-Rapporten. Een archeologisch bureau-onderzoek aan de Spanbroekerweg te Spanbroek, gemeente Opmeer (NH) ARC-Rapporten

-Rapporten

Een archeologisch bureau-onderzoek aan de Spanbroekerweg te Spanbroek, gemeente Opmeer (NH)

M. Verboom-Jansen & A.J. Wullink

ARC-Rapporten 2010-268 Geldermalsen 2010 ISSN 1574-6887

Colofon Een archeologisch bureau-onderzoek aan de Spanbroekerweg te Spanbroek, gemeente Opmeer (NH) ARC-Rapporten 2010-268 ARC-Projectcode 2010/567 Tekst M. Verboom-Jansen & A.J. Wullink Afbeeldingen M. Verboom-Jansen Redactie K. Otten Versie 1.1 (concept), 15 december 2010 Beheer en plaats van documentatie Archaeological Research & Consultancy Autorisatie — C.G. Koopstra Uitgegeven door ARC bv Postbus 41018 9701 CA Groningen ISSN 1574-6887

Een recente lijst van de ARC-Rapporten is te vinden op www.arcbv.nl

Rapport 2010-268

ARC bv

Projectgegevens Projectnaam Projectcode CIS-code

Spanbroek, Spanbroekerweg 2010/632 44.083

Projectleider Contact

drs. A.J. Wullink 0345-620101, [email protected]

Opdrachtgever Contact

BRO, dhr. J. Visser 020-5061999, [email protected]

Bevoegd gezag Contact

Gemeente Opmeer, dhr. M. Burger 0226-363333, [email protected]

Locatiegegevens Toponiem Plaats Gemeente Provincie

Spanbroekerweg 110 Spanbroek Opmeer Noord-Holland

Kaartblad RD-coördinaten

19E N: 125.491/523.528 O: 125.631/523.333 Z: 125.592/523.316 W: 125.468/523.491

Oppervlakte

1,3 ha

Beschrijving onderzoekslocatie Geologie

Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Wormer

Geomorfologie

Getijde-inversierug (N) en welvingen van getijde-afzettingen (Z)

Bodem

Tuineerdgronden, poldervaaggronden en leek-/woudeerdgronden.

Historische situatie

In 1832 was de onderzoekslocatie onbebouwd en in gebruik als weiland. Vanaf 1961 zijn verschillende gebouwen op de onderzoekslocatie gerealiseerd.

Archeologische verwachting

Door de ligging op een kreekrug is er een hoge archeologische trefkans op archeologische resten en/of sporen uit de Bronstijd. In het noordelijke puntje van de onderzoekslocatie is er ook een hoge trefkans op archeologische resten en/of sporen uit de Late Middeleeuwen.

1

•

Spanbroek

525

524

523

124

125

126

127

Afbeelding 1. Topografische kaart van de onderzoekslocatie en omgeving (blauw omlijnd), voorzien van RD-coördinaten. Bron: Topografische Dienst Nederland.

522

Rapport 2010-268

1

ARC bv

Inleiding

1.1

Aanleiding tot het onderzoek

In opdracht van BRO Amsterdam heeft Archaeological Research & Consultancy (ARC bv) een archeologisch bureau-onderzoek uitgevoerd voor een locatie aan de Spanbroekerweg te Spanbroek, gemeente Opmeer. Aanleiding tot dit onderzoek vormt de voorgenomen herontwikkeling van de locatie. Voor de benodigde bestemmingsplanwijzig dient, conform de Wet op de archeologische monumentenzorg1 , het plangebied eerst te worden onderzocht op de aanwezigheid van archeologische waarden. Het onderzoek is uitgevoerd conform de eisen die gesteld worden in de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.2).2

1.2

Ligging en beschrijving van het onderzoeksgebied

De onderzoekslocatie ligt deels binnen het bebouwingslint van Spanbroek (zie afb. 1), aan de zuidzijde van de Spanbroekerweg 108. Het perceel is grotendeels bebouwd met bedrijfsgebouwen (Appel Beton). Deze zijn tot ongeveer 80 cm –mv gefundeerd. De aanwezige betonverdichtingsmachines zijn echter tot 350 cm –mv gefundeerd. Verder is er een verhard erf aanwezig. Het oppervlak van de locatie is ongeveer 1,3 ha. De maaiveldhoogte varieert van ongeveer 0,1 m −NAP in het noorden tot 0,5 m −NAP in het zuiden van de onderzoekslocatie (zie afb. 2).

1.3

Overzicht van de geplande werkzaamheden

Alle bestaande gebouwen zullen worden gesloopt. Ook zal een aantal fundaties moeten worden verwijderd tot een diepte van max. 350 cm –mv. Daarnaast is in het verleden tot deze diepte in een aantal gevallen puin gestort. Dit puin wordt in het kader van milieusanering verwijderd. Hierna zullen elf woningen worden gerealiseerd (zie afb. 3). Het is mogelijk dat de woningen onderkelderd gaan worden. Hiervoor wordt de bodem tot ongeveer 300 cm –mv ontgraven. Daar waar geen kelders komen, zal voor de fundatie de bodem tot ongeveer 60 cm –mv worden ontgraven. Het is nog niet bekend of fundatie op staal mogelijk is of dat er moet worden geheid. Ook zal ten oosten en ten zuiden van de onderzoekslocatie een sloot worden uitgegraven (zie afb. 3). Deze wordt ongeveer 80 cm diep.

1.4

Doel van het bureau-onderzoek

Doel van het bureau-onderzoek is het verkrijgen van inzicht in bekende en te verwachten archeologische waarden in en om het plangebied. Op basis van de verkregen informatie wordt een archeologisch verwachtingsmodel voor de onderzoekslocatie opgesteld. Hierin wordt beschreven of er archeologische resten aanwezig 1 2

In werking getreden op 1 september 2007. De inhoud van de KNA kan worden geraadpleegd op www.sikb.nl.

3

Rapport 2010-268

ARC bv

(kunnen) zijn in het plangebied, wat de potentiële aard en omvang hiervan is en of de voorgenomen werkzaamheden in het plangebied een bedreiging vormen voor het bodemarchief. Indien dit het geval is, wordt geadviseerd op welke wijze hiermee in het vervolgtraject van de plannen rekening dient te worden gehouden.

1.5

Werkwijze

Voor het bureau-onderzoek wordt bronnenmateriaal uit diverse disciplines geraadpleegd en ge¨ıntegreerd tot een archeologisch verwachtingsmodel. Op basis van geologische, geomorfologische en bodemkundige informatie wordt een beeld geschetst van de landschappelijke ontwikkeling van de omgeving van de onderzoekslocatie. Deze landschappelijke ontwikkeling geeft inzicht in de potentiële bewoonbaarheid van de locatie. Voor de beschrijving van de archeologische waarden wordt gebruikgemaakt van Archis2 – de online archeologische database van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) – , de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) en de Archeologische Monumenten Kaart (AMK), en, indien van toepassing, van informatie over eerder gedaan onderzoek en archeologische waarnemingen. Voor onderhavig onderzoek is gebruikgemaakt van de cultuurhistorische waardenkaart van de provincie Noord-Holland (CHW)3 en de archeologische beleidsadvieskaart van de gemeente Opmeer. Voor de historisch-geografische ontwikkeling en bouwhistorische waarden op en in de nabijheid van de onderzoekslocatie, wordt gebruikgemaakt van de CHW van de provincie, KICH.nl, watwaswaar.nl en historische bronnen. Hierbij wordt ook ingegaan op eventuele (sub)recente verstoringen die de archeologische verwachting be¨ınvloeden.

3

http://chw.noord-holland.nl/start.asp?mapsize=558

4

Rapport 2010-268

2

ARC bv

Resultaten bureau-onderzoek

2.1

Bekende aardwetenschappelijke waarden

De onderzoekslocatie ligt in West-Friesland, in het noordelijke zeekleigebied. De geologische ontwikkeling van dit gebied hangt nauw samen met de holocene zeespiegelstijging. Aan het eind van de laatste ijstijd (het Weichselien) stond de zeespiegel ongeveer 125 m lager dan nu. Tot het Atlanticum (7.000 jaar BP)4 steeg de zeespiegel zeer snel door het afsmelten van de ijskappen, waardoor de kustlijn zich in oostelijke richting verplaatste. Als gevolg van deze zeespiegelstijging, vernatte het Pleistocene oppervlak door uittredend grondwater, waardoor er zoete kustmoerassen ontstonden waarin veenvorming optrad (Berendsen 2004). Dit veen wordt gerekend tot de Basisveen Laag binnen de Formatie van Nieuwkoop (De Mulder et al. 2003). Door de voortgaande zeespiegelstijging ontstond vervolgens een waddengebied, waardoor het Basisveen werd bedekt onder een pakket mariene afzettingen. De in dit waddenmilieu gevormde mariene afzettingen worden gerekend tot het Laagpakket van Wormer, Formatie van Naaldwijk (De Mulder et al. 2003). Tussen 5500 en 4500 BP was de snelheid van de zeespiegelstijging dusdanig afgenomen dat de kustlijn zich stabiliseerde (Beets & Van der Spek 2000). Door de vorming van nieuwe strandwallen, werd er een gesloten rij van strandwallen gevormd, waardoor de zee minder invloed had op het achterliggende land. Hierdoor trad er in dit gebied verzoeting op en werd er op grote schaal veen (Hollandveen) gevormd. In West-Friesland kon het waddenmilieu zich echter handhaven doordat het via het Zeegat van Bergen in verbinding bleef met de Noordzee. De afzetting van mariene sedimenten ging door tot de sluiting van het Zeegat van Bergen, 3.200 jaar BP. Door differentiële klink treedt er reliëf-inversie op waardoor de voormalige, met zand en zavel opgevulde, geulen en kreken als kreekruggen relatief hoog komen te liggen ten opzichte van het omliggende kleigebieden. Het voormalige waddengebied verzoette en uiteindelijk kon ook hier vanaf 3.000 jaar BP veenvorming optreden (Berendsen 2005). Dit veengebied werd vanaf 1000 n. Chr. ontgonnen. Als gevolg van de ontwatering en de oxidatie van het veen, daalde het oppervlak. Hierdoor konder er opnieuw inbraken vanuit zee voorkomen, waardoor het veen deels is geërodeerd en er mariene sedimenten werden afgezet (Wagenaar & Van Wallenburg 1987). Deze mariene afzettingen vormen het Laagpakket van Walcheren binnen de Formatie van Naaldwijk. Daar waar in de ondergrond het Hollandveen Laagpakket ontbreekt, is het niet mogelijk een onderscheid te maken tussen het Wormer en Walcheren Laagpakket. Om het gebied voor verdere overstromingen vanuit zee te beschermen, werd de West-Friese Omringdijk aangelegd. Deze dijk werd in 1288 n. Chr. voltooid (Wagenaar & Van Wallenburg 1987). Volgens de geomorfologische kaart ligt de onderzoekslocatie grotendeels op een hoger gelegen getij-inversierug (3K33). Deze behoort tot het Wormer Laagpakket. Volgens (Rosing 1995) stamt deze getijdekreek uit 1800 tot 1500 v. Chr. Het uiterste zuidwesten van de onderzoekslocatie bestaat uit welvingen in getijafzettingen (3L20). Verder is er in de omgeving van de onderzoekslocatie een vlakte 4

BP: before present, jaren voor heden waarbij 1950 als referentiejaar wordt genomen.

5

Rapport 2010-268

ARC bv

van getij-afzettingen (2M35) aanwezig. Volgens de bodemkaart zijn op de onderzoekslocatie drie verschillende bodemtypes aanwezig (zie afb. 5). In het noorden van de onderzoekslocatie worden tuineerdgronden verwacht (EK19-VI). Tuineerdgronden zijn kleieerdgronden met een donkere bovengrond (A-horizont) van meer dan 50 cm dik (De Bakker & Schelling 1989). In het midden van de onderzoekslocatie worden kalkarme poldervaaggronden gevormd in lichte zavel (Mn15C-VI) verwacht. Poldervaaggronden zijn kleigronden met weinig profielontwikkeling; de gereduceerde horizont (Cr-horizont) komt vaak binnen 80 m −NAP (De Bakker & Schelling 1989). In het zuiden van de onderzoekslocatie worden kalkarme leek/woudeerdgronden verwacht (pMn55C-III/pMn55C-V*). Zij verschillen van poldervaaggronden in het feit dat zij een minerale eerdlaag (A-horizont) hebben. Bij leekeerdgronden is deze dunner dan 30 cm, bij woudeerdgronden is deze tussen de 30 en 50 cm dik (De Bakker & Schelling 1989). De dunne tot matig dikke eerdlaag is ontstaan doordat tijdens de ontginning van het gebied in de Late Middeleeuwen het restant van het veendek door de top van de onderliggende Wormer-afzettingen is geploegd.

2.2

Bekende archeologische waarden

Door hun relatief hoge ligging zijn kreekinversieruggen bijzonder geschikt om op te wonen. Gedurende de Midden- en Late Bronstijd, na de afsluiting van het Zeegat van Bergen rond 3.200 BP, is West-Friesland dan ook intensief bewoond geweest. Naarmate het gebied vernatte, ging men ook op terpen, op de minder hoog gelegen delen wonen, zodat de hoogste delen, dus de voormalige woonplaatsen, als akkerland gebruikt konden worden (Fokkens 2005). Dit is ook gebleken uit eerder onderzoek dat ARC bv heeft uitgevoerd (Ufkes & Veldhuis 2003). Vanaf 2.600 jaar BP werd bewoning door de vernatting en de daaruit voortkomende veengroei onmogelijk en duurde het tot het jaar 1000 n. Chr. voordat het gebied opnieuw werd ontgonnen. De onderzoekslocatie heeft op de IKAW (afb. 6) door de ligging op een getijinversierug een hoge archeologische verwachting. De vlakte en welvingen van getijde-afzettingen hebben een middelhoge trefkans. De trefkans betreft voornamelijk resten van nederzettingen uit de Bronstijd, toen de kreekrug geschikt was voor bewoning. Daarnaast ligt het noordelijke puntje van de onderzoekslocatie (ca. 14 × 35 m) binnen de historische dorpskern van Spanbroek, waardoor resten uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd kunnen worden verwacht. De historische kern van Spanbroek wordt op de AMK (afb. 6) en de cultuurhistorische waardenkaart (CHW) van Noord-Holland (zie afb. 7) aangemerkt als archelogisch monument van hoge archeologische waarde (monumentnr. 14.840). De grens hiervan is gebaseerd op basis van de historische kaart uit 1849–1859. Op de gemeentelijke beleidsadvieskaart valt het grootste gedeelte van de onderzoekslocatie in een zone waarbij rekening moet gehouden met archeologie wanneer het plangebied 500 m2 of groter is. Het deel van het terrein dat binnen de historische kern van Spanbroek ligt, valt binnen de zone waarbij rekening moet gehouden met archeologie wanneer het plangebied 100 m2 of groter is.

6

Rapport 2010-268

ARC bv

Op de kreekrug zijn verschillende archeologische monumenten bekend. Ongeveer 300 m ten zuidwesten van de onderzoekslocatie is een beschermd monument van zeer hoge archeologische waarde aanwezig (monumentnr. 1.424). Het betreft een terrein waarin sporen van bewoning uit de Vroege Bronstijd zijn aangetroffen (cultuurlaag). De sporen en resten zijn aangetroffen op kwelder- en kreekafzettingen. Ongeveer 200 m ten zuidwesten van de onderzoekslocatie is een monument van hoge waarde aanwezig (monumentnr. 5.853). Dit terrein omsluit monumentterrein 1.424 dat net beschreven is. Hier zijn uitlopers van de donkergrijze, zavelige laag, die correspondeert met het nederzettingsareaal van monumentterrein 1.424 aangeboord. Deze laag bevindt zich op 45-95 cm –mv. Ongeveer 145 m ten zuidwesten van de onderzoekslocatie is een monumentterrein van archeologische waarde aanwezig (monumentnr. 5.874) aanwezig. Het terrein omsluit de bovengenoemde monumenten. Verwacht wordt dat op dit terrein ook archeologische resten en/of sporen uit de Vroege Bronstijd aanwezig zijn. Op de kruising van de Spanbroekerweg en de Hertog Willemweg, ongeveer 415 m ten westen van de onderzoekslocatie, worden in de ondergrond resten van de vroegste kerk in het gebied verwacht (monumentnr. 10.842). Op grond van historische bronnen is een datering in de eerste helft van de Late Middeleeuwen vastgesteld. Ongeveer 680 m ten noordwesten van de onderzoekslocatie is een terrein van zeer hoge archeologische waarde aanwezig (monumentnr. 5.855). Het betreft een cultuurlaag uit de Vroege Bronstijd. In de ondergrond bevinden zich waarschijnlijk ook nog paalgaten en andere grondsporen. Ongeveer 525 m ten noordwesten van de onderzoekslocatie is een monument van hoge waarde aanwezig (monumentnr. 5.854). Dit terrein omsluit monumentterrein 5.855 dat hiervoor beschreven is. Hier zijn uitlopers van de zandige laag, die correspondeert met het nederzettingsareaal van monumentterrein 5.855, aangeboord. Deze laag bevindt zich op 65-145 cm –mv. Ongeveer 455 m ten noordwesten van de onderzoekslocatie is een monumentterrein van archeologische waarde aanwezig (monumentnr. 5.873) aanwezig. Het terrein omsluit de bovengenoemde twee monumenten. Verwacht wordt dat op dit terrein ook archeologische resten en/of sporen uit de Vroege Bronstijd aanwezig zijn. Ongeveer 700 m ten zuidoosten van de onderzoekslocatie is een archeologisch monument van waarde aanwezig (monumentnr. 5.872). Het betreft een terrein waar verschillende middeleeuwse vondsten zijn gedaan. Omdat het veen waar de mensen in die tijd op woonden is verdwenen, zijn alleen de diepere, tot in de mariene afzettingen gegraven grondsporen, zoals sloten, kuilen en waterputten, nog bewaard gebleven. Verder zijn in Archis2 op de getijde-inversierug diverse waarnemingen bekend. In het zuiden van de onderzoekslocatie zijn fragmenten proto-steengoed en fragmenten kogelpotaardewerk uit de Late Middeleeuwen aangetroffen (waarnemingsnr. 103.467). 0,5 m ten oosten van de onderzoekslocatie zijn fragmenten Paffrathaardewerk uit de Late Middeleeuwen aangetroffen (waarnemingsnr. 103.477). Het grote cluster van waarnemingen ten zuidoosten van de onderzoekslocatie betreft grotendeels waarnemingen uit de Middeleeuwen, met een focus op aardewerk-

7

Rapport 2010-268

ARC bv

fragmenten uit de Late Middeleeuwen (bijv. waarnemingsnr. 103.422, 103.462, 103.464, 103.467, 103.469, 103.477, 103.478, 103.480 en 103.491). Alle genoemde fragmenten zijn tijdens een oppervlakte kartering gevonden. Op ongeveer 60 m ten oosten van de onderzoekslocatie (Spanbroekerweg 116) is bij een booronderzoek mogelijk een (laat-) middeleeuws bewoningsniveau aangetroffen (onderzoeksnr. 17.942). De archeologische waarden werden direct onder de bouwvoor verwacht. Tijdens de uiteindelijke opgraving zijn (130 m ten oosten van de onderzoekslocatie) de resten ontdekt van een vermoedelijk meerfasige laatmiddeleeuwse huisterp en delen van het bijbehorende veldsysteem (onderzoeksmelding 36.513).

2.3

Historische ontwikkeling en bouwhistorische waarden

Het lintdorp Spanbroek is van oorsprong een veenontginningsdorp. Met de ontginning van West-Friesland werd in de 9e of 10e eeuw begonnen. Het gebied had door de ontginning en de daaropvolgende bodemdaling, last van overstromingen vanuit zee. Om het land daartegen te beschermen, werd besloten tot de aanleg van de West-Friese Omringdijk. Deze werd in 1288 voltooid (Wagenaar & Van Wallenburg 1987). Volgens de cultuurhistorische waardenkaart van de provincie Noord-Holland stamt Spanbroek uit de Vroege Middeleeuwen. Gezien monumentterrein 10.842 was in het begin van de Late Middeleeuwen een kerk in Spanbroek aanwezig. In 1414 n. Chr. kreeg Spanbroek stadsrechten.5 De Spanbroekerweg vormt de historische kern van Spanbroek. Langs de Spanbroekerweg zijn diverse rijksmonumenten aanwezig. Ongeveer 300 m ten westen van de onderzoekslocatie, aan de noordzijde van de Spanbroekerweg, is een rijksmonument van zeer hoge cultuurhistorische waarde aanwezig (rijksmonumentnr. 510.444). Het betreft villa ‘Beukenhof’ die waarschijnlijk uit het derde kwart van de 19de eeuw stamt. Rond 1900 is aan de linkerzijde een serre aangebouwd. Aan de achterzijde zijn na 1940 wijzigingen aangebracht, echter zonder het monumentale karakter van het object te schaden.6 Ongeveer 415 m ten westen van de onderzoekslocatie is een raadhuis uit 1598 aanwezig (rijksmonument 31.799).7 Op de onderzoekslocatie zelf zijn volgens KICH en de cultuurhistorische waardenkaart van de provincie Noord-Holland geen bouwhistorische waarden aanwezig. Op de historische kaart van Blaeu uit de 17e eeuw is te zien dat de onderzoekslocatie toen nog onbebouwd was (zie afb. 8). De Spanbranbroekerweg was al wel aanwezig. Deze ontginningsas is volgens de cultuurhistorische waardenkaart van de provincie Noord-Holland van hoge historische geografische waarde. De regelmatige strokenverkaveling is historisch geografisch van zeer hoge waarde. In 1832 was de onderzoekslocatie onbebouwd en in gebruik als weiland (zie afb. 9). Op basis van het beschikbare kaartmateriaal is niet met zekerheid te zeggen of tus5

Bron: www.archieven.nl. Bron: http://www.kich.nl/. 7 Bron: http://www.kich.nl/. 6

8

Rapport 2010-268

ARC bv

sen 1880 en 1961 bebouwing op de onderzoekslocatie heeft gestaan. In 1900 was de onderzoekslocatie in ieder geval nog grotendeels in gebruik als weiland (zie afb. 10). In de loop van de tijd is er steeds meer bebouwing op de onderzoekslocatie gekomen. Het grote gebouw in het westen van de onderzoekslocatie is tussen 1961 en 1971 gerealiseerd.8 Het grote gebouw in het oosten van de onderzoekslocatie is tussen 1971 en 1983 gerealiseerd. Het grote gebouw in het westen is tussen 1971 en 1944 in fasen uitgebreid.

2.4

Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel

De onderzoekslocatie ligt grotendeels op een kreekinversierug, waarop zich tuineerdgronden, poldervaaggronden en leek-/woudeerdgronden gevormd hebben. De kreekinversierug heeft een hoge trefkans op het voorkomen van archeologische resten uit de Bronstijd. Het noordelijke puntje van de onderzoekslocatie valt binnen de historische kern van Spanbroek, een archeolologisch monument van hoge waarde. Door de ligging in de historische kern is er voor dat deel van de onderzoekslocatie ook sprake van een hoge archeologische trefkans op resten vanaf de Late Middeleeuwen. In de omgeving van de onderzoekslocatie zijn zowel uit de Bronstijd als uit de Late Middeleeuwen waarnemingen bekend. De archeologische resten worden direct onder de bouwvoor/A-horizont verwacht. Door de lage grondwaterstand zullen vooral anorganische resten zoals (vuur)steen, metaal en aardewerk bewaard zijn gebleven; organische resten zoals hout en bot zullen waarschijnlijk niet bewaard zijn gebleven. Of er nog archeologische sporen en/of resten aanwezig zijn, hangt af van de intactheid van het bodemprofiel. Vanaf 1961 zijn verschillende gebouwen op de onderzoekslocatie gerealiseerd. Daardoor is in ieder geval ter plaatse van de huidige bebouwing een eventuele vondstlaag uit de Bronstijd verdwenen. Het bureau-onderzoek geeft geen aanwijzingen voor bodemverstoringen ter plaatse van het huidige onbebouwde deel van de onderzoekslocatie.

8

Bron: www.kich.nl.

9

Rapport 2010-268

3

ARC bv

Samenvatting en conclusie

De onderzoekslocatie ligt grotendeels op een kreekinversierug, waarop zich tuineerdgronden, poldervaaggronden en leek-/woudeerdgronden gevormd hebben. De kreekinversierug heeft een hoge trefkans op het voorkomen van archeologische resten uit de Bronstijd. Het noordelijke puntje van de onderzoekslocatie valt binnen de historische kern van Spanbroek, een archeolologisch monument van hoge waarde. Door de ligging in de historische kern is er voor dat deel van de onderzoekslocatie ook sprake van een hoge archeologische trefkans op resten vanaf de Late Middeleeuwen. De archeologische resten worden verwacht direct onder de bouwvoor/A-horizont. In de omgeving van de onderzoekslocatie zijn zowel uit de Bronstijd als uit de Middeleeuwen waarnemingen en archeologische monumenten bekend. In 1832 was de onderzoekslocatie onbebouwd en in gebruik als weiland. Uit het beschikbare kaartmateriaal valt niet op te maken of tussen 1880 en 1961 bebouwing op de onderzoekslocatie heeft gestaan. Vanaf 1961 zijn verschillende gebouwen op de onderzoekslocatie gerealiseerd. Een deel hiervan is tot 3,5 m –mv gefundeerd. Ook is tot op deze diepte puin op de onderzoekslocatie gestort. De rest van de gebouwen is tot 80 cm –mv gefundeerd. Geconcludeerd kan worden dat door de aanwezigheid van een betonbedrijf het bodemarchief op de onderzoekslocatie deels verstoord is. Hierdoor is ter plaatse van de huidige bebouwing een eventuele vondstlaag uit de Bronstijd verdwenen. Daarom kan voor het bebouwde deel van de onderzoeksloctie de archeologische trefkans worden bijgesteld naar laag. Voor het huidige onbebouwde deel van de onderzoekslocatie zijn op basis van het bureau-onderzoek geen aanwijzingen voor verstoring van de bodem aangetroffen. Hierdoor blijft ter plaatse van het onbebouwde deel van de onderzoekslocatie de hoge archeologische trefkans van kracht.

10

Rapport 2010-268

4

ARC bv

Aanbeveling

Gezien de hoge archeologische trefkans voor het onbebouwde deel van de onderzoekslocatie wordt alleen voor dit deel een vervolgonderzoek geadviseerd. Dit vervolgonderzoek kan het beste worden uitgevoerd als een verkennend booronderzoek, dat als doel heeft de bodemopbouw en de mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen be¨ınvloeden in kaart te brengen. Het is aan het bevoegd gezag, de gemeente Opmeer, om te bepalen of en in welke vorm vervolgonderzoek dient plaats te vinden.

11

Rapport 2010-268

ARC bv

Literatuur Bakker, H. de & J. Schelling, 1989. Systeem van bodemclassificatie voor Nederland; de hogere niveaus. Wageningen. Beets, D.J. & A.J.F. van der Spek, 2000. The Holocene evolution of the barrier and the backbarrier basin of Belgium and the Netherlands as a function of Late Weichselian morphology, relative sea-level rise and sediment supply. Netherlands Journal of Geosciences 79, pp. 3–16. Berendsen, H.J.A., 2004. De vorming van het land. Assen (Fysische geografie van Nederland). 4e, geheel herziene druk. Berendsen, H.J.A., 2005. Landschappelijk Nederland. De fysisch-geografische regio’s. Assen. Brandt, R.W. et al. (red.), 1992. ARCHIS. Archeologisch Basis Register, versie 1.0. Amersfoort. Fokkens, H., 2005. Woon-stalhuizen op zwervende erven. Nederzettingen in bekertijd en bronstijd. In: L.P. Louwe Kooijmans, P.W. van den Broeke, H. Fokkens & A. van Gijn (red.), Nederland in de prehistorie. Amsterdam, pp. 407–428. Mulder, E.F.J. de, M. C. Geluk, I .L. Ritsema, W. E. Westerhoff & T. E. Wong, 2003. De ondergrond van Nederland. Groningen/Houten. Rosing, H., 1995. Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000; Toelichting bij de kaartbladen 9 West Texel (gedeeltelijk), 14 West en 14 Oost Medemblik, 15 West Stavoren (gedeeltelijk) en 19 West Alkmaar. Wageningen (Bodemkaart van Nederland Schaal 1:50.000). Ufkes, A. & J.R. Veldhuis, 2003. Nederzettingssporen uit de Bronstijd bij Zwaagdijk-Oost. Een definitief archeologisch onderzoek in het plangebied Zwaagdijk-Oost, gemeente Wervershoof (N.-H.). Groningen (ARC-Publicaties 113). Wagenaar, K. & C. van Wallenburg, 1987. Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000. Toelichting bij de kaartbladen 19 Oost Alkmaar en 20 West Lelystad (Noordhollands gedeelte). Wageningen.

12

Afbeelding 2.

Hoogtekaart van de onderzoekslocatie (roze omlijnd) en omgeving. Rood/oranje is hoog en blauw is laag. Bron: www.ahn.nl.

Afbeelding 3.

Overzichtstekening van de toekomstige situatie. Bron: BRO.

Afbeelding 4.

Geomorfologische kaart van de onderzoekslocatie (blauw omlijnd) en omgeving. Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)/Archis2.

Afbeelding 5.

Bodemkaart van de onderzoekslocatie (blauw omlijnd) en omgeving. Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)/Archis2.

Afbeelding 6. Archeologische verwachting, monumenten en waarnemingen op de onderzoekslocatie (blauw omlijnd) en omgeving. Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)/Archis2.

Afbeelding 7. Uitsnede van de cultuurhistorische waardenkaart van de provincie Noord-Holland in de omgeving van de onderzoekslocatie (blauw omlijnd). Bron: http://chw.noord-holland.nl/start.asp?mapsize=558.

Afbeelding 8.

Omgeving van de onderzoekslocatie (blauw omcirkeld) op de kaart van Blaeu uit de 17e eeuw. Bron: www.edugis.nl.

Afbeelding 9. De omgeving van de onderzoekslocatie (blauw omlijnd) op een kadastrale kaart uit het begin van de 19e eeuw. Bron: www.watwaswaar.nl.

Afbeelding 10. Indicatieve ligging van de onderzoekslocatie (blauw omlijnd) op een topografische kaart uit 1900. Bron: www.watwaswaar.nl.

Laat-Pleistoceen

Pleistoceen

Elsterien

Holsteinien

Saalien-complex

Eemien

Vroeg-Weichselien (Vroeg-Glaciaal)

Midden-Weichselien (Pleniglaciaal)

Laat-Weichselien (Laat-Glaciaal)

Holoceen

Weichselien (Glaciaal)

475.000

410.000

370.000

130.000

115.000

73.000

13.000

10.000

0

Jaren geleden

Vroeg-Pleniglaciaal

Midden-Pleniglaciaal

Laat-Pleniglaciaal

Bølling-interstadiaal

Vroege Dryas

Allerød-interstadiaal

Late Dryas

Preboreaal

Boreaal

Atlanticum

Subboreaal

Subatlanticum

Chronostratigrafische eenheden

48.000

26.000

13.000

12.000

11.800

11.000

10.000

9000

8000

5000

3000

0

C-jaren geleden

14

Laat-Paleolithicum

Mesolithicum

Neolithicum

Bronstijd

IJzertijd

Romeinse Tijd

Vroege Middeleeuwen

Late Middeleeuwen

Nieuwe Tijd

Archeologische periode

Bijlage 1. Een overzicht van geologische (chronostratigrafische) en archeologische periodes. Door: A.J. Wullink. Gebaseerd op: Brandt et al. 1992; De Mulder et al. 2003; Berendsen 2004.

Midden-Pleistoceen


Holoceen Glaciaal

LaatHoloceen MiddenHoloceen VroegHoloceen Laat-Glaciaal Pleniglaciaal

Ca. 40.000 jaar geleden

9000 v. Chr.

5325 v. Chr.

4900 v. Chr.

1900 v. Chr.

800 v. Chr.

12 v. Chr.

450 n. Chr.

1050 n. Chr.

1500 n. Chr.

Tijd

-Rapporten

Een karterend inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de Spanbroekerweg te Spanbroek (NH)

M. Verboom-Jansen

ARC-Rapporten 2011-22 Geldermalsen 2011 ISSN 1574-6887

Colofon Een karterend inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de Spanbroekerweg te Spanbroek (NH) ARC-Rapporten 2011-22 ARC-Projectcode 2011/046 Tekst M. Verboom-Jansen Afbeeldingen M. Verboom-Jansen Redactie K. Otten Versie 1.1 (concept), 25 februari 2011

Autorisatie — A.J. Wullink Uitgegeven door ARC bv Postbus 41018 9701 CA Groningen

ISSN 1574-6887 Geldermalsen, 2011 Een recente lijst van de ARC-Rapporten is te vinden op www.arcbv.nl

Rapport 2011-22

ARC bv

Projectgegevens Projectnaam Projectcode CIS-code

Spanbroek, Spanbroekerweg 2011/046 45.245

Projectleider Contact

Mw. M. Verboom-Jansen, MSc 0345–620107, [email protected]

Opdrachtgever Contact

BRO, dhr. J. Visser 020–5061999, [email protected]

Bevoegde overheid Contact

Gemeente Opmeer, dhr. M. Burger 0226–363333, [email protected]

Toetsing Contact

Archeologie West-Friesland, mw. C.Soonius 0229–252589, [email protected]

Locatiegegevens Toponiem Plaats Gemeente Provincie

Spanbroekerweg 106 en 108 Spanbroek Opmeer Noord-Holland

Kaartblad RD-coördinaten

19E N: 125.491/523.528 O: 125.631/523.333 Z: 125.592/523.316 W: 125.468/523.491

Oppervlakte

1,3 ha

Beschrijving onderzoekslocatie Geologie

Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Walcheren op Laagpakket van Wormer (voorheen Hauwertcomplex)

Geomorfologie

Getij-inversierug (N) en welvingen van getijafzettingen (Z)

Bodem

Tuineerdgronden, poldervaaggronden en leek-/woudeerdgronden.

Historische situatie

Mogelijk was de onderzoekslocatie in 1654 bebouwd. In 1832 was de onderzoekslocatie onbebouwd en in gebruik als weiland. Vanaf 1961 zijn verschillende gebouwen op de onderzoekslocatie gerealiseerd.

Archeologische verwachting

Door de ligging op een kreekrug is er een hoge archeologische trefkans op archeologische resten en/of sporen uit de Bronstijd. In het noordelijke puntje van de onderzoekslocatie is er ook een hoge trefkans op archeologische resten en/of sporen uit de Late Middeleeuwen.

1

•

Spanbroek

525

524

523

124

125

126

127

Afbeelding 1. Topografische kaart van de onderzoekslocatie en omgeving (blauw omlijnd), voorzien van RD-coördinaten. Bron: Topografische Dienst Nederland.

522

Rapport 2011-22

1

ARC bv

Inleiding

1.1

Aanleiding tot het onderzoek

In opdracht van BRO Amsterdam heeft Archaeological Research & Consultancy (ARC bv) een archeologisch bureau-onderzoek en een inventariserend booronderzoek door middel van boringen uitgevoerd voor de Spanbroekerweg 106-108 te Spanbroek, gemeente Opmeer. Aanleiding tot dit onderzoek vormt de voorgenomen herontwikkeling van de locatie. Voor de benodigde bestemmingsplanwijzig dient, conform de Wet op de archeologische monumentenzorg1 , het plangebied eerst te worden onderzocht op de aanwezigheid van archeologische waarden. Het onderzoek is uitgevoerd conform de eisen die gesteld worden in de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.2).2

1.2

Ligging en beschrijving van het onderzoeksgebied

De onderzoekslocatie ligt deels binnen het bebouwingslint van Spanbroek (zie afb. 1), aan de zuidzijde van de Spanbroekerweg 108. Het oppervlak van de locatie is ongeveer 1,3 ha. Het perceel ligt grotendeels braak; alle voorheen aanwezige bebouwing op de onderzoekslocatie is gesloopt. In het noorden van de onderzoekslocatie is een betonverharding aanwezig. Alle voorheen aanwezige bebouwing had een plaatfundering. Volgens dhr. S. Kuis van Appel Beheer waren op de onderzoekslocatie ook enkele betonverdichtingsmachines aanwezig, die tot 350 cm –mv gefundeerd waren. Het is onbekend waar deze betonverdichtingsmachines zich bevonden. Langs de oostelijke rand van de onderzoekslocatie bevinden zich puinresten/funderingsrestanten in de ondergrond (zie afb. 3). Ook zijn er op diverse plekken kabels en leidingen aanwezig. De maaiveldhoogte varieert van ongeveer 0,4 m −NAP in het zuiden tot 0,5 m +NAP in het noorden van de onderzoekslocatie.

1.3

Overzicht van de geplande werkzaamheden

Er zal een aantal fundaties moeten worden verwijderd tot een diepte van max. 350 cm –mv. Daarnaast is in het verleden tot deze diepte in een aantal gevallen puin gestort. Dit puin wordt in het kader van milieusanering verwijderd. Hierna zullen elf woningen worden gerealiseerd (zie afb. 2). Het is mogelijk dat de woningen onderkelderd gaan worden. Hiervoor wordt de bodem tot ongeveer 300 cm –mv ontgraven. Daar waar geen kelders komen, zal voor de fundatie de bodem tot ongeveer 60 cm –mv worden ontgraven. Het is nog niet bekend of fundatie op staal mogelijk is of dat er moet worden geheid. Ook zal ten oosten en ten zuiden van de onderzoekslocatie een sloot worden uitgegraven (zie afb. 2). Deze wordt ongeveer 80 cm diep. 1 2

In werking getreden op 1 september 2007. De inhoud van de KNA kan worden geraadpleegd op www.sikb.nl.

3

Rapport 2011-22

1.4

ARC bv

Onderzoeksgeschiedenis

In januari en februari 2011 is een bureau-onderzoek verricht door ARC bv voor het plangebied (Verboom-Jansen & Wullink 2010). De resultaten van dit onderzoek vormen het uitgangspunt voor het karterend booronderzoek. Volgens het bureau-onderzoek ligt de onderzoekslocatie op een kreekinversierug, waarop tuineerdgronden, poldervaaggronden en leek/woudeerdgronden verwacht worden. De kreekinversierug heeft een hoge trefkans op het voorkomen van archeologische resten uit de Bronstijd. Mogelijk is er ook nog een tweede prehistorisch kreekniveau aanwezig. Het noordelijke puntje van de onderzoekslocatie valt binnen de historische kern van Spanbroek, een archeologisch monument van hoge waarde. Hierdoor heeft dit deel van de onderzoekslocatie een specifieke hoge trefkans op resten uit de periode de Late Middeleeuwen – Nieuwe Tijd. De archeologische resten worden verwacht direct onder de bouwvoor/A-horizont. Door de aanwezigheid van een betonbedrijf wordt verwacht dat het bodemarchief op de onderzoekslocatie deels verstoord is. Hierdoor zal ter plaatse van de funderingsrestanten in het oosten van de onderzoekslocatie een eventuele vondstlaag uit de Bronstijd reeds verdwenen zijn. Gezien de hoge archeologische trefkans op resten uit de Bronstijd is een vervolgonderzoek in de vorm van een verkennend/karterend booronderzoek geadviseerd. Dit onderzoek heeft als doel de bodemopbouw en de mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen be¨ınvloeden in kaart te brengen. Wanneer een intacte bodem wordt aangetroffen, kan meteen worden overgegaan op een karterend booronderzoek, dat als doel heeft om vast te stellen of er archeologische waarden uit de Bronstijd aanwezig zijn. Omdat de geplande bodemverstorende werkzaamheden niet plaatsvinden binnen de historische kern van Spanbroek, is er op dit deel van de onderzoekslocatie geen specifiek vervolgonderzoek noodzakelijk. Benadrukt wordt dat een booronderzoek niet een geschikte methode is om vast te stellen of er in de historische kern archeologische waarden uit de Late Middeleeuwen – Nieuwe Tijd aanwezig zijn. Het huidige karterende booronderzoek is hier dan ook niet op gericht.

1.5

Doel van het inventariserend veldonderzoek

Het inventariserend veldonderzoek (IVO) dient ertoe het in het bureau-onderzoek voorgestelde verwachtingsmodel te verifiëren en met veldwaarnemingen te completeren. Het IVO bestaat uit drie stappen: verkennend, karterend en waarderend onderzoek. Het verkennend onderzoek richt zich op de bodemopbouw en mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen be¨ınvloeden. Het karterend onderzoek stelt vast of er al dan niet archeologische waarden aanwezig zijn. Het waarderend onderzoek bepaalt de waarde van de archeologische resten.

4

Rapport 2011-22

1.6

ARC bv

Werkwijze inventariserend veldonderzoek

Het IVO is uitgevoerd als een karterend booronderzoek. De boringen zijn in een grid van 25×20 m geplaatst. De posities van de boringen zijn ingemeten met behulp van GPS en meetlinten. De maaiveldhoogte is bepaald aan de hand van het Actueel Hoogte Bestand Nederland.3 In totaal zijn 29 boringen geplaatst tot een diepte van ten minste 180 cm –mv. Voor het boren is gebruikgemaakt van een edelmanboor met een diameter van 12 cm en een guts met een diameter van 3 cm. De bodemopbouw is beschreven volgens de Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode (ASB). Het opgeboorde materiaal is in het veld doorzocht op de aanwezigheid van archeologische indicatoren zoals aardewerkfragmenten, houtskool, fosfaatvlekken, vuursteen, natuursteen, verbrand leem en bot.

3

www.ahn.nl.

5

Rapport 2011-22

2 2.1

ARC bv

Resultaten inventariserend veldonderzoek Booronderzoek

Bij het karterende booronderzoek zijn op de onderzoekslocatie in totaal 29 boringen gezet met een min. diepte van 180 cm –mv en een max. diepte van 300 cm –mv. Alleen boring 9 is tot drie keer toe gestaakt op puin op 30 cm –mv. De locaties van de boringen zijn weergegeven in afbeelding 4. De resultaten van het onderzoek zijn weergegeven in bijlage 1. Op de onderzoekslocatie zijn vooral matig tot uiterst siltige zanden aangetroffen. Dit zijn oeverafzettingen van een getijdekreek. De onderkant van de getijafzettingen is niet bereikt en reikt tot minstens 300 cm –mv (boring 26). In meer dan de helft van de boringen is de bovengrond vergraven (zie afb. 5). De bovengrond is gemiddeld tot 50 cm –mv vergraven (spreiding van 30 tot 200 cm –mv). Het vergraven pakket is over het algemeen bruingrijs van kleur en bevat grijze vlekken van de onderliggende afzettingen en veel puin. Daar waar de bodem niet vergraven is, is over het algemeen eerst een bruingrijze, humeuze laag aangetroffen (boringen 2, 4, 6, 10, 12, 26 en 29). Dit is de A-horizont. De ondergrens van deze laag varieert van 20 tot 80 cm –mv. Hieronder, en onder het vergraven pakket op de rest van de onderzoekslocatie, is grijs, matig tot uiterst siltig zand aangetroffen. Dit is de C-horizont. In een paar boringen is boven de C-horizont een donkergrijze laag, bestaande uit sterk en uiterst siltig zand tot uiterst siltige klei aangetroffen (boringen 5, 7, 14, 20 en 21; zie afb. 5). Deze laag is min. 10 cm dik (boring 14) en max. 70 cm dik (boringen 5 en 21). De ondergrens van deze laag varieert van 30 tot 110 cm –mv. Gezien de diepteligging zou deze donkere laag verband kunnen houden met de cultuurlaag uit de Bronstijd die in monument 1.424 is aangetroffen. Echter, in boring 21 is aan de basis van de donkere laag een fragment roodbakkend, loodgeglazuurd aardewerk uit de Nieuwe Tijd waargenomen. Daarom kan worden aangenomen dat de donkere laag waarschijnlijk verband houdt met vergravingen uit de Nieuwe Tijd. Verder zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. Daarnaast dient te worden opgemerkt dat de donkergrijze laag waarschijnlijk slechts fragmentarisch aanwezig is. De donkere laag is bijvoorbeeld 50 cm ten oosten van boring 7 al niet meer aangetroffen (vergelijk ook afb. 3). In boringen 1 en 15 is een afwijkende bodemopbouw aangetroffen. Hier is onder een pakket zand, uiterst siltige klei (boringen 1 en 15) en veen (boring 1) aangetroffen. Deze klei is tot 110 a` 170 cm –mv aanwezig. Hieronder is matig tot sterk siltig zand aangetroffen. Deze opbouw houdt waarschijnlijk verband met de ernaast gelegen sloot. Op basis van bovenstaande beschrijving kunnen de niet-vergraven bodemprofielen worden geclassificeerd als gooreerdgronden. Gooreerdgronden lijken erg op de verwachte woudeerdgronden, alleen zijn ze in zand gevormd in plaats van in klei. Gooreerdgronden hebben een minerale eerdlaag (A-horizont) en bevatten geen roestvlekken binnen 35 cm –mv (De Bakker & Schelling 1989). Ter plaat6

Rapport 2011-22

ARC bv

se van de vergravingen is het bodemprofiel tot in de C-horizont verstoord. Er is slechts e´ e´ n kreekniveau op de onderzoekslocatie aangetroffen.

7

Rapport 2011-22

3

ARC bv

Samenvatting en conclusie

Uit het karterende onderzoek is gebleken dat de onderzoekslocatie op een kreekinversierug ligt, waarop gooreerdgronden gevormd zijn. Er is slechts e´ e´ n kreekniveau aangetroffen. Op het grootste gedeelte van de onderzoekslocatie is de bodem echter tot in de C-horizont vergraven (gemiddeld tot 50 cm –mv). Hierdoor zijn de intacte bodemprofielen slechts fragmentarisch op de onderzoekslocatie aanwezig. In 5 boringen in het noordoosten van de onderzoekslocatie is boven de C-horizont een donkergrijze laag aangetroffen die verband zou kunnen houden met de cultuurlaag uit de Bronstijd die in monument 1.424 is aangetroffen. Tijdens dit onderzoek is echter aan de basis van deze laag een fragment aardewerk uit de Nieuwe Tijd waargenomen. Dit betekent dat de donkere laag waarschijnlijk verband houdt met vergravingen uit de Nieuwe Tijd. Verder zijn er geen archeologische indicatoren op de onderzoekslocatie aangetroffen. Er kan geconcludeerd worden dat er geen Bronstijd-niveau op de onderzoekslocatie is aangetroffen. De aangetroffen donkergrijze laag is slechts fragmentarisch aanwezig en stamt waarschijnlijk uit de Nieuwe Tijd. Zoals ook in het bureauonderzoek werd vastgesteld, blijft voor het gedeelte van de onderzoekslocatie dat binnen de historische kern valt de hoge trefkans op resten uit de Late Middeleeuwen – Nieuwe Tijd van kracht.

8

Rapport 2011-22

4

ARC bv

Aanbeveling

Omdat geen vindplaats uit de Bronstijd is aangetroffen op de onderzoekslocatie, wordt geadviseerd de onderzoekslocatie hiervoor vrij te geven. De meldingsplicht conform art. 53 van de Monumentenwet uit 1988 blijft echter wel van kracht. Mochten bij graafwerkzaamheden op de onderzoekslocatie alsnog archeologische resten en/of sporen worden aangetroffen, dient dit direct te worden gemeld aan de bevoegde overheid, de gemeente Opmeer. Het is aan de bevoegde overheid om op basis van dit advies een selectiebesluit te nemen.

9

Rapport 2011-22

ARC bv

Literatuur Bakker, H. de & J. Schelling, 1989. Systeem van bodemclassificatie voor Nederland; de hogere niveaus. Wageningen. Berendsen, H.J.A., 2004. De vorming van het land. Assen (Fysische geografie van Nederland). 4e, geheel herziene druk. Brandt, R.W. et al. (red.), 1992. ARCHIS. Archeologisch Basis Register, versie 1.0. Amersfoort. Mulder, E.F.J. de, M. C. Geluk, I .L. Ritsema, W. E. Westerhoff & T. E. Wong, 2003. De ondergrond van Nederland. Groningen/Houten. Verboom-Jansen, M. & A.J. Wullink, 2010. Een archeologisch bureau-onderzoek aan de Spanbroekerweg te Spanbroek, gemeente Opmeer (NH).

10

Afbeelding 2.

Overzichtstekening van de toekomstige situatie. Bron: BRO.

Afbeelding 3. Grondradar kaart van de onderzoekslocatie. Bodemverontreiniging is in geel en rood weergegeven, puinresten/funderingsrestanten in groen. De rode lijnen geven de ligging van kabels en leidingen weer. Bron: DEEP bv.

25

Meters

50

75

100

28

22

27

21

26

20

25

19

13

18

24

14

17

12

7

16

11

6

15

10

5

9

4

8

3

2

1

Afbeelding 4. De ligging van de boorpunten op de onderzoekslocatie. De bebouwing op de onderzoekslocatie is inmiddels niet meer aanwezig. c Topografische ondergrond: Topografische Dienst, Emmen, 2005.

0

29

23

Boorpunten

Water

Topografie

Huizen

Onderzoekslocatie

Legenda

25

Meters

50

75

100

80

28

60

22

21

40

27

40

26

19

50

35

55

25

30

20

60

17

200

7

12

100

13

18

24

14

50

16

35

11

6

15

10

5

30

9

4

60

8

60

3

2

1

Boorpunten

Topografie

Bebouwing

Onderzoekslocatie

Donker grijze laag

Vergraven

Legenda

c Topografische Afbeelding 5. Boorpunten waar de bovengrond 30 cm of meer vergraven is (blauwe getallen geven de vergravingsdiepte aan). ondergrond: Topografische Dienst, Emmen, 2005.

0

29

50

23

Rapport 2011-22

Bijlage 1

ARC bv

Boorstaten

Locatiebepaling Referentievlak Maaiveldhoogtebepaling Nauwkeurigheid maaiveldhoogte

gemeten, GPS Normaal Amsterdams Peil geschat, actueel hoogtebestand 10 cm

De volgende afkortingen worden in de boorstaten gebruikt. grondsoort (onderdeel lithologie) G grind K klei OV overig PUI puin V veen Z zand

s3 s4 z1 z3

humus (onderdeel lithologie) h1 zwak humeus h2 matig humeus h3 sterk humeus

bijmengsel (onderdeel lithologie) nvt niet van toepassing s1 zwak siltig s2 matig siltig

boring 1 diepte 10 80 105 130 170 200

diepte 15 45 70 180

kleur geelgrijs bruingrijs donkergrijs licht bruin grijsbruin grijs

grens scherp Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. geleidelijk scherp geleidelijk Schelpmateriaal: weinig. scherp Opmerkingen: zandlaag op 140. beëindigd

RD-X: 125.613. RD-Y: 523.359. Maaiveld: -0,20. Boormethode: edelmanboring, guts.

lithologie Zs1 Zs4h2 Zs3 Zs2

boring 3 diepte 60 120 140 190


lithologie Zs1 Zs4h2 Ks4 Vz1 Ks4h3 Zs2

boring 2

sterk siltig uiterst siltig zwak zandig sterk zandig

kleur geelgrijs donker bruingrijs grijs grijs

grens scherp Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. scherp Bodemhorizont: A. geleidelijk Bodemhorizont: C. beëindigd


lithologie Zs2 Zs2 Zs2 Zs2h1

kleur licht bruingrijs grijs grijs donkergrijs

grens scherp geleidelijk geleidelijk beëindigd

15

Vlekken: matig gevlekt, oranje. Bodemkundige interpretaties: vergraven. Bodemhorizont: C. Vlekken: licht gevlekt, oranje. Opmerkingen: concreties. Plantenresten: spoor. Opmerkingen: concreties.

Rapport 2011-22

boring 4 diepte 10 35 80 130 160 170 200

diepte 10 30 100 120 180 200

diepte 20 90 100 200

diepte 60 150 190

diepte 10 45 150 180 200

kleur geelgrijs grijsbruin donkergrijs grijs grijs grijs

grens scherp Archeologische indicatoren: puin. geleidelijk Bodemhorizont: A. geleidelijk geleidelijk Bodemhorizont: C. geleidelijk beëindigd

kleur grijsbruin grijs grijs grijs bruingrijs grijs

grens geleidelijk geleidelijk geleidelijk geleidelijk geleidelijk beëindigd

Bodemhorizont: A. Bodemhorizont: C. Vlekken: matig gevlekt, oranje. Plantenresten: spoor.

kleur bruingrijs donkergrijs grijs grijs

grens scherp Bodemhorizont: A. geleidelijk geleidelijk Bodemhorizont: C. beëindigd Vlekken: matig gevlekt, oranje.

kleur licht geelgrijs grijs grijs

grens scherp Archeologische indicatoren: puin. Bodemkundige interpretaties: vergraven. geleidelijk Bodemhorizont: C. Vlekken: licht gevlekt, zwart. Plantenresten: spoor. beëindigd

RD-X: 125.590. RD-Y: 523.362. Maaiveld: -0,40. Boormethode: edelmanboring.

diepte lithologie 30 PUIz1 boring 10

Plantenresten: spoor.


lithologie Zs1 Zs3 Zs2

boring 9

Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Bodemhorizont: A. Bodemhorizont: C. Vlekken: sterk gevlekt, oranje.

RD-X: 125.563. RD-Y: 523.473. Maaiveld: 0,10. Boormethode: edelmanboring, guts.

lithologie Zs4 Ks4 Zs3 Zs2

boring 8

grens scherp geleidelijk geleidelijk geleidelijk geleidelijk geleidelijk beëindigd


lithologie Zs4h1 Zs3 Zs3 Zs2 Zs2 Zs2

boring 7

kleur grijsgeel grijsbruin grijs grijs grijs grijs bruingrijs


lithologie Zs1 Zs4 Zs4 Zs4 Zs3 Zs2

boring 6 diepte 20 100 160 180 190 200


lithologie Gz1 Zs3 Zs3 Zs3 Zs2 Zs2 Zs2

boring 5

ARC bv

kleur grijs

grens gestaakt

Opmerkingen: tot 3x toe gestaakt op puin.


lithologie Zs3 Zs4h1 Zs3 Zs2 Zs2

kleur grijs grijsbruin grijs grijs grijs

grens scherp scherp geleidelijk geleidelijk beëindigd

16

Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Bodemhorizont: A. Bodemhorizont: C. Opmerkingen: bij 90 enkele roestvl. Plantenresten: weinig.

Rapport 2011-22

boring 11 diepte 35 145 200

diepte 10 30 80 185 200

diepte 20 30 50 200

diepte 20 100 110 160 210

diepte 50 90 110 150 200

diepte 20 60 130 190

kleur grijsbruin bruingrijs grijs grijs

grens geleidelijk Bodemhorizont: A. geleidelijk Vlekken: sterk gevlekt, bruin. Opmerkingen: A/C-horizont. geleidelijk Opmerkingen: baksteen aan basis , veenbrokje. beëindigd

kleur geelgrijs donkergrijs grijs grijs

grens scherp Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Bodemkundige interpretaties: bouwvoor. geleidelijk geleidelijk Bodemhorizont: C. beëindigd

kleur geelgrijs grijs bruin grijs grijs

grens scherp Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: bij sloot. geleidelijk scherp geleidelijk beëindigd


lithologie Zs3 Zs3 Zs3 Zs3 Zs2

boring 17

grens scherp Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. geleidelijk Bodemhorizont: A. scherp Schelpmateriaal: spoor. Opmerkingen: verslagen ?. geleidelijk beëindigd


lithologie Zs2 Ks4h1 Ks4h3 Zs3 Zs2

boring 16

kleur grijs bruingrijs grijs licht grijs grijs


lithologie Zs4 Zs3 Zs3 Zs2

boring 15

grens scherp Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Bodemkundige interpretaties: bouwvoor. geleidelijk Bodemhorizont: C. beëindigd



boring 14

kleur grijsbruin grijs grijs


lithologie Zs1 Zs4h1 Zs3 Zs3 Zs2

boring 13 diepte 35 40 100 200


lithologie Zs3h1 Zs3 Zs2

boring 12

ARC bv

kleur bruingrijs grijs grijs grijs grijs

grens scherp geleidelijk geleidelijk geleidelijk beëindigd

Archeologische indicatoren: puin. Bodemkundige interpretaties: vergraven. Bodemhorizont: C. Vlekken: matig gevlekt, zwart. Opmerkingen: humeuze vlekken. Plantenresten: spoor.


lithologie OVnvt Zs4h1 Zs3 Zs2

kleur donkergrijs bruingrijs licht grijs grijs

grens scherp Opmerkingen: beton. scherp Vlekken: sterk gevlekt, grijs. Bodemkundige interpretaties: vergraven. geleidelijk Bodemhorizont: C. beëindigd

17

Rapport 2011-22

boring 18 diepte 55 100 120 200



220 Zs3 260 Zs2 boring 19 diepte 50 90 130 160 200

diepte 30 60 120 180

diepte 30 40 110 160 180

grijs grijs

geleidelijk beëindigd

kleur oranjegrijs grijs grijs grijs grijs

kleur licht bruingrijs donkerbruingrijs grijs licht grijs

kleur licht grijsbruin donkergrijs donkergrijs licht grijs licht grijs

kleur donker grijsbruin

170 Zs2

licht grijs

200 Zs1

licht grijs

diepte 30 50 80 180

grens scherp geleidelijk Bodemhorizont: C. geleidelijk Vlekken: matig gevlekt, oranje. geleidelijk Plantenresten: spoor. beëindigd

grens scherp Archeologische indicatoren: puin. scherp geleidelijk Bodemhorizont: C. beëindigd

grens scherp scherp Archeologische indicatoren: puin. Bodemkundige interpretaties: vergraven. geleidelijk Opmerkingen: roodbakkend loodgeglazuurd aw. geleidelijk Bodemhorizont: C. beëindigd


diepte lithologie 60 Zs4

boring 23

Archeologische indicatoren: puin. Opmerkingen: veel puin. Vlekken: matig gevlekt, oranje. Vlekken: sterk gevlekt, oranje. Vlekken: matig gevlekt, oranje. Bodemkundige interpretaties: vergraven. Opmerkingen: baksteen aan basis.


lithologie PUIz3 Zs4h2 Ks4h2 Zs3 Zs2

boring 22

grens scherp geleidelijk geleidelijk scherp


lithologie Zs3 Zs4h1 Zs2 Zs2

boring 21

kleur geelgrijs licht grijs licht grijs grijs


lithologie PUIz1 Zs4 Zs3 Zs3 Zs2

boring 20

ARC bv

grens scherp

Vlekken: matig gevlekt, grijs. Nieuwvormingen: roestvlekken, weinig. Bodemkundige interpretaties: vergraven. geleidelijk Bodemhorizont: C. Vlekken: licht gevlekt, oranje. Zandmediaanklasse: zeer fijn. Zand sortering: goed.

beëindigd



kleur donker grijsbruin grijs licht grijs licht grijs

grens scherp scherp geleidelijk beëindigd

18

Vlekken: matig gevlekt, grijs. Bodemkundige interpretaties: bouwvoor. Vlekken: matig gevlekt, bruin. Bodemkundige interpretaties: vergraven. Bodemhorizont: C. Zandmediaanklasse: zeer fijn. Vlekken: licht gevlekt, oranje. Zandmediaanklasse: zeer fijn. Zand sortering: goed.

Rapport 2011-22

boring 24


diepte lithologie 10 Zs4 35 50 100 160 188 290

Zs4 Zs4 Zs3 Zs3 Zs4 Zs2

boring 25

Zs4 Zs3 Zs3 Zs2 Zs2

boring 26 diepte 40 110 130 300

Zs4h1 Zs3 Zs2 Zs3

boring 28

140 Zs3 180 Zs2

diepte 50 80 180

geleidelijk geleidelijk Opmerkingen: plr laagjes. beëindigd

kleur grijsbruin

grens scherp

grijs grijs grijs grijs grijs

geleidelijk geleidelijk Sublagen: kleilagen. Opmerkingen: laagjes plr. beëindigd

Vlekken: matig gevlekt, grijs. Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Bodemkundige interpretaties: vergraven. geleidelijk Bodemhorizont: C. Vlekken: licht gevlekt, oranje. geleidelijk Vlekken: matig gevlekt, zwart. Opmerkingen: humeuze vlekken.

kleur bruingrijs grijs grijs grijs

grens scherp Bodemhorizont: A. geleidelijk Bodemhorizont: C. geleidelijk Vlekken: licht gevlekt, oranje. beëindigd

kleur donker bruingrijs

grens scherp

bruingrijs licht grijs grijs grijs

geleidelijk beëindigd

Vlekken: licht gevlekt, licht grijs. Archeologische indicatoren: puin. Bodemkundige interpretaties: vergraven. scherp Bodemhorizont: A. geleidelijk Bodemhorizont: C.


diepte lithologie 80 Zs3

boring 29

grijs grijs grijs grijs grijs grijs

Vlekken: matig gevlekt, oranje. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: grindjes. scherp Vlekken: sterk gevlekt, bruin. Bodemkundige interpretaties: vergraven. geleidelijk Bodemhorizont: C. Vlekken: matig gevlekt, zwart. geleidelijk Vlekken: licht gevlekt, oranje.


diepte lithologie 40 Zs4 80 110 160 200

grens scherp


lithologie Zs3h1 Zs4 Zs3 Zs2

boring 27

kleur geelgrijs


diepte lithologie 55 Zs4 100 110 130 180 200

ARC bv

kleur licht bruingrijs

grens scherp

licht grijs grijs

beëindigd

Vlekken: matig gevlekt, donkerbruin. Nieuwvormingen: roestvlekken, spoor. Archeologische indicatoren: puin. Bodemkundige interpretaties: vergraven. geleidelijk Bodemhorizont: C. Vlekken: matig gevlekt, oranje.


lithologie Zs3h1 Zs3 Zs2

kleur donker bruingrijs grijs grijs

grens scherp Bodemhorizont: A. geleidelijk Bodemhorizont: C. Vlekken: sterk gevlekt, oranje. beëindigd

19

Laat-Pleistoceen

Pleistoceen

Elsterien

Holsteinien

Saalien-complex

Eemien

Vroeg-Weichselien (Vroeg-Glaciaal)

Midden-Weichselien (Pleniglaciaal)

Laat-Weichselien (Laat-Glaciaal)

Holoceen

Weichselien (Glaciaal)

475.000

410.000

370.000

130.000

115.000

73.000

13.000

10.000

0

Jaren geleden

Vroeg-Pleniglaciaal

Midden-Pleniglaciaal

Laat-Pleniglaciaal

Bølling-interstadiaal

Vroege Dryas

Allerød-interstadiaal

Late Dryas

Preboreaal

Boreaal

Atlanticum

Subboreaal

Subatlanticum


48.000

26.000

13.000

12.000

11.800

11.000

10.000

9000

8000

5000

3000

0

C-jaren geleden

14

Laat-Paleolithicum

Mesolithicum

Neolithicum

Bronstijd

IJzertijd

Romeinse Tijd

Vroege Middeleeuwen

Late Middeleeuwen

Nieuwe Tijd

Archeologische periode

Bijlage 2. Een overzicht van geologische (chronostratigrafische) en archeologische periodes. Door: A.J. Wullink. Gebaseerd op: Brandt et al. 1992; De Mulder et al. 2003; Berendsen 2004.

Midden-Pleistoceen


Holoceen Glaciaal

LaatHoloceen MiddenHoloceen VroegHoloceen Laat-Glaciaal Pleniglaciaal

Ca. 40.000 jaar geleden

9000 v. Chr.

5325 v. Chr.

4900 v. Chr.

1900 v. Chr.

800 v. Chr.

12 v. Chr.

450 n. Chr.

1050 n. Chr.

1500 n. Chr.

Tijd

-Rapporten. Een archeologisch bureau-onderzoek aan de Spanbroekerweg te Spanbroek, gemeente Opmeer (NH) ARC-Rapporten

Recommend Documents