F 45 ^ ^ ^ ( ^ < . '«Jfï
i*»i.
/£û ^ .
T
BjByOTHEEK VAN HET VBEDESPALEIS
090000 0346700 9
VRIJ M O E D I G E (jO'l
'
V
A
N
E
BRIEF B ,N
'
U I T G E W E K E N
HOLLANDSCHE AAN
ZIJN
REGENT,
VRIEND
IN
H O L L A N D , AANGAANDE
DE
S C H E L D E . No.
/ ' ^
I.
Te bekomen: Te Alkmaar hij Harttmink, Amfterdam v. d. Burg, Holtrop , Keizer, v. d. Kroe, en Wtjnands, Arnhem Troost, YiexgiViO-pzooxaRiemsdijk &Bronkhorst, 'sBoschPalier^ Breda v. Bergen, Brielle Boers â? Merkenhurg, Campen Brok, Delft Roelofswaard, Deventer Brouwer, Dordrecht de Haas, en v Eysden , Edam Rolff, Enkhuizen Kallmhach , Gouda Verblaauw, Groningen Hoving , HaageKlis, Haarlem Loosjts, Tetmans cnTValre, Harderwijk V. Kasteel. Hoorn Ver-mande^ Leeuwarden C«« hais en v. Sligh, Middelburg Keel, Wed. W. Abra^ hams, Rotterdam v. d. Bries, Pols en J) f^is, Schiedam Poolman, Utrecht Paddenburg , Mld en Altheer, Vlaardingen Nykerk, Vlisfingen Corbelyn, Zutphea *. Eldikf Zierikzee w » Stttert, a 3 ft.
i1?PM0T!4crs||F\
'yj PAL Ai s DE LA P A I X
' ^
fel
rt^
VRIJMOEDIGE
BRIEF
i
A~A,NGAAND£
S
C
H
E
j Ls.
DE
D
1u
N Erf
V V atineer men de vraag wel zal beantwoorden, of de opening der Schelde veel nadeel aan den Koophandel der Republiek zoude toe brengen, moet men opklimmen tot. die bronnen, welke in voorige eeuwen Ant'
gezetenen; de Natuurlijke oorzaakeji waaren de oorlogen m Duitschland, de burgerkrijg in Frankrijk, de twisten om de kroon door die van de roode en witte ïloos in' Engeland, eó de rust en veiligheid waar in Brabant en Vlaanderen meestendeel verbleeven— In Engeland was geen een laaken of wolle-fabriek; — de wolle wierden allen uitgevoerd naar Vlaanderen en Brabant, om daar bearbeid te worden, gelijk, ook de meeste Spaanfche ; — daar was bijna geene fcheepvaart naar het Noorden dan van de Ne* derlanden vooral van Antwerpen ; — zij bragten de gemaakte ftoSen in 'c Noorden, ruilde Noor» fche waaren en bragten die wederom ua^r 't Zuiden en vooral naar Spanjen, toen die troon «Joor Karel den Vijfde beklommen wier^d ; —i de ontdekking der Spaanfcbe West-Indien, waac door een vloed van Goud in Spanjen kwam, maar te gelijk eene ontvolking geboren wierd,^ welke aanleiding gaf dat de fabrieken in Spanjen geheel verwaarloosd wierden, was eene oorzaak der meerderen bloei der Nederlandfche fabrieken, gelijk ook daar onder te teljen is de •ftntdekkingder Oost-Indien door de Portugeezçn, welke alle hunne fchatten naar de Nederlanden bragten, van waar die weder naar 't Noordçn enkel voo| de. Nederlanders, en vopial door
;
<
'5
>
,£ie van Antwerpen gebragt wierden: — het was "geene zeldzaasuheid eeni^e honderd fcheepen, van 't E^orden op eemèn tijd te Antwerpen te zien binnen valleni Aldus was Antwerpsti ge fteld toen Keizer Karel de Vijfde die landen lïiet de Spaanfche kroon, vereenigd bezat: en het is ook deze Vorst,, die de eerfte oorzaak geweest is van 't verderf der fabrieken; — tön zijnen, tijden waren in de flàd Gent al leen bijna'i8o duizend weevers. '■mm0^ 'De hoofdbronnen dan van Antwerpens wel vaaren waarem: i» Dé wolle, fabrieken, wel ke bijtia nergeta dan in Brabant en Vlaan deren geoeffend wierden., a» De zeevaard daar uitfpruitende, welke hun dan s^aanbragt. ,De fchatten der nieuwe: waereld, het. goud en zilver .'der West. En 4° de fpecerijen en iOostIndifche. waaren van Portugal, welke 50 weder in het Noorden door de vaart op de Oostzee verruilt wierden tegen. derz^ver voortbrengzélen. , ' ' ^W^M' Het eerfte verval in de fabrieken én dus bij gevolg'van den Koophandel was 1° de op komst der hervormiDg, door Lutsfi ZwingUus^ Calvin en anderen ; — de geweetensdwang dreef veel Koopluiden, die de hervorming waren toegedaan wit Vlaanderen, Brabant en ande^ i A3 re
■ 8 ^
mm
< ö > iw Provintîen; dan dit ging zeer langzaam. Maar de Magiftraat van Gent, in de meenig vuldige beden, die Keizer Kaïel de Vijfde deed, om zijne eeuwigduurende oorlogen te onderfteunen, niet willende confenteerenj maar zig op het groor prevUegie van vrouw Ma ria van Boergondien beroepende en zjg tegens ^e Gouvernante der Nederlanden in ftaat van verdediging (lellende, zo dagt het den dwingeland Karel van aanbelang te zijn deze fechtyaardigen tegen/land, onder àe naam van Rebellij te fmooren: hierom trok hij in per foon door Frankrijk, en belegerde Gent in den jaare 1540 en dwong het tot de over gaaf, zijn uitbundige wreedheid in het ftraf fen der zogenaamde Rebellen veroorzaakte, dat die ftad door duizenden nuttige wolle wee» vers, kooplieden en nuttige burgers verlaaten wierd, die zig herwaards en derwaards verfpreid àeo, onder welken ook eenige naar H olland, maar wel ~voornamelijk naar Engeland overgin gen, alwaar zij wel ontvangen wierden, zetten de zig voornaamlijk neder te Norwich, Colches ter en Londen, behalven andere plaatfen: D« hervorming in de Nederlanden toeneemende, deed ook de vervolging, en inquifitie «oeoee pien, en het land wierd meer eo meer ver* laa
fp
■«■H^
laaten, Wï|ar v?n de raeesten Engeland. ver kooren, vooral toen Philips de inquifitie mh de invoeren, en de Nederlanden naar wille, keur regeeren: Koningin Elifabeth lokte meei^ et? meer de woUe weevers m, gaf bun zeer groote voorrechten, zo dat de woUe weverij en aldaar zo zeer begonnen te hloeijen, dat Î de Engelfche in plaats van gefabriceerde 'f WDllp goederen voor in te voeren, hun^ ^ ne laakenen begonnen uit te voerçn — ~^ 4e * mindere vervolging in de Provintie U H olland bragt daar ook veele werklieden 1 heen, vooral de veiligheid, die men daar t genoot, na dat de Nederlanden tegen Phi' lips waaren opgeftaan, en dat de zeyen uei-, ^ ne landfchappen zig tegçp den Tijran bevei; ligden : men kreeg daar pog overvloedig % Spaanfche en Engelfche wolle: ook bleef Antwerpen fteeds het middelpunt van den handel van Europa, hoewel merkelijk vermin dert, alzo Amfterdam den geheelen noordzen handpl tot zig trok. H et voeren van een zo S4 langdurçnden oorlog verarmde de Spaanfche Nederlanden, de Spaanfche wreedaarts plunder den en verwoesteden het land, die troepen on betaald zijnde, plunderden ook Antwerpen na het overgaan van die ftad aan Parraa, en haa A 4 ren
reö ' Kîoop^and'el " wîerd' róer vM' "b'È^emWert éioèr 'à 'Staiitfche' 6Wiô|fc1iëépèft,' '!Z'eeûtvfche vrijtjûué'fs ent. — Eti Forcûgal', 'naf dïit hët mec' Spatije'dbol PhiÜpis ottdë^ een^blc 'gebragt'was, râaftte'*Éijhe'Oostet'fché'W^hingéH' Itwij^, 'wel k'e"^aTr^éb6f dê^'^tàtéh ^ierferf'
51 9 ï» éeeû voortiîî^gt'Toor Brabant-r wijl dat in zig zelve geene WoUe genoeg teelen kan, omzig zelve te kleeden, zo min als onze zevert Provintien; hoewel Brabant even gelijk wij, Bie teeld eenigfins- zoude kunnen vermeerderen, echter nooit oth tegen Schotland en - Ierland te kunnen opwegen. ' ' . Wat de tweede bron van welvakti aanbelangt namentlijk de'voortbrengzelen ^'der Oost,'die beeft zig door de-överwinningen--der Portugeefche bezittingen, aanAmfterdam en deze Provintien geïegt: de Westr-Indifchen hahdel is zO onder alle xfolken verdeeld en de Colonien zijn aan ieder Rijk zo'oii der worpen, dat-Brabant eti Vlaanderen-ér niets-van krijgefl'kimnen, bijgè^ volg blijft ook 'Antwerpen hier van verftooken i Oü^at uitzigt hééft Antwerpen dan,i vraagt giji ttiisfchien als de Schelde open isl Geene, mijil Heer ! als op idierihandel, welke thans te Oosr tende gevestigd is, die zal zig naar AntWerpöa om de betere haven en het veiliger inkoomen verplaatfen , en Antwerpen zal een' ftad vaa Koophandel-worden op het Noorden, van daar zullen zij hun hout, pik, teer, hennip, ilokvis &c. van daan baaien, maar zij moetei» dir ook alles' met hun geld betaalen-, wijl hun taöd niets voortbrengt, om daar heen te voe-
seii t *> wa^^egen
w'^
gp^
fpeqçrijen
-ea.
©set- egi W'p^c-Indifthe \ïy^aren qog b^bbeti^^ ett dus hierin aldjà: v<>pr qit fsijn. ..
on«ê
haj^d^l jçr weinig nadeel
dopr
lijden'2al, .Içid^ ik ook af ^lit den aart der BwbaftderjLS TT-wil,gen laqd |n negofie eenig» zints floreeren, dan moeten de kooplieden de ujtçfftg
naarfijgheid en zni^igheid aanwenden,
wijl allo laqdfn jchans elkandecen in den han^ del benijden: dit zit in de Prabanders niet» ik beroep njij op de ondervinding in den laat-, ften Engelfchen oorlog ; — onze handel aan de^ Engelfche geweldenarij overgegeven werdende, go wierden de kooplieden gedwongep vreemde vlaggen te gebruiken, veele verkozen de Keif ^«lijke,
çn
men rigte huizen
p p , in *t k o r t , er was geen
t§ Oostende bçrging VOÖE
fchfiepep en goederen meer, men moest leg* plaatzen
maaken, pakhuizen
oprechten, & c .
maar wat js er nu van overig? niets! en Oos» tende is genoegzjiam in deg .?çlyen vo^r dien oorlog. :> Maar Gij
vraagt
Schelde open
ftaat
.\'&«K^
i s , zullen
misfchien, zig
,^ als de
te Antwerpen
geene hollandfche kooplieden vestigen? kelijk
9
ja:
indien
men
hier
alç
voortgaat
Denden
i
llandel, én ^ - ^ w o o n e r raçt lasten te over^ ïsjnden: zeeker is alles in Braband en Vlaanderen minder belast, en men zal van Antwerpen gelijk van Oostende, maar niet zo bepaald, een vrije haaven maakèn : de Luiden, vooral Koopluiden die eens geftabilieerc zijn, verhuizen niet ligt i maar wil men lasten op lasten ftaapeïen, om zijn politique verbintenisfen geftand tè doen; dan beginnen zij te vertrekken, en plawzen zig elders: en om dat dit niet zoude gefchieden, moet men hier het werk des koophandels eenmaal onderbanden neeraen, en voor deze landen een P O R T O FRANCO openen, of wij ïaaken er evenwel uit, al bleef de Schelde geflooteni' —iAl sedert eene Eieuw heeft zig den handel gaan verleggen: alle volken zonder onderfcheidt hebben zig er op toegelegc, en met deo handel zal het even eens gaan als mee bet Dfispotisrtius, 19 't kort zal men zien, dat ieder volk vrij Wil zijn, alzoo zal men ook bezefFen, da< de Handel en Scheepvaart eens vrij moet zijn: ons land zelve zal den uio fluitenden handel van de fpeeerljen verliezen; men vindt dat die ook in de West wel groe*jen willen, wele Katieelboofflen groejen e» en
■■■■
m worde»H £)p Jamaica gefthildf, de,Caneef is w goed; al^die van Cijlpnj.en tJenkt gij tikt. dat Ook de Naspelen en Nooten in JD!?ifuw^eeknd én Bo tkamj-baij in de inieuwe Colonie der Ertgelfche groejeç ' züHen : de Jaatfte Wordçjaher .gevonden en de eerfte'heB). iJjen :de Franfeij op Mauritius ; — door eene goede direöie ïn onze O. I. Cemp. kan dat Jcw^tnog lang worden te rug g«houdenw') Laaten wij ons hoofd niet breeken mee het openefl ,def «Schelde, 20 wij op onzea eigen handel agtftaan, zal het niets te bei duiden, hebban' of deze rivier al pf niet door dfii Brabanders .bevaaren worde:maar laaren ïivij een bron.van welvaart openen, die ons ^eer ijabij ig,; die wij' in^fon^^ magt hebben M'! 4le door jeetje verkeerde jalotifie onze Kooplieden onthouden word., r—> Ik' meen de vrije vaart op de Kaap tie goede H oop, yerlos die Colonie van de verdrukking der O. I. Corap. breid de. Colonie uit, en er is een bron van ongemeene wel* vaart geopend, haalt van daar uwe Wijnen, een gedeelte 4 Van uw graan, moedig de Schaaphoederij aan en gij zult wol hebben: van duizende Schaapen laat men de wol afval len^ men^jivU de moeite niet neemen, om die
'M""-'' ' " '
te
< 13 > te fcheeren ^ duizend Schaîapersri^gten, wor den mi va Zee gefmeeten, ' «et duizende Osfenhuiden, om dat de Ingezetenen niet wee ren , wat er mede aan te vangen y verlost huù van de Tijrannij waar onder zijzugten, e» gij hebt geene Spaanfche huiden meer nodig y zij zullen u overvloed, bereid of gedroogt leveren, voo'r dit alles zullen zij Nederland» fche waaren ' iu de plaats neerten, uwe ge ftorvene Fabrieken zullen weder herleeven, «n de verloste zullen u aankleeven en ge trouw zijn: dit is het eenig middel om huw te behouden. — Wanneer zij maar willen, kun^ nen zij zig vrij maaken, 'en at.idie voordeöJ len aan een ander volk fchehken, en als zij dit doen, wat word er ■ dan > van uwe vaarC na de Oost, of die svan geheel ]Europa, zij zullen zig in 't bezie van dien handel (lellen, met de Franfchen, en de O. I. Cómp. vergelden al die dwingelandij, die zij hebben^ onder^ gaan, en waar over ^men. hunne rklagten niet? eens heeftwillen hoonen; en's zo zij deze flap doen, die doorzigtige reeds lang voor zien hebben, dan zijtl. dêze Provintien no U maakt bedorven.^rrï^'^^H ^'j«rf'a|lfel6^u*i^i3 . ,Ziet daar ihijne gedagten, die ik gaarn taatl 'c oordeel van .rkundigere onderwerpe, ik ziô
i
T
OBSi
<
14
>
weinig of geene fwarigheid in '« openen der Schelde, Indien men die gebeurtenis door voorzigtige handelingen in ons land zo be<« ftuurd, dat die ons geen kwaat kan doen: van dit gevoelen ben ik reets geweest, toen de Keizer Jofephus ons 'er moejelijk over viel; mijn advies in den Raad was, om alles te doen wat mogelijk was door vriendelijke wegen, om de zaaken te houden, gelijk zij waaren, maar dat noch de Schelde noch Mastricht ons geen geld en vooral geen oorlog kosten moest, want dat het laatste lastig en kostbaar meubel ons al overlang de nutteloosheid van die vesting bad jnoete leeren kennen, dat zij lang Ijad moeten geflegt en verlaaten geworden zijn, en dus denk ik ook over 't nutteloos Venlo, leggende van rondsomme in Pruififche landen. Nu heb ik nog niet gefproken van de Rivier de Schelde zelve, welker vaarbaarheii men zegt dat in den loop van 200 Jaaren merkelijk verflegt is —• en dit is niet onwaarfchijnelijk, kundige meenen dat zij geen groote en diepgaande fcheçpen meer dragen kan» en dat dit gebrek niet gemakkelijk weer te herftellen zoude zijn ; anderen zijn van gedagten, dat de vaarbaarheid merkelijk zoude kunnen verbeterd worden. Wilt
<
15
>
Wilt gij een recht denkbeeld hebben, wat Brabant en Vlaanderen zouden kunnen wordea door inwendig beter beftuur en 't openen der Schelde, zo leest een Traftaatje bij van Schelle 1791 gedrukt waar van de Tijtel is. leerhandeling of ontwerp tot verbetering van koophandel y en alle andere 'takken van Industrie in de Oost: Nederlanden! het is door eenen verdreven Hollander gefchreeven: zija voordragt Ts in het beste dagligt gefteli, maar gij zult 'tT ook uit zien, dat de koophandel van Brabant wel te verbeteren, maar volgens erkentenis van den Schrijver zeive, nooit tot zijn oude luister te brengen is: en als men eens alles naauwkeurig onderzogt, zo zoude wij denkelijk bevinden dat de opening der Schelde, hoewel in eenige opzigten ons benadeelende ; echter nieiiwe broftnen vaa handel zoude opleveren die dat nadeel weder rijkelijk zoude vergoeden. Gelijk onder anderen de Haring-negotie, en die in gezaagd houd. Zo ik niet geheel aan Uwe verwagting in het beantwoorden der vraag hebbe voldaan, zo weet, dat ik ten minllen aan den fpoed waar mede gij mijn antwoord hebt verzogt', voldaan hebbe: des ben ik gelijk altijd Mijn Heer enz.
1
P^ff'"!"''^Sï!^jî-»avjasi-«IJ8- ■""
is
