggen. De eerste melk die uit je borst komt heet colostrum en is wat dikker en geler van kleur dan de melk die later komt. Colostrum werkt laxerend, is lichter verteerbaar en bevat extra eiwitten, vitaminen en mineralen en antistoffen. Colostrum wordt ook wel de eerste inenting genoemd, een ‘booster’ van wereldklasse.
Je melkproductie komt op gang Direct na de geboorte zorgt het hormoon prolactine ervoor dat er melk aangemaakt wordt. Hoe vaker je baby zuigt, hoe meer melk je borsten aanmaken. De toeschietreflex (zie het hoofdstuk ‘Voorbereiden op de borstvoeding’) wordt gestimuleerd door een ander speciaal hormoon, oxytocine. Dat zorgt ervoor dat de melk door de melkkanaaltjes in je borsten naar de tepel toeschiet. Als je baby een paar keer heeft gezogen, komt de toeschietreflex op gang. Direct zodra er melk uit je borsten gedronken wordt, maakt je lichaam weer nieuwe melk aan. Na één week komt de overgangsvoeding, met minder eiwit en met meer vet en melksuiker (en meer calorieën). Na zo’n twee weken komt de rijpe moedermelk. Die ziet er waterig uit, maar bevat alle belangrijke voedingsstoffen en is steeds afgestemd op de leeftijd van je baby.
www.naviva.nl
9
Tips voor goed aanleggen
Je baby van de borst halen
Geeft je baby voedingssignalen? Was je handen voordat je
De eerste week kan het aanleggen gevoelig zijn. Dit komt omdat
borstvoeding gaat geven. Zoek een ontspannen en gewenste
de spiertjes in de tepel en tepelhof oprekken. Als je pijn blijft
houding (zie het hoofdstuk ‘Voedingshoudingen’). Is je baby
voelen tijdens het voeden, haal je je baby van de borst. Ook als
goed gesteund? Zorg ervoor dat je baby’s neusje ter hoogte van
tijdens het voeden de wangetjes naar binnen worden gezogen,
je tepel is.
als je smakgeluidjes hoort, als je baby over de tepelhof glijdt
Leg je baby zo dat hij goed naar je toe is gedraaid: buik tegen
of je tepel afgeplat wordt, haal je je baby van de borst. Breng
jouw buik en oortjes, schoudertjes en heupjes op één lijn.
je pink in de mondhoek tussen de kaakjes van de baby, zodat
Ondersteun je borst zo nodig. Vermijd te stevig drukken. Bij zit-
het vacuüm verbroken wordt. Begin daarna rustig opnieuw met
tend voeden doe je dit met vier vingers onder de borst en de
aanleggen. Als je blaartjes bij je tepel ziet, beschadigingen, een
duim boven aan de borst ver van de tepel. Wacht tot het mondje
rode of witte huid bij de tepel(hof ) of een afgeplatte tepel, vraag
van je baby wijd opengaat en het tongetje naar beneden is.
dan om advies.
Druk eventueel zachtjes met je tepel tegen het kinnetje en de bovenlip. Breng je baby naar je borst toe. Laat je baby zoveel mogelijk van de tepel én de tepelhof in het mondje nemen. Blijft de mond tijdens de voeding wijd open en is de onderlip naar buitengekruld? Ligt de tong onder de tepel over de onderkaak? Kin, lippen en neusje drukken licht tegen de borst. Je hoort slikgeluidjes. Je baby laat vanzelf los als hij genoeg heeft gehad. Je tepel komt mooi rond uit het mondje van je baby. Laat eventueel je partner jullie baby verschonen en bied de andere borst aan. Deze voeding duurt meestal korter. Start de volgende voeding met deze borst. Laat na de voeding druppels melk op de borst opdrogen. Dit heeft een beschermend en helend effect.
Het voeden lukt niet meteen Is je baby nog misselijk van de bevalling of lukt het drinken niet meteen? In dat geval kan het goed zijn de borstvoeding wel alvast op gang te brengen door te kolven (zie de hoofdstukken over ‘Kolven’). De afgekolfde (gekoelde/ingevroren) voeding kun je dan op een ander moment geven. Geniet vooral van het huid op huid contact met je baby. Een gezonde zuigeling heeft voldoende reserves voor de eerste 24 uur.
Herkenbare voedingssignalen Zoekgedrag (ook tijdens lichte slaap), sabbelen, zuigen op de knuistjes, smakken en bewegen.
www.naviva.nl
10
Borstvoeding tijdens de kraamperiode Door je baby op je kamer te laten slapen (rooming-inn) kun je reageren op voedingssignalen (zie hoofdstuk ‘De erste ker aanlegen’) van je baby (voeden op verzoek) en voorkom je dat hij gaat huilen.
Voeden De eerste 8-10 dagen
Na10 dagen
Na 4 tot 8 weken
8 - 12 keer per 24 uur.
Op verzoek, maar overdag wel na 4
De baby heeft een eigen ritme gevonden.
Er is geen maximum
uur wakker maken. En ’s nachts zeker
Ook na
de eerste 3-4 weken ook.
2-3 maanden komen nachtvoedingen nog wel voor, borstvoeding is immers licht verteerbaar.
Borstvoeden-op-verzoek
spreekuren of door het consultatiebureau.
Voed je baby als hij voedingssignalen afgeeft (voeden op ver-
Is je baby te rustig en meldt hij zich niet voor een voeding? Bied
zoek). Komt je baby niet binnen vier uur na de vorige voeding,
dan zelf de voeding aan. Ga na of je baby voldoende voeding
leg dan wel gewoon aan. Laat ’s nachts niet meer dan 4 à 5 uur
krijgt. Laat je adviseren door een deskundige of lactatiekundige
tussen de voedingen. ‘s Nachts voeden stimuleert de aanmaak
als je twijfels hebt. De lactatiekundige van Naviva is te bereiken
van voeding. Door o.a. de werking van prolactine slaapt de
via 088 – 7777 680. Voor regionale spreekuren en kosten kijk je
moeder vaak direct weer in. Laat de eerste dagen oefendagen
op www.naviva.nl/borstvoeding.
zijn onder begeleiding van je kraamverzorgende. Jij én je baby kunnen dan het borstvoeden goed onder de knie krijgen. Zorg
Een gelige baby
wel dat je minimaal 6 voedingen per dag geeft. Kijk goed naar je
Het komt vaak voor dat een baby wat geel ziet tijdens de kraam-
baby en zijn behoeften.
dagen. Bijna altijd komt dit door de nog niet rijpe lever. Dit kan geen kwaad en herstelt zich na enkele dagen. De gelige kleur-
Stuwing
stof, bilirubine, verlaat het lichaam via de ontlasting. Omdat je
Tijdens de eerste dagen na de bevalling kan er stuwing optre-
baby wat suf kan zijn door deze kleurstof raden we je aan om
den in je borsten doordat ze vol met melk lopen. De bloedvaten
de 2 à 3 uur je baby wakker te maken om te voeden. Een goed
vervoeren extra stoffen. Je borsten voelen vol en hard en kun-
gevoede baby ontlast zich eerder van deze bilirubine.
nen pijnlijk zijn. Binnen een à twee dagen is vraag en aanbod van melk redelijk op elkaar afgestemd en voelen je borsten soepel aan. Na de stuwing gaat het colostrum over in rijpere moe-
Plasluiers en ontlasting
dermelk.
Plasluiers
Ontlasting
Als de borstvoeding een-
De eerste 5-6 weken, 2 tot 5
maal goed verloopt, heb-
keer ontlasting per dag.
Bij borstvoeding weet je nooit precies hoeveel jullie baby drinkt.
ben baby’s 6-8 natte ka-
Na 5-6 weken kan het ontlas-
Dit wisselt per voeding. Elke baby heeft bovendien zijn eigen
toenen luiers of 4-6 volle
tingspatroon veranderen naar
drinkpatroon. Samen met de kraamverzorgende houd je in de ga-
wegwerpluiers per 24 uur.
1 keer per 7-10 dagen (zonder
Voldoende voeding
ten of: je baby ontspannen oogt, tevreden is, maar ook levendig
klachten).
in beweging en reageert op geluid. Hij is regelmatig wakker, plast
voldoende, heeft een regelmatig ontlastingspatroon en houdt
zich goed op temperatuur. De huidspanning is veerkrachtig. Je baby groeit minimaal zo’n 180 tot 230 gram per week in de
eerste 2 maanden.. Na de kraamdagen wordt dat in de gaten gehouden door de JGZ (Jeugdgezondheidszorg) bij de weeg-
www.naviva.nl
11
Voedingshoudingen Liggend voeden is vooral prettig tijdens de eerste dagen. Als je in verschillende houdingen voedt, worden je borsten wisselend belast. Dat voorkomt onnodige klachten.
Liggend voeden
Zittend voeden
Het is handig om liggend in bed te voeden tijdens de eerste
Een praktische houding is de Madonna-houding. Je neemt je
dagen en later tijdens de ochtend- en nachtvoedingen. Jij en je
baby op de onderarm, dus linkerarm bij linkerborst en rechter-
baby liggen op de zij, buik tegen buik en je geeft de onderste
arm bij rechterborst. Is je baby klaar aan de eerste borst, dan kun
borst. Als je wat meer naar voren buigt, kun je met steun onder
je hem in de doorgeschoven rugbyhouding aan de andere borst
je knie ook de bovenste borst geven.
voeden. Je baby kan zelf rechtop zitten als hij wat ouder is.
www.naviva.nl
12
Baker- of rugbyhouding
Rugligging of fonteinhouding
Je baby ligt op een kussen. Je hebt de beentjes onder je arm of
Je ligt op de rug. Na een keizersnede kun je je kindje dan gemak-
naast je.
kelijk naast je neerleggen. Deze houding wordt ook gebruikt om een teveel aan borstvoeding wat af te remmen; je baby drinkt namelijk tegen de zwaartekracht in. Ook handig op de dagen dat je stuwing hebt.
Bij de ‘doorgeschoven baker- en rugbyhouding’ sla je je buitenste arm om de baby, het hoofdje rust op de hand. Dus bij de
Laid-back/ biological nurturing
rechterborst ondersteun je je baby met de linkerarm en bij de
Biological nurturing, ook wel ‘instinctief voeden’ genoemd. De
linkerborst met de rechter-arm. Dit kan handig zijn bij kleine
baby krijgt hierbij de kans om de borst te pakken en zichzelf aan
baby’s.
te leggen. De baby neemt helemaal zelf de goede hap op de juiste manier. Een ontspannende, minder sturende manier van voeden met goed zicht op de baby en de borst •
De moeder leunt ontspannen achterover op bed of op een bank
•
Beide borsten of 1 borst is ontbloot
•
De baby wordt op het bovenlichaam gelegd, voorkant tegen voorkant
•
De zwaartekracht zorgt voor het maken van een goede hap en houdt de baby op zijn plek
•
Zorg dat het wangetje van de baby in de buurt van de ontblote borst(en) is.
•
De baby kan begeleid/gekoesterd worden
•
Ondersteun de borst zo nodig.
www.naviva.nl
13
Bijzondere houdingen Ondersteun de borst lichtjes. Niet knijpen. Dit kan wel eens nodig zijn bij kleine of onrustige kinderen. Het kan zelfs nodig zijn een deel van de borst-tepelhof-tepel voor te vormen en zo aan te bieden. Ondersteunen van de kin kan nodig zijn bij de te kleine pasgeborene door een nog te slappe spierspanning. Bij de baby met het syndroom van Down blijft deze spierslapte aanwezig.
Meerling voeden Het systeem van vraag en aanbod zorgt ook bij een tweeling voor voldoende melkproductie. Natuurlijk kun je wel wat extra steun en hulp gebruiken van de mensen in je omgeving. Vraag ook gerust om advies. Leg samen met je partner alles klaar. Zorg dat je beide kinderen veilig kunt oppakken en voeden en dat je ze één voor één veilig kunt terugleggen. Gebruik kussens ter ondersteuning.
Couveusebaby voeden Te vroeg geboren baby’s hebben meer eiwit, minder vet en meer mineralen nodig. De moedermelk van couveusebaby’s heeft exact de juiste samenstelling. De voeding bevat bovendien meer calorieën en antistoffen dan ‘rijpe’ moedermelk. De regels over voeden en bijvoeden verschillen per ziekenhuis. Overleg hierover met je specialist. Goede informatie en begeleiding is belangrijk omdat de coördinatie van zuigen, slikken en ademhalen ook thuis nog een probleem kan zijn. Als de baby eenmaal thuis is blijkt het nog een hele klus te zijn om het borstvoeden vol te houden. Vermoeidheid, het vele kolven en allerlei vragen over o.a. het bijvoeden spelen hierbij een rol.
Voeden na een keizersnede De melkproductie komt ook na een keizersnede gewoon op gang. Het is belangrijk je baby zo snel mogelijk na de keizersnee aan te leggen. Na een algehele narcose kan het wat langer duren voordat de melkproductie op gang komt. Een goede houding en steun is, in verband met de wondpijn, extra belangrijk. Liggend op de rug voeden is prettig, je baby ligt op zijn buikje, gedeeltelijk op een kussen naast jou. Je steunt zijn voorhoofdje. Een andere optie is de baker- of rugbyhouding. Het voeden op de zij is vaak pijnlijk na een keizersnede.
www.naviva.nl
14
De baby die borstvoeding krijgt Wacht niet tot je baby gaat huilen van de honger. Aanleggen is dan lastig. Let op de voedingssignalen en leg je baby aan (voeden op verzoek). Komt je baby niet binnen vier uur na de vorige voeding, leg dan wel gewoon aan. Na een week maak je overgangsvoeding aan met minder eiwit en meer vet en melksuiker (calorieën). Na zo’n twee weken wordt het rijpe moedermelk. Die ziet er wat waterig uit maar bevat alle belangrijke voedingsstoffen.
Wakker zijn, slapen en aantal voedingen Leeftijd
Wakker per keer
Duur slaapjes per keer
Voedingen per etmaal
0 - 2 weken
30 - 45 minuten
2 à 3 uur
8-12 keer minimaal 6 keer
2 - 6 weken
45 - 60 minuten
2 à 3 uur
7 - 12 weken
60 - 75 minuten
2 à 3 uur
6-8 keer
3 - 5 maanden
1,5 uur
2 uur
minimaal 5 keer
Vitamine D De Gezondheidsraad adviseert dat zuigelingen 10 microgram vitamine D per dag extra nodig hebben. Door onze huidige leefstijl, veranderde voedingsgewoonten en verminderde blootstelling aan icht krijgen we niet altijd meer voldoende vitamine D binnen. Daarnaast vermoedt men dat er onvoldoende vitamine D via de moedermelk aan de baby wordt meegegeven. Aanvulling met een vitamine D supplement is nodig. Toediening bij borstvoeding: vanaf de 8e dag 10 microgram per dag. Lees op de verpakking hoeveel microgram het supplement bevat. Dit kan namelijk per merk erg verschillen. Recente herzieningen in de advisering laten zien dat er geen onderscheid meer gemaakt wordt tussen borst- en kunstvoeding en tussen kinderen met een lichte en donkere huidskleur.
Vitamine K Geadviseerd wordt alle á terme pasgeborenen in de eerste uren na de geboorte 1 mg vitamine K per os te geven. Voor zuigelingen die uitsluitend borstvoeding krijgen, wordt vanaf 1 week: 150 mcg vit K dagelijks (oraal) toegediend, tot de leeftijd van 3 maanden Als je meer dan 500cc kunstvoeding geeft als bijvoeding dan is extra suppletie van vitamine K overbodig.
Tepel- en speenverwarring Drinken uit de borst vraagt een andere ‘tongtechniek’ dan drin-
Je baby heeft regeldagen
ken uit de fles. Je baby kan in de war raken door een (fop)speen
Regeldagen zijn dagen waarop de baby vaker wil drinken om
of tepelhoedje als hij nog niet zo goed aan de borst kan drinken.
de aanmaak van moedermelk te stimuleren zodat in de ver-
De borst wordt soms minder goed geaccepteerd en zelfs gewei-
grote behoefte aan moedermelk kan worden voorzien (omdat
gerd. Eventuele bijvoeding wordt als eerste keus gegeven met
de baby groeit). Het kan ook zijn dat de baby alleen onrustig
een lepeltje of cupje. Toch wordt een fles, tepelhoedje of fop-
is. Meer aandacht en troost wil, gezien zijn ontwikkelingsfase.
speen wel tijdelijk geadviseerd in bijzondere omstandigheden.
Veelal worden regeldagen op min of meer dezelfde leeftijd gezien: rond 10 tot 14 dagen, rond 6 weken en rond de 3 maanden.
www.naviva.nl
15
Klaar voor bijvoeding?
Je baby wordt niet wakker voor een voeding
De landelijke voedingsuitgangspunten geven aan dat het goed
Als je baby te warm is gekleed, vermindert de zuigactiviteit.
is om je kind zes maanden alleen maar borstvoeding te geven.
Trek dus een laagje uit. Je kunt ook wat moedermelk op de lip-
Tenzij je baby niet zo goed groeit. Dan begin je hier eerder mee.
jes druppelen, van borst en van voedingshouding wisselen, of
Daarna begint de periode van bijvoeden naast de borstvoeding.
het evenwicht prikkelen: breng je baby van lig- naar zitstand.
Je baby krijgt belangstelling voor het eten op jouw bord en wil
Masseer de muis van het duimpje of ‘loop’ met je vingers over
ergens op knabbelen. De behoefte aan borstvoeding wordt
de ruggengraat van je baby. Een goed moment om je baby wak-
minder. Het bijvoeden-op-verzoek is een logisch vervolg op
ker te maken is als hij licht slaapt. Dit herken je als je baby in
borstvoeden-op-verzoek. Als ouder bepaal je wat je kind eet, je
zijn slaap beentjes en armpjes beweegt en zijn oogjes met een
kind bepaalt zelf hoeveel het eet. Het advies is om je baby direct
snelle beweging heen en weer laat gaan.
al een broodkorstje in de hand te geven tijdens het geven van
Je baby huilt. Heeft hij alweer honger?
de bijvoeding.
Heeft je baby voldoende plas- en poepluiers en groeit hij voldoende (zie hoofdstuk ‘‘Borstvoeding tijdens de kraamperiode)? Als hij dan huilt, ga je eerst na of het toch niet van de honger is door hem aan te leggen. Als hij na deze voeding nog zuigbehoefte heeft, geef dan een vinger of een speentje. Mogelijk heeft hij een regeldag of heeft hij gewoon slaap. Dan wordt hij huilerig, ziet wat bleker dan normaal,’gaapt en wrijft in de ogen. Hij kan ook wat drukker worden en wegkijken. Als je hem op bed legt, jengelt hij zich met vijf tot vijftien minuten in slaap. Heeft hij niet voldoende volle luiers of groeit hij niet voldoende? Ga dan mogelijke oorzaken na en onderneem actie. Neem zelf voldoende rust en drink genoeg.
Als je baby ouder is dan zes maanden hoef je de voeding niet te pureren. Wel kun je de voeding wat smeuïger maken door te prakken met water of moedermelk. Begin met een klein thee-
Je baby heeft last van darmkrampjes
lepeltje per keer. Een baby van rond de 6 maanden zal meestal
Door de onrijpheid van de maag en darmen, kunnen darm-
liever wat zachter voedsel eten met een lepel, een baby van 8
krampjes gemakkelijk voorkomen. Je baby huilt ontroostbaar
of 9 maanden zal liever vast voedsel met de hand eten. Als je je
veel, met plotselinge harde uithalen en hij trekt de knietjes te-
baby vast voedsel aanbiedt, is het belangrijk er altijd zelf bij te
gen de buik. Hij drinkt onrustig en heeft een grote zuigbehoefte.
blijven. Hoewel de meeste baby’s een uitstekende kokhalsreflex
De ontlasting is vaak dun, schuimig en groen met winderigheid
hebben, kan verslikken voorkomen. Op het consultatie-bureau
(zie het schema ‘Mogelijke oorzaken van krampjes & tips’ op de
vertellen ze je hier meer over.
volgende bladzijde).
Als je geleidelijk wilt afbouwen, doe het dan rustig aan. Soms neemt de aanmaak van moedermelk snel af, waardoor het afbouwen sneller gaat. Op www.borstvoeding.com vind je bij ‘voedselintroductie’ de nodige informatie.
TIP
Afbouwen van borstvoeding (BV) naar kunstvoeding (KV) Voeding
Week 1
Week 2
Week 3
Week 4
Week 5
1e voeding
BV
BV
BV
BV
KV
2e voeding
BV
KV
KV
KV
KV
3e voeding
BV
BV
KV
KV
KV
4e voeding
KV
KV
KV
KV
KV
5e voeding
BV
BV
BV
KV
KV
Wanneer een moeder nog afgekolfde moedermelk in de vriezer heeft, kan zij dit tijdens de afbouwperiode eerst gebruiken in plaats van kunstvoeding.
www.naviva.nl
16
Je baby heeft spruw
Bij spruw moeten zowel moeder als baby behandeld worden,
Spruw is een schimmelinfectie, candida albicans, die bij de moe-
ook als één van beiden (nog) geen klachten heeft. Vraag een
der vaginaal en op de tepel of in de borst problemen kan geven.
deskundige/lactatiekundige of er sprake is van spruw. Er is een
Bij je baby kan dit in het mondje en rond de anus voorkomen. Je
nieuwsbrief over spruw, vraag ernaar bij de lactatiekundigen
baby wordt vaak al besmet via het baringskanaal. Spruw herken
van Naviva. Zij is te bereiken via 088 – 7777 680.
je aan een witte aanslag op de tong, het verhemelte, de bin-
Voor regionale spreekuren en kosten kijk je op www.naviva.nl/
nenkant van de wangetjes en soms zelfs de lipjes, die je niet
borstvoeding.
kunt wegvegen. Of je ziet een parelmoeren glans op de lipjes. Ook drinkt je baby waarschijnlijk zeer onrustig, laat steeds los en gaat huilen en heeft luieruitslag.
Oorzaak van huilen. Door honger? Wat is de oorzaak? Wat zijn de tips? Voldoende plasluiers en ontlasting
Plasluiers: vanaf dag 6 : 6 tot 8 in 24 uur Ontlasting: week 1-6: 3x of vaker in 24 uur. Daarna kan dit verminderen tot 1x per 4 dagen/10 dagen Zie infoblad 4.
Aantal voedingsmomenten
Verhoog het aantal momenten, desnoods zo’n twee á drie dagen elke twee uur. Er is geen maximum. Kolf voeding af en geef dit als bijvoeding.
De aanlegtechniek
Bied beide borsten aan. Wissel van houding, zodat je baby actiever drinkt. Tips voor aanleggen zie infoblad 3.
Een negatief beïnvloede
Is vermindering van stress mogelijk?
toeschietreflex De invloed van bijvoeding
Is vermindering van bijvoeding mogelijk? Overleg met een deskundige.
Hulpmiddelen
Gebruik (fop)speen of tepelhoedje minderen of tijdelijk stoppen.
Mogelijke oorzaken van krampjes en tips Veel lucht binnen krijgen
Wikkel je baby stevig in een omslagdoek tijdens het voeden. Dit voorkomt onrustig gedraai en luchthappen. Laat de baby regelmatig boeren.
Darmen trekken te krachtig samen
Heb je veel voeding waardoor je baby zich verslikt? Kolf dan eerst wat voeding af. Warmte aanbieden door doeken, een badje of huid op huid contact is pijnstillend en troostend. Geef je baby een massage, het werkt ontspannend en vaak ontlast de baby zich na de massage.
Prikkels vermijden van onrust
Beperk extra uitstapjes buitenshuis. Zoek naar een redelijk vaste dagindeling. Vermijd onnodig harde geluiden. Door een strak opgemaakt bedje wordt je baby minder gauw wakker van zijn eigen bewegingen.
Roken, alcohol, voeding
Mogelijk heeft het met je eigen eet/leefpatroon te maken? Beperken van genotsmiddelen en een te veel aan koffie kan helpen.
Ontroostbaar huilen
Houd je baby troostend vast en geef de borst. Borstvoeding bevat ook pijnstillende stoffen, endorfinen. De baby kan ook allergisch zijn, laat dit wel door een arts vaststellen. Zoek een luisterend oor, deskundig advies en rust/een oppas.
www.naviva.nl
17
De moeder die borstvoeding geeft Ook bij borstvoeding kun je het beste eten en drinken volgens de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Je gezonde gewicht (BMI) kun je berekenen via www.voedingscentrum.nl. Het is raadzaam voor een kwetsbare kraamvrouw om de eerste twee weken geen rauw vlees te eten. Doe niet aan de lijn. Als je borstvoeding geeft helpt dat al om sneller op je oude gewicht terug te komen. Je hoeft je voeding niet aan te passen, omdat je baby krampjes heeft. Dat wordt namelijk niet veroorzaakt door wat jij als moeder eet, maar door de ontwikkeling van de darmen. Na drie maanden zijn de krampjes in het algemeen over.
Wat kun je beter niet doen?
Basisvoeding
•
drink niet teveel koffie, thee of cola. daarin zit cafeïne en
Behoud een gezond gewicht als je borstvoeding geeft. Eet
dat kan je kind onrustig maken. Het advies voor vrou-
gevarieerd en neem niet te veel vet, suiker en alcohol. Kies da-
wen die borstvoeding geven is om niet meer dan 100 mg
gelijks liefst uit alle vakken van de Schijf van Vijf.
cafeïne per dag te gebruiken. Dat staat gelijk aan één kop koffie of twee koppen thee of vijf glazen cola.
De 5 regels van de Schijf van Vijf:
•
eet niet meer dan twee porties vette vis per week, vanwe-
o
Eet gevarieerd
ge kleine hoeveelheden schadelijke dioxines die in vette
o
Eet niet teveel en beweeg
vis kunnen voorkomen. Eet ook liever geen rivierpaling of
o
Eet minder verzadigd vet
roofvis, zoals verse tonijn.
o
Eet veel groente, fruit en brood
o
Eet veilig
•
gebruik geen kruiden zoals aloë, senna en kava kava en wees matig met venkel en anijs. Natuurlijk kan een beschuit met muisjes of een kopje venkelthee geen kwaad, maar overdrijf niet.
Eet vooral veel vezelrijke producten, zoals groente, fruit, volkorenbrood en aardappelen. Deze bevatten veel gezonde voe-
•
drink geen alcohol als je borstvoeding geeft. De schade-
dingsstoffen en zorgen voor een verzadigd gevoel. Drink naar
lijke stoffen uit alcohol komen via de borstvoeding bij je
behoefte. Als je wat meer dorst hebt geef daar dan aan toe.
kind terecht. Wil je toch iets met alcohol, drink dan direct na de voeding één glas. Wacht dan drie uur met de volgende voeding, want dan is de alcohol afgebroken.
Beweeg elke dag voldoende, 45 minuten tot een uur. Dat kan met sport, maar met een actieve leefstijl kom je al een heel
•
Rook niet. De schadelijke stoffen uit tabak, zoals nicotine
eind. Neem bijvoorbeeld vaker de trap in plaats van de lift, ga
komen via borstvoeding bij het kind terecht. Ook produ-
vaker fietsend naar je werk of boodschappen doen.
ceer je minder melk als je rookt. Daarnaast komt het voor dat kinderen, die borstvoeding krijgen van rokende moeders, extreem veel huilen of last hebben van darmkram-
Regelmatig wegen is de eenvoudigste manier om te contro-
pen.
leren of je gewicht goed blijft. Het is voldoende om 1 keer per week tot 1 keer per maand op de weegschaal te gaan staan.
•
Overleg met de huisarts en lactatiekundige over eventu-
Steeds op hetzelfde tijdstip van de dag. Als je gewicht stijgt,
eel medicijngebruik in combinatie met borstvoeding. De
corrigeer dan door minder of anders te gaan eten en wat meer
meeste medicijnen gaan samen met borstvoeding. Zoek
te bewegen. Of neem nu en dan een balansdag.
eventueel met de arts naar een alternatief.
Wil je weten hoeveel calorieën je moet binnenkrijgen om je gezonde gewicht te behouden? Kijk dan hieronder.
Extra vitamines? Het gebruik van extra vitamine D voor vrouwen die borstvoe-
Vrouwen die borstvoeding geven met weinig actieve leefstijl
ding geven is niet nodig, tenzij je verloskundige of (huis)arts
leeftijd
anders adviseert.
leeftijd
19-30 jaar 2600 kcal 31-50 jaar 2500 kcal
Bron: Voedingscentrum
www.naviva.nl
18
Een steunende beha
Het advies is de behandeling tenminste twee weken voort te
Draag tijdens de voedingsperiode (eventueel ook ’s nachts) een
zetten nadat de klachten zijn verdwenen. Verspreid de geadvi-
steunende, niet knellende beha. Je kunt eventueel zoogkom-
seerde medicatie over het aantal voedingen op een dag. Denk
pressen gebruiken(zonder plastic), om lekkage van moedermelk
aan handen wassen voor en na de verzorgende handelingen.
op te vangen. Vervang de compressen regelmatig. Zo voorkom
Hygiëne is erg belangrijk bij zoogkompressen, wasgoed, speel-
je infecties, want nat en warm materiaal is een infectiebron.
goed en voedingsmateriaal. Er is een nieuwsbrief over spruw, vraag er naar bij de lactatiekundigen van Naviva. Zij is te berei-
Over je borsten
ken via 088 – 7777 680. Voor regionale spreekuren en kosten kijk
Pijnlijke tepels en tepelkloven
je op www.naviva.nl/borstvoeding.
Als je begint met het geven van borstvoeding heb je vaak de eerste week last van enigszins gevoelige tepels door de rekking
Een (dreigende) borstontsteking
van de tepel. Door goed aan te leggen, wisselende houdingen
Een (dreigende) borstontsteking herken je aan een rode plek op
en een goede drinktechniek van je baby wordt pijn en/of be-
de borst, of een harde schijf in de borst. Maar ook een grieperig
schadiging van de huid voor komen. Bij pijn klachten of kloven
gevoel kan een eerste signaal zijn. Om een borstontsteking te
ga je zo’n 24 uur lang starten met voeden aan de minst pijnlijke
voorkomen, is het belangrijk om het verstopte melkkanaal leeg
kant. Ga korter en vaker voeden dat voorkomt erg gulzig pijnlijk
te maken. Volg 24 uur de volgende adviezen op:
zuigen. Een paar dagen kolven kan verlichting geven. Of je start
•
Mogelijk is de oorzaak irritatie door een wasmiddel, zoogkom-
Stop niet met borstvoeding en let goed op het juist aanleggen.
de voeding met kolven zodat de melk goed is toegeschoten. •
Leg je baby vaker aan (minimaal om de drie uur) in wisselende houdingen. Begin aan de pijnlijke kant.
pressen of crèmes. Laat de tepels met wat druppels voeding goed aan de lucht drogen. Dit werkt helend. Je kunt je baby wel
•
Neem extra rust. Misschien komt de infectie van buitenaf.
door voeden ook al zie je wat bloed op je tepels.
•
Leg warme doeken op je borst voor het voeden en gebruik
Tussendoor kun je tepelbeschermers dragen. Overleg met je
eventueel koude doeken tussen de voedingen door als
verloskundige of je een crème kunt gebruiken of mogelijk kies
je dit prettig vindt. Het heeft de voorkeur om alleen een warmtebehandeling te geven.
je ervoor om tijdelijk tepelhoedjes te gebruiken. Raadpleeg een deskundige als je er niet uitkomt.
•
Masseer je borst(en) voorzichtig, door onder de douche en tijdens het voeden achter de verstopte klier naar de tepel
Ingetrokken tepels
toe te strijken.
Op zich hoeft dit bij het voeden geen problemen te geven. Lukt
Zet de ontsteking na 24 uur toch door, neem dan contact op met
het toch niet zorg dan bewust voor een goede voedingshou-
de huisarts. Ga vooral door met deze adviezen. Bedenk wat de
ding en een wakker, ontspannen baby die niet te hongerig is.
mogelijke oorzaak is: een verstopt melkkanaaltje, te volle bor-
Druk wat melk uit de tepel, vorm de borst wat voor en leg de
sten, kloven of spruw. Of knellende kleding, een beugelbeha,
baby aan. Ondersteun de baby goed, zodat de baby de borst
een te zware tas aan één schouder, stress of vermoeidheid.
niet los laat. Je kunt er ook voor kiezen om te kolven, zodat je tepel iets meer naar buiten komt.
Over de hoeveelheid voeding Te weinig voeding
Spruw
Kijk bij het hoofdstuk ‘De moeder die borstvoeding geeft’ onder
Spruw kan ontstaan door o.a. gebruik van antibiotica, vermin-
‘Heeft je baby alweer honger’.
derde weerstand, stress, vaginale infecties of tepelkloven. Ernstige pijn of een branderig gevoel aan de tepels, een jeukende plek
Te veel voeding
aan de tepel of tepelhof, een parelmoerglans op de tepel, tepel-
Tijdens de stuwing is er vaak een teveel aan voeding. Je borsten
kloven die niet genezen of vaginale afscheiding, kunnen wijzen
blijven gespannen. Je baby is onrustig en spuugt het teveel aan
op spruw. Dat geldt ook voor stekende pijnen in de borst tijdens
voeding uit. Hij krijgt krampen, veel natte luiers en veel dunne
of tussen de voedingen. Herken je je in deze klachten neem dan
groene ontlasting en hij groeit hard. Om de voedingsaanmaak te
contact op met je huisarts of een lactatiekundige.
remmen, kun je tijdelijk maar één borst aanbieden, op verzoek
www.naviva.nl
19
op de rug voeden (zie ‘Voedingshoudingen), opletten dat je geen knellende kleding draagt en de zoogkompressen tijdig verschonen. Soms is het nodig je borst even af te kolven, zodat je baby zich niet verslikt in de eerste toestroom. Raadpleeg een lactatiekundige als je er niet uitkomt.
Anticonceptie Veel vrouwen menstrueren niet zolang ze borstvoeding geven. Twee weken voor de eerste menstruatie weer komt vindt de eisprong plaats. Op dat moment kun je weer zwanger worden. Omdat je niet weet wanneer dat moment is zul je voorzorgsmaatregelen moeten treffen, wanneer een nieuwe zwangerschap (nog) niet welkom is. In Nederland wordt de pil veel gebruikt. De pil en borstvoeding is geen optimale combinatie, omdat borstvoeding door pilgebruik meestal fors terugloopt. Ook is het niet bekend hoeveel hormonen de baby binnenkrijgt. De keuzes zijn:
Niet-hormonale anticonceptie Condoom, pessarium. Zaaddodende pasta (alleen als combinatiemiddel), spiraal (zes weken na de bevalling te plaatsen), periodieke onthouding, sterilisatie man of vrouw.
Uitsluitend progesteron Minipil, Mirenaspiraal, middelen die geïnjecteerd worden en implantaten.
Met invloed met oestrogenen Combinatiepil, prikpil. Voor uitgebreide informatie over anticonceptie zie www.borstvoeding.com onder: aanverwante zaken/ vruchtbaarheid/......[2].
www.naviva.nl
20
Kolven Als de keus voor borstvoeding gemaakt is, komt het combineren met allerlei dagelijkse activiteiten ook aan de orde. Ga je een dagje zonder je baby op pad of ga je weer aan het werk, dan kun je je melk afkolven.
Redenen om te kolven Steeds meer vrouwen kiezen voor de combinatie van borstvoeding geven en werken. De ochtend- en avondvoedingen zijn gezellige momenten die je niet zomaar hoeft in te leveren. Vooraf kolf je een voorraad en tijdens het werk kolf je op voedingstijden. Zo krijgt je baby toch jouw eigen voeding. Het doorlopend aanbieden van borstvoeding verstoort de darmflora niet; een combinatie met kunstvoeding doet dat wel. Afgekolfde moedermelk is voor een te vroeg geboren baby of couveusebaby van grote waarde. De voeding is afgestemd op het tijdstip van de geboorte. Er zitten meer afweerstoffen en vetten in dan in de rijpe moedermelk. Kolven kan ook nodig zijn om de borstvoeding op gang te helpen. Verder kolf je omdat de baby nog niet kan of wil drinken, of omdat je in het ziekenhuis ligt. Kolf de eerste dagen
Afgekolfde melk verzamelen en bewaren
om de twee tot drie uur, en daarna om de drie tot vier uur, ook al
De kleur van moedermelk kan nogal verschillen. De geur kan
is het maar even. Vaker kolven is beter dan langer kolven. Hier-
wat vreemd zijn. Ontdooide moedermelk ruikt nóg vreemder en
mee stimuleer je de aanmaak en het toeschieten. Ook bij forse
smaakt ook typisch. Toch is er niets mis met de melk. Laat na het
stuwing kun je met de hand iets afkolven. De baby kan de borst
afkolven de moedermelk in kunststof bakjes, flessen of in plastic
zo beter aanhappen.
diepvrieszakjes zo snel mogelijk afkoelen. Zet de moedermelk dan achterin de koelkast. Dit bewaarmateriaal maak je natuurlijk
Heb je genoeg afgekolfd voor je baby?
eerst goed schoon. Als je kleine porties invriest, voorkom je dat
Zolang je baby alleen borstvoeding krijgt, reken je de af te kol-
je je voorraad onnodig moet weggooien.
ven hoeveelheid als volgt uit: Een baby heeft 150 ml per kilo-
Vries binnen 24 uur in. Noteer de datum op het zakje of flesje.
gram lichaamsgewicht nodig per 24 uur. Stel dat je baby drie
Moedermelk vervoer je in een koeltas met koelelementen. De
kilo weegt; de voedingsbehoefte is dan 3 x 150 ml = 450 ml per
moedermelk kan tijdens een dag kolven in één en dezelfde fles
24 uur. Je baby krijgt zeven voedingen per 24 uur; per voeding
of zakje worden verzameld en gemengd. Voorwaarde is dat de
krijgt hij dus 450 ml gedeeld door zeven is 65 ml per voeding.
temperatuur van de voedingen steeds tot zo’n 0 - 5 °C is afge-
Houd dit ruim aan en zet dan 100 ml klaar. Soms heb je niet ge-
koeld, voordat je het bij elkaar giet. Verse moedermelk blijft
noeg borstvoeding en vult de afgekolfde borstvoeding niet vol-
langer goed dan (koe)melk, omdat er stoffen in zitten die ac-
doende aan. Dan is het advies om kunstvoeding te geven. Het
tieve ziektekiemen bestrijden. In het ziekenhuis gelden voor het
bijgeven van water heeft geen zin, daar zitten immers geen voe-
bewaren van moedermelk strengere regels dan thuis. Geef de
dingsstoffen in. Geef ook bij warm weer geen water, maar extra
moedermelk bijvoorkeur vers. Je kunt verse moedermelk men-
borstvoeding. De bijvoeding bestaat uit afgekolfde moedermelk
gen met ontdooide moedermelk.
of volledige zuigelingenvoeding. Die geef je met een cupje of lepeltje. Grote hoeveelheden geef je in een flesje.
www.naviva.nl
21
Bewaartijd van moedermelk thuis Kamertemperatuur
Koelkast
Vriesvak koelkast
Diepvries
20oC
5oC
*** -15oC
-20oC
Vers
5 - 10 uur
3 - 5 dagen
3 maanden
3 - 6 maanden
Ontdooid
1 uur
24 uur
Ná opwarmen 1 uur 1 uur
Heb je snel voeding nodig, ontdooi de melk dan onder de kraan. Draai de kraan langzaam van koud naar warm. Ontdooi nooit
direct onder hete kraan of in de magnetron, want dan werken
bepaalde afweerstoffen niet meer. Laat de melk ook niet op
kamertemperatuur ontdooien, want dan is de kans op bacterie-
vorming groot. De ontdooide (en nog niet eerder opgewarmde) melk is in de koelkast nog zo’n 24 uur houdbaar. Ontdooien kan sneller onder de lauwe kraan, au bain-marie of in een flessenwarmer. Moedermelk verandert met de leeftijd van de baby. Geef de ingevroren melk daarom wel binnen twee maanden.
Afgekolfde melk verwarmen Maak de moedermelk niet warmer dan 35 °C (lichaamstemperatuur). Anders gaan vitaminen en afweerstoffen verloren.
Afgekolfde melk invriezen, ontdooien
Gebruik het liefst een flessenwarmer, dat is gemakkelijk en vei-
Als je een voorraad wilt aanleggen, kun je moedermelk invrie-
lig. Een andere mogelijkheid is au bain-marie verwarmen.
zen. Doe dit binnen 24 uur nadat je kolft. Heb je een driesterren-
Dat betekent dat je de fles in een pannetje met heet tot ko-
vriesvak of diepvrieskast, dan kun je de melk drie tot maximaal
kend water zet. De temperatuur van de melk mag nooit meer
zes maanden goed houden. Gebruik eventueel plastic ijsblok-
dan 35ºC worden, want dan werken bepaalde antistoffen niet
jesbakjes.
meer en verliest de melk voedingsstoffen. Vetvlokjes in de moedermelk lossen na het opwarmen op als je de fles rustig schudt.
Dit is hygiënisch en handig. Doe de bevroren blokjes of bolletjes
Baby’s drinken de melk ook op kamertemperatuur, soms zelfs
in afsluitbare plastic flesjes of bakjes. Zet er een datum op. De
ook op koelkasttemperatuur. Verwijder bij het verwarmen de
blokjes en bolletjes kun je gemakkelijk doseren bij het ontdooi-
speen van de fles. Schud de voeding tweemaal tijdens het op-
en. Maak alle materialen na gebruik in een heet sopje schoon.
warmen en een keer vlak voor het geven. Geef de voeding direct
Spoel met heet water na. Je kunt meerdere bevroren porties met
en gooi eventuele restjes weg.
elkaar mengen. Ontdooi de moedermelk langzaam en bewaar deze daarna maximaal 24 uur in de koelkast. Het beste is om de ingevroren melk in de koelkast te ontdooien.
www.naviva.nl
22
Kolven - de techniek Tegenwoordig is er goed kolfmateriaal. Het is ook handig te kunnen kolven met de eigen handen. Dat kun je in de kraamperiode al oefenen. Door te kolven met je eigen handen leer je je borsten goed kennen. Een harde plek merk je eerder op.
Kolven moet je leren
Kolven met de handen
Hygiëne van de handen en de materialen zijn van belang bij het
De Marmet-methode
kolven. Een vast ritueel van ontspanning met behulp van foto’s
Bij een niet werkende elektrische kolf, het ontbreken van een
en muziek doet de melk beter toeschieten. Rust, goed kunnen
kolf of het even iets afkolven van een beetje melk vlak voor de
zitten, een warme ruimte en warmte op de borsten door water
voeding, kan kolven met de handen een uitkomst zijn.
of warme natte doeken en wrijven over de tepels bevorderen ook de aanmaak en de toeschietreflex. Denk ook aan (warm)
1)
drinken en eten binnen handbereik. Massage tijdens het kolven
Plaats je duim boven, en de wijsvinger onder je tepel, ongeveer
helpt. Een warm borstschild bevordert het beter vacuüm zuigen.
twee tot drie cm. van je tepel af, niet perse aan de uiteinden van
Het kan enkele minuten duren voordat je melk toeschiet. Kolven
de tepelhof. Zorg er voor dat je hand een ‘C’ vormt om je borst.
mag geen pijn doen!
Probeer een houding te vinden die prettig voelt. Knijp niet in je borst, dat kneust borstweefsel.
2)
Handmatig kolven
Beweeg je vingers richting borstkas. Voorkom het spreiden van
De beste tijd om te kolven is vroeg in de morgen. Dan heb je de
de vingers. Bij grotere borsten eerst je borst optillen en pas daar-
meeste voeding. Na vier tot zes weken kun je, als alles soepel
na richting borstkas drukken.
verloopt, tijdens het geven van de ene borst de andere borst afkolven. Ongeveer één tot anderhalf uur na de voeding kun
3)
je weer kolven. Je hebt dan weer voldoende melk voor de vol-
Rol duim en vingers tegelijkertijd naar voren. Deze rollende be-
gende voeding. Soms komen er de eerste keren maar een paar
weging zorgt ervoor dat je borst geleegd wordt zonder het tere
druppels.
weefsel te beschadigen. Let op de plaatsing van duim en nagels op het einde van de rol (zie illustratie). Herhaal deze beweging ritmisch om de borst volledig te legen: plaats, druk, rol … plaats, druk, rol … Verplaats duim en vingers om de borst volledig te legen, zowel bij de linker- als de rechter borst door zowel de linker- als de rechter hand.
www.naviva.nl
23
Kolven met de handborstkolf Voor het afkolven van een hele voeding, voor een kleine voorraad, bij stuwing, om een tepel iets naar buiten te laten komen of tijdelijk bij een gevoelige tepel, kun je met de handborstkolf kolven. Kijk voordat je een handborstkolf koopt of je een groter schild of een inzetstukje in het schild nodig hebt dat past bij de grootte van je tepel. Niet elk merk levert dit materiaal. Voorkom dat je handen over de borst glijden, dat irriteert de
Je hebt een andere maat borstschild nodig als het borstschild…
huid. Voorkom trekken aan de tepel, dit kan het weefsel beschadigen. Neem een pauze, drink wat warms, maak borsten en handen droog. Er zijn aanwijzingen dat het prolactinegehalte
...te klein is, omdat de tepel
hoger is na het kolven met de hand dan na het gebruik van een
niet vrij in de tunnel kan
borstkolf.
bewegen.
4) Je kunt je borsten per keer om en om kolven. Als de melkstroom stopt wissel je van borst, bijvoorbeeld: • eerst linkerborst 5-7 min. dan rechterborst 5-7 min.
…te groot is, omdat er
• daarna linkerborst 3-5 min. dan rechterborst 3-5 min.
te veel van de tepelhof
• tenslotte Iinkerborst 2-3 min. dan rechterborst 2-3 min.
de tunnel van het borstschild in wordt getrokken.
5) Als de melkstroom gaat druppelen kun je nog 2 minuten nakolven. In het begin zul je extra kolven om de gewenste hoeveelheid af te kolven. Later kun je aan 1 borst de gewenste hoeveelheid kolven. Houdt de hoeveelheid ruim aan. 150 ml per
...te groot is, omdat het
kilogram lichaamsgewicht per 24 uur.
borstschild niet goed luchtdicht aansluit.
www.naviva.nl
24
Aanschaf kolf
de vacuümwerking van de kolf, door een lichte massage van de
Schaf een kolf niet al tijdens je zwangerschap aan. Je borsten
tepelhof. Voor kleine tepels zijn inzetstukjes verkrijgbaar. Soms
kunnen immers nog veranderen van grootte.......
kun je een groter borstschild voor grote tepels bestellen (27, 30 en 36 mm). Let hier op als je een elektrische kolf koopt. Bij twijfel vraag je advies aan een deskundige. De lichte en middelzware
Keuze kolf
kolven kun je kopen of huren. De zware kolven worden alleen
Welke kolf bij jouw wensen past bepaal je door jezelf de volgen-
verhuurd. Wil je een kolf huren? Let er dan op dat je alleen de
de vragen te stellen: Hoe vaak ga je de kolf gebruiken?
motor en de accessoires als tas en koelelementen huurt. Alle de-
Wil je elektrisch of handmatig kolven? Waar ga je de kolf gebrui-
len die met de borst en/of de melk in aanraking komen (meestal
ken? De antwoorden zijn bepalend voor de aanschaf van je kolf.
de fles en het borstschild) moet je zelf kopen.
Kolven met de handborstkolf
Lees eerst de gebruiksaanwijzing. Kook het materiaal uit voordat
Kook het materiaal uit voordat je het gebruikt. Maak de borst-
je het gebruikt. Maak de borstschelp/trechter met warm water
schelp of trechter met warm water aangenaam warm. Hierdoor
aangenaam warm. Hierdoor zuigt het materiaal gemakkelijk va-
krijg je makkelijker een vacuüm op de tepel. Plaats, met een
cuüm. Plaats, met een scheppende beweging van onderen naar
scheppende beweging van onderen naar boven, de kolf op de
boven, de kolf (of kolven) op de borst, met de tepel in het mid-
borst met de tepel ongeveer in het midden. Begin rustig trek-
den. Zet dan de kolf pas aan. Is het een kolf waarbij je zelf de
bewegingen te maken met een cilinderkolf of pistonkolf. Of
kracht en snelheid kunt regelen, begin dan met het nabootsen
hanteer de trekker of ander knijpsysteem. Draai eventueel het
van het toeschieten; dus start met snelle trekbewegingen en
materiaal iets losser of strakker aan bij de cilinder- of pistonkolf.
matige trekkracht. Schiet de melk toe, dan kun je de trekkracht
Hierdoor verandert de vacuümkracht. Of trek sneller, dan schiet
zo hoog mogelijk zetten en verminder je de snelheid. Schiet de
de melk sneller toe. Dit kan niet bij de trekker of het knijpsys-
melk weer minder vlot toe, dan verhoog je de snelheid weer.
teem. Blijf rustig trekken of knijpen, anders gaat het materiaal
Zodra de melk gaat druppelen kolf je nog twee minuten. Zet de
stuk. Na gebruik spoel je het materiaal koud af. Daarna was je
kolf eerst uit. Verwijder dan de schelp van de borst. Bij een goed
het heet af met een flessenrager of in de afwasmachine, op mi-
passende kolf past de tepel precies in de tunnel. Is de tunnel
nimaal 55°C. Zet het materiaal op de kop op een schone, droge
te klein, dan beschadigt dat de tepel. Is de tunnel te groot, dan
theedoek in een kast of op het aanrecht. Vervang de flessenra-
trekt de tepel te ver in de trechter. Dit beschadigt niet alleen de
ger na zes weken. Goede folders zijn ‘Afkolven en bewaren’ van
tepelhof, maar ook het vacuüm is niet optimaal. De tepelhof
La Leche League en ‘Afkolven van moedermelk’ van de Vereni-
wordt maar een klein randje in de trechter gezogen.
ging Borstvoeding Natuurlijk.
Elektrisch kolven Vraag advies aan een deskundige/lactatiekundige. Elektrische kolven kun je krijgen met drie verschillende vermogens: licht, middelzwaar en zwaar. De lichte en middelzware kolven werken vaak op batterijen of met een adapter. De zware kolf gaat in het stopcontact. Modellen waarmee je tegelijkertijd dubbel kunt afkolven, hebben twee belangrijke voordelen. Het kolven gaat dubbel zo snel en de melkopbrengst is hoger. In alle gevallen wekt de elektrische kolf een vacuüm op. De melk verlaat de borst via een borstschild en wordt in een fles of zakje opgevangen. Sommige elektrische kolven worden - standaard of desgevraagd - geleverd met een zacht siliconen borstschild. Dit ondersteunt
www.naviva.nl
25
Weer aan het werk Als je na je bevallingsverlof weer aan het werk gaat, is het belangrijk dat je al hebt nagedacht over hoe je je baby tijdens je werk gaat voeden. Je kunt je baby meenemen, ophalen of laten brengen voor de borstvoeding. Ook kun je kolven op je werk en je baby tussentijds flesvoeding geven (zie de hoofdstukken over kolven).
Wettelijk recht op borstvoeding
Wat heb je nodig op je werk?
De WHO (World Health Organization) adviseert om het eerste
Het is handig op tijd te gaan oefenen met kolven. Je doet het
halfjaar volledig borstvoeding te geven en dit daarna tot mi-
dan op je werk met meer vertrouwen. Bovendien is het gerust-
nimaal een jaar aan te vullen met vastere voeding. Het combi-
stellend om een voorraad moedermelk in de diepvries te heb-
neren van werken en het geven van borstvoeding houdt veel
ben liggen als je weer aan het werk gaat. Kolf op je werk bij oor-
moeders bezig: ze willen het allerbeste voor hun kind, maar vin-
keur op de voedingstijden van thuis. Als je borsten lekken of je
den dat soms moeilijk te regelen. Het is goed om het voeden
voeding terugloopt, kolf dan om de 2 à 3 uur.
op het werk met je werkgever, ruim voordat het verlof ingaat, te bespreken. In de wet Arbeidstijden staat dat een moeder die
Wat je nodig hebt is een elektrische borstpomp (bij voorkeur
borstvoeding geeft bijzondere rechten heeft. Je mag, totdat je
volledig automatisch met een dubbele opvangbeker), flessen en
kind negen maanden is, je werk onderbreken voor het geven
zakjes om de melk op te bergen, de beschikking over een koel-
van borstvoeding of voor het kolven. Elke vier uur dat je werkt
box om de melk koel te houden totdat je thuis bent en zoog-
mag je één uur gebruiken voor het voeden of kolven. Het kolven
compressen om je kleding te beschermen tegen lekken.
mag per keer minimaal een half uur duren. De tijd dat je voedt of kolft geldt als werktijd. Je werkgever moet zorgen voor een af te sluiten, schone en warme ruimte en een koelmogelijkheid voor de melk. De tijdstippen waarop je kolft of voedt regel je met je leidinggevende.
Voordelen werkgever Als de werkgever goede mogelijkheden biedt om borstvoeding en werk te combineren, kunnen werknemers na het verlof direct aan de slag. Bovendien vergroot het kunnen borstvoeden de motivatie, loyaliteit, tevredenheid en productiviteit van de werknemers. Borstgevoede kinderen zijn in het eerste levensjaar over het algemeen minder vaak ziek. Dit betekent een lager verzuim van de moeder. Het draagt bij aan maatschappelijk verantwoord ondernemen en dus aan een positief imago van de organisatie als het bedrijf de voorzieningen op orde heeft. Dit kan een voordeel zijn bij de werving van nieuw personeel.
Stappenplan borstvoeding en werk stap 1
Leidinggevende en werknemer overleggen vóór het zwangerschapsverlof wat de wensen en mogelijkheden zijn voor het kolven of voeden gedurende de werktijd ná het zwangerschapsverlof.
stap 2
Voordat de werknemer terugkeert na haar zwangerschapsverlof, neemt zij contact op met de leidinggevende over de inrichting van werktijden in combinatie met het kolven / voeden.
stap 3
De leidinggevende zorgt, voordat de medewerker weer aan het werk gaat, dat er een schone, afsluitbare en warme ruimte en een koelkast beschikbaar is.
stap 4
De collega’s worden geïnformeerd over de mogelijke consequenties op de werkvloer.
stap 5
De werknemer en leidinggevende bespreken tussentijds én aan het einde van de voedingsperiode (ná maximaal negen maanden) hoe het kolven / voeden in combinatie met werken verloopt of verlopen is.
www.naviva.nl
26
Meer informatie, boeken en adressen Informatiebijeenkomsten
Adressen Vereniging Borstvoeding Natuurlijk
Jij en je partner kunnen tijdens de zwangerschap ook informa-
Telefoon: (0343) 57 66 26
tiebijeenkomsten bijwonen over borstvoeding. Kijk daarvoor
e-mail
[email protected]
op www.naviva.nl/borstvoeding. De lactatiekundigen kun
www.vbn.borstvoeding.nl
je - als cliënt van Naviva - bellen voor een persoonlijk advies, tel. 088 – 7777 680.
Borstvoedingsorganisatie LLL Stichting La Leche League Nederland
Boeken
Telefoon: (0111) 41 31 89
•
www.lll.borstvoeding.nl
Het Borstvoedingsboek; het basisboek voor als je zelf gaatvoeden. Auteur Nannah Lothrop Eten voor de kleintjes – van borst tot boterham, voor kin-
Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen
deren van 0-4 jaar. Auteur Stefan Kleintjes.
Telefoon: (030) 691 28 47 / (079) 329 00 96
•
Hallo Baby. Auteurs Carry Slee en Dagmar Stam.
www.nvl.borstvoeding.nl
•
We like to nurse. Auteur Chia Martin.
•
Borstvoeding geven; zo wordt het een succes. Auteurs Ton
Voedingscentrum
Vingerhoets & J. Vogel.
Telefoon (070) 306 88 10 /
Vloeibare moederliefde. Auteur Daniëlle Wever-Mitchell
(070) 306 88 90 (allergietelefoon)
ISBN 9789088348648
www.voedingscentrum.nl
•
• •
Mama tovert melk (prentenboek). Auteur Mia Verbeelen ISBN 9789085750307
Moedermelkbank VUmc,
Borstvoedingssites
(06) 30 00 28 30
www.borstvoeding.nl
www.vumc.nl/afdelingen/Neonatologie/Moedermelkbank
www.borstvoeding.com
Handige Apps
Moedermelkbanken
•
Twan Feed App: gratis app voor het praktisch bijhouden van je borstvoedingen
In Nederland zijn er inmiddels enkele moedermelkbanken. Wij kennen ook het Moedermelk Netwerk. Dit is een netwerk van
•
BVcom app à € 0,89 met veel informatie
moeders die hun melk afkolven en deze ‘doneren’ aan andere
•
Borstvoeding App: gratis app met veel informatie t/m de
moeders en hun baby’s. Het Moedermelk Netwerk brengt do-
1e maand.
normoeder en vraagmoeder met elkaar in contact en zorgt voor de waarborging van de veiligheid van de donormelk. Voor meer informatie kun je ook kijken op www.moedermelknetwerk.nl of bellen met 06 - 24 58 54 83.
Dit is een uitgave van Naviva Kraamzorg Postbus 2190, 7420 AD Deventer T 088 - 777 666, F 088 - 777 699
[email protected] www.naviva.nl © Naviva kraamzorg, 2013
www.naviva.nl
