\ TPG Post Port beta aid Port paye Pays Bas I

/

\

4

~

TPG Post Port beta aid Port paye Pays Bas

I

11 e jaargang nr. 5, november 2004

-+ bijzondere plantencollecties

-+ het paddestoelenseizoen 2004

- -+ over kraanvogels en wespenspinnen • •

•• •

-+ natuurreizen in het buitenland: Krugerpark

-+

excursieverslagen en vogelwaarnemingen

Het lNT is het gezamenliike tijdschriH van het IVN en Cle KNNV. beide afdeling Zwolle

WerkQroepen IVN en KNNV Ovemchl van de coiirdinatoren:

Verschllning:

IVN

5 keer per Jear met een oplage

va n 650 exemplaren.

Excu rsies Vogelzangcursus

Jaargang 11 nummer 5 november 2004

Wilde plantencursus

Aanleveran van koplJ voor het ZNT

Groencursus

Geschreyen . njet ujtgetvpte kopi) sturen aan: IVN Ardeling Zwolle e o. Postbus 272 8000 AG Zwolle

Natuurgidsencursus Aets /wandelroutes (tijdelljk)

Digl taal aangeleyerde IslI.P.i1 vlrusvrlj, zonder opmaak sturen aan onderstaand e-mail adres of op cd NIET ep floppy) aan het redactleadres. Analoog fotomateriaal of dia's aanleveren aa n het redactieadres . (zie de richtlljnen op pagina 27)

Stands en verkoop

Via a-mall:

Beleidszaken

Jeugdactlvitetten (groendoeners)

Paddentrek

[email protected]

Teuntje lindhoud 038 - 465 7772 Hennette Maan 038 - 4447612 EJja van Dongen 038 - 3762696 Reelof Visscher 038 - 4659344 Greet Meima 038 - 4228018 Gemt ten Bnnke 038-4654968 nneke Burghard 038 - 4447227 Fenna Westers 038 - 4224387 Teuntje Lmdhou 038 - 4657772 Hans de Jong 0529 - 497648

Redactleadres:

KNNV

Kloolenberglaan 48

8031 GK Zwolle

vogelwerkgroep

Redactlecommlslle:

Roofvogelwerkgroep

Plet Bremer

Bill van Kessel

Nicole Vervoort

Albert Versteegde

Henni van Dij k

Plantenwerkgroep

Insectenwerkgroep

ElndredacUe:

Zoogdlerenwerkgroep

Henni van DiJk

038-4214289

[email protected]

Natuurbeschermlng

Gerrit Gerritsen 038 - 4228122 Jan van Dljk 038 - 4657050 Elja van Dongen 038 - 3762696 Nel Wljts 03 8 - 4657957 Evert Ruiter 038 - 4550891 Andre Marlssan 038 - 4535421 Gerrlt Gerritsen 038 - 4228122

Typewertc

Gezamenlljke werkgroap

Diet ter Stege

Paddestoelen

Proofreader:

Anna Adams-Caon 03 -4 17196

Anja Bosman-de Haan

Druk:

DrukkenJ Veldman Usselmulden

~T

~

v eren i g i ng voor ve ldb iolo gie

2 11..

E

Ni!lmr Ti)dschflh

Kopij voor ZNT nummer 1 2005

(virusvrij) aanleveren v66r 24 december.

Verschijningsdatum nr 1:

22 januari 2005.

11e jaargang IIIlrvner 5

-----r=-

Buiten kijken ...

-

ZNT

door Margriet van Kampen

buiZllrd (Buteo buleo) Een w interse ochtend in het Dwingelerveld. Het heeft al gevro ren maar de bomen hebben nog hu n vlam mende herfstkteu ren . Nu de grond nevel is opg etrokken, I gt d e he i witberijpt t e gli nsteren in de l on . Alles adem t een diepe rust, de lucht is kwet 5ba ar blauw en de roep va n t re kkend e ganlen hoog boven me klinkt bijna broos .Opeens is er beweging in het elkenbosje vla k voor me, aan de rand van de Davidsve nnen. Moeiza am stij gt een donkerbru ine bUizerd op met een fli nke pro oi, maar door het lage eikenhout kan ik nag niet precies zien wi e dit keer de pineut is - al vliegend lijkt de bu izerd er nag mee te worstel en . Tensl otte - in hat vrije veld - zie ik een grate adder in zijn klauw en, kron kelend in het zo nllch t. I k wist dat bUizerds adders kun nen versc halken ; zelf heb ik het al eens eerder gezien, ook in dit gebied. Maar nu, beg in november, zo laat nog in het jaar - een adder, en nog geen kle in tje ook l Missc hien was hij nog even van de milde zon aan 't gen ieten, voordat hij definitlef de w interslaap ingaat. Door de kou de gron d was hij m isschien nag niet op tem pera t uur gekom en om zlch effectie f t egen de aanval te beschermen_ Daaro m moet j e niet zomaar door de hei ro ndbanjeren in het vro ege voorjaar en de late herfst. Eventuele adders zijn dan no g onvo ldoende opgewarmd do or de zon om 5nel t e kunnen vluchten en dan gaan le over tot hun laatste red mlddel in (vermeen d) gevaar - een Hinke beet .. Dat gaat dan zo 5nel dat j e dat nauwel ijks ka n zien, aileen de vo cht ig e afdruk van de tanden na de beet is zichtbaar! Bui zerds zijn hierop bedacht en boven­ dien beschermd door hu n veren pak. Ze vallen de slang vlak achter de kop aa n met een fli nke snavel hauw en grijpen hem dan met hun poten vast. Maar deze ka njer heeft zich kennelijk nlet zomaar gewonnen gegeven l Zo zie Ik mijn buizerd over het moeras verdwijnen, het lange

folo IVN-vechlp lassenwebsile slangen lijf kronkelend onderaa n meezeulend. Hoe zit dat eigenl ijk met die bu ize rds, die we vooral 's winters als dlkke proppen - hun veren pak varie ren d va n don ke rbruin naar bij na wit - op wei depaa ltj es zien zitten? De buizerd lijkt wei een logg e trage vogel, die op een paal of in een bosrand u renla ng zit te niksen , maar niets is minder waa r! Zit-en­ wacht is een jachtst rategie; hij is een effi­ ciente en veelzijdige jager, die snel e behen­ dig een prooi kan pa kken. Bovendien heeft hij een veelzijdig menu, aangepast aan wat er voorhan de n is; regenworm en, insecten, vissen, amfibieen, reptielen, vogels en kleine zoo gdieren waaronder veel veldmuizen tijdens muizenrij ke j aren. In de winter als de spoelln g dun wo rdt en ook nag gedeeld moet worden met overwinteren de bui-zerds uit het noorden, wordt er veel meer aas gegeten dan door het jaar heen. De Nederlandse buizerds zljn geen trekkers maar standvogels; ze broeden graag in lariksbomen (bossen) en elze n (cultuurland). Buizerdnesten worden vaak teg elij ke rtijd door zangvogels gebruikt als nestplaats ; de buizerd laat zijn buurtjes, die daar naar hartelust zitten te kwinkeleren, origemoeid! Zou dat een camouflagetechniek

Zwols Natuur TI)dsdmli I 3

zijn om zijn nestplaats aan evt. vijanden niet te verraden? En ook de zangvogeltjes schijnen er voordeel van te hebben; bescherming tegen andere roofvogels! In de vlucht is de buizerd te herkennen aan zijn brede, soms iets opgetrokken vleugels, waarmee hij uren­ lang kan rondcirkelen met af en toe een enkele slag - een jachttechniek bij een gunstige thermiek. Zo kan hij akkers, weide en heiclevelden afspeuren naar prooidieren die soms niet groter zijn dan een kever. Zo gauw

zijn scherpe ogen een prooi zien stoot hij toe. Maar tegen het eind van de winter worden zijn vlu chten pas echt spectaculair - de baltstij d breekt dan aan! De buizerds, soms een heel stel bij elkaar, buitelen en draaien in de lucht, druk roepend met miauw-achtige kreten. Die roep , maar dan veel rustiger, is in de rest van het jaar ook regelmatig te horen. Ik kan zo intens genieten van de vlucht van de buizerd, een toonbeeld van expressie van vrijheid in de ruimte. lezelf los kunnen, en durven, maken van wat je benauwt om je - gedragen door een kracht die groter is dan jezelf - daarboven te verheffen om alles in zijn jui ste proporties te kunnen zien ...

Raadsels in de natuur door Nicole Vervoort Regelmatig kom ik op mijn weg voor raad­ selen te staan, in de natuur zijn deze vaak klein van omvang , en heb ik geen idee waar ik het antwoord zoeken moet. Zo kwam ik deze herfst in het Zwolse bos dit enkele millimeters grote wijnglas tegen dat vakkundig onderste­ boven aan een grasspriet was gehangen . Gerard Beersma vertelde: 'dit is zonder twijfel het spinsel van een spin, en wei van een van de spinnen ujt 'h et geslacht Agroeca , ve rmoe­ delijk Agroeca brunnea '. Met dit gegeven zocht ik verder.

De spin De Nederlandse naam van deze spin is Grote lantaarnspin, deze naam dankt zij aan het feit dat het vrouwtje haar eicocon aan een steel ophangt. De spin is ongeveer 7mm groot. Ze worden meestal aangetroffen tussen lage vegetatie op vrij vochtige plaatsen vaak in of bij bos. Ze behoort tot de familie van de Bodemzakspinnen (Liocranidae) , waarvan de meest soorten naehtelijke jagers zijn .

De eicocons Ik had dus een eicoeon van een Lantaarnspin gevonden, deze eocon wordt ook wei feeen ­ klokje genoemd . Zoveel versehillende soorten spinnen, zoveel versehillende soor­ ten eieo eons. Ze varieren qua vorm , grootte en aantal; sommigen worden afgeplat vast­ gemetseld , somm ige zijn bol en wollig, andere perkamentachtig met de vorm van een gebakken ei , of een omgekeerd wijnglas. In de coeon heeft het ei soms maar een metgezel, maar bij de meeste soorten zijn er tientallen, honderden of zelfs een paar duizend eieren in hetzelfde legsel. Er zijn soorten o.a de Wolfspinnen (Lyeosidae) , die de eicoeons met zieh meed ragen, het vrouwtje kan zo haar eieren besehermen en verzorgen. Zulke eoeons worden van tijd tot

4 I lwGls Natuur TljClSdlr,il

tijd geopend, het vrouwtje voegt dan vloeistof uit haa r mond t oe. Ze kunnen ook geregeld gedraaid worden (missehien voor en gelljkma­ tige ontwikkeling), of in de zon gelegd worden als ze warmte nodig hebben . Tenslotte kunnen ze door het vrouwtje geop end worden om de spinnetjes te helpen vrij te komen . Andere fam ilies bijvoarbeeld Krab spinnen ( Thomisidae) maken hun eieoeon s ergens aanvast en blijven er bij waken , maar veel vrouwtjes sterven, niet lang na het leggen, en de coeans overwinteren onbewaakt . Struikzakspinnen (C1ubionidae) buigen een blad en spinnen de randen aan elkaar. Het vrouwtje zit samen met haar eicoeon in dit opg erold e blad. Oak zijn er soorten die (vaa'k meerdere) eieoconen op (meerder) plaatsen onbewaakt aehterlaten . Ook de Grote lantaarnspin voigt deze stra­ tegie, het vrouwtje hangt de eoeon aan een steel ap, camo ufleert deze met aarde en verlaat hem daarna . Ik heb hier nag maar een fraetie van de versehillende strateg ieen aangest ipt die spinnen hebben ontwikkeld om hun eieren te verpakken en t e besehermen. Maar ik ben tevreden dat er weer een van mijn ve le raadseltjes is opgelost. Ik hoop er nog veel tegen te komen, want dat maakt de natuur zo boeiend en inspirerend . Rei .. Roberls. M. J . Tirion Spinnen gids. Tl'leede druk Spinnen op inlerne!: hltp:i!lwM.arachnology,be

:-..::-

--- --

Z NT

Bijzondere plantencollecties: droge materie? (1)

door Gerard Beersma & Han Beeuwkes Inleiding In een serie van drie arti kelen willen we de wlfde pl anten op een and ere manler bekijken dan we gewend zij n. Niet als levend materiaal dit keer, maar als herbariumexem plaren, al of niet ge droogd. We schetsen eerst globaal hoe een herbarium meestal ontstaat en vaak oak weer stapt. Vervol gens staan we stil bij het bewaren, opslaan en beheer va n gedroagd e planten (hoe, wat en waarom , welke planten, haeveel etc. ), en wi llen we iets vertellen over de wetensch appelijke en anderwijskundige bete­ kenls van de collecti es In het algemeen en die van Ecod rome te Zwolle in het bijzonder. Ecodrome beheert al j aren een uitgebrelde collecti e pla nten, die in de loop der jaren verzam Id werd en jaarl ijks aanwast met soarten die va n diverse kanten wa rden aange­ leverd doo r de medewerkers en vrijwilligers. Naast haar eigen coll ectie ontva ngt zij af en toe ook schenki ngen van particu lieren. En dat kan heel bijzon der zijn . Daar wil len we extra aandacht aan besteden in het vervolg van deze serie. Daarn aast geven we informatie over bezit­ tin gen va n de institut ionele herbaria, zoals die van botanische tuinen , universiteiten ( Leiden­ Wageningen ) en diverse natuurmusea (o .a. Naturalis-Natura Docet) - die de meest uitge­ breide en complete archieven professianeel beheren . Maar ook bij particulieren vinden we sams heel bijzon dere· collecties, al of niet met een bepaald doel samengesteld en/ of gespeci­ allseerd in bepaalde graepen . Tenslotte geven we in een laatste arti kel enkele interessante websites en lin ks door.

Scientia amabilis Plantjes drogen, wie heeft dat vroeger niet gedaan . Velen voor ons en vele na ons . 51a eens een oud (scnool )boek open en je vindt er wei een viooltje , tulpenblaadjes, een boterbloem of dovenetel tussen. En het is altijd weer p ra chtig, ze"-f!r als ze goed bewaard zijn gebleven. Het hoorde thuis in de rij van de meestal kortstondige lagere en meer nog middelbare school-hobby's, maar het had toch een andere, meer verheven, waarde dan de sigareflbandjes en suikerzakjes. Het was een beetje wetenschappelJjk. Het leende zich ook niet voor ruilhandel. Daar was het te individueel v~~r. En vaak te mooi. Hoewel het vroeger op de middelbare school en vooral op de oude Kweekschool (van Jac.P.Thij sse is bekend dat hij, als student, enige ho nderd en soorten voor school moest verzame len) veelal een hUis­ werk- en meer nog een examenopdracht werd (en men had daar toch wei grote m oeite mee) keerden velen de "scientia amabilis" ( beminnelijke wetenschap) na het innen van hun cijfer weer snel de rug toe . De schriften en pla'kboeken verdwenen in een doos naar de (vochtige)zolder om daar in de vergetelheid te verdorren, te vergelen, te verschimmelen of opgepeuzeld te worden door diverse kleine vretertjes. 50mmige plantjes bleven echter jarenlang in goede staat tussen di kke boeken en kregen met de boeken een bijna anti­ quarische waarde . Op het laatste, de antiquarische betekenis, ko men we in het vervolg van deze se rie nag terug .

ZwOls N,luiJI TIidschrl" I 5

graminaea

Itelmium

Drang om Ie weten Slechts weinigen gingen door met verzamelen. Hun belangstelling was geen bevlieging(meer)en reikte verder dan het cijfer voor biologie. Er was iets wakker geworden. Een drang om te onderzoeken, om te weten. Het leidde in veel gevallen tot biologiestudie en daarmee tot een nog bewuster verzamelen met het oog op die studie. Wetenschappelijke nieuwsgierigheid en een esthetische bevlogenheid, gevoel voor ordenen en syste­ matiseren gecombineerd met een hoge mate aan accura­

tesse heeft buitengewone herbaria opgeleverd. Ze bevin­ den zich ook onder ons, maar halen de pers n iet (hooguit de plantenpers), omdat men er niet mee t e koo p lo opt en het veel te waardevol is om ermee te zeulen. Doorzetters houden vol en blijven verzamelen .Veelal met een heel bewust doel (studie-onderwijs) of uit pure belang stelling en verwondering . Het belang hiervan bJij kt bijvoorbeeld uit het artikel van dhr. Wolters hieronder:

"In dt: jarm 1970-75 bleek dat de lIemedelljking van Maarssrn '" ten stroomllerrnelling terecht was gekomen. Helonge­ veer 500 ha grate weiclegebied van Maarssenbroek , waar plaatselijk /log extetlsief beheerde graslandell voorkwamen, zou verdwij~ltm en daa rmee zou de flora opnieuw elm gevoelig verlies lijdell. Om van de de tijds bestao.nde botanische waarde" tellminste un herimw -illg oller Ie houdclI, began ik ill 1976 met de aan leg van t~ n herbari14m. Tom III 1978 lu:t bet:ld m.i. voldolmde compleet was, vroeg ik het toenmalige hoofd van de plantsoenendiulst ofhij er voor de gemunte belarlg>t.tUing voor had, maar dat had hij voor mijn verzameling gedroogde "onkruiden" Hiet. In a llgtlStlls 19 1 blee/.; het Rijksherbarium in Leiden het wei graag te lVillen bezitten. Daar ligt het sindsdim voor eell ieder teT' iltzage. Intussell is Ita MaaTSSenbroek ook ZandlVeg-oostwaard volgebouwd en opnieuw staan groeiplaatsen vall bedreigd~ en beschermde planten onder druk. Maar ook is het beheer van vee! lVegbem llm sterk vcrbeterd en vond ik de tijd rijp om tlogmaals middels een herbarium de stand Vatl zaken op te maken , nu met het doel am de verhcid beter inzicht te gt:V"1 in de groeiplaatsen van vooral deze bedreigck /:II /..,vetsbare soorten wilde vaatplanlttl. Het vaIt op dat de beide soorten Liefdegms in 1980 nag erg ztldzaam wa ren. Straatliefdegras kwam voor 1958 zelJs nog nkt voor in ons land. Beide soortell blijken zich in stedtlijk gebied explosic:f I~it te breiden. Daarentegen zijn oak mkel" a/gemm ere oorten zeldzamn gelVo rdetl. De ae/llde waarde van hel n ldz amheidsgetlll is in 1980 dl,s 'liet gtlijk aat1 dat lJall latcrtl jaren IVN Vechl PI'lSSerl\l
61

11BjilJrgang nurrmu 5

_- =

ZI\IT

En dan kan het zomaar gebeuren dat zo 'n stapel mappen of dozen, bij het opruimen, na jaren tevoor­ schijn komt. Stoffig-schimmel-vies-oud-beestjes. AI naar gelang de plaats en tijdsduur van opslag. Ja, wat moet je ermee? Heel vaak verdwijnen ze in de container. Maar, hoi Nu even niet te snel. Wat zit er eigenlijk in? Wat staat er all emaal keurig en nauwkeurig bijge­ schreven 7 Originele schetsjes, pentekeningen van de gevonden planten, zoals Heimans en Thijsse dat deden. Zelfs zwart-wit foto's uit het begin van de vorige eeuw. En wat zien we daar voor vindplaats en datum?? Dat is verrassend l Vondsten vall ver voor de Tweede Wereld­ oorlog . Vondsten van planten die je daar nu nooit meer tegenkomt . Dit is een wetenschappelijk plantengeogra­ fisch en historisch document. Nog maar niet weg ermee. Maar wat dan wei?

Een unleke schenklng

Tl
Plantkundige en hlslorische documenten Zoals al opgemerkt wordt het werken aan een herbarium vaak ook weer gestaakt. Bijvoorbeeld als een studie­ richting verandert of de studie al of niet is afgerond. Het materiaal verdwijnt naar de zolder en wordt vergeten.

Thuis doen we er niks mee en is het op den duur toch niet goed te houden. Dan maar afdragen aan een onderwijsinstelling, zoals een universiteit of een natuur­ museum. En zo ontving Ecodrome dit jaar een bijzonder herbarium. Dozen vol zorgvuldig geordende planten­ soorten voorzien van allerlei interessante plantkundige, geografische en historische gegevens, waaronder naam, datum, vindplaats, korte situatieschets, inclusief foto 's en pentekeningen. Uit begin 1900. Je verbaast je over de vondsten, de notities en de zorgvuldigheid van de verzamelaar. Weg ermee? Nooit!l Daarover willen we graag iets meer vertellen in een volgend arti kel .

P.S . Heeft u/hebben jullie op dit terrein boeiende anekdotes,

artikelen, een goed idee, materiaal of wetenswaardighe­

den , meld het ons of zend het toe . Dan kunnen we dat

gebruiken en verwerken en er sannen van genieten via

het ZNT Onze emailadressen zijn :

[email protected] en g.beersma@ecodrome .nl

Van de IVN-bestuurstafel Het gaat goed met IVN Zwolle. Ik hoor enthousiaste geluiden van de gldsencursus, Deze cursus kun Je wei de kweekvljver van het IVN noemen. Ik heb bewonde­ ri ng voor deze IVN-kikkers die vrijWi llig vele uren zitten te blokken om uiteindelijk natuurglds te worden, waama ze (alweer) vrijwl llig de natuur In gaan om hun ken is over te dragen aan anderen. Wat zit deze natuur toch mooi in eikaar! Nu ik het over klkkers heb, de paddenwerkgroep zit nog verlegen om een coordinator. Je kunt je aanmelden bij Jan Westera. Het bestuu r is lekker bezig. De voorbereiding van de ledendag is in volle gang. Zondag 9 januari 2005 gaan we met z'n allen een winterwa ndellng maken. Aile IVNers krijgen

11 e Ji!iI1lJil!ID manmef 5

hiervoor nog een ultnodlglng . Ook wordt al aan de jaal"­

vergaderlng gewerkt , dei e Is op donderdag 3 maart

2005. De Nat uurwerkdag van 6 november bij Soeslo zit

er weer op. IVN en KNNV waren mede organisatoren en

Ik hoop dat er velen mee hebben gezaagd en gesnoeid.

Wat IVN en KNNV ook organiseren zijn lezlngen, ga er

eens n ar toe, lekker een avondje ult en laat je

vermaken door bevlogen sprekers en mooie plaatjes.

IVN fellclt eert de K NV met haar 100 jarig jublleum ; a zo doorl Diet ter Stege

lwols NalUUf Tlldsduirt I 7

Het paddestoelenseizoen 2004 door Piet Bremer Het artikel geeft een overzicht van allerlei biotopen waar in de zomer en herfst van 2004 paddestoelen aanwezig waren. Een ecologlsch Ingerlchte tuln kan daarblj ook de moeite waard zljn. Het artlkel vermeldt diverse bijzondere vondsten. Zeggekno/kelkje, Veentrech ­ tertie, Geurige schijnridderzwam, Zijdeachtige beurszwam en Ploo;vlieswaaiertje worden voor het eerst van Zwolle vermeld.

In de jaren 1984, 1989 en 199 2 verschenen er in de Tureluur, de KN NV voorloper van het Zwols Natuurtijdschrift, overzichtsverh aaltjes betreffende paddestoelen in en rondom Zwolle. In 1993 verscheen er een verhaal over de vele bijzondere vondsten op Zand­ hove, in 1997 over de Zwolse paddestoel­ voorjaarsflora en daarna bleef het stil of toch ook weer niet. AI enkele jaren bestaat er binnen de afdeling IVN Zwolle een paddestoelwerkgroep waar­ binnen diverse beginnende paddestoellief­ hebbers van KNNV en IVN aktief zijn . Tot nu toe hebben zij weinig geschreven over de resultaten van hun bezigheden en bij na­ vraag bleek ook wei waarom . Ais je met paddestoelen begint ontluikt zich zo'n overweldigende wereld aan soorten met el k hun eigen vormen , kleuren en geuren dat het best veel tijd kost om daar enig overzicht in te krijgen . En om dan te schrijven over je eerste ontmoeting met de Botercollybia, Gele knolamaniet of Geschubde inktzwam, zou op zich best kunnen, maar is tot nu toe niet gebeurd . En misschien was het ook wei een gebrek aan tijd, wat we daar ook onder moeten verstaan. V~~r paddestoeien heeft de omgeving van

Zwolle het nodige te bieden. Interessante gebieden zijn behalve het al genoemde Zand­

... voor

paddesloelen

heeftde

omgeving

van

Zwolle hel

nodige

Ie bieden...

hove o.a. het Engelse Werk, Spoolderbos en Windesheimer bos (zie lite rat uurlijstj. Het zijn bossen op kleiige of zandige bodems met een lage zuurgraad die aile li ggen bin nen het gebied waar de IJssel vroeger haar zand- en kleideeltjes afzette. Naast bossen bieden berrnen, vooral die waarin in bo men staa n, kansen om het een en ander aan padde­ sto elen te vinden. Het ene jaar is tro uwens het andere niet. Het zonnig e voorjaar en de zomer van 2003 waren voo r paddestoelen te droog . Midden in de zomer va n 2.003 wa ren de paddestoelen de grate afwe zige (hoewel in natte bossen altijd wei so arten te vl nden zijn). 2004 was met haar rijkelij ke neerslag bedui­ dend beter, maar oa k toen waren er grate verschillen te zien tussen de verschillende gebieden en biotopen.

Winter en voorlaar Paddestoelen zijn vrijwel het hele jaar aanwezig. Aileen tijdens strenge vorst of onder een dik pak sneeuw lij kt onze regio even vrij van paddestoelen . In de winter­ maanden kunnen we het Fluweelpootje vinden, met toeven op stronken of stammen van loofhout. Ook allerlei soorten houtbuisjes­ zwammen (o.a. Elfenbankjes) zijn nag lang herkenbaar en goed op naam te brengen . In de richting van het voorjaar richt de blik van menig natuurliefhebber zich op de geweldige

1la jaargang nJJfT1mer 5

_

-"L:-:.-

verba Ie expressie van zangvogels of op al het groen dat ontluikt. Het voo rjaar lijkt weinig met paddestoelen te maken te hebben, maar dat is niet het geval. Eind april' of begin mei, na de nodige regenval en hogere temperaturen kunnen er zelfs best veel paddestoelen staan in de Zwolse beplanting. Voorjaarssatijnzwam, Voorjaarpronkridderzwam en Zadelzwam kunnen dan worden aangetroffen, waarbij de pronkrid ­ derzwam opvalt met de grote witte vruchtlichamen, vaak in hele of gedeeltelijke heksenkringen, en de Zadelzwam op boomstron ken in het oog springt met de bruinschubbige tekening op een lichte bovenzijde van het zadelvormig vruchtlichaam. Over deze voorjaarspaddestoel­ flora is al eens eerder uitgebreid geschreven . Voorjaar 2004 leverde geheel onverwacht oa k voorjaarspaddestoelen op in een habitat waar dat minder was te verwachten; in nat hooiland en trilveen , zoals dat bewaard is gebleven midden in het Aa-park . Op een afgegraven talud van het Dotterbloemhooiland groeiden en kele exemplaren van het Veentrechtertj e, een prachtig paddestoeltje met sterk aflopende plaatjes, dat ik van Zwolle of directe omgeving niet kende . En in het trilveen stand een Mosklokje, waarvan het niet lukte deze verder op naam te brengen en een klein schijfzwammetje met steeltje op een sclerotium; het Kleine zeggeknolkelkje (Myriosc!erotinia sulcata), bekend van zeggesoorten . Deze soort is zeer ze'l dzaam (Arnolds et aI., 1995), maar dit is grotendeels te wijten aan de niet opvallende groei­ wijze . Het sclerotium - een langwerpig knolletje van nag geen em lang - bevat reservestoffen, zodat het vruchtlichaam in het voorjaar kan verschijnen. Het was dus een mooie aprildag, die drie soorten paddestoelen ople­ verde. Maanden later, halverwege oktober, midden in het paddestoel­ seizoen, was in het hetzelfde hooiland/trilveen geen enkele soort aanwezig. Dit in tegenstelling tot voorgaande jaren toen hier meer dan eens Puntige kaalkopjes werden gevonden , een soort die bekend is vanwege de hallueinogene werking .... .

lomer I n de tweede helft van juni wer d het nat en dat bleef zo tot in de loop van juni. Zo'n drie weken achtereen in juli en begin augustus was het zomers en daarna bra ken de augustus moessons los met ongeke nde hoeveelheden hemelwater. De eerste periode van nattigheid bracht de

harde populierenboleet (Leccinum duriusculum)

ZNT eerste golf van vruchtlichamen boven het maaiveld . Op meerdere plekken in Zwolle werd de prachtige Heksenboleet waarge­ nomen . Ook Eekhoorntjesbrood en Kastanje ­ boleet waren van de partij. De Harde populie­ renboleet verscheen eveneens. De soort was in 1992 al voor Zwolle ontdekt bij de abelen langs de IJsselallee en nadien oak gevonden langs de Goertjesweg. In 2004 werden vruchtlichamen gevonden bij abelen langs de Nieuwe wetering en verscheen de soort voor het eerst in het Aa-park; een vruchtlichaam wederom bij een Abeel bij de Waallaan . Het aardige van deze boleet is dat de verspreiding in ons land gekoppeld is aan oude kleiafzet­ tingen. Demeeste vindplaatsen zij n bekend van het rivierengebied en de Groningse klei. Op de jonge Flevolandse ktei trouwens is de soort tot nu toe niet waargenomen , hoewel oak hier abelen zijn geplant. De vruchtli­ chamen van deze soort worden omschreven als eetbaar; smakelijk en geschikt voor con­ sumptie en er is in Nederland onderzoek naar uitgevoer d om de kans van het verschijnen va n de oogstbare vruchtlichamen te vergro­ ten (Oei & Baar 2002 ).

Paddesloelen in de luin Voor paddestoelen hoef je geen verre reizen te maken. Ais de tuin een beetje ecologisch wordt ingericht zijn ook hier diverse soorten te verwachten. De totaallijst voor mijn tuin omvat meer dan 20 soorten en half oktober stonden er acht soorten tegelijk, waarQnder de Kale aardappelbovist. Paddestoelen leven of van dood (soms le­ vend) organisch materiaal, zoals boomstam­ men, takjes of bladstrooisel (de zogenaamde saprofyten) of zijn met hun schimmeldraden verbonden met de wortelharen van bomen en struiken (m ycorrhiza-paddestoelen). De ene manier om paddestoelen in je tuin te krijgen kan via aa nplant van geschikte bam en en struiken . Er bestaan grate verschillen in het aantal soorten paddestoelen dat bij de ene of andere boom of struik kan groeien . De Zomereik heeft de meeste begeleiders, maar ook de Haagbeuk scoort hoog . Een eik in je tu:'1 kan het begin zijn van paddestoelen, maar veel lezers bezitten geen tuin van een formaat dat een Zomereik tot aan de hemet kan reiken . Maar een bescheiden struik kan ook wonderen doen. Rondom de Hazelaar in mijn tuin kwamen in de jaren negentig vaak Gekroesde fopzwamm en vooren de laatste jaren staat er de eerder genoemde Kale aardappelbo vist . Hoewel ik het perkgedeelte

Z~~IS NalHUJ TijdSChrili

I9

Fig.1 Het aantat vruchtlichamen (ruitje)en aantal saarten paddestoelen(vierkantje) in haoilandje van 25 m' in tuin 'Ian de auteur. van mijn tuin weinig c.anhark en natuurlijke verjonging (van kruiden wei t e verstaan) aile kans geef, komen in dit deel niet veel soorten voor. AI enkele jaren heb ik hier de Geurige schijnridderzwam ( Lepista irina) kunnen bewonderen met een gedeettelijke he~.s enkring, waarvan de schimmeldraden in de humus leven, jaarlijks gevoed door dood blad va n Forsythia en tuinplanten. Een andere manier om paddestoelen naar je tuin te lokken is door in de tuin een hoekj e in te richten als bloemrijk grasland. Een kwart are grasland is geno eg om tegelijke rtijd vijf soorten in de tuin te hebben (figuur 1); een Mosk/okje, een Mycena, twee soorten Champignon en de Zwartwordende wasp/aat. Bel angrij k is dan wei dat het gebied gevari eerd wo rdt ingericht met liefst ook een nat schraal stukje met vee I mos. Jaarlijks eenmaal maaien is van bela ng om bloemrijk grasl and te krijgen ; een maalbeurt in augustus of begin september om een lage grasmat te krijgen met veel mossen. En belangrijk is verschraling. Dus per maai beurt al het 9 ras afvoeren.

Proelvakken Sin ds 1999 bestaa t in ons lan d een paddestoelmeetnet waarbij vrijwil­ ligers voor een be perkt aan tal soorten in de ma an den augustus ti m november maandelijks eenmaal hun proefvak bezoeken en daarbij de aantallen tellen van de meetnet-soorten . Pro efvakken liggen vooral op in bos op za ndgrond en zijn o.a. bedoeld om de effecten van verzuring te meten aan de hand van paddesto len . Direct bij Zwoll e liggen zo 'n drie proefvakken en mijn eigen proefvak op de Agn ietenberg volg Jk nu ook aJ 5 j aar. Een ander proefvak was al vee I eerder uitgezet in 1984 in het Westerveldse bos in loofbos op zu re klei en hier zijn in 2.004 voor het 2.1e j aar de soorte n op naam gebracht en geteld . Het tegelijk ku nnen verge lij ken van een stukje bos op za nd en klei leve rt verras­ sende versch illen op . In 2003 bijv. was het op de Ag niet en berg kurk­ droog. En het proefvak bleef vrij wel leeg. Zelfs de op d e Ag nieten berg algemene Gewone aardappe/bovist schi tterde door afwezigheid . Maar op de kl ei was de si t uatie anders . Hier kwa men in oktober relati ef veel paddestoei en voor, maar meestal niet van die opvaliend gekleurde soorten zoals op het zand . Mycena's, Franjehoeden, Donsvoetjes hebben grij ze t ot fletsbruine ti nten en zijn bescheiden va n omvan g . Toch is het opvallend dat julst op de klei de min der algem ene soorten vo orkom en, wat ong etwijfeid samenhan gt met het typ e bos. Bos op zand kom t in onze regio (denk aan Vel uwe, boswachterij Sta phorst,

10 I l ..~ SN.lIUIll TIldschrlN

Rechteren) veel meer voor dan bos op klei. Het meerdere keren in de herfst bezoeken van proefvakken mag een sleur lijken, maar is dat niet. Juist bij paddestoelen, die de ene dag kunnen opkomen en de andere dag weer kunnen vergaan (! inktzwammen) ka n het beeld in de ene week sterk verschillen van de andere. Wei geldt voor beide proefvakken dat het met de paddestoelen snel gedaan Is als de vorst invalt. Ais deze uitblijft ku nnen vooral in sparrenbo ssen (te vinden O.a. bij Kampen in O.-Flevoland) maar ook in schrale graslanden allerlei soorten nog lang aanwezig blijven . Vorig jaar stonden er in mijn mini-bloem rijk graslandje van af oktober tot vlak voor kerst prachtige lichtb ru ine Mosk/okjes tussen het Puntmos. Maar toen de vorst de bodem be­ rei kte bevroren de kle ine vruchtlicham en en na de dooi was er weinig meer van over.

Paddenstoelen in de mad Ook de st ad kent haar plekjes waar' onver­ wacht soorten kunnen verschijnen . De kans om iets de vl nden is groter naanrnate een gebied vaker of een route frekwente r wo rdt bezocht De bijna dagelljks fietstocht tU5sen werk en huis biedt wat dat betreft kansen . En wat mijn eigen route betreft. Langs de Van Schoonhovenstraat en Radewi 'nstraat staat al jare nia ng een Japanse kers af te sterven. De boosdoener verraadt zich met vruchtli ch amen op de stam. Het is een soort van houtb uisjes­ zwam met als mooie naam de Boomgaard­ vuurzwam (Phellinus tubercu/osus). De boom is ondan l<s het afsterven bliJven staan. Op de laatste zaterdag van oktober leverd e dat op dezelfde boom iets heel mooi s op; een klein elfenbankje, met heel veel kleme hoedjes, mooi naast en op elkaar gedrapeerd, en m et fijne piooien aan de onderzijde. Mijn uitge­ breide collectie van paddestoelenboeken gaf geen uitsiuitsel. Wei bracht een artlkeltje in Caolia (tijdschrij f Nederlandse Mycologische Vereniging) me op het idee dat het Plicaturop ­ sis crispa , het P/ooivlieswaaiertje, zou ku nnen zijn . Via Google een afbeeldlng van de soort op in ternet opgezocht, wat de determinatie bevestigde. De soort is pas in 1989 voo r het eerst waargenome n in ons land en he ft haar zuidelijke areaal v ia Limb urg en Brabant naar het noorden uitgebreid (NMV, 2.000) . En nu dus ook In Zwo lle, mogelljk de noordeUJkste vi nd plaats op dit moment. Het is dus een va nuit het zu iden oprukkende soort. Gell]k b j Tijgerspin en Heidebandllbe/ kan dit het ge­ volg zijn van de opwarm ing van Nederlan d. Verderop, lang s de Hogen Ka mpsweg staan al

lie jlIargai1~ IIUllI""" 5

-- ---- -

geurige schijnndderzwam (Lepistra irina)

foto: Piet Bremer

jarenlang Schubbige bundelzwammen, fraai in toeven bijeen, onderaan de Robinia's. Een lust voor het oog voor wie er oog voor heeft. Onge­ twijfeld leven ze van het harde hout, maar verzwakt lijken de bomen allerminst. Even verd.er langs de Meppelerstraatweg komen Haag­ beuken voor in de wegberm. Oak deze zijn elk jaar goed voor een aant al mycobionten; in september stand er de Groene knolamaniet; de meeste gevreesde onder de Europese paddestoelen. Het is immers deze soort die dodelijk giftig is en soms per ongeluk wordt gegeten (vooral in landen waar het paddestoelen verzamelen en eten populair is; dus niet in Nederland). En nadat de Groene knolamaniet was verdwen en verschenen er alsnog in oktober twee andere grote soorten. Het Eekhoorntjesbrood en de Vliegenzwam; be ide goed herkenbaar, oak voor de beginnende pad denstoelliefhebber. Even verderop zijn het langs de Vondelkade de Italiaanse populieren die het stadsbeeld verfraaien. AI in de zomer stand hier in een weggerotte holte prachtige exemplaren van de Z ljdeachtige beurszwam (Volvalriella bombycina). En in oktober stonden er weer twee exemplaren, even onopvallend. Deze soort is in het verleden wei eens waargenomen bij de stad, maar niet eerder in de stad. De Vondelkade en Philosofenallee hebben een mooie begroeiing van allerlei boomsoorten. In het voorjaar zijn hier de Boomklevers te horen. Op een Gewone esdoorn op zo'n 8 meter hoogte komt een groat exemplaar van de Platte tonderzwam voor. Ook deze boom lijkt er weinig onder te lijden. In de berm zelf staan nogal eens de kleurige Vissige russula's, met hun typische geur va n rotte vis. Onderzoek in de binnenstad van Leiden enkele jaren geleden leverde vele soorten paddestoelen op. Voorgaande lijst kan het begin zijn van een vergelijkbare inventarisatie. Meldingen van minder algemene soorten zijn dan oak welkorn. Wie trouwens meer wit lezen over de paddestoelen van Zwolle en omgeving verwijs ik na de in de literatuurlijst vermelde publicaties met o.a. mycologische beschrijvingen van het Zalkerbos en Zandhove.

118 iaargallQ nurrrner 5

ZNT

Literatuur Arnolds, E., Th. W. Kuyper & M.E. Noordeloos (red.), 1995. Dverzicht van de paddestoelen in Nederland. Nederlandse Mycologische Vereniging. Bremer, P. , 1984. Het paddestoel-seizoen 1984, De Tureluur 14: 8-9, Bremer, P., 1985, Paddestoelen in elzenbroekbosjes bij Zwolle en Hassell, De Tureluur6(1): 3- 7. Bremer, P, 1987. De paddestoeillora van enkele bosjes bi j Zwolle, De Tureluur7(2) 21 - 25, Bremer, p, 1989. Het paddestoel-seizoen 1989; enkele bijzon

dere vondsten bij Zwolle, De Tureluur 10(1) 12- 16,

Bremer, P., 1990, Paddestoelen in het Zalkerbos, De Tureluur

11(1): 7 -10, Bremer, p" 1992. Het paddestoelseizoen van 1991, De Tureluur 12(1) 9-13. Bremer, P., 1993. Zandhove, de ontdekking van 1992. De Tureluur 13(1): 11- 15. Bremer, p" 1994. De paddestoeillora van enkele proefvakken bij Zwolle. Zwols Natuurlijdschrifl 1(5): 120-126. Bremer, P., 1997. Voorjaarspaddestoeten in Zwolse beplanting. Zwols Natuurtijdschrifl4(2): 64-£7. NMV, 2000. Kaartenbijlage overzicht van de paddestoelen in Nederland II, Krips Repro Meppel. Dei, P. & J. Baar, 2002. Teell van Harde populierboleet: een stap dichterbij. Coolia45(3): 167-174.

Zwols Natuur Tijdsc~ri!! I 11

Over Kraanvogels en Wespenspinnen

door Evert Ruiter

(idem 1010'S )

kraanvoge l (Grus grus) grole, imposanle, maar leer schuwe vogels

Op 1 oktober jl. stond ik aan het elnde van de middag samen met mljn vogelmaatje Dirk op het strand van het Noord­ Duitse eiland Ziengst. We tuurden over de Oostzee in de rich­ ting van Zweden. Vanaf de horizon doemden lange V-vormlge slierten op. Het klaroengeschal was reeds van ver te horen. Kraanvogels! Wanneer die Imposante vogels over je heen vliegen om aan de andere kant van het elland In de moerassen van het 'Vorpommersche Boddenlandschaft' de nacht door te brengen, krijg je wei even de rillingen. Dat Boddenlandschap, grofweg de Oostzeekust tussen Lubeck en het eiland Rugen (voormalige DDR dus) , is een bijzonde r land schap. Rlet­ zomen en oude loofbossen gr oeien ver de zee in, everzwijnen-, vossen- en hertensporen vi nd je tot op het Oostzeestrand. Eind september - begin oktober is het de plek waar duizenden kraanvo­ gels pleisteren voor ze doortrekken naar Lac du Der of de Extrema­ dura . In diezelfde periode pleisteren er in de ondiepe delen van de Oostzee duizenden smienten, grauwe ganzen en kn obbelzwanen voor ze besluiten oat het t ijd wordt om de Nederlan dse polders eens kaal te gaan vreten . We zagen raven, vaak in kleine groepen bijeen, drie zeearenden die op een zandplaat een grot~ vis verorberden, groepjes voorbij trekkende Europese kanaries en nog vee I meer moois. Maar bovenal, en daar kwamen we voor, duizenden kraanvogels. Wat een sensatie!

duintjes. Op mijn knieen en m ijn mond open van verbazing con stateerd e ik dat het een vrouwtje wespenspin (oo k wet wespspin of tijgerspin genoemd) betrof. In het vorige ZNT stond een leu k artlkel van Pete r va n Dam over de eerste vondst va n deze b ijzon ­ dere spinnensoort i n Zw olle. Lang za am aan breidt deze soort zich in Nederland in Noo rdelij ke Meht ing uit. Maar een wespenspin op enkete meter.; va n het water van de Oostzee verwijderd ...

wespenspin(Argiope bruennichi) vroU\\~e mel typ' .

~ nestcocon

Terug naar het strand van Ziengst. Terwijl we langs de zeereep oost­ waarts illegaal een Nationaal Park in banjerden viel mijn oog op een grote cocon met daarbij een spin in de droge ruigte van de zand­

11 a!iI'lrga"'l nUrrJ/llBr 5

Dus, w ij dachten de meest Noordelijke wes­ penspin van Europa te hebben gescoord. Daarover later meer. am niet via dezelfde weg terug te hoeven lopen , beslotel1 we vanaf de kust landin­ waarts d oor de rietmoerassen terug te gaan. In de praktijk kwam het er op neer dat we af en toe even de schoenen en de broek uit moesten trekken om langs een wil dwissel een geultje door te waden. Toen we op een goed moment ons weer aan stonden te kleden zagen we uit de oog­ hoeken dat we werd en begluurd door Herr Ober- Forster die vanaf zijn wildkansel het tafereel aanschouwd e. Brutaal m et de verrek ijker terug gluren en vervolgens stOI­ cijns doorlopen . We werden niet vervolgd of afgeschoten . Uiteindelijk ontwaarden we aan d e rand van het bos wei een bordje. Aanvankelijk dachten we dat daarop iets zou staan in de trant van " Nationa l Park Ziengst, Eintritt Verboten ", maar nee, het waarschuw­ de ons (achteraf) voor grotere gevaren.

ZNT

De Engelse summary bood uitkomst: de wespenspin komt al vanaf

1989 voor in Zweden. De uitbreiding in Noordel ijke richting

verloopt oostelijk van ons land al veel langer in een hoog tempo.

Niet verwonderlijk overigens, er heerst daar een landklimaat met

relatief warmere en drogere zomers. Desondanks blijft de waarne­

ming van die wespenspin daar op dat Noord-Duitse strand een

bijzondere belevenis. Enerzijds toont het aan hoe dynamisch onze

natuur is en roept het vragen op als "hoe is die spin daar verzeild

geraakt?" De eerste waarneming uit Zweden komt van Ihet'

eiland(!) Gotland. Het kan haast niet anders of de piepjonge en

vederlichte spinnetjes (kleiner dan een speldenknop) zweven kilo­

meters mee op de wind. Zo verspreiden vee I spinnensoorten zich.

Of misschien liften ze gewoon mee op de lijven van trekvogels .

Wie zal het zeggen . Anderzijds zet het je aan het denken . De

klimaatsverandering als gevolg van de opwarming van onze aarde

wordt op aile fronten zichtbaar. Veel van oorsprong Zuid- of Oost

Europese plant- en diersoorten verschijnen in Noordelijker streken

waaronder Nederland. Dat zorgt soms voor commotie . Per slot van

rekening zijn bijeneters of kleine tanglibellen niet alledaagse en

bovenal fraaie verschijningen. De wespenspin is ook een fraaie

verschijning. Andere diersoorten die hier van nature 'thuis horen'

en vaak minstens even fraai, verdwijnefl wellicht op termijn omdat

het hen een tikkeltje te wa rm wordt. Ook dat stemt tot nadenken.

Gek genoeg verschijnen noordelijke soorten ook (weer) in Neder­

lan d . Bijvoorbeeld de kraanvogel, die sinds enkele jaren als broed­

vogel in het Fochteloerveen voorkomt.

Kraanvogel en wespenspin, een vreemde combinatie, maar wei

boeiende soorten!

Het is maar dat je hel even weet Even verderop werden we staande gehouden door een jongeman in militaire outfit die reeds op de hoogte was van onze komst; Herr Ober-Forster bleek een mobieltje te bezitten. Het was een alleraard igste jongen die wei open stond voor onze voorgewende onn ozelheid. Dat bespaarde ons een boete van € 35,- per persoon . Terug in Nederland nam ik contact op met een kennis die voor EIS Nederland werkt . EIS staat voor European Invertebrate Survey. De medewerkers weten alles van ongewervel ­ den : beestjes waar de meeste mensen de kriebels van krijgen. Via dit contact werd ik uit de droom geholpen en attent gemaakt op een Zweeds artike! van Lars J. Jonsson .

11 e laaraan~ n<mnel 5

Peter stelde in het vorige ZNT de vraag wie de waarnemingen van

wespenspinnen rond Zwolle wit coordineren. Bij deze geef ik aan

daarvoor beschik baar te zijn.

Waarnemingen uitsluitend per post of email.

(C. Houtmanstr. 10, 8023 EA, Zwolle of e.j.ruiter@planet .nl)

Los daarvan kunnen aile waarnemingen ook rechtstreeks door

worden gegeven aan EIS Nederland.

Dat kan als voigt : Ga naar www.naturalis.nl en open de zoekma­

chine (icoontje vergrootglas) . Typ daar in het blanco vakje ' wes­

penspin'. Je wordt dan ' doorgelinkt' naar een gedegen artikel en

een mogelijkheid om waarnemingen in te voeren.

Via de zoekmachine www .google .com (wespenspin intypen) vind

je veel sites over de wespenspin in combinatie met klimaatsveran ­

dering .

Voor aile denkbare info over kraanvogels : www .grus-grus.com

Literatuur:

Dam. P. van: De Tijgerspin nieuw in Zwolle. Zwols naluurtijdschrilt jg. 11 nr. 4. september 2004, pag. 7

Jonsson. L.J., & Wilander, P.: Ar getingspindeln, Argiope bruennichi , etabllerad i Sverige. Ent.

Tidskr. 120 (1-2): 17-21. Lund, Sweden 1999

Linden, J. van deL 200~ . 2003: Een topjaar voor de wespensp in Argiope bruennichi (Araneae:

Araneidae). - Waarnemingenvers lag Ongewervelden 2004, EIS Nederland, de Vlinderstichting &

de Nederlandse Vereniging voar Libellenstudie, 27-30.

l wols Natuur Tiidsctlrih 113

Natuurreizen in het buitenland: Krugerpark door Peter van Dam

(idem folo's )

Onze eerste lodge, Sefapane, ligt net buiten het Krugerpa rk en wordt gerund door een Nederl an der. We hebben voor die plek gekozen, omdat aileen van daaruit ook een boottocht wordt georganiseerd . Een boot­ tocht over de Olifantsrivier, een van de dne rivieren die in het winterse Krugerpa rk nog voldoende water bevatten. Boven dien is het de krokodillenrij kste rivier van het hele Afri­ kaanse contine nt. Daa rn aast wilden we vanuit Sefapane een rondrit in het park met een ranger om te ontdekken hoe je je daar zelf als chauffeur moest zien te redden . Hoe m oet je bijvoorbeeld reageren op een nade­ ren de olifant , neushoo m, enz.?

zebra (Equ us grevyi)

Inmlddels heb ik geleerd dat het leven maar kort is en dat je elke ka ns die zich voordoet om te kunnen genieten moet benutten. Soms dienen zjch bijzondere kansen aan. Bijvoor­ beeld de kans op het maken van een droomreis naar een natuurgebied zoals het Krugerpark in Zuid-Afrika. le begrljpt het al : die kans deed zich voor. Als je het Krugerpark wilt bezoeken kun je deelnemen aa n een geheel verzorgde reis naar Zuid-Afrika. Zo'n reis doet het park gemi ddeld drie dagen vluchtig aan en de kans om veel te zien is dan afhankelij k van de beschikbare gids en een flinke dosis geluk. Wij, het groepje natuur­ liefhebbers waarmee ik al jaren op pad ga, besloten het anders te doen. We wilden geen vemn oeiende rondreis door Zuid-Afrika, maar een langere periode puur Krugerpark. We oespra ken drie lodges voor tel kens drie nachten, een auto voor die period e en natuurlijk de vlieg­ reis . V~~r de reisorganisatie waar we boekten was dat heel bijzonder, want zo 'n reis had men er nog nooit bij de hand gehad. We planden de reis in de maand juli. Het is dan winter in het Kruger­ pa rk. De temperatuur schomm elt er tussen 6 graden '5 nachts en 25 graden overdag. Het is de droge periode van het j aa r en maatregelen tegen m fi.laria hoeven niet te worden genomen. Wei prikken tegen Hepatitis A en DTP, die je tegen woordig gelu kk ig nauwelijks meer v oelt.

14 1

Wat een wereld! En beslist gee n dierentuin. Voortdurend op pad zijn verg root de kans om vee I te zi en. Onze ranger, Jeremiah, kent het pa rk op z'n duimpje. Bovendien is het een van de meest ervaren vogelaars in het gebied. Wa t een voorrecht om met die man op pad te gaan! Het scheelt j e uren zoe ken en vooral determineren . Gehuld in dekens vanwege de ochtendkou beleefden we onze eerste Afrikaanse olifanten , impala's en Burchells zebra's. AI op de eerste rondrit zagen we het alom beg ee rde luipaard, toen deze vl ak voor onze wage n de weg op liep . Vogels zagen we nat uurlijk ook, waaronder de bateleur of gooch elarend, de savannea­ rend, diverse glan sspreeuwen , neushoornvo­ gels en honingzuigers. Teveel om op te noemen . Prachtig I De beide volge nde kam pen lagen in het Krugerpark zelf : Oll fant ska m p en Pretori­ uskop . Wat een plekken ! Met bijv oorbeeld in de rustige ochtend- en avond uren een fraai uitzicht over de Oli fantsrivier. I n een van de bomen aan de oever on t dekt en we een broe­ dende Afrikaanse visarend. Het geluid van die vogel ". j e ke nt het vast van fi lm s ove r Afri ka . lndrukwekken d! Of het zware geluid

l ie I'Ll/gang rummel 5

ZNT an nijlpaarden. Ook zagen we er grate ooie­ vaars, zoals de zadelbekooievaar en de nim merzat. Het is onmogelijk om in kort bestek op te somm en wat we allemaal hebben gezien. In ieder geyal is rui m 9 uur hiervan vastgelegd op fil m en ziJn er duizenden foto 's gemaa t t. Er waren bijzonder veel hoogtepunten. Bijvoorbeeld die dode giraffe in de Olifantsri­ vie r. Tiental len witruggieren ruzi eden om be urten om de be ste zi tplaats op het k adaver. Of de leeu wen die hun ui t erste best deden om in het du ister een zebra te verschalken . En wat te den ken va n die rond­ trekkende ba vianen en al d ie groene meer­ katten. V~~r

veel bezoekers gaat het in het Kruger­ park om de zogenaamde ' Bif Five'. Daarmee wordt een vijftal dieren bedoeld, waarop in v roeger dagen grootwildjagers jaagden: leeuw, luipaard, buffel, Afrikaanse ofifant en witte of zwarte neushoom. De gemakke­ IIjkste soort, de witte neushoom, had den wij het laatst. Na lang zoeken! AI zoeken d ontdekten we leuke gewoon tes va n het dier. et als konijnen leggen witte neushooms atrines aan om hun territorium van grenzen te voorzien. In dierentuinen zie je bij veel dleren vaste paden in hun verblijf. Zelf dacht ik altijd dat ze die paden uit verveling maken, tel kens hetzelfde rondje sle nt erend . In het Krugerpark zie je oo k dit soort wissels. De witte neushoom maakt zelfs extra. brede pa den om het territorium te markeren. Juist daarom maken ze handig gebrulk van de weg en die door mensen zijn aangelegd. Mooiere grenzen zijn er niet en juist daarom vind je daar de latrines ' Elke dag wordt er een ve rse portie poep gedumpt. Wij hadden niet specia al aa ndacht voor de ' Big Five'. Wij eken uit na ar onze ' Big 500', hoewel w.e de meeste erv an niet kenden. Geen van ons Neet of we dat aantal hebben gehaald. Waar­ schijnlijk niet, maar we waren ook met

witruggier (Gyps alrlcanus) minder tevreden . Ook met de soorten die we vaa k in Nederland zien, zoals de dodaa rs en de groenpootruiter. Opvallend was dat hier dodaarsjes zwe m men in zomerkleed, terwijl het w inter is. Bovendien broeden ze hier 's winters . Gezi en het kll maat doen veel vogels dat. Toch ontbreken veel soorten om dat ze naar het noorden zijn getrokken . Vreem de ervaringen. Bijvoorbeeld ook, dat de grate sla ngen zich niet laten zi en vanwege hun ' winterslaap '. En dat terwijl de dagtemperatuur er 's winters boven de twintig graden ligt! In het Krugerpark zagen we veel soorten vlinders . Er vlogen zelfs oranjetipjes. Of in ieder geval een soort die er vrijwel hetzelfde uitziet. Ik vraag me af of het inderdaad ' ~ns ' oranjetipje is! En zo niet, we lk voo rdeel hebben dan de oranje vleugeltippen die op verschille nde plekken op deze aardbol doo r verschillende diersoorten zijn ontw ikkeld? Zijn het ook ' oogtekeningen', zoals bij andere vlin­ dersoorten' Het kost geen enkele moeite om het hele ZNT te vullen met onze bijzondere ervaringen. Maar dat is natu urlijk niet de bedoeling. Wei wi! ik een keer laten zien wat we zoal hebben gefilmd . Het monteren van die film zal echter nog heel wat tijd in beslag nemen . Vooral het kiezen van de beelden. Een lu xeprobleem dus. 0 ja, het aantal ' nieuwe ' vogelsoorten ligt rand de 140 die zijn gedetermineerd. De filmbeelden moeten nog uitsluitsel geven. Een droom ging in vervull ing . Op naar de volgende .

IwolS NaJuu. T'ldsctmh I 15

Agenda Gezamelijke lezing IVN en KNNV Dialezing dinsdag 23 november Thema: I nsecten Door : Dhr. D. Prins Het zijn de meest talrijke, dus de meest "su ccesvolle" dieren op aarde, het aantal soorten loopt in de miljoenen. Toch realiseren de meeste mensen zich niet hoe interes­ sant insecten zijn . Men ziet ze meer als lastposten die allerlei vervelende ziekten verspreiden of ens voedsel en houten balken aantasten. En dan die wespen in de nazomel~ ... ! Ja, die vlinder waardeert iedereen we i en deze staat soms zelfs symbool voor de "vrije geest". Rupsen eten ook nog brandn etels, dus prima toch? Maar de rupsen op de kool zijn weer minder gewenst, net als de haantjes op de lelies. Anderzijds zijn insecten belangrijke opruimers van het afval op aarde en ook een potje honing waardeert men ig mens zee r. Een gemengd plaatje dus. De heer Prins uit Rh eden is entomoloog ( = insectenkund ige) en enthousiast natuur­ onderzoeker en rondleider bij o.a. KNNV en Utrechts landschap. Aan de hand van zijn dia 's zal hij de enorme variatie in de insectenwereld laten zien . Ook de zo bijzon­ dere metamorfose ( = gedaanteverwisseling) komt aan bod, en vee I anekdotes uit het dagelijkse leven waarin je insecten nu eenmaal zo vaak tegen komt. Aanvang 20.00 uur. Eli heimanszaal; zij-ingang van het Ecodrome. Willemsvaart 19 te Zwolle Voor meer informa tie : Jan Westera tel 038-4226160 of e-mail [email protected]

Aclivlteiten

IvM

Donderdag 25 nove mber

iets meer wil weten over de vogels en hun zang uit onze eigen buurt is van harte welkom op deze avond en natuurlijk ook bij de cursus . De begindatum van de cursus is voor de maandaggroepen 7 maart en voor de zaterdaggroepen 5 maart. V~~r de cursus Is geen voor­ opleiding nodig. (z ie ook pagina 17) Aanvang 20.00 uur Oosterkerk; Bagijnesingel 15-11

Activitelten KNNV Plantenwerkgroep Ook dit jaar heeft de plantenwerkgroep weer een winterprogramma samengesteld : Op deze avonden

zijn ook de curslsten van de IVN-Plantencursus van harte welkom . Lezing maan da

22 november

The ma : Natuur en cultuur in het Engadin in Zwitserland . Doo r: Hendrikus van der Laan Aanva ng 20.00 uur Eli Heimanszaal; zij ingang van het Ecodrome, Willemsvaart 19 te Zwolle

Lezing dinsdag 25 januarl 2005 Thema: dia presentat ie van verschillende gebieden in Nederland, o.a. Schiermonnikoog, de Millingerwaard en Voornes duin. Aan vang 20.00 uur Eli Heimanszaal; zij ingang van het Ecodrome, Willemsvaart 19 te Zwolle

Thema-avond donderdag 24 maart 2005

Zondag 9 j anuari 2005

Thema : grassen en zeggen Op uitdru kkelijk verzoek, wederom als onderwerp. Er za l materiaal aanwezig zijn om te bekijken , maar ook om aan te "peuteren". Aanvang 20 .00 uur Eli Heimanszaal; zij ingang van het Ecodrome, Willemsvaart 19 te Zwolle

Ledendag IVN van 11.00 uur tot 14.30 uu r Noteer deze datum alvast in Uw agenda! Nadere informatie hierover krijgt U m iddels een uitnodiging.

Bolderende korhoenders

Gidsenvergadering IVN Aanvang 20 .00 uur Eli Heimanszaal; zij ingang van het Ecodrome, Willemsvaart 19 te Zwol le

Voor vragen of aanmelding kunt U ma ilen : j [email protected] of bellen : 038-4226160

Donderdagavond 10 febru arl 2005 Informatieavond van de vogelzangcursussen van het komende voorjaar. Tijdens deze bijeenkomst krijg je niet aileen allerhande informatie over de cursus, maar ook een leuke intro­ ductie over onze eigen zwolse zangvogels . Iedereen die

Stichting Strohalm (030-231 43 14 of info@strohal m .nl) ga f recent dlt fraai vormgegeven boekje (72 pag .) uit. Auteur Guus Peterse presenteert 28 korte, luchtlge en beschouwende teks­ ten over vogels kijke n. Jeroen St een ­ bergen maakte 26 fraa ie penteke­ ningen . De prijS Is € 12,95 en het boekje is te koop In de boekhandel.

l i e Jaargaog nLl11mer 5

_---. -.

ZN....

Vogelzang en Vogelvlucht Om i dereen enthousiast t e houden en t e maken geven w e juille alvast de nieuwe begin- en eindd ata va n de vog elzangcursus 2005 . Tijdens deze cu rsus be leef ] e het voorjaa r op een prachtige manier aan de hand va n de vog Is, hun ge zang en hun ged rag. Elke week zull n ent housiaste gid sen er met een groep curslsten op uit trekken om in het Engelse Werk en het Spo old erbos allerlei ve rschil lend e soorten voge ls te beluisteren . In het begin van de cursus lo pe n w e voorna m elijk in het En gelse Werk, een oud parkbos waar we onder andere de boo m klever, de boomkru iper, de koo lmees, de pimpelmees, de roodbo rst, de vink en de grate bonte specht zulle n hore n. Naarmate het voorj aar vordert verplaatsen we onze wand ellngen meer naar het Spool­ derbos, ee n vocht ig waterri)k gebiedje met wat j ongere bomen en veeI struiken. Daar zullen we de terugkerende trekv og els gaan beluisteren zo a!s de zwartkop, de t ul n­ f1uiter, de kle ine karekiet, de nachteg aal , de spotvogel en vast nog vee l an dere vogelsoorten die hu n zan g laten horen vanuit de stru iken , de bomen en het rlet .

De begin- en elnddata voor het komende vogel­ zangselzoen zijn als voigt vastgesteld: De m aandag groepe n gaan van start op 7 maart en eindigen op 30 mei. Zij beg in nen o m 9 .00 uur. De gi dsen en curs lsten va n de zaterd ag och tend begi n nen op 5 maart en ei ndlgen op 28 mei 2005 . Deze groepen starten am 8.00 uu r. De cursus is er zo wel voor begin­ ners als gevorderden op zowel maandag als zaterdag. Op donderdagavond 10 februari 2005 zal er in de Oos­ erkerk een info rmatie- en kennismakingsavo nd word en gehoude n over de vogelzangcursus. De avo nd zal om 20.00 uur beginnen en duurt tot 2.2 .00 uur. Tijdens de bl)eenkomst krijgt u niet aileen allerhande informatie ove r de cursus, maar wordt er oak op een leuke kennis­ gemaakt met 'onze eigen' Zwolse za ngvogels. Op deze avond ku nt u zich ook opgeven voor de cursus. Vanaf januari 200 5 is de folder met daarin een aanmel­ d ingsformulier te vinden in de pl aatsel ij ke bib llotheken. 00 zal de volgende uitgave van het ZNT een aa nm el­ dlngsform ulier bevatten. Aanmelden kan ook via internet: www.lvnzwolle.cjb. net Ais u meer informatie wilt kunt u t ussen 18 .30 en 19.30 bellen met Ineke Schoorel: 038-4550249 In dit gedicht van H.C. ten Berge hoor je het gekwetter en zie je de vlucht van een van de zangvogels, de spreeu wen. Lees en kijk oak naar de beweging erin. Namens de vogelzangwerkgroep, Krista Esselink

Bij toverslag luidruchtig opgevlogen; kwetterzieke spreeuwen zwermen tU5sen beuken en kastonJes, jagen de verschri/cte zangers Ult de hagen suizen pijlsnel naor om/aag ­ Scheerv/ucht oller het riet,

wind lIan duizend vleuge/s/agen

Duizend zenuw/ijders llliegen onberispelijk door

het zomerallondlicht.

Onzichtbare signa/en, oorverdollend

Ollerleg,

een slingerend //eM lIanuit de lucht opeenS weer neergestreken ­ Glans lion parels in de rietkraag; diepgebogen wlegen stengels het gewicht lIan duizend rusteloze spreeuwen.

Long gekeken, meegell/ogen ­ Op een ochtend alles weg. Uit: Destem en gestampte pot (MeulenhoH 2001)

l l ejaarll'lf'Q nu

.r 5

Mensen uit de steentijd aten sleedoornvruchten als voed sel. In het sprookje van Doornroosje groeide een haag van sleedoorn met scherpe doornen rond het kasteel zodat niemand kon binnendringen. In de Walpur­ gisnacht (30 april-l mei) hielpen sleedoorntakken om heksen te verdrijven. Het grauwe winterse landschap w ordt al vroeg in april opgevrolijkt door de witte bloesem die de donkere takken van de sleedoorn overdekt. De blauwe besjes zijn pas laat in oktober rijp. Je vindt ze niet ieder jaar, aileen als het in de bloeitijd m ild genoeg is geweest zodat bijen en hommels voor een goede bestuiving konden zorgen. De sleedoorn is een wilde pruimensoort. De vruchtjes zijn afschuwelijk wrang en zuur. Een bijnaam is dan ook 'trek­ kebek' of 'bekketrekker'. Ook de vogels laten deze bessen la>1/j met rust. Na dE' vorst zijn de bessen bet er eetbaar. Ze zijn erg gezond en bevatten vee I vitamine C. Verwerkt in jam zijn ze bijzonder lekker.

Walpurgisnacht:

Historisch gezien is Walpurgisnacht afge­ leid van Beltane, een keltisch-germaans voorjaarsfeest. Op ditfeest werd het begin van de lente gevierd met vreugdevuren. Veel ntuelen leven voort in verschillende mei-rituelen, zoals de meiboom. Een oude traditie is dat jongeren in de schemering takken en ander groen in het bos verzamelen en deze gebrUlken om de huizen in het dorp te versieren. Hierloor worden ze met eieren be/oond.

\ ,\ \ i

I

/

Zo maak je sleedoornjam: • Pluk de sleedoornbessen maar roof geen struiken kaal en breek geen takken af • Kook de bessen in weinig water gaar. • Zeef de prut in een roe rzeef zodat je al/een de pitten en de velletjes overhoudt • Voeg zoveel (riet)suiker toe als dat je vruchtensap hebt (wegen) • Dan koken tot de jam stijf genoeg is. • Doe de kokende jam in potten. • Nog een leuk etiketje en smullen maar!

Sleedoorn bessen bevatten geen bindmiddel. Appeldiksap toevoegen in plaats van een dee I van de suiker zorgt ook voor een goede binding en een lekkere smaak. Of gebruik gelei::uiker als je niet van zoet houdt.

18 I Zwuls Natuur njdst/Cn~

lIe jaargafllj nunrner 5

.:.

l1e "",gang num'

<:I

5

4

•• -

•

-­

ZNT

lillals NalJJV' TlI[!!dv,M I 19

Excursieverslagen Gezinsexcursie Colckhof 22 augustus 2004 Gidsen:Hilly OSinga, Gerda Revenberg en Tineke Burghard Hoornaars en gebakken spijke rbroeken op de Colck~of. We had den een groepje van 11 volwassenen en 9 kin­ deren om ron d te leiden . We startten bij de oprijlaan en vertelden ove r de meidoornhaag en de amerikaanse eiken. Ais je de ~aan inkijkt, zie je eigenlijk aileen maar die eiken, we lieten de mensen zelf ontdekken dat er nog veel meer soorten bomen en struiken tussen staan. Hilly en Tineke verte lden om beurten iets over het land­ goed, aangelegd in engelse landschapsstijl, terwiJI Gerda het geheel omlijstte met verhalen. Afgelopen maanden is er veel werk verricht op de Colckhof, de waterpartijen zijn uitgediept en de bruggetjes ver­ nieuwd. Ook het graf van Hans de ezel is opgeknapt. Op de ezelswei staan tegenwoordig twee prachtige ezels, eentje heeft ook de typische "meelsnuit". Gerda vertelde hier een anekdote van Tyl Uylenspiegel over een ezel die had leren lezen. Iedereen luisterde met volle aandacht! Tijdens het wandelen moesten we uiteraard even tegen het klein springzaad tikken en toen de kinderen tussen de bladeren ki kkers en padden zag en springen werden ze helemaal enth ousiast . Bij de oude eik maakten we kleine groepjes om 3 verschillende opdrachten te doen. Bomen voelen met een blinddoek, stammen rubben en de omtrek meten met een knopentouw. V~~r wie twij­ felde, mocnt het nameten met een echte centimeter. Het klopte wei, de omtrek was 4,5 meter en samel'1 rekenden we uit dat de boom dan 180 jaar oud moest zijn. Vooral het bomen voelen was populair, maar er was nog meer te vertellen. Een van de gidsen was de dag v~~r de excursie nog op de Colckhof geweest en had hoornaars gezien en was heel benieuwd of deze grootste inheemse wespensoort er nu nog was . Dat bleek geluk­ kig het geval. In tegenstelling tot de gewone wespen zijn hoornaars niet zo agressief en steken aileen in de buurt van het nest. Er wordt ook wei gezegd, dat een steek van een hoornaar dodelijk is, maar dat is niet . waar. Verder ston den we stil bij een oude dode boom (vol leven) waaraan een heleboel tonderzwa m men za­ ten . Gerda vertelde, dat de kernen van echte, j onge tond erzwammen tot een pluizig, zacht iets geklopt werden , de to ndel genaamd. Deze tondel werd met v uursteentjes samen in een tondeldoos meegenomen . Met vankjes van tegen elkaar geslagen v uurstenen werd zo' n pluizig st ukje aangesto ke n en met de smeulende ton del kon een ho utvuur aang eblazen worden . Zij wist oo k nog een anderen methode, die van gebak ken spij­ kerbro eken. Ais je spijkerstof in een blik met een gat drie uur lang verhit, is de stof helemaal verkoold en blijven er lichtontvlambare pluizige stu kjes over. Deze kunnen samen met vuurstenen weer gebru ikt wo rc'en om vuur aan te maken .

20 I lwels Naluur nldsc~nij

Daarna liepen we naar het theekoepeltje waar Gerda een verhaal vertelde over een koning, die zijn zoons een onmogelijke opdracht had gegeven . V~~r 1 goudstuk moesten ze iets vinden, dat de hele balzaal zou vullen. Het verhaal eindigde met een hele zaal vollichtjes en w ij sloten de excursie af met brandende pitruslichtjes.

Excursie De Dellen 5 september 2004 Gidsen: Gerard Vos en Truus van Loo Gids i.o .: Rinda Scheltens Met ·een klein groepje van 9 personen vertrokken weop de fiets via Molecaten, de Leemcule en landgoed Petrea naar de Dellen . Altijd weer een prachtige tocht. Onze eerste stop was bij de Ossenstal. Hier vertelde Gerard wat over het gebied, waar we ons precies bevonden en over de geschiedenis van de Ossenstal. Ik vertelde hier over de verschillen de soorten struik- en dopheide. We hadden een prachtig uitzicht over het heidelandschap. Je kon hier ook goed zien dat er weer veel jonge heide bloeide. We liepen nog even de Ossenberg op waar het uitzicht nogmooier was. Hier staat ook nog veel kraaiheide. Bij de volgende stop verder gewandel d la ngs een houtwal naar een ven. Op dit terrein was vee I gekapt, waar­ schijnlijk om het ven meer licht te geven. Onderweg zege n we veel wildwissels van reeen. Bij het ven bleven we staan en hebben we naar de zonnedauw gekeken die hier vee I voorko mt. We zagen ook veel libelles als tandems vliegen en het paringswiel, dat de vorm van een hart heeft. Prachtig om te zien . Ik had een larvehuid van een libelle meegenomen en vertelde de mensen over de verandering van larve in Ii belle, het 'uitsluipen'. De larve kruipt langs de stengel van een waterplant uit het water. De rughuid barst dan open en de kop en het borststuk komen te voorschijn , daarna de poten en de vleugels. Aile uitgeslopen delen van de libelle hangen nu ondersteboven om te drogen en uit te harden. Na een poosje trekt hij de rest van het li chaam uit de larven­ huid. Dan kan de rest van het lichaam drogen. Dit proces duurt ongeveer een half uur tot drie uur, afhan ­ ke lij k van de temperatuur. Ndat de Ii belle is wegge­ vlogen blijft de oude larvenhuid achter. We zijn daarna verder gefietst naar 'onze beuk', het erf van Daendels en het pluizenmeer. Heerlijk even gezeten in de schad uw en geluisterd naar Rlnda . Zij vertelde ons over de vogels die voorkom en op de heide, zoals de roodborsttapuit, de boom pieper, boom- en veldleeuwerik en de nacht­ zw aluw. Daarna verder gefietst over de heide naar de Schaapskooi . De mensen begonnen spontaan over 'de grote stille hei de' t e zingen. Dit was wei een kippenvel­ moment. Hier hebben we afscheid van elkaar genomen. Het was een fi] ne, zo nn ige en hartelijke middag . Truus van Loo

11e l13!gang nUI1m!f 5

~"~

-".

.ZNY

Vogelwaarnemingen in de regio Zwolle, in juni, juri en augustus 2004 door Gerrit Gerritsen Van vele vogelaars on tv ing ik deze keer weer vele inte" ressant e w aarne m ing en; iedereen weer hartelijk bedan kt daarvoor. Helaas heeft mijn oproep in het vorige num mer over een even t uele andere invu lling van deze rubriek geen enkele reactie opgeleverd. Daarom ga ik maar op de oude voet verder. In deze rub riek een sefectie van de waarnemingen die ik rechtstreeks van de waarnemers on yang met verme ld ing va n kil om eterhokken. De waarn em ing en die op de site worden gemeld , worden dus niet (nog eens) In deze rub riek gepu bliceerd. Op 4 augustus werd een kuifd ui ker gemeld. In juli wer" den opva llen de aantallen aalscho lvers langs de IJ ss el gemeld gemeld , tot 650 bij elkaar. Op het Ketelmeer werd ze lfs een groep van 6000 gezien . Van het RIZA hoorde ik dat groepen aalscholvers do or voedselgebrek n lull ap o ngewone plekken opd oken. Er werden 1 roer" damp, 3 kleine en 26 grote zil verreigers gemeld. Verder 6 purperreigers. Ooievaars trokken traditiegetrouw in augustus in grote groepen over onze regio; dit j aar groepen van 33, 70 en 124. Lepelaars waren ook red e" Ijk t al ri j k. Het IJsselrecord van een groep van 33 in De Zandjes, sneuvelde bijn a omdat er 31 in de Vreug de" r ]kerwaard we rden gezien . In het Kete lmeer 3 fla" m lngo ·s. I nd ische ganzen broed den wee r succesvol angs de Vecht en in de Buitenwa srd en bij Wijhe werd een broedgeval van een brandgans vastgestel d . Casarca's verbaasden door tot een maximum van 55 (Ad G, via site) in de Vreugderijkerwaard neer te strij" ken. Van de mandarijneend werden in Salland maar liefst 4 broedgevallen vastgesteld. Oak 5 broedgevallen va n kUifeenden in regio Zwolle"Kampen. In de Vreug" derijkerwa ard een broedgeval van kra keenden. Aldaar

gebruikte afkortingen en tekens ( ) z ex. juv. ad. m

= overvliegende = zang

II

= vrouw = paar

p terr. sip!.

vogels

= exempla(a)r(en)

= juvenieljonvolwassen = adult/volwassen = man = territoriaal/ territorium = slaapplaats

= ri ngva ngst

= tamme/verwilderde

collec"

tievogels

AB ARB AW BH BL BP

as

= Agnietenberg

= Archemerberg = Aersoltweerde

= Brinkhoek

= Buitenla~den Langenholte

= Bomhofsplas = Boswachterij

1le laargano numJ1Ef 5

Staphorst

BU BV BW CH DA DAU DD DH DM DN OW DZ GW HB HEW HOW HW JK JR KB KE KH KP

KM

in augustu s al 156 win tertalingen . In totaal werden 16

zomertaling en gem eld .

Bij de roofvogels 7 wespendieven, 2 rode wouwen, 1

nagekomen blauwe kiek, 15 visarenden, 1 slechtval k en

24 boomvalken waarbij een ri ngvangst in de Scheren"

welle . De verruiging in de Vreugderij kerw aard en aan"

grenzende Spoolderhank we rke n gunstig vo or fazant en

patrijS. Vijf meldingen va n wa t errallen en 6 van kwar"

telkoningen .

Bij de steltlopers een moo ie augustusgroep van 380

goudplevieren, 5 bon tbekken, 4 Temmi)1cks, 226 kem"

ph an en, al op 27 juli 29 watersnippen in de Vreugde "

rij kerwaard en op 21 aug ustu s aldaar zelfs 2 75, 8 rosse

grutto 's, 1 zwa rte ruiter, 23 groenpo ten, 47 wltgatjes,

8 bosru iters en een ongekend aantal van 79 oeve rlopers

in de Vreugderijkerwaard.

Bij de meeuwen 1 zwartkopmee uw, 2 dwergmeeuwen,

aardig wa t kleine man tels, 2. Pomtische en tot 30 grote

mantels in de Vreugderijkerwaard. In totaal 20 reuzen"

sterns.

Bij de za ngvogels t ot slot: 5 zo mertortels, 2 nachtzwa"

luwen , veer augustuswm van gierzwa luwen met een

ongeken d aantal van 200 in de Buitenwaarden op 20

augustu s, 26 ijsvogels, 7 groene spechte n, 1 kleine

bonte specht, een nieuwe kolon ie oeverzwaluwen, 1

grote gele kwi k. 1 paap, 3 roodborsttapuiten, 8 tapui"

ten, 8 grote lijsters, 4 sprinkhaanzang ers, veer rietzan"

gers langs IJssel , ringvangst en van 1 waterrietzanger

en 1 grote karekiet in de Scherenwelle, 1 wielewaal, 1

raa f, opvallende Forse groepen kneuen ta ngs IJssel, 31

kruisbekken, verrassend ve er appelvinken voor de

zomer (23) en een groep va n 40 rietgorzen.

= Bui te nwa arden Wijhe = Beerzerveld = Bentln t kswellen = Centrale Harculo = =

Den Alerdinck De Auken = Diezerdijk = De Horte = Drontermeer = De Nateers = Duurse waarden = De Zandjes = Gelderdijkse Waard = Haarlerberg = Herxerwaard = Hoenwaard = Harculose Waard = Junner Koeland = Jutjesriet (SBB"reservaat) = Kranenburg = Kampereiland = Kluinhaar = Ketelpolder = Ketelmeer

KMO KSW KW LB LW MH MP MPO MW NIJ NK OM OP OSW OW

PO PEW PK PLM PM POW

= Ketelmeer,

oost van Ketelhaven = Keizers" en Stobbenwaarden = Koppelerwaard = Lemelerber-g = Landgoed Windesheim = Marshoek = Milligerplas = Molenpolder = Marlerwaard = Landgoed . t Nijendal = Noorderkolk = Olde maten = Onderdijkse Polder = Ossenwaard = Oldenelerwaard = Polder Dronthen = Park Engelse Werk = Polder Kamperveen = Polder Lierder" en Molenbroek = Polder Mastenbroek = Polder Oosterwolde

Z

NaluJJr liidSthntt I 21

PHZ PS RP RV RW RZ SB SCW SE SH SHY SK SP SPH SW TL TS TW VA VB VD VE VH WK WP WV VM VW IJZK YP WR ZB ZH ZM ZW

= Polder Haag Zalk = Polder Sekdoorn = Rietpark-Stadshagen = Rechterense Veld = Roetwaard = Roggebotzand = Sprengenberg

Roerdomp'

lepelaar'

1307 DM 1 HvdH

= Schellerwaa>d

Grole zilverreiger •

= Spoolderenk = St adshagen = Staphorsterveld = Stadskolk = Sekdoornse Plas = Spoolderhank = Scherenwelle = Tolhuislanden = Tibbensteeg = Tichelgaten Windesheim = Veerallee = Veldige r Buitenland = Veecaterdijk = Vogeleiland Zwarte Meer = Vilsterense Heide = Wiessenbergse Kolk = Wythmenerplas = Westerhuizingerveld = Vossemeer = Vreugderijkerwaard = IJssel Zwolle-Kampen = Yperenbergplas = Weerribben = Zalkerbos = Zandhove = Zwarte Meer = Zwarte Water

0208 TW 1 BS 0508, 0808 VM 1 CF 0808 DM 1 CF 1108 HL 2 CF 1208 OSW 1 GG 1408 VM (l)LS 1508 POW 1 HvdH 1508 PM 1 JBO 1608, 2608 DM 1 HvdH 2208 VM 2 VM 2608 DM ( 1) LS 1609 V~1 2 VM 1609 KMO 9 VM

0407 1307 2207 2407 2707 2707 2907 2907 0108 0108 0208 0408 0508 0608 0708 0808 0908 1108 1208 1308 1508 1508 1508 160 8 1708 2208 2 308 2608

Kleine z1lverrelger • 070 8 VW 1 WH 1708 BP 2 LS

Blauwe reiger (meer dan 10 en aile broedgevallen) 2807 EW 19 GG

Purperrelger • 2707 PM juv GG 0808 KE 1 CF 3108 SW 4 naar zuid LS

EW ( 1) LS VM 1 HvdH VW 16 GG VW 11 HB VW 10 GG EW 2 GG VW 4-5 JBO VW 5 GG VM 23 CF VW 15 GG VM 80 CF WK 1 GG VM 4 CF VW 25 GG VW 24 WH VM 50 CF VW c 24 JBO VW 31 GG/ HR/AR HOW 3 saw GG VW 9 LS Oldemarkt 2 HSC VM 15 HvdH VW 8 Hvd H VW 5 HvdH VW 3 GG VM 58 VM EW (11) GB DM 24 HvdH/ LS

Flamingo' Zwarl.e oolevaar •

1608 KM O 3 HvdH

0308 POW ( 2) CF 1308, 1408 PD j uv LS/ FSO

Knobbelzwaan (meer dan 25 of trek) 1608 KMO min 300 HvdH

Oolevaar ' Van de soorten met ee n * achter de naam zijn aile bin nengekomen waarnemingen gep ubliceerd. Van de overige soorten Is een selectie gemaakt. Soms is aangegeven hoe een selectie is gema akt (bijv. vanaf 10 ex.).

Dodaars • 0207 NI': 1z WH 2608 DM 1 LS 0609 DZ ad+juv VM

Kulldulker • 0408 VM 1 CF

Aalscholver (meer dan 2 5 of trek)

04 07 KW 650 saw n 0607 SW 200 naa r oost LS 1507 KM 6000 WvdB 1707 IJssel thv centrale Harculo 600 BS 1707 EW c 400 JBO 060 8 VW 40 GG 1408 KM 500 LS

0407 Noordeinde 1 terr. LS 1707 Olden elerlanden 2 JBO 1907, 1108 Davenschot 3 JH 2307 SCW 2 GG 2607 BW 3 HB 2707 PM ( 3 ) GG 2 707 VW 4 GG 29 07 HOW 2 HB 29 07 Vorchten 4 HB 0 108 VW 3 GG 0308 , 0608 Davenschot 2 JH 0608 VD 2 GG 0608, 070 8 VW 2 GG/WH 070 8 . s-Heerenbroek 2 WH 0808 TW (9) BS 0908 Schellerwade 2 JBO 1108 VW 1 GG 1608 POW 3 HvdH 1808 PS 3 3 HR/AR 1808 Herxen 10 JBO 1808 SW 1 LS 2208 Zwolle, centrum ( 70) HB 22 08 HOW (33 ) BS 2308 Davensch ot 1 JH 26 08 Duur, Damhoek c 20 VM 28 08 Herfte 124 naar zuid HB 2808 Aa-Ianden 17 naar NW LS 2908 Dalfsen 1 no VM

lwarte zwaan * 2307 Schellerwade 1 GG

Kolgans 2207 EW 16t GG 11 08 PM (40) CF

Grauwe gans (meer da n 2 5 of tre k en broedvogels) 2207 VW 222 GG 2307 Schellerwade 190 GG 2607 BW 400 HB 2707 VW 450 GG 11 08 BUW 750 LS 1208 OSW 1200 GG Indlsche gans • 0107 Vecht, MH 6 ad+ 7juv VM 1907, 0108, 1008, 1908 Vecht , MH 15 VM 2707 ZWW 2 GG 22 08 Vecht, MH 3 JBO 2308 Vecht, MH 17 VM

Canadese gans (meer dan 10 en broedgevallen ) 0107 Vecht, MH 13 ad+5juv VM 1707 HW 29 ]80

11e ia.1rQallQ numrrer 5

0407 1307 2707 2707 0508 1108 1408 1508 1808 2208 2608 2808

Vossenwaard m LS VM 3 HvdH Hasselt ( m) GG PM juv GG KMO 5 CF PM (2) CF VM 4 LS POW 2 HvdH SW (1) LS VM 2 VM DM m LS VM 2 HvdH

Blauwe kiekendief • 2905 KE m RG

folo: Mlchlel Schaap

bergeend (Tadornaladorna)

Havik ' 1907 2307 2607 0208 0508 1508 1908 2208 2308 2608

Vecht, MH 22 VM HOW 34 GG IJssel bij Zalk 23 HB BL 148 GG I<MO 6 CF SPH 20 sow GG Vecht, MH 50 VM Vecht, MH c 33 JBO Vecht, MH 26 VM vecht, MH c 35 VM

Krake8nd (meer dan 10 en aile mei­ juniwrn) 2907 VW 18 wv v+6juv GG 1408 VM 40 LS 1708 VW 32 GG

Winlertaling (rneer dan 25 en aile

Brandgans (meer dan 10)

mei-juniwrn) 0708 VW 22 WH 1108 VW 80 CF 1308 VW 80 LS 1708 VW 156 GG

2207 BUW paar met 1 jong GSC 0508 KMO 15 CF

Zomertallng •

Nijlgans (meer dan 25 of trek) 02 08 SP 390 AR/HR 0 508 SP c 160 JBO

2907 0108 0408 0408 1308

VW VW WK OZ VW

4 GG 3 GG m GG 1 CF 7 LS

SW 1 broedgeval JvA 0207 Veerallee ad m GG 2207, 2508 TW 1 BS 2108 VW 1 WH 2608 OM (2) HvdH 2808 OM juv HvdH 3008 SW 1 LS

Visarend • 1707 BUW 1 sow GSC 0208 OZ (1) CF 0308, 0808 VM (1) CF 1308 VM ad LS 1508, 1608, 2608 VM 1 HvdH 2008 VM 3 HvdH 2208 VM 1 VM 2208 KMO 1 VM 2208 DM 1 VM 2308 Dalfsen 1 zw VM

Casarea • 0 108, 0608 VW 2 GG 0508 KMO 6 CF 0 708 VW 3 WH 09 08 VW 6 lBO 110 8 VW 32 CF 1308 VW 10 LS :708 VW 22 GG 1508 VW 18 HvdH

Bergeand (meer dan 5 en aile mei­ j uliwrn) 2207 VW 17 wv 15 juv GG 2707 VW 20 wv 16 juv GG 0108 VW 11 juv GG 0608 VW 9 juv GG 0708 VW 10 WH Mandarijneend • 2806 DW 10 wv enkele juv; aten zaaddozen van gele plomp GSC 1007, 2007 OW 3 of 4 juv GSC juli Olst, Soestwetering eo 3 vrouw­ tjes met jongen GSC 2208 PEW 2 LS

Siobeend (meer dan 10)

Boomvalk'

2707 VW 11 GG 0708 VW 12 WH 2608 OM 25 LS

1206, 2107 Oieze-Oost 1 HB 2206 Zwolle, f'ark Hogenkamp 1 HB 0307 Vossersteeg 1 VM 0807 Vecht, MH 1 VM 1107 Aa-Landen (1) LS 1307 Keteldiep 1 HvdH 2507 Dalfsen 1 VM 0308 VM (1) CF 0308 Dalfsen 3 VM 0808 PO (1) CF 1708, 2908 WB 1 LS 1808 SW 1 LS 2308 Marshoek 1 VM 2308 Oalfsen (1) VM 2608 OM ( 1) HvdH/ LS 2808 Zalk (1) HvdH 3108 OH 3 JH 3108 SW juv man r JvA/LS

Kuifeend (meer dan 50 en aile wrn 15 mei-30 jun i) 2707 SK 2v+pulli GG 0308 Brinkhoek paar + 8 pulli HR/AR 0408 BL vrouw + 1 juv HvV 0608 KW v+ 1pullus GG 1408 KM 125 LS Waspsndief • 0508 Wythmen (1) JH 0808 Oalfsen (1) VM 1108 OH ( 3) JH 1408 VM ( 1) LS 1408, 1508 KH ( 1) JH

Slechlvalk • Rods wouw •

1308 VM (1) LS

2805 KE 1 naar no RG 0608 MP ( 1) HR/AR

Fazan' 0608 SPH v+9juv GG

Bruins klekend ief • 2905 KE 1 RG

11B f&iloaroji nummet 5

Palrtls' 190 7 Vechterweerd. p VM

03 08 VW 9 HR/AR

Walerral'

0 108, 1608 SPH 1 GG

1508 SPH 2 GG

2808 TW 1 LS

Kwar1elkoning •

2206, 0707 SW 1z JvA

0407 EW 1z LS

1807 OSW 1z MHO

0208 BL vrouw + juv HvV/ GG

0308 SPH 1 GG

Meerkoel (meer dan 250)

1308 DM 25 0 LS

Scltolekllier (mee r dan 50 en w rn.

nov-feb )

2207 VW 58 slpl GG

Kluul'

1307 2207 2707 2907

VW VW VW VW

16 HvdH

2 GG

3 GG

j uv GG

Goudplnier (meer dan 25 en dec tI m

feb wrn )

1308 PD 123 LS

1408 PD 380 LS

1808 SW (2.5) LS

31 08 SW 110 naar west LS

Kleine plevier •

22 07 27 07 2707 0608 1108 1308

060 8 07 08 1108 1308 1708

VW 39 GG VW 12 WH VW 34 GG PO 3 LS VW 23 GG

Watersnip (meer dan 2S en aile w rn 15 m ei- 30 ju ni en dec+jan) 2207 VW 29 GG 2707 , 2907 VW 30 GG 04 08 WK 44 GG 0608 VW 9 1 GG 0708 VW 6 5 WH 1308 VW 35 LS 1508, 1608 VW min 40 HvdH 2108 VW c 27 5 WH

VW 2ad + j uv GG/ HB

VW juv GG

GIUItO (m eer dan 25 en ail e wrn in

EW VW VW VW

Bonlbekplevler •

o t tI m Jan) 29 07 VW 83 slpl GG 06 08 VW 152 GG 0 708 VW 125 WH 1108 VW 223 slpl GG 17 08 VW 142 GG

22 07 VW 3 j uv GG

0708, 1308 VW 1 WH/LS

Rosse grulla'

1 GG

4 GG

5 GG

1 LS

3108 SW 8 naar west LS

KJevlt (meer dan 50 0 en ai le jqnua­

riwrn)

010 8 VW 698 GG

04 08 HO W 685 GG

0608 VW 1000 GG

2107 SH ( 8) LZ

0508 Aa-Landen (8) WH

ZWar1e ruller '

01 08 BL 1 HvV

22 07 VW 3 GG

2407 VW 1 HB

Groenpool'

0407 22.0 7 2907 0108 040 8

Vossenwaard 73 LS

VW 1 GG VW 2 1 GG VW 17 GG WK 3 GG

WlIgalje' 0806, 2207 VW ( 1) HB/ GG 040 7 EW 1 LS 1107,.2907 , 0208, 0908 KH 2 JH 1307, 2207, 2707, 29 07, 0108, 0708, 1108 VW 1 HvdH/ H6/ WH/GG 22 07 VW 5 GG 2407 VW 4 HB 2707 Oalfsen (1) VM 02 08 BL (1) GG 0408 WK 8 GG 0508 BL 1 HvV 1108 HOW 1 GG 1108 VW 3 GG 120 8 OSW 2 GG 21 08 EW 1 WH 2608 OM (1) HvdH/LS 3108 SW 1 naar nw LS

BoslUiter' 2207 0608 1108 1308 1408

VW 1 HB/ GG DN (1 ) GG VW 2 GG VW 3 LS Berkum (1) HB

Regenwulp'

Temmlncks slrandloper •

Kempbaan '

22 08 VM 3 VM 26 08 VM (3) HvdH

2207, 23 07, 29 07, 01 08, 0608,

11 08, 1708 VW 1 HB/ AR/ HR/ GG

2707 VW 2 GG

0408 WK 1 GG

0808 SPH (1) GG

1308 VW 4 LS

1508, 31 08 SW (1) LS

Oeverloper ( meer dan 5 en aile okt tI m mrtw rn) 0508 KM O tientallen CF 0608 VW 10 GG 1108 VW 79 GG 1308 VW 15 LS

Zwar1kopmeeuw • 0 107 KE 1 CF

Owergmeeuw • 0 808 KMW (1) CF 2108 EW 1 WH

ZNT

-r-_-._ - _ Kokmeeuw (meer dan 500)

Kertull •

0407 Vossenwaard 1750 LS 2907 VW 800 GG 1108 VW 730 GG

2907, 0508 KH 1 JH

Kleine bonte specht' 1306 AB 1 HB

Steenull •

Oeverzwaluw (meer dan 10 en aile

Kleine mantelmeeuw •

hele periode Deevelersteeg 2 JH 2708 tm 3008 Zalk 1z HvdH

kolonies)

0805 Dieze-Oost 2 HB

0407 Vossenwaard 40 LS

2407 Dieze-Oost 1 HB

2707 PM, Ruimzichtweg c 20 nesten

GG

1408 Ketelbrug 80 LS

2808 Dieze-Oost 7 HB, mogelijk

enkele nesten alhier. Wie weet

meer?

2207 2707 2907 0108 0108 0408 0908 1108 1708

VW 162 slpl GG PM 2 GG VW 113 slpl GG VM 2 CF VW 5 GG WK 42 GG VW c 8 JBO VW 2 GG VW 21 slpl GG

Bosull • 2008 Dalfsen 1z VM

Ransuil •

2907 VW 2 MK

broedgevallen: AB 1 VM Hasselterdijk 1 LZ Holtenbroek 1 LZ waarnemingen : 0107 tm 0607 3 juv HvdH 1408, 3108 SW 1 LS

Grote mantalmeeuw (m eer dan 1)

Nachtzwaluw •

1707 VW c 10 JBO 2207 VW 13 GG 2 507 IJssel bij Kampen 11 saw GG 2907 VW 18 GG 0408 WK 3 GG 0508 KM O 20 CF 0608 VW 17 GG 0708 VW 10 WH 0908 VW c 7 JBO 1108 VW 30 GG 1508, 1608 SPH 7 sa w GG 1708 VW 18 GG

2707 AB 2z VM

wrn. in nov. tim maart)

0607 SW 60 LS

1508 SW 150 LS

2808 TW 125 LS

3008 SW 80 LS

Glerzwaluw (aile wrn in aug ti m apr

Huiszwaluw (aile kolonies, meer dan

en meer dan 25 in mei-juli) 0408 Zwolle 18 GG 0608 SPH 2 GG 0808 SPH 1 saw GG 1108 BUW 200 LS 1308 Zwolle 1 GG 1708, 3008 Aa-Landen (1) LS/WH 1808 SW 1 LS 2108 EW (1) WH 2208 PM 1 VM 22 08 VM (1) VM 230B Vecht, MH (2) VM 280 8 VM (2) HvdH 300 8 SW (4) LS

10 ex. en aile okt. ti m mrtwrn.)

0407 Noordeinde 60 LS

1108 BUW 100 LS

2808 TW 20 LS

3108 SW 30 LS

Ponllscbe meeuw •

Reulenstern • 0508 1608 22 08 2 608 280 8

KMO 4 CF DM ( 1) HvdH VM 2 VM DM (4) HvdH/LS VM (4) en (5) HvdH

lIisdlel (meer dan 5) 1307 VW 20 HvdH 2607 provinciehuis 10 naar nw GG

Zwa rte stern (meer dan 5 en aile broed pa ren) 040 7 PD 10 LS 1307 VW 13 HvdH 1307 DM 6 HvdH

lomertortel • 0707 0608 1108 1108

Daarle, Roenerveen 1z VM TW 1 BS IJsselmuiden 1 CF Herxen 2 GG

Koekoek • 0607 0707 2907 1008 2808

SW 2 LS SW juv JvA VW juv GG De Broekhuizen 1 VM De Geeren juv WH

11. jaarQarlll nUrTVner 5

IJsvogel • 0 207 NK 1 WH 0407 EW 1 LS 0807 TW 2 BS/HR/AR 0807 Westerveld 1 HR/AR 1907 DH 3 JH 2107, 2607, 2808, 3108 TW 1 BS/LS 2307 Schellerwade 1 GG 0208 VM (1) CF 0208 BL 1 GG 0408 WK 1 GG 0608 SPH 1 GG 1308, 2508, 3108 Vecht, MH 1 VM 1508 SW alarmerend ex LS 1708 BP 1 LS 2208 EW 1 LS 3108 DW 1 AR/HR 3108 Berkumerkolk 2 HR/AR

Groene specht· 1707 VH 1 VM 1907 Ankumer Es 1 VM 3007, 0208, 0408, 1208, 1508 Dalfsen 1 VM 0508 Vilsteren 1 VM

Boareozwllluw (meer dan 50 en aile

Gele kwlkstaart (meer dan 10, aile okt­

mrtwrn en terr.)

1608 SPH c 23 slpl GG

Grote gele kwlkstaart • 1208 Vilsteren 1 VM

Blauwborst • 2006 2206 0707 2207 1508

DD SW SW VW SW

3z HB 3r JvA 7 JvA 1 HB 5r JvA/LS

Zwarte roodstaart • 2307 Sophiaziekenhuis 1 GvK

Gekraagde roodslaart • 2107 WP 1 HR/AR

Paapje ' 1508 SW juv r JvA/ LS

Roodborsttapult • 1307 DM 3 HvdH

Ta puil • 3007 0808 1608 2308 2808 3108

BL 1 HvV KE 1 CF POW 2 HvdH Uiterwijk 2 GvK DM 1 HvdH OW 1 BS

Zwols NaJ~ull1jdschrln I 25

Waa rnemers AdG AR BS CF FSO GB GG GSC GvK HB HR HSC HvV HvdH lBO

appelvink (Coa;O\hrallStes COCCQtlmIuSles)

Iota: Frank Neijls

Grote lijster •

Wlelawaal'

1708 BP 8 L5

0807 Haersterveer 1 AR/H R

Sprlnkhaanzanger'

Raal'

220 6, 0707 SW lz JvA 06 07 SW 2r LS

0708 Wythmen ( 1) JH

RlelzanlJer •

Rlngmus ( meer dan 10)

0407 0608 1508 1608

1307 Zalk-De Za nde c 50 HvdH 2207 VW 13 GG

EW 1z LS SPH 1 GG SW 9r LS SPH 3r GG

Adri de Gelder Albert Roefing Be Schilder Cor Fikkert Fred Sollie Gerard Beersma Gemt Gerritsen Gerard Schulten Gert van Kllnken Han Beeuwkes Henk Rensink Hans Schlphorst Henny van VIIsteren Herman van der Hart Jort Bosman JH Jan Hullen lvA Joop van Ardenne LS Lennaert Steen LZ Louis Zandbergen MHO Mark Koksberg Maarten Kaales MK RG Rinus Goutbeek VM Vincent Martens WH Wlm Helder WvdB Wlm van den Bergh

Huismus (meer dan 10) 0408 Zw olle , Plette rst raat 25 GG

WalerrJetzanger • Kneu (m eer dan 10)

1508 SW lr ]vA/ LS

1208 OSW 107 GG 1508 SW 35 0 LS

Grole ka reklel • 1508 SW I r LS

Krulsbek ' Spotvogel 30 07 Veerallee l r GG

TulnHulter 1308 Veerall ee 1 GG

Grasmus 1708 Vee rallee 1 GG

0707 Daarle, Roen erveen 6 naar noord VM 1707 VH (7) VM 2407 Veerallee 2 naar NO en min 2 naar Z GG 2807 DH (6 ) JH 300 7 Veerall ee grote groep naar ZW GG 300 7 Veera ll ee 8 naar NO GG

Grauwe vii au anvanaer 30 07 Vee rallee 1 GG

Bonia vllegenvanger 1108, 1308, Veerallee 1 GG 1908 Veerall ee l r GG 2008 Veera llee 2r GG 1208 Aa- La nde n 1 HvV

Appelvlnk' 1306 Dieze-Oost (3) HB 2407 Veerallee 1 naar zu id GG 2607, 0508, 0608, 0708 , 0808 Veera llee 2 GG 0308, 0408, 0908, 1008, 1108, 1308 Veerallee 1 GG 1508 SW 3 naar zw LS

Zwarte mees • 300 7 Veerallee

ill Y

GG

Malkop 2.206, 0707 SW 1 JvA 310 8SW 1z LS

26 I ZMls Natu1!1 Tljdschllh

Rlelgors (meer dan 10 en 'l oy-feb wrn .) 06 07 SW 40 LS

l Ie jaa(gantj nt,"m,,, ti

KNNV

IVN

Konlnkllike Nederlandse Natuurhlstorische Yereniglng Yerenlging voor veldbiologle

Verenlging voor Naluur- en Mllleueducalie

Afdelingsbestuur

Afdelingsbestuur

voorzilter

Henk van Biliterswijk

voorziller

Westenholterweg 7 8042 AE Zwolle 038 - 4234191 [email protected]

secre1aris

Chris Overkleelt

sacretaris

Petra Schep

panningmeester

Dirk Maas

bestuurslld

Elja van Dongen Prlnses Irenelaan 24 8091 AT Wezep 038 - 3762696 [email protected]

besluurslld

OIeller Siege v. Mlddachtenmarke 15 8016 GC Zwolle [email protected] 038 - 4654840

De Doomweg 49 8035 PD Zwolle 0529 - 427255

besluurslld

Ge"it ten Brlnke Scriveriusmate 16 8D14 JV Zwolle 038 - 4654968 [email protected]. nl

Venestraat 11 8011 GJ Zwolle 038 - 4229150 [email protected]

bestuurslld

Aile Blom Eerbeek 4 8033 BJ Zwolle 038 - 4541458 johanblom@wlsh. nl

Vliet 9 80 32 AP Zwo lle 038 - 4527366 [email protected]

pennlngmeester

Albert Versteegde Thorbeckelaan 2a 8014 AZ Zwolle 038 - 4654270 [email protected]

tel. contacl.adres

Gerda Boonstra 038 - 42173 17

website www.lvnzwolle.cJb.nel [email protected]

Nicole YeFVoor1 Kattenwlnkelweg 12 8015 PW Zwolle 0529 - 481488 [email protected]

posladres

IVN Afdellng Zwolle e.o. Postbus 272 8000 AG Zwolle

Conlribulle IVN website www.knnv.nl/zWolle website Vogelwerkllr. www.vwgzwolle.nl [email protected] postadres

KNNV Afdeling Zwolle Postbus 1275 8001 BG Z ,,"olle

Donateurs mln imaal € 7,95 per jaar; Leden (actlef) {; 13,60 per jaar; Incl. toezendlng van Mens en Natuur; Huisgenootlid € 6,30. Gironummer. 124197 t .n.v. IVN Zwolle Wijzlgfngen m.b.t. het donateurs- en lidmaatschap schriftelljk doorgeven aan postadres of per e-mail : [email protected]

Conlribu!le KNNY

Leden € 25, - per jaar, Incl. toezendlng van Natura,

het landelljke t1jdschrlft van de KNNV;

Huisgenootleden { 11,­ Regiona le leden (afdelingslid) { 14,­

Glronummer: 998242 t.n .v. KVNV Zwolle

Rlcbtlljnen voor bljdragen aan hel ZNT • Aan de omvang van bijdragen worden geen eisen gesteld. Een te lang artikel . ter beoordeling van de redactie . kan verdeel d worden over twee numme rs van het ZNT. • Namen van soorten wo rden cursief (bijv. hU/smus) aangeduld, dat geldt oak voor het meervoud (huismussen). • De tekst vlordl pial en zonder juaevoea de iIJustraties aange leverd. Geen gebruik van tabs of (vaste) returns. GetaIJen onder de tien in de tekst worden uitgeschreven.

11 f "wg¥lU nUlllmer 5

• Figuren en foto 's ondersteunen bij vcorkeur het artikel. Seide kunnen zowel digitaal als analcog worden aangele'lerd. • Lileratuur \'Iordl op de volgende wiize opgebouwd: auteur. kornma, jaartal. punt. titel van verhaal. tijdschrift. jaargang. nurnmer. pagina 's (aan elkaar). Voorbeald: Ark. J. van., 2005. Hel verdwijnen van de Kulfleeuwerik in de regia Zwolle. Zwols Natuurtljdschnft 18(1) 12·15.

ZwOIS NatUUI Tljrtschnn

I 27

indian onbestelbaar verzenden. aan: IVN Postbus 272 8000 AG Zwolle

gezamelijke Ultgave van KNNV afdeling Zwolle en IVN afdeling Zwolle e.o .