Pastoriepad 6 te Westerwijtwerd (gemeente Loppersum) Een Archeologisch Bureauonderzoek

Pastoriepad 6 te Westerwijtwerd (gemeente Loppersum) Een Archeologisch Bureauonderzoek

Libau, 19 augustus 2013 rapport 13-164

Administratieve gegevens provincie:

Groningen

gemeente:

Loppersum

plaats:

Westerwijtwerd

toponiem:

Pastoriepad 6

bevoegd gezag:

gemeente Loppersum

contactpersoon:

mevr. T. Swijghuizen

coördinaten:

noordwest: 238703 - 595045 noordoost: 238742 - 595049 zuidoost: 238764 - 594971 zuidwest: 238722 - 594961

kaartblad:

7B

onderzoeksmeldingsnummer:

57910

beheer documentatie:

Libau, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, gemeente Loppersum en Edepot

uitvoerder:

Libau

auteur:

M. van Geffen MA

autorisatie:

drs. J. Molema

rapport:

13-164

telefoon: fax: e-mail:

050-3126545 050-3123362 [email protected]


Pastoriepad 6 te Westerwijtwerd, gemeente Loppersum Een Archeologisch Bureauonderzoek

Planvoornemen In opdracht van de gemeente Loppersum, vertegenwoordigd door mevr. T. Swijghuizen, is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor de locatie Pastoriepad 6 te Westerwijtwerd. De aanleiding voor dit onderzoek is 2 het voornemen om op de betreffende locatie een drietal houten Bed & Breakfast units van 40 m per stuk te 2 plaatsen, alsmede een nieuwe woning van 150 m in het noorden van het perceel. Het gebied waar de ingrepen zijn beoogd, wordt hieronder verder aangeduid als plangebied.

Figuur 1:

Uitsnede topografische atlas. De locatie van het plangebied is aangegeven met een zwarte pijl. In de inzet een recente luchtfoto (bing.com) met daarop aangegeven het plangebied.

Informatie Het plangebied ligt aan de rand van de historische kern van Westerwijtwerd. De eerste bewoning op het kwelderland in de omgeving van Middelstum en Westerwijtwerd dateert uit de middenijzertijd. In die periode was het nog mogelijk om in vlaknederzettingen (onverhoogde nederzettingen) op de hoger gelegen delen van het landschap, zoals kwelderwallen, te wonen. In de loop van de middenijzertijd werd het noodzakelijk om op deze hoger gelegen delen kunstmatige verhogingen op te werpen, de zogenaamde wierden. Volgens de fysisch geografische kaart van de provincie Groningen ligt het plangebied op een getijafzettingsvlakte (code Mv2; zie bijlage Fysisch geografische kaart). Direct ten westen van het plangebied is klei afgegraven (aangegeven met een naar beneden wijzende pijl en code m). De geomorfologische kaart laat een vergelijkbaar beeld zien. Het plangebied is hier gekarteerd als een vlakte van getijafzettingen (code 1M35; zie bijlage Geomorfologische kaart). Ten westen van het plangebied is ook hier een vlakte ontstaan door afgraving (code 2M48) weergegeven. Tevens is op deze kaart de wierde ten zuidoosten van het plangebied aangegeven (code T). De bodemkaart geeft aan dat het noordelijk deel van het plangebied op knippige poldervaaggrond met klei (code gMn85C; zie bijlage Bodemkaart) ligt en dat het zuidelijk deel op een wierde ligt (code If Terp). Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) is de afgraving ten westen van het plangebied duidelijk zichtbaar. Ook de wierde ten zuidoosten van het plangebied is op deze kaart goed zichtbaar. De westelijk gelegen laagte is veroorzaakt door het aftichelen van percelen ten behoeve van de baksteenindustrie.


1

Figuur 2:

AHN-kaart met relatieve hoogtes (AHN1) van Westerwijtwerd en omgeving. Het plangebied is globaal omlijnd.

Het plangebied is niet geregistreerd op de archeologische monumentenkaart (AMK), noch zijn uit het plangebied archeologische vondsten en/of waarnemingen bekend (geen registraties in de archeologische database Archis; zie bijlagen Kaart archeologie). In de omgeving van het plangebied liggen echter wel een aantal AMK-terreinen en zijn er een aantal waarnemingen gedaan. Direct ten zuiden van het plangebied ligt AMK-terrein 15210. Dit terrein omvat de historische kern van Westerwijtwerd zoals weergegeven op de topografisch militaire kaart van de 1853. Deze kern is waarschijnlijk vanaf de 13 eeuw ontstaan rondom de kerk. Het oorspronkelijke dorp Westerwijtwerd lag waarschijnlijk ten noordoosten van de huidige kern op een, inmiddels grotendeels afgegraven, wierde. Deze wierde is geregistreerd als AMK-terreinen 885 en 6734 en omvat, naast de oorspronkelijke dorpswierde van Westerwijtwerd, resten van een borgterrein. Ten noorden van het plangebied liggen de AMKterreinen 893, 6885 en 11669. Deze terreinen omvatten de dorpswierde van Middelstum en resten van een borg. Ten zuidwesten van het plangebied ligt het AMK-terrein 886. Dit terrein omvat een nog grotendeels intacte wierde uit de ijzertijd. Ten zuidoosten van het plangebied ligt AMK-terrein 6749. Dit terrein omvat sporen van een steenhuis. Oostelijk van AMK-terrein 6749 ligt AMK-terrein 896, dit betreft een wierde uit de late ijzertijd. De AMKterreinen 885, 886, 893 en 896 zijn rijksbeschermd. In de, westelijk van het plangebied gelegen, afgetichelde laagte is in de jaren zeventig van de vorige eeuw een inheems Romeinse vlaknederzetting aangetroffen (waarnemingsnummer 9919). De archeologische verwachtingskaart en beleidsadvieskaart van de gemeente Loppersum (RAAP, 2008) geeft aan dat binnen het plangebied een hoge archeologische verwachting geldt. Tevens is op deze kaart het zuidelijk deel van het plangebied gekarteerd als wierde (zie figuur 3). Op het kadastrale minuutplan van de gemeente Middelstum (sectie C1 uit 1828) is te zien dat in het zuiden van het plangebied twee woningen met bijbehorend erf en tuin liggen (kadasternummers 76 tot en met 79). Het noorden van het plangebied was in gebruik als weiland (zie figuur 4). Op basis van historisch kaartmateriaal is het waarschijnlijk dat de twee percelen met bebouwing tussen 1953 en 1962 zijn samengevoegd (zie bijlage Uitsneden historische kaarten). De kadasternummers 76 tot en met 79 zijn door Miedema meegenomen in het onderzoek naar de bewoning van West-Fivelingo in de periode 600 v. Chr. tot 1900 n. Chr. Hieruit is gebleken dat op een diepte van 30-70 cm –Mv mogelijk bewoningssporen aanwezig zijn (Miedema, 1999/2000 p 278).


2

Figuur 3:

Uitsnede archeologische verwachtingskaart en beleidsadvieskaart van de gemeente Loppersum (RAAP, 2008). Het plangebied is globaal omlijnd.

Figuur 4:

Uitsnede kadastrale minuutplan gemeente Middelstum sectie C1. Het plangebied is globaal omlijnd.


3

de

Direct ten zuiden van het plangebied ligt een 13 -eeuwse kerk. Tijdens de restauratie van deze kerk in de jaren zeventig van de vorige eeuw is gebleken dat er geen oudere voorganger heeft gestaan op de huidige locatie (Halbertsma 1977). Dit strookt met het vermoeden dat het oorspronkelijke dorp Westerwijtwerd oostelijker heeft gelegen. Overweging en advies Het plangebied ligt aan de rand van de historische kern van Westerwijtwerd. Op basis van de aardkundige kaarten valt niet uit te sluiten dat het plangebied deels op een wierde ligt. Ook de mogelijke bewoningssporen, die uit het onderzoek van Miedema naar voren zijn gekomen, wijzen hierop. Er is derhalve een redelijke kans op de aanwezigheid van archeologische resten binnen het plangebied. Echter gezien de aard van de geplande ingrepen 2 2 (drie houten constructies van 40m binnen de mogelijke wierde en één huis van 150 m buiten de mogelijke wierde) is het in dit geval voldoende om na aanleg van de funderingsleuven/ bouwput een archeologische inspectie uit te voeren. Een dergelijke inspectie kan worden uitgevoerd door een archeologisch bedrijf of door een amateurarcheoloog. Tijdens de inspectie dient te worden gelet op de aanwezigheid van bewoningssporen (wierdelagen) en overige archeologische indicatoren. Tevens dient het vlak en de vrijgekomen grond te worden onderzocht met een metaaldetector. Eventuele archeologische vondsten dienen te worden gefotografeerd en verzameld. Indien daar in het veld aanwijzingen voor zijn, dient het profiel van de funderingssleuven/bouwputten te worden gefotografeerd. Indien de inspectie wordt uitgevoerd door een amateurarcheoloog, dient hier over van te voren contact te worden opgenomen met Libau. Dit advies is op basis van de aangeleverde bouwplannen. Indien een wijziging plaatsvindt van deze plannen, dan dient er een nieuw advies te worden opgesteld.

Bijlagen:

-

Fysisch geografische kaart; Geomorfologische kaart;

Bodemkaart; Kaart archeologie; Uitsnede historische kaarten.


4

Geraadpleegde literatuur, bronnen en kaarten Actueel Hoogtebestand Nederland (www.ahn.nl). ANWB, 2004. Topografische atlas Groningen 1:25.000. ANWB bv, Den Haag. Archeologische Monumentenkaart (AMK) van de provincie Groningen. Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Archeologische verwachtingskaart en beleidskaart, Regio Noord-Groningen. Beek, J.L. & P.C. Vos, 2008. Regio Noord Groningen, Gemeenten De Marne, Winsum, Bedum, Ten Boer, Loppersum, Eemsmond, Appingedam en Delfzijl. Archeologische verwachtingskaart en beleidsadvieskaart. RAAP-rapport 1732, eindversie 3 september 2008. RAAP Archeologisch Adviesbureau en Deltares. Cultuurhistorische Waardenkaart Groningen. Provincie Groningen 2004. Grote Historische topografische Atlas Groningen ± 1900 – 1930, schaal 1: 25000. Uitgeverij Nieuwland, 2006. Tilburg. Grote Historische Atlas van Nederland, 1: 50000. Deel 2: Noord-Nederland 1851 – 1851. Wolters-Noordhoff Atlasproducties, 1990. Groningen. Halbertsma, H., 1977. Verslag kerkopgravingen 1975 in Jaarverslag ROB 1975, p 34. Rijswijk 1977. Historisch Geografisch Informatiesysteem (www.hisgis.nl). Miedema, M., 1999/2000. West-Fivelingo 600 vC – 1900 nC. Archeologische kartering en beschrijving van 2500 jaar bewoning in Midden-Groningen. Palaeohistoria 41/42, pp. 237-445. Minuutplans uit het begin van de negentiende eeuw en overige historische kaarten (www.watwaswaar.nl). Schroor, M., 2003. De Atlas van Kooper. Oude kaarten van de provincie Groningen. Profiel Uitgeverij, Bedum. Schroor, M & J. Meijering, 2007. Golden Raand, Landschappen van Groningen. In Boekvorm Uitgevers, Assen. Snijders. F.L., 1985. Fysische geografie in de provincie Groningen. Milieu- en landschapsonderzoek Provinciaal Planologische Dienst. Groningen. Stiboka, 1985. Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000. Stiboka Wageningen. Versfelt, H.J. & M. Schroor, 2005. De atlas van Huguenin; militair-topografische kaarten van Noord-Nederland, 1819-1829. Heveskes Uitgevers/Drentse Historische Vereniging, Groningen/Veendam.


5

Archeologische periodes paleolithicum paleolithicum vroeg paleolithicum midden paleolithicum laat paleolithicum laat A paleolithicum laat B

tot 8800 v.Chr. tot 300000 C14 300000 - 35000 C14 35000 C14 - 8800 v.Chr. 35000 - 18000 C14 18000 C14 - 8800 v.Chr.

mesolithicum mesolithicum vroeg mesolithicum midden mesolithicum laat

8800 - 4900 v.Chr. 8800 - 7100 v.Chr. 7100 - 6450 v.Chr. 6450 - 4900 v.Chr.

neolithicum neolithicum vroeg neolithicum vroeg A neolithicum vroeg B neolithicum midden neolithicum midden A neolithicum midden B neolithicum laat neolithicum laat A neolithicum laat B

5300 - 2000 v.Chr. 5300 - 4200 v.Chr. 5300 - 4900 v.Chr. 4900 - 4200 v.Chr. 4200 - 2850 v.Chr. 4200 - 3400 v.Chr. 3400 - 2850 v.Chr. 2850 - 2000 v.Chr. 2850 - 2450 v.Chr. 2450 - 2000 v.Chr.

bronstijd bronstijd vroeg bronstijd midden bronstijd midden A bronstijd midden B bronstijd laat

2000 - 800 v.Chr. 2000 - 1800 v.Chr. 1800 - 1100 v.Chr. 1800 - 1500 v.Chr. 1500 - 1100 v.Chr. 1100 - 800 v.Chr.

ijzertijd ijzertijd vroeg ijzertijd midden ijzertijd laat

800 - 12 v.Chr. 800 - 500 v.Chr. 500 - 250 v.Chr. 250 - 12 v.Chr.

Romeinse tijd Romeinse tijd vroeg Romeinse tijd vroeg A Romeinse tijd vroeg B Romeinse tijd midden Romeinse tijd midden A Romeinse tijd midden B Romeinse tijd laat Romeinse tijd laat A Romeinse tijd laat B

12 v.Chr. - 450 n.Chr. 12 v.Chr. - 70 n.Chr. 12 v.Chr. - 25 n.Chr. 25 - 70 n.Chr. 70 - 270 n.Chr. 70 - 150 n.Chr. 150 - 270 n.Chr. 270 - 450 n.Chr. 270 - 350 n.Chr. 350 - 450 n.Chr.

middeleeuwen middeleeuwen vroeg middeleeuwen vroeg A middeleeuwen vroeg B middeleeuwen vroeg C middeleeuwen vroeg D middeleeuwen laat middeleeuwen laat A middeleeuwen laat B

450 - 1500 n.Chr. 450 - 1050 n.Chr. 450 - 525 n.Chr. 525 - 725 n.Chr. 725 - 900 n.Chr. 900 - 1050 n.Chr. 1050 - 1500 n.Chr. 1050 - 1250 n.Chr. 1250 - 1500 n.Chr.

nieuwe tijd nieuwe tijd A nieuwe tijd B nieuwe tijd C

1500 - heden 1500 - 1650 n.Chr. 1650 - 1850 n.Chr. 1850 - heden


6

Fysisch geografische kaart Pastoriepad 6 en omgeving

Geomorfologische kaart Pastoriepad 6 en omgeving

06-08-2013 Libau 240151 / 596676

2M35

Legenda HUIZEN

T

PLAATSNAMEN TOP10 ((c)TDN)

B

GEOMORFOLOGIE ((c)Alterra) Wanden Hoge heuvels en ruggen Terpen Hoge duinen Plateaus Terrassen Plateau-achtige vormen Waaiervormige glooiingen Niet-waaiervormige glooiingen Lage ruggen en heuvels Welvingen Vlakten Laagten

2R11

Ondiepe dalen Matig diepe dalen Diepe dalen Water

T

Bebouwing Overig (Dijken etc) PROVINCIES

T

T

T

Westerwijtwerd T

237702 / 594227

T

0

500 m

N

Archis2

Bodemkaart Pastoriepad 6 en omgeving

06-08-2013 Libau 240182 / 596706

Middelstum

Legenda HUIZEN PLAATSNAMEN

|h BEBOUW

TOP10 ((c)TDN) PROVINCIES

BODEM ((c)Alterra) Associaties Brikgronden Bebouwing Dijk, bovenlandstrook

gMn85C

Dikke eerdgronden Fluviatiele afz ouder pleistoceen Groeve, gegraven, mijnstort Kalksteenverweringsgronden Oude rivierkleigronden Overige oude kleigronden Ondiepe keileemgronden

Mn85C

Leemgronden Zeekleigronden Mariene afz ouder pleistoceen Niet-gerijpte minerale gronden

Mo80C

Oude bewoningsplaatsen

|f TERP

Rivierkleigronden Kalkh lutumarme gronden Veengronden Moerige gronden

Mo80C

Water, moeras

|f TERP

Podzolgronden Kalkloze zandgronden

|f TERP

kMn63C 0

Westerwijtwerd

500 m

N |f TERP

237673 / 594197

Archis2

Kaart archeologie

06-08-2013 Libau 240182 / 596706

Middelstum

Legenda

238225 893 57701 238224 300462 11669 6885

WAARNEMINGEN

MONUMENTEN archeologische waarde hoge archeologische waarde zeer hoge archeologische waarde zeer hoge arch waarde, beschermd HUIZEN PLAATSNAMEN

407746

TOP10 ((c)TDN) PROVINCIES

402946

885 6734 44849 9919 9923 15210

6749

405562 886

Westerwijtwerd

35423

896 44850

0

500 m

N 27289 6750 44851

237673 / 594197

Archis2

Uitsneden historische kaarten Pastoriepad 6 en omgeving Topografische militaire kaart 1853

Topografische militaire kaart 1909



Topografische kaart 1953





Pastoriepad 6 te Westerwijtwerd (gemeente Loppersum) Een Archeologisch Bureauonderzoek

Recommend Documents