-verspilling

Actie voedselverlies / -verspilling

1

The Muffin Man Een documentaire over voedsel van Jef Maes en Trees Heirbaut

2

Actie voedselverlies / -verspilling Inleiding: Vooraleer een voedingsproduct in de winkel ligt, doorloopt het een hele reeks schakels in de voedselketen. Deze keten functioneert echter niet optimaal; terwijl een groot deel van de wereld honger lijdt, eet een ander deel te veel. De komende decennia evolueren we naar een wereldbevolking van 9 miljard. Het wordt een hele uitdaging deze wereldbevolking te voorzien van voeding. Het is dan ook onaanvaardbaar dat een deel van de landbouwproductie bestemd voor menselijke voeding hier niet voor gebruikt wordt, maar verloren gaat of een laagwaardigere bestemming krijgt (onder meer in meststoffen of de productie van energie). Dit betekent naast een economisch, ook een ecologisch en ethisch probleem.

Doelstelling activiteit De leerlingen brengen, samen met de leerkracht, in kaart welke actoren een rol spelen in de voedselketen (producent, consument, verwerking) waardoor:    

De leerlingen zijn ingesteld op een bewust en verantwoord consumentengedrag De leerlingen kunnen productie en consumptie van voedsel en hulpbronnen in relatie brengen met demografische evolutie en welvaartsniveau in het kader van een duurzame ontwikkeling. De leerlingen zijn bereid om lokale problemen van milieu en samenleving in een globale context te plaatsen De leerlingen leren een maatschappelijk fenomeen ten gronde te onderzoeken

De bundel is opgevat als een inspiratiebron en kan binnen één vak gebruikt worden, maar biedt ook de mogelijkheid tot een meer projectmatige vak-overschrijdende aanpak. De minimale tijdsbesteding is één uur, maar hopelijk wordt er meer tijd uitgetrokken om rond het thema te werken. Er wordt vooral gewerkt rond de sleutelvaardigheden kritisch denken, creativiteit en rond onder3 zoekscompetenties binnen de context omgeving en duurzame ontwikkeling.

De Muffin man: Deze activiteit gebruikt de film de Muffin man van vzw Singeling als vertrekbasis voor de activiteiten. Deze dvd kost 15 € (12 € DVD+ 3 € verzendkosten). U kunt deze bestellen via de website van vzw Singeling. Je kan eventueel ook contact opnemen met [email protected], het hoofdpersonage van de documentaire, om persoonlijk de film toe te lichten. Deze documentaire van Jef Maes en Trees Heirbaut schetst een portret van Steven De Geynst. Hij kreeg in eerste aanleg een gevangenisstraf van 6 maanden (voorwaardelijk) voor het “stelen” van muffins uit een afvalcontainer van Carrefour in Rupelmonde. We volgen Steven in zijn strijd tegen voedselverspilling tot in het Hof van Beroep in Gent, waar de vrijspraak volgt. Waarom voedsel weggooien terwijl er zoveel mensen zijn die dat goed kunnen gebruiken? Waarom is het wegnemen van voedsel uit een container een misdaad en het verspillen van eetbaar voedsel niet? Deze film levert een bijdrage in het debat rond een steeds belangrijker maatschappelijk thema: hoe verantwoord omgaan met een kostbaar goed dat voedsel is?

Opbouw van deze fiche: De minimumtijd dat je hieraan kunt besteden is 1 lestijd. Dat is net genoeg om de film te bekijken (37 min) en een eerste nabespreking te doen. We bieden naast de film en de eerste nabespreking ook verschillende mogelijkheden om aan de slag te gaan met dit thema. Deze mogelijkheden zijn gegroepeerd volgens onderstaand schema. 2. Op onderzoek & actie

1. Debat & filosoferen 4

voedselverlies

3. Creatieve verwerking

1. Eerste nabespreking     

Wie vindt dat de muffinman moest veroordeeld worden? Wie niet? Laat de leerlingen met tegenstrijdige meningen in de twee uiterste punten van de klas staan. Iedere groep argumenteert zijn mening. Zijn er dingen in de film die je raken? Waar je nog nooit had bij stilgestaan? Dingen die herkenbaar zijn? Welke scène is je het meest bijgebleven? Het belangrijkste thema van deze film is volgens mij… Wat zou ik nog willen weten over dit onderwerp?

2. Debat & filosoferen

Over zoeken in de container: (hygiëne – noodzaak – diefstal)1

02:50 - 04:15: Steven De Geynst legt uit hoe hij begint met het zoeken van voedsel in de containers. Dit is uit noodzaak en omdat hij niet wil bedelen. We beseffen dat sommige leerlingen TSO, BSO met opleidingen gericht naar de zachte sector of voedingsindustrie in hun lespakket HACCP (voedselhygiëne) krijgen. Hierdoor moeten er strenge regels gevolgd worden wat betreft het bewaren en transporteren van voeding. Het kan een interessant uitgangspunt zijn voor discussie over voedselverlies in dit kader, maar biedt uiteraard zijn beperkingen.

1

5

    

Wat voel je hierbij? Hoe kwam hij in deze situatie terecht? Wat zou je zelf doen in zo’n situatie? Wat vind je de verantwoordelijkheid van het individu, wat van de maatschappij? Citaat: “Als mensen horen dat je uit de vuilbakken eet, zijn er mensen die positief reageren en mensen die negatief reageren. “Wie eet er nu uit de vuilbakken?” Wat vind je zelf hiervan? Zou jij eten uit containers?

21:10 – 21:33: Een journalist van De Morgen legt uit waarom hij vindt dat diegene die iets verspilt, diegene is die iets steelt. 27:20 – 27:55: Jolien De Geynst, dochter van Steven, stelt dat het moeilijker wordt voor arme mensen om aan eten te geraken

 Wat vind jij ervan?

 Klopt dit? Waarom?  Wat is armoede volgens jou? Is er veel armoede in België denk je?  Ken je organisaties die armen vertegenwoordigen? Wat is armoede volgens hen?

Meer info over armoede (zie ook link naar organisaties): http://www4.vlaanderen. be/wvg/armoede/armoedeinvlaanderen/Paginas/inhoud.aspx

Over voedselverlies in de winkel: 05:50-6:04: De woordvoerder van het Daklozen Actiecomité stelt dat iedereen ziet dat massaal eten verspild wordt  Wat weten jullie/anderen?  Wie is verantwoordelijk? 6  Wat kan je er zelf aan doen?

07:22- 07:54: Steven De Geynst stelt dat alles wat je in de supermarkt vindt, je ook vindt in de container (sinds de supermarkt groter geworden is, belandt er meer in de containers)  Wat vind je hiervan?  Is er een overaanbod in de supermarkt?  Is het normaal dat je van elk product op elk moment alle mogelijke soorten voorhanden hebt in de supermarkt? Vind je het normaal dat je vijf minuten voor sluitingstijd nog ruime keuze hebt in bv. brood?  Hoe reageer je zelf als het er niet is? Hoe reageren anderen?  Wat kunnen wij dan betekenen? Als enkeling en op school? (bv. niet steeds het meest verse product in rij nemen (FIFO), mooiste fruit en groenten kiezen…)  Herken je problemen vanuit de film ook in onze school?

Wie betaalt het?

30:35-31:11: Steven De Geynst stelt dat alles wat in de con-tainers terechtkomt, betaald wordt door de klant aan de kassa

 Akkoord?  Is dit correct? Wie zou dit moeten betalen?  Is de klant medeverantwoordelijk? Zo ja, hoe?

7

Hoe reageert de winkelier? Verschillende winkeliers geven hun opinie in enkele fragmenten. Je laat ze best na elkaar zien. 08:30-8:48: Een winkelier stelt dat het wettelijk verplicht is het afgeschreven voedsel in de vuilbak te doen

09:00-09:14: Een werknemer van de slagerij van een supermarkt meldt dat het verpakt vlees moet opengesneden worden en met bleekwater moet overgoten worden zodat het niet meer bruikbaar is

 Wat denk je hierven? Denk je dat het ook anders kan?

29:00-30:36: Drie winkeliers getuigen hoe ze het eten wel aan de mensen geven

  8

Deze getuigenissen spreken elkaar tegen. Hoe denk je dat de vork in de steel zit? Waarom hebben supermarkten er zo’n probleem mee? Waarom dwingen ze mensen om tussen het vuilnis te gaan hangen?

Over voedsel en armoede 08:30-8:48: De woordvoerder van het Daklozen Actiecomité spreekt zich uit over de plotse toename van aandacht vanuit de “middenklasse” voor daklozen rond Kerstmis.

 Wat vind je hiervan? Zou jij dit doen?  Wat kan je zelf wel doen? Wat kan de samenleving doen?

Over het voedselverlies in de wereld 14:14 – 14:52: Tristram Stuart2 stelt “De VN nemen voedselverspilling op, maar tegelijker-tijd worden mensen veroordeeld die voedselverspilling proberen tegen te gaan. Wie begaat hier de misdaad?”

 Wie kent de VN? Waarvoor staat VN?  Wie begaat hier de misdaad volgens jullie?

2

http://www.tristramstuart.co.uk/

9

3. Onderzoek en actie (onderzoekscompetenties)

Onderzoek je eigen voedselverlies 10:53-11:30: Er wordt voorgerekend hoeveel voedsel er jaarlijks weggegooid wordt. Dit komt neer op een goederentrein van hier tot in Barcelona. Enkele bijkomende onderzoeksvragen  De gemiddelde Europeaan verspilt 76 kilo voedsel per jaar. De gemiddelde Belg 89 kilo. Verspil je meer of minder voedsel?  Schat je eigen voedselverlies in.  En ga nu na of dit klopt met de werkelijkheid.  Hoe zou jij voedselverlies definiëren? Over het weggooien van een appel lijkt er geen discussie te bestaan. Maar wat met een appel waar een worm in zit? Of één die er niet zo mooi uit ziet? En zou jij het klokhuis en de schil meenemen bij je metingen rond voedselverlies?  Onderzoek je voorraad: Vervallen producten in de koelkast/ vervallen voedingsmiddelen droge voeding, fruit, groenten  Onderzoek hoeveel je op een week weggooit. Stel dat iedereen in de wereld zoveel zou verspillen als jij, hoeveel kilogram voedsel gaat dan verloren in heel de wereld op een week?  Waar komen vervallen producten terecht? Zijn er alternatieven?  Interview je moeder/vader hierover  Maak een oplijsting van de producten die je weggooit en het gewicht per categorie. Eventueel kan je hiervoor de weggooitest en invullijst van www.milieucentraal.nl/campagnes/etenisomopteeten gebruiken. Komt dit overeen met je inschatting? Overschatting of onderschatting? Waarom? Wat verraste je?  Wat is de oorzaak van deze voedselverspilling? 10  Wat kan je (of je gezin) hier zelf aan veranderen?

Onderzoek het voedselverlies op school  Catering intern van de school: bevraag de kok: welk voedselverlies heb je in de keuken?

Vanwaar komt ons voedsel eigenlijk? 22:00-22:48: Fragment waarin Steven De Geynst stelt dat we voedsel halen aan de andere kant van de wereld, gewoon omdat het kan en omdat we er het geld voor hebben

Eventueel beperk je deze vragen tot één voorbeeld waarvan je de toestand van grondstoffen tot consument in kaart brengt, bv. boontjes, rijst, tomaten, vlees, vis           

Ga op onderzoek in een winkel: wat is het land van herkomst? Wat vind je hiervan? Wat zijn de eventuele gevolgen hiervan? De info op de website van Tristram Stuart biedt hiervoor nuttige insteek Wie wordt hier beter van? Hoe? Wie wordt hier slechter van? Hoe? Wat zijn de gevolgen voor de lokale boeren, hier en ginder? Wat zijn de gevolgen voor de lokale consument, hier en ginder? Hoe heeft dit een invloed op het milieu? Zijn er alternatieven? Tijd voor actie? Deel je bevindingen op de facebookpagina van Milieuzorg op School (MOS). 11

Onderzoek de mogelijkheid om je eigen voedsel te produceren 22:48-23:23: Steven De Geynst stelt hier dat het perfect mogelijk is om je voedsel lokaal te produceren en kopen

 Klopt dit? Al het voedsel?  Hoe zou dit invloed hebben op ons dieet, wat eten we dan niet meer, wat wel nog/weer? En wat in de winter, lente, zomer, herfst?  Tijd voor actie?  Deel je bevindingen op de facebookpagina van Milieuzorg op School (MOS).

Onderzoek hoe lang voedsel echt houdbaar is 30:35 – 33:15: Fragment waarin mensen een maaltijd maken met eten uit de vuilbakken

   12

Wanneer is voedsel echt slecht? Kloppen de tips die hier meegegeven worden? Ken je er nog? De muffinman werd vrijgesproken van diefstal. Betekent dit dat eten uit containers halen toegelaten is? Zie ook dit artikel in de WereldMorgen. Test eens iets uit dat over datum is. Hoe smaakt een koekje waarvan de houdbaarheidsdatum recent overschreden is? Kijk wel eerst even naar deze richtlijnen

Onderzoek wat in je buurt gebeurt met voedseloverschotten   

Ga langs bij de voedingswinkels in je buurt en vraag hen hoe ze met voedseloverschotten omgaan adhv interviews. Je kan hen ook vragen over de werkelijke kost van voedselverlies en of zij alternatieven zien. Ga eens op bezoek bij Poverello, Voedselbanken, een sociale kruidenier, sociale restaurants, een volkskeuken, een organisatie in maatschappelijk opbouwwerk, … Deel je bevindingen op de facebookpagina van Milieuzorg op School (MOS).

Onderzoek de relatie tussen voedsel en armoede 27:20 – 27:55: Het wordt moeilijker voor arme mensen om aan eten te geraken

  

Welke gevolgen heeft armoede op voedingsgewoonten? Welke organisaties delen gratis voedsel uit? Vanwaar komt dit voedsel? Voor wie is het bestemd? (zie ook actie Onderzoek wat in je buurt gebeurt met voedseloverschotten). Deel je bevindingen op de facebookpagina van Milieuzorg op School (MOS).

Onderzoek de relatie tussen voedselverlies en media Onderzoek hoe over voedsel bericht wordt in de verschillende media (zowel artikels over voeding als reclame). Werkt dit voedselverspilling in de hand of niet? 13

4. Creatieve verwerking

Debat, bv. puppet-debattle In eerste aanleg werd de muffinman veroordeeld tot zes maanden cel, in tweede aanleg vrijgesproken. Zoek op hoe er ten tijde van het proces over bericht werd door actoren pro en contra. Welke argumenten worden er gebruikt. Wat vind je van deze argumenten? Hier kan een verhandeling of een puppet-debattle. Een “Puppet DeBattle” is een andere manier om te debatteren: verscholen achter handpoppetjes gaan de deelnemers in discussie met de moderator    

http://www.standaard.be/cnt/A83KEHB3 http://www.standaard.be/cnt/DMF20120103_073 http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/regio/oostvlaanderen/1.1188299 …

Koken Bereid een maaltijd per twee voor twee. Geef de leerlingen de verantwoordelijkheid over het hele proces van aankoop tot consumptie. Breng nadien het voedselverlies in kaart (in kilo en per soort, zowel voor afval bij bereiding als bij consumptie). Kon je dit vermijden en hoe? Zijn de voedingsmiddelen die we aangekocht hebben ook duurzaam? Organiseer een Feeding the 5000 in je buurt (of een feeding the 50) zie ook http://www.tristramstuart.co.uk/

Andere kunstvormen: enkele ideeën    14

Welke gevoel komt bij je op na het zien van deze film? Verwerk dit tot een grafitti-opdracht Maak affiches om je medeleerlingen hierover aan te spreken Maak zelf een blog, video, reportage… op basis van een onderzoeks- en actievraag.

5. Meer inspiratie en info op

Algemeen  Website over voedselverlies van de Vlaamse overheid. Hier kan je gegevens over voedselverlies in Vlaanderen terugvinden: http://www.vlaanderen.be/landbouw/voedselverlies  AMS-studie over voedselverlies en –verspilling van de Vlaamse overheid (departement Landbouw en Visserij). Dit rapport bevat naast een inventa ris van verlies in de landbouw ook een goede uitleg over de gehele proble matiek: wat is voedselverlies, wat zijn oorzaken, wat is de impact (milieu, voedsel,…), wat is Vlaanderen aan het doen momenteel,…. http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2527  Website van de Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij over voedselverlies in ketenperspectief: http://www.ovam.be/jahia/Jahia/pid/2646?lang=null  Richtlijnen met betrekking tot de interpretatie van houdbaarheidsdata, traceerbaarheid, etikettering en invriezen van levensmiddelen. Deze richtsnoeren zijn specifiek bedoeld voor voedselbanken en liefdadig heidsverenigingen. http://www.favv.be/levensmiddelen/omzendbrieven/ _documents/2013_08_02_Banquesalimentaires_NL.pdf  Rapport over wereldwijde voedselverlies en –verspilling: belangrijk rapport van de FAO, de Voedsel en landbouworganisatie van de Verenigde Naties, over de problematiek met cijfers voor de verschillende werelddelen, voor de verschillende productcategorieën (vlees, groenten en fruit, granen,…). Het rapport is in het Engels, maar het is gelukkig geen al te lang rapport: http://www.fao.org/ag/ags/ags-division/publications/publication/en/?dyna_ fef%5Buid%5D=74045

15

Campagnes  Website VLAM – Lekker van bij ons: http://www.lekkervanbijons.be/tips/ slim-bekeken. Op de campagnewebsite ‘Lekker van bij ons’, van de VLAM (Vlaams agentschap dat de Vlaamse land- en tuinbouwproducten promoot) vind je onder het gedeelte ‘slim bekeken’ tips om verstandig om te gaan met voedsel en voedselverspilling te vermijden.  De website van Tristram Stuart van Feeding the 5000 (zie ook hoger) met een interessant TED-talk-filmpje: http://www.tristramstuart.co.uk  Campagnes uit andere landen: l Nederlandse campagnewebsite ‘Eten is om op te Eten’: http://etenisomopteeten.nl/ Website van de Nederlandse campagne ‘Eten is om op te eten’, die de Nederlandse bevolking moet sensibili seren over voedselverspilling en hoe verspilling tegen te gaan. De website is een samenwerking van Milieucentraal en Voedingscen trum en bevat enkele feiten, tips (over slim kopen, slim eten en slim bewaren), een wegwerptest enz Groot-Brittannië: Website van de bekendste publieke campagne over voedselverspilling uit het Verenigd Koninkrijk. De website bevat informatie over voedselverspilling en de impact voor het milieu, tips, recepten en heel mooie en leuk ontworpen affiches en slogans. Website is in het Engels. http://england.lovefoodhatewaste.com/ l Duitsland: https://www.zugutfuerdietonne.de/index.php?id=1 l Duitsland: Website van de documentaire “Taste the waste”, een Duitse documentaire over voedselverlies en -verspilling http://www.tastethewaste.nl/ l Frankrijk: http://alimentation.gouv.fr/gaspillage-alimentaire- campagne l Europa: Een website met een overzicht van Europese acties tegen voedselverspilling: http://www.eu-fusions.org/resources l Think. Eat. Save. Een UNEP/FAO-campagne: http://www.thinkeatsave.org/  Brussels Observatorium voor Duurzame Consumptie: Informatie over voed selverspilling met praktische tips en cartoons. http://nl.observ.be/article/ 5297-voedselverspilling_kost_de_consumenten_handen_vol_geld.html 16

Voor scholen  Een online platform voor leerkrachten uit heel de EU. Aan de hand van een uitgebreide bibliotheek van educatief materiaal over consumenteneducatie, voorziet het platform interactieve functies en tools. http://www.consumerclassroom.eu/nl  Pedagogisch dossier over voeding van Leefmilieu Brussel: pakket voor leerkrachten: http://documentatie.leefmilieubrussel.be/documents/ Dossier_Ped._Alimentation_Scholen_NL.pdf  Pim Pompoen, een spel van Velt over duurzame voeding, met ook aandacht voor voedselverlies: http://www.10op10.velt.be/index.php/project-limburg/ 92-projecten/limburg/139-projectinfo 

Een methodiek om een andere kijk op voeding te krijgen via de Happy Meal: http://transformativelearning.nl/2011/11/23/deconstructing-a-happy- meal-making-everyday-life-routine-practices-a-source-of-transformative- learning-indeed-food-for-thought/

Beeld- en videomateriaal  

Beelden van groenten met onaanvaardbare vormen (voor verkoop): http://uliwestphal.de/mutatocollection/index.html Documentaire over voedselverspilling van Zembla: http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1243245

17

18

Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Koning Albert II - laan 20 bus 8 - 1000 Brussel Telefoon: 02 553 80 11 - Fax: 02 553 80 05 - [email protected] - www.lne.be