\ TPCi Post Port betaald Port paye Pays-Bas I

\

TPCi Post Port betaald Port paye Pays-Bas

I

11· jaargang nr. 2, april 2004

voorjaar in zwolle de wereld van de egel

-+ landelijk meetnet flora -+ excursieverslagen -+ vogelwaarnemingen

•

Het ZNT Is het gezamenlijke tijdschrift van het IVN en de KNNV, belde ~Ifdeling Zwolle

Werkgroepen IVN en KNNV Overzlcht van de coordinatoren:

Verschllnlng:

5 kee r per j aar met een oplage

van 650 exemplaren.

IVN Excursies

Teuntje Undhoud

Vogelzangcursus

Henriette Maan

Wilde plantencursus

Elja van Dongen

Groencursus

Roelof Visscher

Natuurgidsencursus

Greet Melma

Fiets/ wandelroutes (tijdeUjk)

Gerrit ten Brinke

Jeugdactivltelten (groendoeners)

TIneke Burghard

Stands en verkoop

Fenna Westers

Paddentrek

Teuntje Lindhoud

Beleidszaken

Hans de Jong

038 - 4657772

jaargang 11 nummer 2

april 2004

038 - 44476 12 038 - 3762696

KopljZNT IVN Afdeling Zwolle e.o.

Postbus 272

8000 AG Zwolle

038 - 4659344 038 - 4228018

Kopij vi rusvrlj aanleveren , zonder opmaak.

Graag per email of op CD (geen floppy) aan het

redactieadres.

Geschreven, niet uitgetypte kopij sturen aan

bovenstaande postbus.

Graag tekst en Illustrat ies los van elkaar aan­

leveren, de plaats van de lIIustraties in de tekst

aangeven.

038-4654968 038 - 4447227 038 - 4224387 038 - 4657772 0529 - 497648

Vla e-mail:

zntzwoJle@xs4all .nl

KNNV Redactieraad:

Piet Brem er

Bi ll van Kesse l

Vogelwer\c:groep

Gerrit Gerritsen

Roofvogelwerkgroep

Jan van Dijk

Elndredactie:

Henni van Dijk

038-4214289

[email protected]

Plantenwerkgroep

Elja van Dongen

038 - 42281 22 038 - 4657050 038 - 3762696 Nel Wljts

038 - 467957

Redactieadres:

Klooienberglaan 48

8031 GK Zwolle

Insectenwerkgroep

Evert Ruiter

Zoogdierenwerkgroep

Andre Marlssen

Natuurbescherming

Gerrit Gerritsen

038 - 4550891 038 - 4535421

Typewerk:

Diet ter Stege

038 - 4228122

GezamenllJke werkgroep Druk:

Drukkerij Veld ma n IJssel m uiden

~y ~

verenigi ng voo r ve l d bi ologi e

21 Z"",1s Nablr njdschflh

Paddestoelen

Anna Ada ms-Catln

038-4217196

Kopij voor ZNT nummer 3 2004

(virusvrij) aanleveren v66r 29 april.

Verschijningsdatum nr 3:

9 juni 2004.



11 ejaargang nummer 2

Voorjaar in Zwolle

door Margriet van Kampen

kolganzen (Anser a1bilrons)

Toen ik op een zoveelste stormachtige ochtend in februari het verwaaide roepen ganzen hoorde, wist ik: het Is de hoogste tijd voor de 'Tichelgaten' bij Windesheiml En ja hoor, de stemme n van talloze gan­ zen en eenden klonken me als een begroeting van oude vrienden in de oren, iets wa t me op een een of andere manier een diep oergevoel geeft en me altijd weer dankbaar stemt. Oeroude geluiden van vogels, die eeuwenlang gehoorzamen aan het ritme van de jaargetijdeni heen en terug vanuit de vochtige toend­ ra's en taiga's in Noord- Europa, waar ze broeden, naar onze streken om te overwinteren.

den . Omdat dit niet erg voedzaam is, heeft een gans er veel van nodig en ook het ver­ garen van voedsel met z'n snavel vraagt de nodige energie l Een troep ganzen kan een weiland volkomen kaa l grazen om dan vol­ gegeten weer neer te strijken op de over­ nachtingsplek. Nu hoor ik o'ok het melodieuze, verdragen­ de, trompetterende geluid van wilde zwa­ nen, hoog in de lucht en jawel hoor, ik zie de enorme vogels in een lijn langzaam afdalen en met wijd uitgespreide vleugels statig, als

De kolganzen, met hun witte kolletje om de snavel en zwart gevlek­

in een vertraagde film, landen op het water. Ze zijn van onze knobbelzwaa n te onder­

te buik, vo ren letterlijk de boventoon met hun lachende, bijna kef­

scheiden door hun stem; de knobbelzwaan

fende roep Dan het schorre gakkende geluid van de grauwe ganzen,

is stom (op, af en toe , een zacht snorkend

de wil de voorvaders van onze tamme gans. Hun roep, hun zwaarde­ re ulterlijk en gezelhge gec!rag doen daar sterk aan denken. De gan­ ze n vliegen ' 5 ochte nds en's avonds heen en terug van het water, waar ze overnacht en, en de voedse lgro nden ; weilanden, moerasge­

geluid na), door hun uiterlijk; lichtgele rech­ te snavel zonder knobbel, en door hun hou­

bieden en polders. Het zijn voo ral planteneters; een volwassen gans verorbert dagelijks meer dan een pond aan zaden, grassen en krui ­

2

...

loto: Nicole VerlOort

-ding; tijdens het zwemmen wordt de hals recht en de vleugels plat gehouden. Ze pas­ se ren een aalscholver, die zich op een riet­ polletje met uitgespreide vleugels zit te dro-

Zwols Nalwr rrJlsclln fl

I3

gen. Hij is de enige watervogel die dat doet,

arbeiders met een schep de klei uitsteken, gekleed in hemd en pilo

omdat zijn verenpak niet waterbestendig is.

broek en hun door zon, weer en wind verweerde koppen bedekt met

Ais hij dit nalaat verdwijnt de isolatie en zou

een pet. De klei werd dan op een kar geladen, die naar de 'fabriek'

hij, ook bij wat warmer weer, van de kou

reed, werd daar in klinkervormen geperst en heel voorzichtig naar de

sterven!

De lichaamstemperatuur van de

droogplaats buiten gebracht om op natuurlijke wijze te drogen. Ais

meeste vogels schommelt namelijk om en nabij de 42 (I Zo'n hoge 'verbrandingstem­

geweest) werden de gedroogde kleistenen in de fabrieksovens tot

peratuur' is weer nodig om de energie op te

bakstenen gebakken. Het turfvuur werd tijdens zo'n cyclus wei 2

alles goed ging (bij plotseling slecht weer was alles vergeefs

brengen om te kunnen vliegen. Daar is hun

maanden onderhouden. Driemaal per jaar werd per oven de volledi­

hele lijf op gebouwd; extra grote longen,

ge cyclus afgewerkt. Het vervaardigen van bakstenen was al met al

holle botten en luchtzakken.

een zeer arbeidsintensieve klus l

Maar waarom is het verenpak van al die

Nu rust de oven, evenals de handen, wier vingerafdrukken soms nog

andere watervogels dan wei waterbesten­

zichtbaar zijn in onze bakstenen. De resten van de steenfabriek zijn

dig7 Kijk maar eens naar een eend die zich

nog te herkennen

in het stadspark zit te poetsen. Met zijn kop

nog steeds de 'Fabrieksweg'. De natuur zelf heeft haar loop weer

en snavel strijkt hij aile veren langs en af en

hernomen, de oude kleigaten zijn moerassen geworden, boordevol

toe ook over de bovenkant van zijn staart.

leven in elk Ja argetijde.

in het natuurreservaat, de weg er naar toe heet

Daar zit een vetklier en met die prive body­

Ook op zo'n grauwe regenachtige stormdag, valt er van alles te bele­

lotion wrijft hij zich systematisch in. Ais hij

Yen buiten. Be-Ieven 1 Die oergeluiden van watervogels en wind, de

dat niet zou doen, dan wordt z'n gestroom­

soberheid van beelden en kleuren spreken de taal van verborgen

Il ijnde pak zo lek als een mandje!

levenskracht. Kracht om te leven vanuit het eerste begin .. voor-jaar l

Inmiddels zijn we bij de vogelkijkhut aange­ land, waar we rustig en beschut allerlei

~1argriet

van Kampen

vogels kunnen bekij ken. In de verte is het water bedekt door een enorme groep smien­ ten, een eendensoort met een hoog, hees, fluitend geluid. Opeens vliegen ze allemaal tegelijk op met hun blikkerend witte voor­ vleugels

-

het lijkt wei

een

bewegende

abstracte Japanse prent l En daar zeilt me waarempel een visa rend voorbij met z'n brede vierkante vleugels l

Het was maa r

Waddenweekend

even, toen was hij achter de moeras wi lgen verdwenen. Wat een bijzo nderheid l Zou ik

Zoals elk jaar organiseren wij oak dit naJaar weer een

me soms vergist hebben 7 Maar nee, zijn sil­

weekend naar een van 0 ze wadd eneilande n.

houet was zo kenmerkend, dat hij wei eens door kenners 'de vliegende deur' wordt genoemd l Wat zijn er veel eenden en ganzen vandaag l Zouden ze allemaal door de storm in het natuurreservaat gebleven zijn 7 In ieder

Dit jaar gaan we naar Terschel li ng.

We gaan op 24 , 25 en 26 september naar

kampeerboerderij De Jonge Jan in Formerum.

De kosten zljn €

65,- p. p.

geva l geniet ik volop van hun gezelschap.

Hi.ervoor krijg je : 2 ovemachtmgen, de bootovertocht, het

hele weekend een fiets, 1 warme maaltlJd , 2x ontbijt en 2

'Tichelgaten' zo heet het hier, naar het oude

lunch pakketten.

am bacht, wat zich hier tot in de 70er jaren vorige eeuw zich afspeelde. Tichel = tegel = baksteen. Sinds mensenheugen is w erd hier

Ook zorg en we weer

v~~r

de nodige koffie en t hee.

Je kunt je aanmelden bi];

klei g ewonnen voor de vervaa rd iging v an

Henk en Ans Selhorst, Huygensstraat 11, 8023 AG Zwoll e,

bakstenen. Zoals langs vee I grate n v ieren,

tel. 038 - 4534301 of per e-mail ans. selh orst @h ome.nl

vormden

de

uiterw aarden

ook

hier de

natuur!ijke voorraadschuur, waaruit de k lei

Ans Selhorst.

werd gestoken. In mijn verbeelding zie ik de

41

I

~I ' r1jW;lmf1

110 lo;wuafl\lm lmmE" 2

De wereld van de Egel

door Eis Bakker

Om maar meteen met de deur in huis te vallen, ook de egel is een beschermde dlersoort. Het is treurig maar er worden elk jaar ± 100.000 egels doodgereden in het verkeer en dat is een heleboel egels, veel te vee!. Straks wordt daar dieper op ingegaan. Eerst wat nut­ tige en gezellige dlngen over de egel.

Uchaamsbeschrljvingen

De egel nader bekeken

je je aar dig aan kunt verwonden,

::;Je s behoren evolutionair tot een van de oudste nog bestaa nde zoogdiersoorten. De oude rdorn wordt op 50 rnilj oen j aa r geschat. ze "oer " egel (insekte net er) ke n zich nl et oproilen, maa r had al . el stekels.

Hij zi et slecht, m aa r ruikt des te beter. Ook voe lt en hoort hij erg goed, De ege l kan ge­ lu iden van veel hogere frequenties dan de

Biotoop

mens, dus boven de 20.000 Herzt horen. Van het gerlnkel met sleutels krimpt hij van

Om:e tege oord ige vorm leefde al ongeveer 15 miljoen jaar geleden. Egels me egenwoord ig bijna over de gehele wer'eld v~~r. Oor­

schrik In elkaar, De egel heeft lange tastge­ voelige snorharen en bljna even gevoelig op

a en ze nlet in Noo rd- en Zuid Amerika en in Australie, spronke J Nieu.... Zee and e oml gger>de Aziatisch e landen voor~ Maar de Euro­ pese mens heeft Ilet drertje met zlch meegenomen toen hij naar het

aanraking reageert de haarzoom over de flanken. Hij voelt aan de triilingen door de grond een gevaar (meestal de vijand) eerder

venTe Oosten 9in9 emigreren. Ze doen het daar trouwens zeer goed.

aankomen, dan de vijand de egel ziet.

o

Een gezonde volgroeide egel weegt tussen de 800 en 1200 gram . De snuit is net als het onderlijf- buikgedeelte zeer zachtbehaard . De rug en kop zijn bedekt met minimaal 6000 stekels. Als hij zich oprolt, tre kt hij zijn pootjes in en vormt een stekelige bal, waar

Een gezonde egel heeft een natte neus !'Ian en vrouw zijn even groat. De man en vrouw zijn slechts door de bouw van hun geslachtso rganen uit elkaar te haien. Een mannetj e heeft een grotere afstand tussen anus en geslachtsopening dan een vrouwtje. Dit is belangrijk te weten, omd at van een zi ek dier het bel an grijk is om te weten of dit een vrouwtje is of niet. Een vrouwtje kan jongen hebben, die van haar afhankelijk zijn, zeke r als ze tussen juli en oktober gevonden wordt.

Nachtdier De egel is een nachtdier en men zal hem danook zelden overdag zien scharrelen. ' 5 Nachts zijn de slakken , wormen en de nachtinsekten actief en daardoor makkelijk door de egel te vinden. Hij leeft solitair.

Het egel menu De egel smult van kevers (b. v. mei-en mest­

kevers), torren, naakt- en huisjesslakken,

oorwormen, rupsen, regenwormen, duizend­

poten,

pissebedden,

kikkers en

padden.

Zieke en soms oak gezonde (veld)muizen

eet hij oak, als hij de kans krijgt. Ook wei

paddestoelen, iets fruit, aas, etensresten

staan op het menu.

Pissebedden smaken waarschijnlijk niet lek-

foto: Hans en Hania Arentsen

'egel (Erinaceus europaeus)

ker, meestal eten aileen de kleintjes deze .

Volwassen egels eten pissebedden zelden. De egel drinkt graag water. Melk vindt hij heerlijk, maar. ... Dit is zeer slecht v~~r de egel. Hij kan er zelfs aan dood gaan. Hoe zit dat. De slakken, wormen, muizen en insek­ ten zijn tussengastheer van inwendige para ­

sieten (zuig-, Iint- en andere wormen) . De egel krijgt de parasieten dus binnen via zijn menu. Deze leven dan vooral in zijn darmen. De egel eet regelmatig gif tegen deze para­ sieten en wei blauwzuur dat voorkomt in de keverschildjes (blauwachtige kleur) . Melk verstoort het evenwicht in de darmen, doordat de parasieten enorm groeien en in aantal toenemen in de darmen van de egei door het melkzuur in de melk . Ook hogere temperaturen, als men een egel in huis zou nemen om te verzorgen geeft een toename van de parasieten. Daar is haast geen gif tegen te eten. Verder kan hij de lactose

6 I Zwols Nat.." TiJdschdl

(melksuiker) niet verteren en diarree is het

...Ege/s behoren evo/utionair toteen vande oudste nog bestaande zoogdier­ soorten...

gevolg, met soms verstrekkende gevolgen .

De egel kan hieraan doodgaan.

I n de winterslaap van de egel sterven de

parasieten . Nooit melk geven dus!!

Zelfbespuwing

Egels worden vaak onweerstaanbaar aange­

trokken door voorwerpen die over het alge­

meen niet eetbaar zijn . Oat zijn dus ook nieu­

we geuren (leer, lavendel, halflege of lege

blilqes. tabak, enz). Aile objecten worden zo

mogellJk beroken maar ook belikt en ge­

l
taa l, kauwt de opgenomen geur- en smaak­

stoffen met speeksel tot schuim en brengt dit

met de lange beweeglijke tong op de stekels

van nek en rug of op de f1ankharen. Egels bezitten het zogenaamde orgaan van Jacobsen, een gespecialise erd onderdeef van

11. pargaog"urn""" 2

_

X .....

het reukapparaat. Siangen en hagedissen

Als ze 3 tot 3,5 weken oud zijn, mogen de kleintjes naar buiten en vol­

hebben dit bij hen goed ontwikkelde orgaan

gen ze moeder '5 nachts met het \loedsel zoeken.

ook. [n speciale cellen in dit orgaan worden

zijn pissebedden dan een makkelijke prooi. Als ze 6 tot 8 weken oud

adem

zijn jaagt moeder ze weg door naar hen te blazen en te bijten. Ze blij­

en

speeksel

op nieuwe geur- en

V~~r

deze kleintjes

smaa kprikkeis onderzocht. Ais hij de zintui­

ven dan vaak de hele winter samen in een nest.

gelijke ervaring heeft verwerkt, dan spuugt

half september geboren worden is het zeer moeilijk om hun lichaams­

hij het speeksel op zijn rug. Het orgaan is

vet zo op peil te hebben, dat ze de winter door kunnen komen. Zonder

Voor jongen die na

dan weer schoon. Waarom hij het op zijn rug

hulp van de mens zijn sommige jongen ten dode opgeschreven.

spuugt, is niet bekend.

Oorzaken kunnen zijn: door hond of mens verstoord nest, voedselge­

Oe voorlplanting

steek gelaten door een zieke, verjaagde of een overreden moeder. Ook

De maanden mei, juni en juli zijn de top­

kunnen ze in een fruitnet, zwembad of vijver sterven.

brek door vroeg ingevallen kou, ziek of gewonde dieren, te jong in de

maanden van de paringstijd. Deze kan zelfs tot begin september doorgaan, hoewel dat erg

Winterslaap

laat is en het is de vraag of deze laatgeboren

Het is handig voor een egel om

jongen het zullen overleven . De nachten van

ten, wormen en andere op zijn menu staande dieren hebben zich

de paring zijn meestal warm. Omdat egels

diep in de grond genesteld en zijn dus niet of zeer moeilijk te vin­

solitair levende dieren zijn gaat het mannetje

den.

'5

winters te slapen, want de insek­

op zoek naar een vrouwtje en legt vaak 3 tot

De gehele stofwisseling vertraagt en als hun gevonden nest lekker

5 kilometer af om haar te vinden. Dan gebeu­

droog, veilig en warm is zullen ze het volgend voorjaar weer gezond

ren vaak de meeste ongelukken, doordat ze

verder leven.

doodgereden worden.

Maar als een egel '5 winters gestoord wordt door een hond of een

Ze kunnen zo hard snuiven en blazen, dat

mens, moet hij zijn licha amstemperatuur van ± 4° naar 38° breng­

mensen er soms wakker van worden.

en en dat kost noga l wat energie. Hij g aat dan midden in de winter

Het voorspel kan soms uren duren, maar is

op zoek naar een ander nest, wat vaak heel moeilijk is, met aile con­

het vrouwtje eindelijk tot rust gekomen en

sequenties van dien.

ontvankelijk, legt ze haar stekels plat en de

Egelopvangcentra in het westen van het land krijgen '5 winters meer

paring heeft plaats. Ja .. , ze doen het heel

egels aangeboden dan in de overige streken van het land. Dat is

voorzichtig. Het mannetje gaat na afloop weer'

logisch, als je bedenkt dat het dichter bevolkt is en er minder nest­

zijn eigen gang en vertrekt.

gelegenheid is.

Het vro uw tje gaat opzoek naar een goede

Bij egelnesten wegblijven dus en de hond in toom houden r

nestplaa ts en bevalt na 32 tot 35 dagen van 2 tot 6 j angen. Deze zijn ongeveer 6 cm lang, blind, doof

en haartoos. De witte stekels zijn

nog in de hUld Ingeb

. Na 24 uur zij n de ste­

kels al voor een derde van de tatale lengte zichtbaar. De moeder is in deze periode zeer gevoehg v~~ r

verstoringen Als ze niet met ru st gelaten

wo reJt, probeert ze de jong en te versl ep en naar een ander nest. Het is dan maar de vraag of ze aile jongen wei versleept en of het twee­ de nest wei veilig, warm en droog is . Sorns is m oeder zo angstig , dat ze niet meer naar het nest terug keert en de jongen sterven. Wegblljven dus en n ets aan anderen vertel­ len! Ais alles goed gaat erzorgt moeder haar Jon ­ gen 6 tot 8 weken. TIJdens de derde levens­ week gaan de ogen en de gehoorgang van de kleintjes open en groeien de melktandjes ul t .

11.

egal (Erinaceus europaeus)

roto' Hans en Hania Arentsen

Zwols Natul ~ fiidsclviH

I7

Achteruitgang van de egelstand in West-Europa ~1en

vindt steeds vaker dode egels, zowel in

het veld, in tuinen als op de wegen.

26% door vergiftiging van voedsel met insecticiden, 24% in het verkeer, 18% door parasieten, 13% door honger en uitputting, 9% door natuurlijke vijanden zoals vos, uil, roofvogel, wilde kat en de hond (geen echte natuurlijke vijand) , 10% door andere oorza­ ken (verdrinking, verwonding, ouderdom) . Men vraagt zich soms af of dit nu erg is, zou de egel uitsterven als we niets doen? Op de laatste vraag weet men het antwoord (nog) niet. Hoeveel egels zijn er in Neder­ land en hoeveel worden er geboren per jaar? ~1en weet het antwoord niet. Zijn die 100.000 dode egels in het verkeer zo erg? Men weet het niet. Er zal daarom meer onderzoek gedaan moeten worden . Het is wei een feit dat er steeds meer natuur van dieren, zoals de egel afgepakt wordt, door nieuwbouw, betuwelijn, wegenbouw, nieuwe industrieterreinen, hanzelijn enz. Het leefgebied wordt kleiner en de gebieden worden versnipperd, waardoor vooral tijdens de paartijd veel ondernomen moet worden, vaak met gevaar voor eigen leven. Een egel is nuttig voor de mens, kij k naar zijn menu. Een egel heeft het recht te leven, zoals alles in de natuur en hoeft niet door de mens zijn toedoen in aantal achteruit te gaan.

draaien of uit te rijden, egels kunnen tot april deze als nest gebru i­ ken - eerst goed te kijken of er geen egels in een bladerenhoop zitten voor die verplaatst wordt - houtwalien als tuinafscheiding te maken - open keldergaten af te sluiten met fijn mazig gaas, (strakgespan­ nen ) waardoor de egel er niet in kan vallen - netten voor bessen e.d . niet tot op de grond laten hangen. Egel s raken Erin verstrikt - geen melk geven of klaar zetten , wei water als het erg droog en warm is - geen blikjes te laten slingeren , de egel kan er in vast komen te zit­ ten met zijn snuit en lijf Maak de gemeente attent op plaatsen waar geregeld egels doodge­ reden worden.

Welke egels hebben hulp nodjg? - Een gewonde egel Een egel die onrustig, vaak in rondjes blijft lopen, omvalt of schut­ terig loopt zowel overdag als

'5

nachts (vergiftigd door insecticiden)

- Een halfverdronken egel - Een egel die versuft blijft zitten oak als hij wordt aangeraakt. Loop eerst weg en kijk of hij toch niet alsnog weg loopt. - Een egel die gestrekt met dichte ogen blijft liggen . Zolang hiij slap is hoeft hij niet dood te zijn, ook al voelt hij koud aan. Ais de ste­ kels blijven staan is hij waarschijnlijk dood, indien de stekels weer gaan liggen, leeft hij nog . - Een egel die in een net verstrik is .

- Een egel die hoest en/of vieze ogen heeft.

- Baby egels waar moeder niet meer voor kan zorgen of niet meer

op komt dagen . Grijp niet te snel in.

Wat te doen als een egel hulp nodig heelt? Ais een egel hulp nodig heeft, kan hij naar een egelopvangcentrum

Wat kunnen we doen om de egel te helpen?

gebracht worden . Het d ichtstbijzijnde centrum is bekend bij de

t-laak een egelvriendelijke tuin door:

plaatselijke dierenambulance, plaatselijke dierenbescherming of de

- op een plek de bladeren te laten liggen of

politie. Ook de landelijke stichting egelopvang Den Haag heeft een

een nestgelegenheid aan te leggen. - voor de winter niet aile oude bloemen en

lijst met plaatselijke egelopvang. Helaas zijn ze niet altijd op de hoogte als een telefoonnummer of adres is veranderd . Ieder centrum

stengels af te knippen en op te ruimen in

is autonoom. Zelf een egel thuis verzorgen is verboden, hlj staat op

de tuin

de lijst van beschermde dieren .

- geen insekticiden te gebruiken - geen onkruidverdelger te gebruiken geen slakkendoder te gebruiken - bij steile oevers in de vij ver een trapje aan te leggen, of een paar stenen aan de

Egelopvang Den Haag: 070 - 32540 45 tussen 1 0 en 12 uur kriJgt u direkt iemand aan de lijn . Buiten deze tijd krijgt u aanw ijzigi ngen over de verzorging van zieke en gewonoe egels als t lJdelijke hand elingen. Laten we probe­ re n dit bijzon dere d ler In st an d te houd en . De egel is het waard .

oever neer te leggen of moerasplanten te planten langs de stelle oevers

Uteraluur

- een nest met egels met rust te laten

LBSbo6k de EgeI Stichting Egelopvang Den Haag

- de hond bij het nest vandaan te houden

Fclcfers

- de composthoop niet voo r mei te gaan

Egels in rJe IlJ/n Monika Neumeier

al z

IaIW

rQ
n StIchling Egelopvang Den Haag

1 1'iflal1j;ll1g~2

Voorlopig resultaat Landelijk Meetnet Flora Aandachtsoorten 1999-2003 In het natuurbeleid en. -beheer groeit de behoefte aan een goede evaluatie van eigen han­ delen. Oit heeft geleid tot het opzetten van verschillende meetnetten door terreinbeherende organisaties, waterbeheerders en overheden. Door middel van de diverse meetnetten wll men komen tot een volledige Inventarisatie van gehele kilometerhokken, zodat een vl__kdek­ kend (Iandsdekkend) beeld voor heel Nederland ontstaat van aile (indicatieve) soorten. Zo kunnen al dan niet gewenst e ontwikkelingen vroegtijdig gesignaleerd worden, zoals de plan­ tenwerkgroep dat in het klein doet in hun regio. Sinds 1999 loopt het project Landelijk Meet­ net

Flora-Aandachtsoorten. Dit m eetnet is

door Fioron opgezet om ontwi kk elingen van soorten te volgen' die belangrijk zij n voor het lan delijke natuurbeleid, wan t zonder cijfers . en tabellen over hoe het met de natuur in ons land gesteld is kun je van daag geen beleidsbepalende uitspraken of prognoses doen. In de opzet van het LMF-A worden ru im 300 zeldzame en bedreigde soorten op ru im 4000 meetpunten gevolgd . Deze zijn geselecteerd

uit

de

Rode-Lijst

en

uit

zeldzame doelsoorten. Met de infor m at ie hieruit moeten , liefst jaarlijks, uitspnaken gedaan worden over de voor- en achteruit­ gang in Nederlan d en binn en de Ecologlsche Hoofdstructuur (EHS) . V~~ r het meetnet worden bekende pop ul atJes minimaal eens in de vie r j aar bezocht. ~e

pimpernel (SangulSClba Of1mls)

edne klulsdisleJ lEi\mplum C.1mpestre)

Zwolle en het LMF-A Ook aa n Zwolle zijn een aantal hokken

eerst een nadere precisering, die we geven aan de hand van een

toeg ewezen.

Floron-jaarverslag, de Webs ite en de Handleiding LMF-A . FLORON

Enkele floristen

hebben

in

sa menwe rk ,ng m et de KNNV-plantenwerk­

(Stichting Floristisch Onde rzoek Ned erl and) is opgericht om aile

g roep ged u rend e de looptlj d rege lmatig

informatie over de w ilde planten in Nederland te bundelen en op te

Zij

sl aa n, m et als doe I de venandenn ge n in de wilde flora te ond erzo e­

bevin dlngen verslag gedaan

ken. Te den ken valt dan blj voo rbee!d aan soortverspreidingspatro ­

waarn em lnge rl en te ilingen ve rnch t. hebben

van hun

het directe

nen In rela tie tot klimaatverander ing, b,odiversiteitsonderzoek, eco­

aanspreekpunt voor de wa amemers We wil len graag een eerst e indru k geven van de

beerd de evaluatie va n de effecten op r uimtelij ke ingrepen enz . Oak

aan

de distr ictscocird in ator :

log lsche in ter pret at les en bewe rk ing van de gegevens, zoals bijvoor­

voorlopige resultaten van het ond erzoek.

wordt deze dat ban k gebru ikt voor natuurb escherl11ingsdoeleinden

Het betreft niet een totaalverslag, maar in dit geva l alvast een deel, namelijk codrdi­

en na tuurbeleid.

naat 206 - 504. De rest komt te zijner tijd.

Florbase (floradatabank)

Ingewlkkeld e t abel len zu lt u niet aantreffen.

Bevat waarnemingen van plantensoorten per kilometerhok vanaf

Het gaat vooriop g om het aangeven va n een

1975. Sinds 1996 worden ook abundanties van soorten opgenomen.

trend

Aan FlorBase zijn in het afgelopen jaar talloze waarnemingen toege­ voegd. Een groot dee I ervan komt van individuele vinders , jeugd­

Wat is en wat doet Raron

bond en en plantenwerkgroepen . Daarnaast zijn o.a. de gegevens

Enig e achtergron dln forma tie over het ....erk

va n de provinciale karteringen aan het bestand toegevoegd. De

van Floron is ech t er we i nuttig. Daarom

da tabank bevat nu zo'n 9 miljoen waarnemingen.

ll e

2

De gegevens uit FlorBase zijn voor derden,

Het LMF-A en de Berkumerkolk (206-504) voorlopig resultaat

onder bepaa lde condities, toegankelijk. Ze

De stuurgroep van het NEM (Netwerk Ecologische Monitoring flora en

vinden een brede toepassing en worden

fauna) heeft helaas besloten om het LMF-A niet langer voort te zet­

regelmatig geraadpleegd.

ten. De belangrijkste reden hiervoor was dat de resultaten van het

Natuurontwi kkelingsprojecten zijn een goed

meetnet in de ogen van de financiers tegenvielen. Er werden te wei­

voorbeeld van de ruimtelijke ingrepen waar­

nig meetpunten bezocht, ondanks de inzet van vele vrijwilligers.

voor men gegevens aanvraagt over de ver-

Allerlei pogingen om geld los te krijgen en aanpassingen in de me­

spreiding van soorten.

thode van onderzoek, leidden niet tot een verantwoord draagvlak .

Florivon

wordt hebben we, na overleg met de districtcoordinatoren, gemeend

Ondanks het feit dat het LMF-A niet meer professioneel ondersteund AI tussen 1900 en 1949 zijn er in ons land

het onderzoek tach voort te zetten. De eerste ronde in 1999 ligt nu

grootschalige inventarisaties van de wilde

achter ons. Aile populaties van het meetnet zijn op een apart meet­

flora

uitgevoerd.

gecoordineerd

De activiteiten werden

door

het

V~~r

Instituut

netformulier ingevuld en op een kaart ingetekend. In 2003 zijn aile meetnetlocaties met de precieze vindplaatsen op

Onderzoek der Natuur (IVON) . Uit de toen­

verschillende tijdstippen opnieuw bezocht en de soorten nauwkeurig

malige streeplijsten heeft het IVON ruim

geteld. Met opzet zijn de vindplaatsen van de soorten op het afge­

40.000 soortverspreidingskaarten gemaakt.

beelde kaartje niet aangegeven. Dit om "ongewenste tredpaadjes" te

Deze kaarten zijn in 1994 gedigitaliseerd

voorkomen.

door TNO en het toenmalige Rijksherbarium . Met ruim 1,8 miljoen waarnemingen, ver­ spreid over ruim 20.000 kwartierhokken, is FLORIVON nu het meest uitgebreide histori­ sche overzicht in Nederland. In samenwer­ king

met

het

NHN(voorheen

Rijks­

herbarium) wil FLO RON aile oude streep­ lijsten uit de historische databank digitali­ sereno Steeds komt een regio aan de beurt.

Vrijwilligers Het zal duidelijk zijn dat de kleine groep pro­ fessionals in Leiden nooit aan al die gege­ yens zou zijn gekomen zonder de bijdragen van vele geinteresseerde en gemotiveerde vrijwilligers: solisten of groepen, zoals de leden van plantenwerkgroep(en). Zij trek­ ken er jaarlijks op uit om gegevens te ver­ zamelen over de verspreiding van de wilde flora in hun omgeving o.a. door het nauw­

Hieronder de soorten, die gevolgd

keurig invullen van streeplijsten en mel­

(coord. 206-504)

zijn in het onderzochte hok

dingskaartjes voor het noteren van bijzon­ dere vondsten. Hun werk is zeer waardevol

Tabel 1

en van groot belang voor natuurbeherende

1

Bleke zegge (Carex pallescens)

instanties,

2

Echte kruisdistel (Eryngiu m campestre)

natuurbeschermers. Afgelopen jaar werden

3

Grote pimpernel (San gUi sorba offi cinal is)

ru im 500 meldingskaartjes ontvangen en

4

Kaal bre ukkru id ( Hern iari a glabra)

werden aan FlorBase meer dan

400.000

5

Kale vrouwenmantel (Alchemilla glabra)

waarnemingen toegevoegd. Ruim de helft

6

Lange ere pri)s (Veronica longifolia)

daarvan is afkomstig van vrijwilligers.

7

Moeslook (Allium oleraceum)

8

Tripmadam (Sedum reflexum)

9

Wilde kievitsbloem (Fritillaria meleagris)

overheid,

onderzoekers

en

10 Zacht vetkruid (Sedum sexangular)

11 r. jaargaf1\J ItJmrnt!r 2

4 Berk umerkolk Coord inaat: 206-504

s:xrt

abJnd. ' 1999

Allium olera ce um

o

nieling van het terrein l
o

=r t

ab.Jrd. *2003

Allium olera ceu m

0

l
B

Al chernilla glabra

C

Carex pallescens

A

Carex pall escens

B

C

Dianthus delta ides

A

Eryngium cam pestre

2

Eryngium campest re Frititlaria meleagris

C

C

Sedum refl exum

4

Veronica longifolia

Sedum refiexu m

toepassen van een zorgvuldig soortspa­ rend maaibeheer meer of beter toezicht

B

Siotopmerking

D

weer terugkerend droevig refrein geworden :

0

achteruitgang en verdwijning van biotopen

C

met hun soorten. Dat hoeft

Het is onder natuurliefhebbers een steeds

0

0

Sedum sexangulare Veroni ca longifol ia

6

A

Sanguisorba officinalis

Sanguisorba officinal is

Sedu m sexangulare

Herniaria glabra

het afschermen van de kwetsbare en bedreigde soorten

7

0

Fritill aria meleagris

2

Hernia ria glabra

5

0

Alch emilla glabra

Dianthu s de ltoides

het tegengaan van vandalisme en ver­

4

0) abundanttesdlaal: 1 = 1·5 exx 2 = 6-50 exx 3 = 51-500 exx 4 = 501 -5000 e:o: 5 = meer dan 5000 exx

~ns

niet te

bevreemden, want het klonk een eeuw terug ook al. Gelukkig komen soms ook weer verrassende nieuwkomers of herintreders terug.

Daar

Conclusies

houden we ons dan maar aan vast.

Vergelijken we nu beide onderzoeksjaren dan zien we vooruitgang

Het blijft zeer spijtig

(kale vrouwenmantel , lange ereprijs) en in veel sterkere mate ach­

Meetnet Fiora-Aandacht-soorten is beein­

teruitgang (kruisdistel, zacht vetkruid, tripmadam, kaal breukkruid,

digd, omdat het voor het natuurbeleid (ter­

dat het Landelijk

kievitsbloem en steenanjer). Vooral de vetkruiden hebben er stevig

reinbeherende organisaties,

van langs gekregen. De massaliteit van het zacht vetkruid en tripm­

ders en overheden) nu moeilijker wordt om

adam is

de bedreigde soorten goed in het oog te

gedecimeerd tot enkele exemplaren Het rivierduin staat al

waterbeheer­

jaren bekend als de enige groeiplaats in Zwolle van aile inheemse vet­

houden.

kruiden bij elkaar. Mogelijk wist men niet van het bestaan van deze bij­

Voor de rest is het enige wat we als floristen

zondere soorten en kon het zo gebeuren, dat er mest gei'njecteerd is

kunnen blijven doen: signaleren en rappor­

door de plaatselijke agrariers . De enige soorten die onder deze omstan­

teren aan de contactpersonen of instanties

digheden kennelijk veel voordeel ondervinden zijn

hemelssleutel

die de mogeiijkhederi en bevoegdheid bezit­

(abund. 3- 4!!) en geel walstro. Beide soorten zijn zeer sterk uitgebreid

ten om in te grijpen en dat dan ook doen.

en fleuren het geheel gelukkig wei weer wat op, maar geven daarmee

Daardoor kan nog veel gered worden. Toch

het verlorene niet terug .

blijft het onbegrijpelijk dat een terrein dat in

Hemelssleutel duikt ook veel op aan de zuidzijde van het fietspad

beheer is bij SBB haar tere bezit zo kan

voorb ij de Vech t brug, vooral daar waar gerommeld is met de grond.

(Iaten?) verkwanselen.

Lan ge e reprij s heeft In de onderzoeksperiode geen schade opgelopen

We hebben Staatsbosbeheer al eens eerder

en is behoorlijk ultgebreid evenals grote pimpernel, die op het talud

gewezen op het belang van een soortspa­

aa n de noordzijde van de A28 veel voorkom t, m aar acht eruit is

rend beheer voor het rivierduin aan de

gegaan

an de zuidzijde van de Vechtbrug door t aludwerkzaamhe­

Berkumerkolk en wilen dit met deze nieuwe

den. Echte kiev il sb ioem is gereduceerd t ot 2 exx en echte k ruisdis­

gegevens opnieuw doen in de hoop dat er nu

t el blij ft blj een exemplaar. St een anjer heeft beh oo r lij k schade

wei

ondervonden van de dijkverbetering Vechterweerd-Zwolle (Rams­

get ro ffen .

beschermende maatregelen

worden

poi), en dat geidt deels ook voor het kaa l breukkruid en de overige

soorten.

Namens de plantenwerkgroep,

De kwet sbare vetkruiden , komen misschien w eer terug bij een strikt

Han Beeuwkes

( Staatsbos)behee r, waarbij we dan den ken aan:

Illustr. wildeplanten . weblOOO.com Bronnen : www .floron.nl

1

het weren van vullstort en verbranding op het rivierduin

2

het weren van grate g roepen tamm e ganzen die de vetkruiden weggraze n

3

het weren van toen emende recreatie ap de kw etsbare oevers en het rivierduin

Z_ Natu.. r!dscftntl I 11

Hoezo Engels werk? door Rinda Scheltens

Baltsende ijsvogels en grljze eek­ hoorns die van tak naar tak sprin­ gen. Het Engelse Werk in Zwolle is een uniek stukje natuur aan de rand van de sud. En zoals bij vee I plaat­ sen kun je ook hier aan de naam lets van de geschiedenis aflezen. Maar is het prachtige park inderdaad het werk van Engelsen? Wat In de volks­ mond het Engels Werk heet, heeft officie el ee n andere naam, het Nleuwe Werk. Aan het eind van de zestiende eeuw verover­ de prins Maurits belangrijke steden en sc;han­ sen in het noorden van het land. Hij wilde vervolgens de steden zo snel m ogelijk een

foto's Albert versteegde

IJssel, die bestond uit een dij k met een brede

...het park

sl oot ernaast. Hij liep in een rechte lijn vanaf Zwolle , ter hoogt e van de voorma li ge

werd in

Luttekepaort via de Kleine- of Luurderschans naar de Bergschans (nabij het Spoolder­

Enge/se

bergje). Vanaf de Bergschans splitste de linie zi ch in een redelijk rechte lijn naar de Coter­

/andschaps­

sch ans (ter hoogte van het Katerveer) en de Nieuwe Schans (het latere Engelse Wer ). De

stij/

aan de IJsseldijk en bewaakte het verkeer

aange­

over en langs de IJssel. Vanaf deze dij k had men Immers een goed uitzldlt op de dij k na ar

/egd...

Nieuwe Schans lag op een natuurlijke hoogte

Deventer, de ul terwaarden en het scheep­ vaartverkee r.

Kruitmagazijn

afdoende bescherming geven. Zwolle was nog een strategisch belangrijke stad en kreeg een verdedigingslinie die tot voorbij

Aan het eind van de zeventiende eeuw werd

Zutphen liep . De Zwolse grachtengordel werd

hoorn aangepast. De Nieuwe Schans werd daarbij Flink uitgebreid, onder andere met een

uitgebreid met een verdedigingslinie naar de

de destijds verouderde schans onder leiding van de vestingbouwkundige Menno van Coe­

11 e jaargang nurnm 2

kleine vesting op de plaats van het bejaarden­

. boomsoorten uitgebreid. In het noordoostelijk deel van het park lag

huis de Venus. Sindsdien heet de schans het

tenslotte nog een laaggelegen moerasachtig gebied, dat meestal onbe­

Nieuwe Werk . Het belang van Zwolle als ves­

gaanbaar was . In 1874 werd besloten dit gebied bij het park te voegen.

tingstad werd echter geleidelijk m inder en

Tuinarchitect Dirk Wattez maakte verschillende ontwerpen voor dit deel

toen Zwolle in 1790 tot open stad werd ver­

van het park. Deze hadden een open, overzichtelijk karakter en voeg­

klaard, verloor ze bovendien haar militaire

de aan het park een open vijver met twee boseilandjes toe. In 1908

functie.

Bij decreet van koning Lodewijk

tenslotte werd het Kieftegat aangekocht, een stuk land tussen het park

Napoleon werd in 1809 een deel van de ves­

en de spoorlijn en daarmee had het park haar grootste oppervlakte

tingwerken aan de stad afgestaan en een aan­

bereikt.

tal schansdelen werd gesloopt. Lange tijd ver­ wilderde het terrein en de stenen van de ves ­

W8terputten

tingmuren werden gebruikt voor het verhar­

De bebouw ing in het park is gelukkig beperkt gebleven . In 1834 vorm­

den van de weg van het Katerveer naar

de graaf J.H . van Rechteren, destijds gouverneur van Overijssel, het

Zwolle. Aileen het kruitmagazijn, en het tun­

plat om in het Engelse Werk een buitensocieteit op te richten. De grond

neltje ontsnapten aan de sloop. In 1828

hiervoor zou door de stad kosteloos worden afgestaan. Het plan mis­

besluit het gemeentebestuur om op het

lukte wegens geldgebrek. Bovendien bleek de burgerij, wegens de

gedeeltelijk gesloopte Nieuwe Werk een open­

afstand en gebrek aan belangstelling, het plan niet met (geldelijke) bij­

baar wandel park aan te leggen. Onder leiding

dragen wilde ondersteunen. Wei staat er nog steeds de uitspanning het

van tuinarchitect Hendrik van Lunteren, die

Engelse Werk, waarvan het hoofdgebouw uit de 1ge eeuw stamt Wie

ook het ontwerp voor de beplanting op de

regelmatig in het Engelse Werk wandelt, zal ook de waterputten ken­ V~~r

stadswallen maakte, werd het terrein opnieuw

nen, die soms achteraf en soms vlak bij het wandel pad liggen,

ingericht. Hij liet grachten graven en bomen

Tweede Wereldoorlog lag het waterwingebied van Zwolle aan de ande­

de

poten, Aangezien de Engelse landschapsstijl in

re kant van de IJssel. Door de oorlog werden de aanvoerleidingen die

de mode was, werd het park in die stijl aan­

in de IJssel lagen grotendeels vernietigd, Om Zwolle toch van voldoen­

gelegd, met slingerende paden en prachtige

de drinkwater te voorzien, werd een noodpompstation op de IJsseldijk

doorkijkjes,

gebouwd, In 1952 werd het pompstation in gebruik genomen, onder grote protesten van de gemeente, die de uitbreiding van diverse woon­

Boseilandjes

wijken in gevaar zag komen . Inmiddels is de stad het Engelse Werk

Hiermee was het park echter nog niet af, De

dicht genaderd. Aan de grenzen van het park liggen wegen, woonhui­

zoon van de oorspronkelijke architect, Samuel

zen, een bejaardenhuis, Maar in het park heerst een heerlijke rust

Adriaanszoon van Lunteren, verfraaide het

waarin vogels en dieren zich thuis voelen, Aileen in het weekend wordt

park nog verder, Op zijn aanwijzingen werden

het getjilp van de vogels overstemd, Dan zoeken de Zwollenaren, wan­

bomen gekapt en de verscheidenheid aan

delaars, fietsers en hondenclubs, de natuur op, in hun park,

le~

2

lI'/QIs NaIUIJr Tii
Agenda

Lezingen KNNVlIVN

Na de lezing neemt Roelof de long ens mee naar een

Dinsdag 1 juni

schraalgrasland, een uniekbiotoop in het moerasgebied. Deze excursie zal vanaf de werkschuur te voet worden

Wim Weijering uit Weerselo komt een lezing geven met als them a "Ogen gericht op Aruba". Dit is een dia presentatie die ens een inzicht zal geven in

gemaakt. Na deze excursie gebruiken we de lunch in de werkschuur.

de natuur op Aruba zoals iemand die ziet die met grote regelmaat het land bezoekt en op zijn duimpje kent.

Middagprogramma

De lezing omvat inheemse soorten vogels en bloemen alsmede een stukje onderwater.

Na de lunch gaan we per auto naar het startpunt v~~r de volgende excursie. Hier zijn twee mogelijkheden .

Ook de endemische soorten (niet elders voorkomende

Afhankelijk van het aantal deelnemers zal de groep zich

inheemse soorten, 9 rode lijst) en migratie soorten zoals ruiters, strandlopers, visarenden en slechtvalken enz.

splitsen . Aa de liefhebbers wordt door Roelof de long de mogelijkheid geboden de nabijgelegen eendenkooi te

Wim Weijering is in het dagelijks leven politieman milieu

bezoeken. De overige deelnemers zijn dan in de gele­ genheid (een dee I van) het Kiersche Wijdenpad te lopen.

controle en daarnaast een natuurman in hart en nieren. Ais hij met zijn praatje en zijn dia's mensen kan boeien v~~r

de natuur, dan is zijn avond geslaagd dus zeker de moeite waard om een enthousiaste man te zien hoe hij

Dit laarzenpad voert door een landschappelijk zeer aan­ trekkelijk dee I van De Wieden en is ongeveer 4, 5 km lang.

de natuur beleeft.

Ais de deelnemers aan deze wandeling in vervoering observerend en determinerend de tijd vergeten, dan is

Gewestelijke themadag 2004 5juni 2004

er voor hen geen gelegenheid meer omin een tweede ronde de eendenkooi te bezoeken. Oat geldt wellicht ook

09 .30 - 17.00 uur Werkschuur Natuurmonumenten,

degenen die de wandeling van 4,5 km afronden . Op de dag zelf, als het aantal deelnemers bekend is, zullen

Datum: Duur: Plaats :

Reeenweg, Wanneperveen Vanaf 09.00 uur, uiterlijk om 09.30 uur worden de deel­

hierover nadere afspraken worden gemaakt.

nemers ter plaatse verwacht . Na een kopje koffie of thee

Na de lunch komen we niet meer terug in de werkschuur

zal het ochtendprogramma om 09.45 uur een aanvang nemen. V~~r koffie en thee, maar ook voor soep tussen

van Nattlu rmonumenten. De dag wordt beeindigd na de excursies in de omgeving van de eendenkooi.

de middag wordt gezorgd. Eigen lunchpakket meenemen en natuurlij k laarzen (moerasgebied!) Er zijn aan deze dag voor de deelnemers geen extra kos ­ ten verbonden. Opgave is noodzakelijk en kan gebeuren bij Hen k van Blitterswijk 038-4234191 of per emai l: vanblitterswij k- w [email protected] Na opgave krijgt u een routebeschr,ijving toegestuurd.

V~~r

de volhouders onder de afdelingen bestaat er nog

de mogelijkheid om als afsluiting van de dag (op eigen gelegenheid) naar het bezoekerscentrum van Natuur­ monumenten (dat slu it om 17.00 uur) in Sint-lans­ klooster te rijden. Daar kan, oak na sluitingstijd van het bezoekerscentrum nog een korte wandeling worden gemaakt die langs een kolonie van de zwarte stern voert .

Ochte ndprogramma Lezi ng over De Wieden door Roelof de long. Roelof de long is m edewerker bij Natuurmonumenten, visser, rietsnijder en kooiker. Hij kent het gebied op zijn duimpje en zal ons v ia een diavoo rstelling tonen waarom het m oerasgebied De

Rectificatie

Wle en zo bijzonder is . Aandacht zal worden besteed

emailadres van Annellen Bierma n onjuist.

aan planten- en diersoorten die kenmerke nd zijn voor De Wied en. Zo zullen onder andere de otter, de brulne

Het moet ziJn; annel ienbi erma [email protected]

In het artikel over de Vitenstuin in het vorige ZNT is het

kiekendief, de zwarte stern, de zilveren maan, de grote vuurvlin der, libellensoorten en ook veen mos planten de aandacht krij gen.

14 I ZloDIs

l1e!<Jlll!l3fl:l nUl'mle' 2

· ....

~.:.::

- -.

z .....

Wegens groot succes geprolongeerd: KNNV Cursus waterbeestjes Jele van j ullie kennen de schaatsenrijders en de schrij· . ertj es als waterbeestjes van op het water. De wereld O'lder water is een stuk onbeke nder. 'andaar deze kennlsmaklngscursus met waterbeestjes. Het gaat in deze cursus om de macrofau na , dat zljn grofweg die waterdieren di e met het blote oog zichtbaar

/.1

{

I I)n, zeg maar de watennsecten , weekdieren en kreefl:· achtigen, Het op naam brengen van vee I soorten Is echt speciahstenwerk, maar er "'ijn ook een aa ntal goed her­ enbare en algemene soorten te determ lneren, Hier wil , de cursus op richten , Ook het ond erscheid tU5sen de erschil lende diergroepen is in het algemeen goed te ....aken De soms specialistische leefwij ze an soorten en de koppeling tussen voorkomen en ecologie krijgen aan· dacht. Met een excursie met vangnet kunnen we ons verwonderen ove r de hoeveel heid dieren die in een paar meter slootkant te vlnden Is. Met deze cursus hoop ik de bElangstelllng voor de vaak wat minder zichtbare natuur onder water te wekken.

De cursus wordt gegeven door Johan Mulder. Johan is

werl
veel over de in het water levende macrofauna.

De cursus vindt plaats op 13 mei, 17 mei en 24 rnel.

Aanvang 20.00 uur ' in de Eli Heimanszaal (zij·ingang)

van het Ecodrome, Willemsvaart 19 te Zwolle.

Er zal ook een avondexcursie zijnop 27 mel.

Kosten van de cursus zijn: € 23,- voor IVN en

KNNV-Ieden en € 28,- voor niet-Ieden

lnformatie en opgave bij :

Elja van Dongen 038-3762696 of per email:

elj a·[email protected]

Van de KNNV bestuurstafel Na twee geanimeerde ledenvergaderingen heeft K NV afdeling Zwolle een nieuw bestuur en nieuwe statuten,

Op het moment van schrijven begint volgens de kalender

het voorjaar; een van de leden zag een boerenzwaluw in

"Ia de bijeenkomst op 8 maart in de Schellerhoeve heb­ ben we op voorstel van Hendrikus van der Laan ook weer

Zwolle! Klein hoefblad en speenkruid bloeien al op

warme plekken, ooievaars klepperen op hun nesten,

een voorzitter! et nieuwe bestuur bestaat uit Henk van Blitterswijk, voorzitter en waarnemend

kleine vos, citroenvlinder en dagpauwoog buitelden al

door de Zwolse straten en enkele winterjuffers zijn ook

al gesignaleerd, De kluten zijn weer terug in de Vreugde ­

secretaris. Petra Schep, pennlllgmeester Elja van Dongen , lid

rijkerwaard en daar liepen op 12 maart al nijlganzen met

pUllen , 17 maart hoorde ik m'n eerste tjiftjaf.

Heel verheugend is het dat enkele leden zich hebben aangem eld am eens met de bestuursleden te praten over

We gaan weer naar buiten l

"""egelijke toetreding tot het bestuu r en meewerken in de )ubl eum commissie l Binnenkort ontmoeten we elkaar, _e nieuwe statuten zijn inmiddels bij notariele akte vast­ ~e egd en de notaris heeft een nieuwe inschrijving bij de ~e r van Koophandel geregeld , Daarmee heeft de

Henk van Blitterswijk

a

~

~

, olledlge rechtsbevoegdheid en niets lijkt nu :"S

stail

d,everlening door de provincie in de weg te

c eel sta an we er daarmee niet gek voor,

_ ~l!n De werkgroepen hebben weer een p racht 9 p-ogramrna el'" voor de afdehng wordt daaraan gewerk t ,

!

Steenuilenwerkgroep IJsseldelta

Herman van der Hart

Sinds ongeveer een jaar is deze werkgroep bezig met beschermingsmaatregelen voor de Steenuilen in onze regio, Het gebied dat we bestrijken Zwolle (Windesheim) via

loopt van

Zalk e.O.

naar

Kampen/Wilsum; m.a.w.: Het gaat om een tamelijk groot gebied langs de IJssel. Op dit moment zijn de volgende mensen actief:

Henk Rensink, Be Schilder en

Albert Roering (Zwolle e.o.)

Herman van der Hart (Zalk e,o.)

Cor Fikkert (Wilsum e.o.)

We hebben in het afgelopen jaar behoorlijk

wat nestkasten voor Steenuilen geplaatst in

het hele gebied. Tevens hebben we steun

gezocht bij Landschap Overijssel, met name

met betre kk ing tot verbetering van het leef­

gebied van deze uiltjes.

Wat we bijvoorbeeld constateren:

In de omgeving van Zalk komen nog rede­

lijke aantallen Steenuilen voor, echter ook

hier gaan ze in aantal achteruit. Een van de

foto: Herman van der Hart

steenuil bij Zalk

oorzaken lijkt het verminderen van nestgele­ genheid, doordat oude knotbomen verdwij­ nen. Het probleem zit 'm dan voornamelijk in

Ik doe hierbij een oproep aan mensen, die:

mee willen helpen met het beschermen van de Steenuil in onze

de bomen, die in de weilanden staan en

regio: Voeg je bij ons, want we zijn met te weinig mensen voor

onder verantwoordelijkheid vallen van de

zo'n groot gebied I

diverse landeigenaren; sommigen onderhou­

tijdens hun tochten door de na tu ur Steenu ilen waa rn emen: Geef

den de-ze bomen goed maar bij anderen

dit aan ons door ,a.u.b.

worden ze verwaarloosd en gaan verloren.

en we kunnen ons niet voorstellen dat aile leden van KNNV/IVN

De bomen langs de wegen worden weliswaar

Zwolle nooit een Steenuiltje tegen komen (of horen).

II

Meer mensen zien nu eenmaal meer

door de Gemeente Kampen onderhouden maar zijn als nestgelegenheid niet erg ideaal,

Meldingen kunt u doorgeven aan:

vooral jonge vogels vallen nogal eens ten

Omgeving Zwolle:

prooi aan het verkeer dat dichtbij langs

Be Schilder 0529-497428 [email protected]

raast. Het eerste doe I van onze werkgroep

Omgeving Zalk:

was en is dan ook het verbeteren/aanvullen

Herman van der Hart 038-3636112 [email protected]

van nestgelegenheid door op verschillende

Omgeving Wilsum:

plekken (en dan met name niet langs de

Cor Fikkert 038-3331468 corfikkert@wa n adoo.nl

weg,en) nestkasten te plaatsen. Verder zijn

Tevens besch lkken we over een web site:

we bezig met inventariseren en deze gege­

httD:// www.m e mbers.lycos.nl/noctua!lndex.htm

vens worden doorgegeven aan SOVON. (Er loopt op dit moment, via SOVON een lande­

Namens de Steenuilenwerkgroep IJsseldelta,

lijk monitoringsproject om beter zicht te krij­ gen op de aantallen Steenuilen per gebied en

Her man van der Hart

de afname van deze vogels; vol gens de nie­ lJwe broedvogelatlas zijn er nog maar 5500­ 6500 paren t.o.v. 8.000-1 2 .000 in 1980.).

11e ~.".l nUI11!m" 2

Van de IVN bestuurstafel lnmiddels is de kop van het jaar afen bruist het bij het

bestuurslid een be langr'ijke bijdrage geleverd aan onze

IVN weer van de activi teiten, zoals de vogel zangcursus­

veren iging, Zijn besl uu rlij ke inzicht en kennis van de

sen die weer zijn gesta rt en de wilde plantencursussen

gebeurtenlssen va " de afgelopen ja re n zijn voor het hui­ di ge bestuu r van bijzonder be lang geweest. Hoe jammer

die binnenkort gaan begin nen. Ook wordt er hard gewerkt aan d e ni euwe f iets- en wandelrou tes die in de maak zijn, de groend oeners zijn actief, er worden weke­ lijks excursies georganiseerd en het IVN presenteert zich

het oo k is dat Hans als bestuu rslid aftreedt, we zijn ve r ­ heugd dat hij zich voor het IVN actief blijft inzetten, als 'coordinator van de Werkgroep Beleidszaken. Ook langs v~~r

een dezer dagen in en buiten de bibliotheek.

deze weg bedankt het bestuur Aalke en Hans

Op de Tuinvaria beurs van begin februari heeft het IVN

enthousiaste inzet en stimulerende bijdrage aan het IVN­ bestuur. Wij hopen jul lie nog lang als actief lid binnen

Zwolle e.o. weer acte de presence gegeven. Op deze beurs zijn wij -vooral dankzij de vasthoudende inzet van Fenna Westers- een van de wein ige vrijwililgersorgan isa­ ties die zich presenteren. Dat onze aanwe zlg heid ook dit jaar weer een groot succes was, bliJkt onder meer uit de veel enthousiaste reacties va n bezoekers en uit de record opbrengst van honderden euro's in de verkoop. Op 12 februari had den we de jaarlijkse ieden vergade­ ring. Hier hebben we onder andere afscileid genom en van twee bestuursleden . Aalke Drijfholt

he~ft

twee j aren

deel uitgemaakt van het bestuur. Zij was -evenals Han s de Jong- een verbin dende schakel tussen het IVN en de locale politiek. Binnen het IVN heeft ze met name bijge­ dragen aan beleidsontwikkeling, ondermeer als mede­ auteur van ons beleidsplan. Aalke is afgelopen j aar trot­ se moeder geworden van een wolk van een dochter. Helaas kwam ze tot de conclusie dat

werk ~

gemeente ­

raad, moederschap en het bestuu rswerk van het IVN niet goed combineerbaar waren en heeft ze afscheid geno­ men van het IVN-bestuur. Na twee zittingsperioden van 3 jaar in het bestuur was Hans de Jong niet meer her­ kiesbaar. In 6 jaren heeft Hans als voorzitter en als

hun

onze vereniging te mogen meemaken.

Wat de afgelopen periode de gemoede ren in groen

Zwolle aardig bezig heeft gehouden zijn de plannen voor

een roofvogelkooi in het Ecodrome. Deze plannen heb­

ben ondermeer geleid tot discussie binnen de Zwolse

groene verenigingen en in de regionale krant en tot boze

brieven aan het Ecodrome. Oo k binnen het IVN heeft de

v raa g gespeeld of, en zo ja hoe, wij hierop zouden re ag e­

ren o Deze discussie is deels ook samen met de KNNV

gevoerd. AI met al kwamen we tot de conclusie dat nie­

mand blij is met de plannen van het Ecodrome, maar ook

dat de meningen verdeeld zijn . Zo zijn er emotionele en

zakelijke, anti- en pro-Ecodrome maar ook genuanceer­

de opvattrngen t.a.v. gekooide vogels. Uiteindelijke heeft

het IVN-bestuur besloten dat de voorzitter van het IVN

samen met die van de KNNV in gesprek gaat met de

di ectie van het Ecodrome. In dit gesprek -dat een dezer

dagen zal plaatsvinden- zullen we aandringen op herzie­

ning van de plannen. We houden u op de hoogte van het

vervolg.

Met vriendelijke groet, Albert Ve rsteegde, voorzitter.

De IVN zomerweek noodzakelijk.

V~~r

kinderen van 4

tIm

13 jaar iser een

De [VN -zomerweek striJkt 'Ia'l 7 tim 14 augLstus neer in dec Ge e~- 1'00'-'- a J"'egen Gedurende die week

apart programma. Naast deze boeiende programma's

J

tOE £0- e oe '1atuur- en cUltuurhistorie van deze praclmge omgevmg. Lokal e (IVN - )gidsen geven excur­

voor kinde ren en volwassenen, is er volop ruimte voor

ontspanning en ontmoetlng. Dagelijks zorgt een kook ­

Sfes, verteli en verhalen en laten ons zo genieten van di t nieke rivierenlandschap.

team voor een lekkere en goede maaltijd.

De 'al l-in' prijs bedraagt E 225,- voor personen vanaf 14

De Gelderse Poort is met haar nieuwe natuur langs de

jaar. Kinderen van 4

RIJn bij uitstek geschikt om struintochten te hauden; en

Aarzel niet te lang, want er is slechts plaats voor onge ­

veer 80 deelneniers.

dat gaan we dan ook volop doen' De IVN-zomerweek is een actieve natuurvakantie, bedoeld voor mensen met interesse in natuur en cu ltuur. Samen of aileen, jong en vitaal oud, sportieve fietsers en , stee re wandelaa rs, dus voor iedereen vanaf 4 jaar die het leuk vindt om een aantal dagen actief met natuur, rn lieu en cultuur bezig te zijn. IVN-lidmaatschap is niet

tIm

13 jaar betalen € 150,-.

Voor uitgebreide informatie en aanmelding kunt u onze

website bekijken : www.invzomerweek.nl.

De IVN-zomerweek wordt georganiseer d Stichting IVN-zomerweek.

door

de

Meer informatie:

Ria Zijlstra, tel. 0297 566613 of [email protected]

ZVI()IS NalUir TI]dsdmtl

I 17

Excursieverslag Colckhof Verslag van de excursie op de Colckhof,

goed. Bij de woning een lange muur, maar een grote tuin

Thema:

Gebouwen

is er nooit gekomen. Het theekoepeltje zagen we al op

Gidsen:

Wim van Bruggen, Greet Meima,

grote afstand. Het is een halfrond gebouwtje uit de eer­

Agnes Neimeijer.

ste helft van de 1ge eeuw. Aan de voorkant twee houten trompe-I'oeuil zuiltjes. Wat eerst mooi marmer leek,

Het was rustig weer, ± 7 0 C. Het aantal deelnemers viel

bleek gezichtsbedrog.

enigszins tegen. Er kwamen 5 volwassenen en 2 kinde­

We wandelden nog langs de grafsteen van een ezel. Het

reno Natuurmonumenten heeft de deelnamekosten erg

is niet meer dan een sokkel midden in het bos. Ooit heeft

verhoogd, €

4,- voor leden.

er een beeld van een ezel opgestaan maar dat is in de

Misschien is dat de oorzaak van de geringe deelname.

oorlog gesneuveld. Greet was met de kinderen druk in

Maar de mensen die gekomen waren hebben een prach­

de weer om de grote tonderzwammen te bekijken. De

tige middag beleefd.

spiegeltjes en loeppotjes kwamen goed van pas. We

We liepen door de oprijlaan naar de portierswoning uit

hebben aandacht besteed aan allerle il natuurverschijnse­

7,- voor niet leden en €

1860, "Bagatelle" genaamd. Daarna langs de druivenkas

len, lOals reeensporen, spechtgaten, kastanjeknoppen,

en door naar de beide bouwhuizen. Deze staan niet aan

kiemplantjes, paddestoelen, maar de meeste aandacht

weerskanten van het landhuis. Het binnenplein is niet

was vandaag toch voor de gebouwen op het prachtige

symetrisch. We namen een kijkje in de paardenstallen

landgoed De Colckhof.

met de voerbakken en ruiven er nog in. De tussenschot­ ten van smeedijzer komen uit de paardenstallen van

Agnes Neimeijer

paleis Het Loo in Apeldoorn. Het landhuis bestaat duide­ lijk uit twee gedeeltes. Het oudste gedeelte is een oor­ spronkelijke spieker en stamt al uit 1760. Later is het tweede gedeelte erbij gebouwd in ± 1850. De deelnemers vonden het fantastisch om zo dicht om het huis te lopen, omdat ze het anders aileen maar zien vanaf een grote afstand. In de tuin waren reigers druk bezig met hun nesten. We vervolgden de route langs het boerderijtje "Erve Evers" uit 1769, vol gens een jaaran­ ker op de gevel. Achter de boerderij staat nog een apart hokje waarin het toilet zit. Er is ook een vierroeden hooi­ berg met een rieten kap. We wandelden langs het natte landje volop speenkruid. Bij het eendenhu isje zijn we weer gestopt om iets te vertellen. Wim verte lde dat de tamme eenden uit de gracht gevoerd werden en dat die de wilde eenden mee naar binnen lokten. Zo kon men steeds over een vers eendenboutje beschi kken. Het volgende gebouw wat aan de orde kw am was de grenspaal aan de Zuthmenerweg, met de letters H aan de ene kant en ZK aan de andere kant. We lieten de deelnemers raden wat die letters betekenen. Het is de grens van de vroegere gemeentes Heino en Zw olle Kerspel. Aan het begin van de oprijlaan staan tw ee hekpijlers met inspringende hoeken. Daarop t wee zandstenen vazen met Lodewijk XV ornament. Daa rna liepen we w eer een eind stevig door en onder weg hoor­ den we allerlei vogels, lOals: grote lijster, boomk leve r, boomkruiper, kauw en gaai. We kwamen bij de tuin­ ma nsw oning "de Boskamp", met dezelfde rood, bla uw en witte luiken als bij aile andere gebouwen op het lan d ­

11 e~rtJmTT1!!I2

Gidsenclub gaat op excursie

loto's: Dirk 'Ian de Graal

Zaterdag 21 februari was het weer zover, met een groepje van de gidsenclub op exeursie geweest naar de nieuwe natuur van de JJsselmonding. Wij komen (na de laatste natuurgidseneursus, naj aar 2001) regelmatig bij el ka a r om een avondje een film kijken of een complete dagexeursie te organiseren naar onder andere de Oost­ vaardersplassen, de Vreugderijkerwaard of een gast­ spreker ui t te nodigen die het bijvoorbeeld over vleer­ muizen heeft. Deze zaterdag was het de beurt aan Willemien van Ittersum. Zij heeft in haar kennissenkring iemand d ie bij Provineie Flevoland werkt. Vorig jaar gingen we met Arend Dekker op exeursie naar Vogeleiland en nu dus naar het natuurontwikkelingsprojeet in de JJsselmon­ ding.

Arend

we rkt als "distrietsmedewerker groene

taken" voor de provineie Flevoland, hij kent dit gebied

Arend verteld en ons dat dit ganzen waren die dat deden.

We liepen terug naar de boot, Arend wilden ons nog naar

als geen ander.

een ander "eiland" brengen. We moesten een klein stuk­

Het waaide hard, er stond een koude wind en het was

je varen en kwamen bij een ringdijk aan van een jaar

een grijze oehtend met af en toe een flauw zonnetje. We

oud. Een ringdijk is een verhoging die in de midden nog

moesten met een bootje voorbij Ramspol en de balgstuw

opgevuld moet worden met zand en grond zodat er

varen. Hier is 7 jaar geleden "nieuw" land gemaakt. We

nieuw land ontstaat. We konden mooi zien hoe de natuur

legden het bootje aan en konden vervolgens voet aan

zieh heeft ontwikkeld in die 7 jaar op de plaats waar we

wal zetten. We kregen tekst en uitleg van Arend, hoe de

aanlegden.

natuur zieh hier in 7 jaar tijd ontwikkeld heeft.

De tijd vloog om, we gingen weer met het bootje terug

Wat bomen betreft was er al een aardig wilgenstruweel

naar de aanlegplaats bij Ramspol.

gevormd, met er tussen vee I rietvelden. We troffen

Willemien bedankte Arend voor zijn gegeven exeursie,

diverse soorten

wij waren weer een ervaring rijker. Wie weet komen we

planten

aan

o.a.:

de Teunisbloem,

Wilgenroosje en bloeiend Klein Hoefblad.

nog eens een keer terug.

We konden in het zand diverse dierensporen bekijken,

Iedereen ging met een goed gevoel naar huis, het was

de grauwe gans was goed vertegenwoordigd. We konden

een leuke en leerzame exeursie.

ook goed zien dat deze soort naar worteluitlopers heeft gezoeht, overal kwam je gaatjes in het zand tegen.

110)IIaI]I
Dirk van de Graaf

Vogelwaamemingen

ill de perlode ciecember 2003 tot jalluari 2004 door Ger/it Gerritsen

Van 31 vogelaars ontving ik deze keer 'Neer vele interessante waarne­ m ingen; iedereen weer hartelij k bedankt daarvoor. Het werd een zeer zachte winter, zonder veel vorst en sneeuw. Er werd 1 roodkeelduiker gemeld en bij Deventer verbleef biJn a een maand 1 pareldu iker. Er werden 57 dodaarzen gemeld. Heel bijzonde r wa s de waarnem ing van 2 kuifaalscholvers, pas de 4e waarneming in West-Overijssel. Door het zachte weer slechts 7 roer­ dompen. Daarentegen was de grote zilverreiger de grote smaakmaker. De al jarenlang du rende toename kreeg nu een enorme impuls. Ik ont­ ving maar liefst waarnemingen van 422 exemplaren. Het regiorecord sneuvelde op 6 december toen er 53 in het Vossemeer werden gezien. Toen het die nacht ging vriezen doak deze groep wat zuidelij ker op in het Drontermeer". In combinatie met de aan grenzende pold er Oosterwolde bleek dit andermaal een bolwer k voor overwinterende grote zilverreigers. AI op 29 januari tro kken 12 ooievaars over Stadshagen . Er werd 1 flam ingo gezien. Van zowel kleine als wilde zwanen werd en Kleine aantal!en en lage jongenpercentages gemeld. Er werden 16 zwarte zwanen gezien, soms 4 blj elkaar. De kolgans had wei nor"ma le aanta llen jongen. Verder 1 kl eine riet­ gans, wat ta igarietganzen in Da lfsen, 1 sneeu wgans, 28 Indisch e gan­ zen en 1 roodha lsgans. Langs de IJssel tot 149 Canadese ganzen bij elkaar. Behoorlij k wat brandganzen , met de po lder Oosterwolde als beste plek. Bij de eenden: 6 ba ltsende mandarijneenden, aanhoude nd vee I wintertal ingen in cle Vreugderijkerwaarcl, 26 toppers en 1 grote zeeeend. Bij de roofvog els was de zeearend de t opper. In de IJsseldelta verble­ ven 2 verschillende ex., waarvan vooral het exemplaar in de polder Oosterwolde door velen werd gezien. Verder werden gemeld: 1 rede wouw, 14 blauwe kieke n, 16 haviken , 6 smelle kens en 28 slechtvalken (waarvan 22 ro nd de centrale van Harculo). Twee waarnemingen van 16 patrljzen, in totaal 12 waterral len en nag een novem berwaa rn eming van 22 kraanvogels over Zwolle . Bij de steltlopers 9 scilo leksters, tat 2000 goudpl evieren in de PO W en kieviten overNinterden op me erde re plaatsen. OpmerkellJke aa nta llen bonte strandlopers door de reg elm atig lag e wa ters and en in het Vossemeer. De maandma xima ware n : nov 310, dec 250 en j an 250. Verder 16 kemphanen, 3 bokjes, 33 wa tersni ppen (waarvan 26 op 27 dec in de VW), 5 houtsn ippen, 2 decemberwaarnemingen van grutto en de allereerste lentevogel al op 31 januari, 2 witgatjes en Forse aan­ tallen wulpen. Bij de meeuwen 1 Pontische en 2 geelpoten. Bij de uilen: 4 kerk-, 12 steen-, 26 rans- en diverse bosuilen. 27 ijsvogels, vooral in december. Bij de spechten: 1 groene, 3 zwarte en 1 kleine bonte. In Stadshagen toch weer 1 kuifleeuwerik. Een mooie waarne­ ming van 35 boomleeuweriken bij Vilsteren. Verde r 29 waterp iep ers, 4 grote gele kwikken in januari, 3 witte kwi k ken, 1 roodborsttapul t , 4 grote lijsters, 5 tjiffen, 2 zwartkoppen, 12 gouclh aan tje5, opvallend veel vuurgoudilaantjes (30), 13 baardm anne jes, 16 zwarte mezen, 1 kuifmees, 3 matkoppen, 1 glanskop, ma ar liefst 2 1 k lapeksters, 12 raven, 2 kepen, 2 barmsijzen, 1 gmte k ruisbe k , 4 S goudvin kerr , 4 geelgorzen en 2 rietgorzen. Er werden maar liefst 202 appelv inken gemeld, m et groepen tot 30 ex., een duidelijk toenemende soort. Oak al zee r vroege zang op 5 december. In de polder Mastenbroek werd een gemengde groep van zo· n 1000 vinken en groenlingen gezien.

20 I I,rots ,Blur ntd"c/lfm

gebruikte afkortingen en tekens ( ) = overvliegende vogels z = zang ex. = exem pl a(a) r (en) juv. = juveni el/onvolwassen acl. = adult/vo lw assen m = man ::; vrouw v p = paa r terr. = territoriaa l/territo rium sip!. = slaa pplaats = nngvangst = tamme/verwilderde collectievoge ls AB ARB AW BB BL BP BS

BU BV BW BWW CH DA DD DH DM DN DW DWI DZ GW HB HEW HL HOW HW JK JR KB KE KH KP KM KSW KW LB

LH LW MH

MP MW NIJ rK OM OSW OW

=

Agnietenber"g = Archemerberg = Aersoltweerde Barsbekerb in nenpolder Buiten landen Langenilolte Bomhofsplas Boswachterij Stapilorst Buitenwaarden Wijlle = Beerzerveld = Bentinckswe li en = Bolwerksweiden = Centrale Harcu !o = Den Ale rdinck = Diezerdijk = De Harte = Drontermeer = De Na teers = Du urse waarden = De Wieden = De Zandjes = Gelderdij kse Waard = Haar1erberg = Herxerwaard

Haa tl and = Hoenwaard = Harcu lose Waard = Ju nner Koeland = Jutjesriet (SBB-reservaat) = Kranenburg = Kampere iland = Kl uinha r = Ketelp older = Ketelmee = Keizers- en Stobbenwaarden = Koppelerwaard = Leme lemerg .: Langenholte = La rr dgoed Windeshelm ;; Ma rsil oek = Mil ligerplas = MarlerlJaard = Landgoed 't Nijenda l = Noorderkolk = Olde maten = Ossenwaa rd = Ol denelerwaard

11ol(i.lr!jlll"l(j,.."rr r 2

PO PEW PHZ PK PLM

= = = = =

PLZ PM POW PS

=

PW RP RV RW RZ SB SCW SE SH SHV SK SP SPH SW TL TS TW VA VB VO VE VH WK WP WV VM VW IJZK YP WR ZB ZH ZM ZMW

= Park Weezenlanden

ZW

ZZP

=

= =

Pol der Oronthen Park Engelse Werk Polder Hoog Zalk Polder Kamperveen Polder Lierder- en Molenbroek Polder Laag Zalk Polder Mastenbroek Polder Oosterwolde Polder Sekdoorn

Zwolle = Rietpark-Stadshagen = Rechterense Veld = Roetwaan! = Roggebotzand = Sprengenberg = Schellerwaard = Spoolderenk = Stadshagen = Staphorsterveld = Stadskolk = Sekdoornse Plas = Spoolderhank = Scherenwelle = Tolhuislanden = Tibbensteeg = Tichelgaten Windesheim = Veerallee = Veldlger Buitenland = Veecaterdijk = Vogeleiland Zwarte Meer = Vilsterense Heide = Wiessenbergse Kolk = Wythmenerplas = Westerhuizingerveld = Vossemeer = Vreugderijkerwaard = IJssel Zwolle-Kampen = Yperenbergplas = Weerribben = Zalkerbos = Zandhove = Zwarte Meer = Zwarte Meer west van Ganzendi ep = Zwa rte Wat er = Zulderzeepolder

Roodkeeldulker • 1812 Keteldiep ju v CF Pareldulket • 16 12. 1912, 2112 , 2712 , 3112, 0301. 0401, 1001 IJssel, Oeventer 1 GM J dH/JH

Dodaars • 1710 KH 1 JH 0111 lJsse l thv Kattendiep 8 CF 06 12 Vecht , Vl lste ren 1 VM 0 7 12 NK 1 HB 0 7 12 VM 5 GG 121 2 IJssel Zwolle-Zalk 11 GG

In Memoriam In het ZNT nr 1 las ik het interessante verhaal over de Zwolse Boomvalken van Jan van Oij k met daarin de vermelding

van

Frits de

Groot en Jaap Brugman, twee bekende reg ionale vogelaars . Laatstgen oemde heb ik persoonlij k geke nd en de beschrijving kundig vogelaar was zeker op Jaap van toepassing. Het overlijden van Jaap brugman enige jaren gelden is helaas volledig aan de Zwolse natuurbescherming (in clu sief mijzelf) voorbijgegaan, maar wei pas­ send bij Jaap's bescheidenheid . Mogelijk is het posthuum aardig bijgesloten foto in het ZNT te plaatsen ter herinnering aan een bekend regionaal en kundig vogelaar. Met vriendelijke groet, Hans van der Kolk.

1412 Noorddiep 3 SO 2112, 1101, 1601, 2301 KH 1 JH 2712 VW 1 GG 2812, 1801 BW 3 LS/HvdH 3012 Vecht, Tempel 1 VM 0301 TW 1 BS 0301 VM 1 CF 0401 VM 6 EJG/AG 0401 IJssel, Oe Zande 3 EJG/ AG 0601 Zwolle 3 EK 1101 Zwolle-IJsselkanaal 1 GG 1801 SPH 1 GG 1801 VW 3 GG 1801 BW 3 GG 1801 IJssel, Oe Zande 1 GG 1801 BL 2 HvV

Fuut (meer dan 10) 1801 LH 29 HvV

Kuifaalsc/Jolver * 0301 , 0901 , 1001 KM 2 LS/ GMjJvdH/ CF/ HTtH Aalscholver ( meer dan 25 of trek) 1801 BW 83 slpl HvdH 180 1 De Zande 357 slpl GG 1801 TW 28 BS 2001 NK 35 HvV

ROetdomp' 1612 HW 1 BS 0301, 0801 VM 2 l S/ CF 0401 DM 1 EJG/AG 1001 VM 1 CF Grote zilverrelger • 01 11 KM 3 CF 0211 fv1H 1 JH

2211 VM 14 CF 0612 VM 53 OS 0612, 0712 TW 2 LS/BS 0712 OM min 50 HF/ HvdH 0712 VM 7 en 2 x 1 naar Zuid GG/ HvdH 071 2 Polder Hattem 1 HF 1712 PLM 1 BS 1112 IJssel, Oe Zande 1 HvdH 1412 KE 4 SO 1412 ZMW 4 SO 1712 Polder Oe Pieper 1 CF 1712 KE 1 CF 1812 PO ( 1) CF 1812 VM 1 CF 2012 VM ( 1) CF 2 512 KM 1 SO 2 512 PO 1 SO 25 12 VM 1 SO 2 512 OM 12 SO 2612 ZMW 3 SO 2612 TW ( 1 ) BS 2612 KM 1 SO 2612 KE 4 SO 29 12 POW 13 GG 2912 OM 5 GG 3012, 3112 VM 2 CF 3012 MH 1 VM 3112 POW 9 CF 3112 Oe Siaper 3 CF 3112 VM 2 GG 0101, 2501 TW 1 LS 0201 POW ( 16) LS 0201 VE ( 1) CF 0301 VM 5 CF 0301, 1801 TW 1 BS 0301 POW 9 JvdH 0401 OM 1 naar Z EJG/ AG 0401 POW 4 BS

ZlWIls Nnw.. njc!sd1rlh

I 21

Toendrarietgans • 04 01 PHZ 6 GG Talgarletgans • 1201, 1301 DH 7 JH 1701 Laag-Zuthem 20 JH 2001 DH 9 JH

toendrarietgans (Anser serrirostrisj

0501 0801 0801 0801 0901 0901 0901 1001 1001 1001 1001 1101 1201 1201 1801 2301 2501 3101 3101

DM (1) CF Mandjeswaard (1) CF POW 16 BS VI'<1 28 CF VM 8 GM POW 10 GM DW 7 HR/AR DW 6 GM Dl'
Blauwe relger (meer dan 10 en aile broedgevallen) 29 12 POW 15 GG

Oolevaar • 2901 SH (12) LZ Ramlngo* 0801 DM 1 CF

Kleine zwaan (meer dan 10 en apr tim sepwrn) VM 10 HvdH PD 54 CF PM 41 GG DM 75 LS PK 176 BS TW 32 BS PD 26 EJG/AG/CF PHZ 120 EJG/AG PD 123 CF PHZ 128 en 53 GG PD 56 CF PHZ 156 HvdH/CF PHZ 150 BS PLZ 79 BS

0 712 18 12 3112 0201 0301 0301 0401 0401 0401 0401 0501 0601 0801 0801

0801 1101 1101 1101 1801 1801 2001 2101 2301 2501 2501 2501

HW 20 BS HW 30 BS POW 90 BS PM 19 GG BW 40 HvdH AW 89 GG SHV 135 VM Vecht, Hessum 130 VM PM 160 LS PM 250 BS HOW 130 BS PLZ 143 BS

Wilde zwaan • 0712 HW 8 LS 0301 KM 6 LS 0301 TW 9 BS 0401 PHZ 26 EJG/ AG/ GG 0601 DH 4 JH 0901 DW 7 HR/AR 1201 DH 17 JH 1301 DH 19 JH 1601 Davenschot, Blauwe Dijk 19 JH 1801 BW 6 HvdH 1801 AW 8 GG 1801 BW 22 GG 31 0 1 PM 4 LZ 3101 Zalkerbos 10 CF Zwarte zwaan • 2410 VM 1 CF 2512 DM 2 SD 3012, 1401 Vecht, Tempel 1 V~1 3112 HL 1 GG 0401, 1801 PK 4 EJG/AG/HvdH 0401 HL 1 CF 0701 KE 1 CF

Kleine rletgans • 0801 PM 1 CF Rletgans· 0 712 Polder Zee burg 34 na ar west GG 3012 HOW 68 naar zuid GG 0401 PHZ 7 GG

Kolgans (meer dan 1000 en aile ver­ wilderde ex.) 0712 PK 700 HvdH 0712 Polder Zeeburg 1500 GG 0712 HL 2700 GG 0712 Fortmond 2000 HTtH 1212 AW 810 GG 1612 PLM 2500 BS 2212 PLM 5000 BS 2712 VW 536 GG 2912 POW 3500 GG 3012 HOW 5000 BS/ GG 3012 Vecht, Dalfsen c 800 VM 3112 Cellemuiden 4500 GG/CF 0201 HL 700 LS 0301 HL 5000 LS 0401 HL min 2000 EJG/AG 0401 Zurinkbelten 5000 BS 0401 PHZ 1200 GG 0601 PHZ 650 HvdH 0901 Cellemuiden 3000 LS 1001 HW 1500 BS 1001 PLM 2000 BS 2101 Vecht, Hessum c 150 VM 2501 HW 1000 BS GrallWe gans (meer dan 25 of trek en broedvogels) 08 12 Wec fJterholt 100 AL 1212 Z B 168 GG 16 12 EW 2 06 GG 2712 VW 42 5 GG 291 2 PO W c 100 GG 3012 Vecht, MH 30 VM 3 112 De Biesvelden 600 GG/CF 311 2 Mandjeswaard 300 GG/ CF 040 1 AW 40 GG 0401 PHZ 205 GG 1101 VW 219 GG 1801 VW 259 GG Sneeuwgans " 0801 CellemLJiden 1 (blauwe fase) CF Indische gans • 2012 Vossenwaard 2 CF 2912 POW 2 GG 3012 Vech t, MH 20 VM 0301, 0401 HL 2 CF

Canadese gans • 0712 BL 81 HB

0812 Centrale Harculo 149 JvD

1212 Spoolderwaard 16 GG

11 e )allrgant) "ummer 2

0_-

1212 2912 0401 0401 0401 1401 1801 1801 1901

AW 15 GG POW 1 GG AW 3 GG VW 6 GG PHZ 1 ssp minima GG Vecht, Tempel 10 VM Ussel, De Zande 28 GG AW 24 wv 1 ssp minima GG Centrale Harculo 19 AL

_~

-

-

Toppereend •

0 20 1 KM 2 LS

0301 KM 22 (FI LS

1001 KM 2 HTtH

IJseend*

180 1 IJssel , Oe Zande 1 HR/AR/ CF

Grotezeeeend' 1701 KM m IN

Brandgans • 0712 HL min 6 5 GG 29 12 POW 237 GG 3012 Vecht , Dalfsen 12 VM 311 2 Mandj eswaard 51 GG/ CF 04 0 1 De Zande 20t EJG/ AG 040 1 Kardoezenpolder min 100 EG/AG 0901 Cellemuiden 150 LS 1801 IJ ssel, De Zande 18t GG Roodhalsgans • 3112 Cellemuiden 1 GG/ CF

Casarca • 0210 VW 8 en (6) CF

Bergeend m eer dan 5 en aile mei -juliwrn) 712 VM 114 GG 2912 DM 31 GG 3112 VM 85 GG

lent (meer dan 100 en aile wrn van 5 me, ti m aug) 211 MH 300 JH 11 1 Hoonhorst, Marswetering 140

~1!Ita1na

{meer dan 25 en aile m ei ­

(meer dan 50 en aile wrn 15 -30 juni )

12 Wijde Aa 171 HvV

12 Agnietenplas 153 HvV

01 SK 215 GG

1 5 K 227 LZ

0 1 Vecht, Stokte 70 VM

0 1 SK 125 LZ

i::

Br11duiker (meer dan 5 en ail e me, sepw rn ) 0712 VM 34 HvdH

ti m

Nonnelje (meer dan 10 en aile apr . ti m sepw rn ) 071 2 OM 14 GG 1912 Ruimzichtkolk 12 LZ 0401 VM min 35 EJG / AG 0901 OW 10 HR/ AR 1801 LH 10 HvV 3101 VM 63 HvdH Grote zaagbek (meer dan 10 en aile me, tim sepwrn ) 0712 HW 13 LS 0712 VM 21 GG 1812 VM 24 CF 2712 HW 11 LS 0301 KM 26 LS 2101 Vecht , Stokte 20 VM Zeeanmd' 2410 KM (1) CF 3110 OW 1 JH 2512 KM onv SO 2712 OM onv BvdH 2912, 3112, 0201,0301, 2201, 2301 POW 1 GM/ MZ/ LS/JvdH/ HvdH/ CF 1801 VM 1 HvdH

.....

3 11 2 POW ( 1) CF 311 2 Stadsbroek m GG 080 Keteldiep 1 CF 090 1 POW (1) CF 090 1 OM 1 GM 1101, 1801 BW 1 HvdH 1801 VW 1z GG 24 01 HOW 1 BS 2501 Vel ner 1 AL 2701 DW 1 AL Buizard 071 2 De Hagen 25 BS 2712 Veerallee 1 GG

Smellekell " 1010, 1110 LB (1 ) JH 2612 HW 1 BS 2912 POW v GM/ MZ 0401 HL 1 CF 1001 Ramspol (1) HTtH Sleclltvalk • 01 12, 27 12 Harculo 1 LS/JvD 051 2, 0612, 1012, 1112, 2412, 2612,27 12, 2812, 0301, 0401, 1001 , 1101, 1201, 1401, 2001, 2401 , 2701, 2901 HOW 1 BS 141 2 Hattem ( 1) SD 1712 Grafhorst 1 CF 1912 PM 1 CF 2612 KE m 50 0801 POW 1 CF 1001 KM 2 HTtH 1401 Veerslootslanden (v) VM

Korhoen* 0912 18 12 2912 1001

HB 11 GM SH 5m VM Holterberg 7 LS HB 2 GM

Rode WOIIW " 1010 RV 1 JH

Fazant( meer dan 1) 2001 HW 2 BS

Blauwe klekendlef • 1410 LB (1) JH 0112 MW 1 CF 1212 SPH v GG 1412 KE 2m +v SO 2912 PO v GG 3 112 Cellemuiden v CF/ GG 3112 ZZP v CF/ GG 3112 Mandjeswaard v CF/ GG 0401 POW 1 BS 0401 POW 1 CF 0801 PLZ m HBA 1201 KW 2 HR/ AR

PalJijs • 10 12 HW 16 HR/ AR 3112 BWW 16 GM

Havik" 0712 Soeslo 1 BS 1312, 1801 TW 1 BS 1412 PHZ juv m GG 2712 HW 1 LS

Waterral" 2410 OZ 2 CF 2211 OZ 3 CF 2211 VM 2 CF 1212 Ve cht, Stokte 1 VM 1212 SW 1 HR/ AR 1812 VM 3 CF Meerkoet (meer dan 250 ) 1801 LH 522 HvV Waterhoen (meer dan 10) 3012 WK 19 GG

Z·...." ls Natuuf njdsctlfi~

I 23

KJaanvogel •

0611 Aa-Landen 22 naar Z HB

Scbolekster (meer dan 50 en wrn. nov­

feb)

2912 ON 8 GG

0201 ON 1 CF

Goudplevler (meer dan 25 en dec ti m febwrn) 0712 POW c 2000 HF 2012 VM 1000 CF 2512 VM 186 SO 2912 POW c 1200 en 400 GG 3012 VM 50 CF 1801 POW min 500 HvdH 2001 SHV (1) VM 2301 POW 27 HR/AR

Kievit (meer dan 500 en aile januariwrn) 0712 POW min 400 HvdH 2012 VM 1000 CF 2512 VM 440 SO 2912 OM 350 GG 3012 HOW min 85 GG 0801 VM 58 CF 1001 V~~ 240 CF 1101 VW 28 naar west GG 180 1 POW min 500 HvdH 1801 GW 100 GG 1801 AW 87 GG Bonte slrandlopef • 2211 VM 310 CF 3011 VM 320 CF 0712 VM 160- HvdH/GG 1212 VW 2 GG 1812 VM 6 CF 2012 VM 250 CF 251 2 VM 242 SO 291 2 POW 80 en 13 GM/ MZ/ GG 301 2 VM 15 CF 3112 VM 89 GG/ CF 0301 VM 110 CF 0801 VM 250 CF 1001 VM 180 CF 1201 VM 140 CF

Houtsnlp • 0612 0812 1412 2212 0301

LB 1 VM Oavenschot 1 JH BW 1 GG OH 1 JH Oalfsen 1 VM

Grotto (meer dan 25 en aile wrn in okt ti m jan) 0210 , 2012, 3012 VM 1 CF 3101 IJssel, Zalkerbos 1 CF

WulP (meer dan 25) 0311 3011 0612 0712 0712 1712 2512 2912 3012 3112 3112 0301 0801 0801 1801 1801 1001 1201 1801

KH 25 JH PO 300 CF PHZ 166 HvdH PHZ 52 HvdH PLZ c 50 HF Pijperstaart 40 CF VM 420 slpl SO PO c 50 naar NW GG VM 400 CF PO 130 CF VM 618 slpl GG/ CF EW 29 saw GG PLZ 48 BS VM 41 CF KW c 350 GG AW 90 GG VM 380 CF VM 550 CF HW 50 AL

Witgatje • 1812 PM 1 HR/AR 1801 SPH 1 GG

Reuzenstem • 021 0 VM 2 en (1) CF

Kokmeeuw ( meer dan 500 ) 1801 AW 9 11 GG

Pontische meeuw ,. 0201 Ketelhaven 1 LS

Geelpootmeeuw " 1812 Zwolle, IJsselallee 1 LS 1201 VM 1 CF

Kemphaan' 0712 HL 1 GG 2512 VM 11 SO 2912 POW 4 GG

Holendulf ( meer dan 10) 3112 Oe Biesvelden 70 GG/CF 0401 PK 50 EJG/AG 0801 provi nciehuis 33 na ar NO GG

Bokle •

141 2 ZM W 1 SO 2912 NIJ 2 LS

Watersnip (meer dan 25 en aile wrn 15 mei-3 0 juni en dec-j-jan) 271 2 VW 26 GG 291 2 NIJ 5 LS 3 11 2 Mandjeswaard 1 GG/ CF 180 1 VW (1) GG

Houlduif (meer da n 25) 0301 S5 mi n 75 slpl GG

TUI1cse IDftel 18 12 Oortherhoek 28 GM

KerlwIJ· 2909 PM dood ex. CF 09 12 OH 1 JH

1312 Zalk (1) HvdH 2001 TW 1 BS SteenulJ " 0910 KH 1 JH 0712 Zalk 3 HvdH 1612, 2301, 3001 KH 1 JH 18 tim 2201 Haerst 1 OM

Bosuil " sep/ okt/ nov OH 2 JH dec/ jan OH 1 JH 1801 Zwolle-Zuid 1 HR/ AR

Ransull' 0612 Zalk 8 HvdH 1412, 2612 Zalk 3 GG/BS 1101 Zalk 7 HvdH 1801 Bergklooster 2 GvK 2301 LB roestplaats JH 2501 Zalk 6 BS

IJsvogel * 0810, 0910 , 1310, 2710 OH 1 JH 2410 PO (1) CF 25 11 IJsselmuiden 1 CF 0212, 2712 VW 1 HR/AR/ GG 07 12 Archem 1 VM 0712 HW 1 LS 0912 Centrale Harculo 2 JvO 1212 VW 1 GG 1412 Oe Zande 1-2 HR/AR 1412 Noorddiep 1 SO 1412 ZMW 1 SO 1612 OW 1 JH 1912 Stadsbroek 1 LZ 25 12. VM 1 SO 271 2 SE 1 GG 27 12, 2501 TW 1 LS 2712 IJssel oij Zalk 1 CF 2912 NU 1 LS 3012 WK 1 GG 3112 Oeventer , Bolwerksmolen 1 GM/RV 05 01 POW 1 CF 1101 Stadsb roek 1 GG 160 1 Zwolle, Nieuwe Wetering 2 HR/ AR 2101 OM 1 HR/ AR 3101 HOW 1 CF Groene specht· 1801 AB 1 HvV ZwarbI spectrt • 0112 VH 1 VM 0112, 050 1 Vilsteren 1 VM Kleine bonte specht " 0 7 12 OW 1 HTtH Grote boote specht (meer da n 1) 2912 Veerailee m+v GG

._ Veldleeuwerik (meer dan 10) 0201 PM 30 CF 2901 LH 150 HvV 2901 Zwolle 45 naar NO HB

Kuifleeuwen"k • 0301 SH 1 LZ Boomleeuwerik • 121 2 Vecht, Vilsteren c 35 VM Graspleper 2912 DM 45 GG

Waterpleper • 1212 VW 3 GG 1412 ZMW 6 slpl SD 1412 BW (1) GG 2512 DM 2SD 2712 VW 1 GG OlD1 TW 2 LS 1001 KM 12 HTtH 1801 BW 2 HvdH

z.....

Baardman·

1212 VW 1 GG 1612 SCW 1 GG

lWarikop (nov tim mrtwrn ,) 0212 Schepplnckmate 2v JBO Goudbaantje • 1312, 2901 Veerallee 2 GG 2612 PEW 1 GG 0101 TW 4 LS 1001 Veerallee 1 GG 2501 TW 2 LS VuUlgOlldhaantje • 031 2, 0612, 1012, 1412, 2212, 2312 , 2412, 2612 , 2812, 2912, 3012, 0101 , 0301, 0401 , 0601, 2901 , Veerallee 1 GG 0712 TW 2 LS 2612 PEW 1 GG 2712 TW 3 LS 3012 AS 2 HB 3012 Hattem 1 GG 0301 Hanzeland 1 GG

_

1712, 2712, 0201 , 3001

07 12 1212 1812 2912

DM VW VM DM

4 HvdH min 2 GG 5 CF min 2 GG

staartmees • 0501 Aa-Ianden 10 HvV

Zwarte mees • 0612, 1012, 1112, 1212, 1312, 171 2, 1812, 2612 , 2712, 2912, 3012, 0601, 0701 , 1001, 1101, 1801 Veerallee 1 GG

Kulfmees' 1501 DA 1 HR/ AR

Matkop 010 1 TW 2 LS 1001 Veerallee 1 GG Glanskop • 0301 SB 1 GG 3101 Eishof 1 AL

Grote gele kwikstaart • 0910 DH 1 JH

10lD LB (2) JH

1210,0111 KH (1) JH

0301 Ketelhaven 1 LS

0301 KH (1) CF

0801 SHV 1 VM

0901 VM 1 GM

Witte kwlkstaart (meer dan 10 en nov ­

feb w m.)

1212, 1801 VW 1 GG

3112 Kattenwaard 1 GG/CF

Roodborsttapult • 27 12 VW m GG Benljster ' 18 10 LB (2) JH Kramsvogel (meer dan 10 en zomer­ wm ) 2410 Keteleiland 2000 CF 2712 TW 50 LS 2912 Hol te rberg 200 LS 1101 prv1 100 GG ( m eer dan 10) e 25 LS

Tjiftjaf ( nov . tim febr. wm.) 0611 , 1201 Zwolle -Zu id 1 HR/AR 081 2 Zwoll e 1 HB

smelleken lFalco co!umbarius)

FOlo: Robert Snell

Zool. NahAlr r.,:lschnft

I 25

3012 Den Null LS

24 12 Zwolle, parallelweg 3 HR/AR 2612 Veerallee 2v GG 2712, 0201 Zwolle, Scheppinckmate v JBO 2712, 0101 TW 1 LS 2812 TW 2 BS 3112 Zwolle, Weteringkade 2 HR/ AR 0201, 0301, 0601 Veerallee v GG 0301 Zwolle, Scheppinckmate m+v JBO 0401, 0501, 1001 Veerallee 1 GG 0501 TW 4 HR/AR 2101 Zwolle, Scheppinckmate m ]80 2201 TW 8 HR/AR 2301, 2401, 2701 TW 1 BS 2501 TW 5 LS 2701 Fortmond 1 AL

Raaf ·

Appelvink •

K1apekster • 1710, 2301 LB 1 JH 2311,0712, 29 12, 0901, 1001, 1801, 2001 DM 1 JvdH/DM/HvdH/H R/ AR/GM/ MZ/CF 0112,0612,1712,2612,1501 VH 1 VM 0512, 1612, 3012, 2001 OM 1 V~1 0912 SB 1 GM 0912 HB 1 GM 1812 Sprengenberg 1 VM

Zwarte kraal (meer dan 25) 2912 DN 53 GG

Bonte kraal •

1810 0112 0612 0712 2912 3112 0401 0501 0801

RV 1 JH Junnerveld 1 VM RV (1) VM POW (1) HvdH RV 1 JH RV paar VM DM (1) EJG/ AG VH (p) VM POW 2 CF

Hulsmus (meer dan 10) 141 2 Polder Hattem 43 GG Vlnk (meer dan 10) 1610 PM c 400 CF 1612 bij Ecodrome 75 GG Groenllng 1610 PM c 600 CF

Keep · 071 2 Veerallee 1 GG 161 2 Ecodrome min 1 GG

Putter (meer dan 25 en aile terr.) 3012 LH 75 HvV 2501 Schelle 25 HR/ AR 3101 AB 30 HB SIjs (meer dan 25 en zangposten) 1412 ZB 40 GG 1501 LH 40 HB 2501 TW 50 LS 3101 Veerallee (45) GG

Bannsl s ·

0312, 0412, 0612, 0712, 1012, 2912,0201, 0501, 0701, 0801, 1101, 1801 Veerallee 1 GG 0512, 1112, 1212, 1612, 1912, 2212, 2312, 2412, 2912, 0101, 0401, 1201, 1501, 2901, 3001, 3101 Veerallee lz GG 0712, 0701, 1501 Dieze-Oost (1) HB 0712 Veerallee 5 naar NO GG 0712 Veerallee 5 GG 1212, 1912, 2212 Veerallee 4 GG 1412, 1712, 2312, 3012, 1001, 1701, 2901 Veerallee 2 GG 1612, 2512, 0601, 1401, 1501 Veerallee 3 GG 0812 Colmschate 30 GM 1012 Colmschate 8 GM 1812 Colmschate 3 GM 191 2 Diepenveen 1 GM 0201 Veerallee 14 naar NO GG 0301 Ommen 1 VM 1101 Colmsch ate 1 GM 1401 Schepplnckma te 1 JBO 1501 PW m in 15 GM 1901 PW 20 GM 2001 , 2101, 2201 PW 10 GM 2001 De Doo rn 1 DM 27 01 PW 5 GM

Waa rn emers AG Arjen Goutbeek AL Annemiek Le usink AR Al bert Roer ing BS Be Sch ilder BvdH Benno van de Hoek CF Cor Flkkert DM Dirk Maas DS Dolf Stomphorst EJG Erik Gerritsen EK Ellie Ke mper GG Gerrit Gerritsen GM Ger ben Mensink GvK Gert van Klinken HB Han Beeu wk es HBA Henk Baas HF Harm Franken HTtH Huub en Tim ter Haar HR Hen k Ren-sink HvV Henn y van ilsteren Hv dH Herman va n de Hart JBO Jort Bosm an JH Jan Hullen I N Jan Nap JvD Jan van Dijk JvdH Jan van de Hoeve LS Lenn ae rt Steen LZ Lou is Zandbergen MZ Mark Zekhuis RV Rob Versteeg SD Symen Deu zema n V,.., Vince nt f'1artens

Geelgors • 1801 NIJ 4 GM RJetgors (meer dan 10 en nov-feb wrn.) 1212 VW 1 GG 0301 Ketelhaven 5 LS

121 2 Haersterveerweg 9 HvV 3012 Veerallee 1 GG Grote krulsbek • 1810 LB 1 JH

Goudvlnk • 1212 LH 2 HvV

11 e ~ nununer 2

KNNV

IVN

Konlnkll)ks Haderlandse Nawurhlslorlsdle Verenlglng Verenlglng voor veldb olO9le

Vmnlglng VOOf Nawur- an MllleueducaUe

Afdelingsbestuur

Afdelingsbestuur Henk van Bllttenrwllk Westenholterweg 7 8042 AE Zwolle 038 - 4234191 van blitterswij k -wiersma @wxs.nl

voomttDr

secretarls

vacabJre

secretarfs

pennlngmeestG'l'

Petra Schep Venestraat 11 8011 GJ Zwolle 038 - 42 29 150 Petra_ Sch ep@ hotmail. com

Aile 810m Eerbeek 4 8033 BJ Zwolle 038 - 4541458 johanblom @wish .nl

petlnlngmeester

EIJa van Dongen Prin ses I renelaa n 24 8091 AT Wezep 038 - 3762696 [email protected]

lierrlt ten Brinke Scriveriusmate 16 8014 ]V Zwolle 038 - 4654968 wllmatenbrin [email protected]

bestuurslld

bestuundld (tevens projecten)

beheerder website

Nicole Vervoort Kattenwinkelweg 12 80 15 PW Zwolle 0529 - 481488 nian.hubersvervoort@wxs .nl

Albert Versteegde

Thorbeckelaan 2-A 8014 AZ Zwolle 038 - 46 54270 [email protected]

Diet tef Stege v . Middachten marke 15 8016 GC Zwolle [email protected] 038 - 4654840

tel. conlactadres

&erda Boonstra

038 - 4217317 website WlIIIStte Vogelwerkgroep e-mailadres afdaJlng

postadres

www.knnv.nUzwoUe

www.vwgzwolle.nl zwolleOknnY.nl KNNV Afdellng Zwolle Postbus 1 275 8001 BG Zwolle

ContrlbuUe KNNV

Leden ( 25,- per jaar, incl. toezending van Natura,

het landelijke t ij dschrift van de KNNV;

Huisgenootieden € 11,­ Regionale leden (afdelingslid) € 14, ­

Giron ummer: 998242 t.n.v . KVNV Zwolle

website

e-malladres

postadres

www.lvnzwolle.c)b.net IvnzwolleOplanalnl

IVN Afde li ng Zwolle e.o. Postbus 272 8000 AG Zwolle

Contrlbutie IVN Donateurs minimaal ( 7,95 per jaar; Leden (actlef) ( 13,60 per j aar, indo toezending van Mens en Natuur; Huisgenootlld ( 6,80. Gironum mer : 124197 t .n. v . I VN Zwolle Wlj ziglngen m.b.t . h t donat eurs- en li dmaatschap . schrifte lijk doorgeven aan postadres of per e- mall · ivnzwoll e@pl anet .nl

ind ien onbestelbaar verzenden aan: IVN Postbus 272 8000 AG Zwolle

gezamellJke ullgave van KNNV afdeling Zwolle en IVN afdeling Zwolle e.o .

...

'